Focus op het gebruik van zuivel in diervoeding

Herinner u de slogan ‘Melk is goed voorelk!’. Van oorsprong is de productie vankoemelk bestemd voor het jonge kalf. Demeeste (kunst)kalvermelk bevat vandaagde dag nog steeds zuivel en/of belangrijkezuivelingrediënten. Ook andere diersoor-ten krijgen echter zuivelcomponentenvoorgeschoteld in hun dieet. Zuivelover-schotten en restproducten van de zuivel -industrie vinden, mét of zonder Europesesteun, dan ook gemakkelijk hun weg naarde voederbak.

Brengt het gewijzigde zuivelbeleid daarverandering in? Er staan de zuivelmarktturbulente tijden te wachten. Markten ver-schuiven. Spanningen nemen toe op wegnaar nieuwe marktevenwichten: tussen deeu en de rest van de wereld, tussen zuivelvoor ‘food’ en zuivel voor ‘feed’, tussen‘food’ en ‘non-food’, tussen dierlijke enplantaardige vetten en eiwitten.

En wat zijn de gevolgen van de modernevoedingstechnologie? Die slaagt erin omde restproducten van steeds meer nuttigeingrediënten te ontdoen. Zuivel bezitimmers verborgen eigenschappen, zoalsantibacteriële, pre- en/of probiotische wer-king, die ‘goed zijn voor elk’, dus zowelvoor mens als voor dier. Zoals uit deze‘Focus op’ blijkt, wordt er de komendejaren veel kennis en creativiteit gevraagdvan de zuivelaars.

Samenstelling: Jacques Van Outryve

Fo

to

: T

wa

n W

ie

rm

an

s

Fo

to

: M

ar

ce

l B

ek

ke

n

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 33

34 • Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006focu

s op

...

Het gebruik van zuivel(ingrediënten) in

de diervoeding staat onder druk. De

voedingstechnologie zorgt er enerzijds

voor dat steeds meer zuivelcomponen-

ten in aanmerking komen voor mense-

lijke voeding én non-food. Anderzijds

bouwt de eu haar ondersteuning van de

zuivelmarkt, en dus ook de steun voor

afzet van mageremelkpoeder, af. Hoe

speelt de veevoederindustrie hierop in?

– Jacques Van Outryve –

‘Koemelk’ versus ‘kalvermelk’“Koemelk is onze grootste concurrent”, zegt Jan Druyts van Nukamel, maar hij relativeertzijn uitspraak onmiddellijk. “De melkveehouder kan van de melkerij een betere prijs krijgenvoor zijn melk dan wanneer hij die toedient aan zijn kalveren. Bij de invoering van de melk-quotaregeling zagen we dat de melk boven quotum opnieuw aan de kalveren werd verstrekt.Wanneer straks de melkquota verdwijnen zal alle melk geleverd mogen worden. De vraagluidt dan aan welke prijs dit zal gebeuren. De melkprijs zal nog flink moeten zakken voor-aleer verse koemelk rendabel aan kalveren verstrekt kan worden. Uiteraard zal dat ookafhangen van de evolutie van de kalvermelkprijs. Het is aan ons om die zo laag mogelijk tehouden. We zullen creatief moeten zijn en al onze zuivelkennis moeten inzetten. Kalvermelkis hoe dan ook een veilig product, vrij van ziektekiemen en voedertechnisch geoptimaliseerdwat samenstelling betreft. Kalvermelk past in de moderne bedrijfsvoering op het melkvee-bedrijf en het gebruik van een drinkautomaat is arbeidsbesparend.”

Nukamel is een belangrijke internationale speler op de marktvan voedingsproducten voor jonge dieren op basis van zuivel.Het bedrijf is sinds enkele jaren op en top Belgisch en zal zijnproductiecapaciteit in Olen verdubbelen. Waarop is dat vertrou-wen in de markt gesteund? “Op kennis van zuivel en op creati-viteit”, zegt general manager Jan Druyts. Hij neemt ons meeachter de schermen van de zuivelsector en de dierlijke produc-tie. We brengen een bezoek aan klanten in Engeland en Tsje-chië en blikken terug én vooruit op een markt in beweging.

“Magere melk is het bijproduct van de boterproductie, wei isdat van de kaasproductie. Vooral wei was lange tijd een afvalpro-duct waar men niet goed weg mee wist. De eu kocht immershet overtollige mageremelkpoeder op, niet de wei. Die werd danmaar uitgereden op het veld, geloosd of aan de varkens gevoe-derd. Wat vroeger restproducten waren, zijn nu producten metzeer waardevolle ingrediënten en met een waaier van toepassin-gen. Zij vinden probleemloos een afzet. Kaaswei bepaalt inbelangrijke mate mee het rendement van de kaasfabriek. Er isvraag naar lactose (melksuiker) voor de farmaceutische indus-

Een markt in beweging

foto: Hans De Cuyper

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 34

Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006 • 35

Een beetje geschiedenis …Nukamel, een letterwoord van ‘NUchtere KAlverMELk’, was ten tij-de van Wessanen enkel de merknaam van de (kunst)kalvermelk.Pas later, toen de Nederlandse voedingsgigant zich uit de veevoe-ding terugtrok, werd het ook de bedrijfsnaam. De eerste fabriek inOlen dateert van 1960. Wessanen was in die tijd pionier inzake kal-vermelk. Het concept ‘kalfsvlees’ is overigens een typisch Europeesproductieproces dat men buiten Europa niet kent. Nederland enFrankrijk zijn grote producenten van kalfsvlees; Italië en Spanje zijngrote consumenten. Ook in ons land vindt een belangrijke produc-tie plaats. Zoals in onze buurlanden is die echter quasi vollediggeïntegreerd.

In 1992 werd Nukamel overgenomen door Campina. Die stootteenkele jaren later de kalverintegratie af. Drie jaar geleden vond dan

een buy out plaats door enkele personeelsleden. Tegelijkertijd werder een strategische alliantie aangegaan met de Nederlandse veevoe-derfabrikant De Heus, met als doel om in gebieden als export enonderzoek en ontwikkeling te kunnen samenwerken.Vanaf het beginwerden ook zuiveltoepassingen voor andere diersoorten ontwikkelden op de markt gebracht (biggen, kippen, buffels, gezelschapsdie-ren). Onder de Nukamelmerknaam wordt jaarlijks 35 à 40 miljoeneuro omgezet. Daarnaast wordt onder private labels voor derdengewerkt. Nukamel verkoopt enkel voor de vrije markt en is zichbehoorlijk op export gaan toeleggen, zowel binnen als buiten de eu (Azië, Zuid-Amerika, Zuid-Afrika, Midden- en Oost-Europa). De grootste concurrenten zijn Australië en Nieuw-Zeeland met hun goedkope melk en de Verenigde Staten met hun goedkoperweipoeder.

