Gekoesterde kwetsbaarheid als professionele deugd

Verhalende reflecties over goed leraarschap

NIVOZ 20 mei 2009

Opbouw

• Deel 1: leerkracht zijn in tijden van performativiteit

• Intermezzo met anecdotes

• Deel 2: Kwetsbare professionaliteit of professionele kwetsbaarheid

Deel 1: Performativiteit in

vogelvlucht• Performativiteitsdiscours =

dominante wijze van denken en spreken over onderwijs

• Kern: effectiviteit en efficiëntie worden de enige relevante criteria voor kwaliteitsevaluatie

• Kwaliteit moet bewezen worden door middel van specifiek soort data (leerwinst; leerlingresultaten)

• Kwaliteit = – wat meetbaar en vergelijkbaar is

• Zie PISA• Zie buitenlandse voorbeelden: teacher proof

materials

– Wat de klant vraagt (dus “leeg” begrip)

• Onderwijs = investering die (aantoonbaar) moet renderen (kenniseconomie)

• Competenties als basis voor goed leraarschap

Discours verandert werkelijkheid: gevolgen

1. De inhoudelijke discussie over goed onderwijs wordt opgeschort

2. Wat niet gemeten/vergeleken kan worden, wordt feitelijk onbelangrijk

3. Verhouding ouders/leerlingen – school/leerkrachten = economische contractrelatie (klant – producent)

4. Instrumentele en technische visie op het schoolse “productieproces”

Leerkrachten gaan zichzelf op een welbepaalde manier “zien” en “gedragen”. Discours “doet” iets met mensen

INTERMEZZO

1. “Mijn favoriete leraar”

2. Moet ik leerlingen mijn gsm-nummer geven?

3. Kunnen leerkrachten wel effectief zijn? Kunnen ze (ooit) weten of ze effect hebben… en welk effect?

DEEL 2

(Pleidooi voor)

KWETSBARE PROFESSIONALITEITOFPROFESSIONELE KWETSBAARHEID

2.1. De professionaliteit van leraarschap

• Centrale rol voor reflectieve houding en vaardigheid: – Onderwijssituaties zijn

• Complex (gelijktijdig)• Onvoorspelbaar• contextueel

– de onontkoombaarheid van het oordelen

Voorbij het technische

Professionaliteit van leraren heeft verschillende dimensies:

- Technisch- Moreel- Politiek- Emotioneel

2.1.1. De technische dimensie

• “hoe” en “wat”-vragen

• Effectiviteit (en efficiëntie) als norm

• = legitiem en belangrijk!

2.1.2. De morele dimensie

• Technische vragen hebben morele consequenties

• Kern: recht doen aan de educatieve nood van wie aan mijn zorg is toevertrouwd

• Intrinsieke waardengebondenheid van onderwijs

• Professioneel oordelen• “Taakopvatting” als onderdeel van

professioneel zelfverstaan

2.1.3. Politieke dimensie

• Morele en technische kwesties verbergen vaak politieke vragen

• Vragen van macht, invloed en belangen– ≠ “vies woord”– ≠ neveneffect of marginaal fenomeen– = realiteit

– Hoe zorg ik/zorgen wij ervoor dat we kunnen doen wat “best” is voor school/leerlingen?

2.1.4. Emotionele dimensie

• Relatie van geëngageerde verantwoordelijkheid => emotionele “niet-onverschilligheid”– Emoties maken wezenlijk deel uit van

professioneel leraarschap

• Opleiding en nascholing: meer “oncomfortabele” situaties (i.p.v. welbevinden)

Uitsmijter:

• Professioneel leraarschap vereist theoretische kennis– Voorwaarde om ZELF situaties te kunnen

lezen, bevragen en beoordelen vooraleer te handelen

• Kreet voor “meer praktijk” in de opleiding is perfect om vooral uitvoerende en afhankelijke “doeners” te krijgen

2.2. Kwetsbaarheid en professionaliteit

• Kwetsbaarheid als fundamenteel kenmerk van professioneel leraarschap

• Verschillende wijzen van ervaren (bronnen):– Geen/beperkte controle over

werkcondities– Grenzen van doelmatigheid– Geen onbetwistbare basis om te oordelen

• Professioneel omgaan met kwetsbaarheid?– Uithouden

– Koesteren

“in onderwijs en opvoeding gebeurt er altijd zowel meer als minder dan wat gepland was”

SLOT

• Scholen voor mensen: idee van de professionele leergemeenschap

• School als werk- en leerplek voor leerkrachten

• Voorwaarden?– Veiligheid én uitdaging– Waardering voor meningsverschil en

conflict– Valkuil: enkel samenwerken i.f.v.

extern opgelegde agenda– “narratief spreken”: verhalen als

vertrekpunt voor collegiaal/reflectieve dialoog