22 SCHOOLFACILITIES APRIL 2015 23SCHOOLFACILITIES APRIL 2015

te maken keuzes op de prestaties op de genoemde thema’s. GPR is door de overheid erkend voor onder andere duurzaam inkopen. Gemeenten en schoolbesturen maken er met succes gebruik van voor EMVI-aanbestedingen. De gemeente Amersfoort won er met de ontwikkeling van de multi-functionele accommodatie ABC Liendert de Gouden Kikker Award 2014 mee!

Verduurzamen onderwijsgebouwenHet Programma van Eisen Frisse Scholen en GPR Scholen zijn twee verschillende instrumenten die naast elkaar bruikbaar zijn en goed op elkaar aansluiten. Het document met deze uitwerking is voor iedereen koste-loos te downloaden op http://www.w-e.nl/over-w-e/artikelen-en-publicaties. RVO.nl heeft dit rapport laten opstellen in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en om het verduurza-men van onderwijsgebouwen, zoals genoemd in het Nationaal Energieakkoord en in de Green Deal Verduurzaming Scholen, te ondersteunen.

Door RVO.nl is in april 2015 een Top 15 van Frisse Scholen gepubliceerd in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (zie pagina 20). Het zijn gerealiseerde gebouwen voor primair en voortgezet onderwijs, die klasse A of B voor binnenmilieu presteren en zeer energiezuinig tot energieleverend zijn. W/E heeft voor vier van de gerealiseerde gebouwen uit deze Top 15 een analyse gemaakt met GPR Gebouw. De vier praktijkvoorbeelden tonen aan dat een hoge score over alle duurzaamheidsthe-ma’s zeer goed mogelijk is. Hierbij blijft de score op het onderdeel milieu (materiaalge-bruik) relatief wat lager. De uitgebreide resul-taten staan in de rapportage. We zoemen nu in op enkele opvallende wetenswaardigheden.

Energieneutraal door zonnepanelenBijna alle gebouwen in de Top 15 preste-ren zonder zonnepanelen (PV) ongeveer op het prestatieniveau van de Bouwbesluiteis

die vanaf 1 januari 2015 geldt. Het is vervolgens afhankelijk van de hoeveelheid zonnepanelen die is toegepast of het gebouw energieneutraal of zelfs energieleverend is. Zonnepanelen hebben echter ook een relatief hoge milieubelasting vanwege het materiaal-gebruik. Bij het ontwerpen van energieneu-trale gebouwen leeft dan logischerwijs de vraag of het dan wel duurzaam is? Aan de hand van Plein Oost te Haarlem, de nummer 2 uit de Top 15, is dit nader onderzocht.

Plein Oost in Haarlem van architect Kristinsson is een goed voorbeeld van een energieneutraal schoolgebouw. De energie-vraag van het gebouw is beperkt door een optimale oriëntatie ten opzichte van de zon en een zeer goed geïsoleerde (Rc > 8) en luchtdichte gebouwschil. Het gebouw heeft balansventilatie met CO2-sturing per lokaal. Er is circa 780 m² aan zonnepanelen geïnstal-leerd om de energieneutraliteit te realiseren. Het gebouw scoort in GPR Gebouw op Energie bijna een 10, maar op het thema Milieu door het materiaalgebruik een magere 6 (figuur 1). Naarmate het energieverbruik van een gebouw steeds verder richting nul gaat, is een integrale afweging op energie- en milieu belangrijk.

Een mogelijkheid die GPR Gebouw nu al biedt voor een integrale beoordeling is inzicht in de CO2-emissie van keuzealternatieven, zoals wel of geen zonnepanelen toepassen. De totale CO2-emissie door energie- en mate-riaalgebruik over de totale gebouwlevensduur voor hetzelfde gebouw met en zonder zonne-panelen staat in figuur 2. Te zien is dat de totale CO2-emissie in het gebouw met zonne-panelen minder dan de helft is van hetzelfde gebouw zonder zonnepanelen. Alhoewel de CO2-emissie niet het enige milieueffect is kunnen we ook vanuit de integrale milieuef-fectanalyse stellen dat de energieopwekking van de zonnepanelen de extra milieubelas-ting door het materiaalgebruik ruimschoots gecompenseerd. Frisse school ook toekomstbestendigGebruikskwaliteit nu en in de toekomst is ongetwijfeld het belangrijkste aspect van duurzaamheid bij gebouwen en scholen in het bijzonder. Onderwijsvormen zijn voortdurend aan veranderingen onderhevig. Dit heeft ook invloed op de gebruikswijze van een gebouw. In de jaren ’60 werd klassikaal lesgegeven. Een lange gang met daaraan een aantal lokalen was de gebruikelijke indeling van een schoolgebouw. In de huidige tijd vindt

een deel van het onderwijs plaats in kleinere groepjes en wordt de verkeersruimte benut. De oudere gebouwen zijn niet of onvol-doende geschikt voor deze onderwijsvorm, een gebouw met leerpleinen en daaraan lokalen wel. Een nieuw schoolgebouw wordt daarom bij voorkeur flexibel gebouwd. Bij een veranderende onderwijsvorm (of func-tieverandering) kan de indeling aangepast worden waarbij het gebouw voldoende gebruikskwaliteit kan blijven bieden.