trie, naar lactoferrine voor conserveringvan vleeswaren, naar fracties van wei-eiwit-ten voor hun antibacteriële eigenschappen.We treffen een resem van nieuwe toepas-singen aan, zowel in de foodsector, bakke-rijen en vleeswarenindustrie als in de non-foodsector, farmaceutische industrie enzelfs elektronica. Mageremelkpoeder no -teert vandaag ver boven de interventieprijsen de noteringen van wei, wei-eiwitten enlactose gaan reeds drie opeenvolgendejaren in stijgende lijn (zie figuren 1 tot 3).Niet de melk, maar wel de wei en de caseï-ne trekken aan de zuivelmarkt. Elke dagworden als het ware nieuwe toepassingengevonden. Denken we aan het gebruik inijsroom of in kaasvervangers voor pizza.De enige zuivelcomponent die de zuivel-waardering negatief beïnvloedt is boter.Boter vindt maar moeilijk afzet, zeker nuook de Europese exportsteun afneemt enafgeschaft zal worden.”l&t: Zuivelproducten worden enerzijdsduurder en dus schaarser voor de diervoe-dersector. Ze worden anderzijds steeds ver-der uitgekleed. Met andere woorden, erblijft steeds minder nutritionele waardeover. De kalversector is traditioneel eengrootverbruiker van melkpoeder, wei enwei-eiwitten. Dit blijft niet zonder gevol-gen?Jan: “Een fokkalf neemt 50 kg kunstmelkop in de eerste tien levensweken. Eenvleeskalf heeft ongeveer 300 kg nodig van-af de geboorte tot 300 kg levend slachtge-wicht. Tot voor enkele jaren gaf de eu nogeen behoorlijk subsidie voor het inmengenvan mageremelkpoeder in kalvermelk. Diebedroeg destijds zelfs 600 tot 800euro/ton, maar was in juni reeds gedaaldtot 100 euro. Op een melkpoederprijs van2000 euro/ton was dat destijds meer daneen slok op een borrel! Om voor subsidiein aanmerking te komen moest er min-stens 50% mageremelkpoeder ingemengdworden in het eindproduct. Dat percentagevarieerde in de tijd. De eu gebruikte het

om sneller of minder snel van haar melk-poederoverschotten af te geraken. Die sub-sidie was zeer aantrekkelijk voor de prijsvoor onze klanten. Wijzelf betaalden devolle prijs voor het mageremelkpoeder aande melkerijen, ter ondersteuning van demelkprijs. Deze maand werd deze afzet-subsidie voor mageremelkpoeder op nulgezet.”l&t: U heeft een probleem?Jan: “Dat hoeft geen probleem te zijn. Voe-dertechnisch was de 50% inmenging, deeis om voor subsidie in aanmerking tekomen, een luxesituatie, althans voorvleeskalveren. De optimale voedertechni-sche inmenging is sterk rasgebonden. Eenwitblauw kalf heeft bijvoorbeeld maar 15%tot 30% mageremelkpoeder nodig, eenHolsteinkalf presteert zelfs goed zondermageremelkpoeder. De vleeskalversectorgebruikte het zogenaamde ‘tweezakkensys-teem’ om toch van de subsidie te kunnengenieten. Er werd kalvermelk mét en kal-vermelk zonder mageremelkpoeder aange-kocht. Vervolgens werden beide gemengdom tot het gewenste percentage te komen.Nu de subsidie toch afgeschaft is, hoeft datniet meer en kunnen er alternatieven ont-wikkeld worden met weipoeder, melk -suikerarme weipoeder en plantaardigeeiwitgrondstoffen zoals soja, tarwe en tar -wederivaten (tarwegluten) en aardappel -eiwitten. Echter, niet alles kan! Het eind-product moet ‘wit’ zijn. De klant wenstimmers een witte kalvermelk.”l&t: Het samenstellen van kalvermelk isgeen sinecure?Jan: “Een kalf is een dier met zeer veelsmaakpapillen, driemaal meer dan demens en dubbel zoveel als een varken.Smaak is dan ook erg belangrijk. De slok-darmsleufreflex zal immers reageren opsmaak en temperatuur. Kalveren kunnendan ook melk weigeren wanneer die slechtsmaakt of wanneer de temperatuur nietoptimaal is. Die slokdarmsleufreflex is no -dig om de melk onmiddellijk in de eigen-

lijke maag te brengen en niet in de pens,waar die zou fermenteren. Een klassiekekalvermelk wordt gemaakt op basis vanmageremelk- en weipoeder of van weipoe-der en melksuikerarme weipoeder. Mage-remelk- en weipoeders kunnen zeer ver-schillend zijn inzake samenstelling ofsmaak, afhankelijk van hun droog- en/ofproductieproces. Zo is zelfs de ouderdomvan zuivelproducten een be langrijk ele-ment. De biologische waarde vermindertnaarmate producten langer opgeslagenzijn. Denken we aan mageremelkpoederuit de Europese interventievoorraden. Uitonderzoek is gebleken dat witblauwe kalve-ren hier zelfs zeer nadrukkelijk op reage-ren. Daarnaast wordt de oplosbaarheid vaneen zuivelproduct be paald door het droog-proces. Bij het drogen van zuivelproductenvindt een dubbele pasteurisatie plaatswaardoor zij gedurende een korte tijd aanhoge temperaturen onderhevig zijn. Ditkan genoeg zijn om het eiwit te beschadi-gen. Naast vetten en eiwitten is zuivel eenbron van melksuiker of lactose, wat eenenergiebron is in kalvermelk. Lactose is inbelangrijke mate verantwoordelijk voor dehygroscopische (lucht vochtopnemende)eigenschappen van een product. En dat isop zijn beurt afhankelijk van de kristallisa-tiegraad van de lactose. Deze fysischeeigenschappen beïnvloeden het oplosge-drag en de structuur van de producten, watuiterst belangrijk is bij toepassing in drink-automaten.”l&t: De ene wei is ook de andere niet?Jan: “Wei verschilt naargelang de kaas diegemaakt werd. Elke kaas laat een typischewei na. Er is zoete en zure wei, afkomstigvan respectievelijk harde (bijvoorbeeldGouda) en zachte kazen (zoals kwark enbrie). Wanneer uit mageremelkpoedercaseïne wordt gehaald, blijft er ook eensoort wei over. Alweer een andere wei. Hetis dan ook onze taak om al deze bijproduc-ten, die allemaal weer een beetje anderszijn, te valoriseren. Zoals gezegd wordt die

t p. 36

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 35

36 • Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006focu

s op

...

Grondstoffen worden in poeder aangekocht. Mage-re melk en wei vervoeren is immers zoals water vervoeren. Detorens in Olen zijn dan ook geen droogtorens maar ‘sproei-koeltorens’ die het eindproduct samenstellen, het nodige veten andere ingrediënten aanbrengen, micro-inkapselen, stabi-liseren en wateroplosbaar maken met een goed ‘instantkarak-ter’. Het bedrijf maakt 100 tot 150 verschillende formules.“Drogen kan iedereen. Dergelijke hoogtechnologische samen-stellingen maken kan echter niet iedereen”, aldus nog JanDruyts. De nieuwe sproeikoeler die de huidige capaciteit inOlen (55.000 ton) zal verdubbelen, zal nog efficiënter te werkgaan met nog minder kans op versleping, minder gebruik vanvet en een beter resultaat. Waarom? Om op wereldvlak kost-prijsleider te kunnen blijven.

wei steeds meer uitgekleed. De lactosewordt verwijderd voor gebruik elders. Erblijft dan melksuikerarm weipoeder over …Het zal u dan ook niet verwonderen dat wijvooral op zoek zijn naar eenvoudige kaas-fabriekjes die nog gewone wei kunnenleveren en die er niet zelf eerst alle nuttigeingrediënten uithalen. Zoniet moeten wijer opnieuw een en ander aan toevoegen.Zulke eenvoudige kaasmakerijen vindenwe onder meer in Wallonië en met de uit-breiding van de eu halen we nu ook derge-lijke grondstoffen uit Oost-Europa. Ander-zijds is Nukamel op zoek naar valorisatievan alternatieve zuivelbronnen, zoals gei-tenkaaswei.”l&t: Maar ook u heeft geleerd van die tech-nologische ontwikkelingen in de voedings-sector? Jan: “Kennis van zuivelproducten heeftervoor gezorgd dat er bij ons een nieuwegeneratie van kalvermelk beschikbaar isgeworden, de zogenaamde ‘functionelevoeders’, producten die gefermenteerdworden waardoor lactose omgezet is naarmelkzuur en waarbij volledige eiwittengesplitst worden in hun componenten,peptiden genaamd, die antibacterieel func-tioneren tegen bijvoorbeeld Escherichia coli.

