FRANS MANDOS 1910 — 1977

OVERZICHTSTENTOONSTELLING IN HET GEMEENTEHUIS

V A N HILVARENBEEK - 26 OKTOBER T / M 23 NOVEMBER 1980

VOORWOORD

Een overz ich ts ten toonste l l ing v a n Frans Mandos roep t gevoelens v a n w e e ­

m o e d op . Weemoed over de harmonieus-vrolüke, f i jnzinnige, levenskuns t ige ,

c rea t i eve , t e v r o e g ges to rven mens Frans Mandos.

Deze exposi t ieg ids en de exposi t ie zelf doen Frans Mandos her leven, als mens ,

als zeer veelzi jdig, we rk lus t i g en v a k b e k w a a m kuns tenaar , als ech tgenoo t ,

als v r i end v a n ve len .

H e t h e e f t we in ig zin Frans Mandos ' kunstenaarschap t e def in iëren. Slechts

zi j , die bij he t zien v a n zijn w e r k niet onmiddell i jk begr i jpen, zullen daaraan

b e h o e f t e hebben . En d a t zullen wein igen zijn. He t moge vo ls taan da t Frans

Mandos zijn kunstenaar-z i jn minder als v a k dan als een wi jze v a n leven

b e s c h o u w d e . Vakmanschap w a s voor hem een vanzel fsprekende en onon t ­

beer l i jke basis voo r c reat ie f bezig zijn. Frans Mandos t y p e e r t zich als ech te

m e n s en dus voora l als medemens . Samenleven in vele schaker ingen t r e k t een

r i jk spoor door zijn w e r k . Deze overz ichts tentoonste l l ing v o r m t daa rvan een

goede afspiegel ing. Zij laat zien, w a a r Frans mee bezig w a s , w a a r hij inspirat ie

v o n d , hoe hij v o r m gaf aan w a t hij in zijn samenleving e rvaarde .

Zü laat ook zien da t he t p red ikaat , .plaatselijk kuns tenaar " mee r be teken is

h e e f t dan he t u i ts lu i tend w o n e n van een kuns tenaar in een bepaalde p laa ts ,

in een bepaalde provincie.

H i lvarenbeek is Frans Mandos w a t verschuld igd. Ik ben dan ook e rg blij d a t

deze expos i t ie dr ie jaa r na Frans ' overl i jden kan p laatsv inden en hoop v a n

h a r t e d a t veel mensen de w e g naar deze tentoonste l l ing en daa rmee naar

F rans Mandos zullen v inden.

De Burgemees te r v a n Hi lvarenbeek.

ï

1 i

I *

! .*

Tf .? •% 7-

*-

•#*<f-~

i

^ • i S ^ S w f c ••

-'T *- ,L" * » •

Ui"

FRANS MANDOS LEVEN EN WERK

Als leerl ing v a n Jan van Delf t aan de Akademie van

de R.K. Leergangen in Ti lburg maak t Frans Mandos

in 1931 een houtskool tekening van zijn leermeester ,

w a a r i n hij diens ingetogen ka rak te r heel zuiver vas t ­

legt . Hij is dan 21 jaar en lijkt voor por t retschi lder in

de w i e g t e zijn gelegd.

In de der t iger j a ren zou hij ook, al of niet in opdracht ,

mee rde re p o r t r e t t e n maken , die ervan getuigen, dat

de jonge schilder in zijn akademiejaren de knepen van

he t v a k goed geleerd heef t .

He t vakmanschap - een kwal i te i t die in vele nieuw­

modische kunst r icht ingen vaak veronachtzaamd

w e r d - w a s voor hem een condit io sine qua non. Heel

zijn leven zou hij blijven w e r k e n aan de beheersing

v a n zeer ui teenlopende technische vaardigheden:

t e k e n e n m e t pen en pot lood, schilderen in olieverf,

e t s e n , g rave ren , lino- en houtsni jden, mozaïek, glas

in b e t o n , baksteenre l ië f e . t .q .

H e t por t re tsch i lderen in de ja ren dert ig w a s evenwel

minder dominant dan zijn leermeesters en vr ienden

misschien w e l g e w e n s t hebben.

V a n huis ui t - in de mees t letter l i jke zin van het

w o o r d - had Frans Mandos veel gelegenheids-

opd rach ten u i tgevoerd : rec lametekeningen, oor­

konden , i l lustrat ies o.a. voor het toenter t i jd roem­

ruch te weekb lad ,,De Ti lburgse Post" , p ren ten voor

feeste l i jke gebeur ten issen, i l lustraties voor talr i jke

leesboeken o.a. v a n de Uitgeveri j „He lmond" .

