De onderwijskundige kwaliteit van islamitische basisscholen

Een review van de empirische literatuur

Geert Driessen

• Wat is de onderwijskundige kwaliteit van islamitische basisscholen, in vergelijking met die van zoveel mogelijk vergelijkbare andere basisscholen? • Kwaliteit: - proces, pedagogisch-didactische werkwijze school, omstandigheden - product, output bij leerlingen, cognitieve en niet- cognitieve opbrengsten

1. Probleemstelling

2. Methode

• Review empirische onderzoeksliteratuur; medio 2003 • Bronnen: scripties, rapportages onderwijsinspectie, publicaties universitaire onderzoekers • Niveaus: (1) context, (2) school, (3) leerlingen • Focus: (1) kwaliteit scholen/onderwijs; (2) kwaliteit resultaat bij leerlingen • Vergelijking: (1) islamitische scholen, (2) vergelijkbare (‘zwarte’) scholen, (3) ‘gemiddelde’ basisschool

3. Bronnen PRIMA 1994-1999; 600 scholen, 60.000 leerlingen; werkwijze scholen, competenties leerlingen, thuissituatie; helft islamitische scholen, vergelijkings- en referentiescholen Integraal School Toezicht – Inspectie 1998; 15 kwaliteitsstandaarden scholen; helft islamitische scholen, vergelijkingsscholen, ‘gemiddelde’ school Sociale cohesie - Inspectie 2001; alle islamitische scholen; bijdrage aan integratie leerlingen; onderzoek condities

4. Prima: kwaliteit scholen Leerkrachten: minder onderwijservaring Pedagogisch-didactisch: meer NT2-onderwijs en taalstimulering, meer gericht op dezelfde minimale doelen voor alle lln.; meer aansluiting leefwereld lln.; meer extra instructie rekenen; betere aansluiting niveau ll.; vaak frontaal-klassikaal Doelen: accent leerprestaties en/of islamitische identiteit Islamitische identiteit: godsdienstonderwijs organisatorische problemen (gebrek lkrn., materiaal, weinig zicht op inhoud); voor niet-moslim leerkrachten geloofskwesties soms lastig; gescheiden onderwijs jongens en meisjes, wel voorbereiding op v.o. Ouders: inbreng en betrokkenheid problematisch; identiteit op 1e plaats, onderwijskwaliteit 2e plaats Directies: arbeidssatisfactie fors lager Schoolbesturen: mannen, relatief onervaren

5. IST: kwaliteit scholen Isl > Verg kwaliteit leerstofaanbod; omgaan met leertijd; pedagogische ondersteuning lln.; bieden structuur; actief betrekken lln.; ontwikkelen leerstrategieën; doelmatige organisatie onderwijsleerproces; lln.zorg; professionalisering team; interne communicatie; contacten ouders Isl < Verg uitdaging (leeromgeving, zelfstandigheid, eigen verantwoordelijkheid); afstemming onderwijs op verschillen lln.; kwaliteitszorg; externe contacten Isl > Ref kwaliteit leerstofaanbod; leertijd; structuur; klassenorganisatie NB kwaliteitsverschillen tussen scholen erg groot

6. Sociale cohesie: kwaliteit scholen Taalbeleid: sluit aan bij uitgangspositie lln.; doel lln. uit isolement halen Religieuze identiteit: geen Nederlandstalige godsdienstmethode, onvoldoende zicht op godsdienstlessen; gedrags- en kledingsvoorschriften: grote verschillen; weinig aandacht ‘geestelijke stromingen’ en seksuele voorlichting Etn.-cult. identiteit: geen exclusieve oriëntatie op herkomstland Aandacht ped. klimaat, soc.-emot. ontwikkeling lln., overdracht waarden en normen: lager dan landelijk. Bestuur en management: problematisch, maar kentering Gemeenschappelijke visie, collegialiteit en professionele ontwikkeling: beduidend lager dan landelijk Externe contacten: verbondenheid met wijk klein; media: pr-functie bestuur schiet tekort Contacten ouders: beduidend lager dan landelijk

7. PRIMA: Cognitieve competenties

Taal Isl = Verg <<< Ref Rekenen Isl = Verg << Ref (m.u.v. groep 8) Begrijpend lezen Isl > Verg <<< Ref Cito-Eindtoets Isl > Verg << Ref Advies Isl = Verg (mavo) << Ref (mavo - mavo/havo). Ontwikkeling (individuele leerwinst): Taal Isl = Verg = Ref Rekenen Isl > Verg >>> Ref Vergelijking denominaties (rk, pc, openbaar, overig-bijzonder): na correctie voor soc.-etn. samenstelling schoolpopulatie: geen verschillen.

8. PRIMA: Niet-cognitieve competenties

welbevinden, zelfvertrouwen, sociaal gedrag, werkhouding: Isl = Verg = Ref Vergelijking denominaties (na correctie soc.-etn. samenstelling populatie): zelfvertrouwen Isl > Verg > Ref welbevinden Isl = Verg = Ref

9. Kwaliteit onderwijs

Een wat traditionele, strenge school met veel aandacht voor de basisvaardigheden die worden bijgebracht in een gestructureerde omgeving waarbij effectief wordt omgegaan met de leertijd en waar tevens veel aandacht is voor de sociaal-emotionele aspecten van de opvoeding: ‘effectief achterstandsonderwijs’. Maar: minder uitdagende en stimulerende leeromgeving, minder aandacht zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid, minder inspelen op verschillen tussen leerlingen.

10. Kwaliteit: opbrengsten

Qua cognitieve output iets beter dan vergelijkingsscholen, maar veel slechter dan referentiescholen. Qua niet-cognitieve output geen verschillen.

11. Aandachtspunten

Schoolcontext: visie en doelen; positie niet-moslim leerkrachten en directies vs. bestuur

Integratie en emancipatie: weinig mogelijkheden tot contacten in de Nederlandse taal en met autochtone leeftijdsgenoten

segregatie w.b. religieuze, etnische en culturele achtergrond, geslacht; gevolgen emancipatie en aansluiting/continuering voortgezet onderwijs

Hiaten leerplan: geestelijke stromingen; biologielessen; seksuele voorlichting, evolutieleer; gevolgen voor positie in voortgezet onderwijs

Aanpak: traditioneler en strenger; minder uitdagende en stimulerende leeromgeving, minder aandacht zelfstandigheid, eigen initiatief en eigen verantwoordelijkheid; gevolgen voortgezet onderwijs