De demografische ontwikkeling in de omge-ving van de school is van grote invloed op het aantal leerlingen en dus de behoefte aan ruimte. Basisschool Houthaven in Amsterdam is een goed voorbeeld van een frisse school die ook flexibel is opgezet. Op de tweede verdieping bevinden zich groei-lokalen. De eerste twee jaar zijn de groei-lokalen in gebruik als tijdelijke dependance voor het 4e gymnasium. Ook kunnen de groeilokalen, mochten ze nog niet nodig zijn voor de basisscholen, worden verhuurd als bedrijfsruimten. Naarmate het aantal bewo-ners in het Houthavengebied groeit, kunnen de groeilokalen ingezet worden voor primair onderwijs.

Mochten de basisscholen groter worden dan de prognoses voorspellen, dan kunnen de bedrijfsruimten op de derde verdieping worden omgezet in onderwijsruimten. Het gebouw scoort met deze opzet uitste-kend in GPR Gebouw met bijna een 9 (figuur 3) op zowel Gebruikskwaliteit als Toekomstwaarde!

Kortom, frisse en duurzame scholen hebben de toekomst!

Recent gerealiseerde schoolgebouwen laten zien dat het kan: een fris en zeer energiezuinig gebouw waarbij ook bewuste keuzes zijn gemaakt voor de gebruikskwaliteit nu en later. Bij de ontwikkeling is vaak gebruik gemaakt van het Programma van Eisen Frisse Scholen (PvE) en/of van GPR Gebouw. Dat beide hulpmiddelen elkaar niet bijten en zelfs prima aanvullen blijkt uit recent onderzoek. Dat geeft inzicht in de relatie tussen de deeleisen van het Programma van Eisen Frisse Scholen en de daarmee corresponderende maatregelen en eisen uit GPR Gebouw op de thema’s Energie, Lucht, Temperatuur, Licht en Geluid.

Auteurs: Hans Korbee, RVO.nl, John Mak en Marit Béguin, W/E adviseurs

Omdat beide hulpmiddelen veel naast elkaar worden gebruikt bij huisvestingsop-gaven van onderwijsgebouwen heeft W/E adviseurs in opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) de verbinding gemaakt tussen het PvE Frisse Scholen en GPR Gebouw. Met de aangeboden verbinding tussen de hulp-middelen kunnen gemeenten en school-besturen vertrouwen dat opgestelde ambi-ties consistent zijn. Uit de vergelijking blijkt dat de meeste maatregelen uit het Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 ook in GPR Gebouw zijn te vinden. Een verschil is dat sommige maatregelen in het PvE gedetailleerder zijn uitgewerkt dan in GPR Gebouw.

Programma van Eisen Frisse ScholenHet PvE Frisse Scholen bevat een klas-se-indeling op energie en de binnenmi-lieuthema’s lucht, temperatuur, geluid en licht. In januari van dit jaar is een nieuwe versie van het PvE uitgebracht, waarin de ervaringen van de afgelopen jaren zijn verwerkt en die aansluit op de eisen uit Bouwbesluit per 1 januari 2015. Het PvE wordt gebruikt om voorafgaand aan het ontwerp eisen te stellen aan binnenmi-lieukwaliteit en energiegebruik. Ook is het te gebruiken om de uitvoering te controle-ren, het resultaat bij oplevering te toetsen

en eisen te stellen aan monitoring, beheer en onderhoud.

GPR GebouwDe helft van de Nederlandse gemeenten gebruikt GPR Gebouw om de duurzaam-heid van (school)gebouwen meetbaar en bespreekbaar te maken. Naast energie en de binnenmilieuthema’s van Frisse Scholen beschouwt GPR Gebouw ook materialen, water, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. De prestaties zijn op alle thema’s eenvoudig in beeld te brengen met voor iedereen begrijpelijke rapportcij-

fers. Veel gemeenten hebben klimaat- en duurzaamheidsbeleid waarin prestaties en ambities gemeten met GPR Gebouw voorkomen.GPR Gebouw wordt bij de ontwikkeling van nieuwe gebouwen en bij de renova-tie van bestaande gebouwen ingezet als ontwerpinstrument en als communicatie-middel tussen de betrokken partijen. Het schoolbestuur en de gemeente stellen een ambitie vast en het ontwerpteam zorgt ervoor dat deze ambitie in het ontwerp vorm krijgt. GPR helpt hen in dat proces om inzicht te krijgen in het effect van

Frisse èn duurzame scholen met Programma van Eisen Frisse Scholen èn GPR Gebouw

Duurzaam ondernemenKansen om te innoveren en nieuwe markten aan te boren. Dat biedt duurzaamheid aan onder-nemend Nederland. Het resultaat: economische groei, winst voor het milieu én een duurzame bedrijfsvoering. Ook voor het signaleren en attenderen van beleidsmakers op verbetering van wet- en regelgeving. www.rvo.nl/duurzaamondernemen

You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

Figuur 1: GPR Gebouw scores gerealiseerde school Plein Oost in Haarlem Figuur 3: GPR Gebouw scores gerealiseerde school Houthaven in Amsterdam

Plein Oost in Haarlem

Houthaven in Amsterdam

Figuur 2: CO2-emissie in kg/m²BVO/jaar door energie- en materiaalgebruik Plein Oost met en zonder zonnepanelen(=PV)