Wie di t v roege , door de t i jd achterhaalde oeuvre nog

eens bek i jk t , zal hierin toch duidelijk de aanzet

he rkennen van he t ui tgebreide graf isch w e r k , dat

t o t diep in de vi j f t iger ja ren zó overheers t , da t de

toenmal ige kuns tk r i t iek in hem de i l lustrator-graf icus

bij u i t s tek zag.

De versier ing van boeken , oorkonden en gelegen-

he idsd rukwerk w a s voor Frans Mandos in die jaren

als w a t e r voor e e n vis.

Zelf v a n n a t u r e begaafd m e t een aanstekelijke zin

voor h e t feestelijk leven, altijd meedelend van zijn

rijke gevoels leven, oog hebbend voor de kleine

a t t e n t i e s , w a a r a a n de m e d e m e n s zijn plezier kan

h e b b e n , kon hij heel zijn artisticiteit uitleven in een

h a a s t eindeloze r e e k s van gelegenheidsgrafieken en

i l lustraties, die op zichzelf al een levensoeuvre

v o r m e n . Als men de s t ape l s geboorte- , communie-,

t r o u w - . Kers t - en Nieuwjaarsprenten, menukaa r t en ,

r i jmprenten, ex-librissen en oorkonden, die hij in de

loop v a n vooral de veer t iger en vijftiger jaren

g e m a a k t heeft , nog e e n s doorkijkt, r aak t men niet

alleen onde r de indruk van de rijkdom aan vakman­

s c h a p en fantas ie , m a a r denkt men ook m e t enige

w e e m o e d a a n h e t verlies aan art is t ieke versiering

v a n h e t familiale, maatschappeli jke en kerkelijke

leven in la te re ja ren .

LEVEND XIJN WIJ ONTSNAPT, AIS EEN VOCjEL UIT HET NET VU* DB VIMOW.-HET NET IS qESCHEURD/EN WH ZON OMKOMEN/

ONZE HUW B IN DKNMM DES HBMM. DIE HEMEL EN AARDE HEEFT <jEKMXT:

» T2II7/I

In dezelfde s feer als deze gelegenheidsgrafiek ligt

he t ri jke i l lustrat ieve w e r k .

U i t he t vele noemen w e m e t name zijn boeiende

ver lucht ingen v a n l iedboeken als Ons Nederlands

Volks l ied, De Wingerd, Kinderzang en Kinderspel en

v a n vele u i tgaven van „Ons Lekespel" t e Bussum,

Ui tgever i j ,,De T o o r t s " t e Heemstede en Uitgeveri j

„ H e t R.K. Jongensweeshuis" t e Ti lburg - om nog

m a a r n iet t e spreken van de talr i jke i l lustraties in

d iverse Braban tse weekb laden en t i jdschr i f ten.

Vers ier ing van he t dagelijks leven: he t bleef niet t o t

g ra f isch w e r k beperk t .

In dezelfde per iode o n t w e r p t Frans Mandos allerlei

o r n a m e n t e n voor he t kerkel i jke en profane gebeuren

o.a. processievaandels, kazuifels, kers tgroepen,

gebrandschi lderde ramen , muurschi lder ingen, rui ter­

s tandaarden en talr i jke vlaggen en v laggestokken

voo r de Noord-Brabantse Boerenbond en de Bond

v a n Landeli jke Rijverenigingen.

In deze j a ren li jkt hü onui tput te l i jk in w e r k k r a c h t en

v indingr i jkheid.

Hij b e s c h o u w t elke opdracht s teeds w e e r als een

u i tdag ing, die hij opt imaal - vakkundig en ar t is t iek -

w i l b e a n t w o o r d e n .

Hij k e n t de weerbars t igheden , die aan vele op­

d rach ten verbonden zijn, maar ove rw in t die in het

blije vooru i tz icht v a n he t voldane w e r k , da t maker

en opdrach tgever voldoening geef t .

En daar in herkennen wi j zijn bijzondere karak te r :

zichzelf helemaal geven, me t har t en ziel, voor he t

goede en schone, w a a r m e e hij zijn medemensen kan

ve r r i j ken .

Ook als de periode van de prakt isch geheel aan

opd rach t gebonden werkzaamhe id t e n einde is, zal

d a t zo bl i jven.

M e t g roo t elan zal hij zich in latere ja ren bij t i jd en

wi j le aan w e e r andere gebonden kuns tvormen

w i j den .