Aanzuring is een erg effectieve manier ompathogenen te bestrijden. Melkzuur isdaarbij erg smakelijk, energierijk en dusook antibacterieel. Smakelijkheid is, zoalsreeds gezegd, een uiterst belangrijke factorbij kalveren.

Botervet is een ander onderdeel van demelk dat uiterst interessante eigenschap-pen bevat in het kader van functionele voe-ders. Boter is een vet bestaande uit trigly-ceriden van verschillende ketenlengte. Metname de triglyceriden met korte en mid-dellange ketenlengte hebben een aantalspecifieke eigenschappen wanneer zij inde dunne darm terechtkomen. Daar wor-den ze gesplitst in glycerol en een vetzuur.Dit vetzuur is bijzonder actief tegen patho-genen, maar het wordt direct geabsorbeerdwaardoor het uiteraard zijn werking ver-liest. Nukamel heeft een technologie vanmicro-incapsulatie ontwikkeld waardoordeze vetten verder in de darm gebrachtkunnen worden. Hierdoor zijn ze actievertegen migrerende bacteriën die vanuit dedarm opschuiven.

Deze door Nukamel gepatenteerde tech-niek van micro-incapsulatie heeft drie doel-stellingen. Vooreerst het verlagen van dehygroscopiciteit door het product te bedek-

ken met een uiterst fijne vetlaag; het verbe-teren van het oplosgedrag door een juistekeuze van vetten en emulgatoren en hetverbeteren van de dierprestaties door hetproduct reeds deels in de maag verteerbaarte maken. Bij deze techniek wordt een vet-deeltjesgrootte bekomen die vergelijkbaaris met die van koemelk.”

We vragen tot slot naar de belangrijksteuitdagingen. In een aantal landen waarNukamel actief is, ligt de melkprijsimmers duidelijk lager dan 20 eurocent/l.Het gebruik van mageremelkpoeder alsingrediënt is dan ook uitgesloten, alleen alomwille van de prijs. Vandaar het toene-mende gebruik van weipoeder. Er moetenimmers producten ontwikkeld worden diegoedkoper zijn, zonder afbreuk te doenaan de kwaliteit. Nukamel zegt de zuiveldus geen vaarwel. Het bedrijf heeftnadrukkelijk gekozen voor de vervangingvan mageremelkpoeder door gelijkwaardi-ge grondstoffen van zowel zuivel- als niet-zuiveloorsprong. De doelstelling blijft omzoveel mogelijk de nutritionele en anderewaarden van zuivel, waarvan nog veelonbekend is, verder te ontrafelen en tekunnen inzetten voor betere prestaties. ■

2650

2600

2550

2500

2450

2400

2350

2300

prijs

/ton

weken1 10 20 30 40 52

200620052004

2250

2100

2150

2200

2050

2000

1950

1900

1850

1800

prijs

/ton

weken

1 10 20 30 40 52

200620052004

850

550

650

750

450

350

250

prijs

/ton

weken

1 10 20 30 40 52

200620052004

Figuur 1 Prijsevolutie vollemelkpoeder (nl)

Figuur 3 Prijsevolutie weipoeder (nl)

Figuur 2 Prijsevolutie mageremelkpoeder voor ‘feed’ (nl)p. 35 t

fo

to

: H

an

s D

e C

uy

pe

r

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 36

Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006 • 37

Koeien van morgenKalveropfok vraagt de volle aandacht. Geen wonder

dat grote melkveebedrijven deze verantwoordelijkheid

steeds meer naar specialisten willen doorschuiven.

Niet zo bij Jos Van Dun. – Jacques Van Outryve –

Minder voedingsstoornissenWat Jos het meest belangrijk vindt bij de kal-veropfok zijn de eerste dagen, zeg maar de eer-ste dag: het kalfje moet voldoende biestmelkinnemen! Waarom kalvermelk en geen koe-melk? Jos Van Dun: “Kalvermelk is veel gelijk-matiger qua samenstelling, is minder wisse-lend dan verse koemelk en geeft dan ook veelminder voedingsstoornissen. De drinkauto-maat is daarbij een nuttig instrument. Alleswordt geregistreerd en dat is nodig met dertigkalveren bijeen. Anders is het onmogelijk omte weten of elk dier wel zijn rechtmatig deelvan de koek krijgt.”

Zoals de meeste melkveehouders in Vlaan-deren wil Jos Van Dun als ‘boer van mor-gen’ ook zelf voor de opfok van zijn ‘koeienvan morgen’ instaan. Zijn melkveebedrijf

in Meer zie je vanop de snelweg liggen alslaatste bedrijf voor de grens. De hst rijdtproef aan de overkant en de Nederlandsealternatieve-energiemolens wieken dat het

een lust is. Meer is een deelgemeente vanHoogstraten. Ons bezoek vond plaats in deweek van de gemeenteraadsverkiezingen.Hoewel de kermis in het dorpscentrumvoor verstrooiing zorgde, waren de politie-ke verwachtingen in landbouwmiddenshooggespannen, want er was belangrijkepolitieke verandering op til.

In de streek hebben meerdere bedrijvenmet de ruilverkaveling van 1978 eengeheel nieuwe wending genomen. Bij Joswerden op het ouderlijke bedrijf eengeheel nieuwe loopstal én woonhuis gezet.Later volgde de opfokstal. Jos: “Aanvanke-lijk was het een gemengd bedrijf, typischvoor deze streek, met prei en melkvee.Andere openluchtgroenten volgden. Laterwerden het openluchtaardbeien en melk-vee. Vandaag is er alleen nog melkvee.” Jos’dochter, die enige tijd samen met hem hetbedrijf heeft uitgebaat, is onlangs naast dedeur met een eigen glasaardbeienbedrijfgestart. “Een gedurfde onderneming”,vindt Jos, alsof zijn melkveebedrijf dat nietgeweest was. Ten tijde van de nieuwbouwhad Jos een quotum van 300.000 l. Erwerd uitgebreid tot 780.000 l.

We waren echter gekomen voor de kal-veropfok, de koeien van morgen die hoedan ook nog een melkquotum zullen ken-nen. Jos beschikt al een goede vijf jaar overeen drinkautomaat voor de kalveren, metindividuele herkenning. Die is er destijdsgekomen om het werk te verlichten. Zekertijdens de aardbeienpluk was deze hulpwelkom.

Alles onder controle houdenJaarlijks wordt er een dertigtal kalfjes opge-fokt. Het vervangingspercentage bedraagt30%. Dat is misschien wat aan de hogekant, maar Jos laat dat niet aan zijn hartkomen. Vanaf de geboorte blijft het kalfjebij de koe, zodat het rechtstreeks zoveelmogelijk biestmelk kan opzuigen. Jos vindthet noodzakelijk om na te gaan of dat ookin voldoende mate gebeurt. Vervolgens ver-huizen de jonge kalfjes naar de eenlingboxwaar verder biestmelk wordt verstrekt metde speenemmer.