Hij o n t w e r p t dan mozaïeken uit na tuurs teen, glas-in-

betonversier ingen, keramiek in baksteen en baksteen­

mozaïek en s t a a t soms dagenlang op de steiger als

u i t voe rder v a n zijn eigen on twe rpen . Niet nameloos

zoals de bee ldhouwers v a n de middeleeuwse kathe­

dra len , maa r w e l m e t iets van hun nederige schep-

pingslust .

In he t Lexicon v a n Nederlandse Beeldende Kunste­

naars 1750-1950 van Pieter Scheen s taa t over Frans

Mandos o.a. t e lezen: „Schi ldert , aquarel leert, t eken t

(pen ) , ook graf isch w e r k (e tsen , litho's en koper­

g ravu res ) . Aanvankel i jk por t retschi lder , later illu-

s t ra tor -gra f icus , o n t w e r p t ook monumentale w e r k e n

en v o e r t deze ui t in glas, mozaïek en be ton" .

Geen onverdienstel i jke lexicologische kenschets ing,

t o t op zekere hoogte en voor het bet re f fende t i jds­

bes tek . Maar op he t t i jdst ip, w a a r o p de auteur

zijn schr i f tuur afs loot , s tond Frans Mandos in zekere

zin voo r een keerpun t in zijn leven en w e r k .

A ls hij in 1963 van Ti lburg naar de Goirlesedijk in

Hi lvarenbeek verhu is t , l i jkt het w e l , alsof hij als mens

en kuns tenaar he t spoor te rugv ind t naar zijn oor­

spronkel i jke genegenheden, die in de voorbi je ja ren

v a a k bedolven w a r e n onder de zwaa r te van het

dagel i jks w e r k .

Hij he rv ind t he t Brabantse landschap, dat hij alti jd

ve rbaa l en p icturaal geprezen heef t , de gemeen­

zaamheid m e t zijn buur tgeno ten , de geborgenheid èn

de ui tbundigheid temidden van vele vr ienden, de

ver innig ing van he t huiselijke en ar t is t ieke leven m e t

Janneke en he t w e e r naar har te lust schi lderen, zó

vo l ve rwonde r i ng en gelukkig, alsof hij pas begonnen

w a s .

A a n g e r a a k t door n ieuwe vormgevingen, blijft hij

t r o u w aan zijn eigen wezen . Hij ziet en verbeeldt

landschappen, ve ldboeke t ten , dieren en mensen me t

dezelfde ve rwonder ing en genegenheid van vroeger .

H e t ragf i jn por t re t je van Janneke's moeder, dat hij

in 1949 aquarel leerde, v indt zijn pendant in de me t

g r o t e tederhe id ge tekende en geaquarel leerde kon-

t o u r e n v a n Janneke - een schuchtere aanduiding van

een onu i tspreekbaar geluk.

Schildert hij in 1939 me t donker penseel Hilvarenbeek,

nu t e k e n t en schi ldert hij m e t l ichtere toe ts in de

omgev ing v a n de Hi lvarenbeekse to ren verst i lde

landschappen en boerenhoeven.

He t st i l leven m e t braambloesem van 1940 v indt een

ver rukke l i j k vervo lg in vele b loemboeket ten .

In we in ige lijnen verbeeld t hij de ruige, paradijselijke

tu in bij zijn huis en her inner t zich de tu in aan de Oude

Bosscheweg in Ti lburg, die hij in 1945 voor zijn v rouw

schi lderde.

In zijn atel ier o n t w e r p t hij wandk leden, die Janneke

w e v e n d , bordurend en appl ikerend me t zeldzame

toewi jd ing ges ta l te geef t .

V o o r hem vo ls taa t het leven en w e r k e n in het land

v a n zijn he rkoms t .

Wel zal hij bij t i jd en wij le me t jongensacht ige ver-

w a c h t i n g op reis gaan, v e r r u k t zijn van een duinland­

schap aan he t Zw in , een landschap in Bre tagne, een

Z w i t s e r s berglandschap of w a t dan ook, maar hij

k e e r t t e r u g in he t zekere w e t e n , dat hij he t beste

gedi j t in de v e r t r o u w d e sfeer van eigen s t reek , huis

en hof.

Leven en w e r k v a n een begenadigd mens en kunste­

naar als Frans Mandos laten zich niet in een paar

regels vangen .

Da t de werke l i jkhe id zoveel r i jker is, w e t e n de velen,

die zijn l iefde, vr iendschap en toewi jd ing als een

genade hebben e rva ren .

V a n h e m , die zelf he t leven altijd als een genade van

God beschouwde en w i e he t Zonnelied van zijn

patroonhei l ige op he t lijf geschreven is:

Loof t en zegent mijn Heer,

dank t Hem en dient Hem

m e t g ro te nederigheid.