Daarna maken de kalfjes in de ruime enopen opfokstal kennis met de drinkauto-maat. Daar krijgen ze gedurende vijfweken 5 l (kunst)kalvermelk per dag, ver-deeld over drie drinkbeurten in twaalf uur.De zesde week wordt de melkgift staps -gewijs afgebouwd tot nul. De dieren krij-gen in de opfokstal water en hooi naarbelieven. Er is ook kalverkorrel en voeder-mengsel van de koeien ter beschikking.Dagelijks wordt de computer van de drink-automaat gecontroleerd. Vervolgens ver-huizen de kalveren om op een leeftijd vandrie maanden op rooster plaats te nemen.Wanneer ze acht tot negen maanden zijn,kunnen ze een maand op de weide. Opvijftien maanden vindt de eerste insemina-tie plaats. ■

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 37

38 • Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006focu

s op

...

l&t: Vanwaar en wanneer die interesse vanvarkens voor zuivelproducten?Corné: “Het startte ongeveer in de jaren70 van vorige eeuw. De grootschalige var-kenshouderij begon zich te ontwikkelen.De genetica zorgde voor varkens die steedssneller groeiden. Biggen werden op steedsjongere leeftijd gespeend om de zeug snel-ler weer drachtig te maken. Er mochtimmers geen tijd verloren gaan … Produc-tie stond in die tijd voorop! Biggen moes-ten dan ook sneller omschakelen van zeu-genmelk op vast mengvoer. Dit zette eenzeer grote druk op deze jonge dieren.Naast de stress van het spenen kwam daarde stress van het plantaardige rantsoenbovenop. Het spijsverteringsstelsel vandeze dieren is daar nog niet op ingesteld.Verschillende enzymen die plantaardige

Andere toepassing vanzuivel in diervoedingDat in de eerste plaats kalveren in aanmerking

komen voor het vervoederen van melk en zuivelpro-

ducten, zal niemand verwonderen. De melk van de

koe is immers per definitie bedoeld voor haar kalf.

Ook andere diersoorten hebben echter vrij snel de

‘geneugten’ van zuivel mogen smaken, omdat meer-

dere positieve resultaten bij kalveren ook voor hen

van toepassing zijn. Corné van der Eijk, voedings -

deskundige bij Nukamel, vertelt ons over enkele

belangrijke eigenschappen. – Jacques Van Outryve –

Fo

to

: M

ar

ce

l B

ek

ke

n

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 38

nutriënten zoals zetmeel,vezels en harde vetten afbre-ken zijn dan nog onvoldoendeaanwezig. Het dier verteert hetvoer daarom ook minder goeden bacteriën grijpen de kansom zich in het maag-darmka-naal te ontwikkelen met speen-diarree als gevolg. U kent hetverschijnsel.”l&t: Zuivelproducten kunnenhier het verschil maken?Corné: “Door gebruik van zui-velingrediënten wordt het big-genvoer beter aangepast aan defysiologische situatie van debig tijdens de speenperiode.Dat vraagt wellicht om wat uit-leg. Lactose of melksuiker iseen energiebron waar het ge -speende dier nog aan gewendis. Lactose is opgebouwd uittwee verschillende suikereenheden, gluco-se en galactose. Pasgeboren biggen kun-nen lactose in haar geheel opnemen in dedarm. Na enkele dagen moet lactose ge -splitst worden in glucose en galactose doorhet enzyme lactase. Deze suikers zijn eensnel beschikbare vorm van energie. Biggenzijn bovendien zeer kieskeurig qua smaak.Lactose is vrij zoet en verbetert de smaakvan het biggenvoer. Verder stimuleert zeook de groei van melkzuurbacteriën in dedarm. Die produceren melkzuur met eenbacterieremmend effect. Er is overigensheel wat onderzoek verricht naar het effectvan lactose in speenvoeders. Zo is er eenduidelijk verband aangetoond tussen hetlactosegehalte in de voeding en de groeivan de biggen. Een duidelijk onderzoekvan Owen en zijn medewerkers (figuur 1)dateert van 1993. Zij vergeleken een con-troledieet met 14% lactose met rantsoenenvan 7% tot 23% lactose. Zij vonden zowelin de eerste als in de tweede week na spe-nen een positief lineair effect van het lacto-segehalte op de groei. Het zal u dan ook

niet verwonderen dat in alle speenvoedersal lang zuivelproducten ge bruikt wordenom een optimaal gehalte aan lactose tebekomen.” l&t: Wat met zuivel als eiwitbron?Corné: “Het melkeiwit is veel beter ver-teerbaar. Het verschil in verteerbaarheids-graad met andere hoogverteerbare eiwittenis het grootst bij het spenen, maar blijftook bij oudere dieren nog opmerkelijk.Naast de verteerbaarheid (figuur 2) is ookde verteersnelheid van belang. Hoe snellereen eiwit in de darm verteert, hoe mindereiwit er aan het eind van de darm overblijftdat door bacteriën benut kan worden. Dus,hoe minder verliezen en kans op ziekte.”l&t: Het ene zuiveleiwit is nochtans hetandere niet. Wat zijn belangrijke verschil-len?Corné: “Zuiveleiwit is geen eenduidignutriënt. Er zijn veel bronnen van zuivel-producten. Zij hebben bovendien verschil-lende verwerkingsprocessen ondergaan.Die hebben in meerdere of mindere mateeffect op de eiwitkwaliteit. Het meeste zui-

Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006 • 39

Parels voor de zwijnenCorné: “Mageremelkpoeder en weipoeder afkomstig van dezuivelindustrie werden tot in de jaren 60 van vorige eeuw voor-namelijk als afvalproducten van de boter en de kaasproductiegezien. Om er vanaf te raken werden ze meestal rechtstreeksaan varkens gevoederd. Zuivelfabrieken waren toen nog klein-schalig en hadden eigen varkensstallen in de omgeving van defabriek om de (vloeibare) bijproducten te valoriseren. Dit is nuniet langer denkbaar. Zuivel- én veevoederindustrie zijn met detijd de waarde van deze bijproducten beginnen inzien en zijndie steeds hoger gaan inschatten. Dat begon met het gebruikvan magere melk en wei in kalvermelk, maar later ook in melk-vervangers voor andere jonge dieren zoals biggen, lammeren,veulens en zelfs gezelschapsdieren zoals honden en katten!”

veleiwit dat in biggenvoeders gebruiktwordt komt uit wei, het bijproduct van dekaasproductie. Er zijn veel soorten kaas endus ook veel soorten wei. Bovendien is dezuivelindustrie er steeds meer in geïnteres-seerd om zelf hoogwaardige restproductenuit de wei te halen, zoals lactoferrine, eenbestanddeel van melk met antibacteriëleen weerstandsverhogende functies. De zui-velindustrie gebruikt gezuiverde lactoferri-ne onder meer in babyvoeding. Uit de weidie voor diervoeding ter beschikking komtverdwijnen dan ook steeds meer hoog-waardige componenten die ook voor die-ren belangrijk zijn. De kwaliteit van hetproduct dat uiteindelijk nog overblijftwordt bovendien ook beïnvloed door debewerkingsstappen die het ondergaanheeft. Wij hebben hierover recent onder-zoek laten uitvoeren door de K.U.Leuven.De kwaliteit van het eiwit in verschillendeweisoorten werd vergeleken. Er werdenrantsoenen samengesteld voor gespeendebiggen op basis van vier weisoorten: gefer-menteerde zoete wei, Nederlandse zoete

Figuur 2 Verteerbaarheid van ver-schillende eiwitten door biggen

0

50

100

150

200

250

300

14(controle)

7 11 15 19 23

AD

G (

g)lactose (%)

dag 0-7

dag 0-14

leeftijd: 21 dagen

leeftijd: 42 dagen

vismelk aardappelen

% v

erte

erba

arhe

id

80

85

90

95

100

Figuur 1 Effect van lactose in startvoeders voor biggenop dagelijkse groei (adg) (Bron: Owen et al., 1993)

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 39

40 • Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006focu

s op

...

wei, gefiltreerde wei en Duitse zoete wei.De voeders werden zodanig geoptimali-seerd dat ze exact dezelfde gehaltes aanenergie, eiwit en andere componentenhadden om een goede vergelijking van deeiwitkwaliteit te krijgen. Er werden signifi-cante verschillen gevonden bij voederopna-me, groei en voederconversie, zelfs tussenNederlandse en Duitse wei. Dit betekent

dat de eiwitkwaliteit van – op papier gelijke– weipoeders zeer sterk kan verschillen vanproducent tot producent.”l&t: Valt er ook te leren van zuivel voor dediervoeding?Corné: “Zeker. Denk maar aan verteer-baarheid van vet. Vet lost per definitie nietop in water. In melk zit nochtans heel watvet als energiebron voor het jonge kalf en

de natuur heeft een truc bedacht om deafscheiding van vet in waterig milieu (demelk) te voorkomen. Melkvet zit gevat inheel kleine bolletjes die omringd wordendoor deeltjes met zowel een wateroplosba-re als een vetoplosbare kant. Die worden‘micellen’ genoemd. Het zijn deze bolletjesdie blijven zweven in de melk. Om kalver-melk te maken worden tegenwoordig voor-namelijk plantaardige vetten gebruikt,zoals kokosvet en palmolie. Om deze vet-ten in de opgeloste melk te krijgen wordener emulgatoren aan toegevoegd. Die ma -ken het vet beter oplosbaar en dus ookbeter verteerbaar. De gebruikte emulgato-ren zijn relatief sterk vetoplosbaar: ze heb-ben een groot vetoplosbaar deel en eenklein wateroplosbaar deel. Dat zijn fysischeemulgatoren. Nukamel gebruikt echter ookzogenaamde nutritionele emulgatoren, diemeer wateroplosbaar zijn en de vetverte-ring bij dieren verder verbeteren.”l&t: Hoe werkt dit?Corné: “Van nature scheidt het dier zelfemulgerende galzouten af in het maag-darmkanaal. Die hebben tot doel het vet opte lossen in kleinere delen. Op de buiten-kant van deze kleinere deeltjes zijn de lipa-ses actief, de enzymen die het vet splitsen.Hoe kleiner de deeltjes zijn, hoe sneller delipases hun werk kunnen doen. Bij desplitsing komen vrije vetzuren en mono-

‘Sproeikoelen’ versus ‘sproeidrogen’In een uniek proces (figuur 3) in de fabriek in Olenwordt warm vet gesproeid op het gekoelde zuivel-product, waardoor het vet op de zuiveldeeltjes kris-talliseert. Het voordeel van dit proces is dat het vetgeëmulgeerd kan worden. Het geëmulgeerde vetomsluit vervolgens het zuivelproduct. Het vet zal inhet dier ook beter oplosbaar en daardoor ook beterverteerbaar zijn. De meeste kalvermelk wordt daar-entegen gemaakt via sproeidrogen. Hierbij wordthet water uit een vloeistof verdampt, vervolgenskomt het vet binnenin te zitten en het eiwit en delactose aan de buitenkant. Bij zo’n productieproceskan niet dezelfde emulgatie plaatsvinden.

De verbetering van de vetvertering bij kalverenmet sproeikoelen werd wetenschappelijk aange-toond. 48 Holsteinkalveren werden gevoederd metidentiek samengestelde kalvermelk. De ene kalver-melk was gemaakt in een sproeidroogtoren, deandere in een sproeikoeltoren (zie ook tabel 1).Naast de merkelijk betere groei namen de dierenduidelijk veel meer kuil op. Dit is bij fokkalverenvan het grootste belang om een goed ontwikkeldepens te krijgen. De oorzaak kan gezocht worden ineen snellere vertering van het vet, het dier krijgthierdoor sneller weer behoefte aan voer. “Na deontdekking van dit effect in kalvermelk bleek dathet gebruik bij andere diersoorten mogelijk noginteressanter zou zijn”, aldus Corné van der Eijk.

zuivelpoeder

heet geëmulgeerd vet

zuivelpoeder

koude lucht koude lucht

geëmulgeerd vet

zuivel

Figuur 3 Proces van sproeikoelen

Links een fysische emulgator, rechts een nutritionele emulgator.

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 40

Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006 • 41

Twee effecten van melkzuurIn plaats van nieuwe additieven toe te voegen aan de veevoeding, onderzocht Nuka-mel in hoeverre gefermenteerde zuivelingrediënten dienst konden doen.

Bij fermentatie van zuivel zetten melkzuurbacteriën lactose om in melkzuur.Ook wordt een deel van het eiwit ‘geknipt’ in kleinere stukken. De antibacteriëlewerking is afhankelijk van de zuurgraad (pH), zoals te zien is in figuur 1. Bij pH 4is er een zeer sterke afdoding door melkzuur, bij pH 5 een verlaging en bij pH 6is er geen verschil. Dit is ook afhankelijk van de dosering. Hoe meer melkzuur, hoemeer effect. Melkzuur heeft dus twee effecten: het verlaagt zelf de pH en bij eenlage pH heeft het een antibacteriële werking. In het voeder zelf zal de pH-dalingniet voldoende zijn, maar zodra het voeder in de maag komt en er zoutzuur uit hetmaagsap wordt bijgemengd, daalt de pH verder en kunnen de bacteriën gedoodworden. Een lagere pH in de maag heeft bovendien het voordeel dat de eiwitverte-ring door de pH-afhankelijke enzymen in de maag verbetert.

Juist bij gespeende biggen is de zoutzuurproductie in de maag onvoldoende.Toevoeging van een gefermenteerde wei helpt dan ook de pH in de maag te verla-gen, de bacteriën te doden en de vertering te verbeteren.

Fermentatie van eiwitEiwitten zijn lange ketens van aminozuren. Er zijn verschillende soorten amino-zuren en door de verschillende volgorde ontstaan er verschillende eiwitten. Doorde fermentatie van het eiwit worden deze ketens echter weer opengeknipt. De kor-tere ketens zijn beter verteerbaar en sommige fracties zijn biologisch actief. Datzijn de zogenaamde bioactieve peptiden. Ze zijn niet als zodanig actief in het ori-

Verborgen eigen-schappen van zuivelSinds de afschaffing van de antimicrobiële voerbe-

spaarders in de eu worden er zeer veel alternatieve

toevoegingsmiddelen gebruikt. Nukamel, vertrouwd

met zuivel, heeft voor een andere weg gekozen.

– Corné van der Eijk, voedingsdeskundige –

Tabel 1 Gebruik van kalvermelk met eenzelfdesamenstelling maar een verschillend productie-proces

Sproeikoelen Sproeidrogen

Startgewicht (kg) 48,1 48,2

Gewicht 8 weken (kg) 83,6 80,0

Groei/dag - dag 1-26 (g) 534 500

Groei/dag - dag 27-43 (g) 634 551

Groei/dag - dag 44-57 (g) 672 583

Groei/dag - dag 1-57 (g) 633 568

Opname

Kalvermelk (kg/kalf) 36,8 36,8

Krachtvoer (kg/kalf) 26,3 24,2

Maïskuil (kg/kalf) 40,3 28,1

glyceriden vrij. Dit zijn de energierijkenutriënten die door de darm opgenomenmoeten worden. Dat gebeurt in de vormvan micellen. En ook bij deze micellengeldt dat hoe kleiner de deeltjes zijn, hoegemakkelijker zij door de darmwand opge-nomen kunnen worden.”l&t: Wat is dan het probleem? Betergezegd, welke lessen kunnen uit dit ver-haal getrokken worden?Corné: “Bij jonge dieren is de productievan galzouten te laag om de zeer energie-rijke (lees: vetrijke) rantsoenen te kunnenemulgeren. Ook bij stressomstandigheden,zoals bij het spenen, wordt de productiesterk verminderd. Nutritionele emulgato-ren kunnen een tekort aan galzoutenopvangen. In het dier gekomen, lossen zijeerst op in de waterige omgeving van dedarm waarna ze de emulgatie versnellenen de micellen verkleinen. Hierdoor wordtde vetvertering verbeterd. In de rantsoenenkomt daardoor meer energie vrij of kun-nen er ook minder goed verteerbare vetten,dus meer bijproducten, in de rantsoenenopgenomen worden.” ■

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 41

42 • Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006focu

s op

...

de insulineafgifte en wordt daarom ingezetin sportvoeding. Het antibacteriële effectvan de meeste antibacteriële peptidenwordt veroorzaakt door vernietiging van decelmembraanstructuur van bacteriën. Hier-door loopt de bacterie als het ware leeg.

ProefresultatenHet effect van het melkzuur is vooral in demaag van het dier terug te vinden, het

effect van de bioactieve peptide werkt ooknog door in de darm. Is samenwerkingmet de K.U.Leuven werden rantsoenensamengesteld voor gespeende biggen opbasis van vier weisoorten:t gefermenteerde zoete wei (Nukamix

10). Hierbij is een deel van de lactosedoor melkzuurbacteriën omgezet inmelkzuur en is er een deel van heteiwit gehydrolyseerd. Het eiwit heeftkortere ketens en er is een hoog pepti-degehalte;

t Nederlandse zoete wei;t gefiltreerde wei. Hierbij wordt het eiwit

uit de wei gefiltreerd. Dit is een procesdat meer en meer gebruikt wordt doorde Europese zuivelindustrie;

t Duitse zoete wei.De voeders werden geoptimaliseerd metdezelfde gehaltes en omdat de gefermen-teerde wei ook melkzuur bevat, werd erzuiver melkzuur toegevoegd aan de anderegroepen. Op deze manier kon er een zuive-re vergelijking tussen eiwitkwaliteitengemaakt worden.

De resultaten worden weergegeven intabel 1. Wat meteen opvalt is dat er groteverschillen zijn tussen de Nederlandse ende Duitse zoete wei. Dit betekent opnieuwdat de eiwitkwaliteit van – op papier gelijke– weipoeders dus erg kan verschillen naar-gelang de producent. Verder valt op dat degefermenteerde wei over de gehele periodede beste groei en voederopname heeft.Hieruit blijkt dat door fermentatie de acti-viteit van het eiwit verbetert. Naar aanlei-ding van deze tests wordt dit concept al inverschillende landen met goed resultaatingezet. Het is dan ook een groot voordeeldat deze positieve effecten uit de grondstofzelf komen. Hieruit blijkt eens te meer datmelk en zuivelproducten veel verborgeneigenschappen hebben. ■

Tabel 1 Resultaten onderzoek bij gebruik van verschillende weisoorten

Weisoort

Gefermenteerd Nederlands Gefiltreerd Duits

Groei d 1-19 (g/d) 181 176 167 188

Groei d 19-46 (g/d) 546 514 492 542

Groei d 1-46 (g/d) 395 374 356 389

Voeropname d 1-19 (g/d) 394 346 375 445

Voeropname d 19-46 (g/d) 965 962 927 883

Voeropname d 1-46 (g/d) 731 706 694 680

Voerconversie d 1-19 2,16 1,96 2,30 2,37

Voerconversie d 19-46 1,77 1,87 1,88 1,62

Voerconversie d 1-46 1,85 1,88 1,95 1,75

ginele eiwit, maar hebben een specifiekewerking wanneer ze vrijkomen.

Er zijn al verschillende bioactieve pepti-den die commercieel geproduceerd wor-den, zoals lactoferrine, nisine en Peptopro.Lactoferrine is antibacterieel en weer-standsverhogend. De zuivelindustrie ge -bruikt dit gezuiverde lactoferrine ondermeer in babyvoeding. Nisine wordt ingezetals conserveermiddel. Peptopro stimuleert

Werking van melkzuurMelkzuur is een organisch zuur. Zoals elk zuur verlaagt het de zuurgraad (pH)doordat het waterstof (H) kan afsplitsen. Bovendien kan melkzuur specifiek bac-teriën doden. Als het melkzuur intact is, lijkt het op een emulgator. Een deel iswateroplosbaar, een deel vetoplosbaar. Dit geldt ook voor de moleculen in het cel-membraan van de bacterie. Melkzuur kan dan ook door het celmembraan in decel binnendringen. Binnenin zal het zich splitsen in waterstof (H+) en lactaat (r-coo

-), zie ook figuur 2. De waterstof verlaagt de pH, en de bacteriecel zal diedaarom ten koste van veel energie verwijderen uit de cel. Het lactaat verstoort deceldeling. De bacterie wordt zo op twee manieren lamgelegd. Als er zo voldoendemelkzuur binnenkomt, gaat de bacterie dood. “Het grootste effect zit al in de eer-ste stap”, zegt Corné van der Eijk. “Het melkzuur moet intact zijn. Hoe lager depH, hoe minder het melkzuur zich zal splitsen. Dus voor veel intact melkzuur iseen lage pH nodig. Het antibacteriële effect van melkzuur is dus pH-afhankelijk.”

Figuur 2 Schematische voorstellingwerking melkzuur

R-COOH

R-COOH + ENERGIE

pH 5

pH 7

Stopt celdeling

R -COOH+ (pH )

0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 60 1 2 3 4 5 6

20 mM LA80 mM LA160 mM LA

pH 4 pH 5 pH 6

tijd (uur)

10.000

100.000

1.000.000

10.000.000

100.000.000

bact

erië

n

Figuur 1 Antibacteriële werking van melkzuur bij pH 4, 5 en 6

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 42

Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006 • 43

Hoogwaardige zuivelvoor Belgisch witblauwDe eu-subsidie voor inmenging van mageremelkpoeder

in kalvermelk was jarenlang een vaste pijler onder het

markt- en prijsbeleid in de zuivelsector. Deze steun werd

de jongste jaren afgebouwd en behoort sinds oktober

2006 tot het verleden. Dat bracht nieuwe inzichten in -

zake kalvervoeding met zich mee. – Jacques Van Outryve –

Europa heeft iets met kalverenStrenge dierenwelzijnsnormen, steun voor inmenging van mageremelkpoeder en … eendefinitie van ‘kalfsvlees’. Op vraag van bepaalde lidstaten wil de eu duidelijke verkoopbena-mingen voor kalfsvlees. Ze wil dat consumenten weten wat zij kopen. Europa kent hoofd-zakelijk twee productiesystemen voor kalfsvlees. Bij het eerste krijgen dieren vooralmelk(producten) voorgeschoteld en worden zij geslacht voordat zij acht maanden oud zijn.Bij het andere systeem worden nagenoeg uitsluitend granen, hoofdzakelijk maïs, toege-diend, aangevuld met ruwvoeder, en worden de dieren geslacht op tien maanden of ouder.Tussen beide productiesystemen ligt een prijsverschil (af slachterij), en dus een concurren-tieverschil, van 2 tot 2,5 euro/kg. De Europese Commissie stelt voor dat de lidstaten tweeverschillende verkoopbenamingen zouden gebruiken, rekening houdend met gebruiken enculturele tradities. Voor Nederland en Vlaanderen zou het dan moeten gaan om enerzijds‘kalfsvlees’ en anderzijds ‘rosékalfsvlees’ (nl) en ‘jongrundvlees’ (vl). Ook voor ingevoerd‘kalfsvlees’ zal zo’n onderscheid in de verkoopbenaming gemaakt moeten worden.

De Europese Unie stelde als voorwaardevoor de subsidie dat er minstens 50%mageremelkpoeder ingemengd moestworden. Mageremelkpoeder is een zeergoed voedingsingrediënt in kalvermelkomdat er caseïne in zit. Caseïne vlokt uit(lees: stremt) in de maag en zorgt dan ookvoor een gelijkmatige afgifte van nutriën-ten aan de darm.

Het alternatief voor mageremelkpoederis kaaswei. Die heeft dit stremmingseffectniet en gaat dan ook veel sneller door naarde darm. Kaaswei werd voedingskundigdan ook lange tijd als minderwaardig

beschouwd. Daar wordt nu echter anderstegenaan gekeken.

Vooral bij de opfok van Belgisch witblau-we (bwb) kalveren worden producten opbasis van minimaal 50% mageremelkpoe-der veelvuldig ingezet. Met de afschaffingvan de Europese steun stijgt de prijs vandit soort kalvermelk.

Nieuwe inzichtenAan het Instituut voor Landbouw- en Vis-serijonderzoek (ilvo) voerde dr. LeonelFiems destijds onderzoek uit naar hetgebruik van mageremelkpoeder in kalver-

melk. 41 bwb-kalveren (20 mannelijke en21 vrouwelijke) werden verdeeld over tweegroepen. De eerste groep kreeg kalvermelkop basis van 50% mageremelkpoeder(Nukamel Blauw) toegediend. De tweedegroep kreeg een alternatief product opbasis van weipoeder, geoptimaliseerd opmaximale verteerbaarheid (Nukamel Geel).

Uit de resultaten (tabel 1) bleek dat er inde periode waarin de dieren melk voorge-schoteld kregen (tot negen weken) weinigverschil te merken was tussen de tweegroepen. De kalveren dronken de melkeven snel op en hun groei was vergelijk-baar. Er werden ook geen verschillengeconstateerd inzake gezondheid, zoals hetvoorkomen van diarree. Na het spenengroeiden de dieren die het product op basisvan weipoeder kregen echter beter. Hetlijkt er dan ook op dat het verteringssys-teem van deze groep beter voorbereid wasop het voedingsdieet dat volgde op demelk.

“Deze resultaten komen overeen metervaringen uit de praktijk en uit de kalver-mesterij”, vult Corné van der Eijk van Nuka-mel aan. “Dieren gevoederd met kalver-melk gebaseerd op mageremelkpoederblijken bovendien meer in de breedte enminder in de hoogte te groeien dan dierendie hoogwaardige kalvermelk zondermageremelkpoeder krijgen. De afbouwvan de Europese steun voor mageremelk-poeder heeft dan ook geleid tot nieuweinzichten in de voeding van bwb-kalveren.Het vasthouden aan de norm van mini-maal 50% magere melk, een gevolg van devoorwaarde om voor Europese steun inaanmerking te komen, is niet nodig. Ditzal, ook gelet op de afschaffing van desteun, leiden tot een verbetering van hetfinanciële bedrijfsresultaat.” ■

Tabel 1 Vergelijkende proef tussen kalvermelk op basis van mageremelkpoeder (Nukamel Blauw) en kalvermelk op basis van weipoeder (Nukamel Geel)

Nukamel Blauw Nukamel Geel

Startgewicht (kg) 47,0 46,6

Speengewicht week 9 (kg) 80,0 79,0

Eindgewicht week 20 (kg) 151,2 155,6

Groei 0-20 weken (g/dag) 740 780

Voederconversie mengvoer 1,82 1,74

Drinksnelheid (g poeder/sec) 2,23 2,23

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 43

44 • Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006focu

s op

...

Kalveren leveren nodige extra inkomstenJohn Flatt (Suffolk) mest al twee jaar kalveren af voor James. Ze kennenelkaar al tien jaar, maar hij heeft pas nu de stap gezet. Zorgen om de toekomst van de akkerbouwsector hebben hem hiertoe bewogen.John heeft een typisch Engels gemengd bedrijf met 160 ha eigendomen 100 ha pachtgrond. Zijn teeltplan bestaat uit tarwe, koolzaad, erw-ten en suikerbieten. Daarnaast heeft hij 1800 vleesvarkens (7 tot 110 kg), 350 vleesrunderen en 200 vleeskalveren. Hij heeft vier perso-nen in dienst, waaronder zijn zoon Chris. Zijn grootste zorg zijn nietde dieren maar de akkerbouwteelten. De suikerbieten zakken gevoeligin prijs als gevolg van de hervorming van het Europese beleid. Suiker-fabrieken sluiten de deuren. De kalveren kunnen hem dan ook datextraatje opleveren dat hij nodig heeft. Want veel heil van Brussel moe-ten de Britten niet meer verwachten.

In Suffolk leidt James ons rond op enkeleboerderijen die voor hem kalveren afmes-ten voor Waitrose, een van de betere Britsedistributieketens. Hij weet zijn kalveren uitte kiezen. Suffolk is geen melkvee-, maareen akkerbouw- en varkensgebied. De kal-veren komen dan ook uit het zuidwestenvan Engeland. Meerdere dieren zijnafkomstig van melkveebedrijven met vijf-honderd tot duizend koeien. Ze komenaan wanneer ze twee à drie weken tot eenmaand oud zijn. James moet jaarlijks eenduizendtal dieren leveren aan Waitrose,volgens een welbepaald lastenboek waarinde consument van Waitrose zich herkent.De consument is de betere, ook al watoudere, Brit. De supermarktketen aast danook op de zogenaamde grey pounds of ‘grij-ze euro’s’. Dus, het mag wat meer kosten,maar het moet dan ook beter zijn. Zo moe-ten de dieren op stro zitten en in de bui-tenlucht kunnen vertoeven. De kalvermelkmag geen dierlijke vetten noch soja bevat-

ten. “Dan hebben we ook geen discussieover ggo’s”, verduidelijkt James.

Jan Druyts van Nukamel staat dicht bijzijn klanten. Hij kent hun wensen. Tijdensde dioxinecrisis in 1990 heeft hij, naareigen zeggen, al zijn klanten over de gehe-le wereld bezocht. Geen enkele klant heefthem als gevolg van die crisis dan ook ver-laten. Hij heeft wel omzet gemist omdatbepaalde grenzen lange tijd gesloten ble-ven. Van onze reis naar Engeland maakthij dan ook gebruik om te luisteren naarde klant en de resultaten in ogenschouw tenemen.

Britten willen Britse rassenDe kalveren zijn van verschillende rassen.Naast zuivere Holsteins zijn er Simmental,ook heel wat gebruikskruisingen metonder andere Belgisch witblauw, Angus,Hereford. De Hereford- en Anguskalverenworden doorgaans afgemest tot rundvlees.Britten willen immers enkel rundvlees vande eigen Britse rassen. Over rasverschillenzegt James dat Holstein- en Simmentalkal-veren een lagere voederconversie hebbenomdat zij zich overeten. Witblauwe kalve-ren daarentegen beperken zichzelf in hunvoeding. De kalveren worden ad libitumgevoederd met een drinkautomaat. Zijworden geslacht op zes maanden, wanneerzij tussen de 100 en 150 kg geslachtgewicht halen. James houdt van een zekerespreiding van het slachtgewicht. De dierenmogen voor het slachthuis immers niet te

zwaar zijn. Het vlees wordt voorverpaktverkocht en het moet allemaal precies inde schaaltjes passen. Om de anderhalvemaand krijgen de dieren vers stro. Ze kun-nen op sommige boerderijen ook watgeplette gerst bijgevoederd krijgen.

Nu de Britse grenzen na de bse-crisisopnieuw open zijn, worden weer heel watjonge kalveren uitgevoerd naar Frankrijken Spanje om daar afgemest te worden.Vooral witblauwe kalveren en Holsteinszijn op het continent zeer gegeerd. DeAngus- en Hereforddieren blijven in Enge-land voor de Britse rundvleesmarkt. Dieexport jaagt de prijzen voor James op. HetVerenigd Koninkrijk is immers niet zelf-voorzienend voor rundvlees.

Duur water“Ik zet niet meer dan een honderdtal kal-veren per bedrijf op, in kleine groepen. Dathoudt de ziektedruk laag en maakt hetmogelijk om aan all in - all out te doen.Bovendien vraagt dit geen extra investerin-gen op deze bedrijven en duurt het werkniet langer dan een uurtje per dag, wat opeen akkerbouwbedrijf gemakkelijk meege-nomen kan worden. Ook in het oogstsei-zoen moet de klus geklaard kunnen wor-den. Ikzelf draag alle risico’s van slagen ofmislukken. De boeren moeten wel zorgenvoor het nodige water en elektriciteit.” Overdat water is in het Verenigd Koninkrijk heelwat te doen. De kalveren hebben per dag25 l water nodig. De waterprijzen zijn ech-ter gestegen van 20 Britse pond/m³ tot 120Britse pond/m³. Vandaar dat meerderebedrijven besloten hebben om zelf naarwater te boren. Dat kost 2000 Britse pond.Er zal vervolgens belasting op geheven wor-den. Met dat verhaal heeft het Europesevasteland reeds leren leven. ■

Kalvermelk is deel van de ketenBritten houden het graag zoveel mogelijk Brits. Toch

worden er in Suffolk kalveren opgefokt met kalvermelk

uit België. – Jacques Van Outryve –

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 44

Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006 • 45

Partnerschap zonder grenzen

Toeleveringsindustrie“Fides betekent ‘trouw’. Voor onze klanten moet dat duidelijk zijn”, verduidelijktIvo Paulík, dierenarts en directeur van Fides Agro. Het bedrijf is elf jaar geleden,na de val van de Berlijnse muur, opgericht door drie Ivo’s. De eerste is dierenartsen is vertrouwd met diergezondheidszorg en genetica, de tweede Ivo is voedings-deskundige en de derde is de economist en denker van de groep. Zij deden alledrie ervaring op bij buitenlandse bedrijven. Omdat Ivo staat voor ivor of Taxusbacata staan in het logo de Keltische tekens van deze giftige struik tussen ‘Fides’en ‘Agro’ gegrift. Meteen is duidelijk dat Fides Agro, met een omzet van 240 mil-joen czk en dertig medewerkers waarvan elf adviseurs, meer wil zijn dan een vee-voederleverancier. Het biedt een totaal dienstenpakket aan melkveebedrijven aan.Dat moet ook, wil men bij dergelijke grote bedrijven voet aan de grond krijgen.

Nukamel heeft productie-eenheden in Bel-gië, Nederland en Polen en exporteert naarlanden binnen en buiten de EuropeseUnie, naar Azië, Zuid-Amerika, Zuid-Afri-ka en Midden- en Centraal-Europa. Nuka-mel verkoopt niet alleen, maar koopt ook

aan. Het bedrijf is constant op zoek naarhoogwaardige zuivelgrondstoffen, zoalsweipoeder van eenvoudige kaasmakerijen,die niet ontkleed zijn maar waarin nog allenuttige ingrediënten aanwezig zijn. Zulkweipoeder is in West-Europa steeds moei-

Internationale bedrijven reizen de wereld rond en bezoeken

of zijn op zoek naar klanten, maar ook naar nieuwe en/of

goedkopere grondstoffen. De markt van zuivelgrondstoffen

beperkt zich immers niet tot West-Europa. Gelukkig maar,

want daar worden ze schaars omdat ze zo in trek zijn. Wij

namen een kijkje in Centraal-Europa. – Jacques Van Outryve –

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 45

lijker te vinden. Op zoek naar internationa-le klanten én leveranciers kunnen er part-nerschappen ontstaan, gesteund op eenwin-winsituatie. Zo’n partnerschap bouwtNukamel onder meer uit in Tsjechië metFides Agro, een belangrijke veevoederfabri-kant. Wij waren zelf getuige en participeer-den mee.

Het verhaal uit BrusselIvo Paulík van Fides Agro had zijn belang-rijkste klanten-melkveehouders bijeenge-bracht in Mýto Pod Dumbierom, een win-ters ski-oord aan de Slovaakse kant van hetLage Tatragebergte, voor een tweedaagsseminarie en een social event. Fides Agro isonder meer bekend van zijn kalvermelk enheeft een jaaromzet van 240 miljoen czk

(1 euro = 28 czk). Als laatste sprekers opzijn overwegend technisch seminariewaren er twee buitenlanders uitgenodigd:Jan Druyts van Nukamel, die het had overde Europese en de wereldzuivelmarkt, enondergetekende, die het Europese land-bouwbeleid ‘van voedselzekerheid naarvoedselveiligheid’ belichtte. Na afloop ont-spon zich een discussie over de Europesenormen voor voedselveiligheid. De aanwe-zigen wilden weten of het voedsel metdeze Europese normen nu beter af wasdan voorheen. Zij vreesden immers hundiversiteit aan voedingsproducten te zullenverliezen wanneer Brussel zijn normendoordrijft. Zij willen Brussel niet tegen deharen strijken, maar ze willen weten waarBrussel naartoe wil met zijn landbouw- envoedselbeleid. We kregen dan ook een uit-nodiging om de discussie in het voorjaarvoort te zetten op een Melkcongres. Hetwaren immers niet de eerste de bestemelkveehouders die aanwezig waren. Erwas een bedrijfsmanager met een melk-quotum van 11.000.000 l. Jaromir Medvèdwas bedrijfsmanager af. Hij runde eenmelkveebedrijf met 960 koeien in denabijheid van Praag. Hij nam ontslagwegens onenigheid over de strategie met

46 • Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006focu

s op

...de raad van bestuur. Hij werkt nu als zelf-standig adviseur voor Fides Agro en is besttevreden met zijn nieuwe job.

Over de evolutie in de landbouwsectorzegt Ivo Paulík dat de Tsjechische land-bouw er duidelijk voor gekozen heeft omna de politieke ommekeer door te gaanmet de grootschalige landbouw en niet teprivatiseren. De gronden zijn teruggekeerdnaar de eigenaars van weleer, maar dielaten de grond nu pachten door datzelfdelandbouwbedrijf dat niet langer een coöpe-ratie is, maar dat een aandelenvennoot-schap geworden is met twee- tot drie -honderd grondeigenaars en een vijftigtalaandeelhouders van gebouwen, dieren enmateriaal. De grondeigenaars krijgen eenjaarlijkse pacht uitbetaald die gelijk is aan0,5% van de grondprijs. Deze grondprijsbedraagt 600.000 czk/ha. Zij hebben con-tracten van vijf of tien jaar afgesloten metde landbouwvennootschap. Die worden tel-kens met een jaar verlengd zodat de opzegook vijf tot tien jaar duurt. Of dit een duur-zaam systeem is? Volgens Paulík zijneigenaars niet vlug geneigd om hun kleinestukjes grond in eigen beheer te nemenom zelf te boeren. De huidige prijzen ende vooruitzichten van het landbouwbeleidzijn niet van dien aard om deze stap aan temoedigen.

Het manna uit Brussel“Ons land telde voor de val van de Berlijn-se muur 1.200.000 koeien; 800.000 inTsjechië en 400.000 in Slovakije. Sinds-dien is de melkveestapel gehalveerd. De

melkproductie per koe is echter flink toe-genomen. U wil weten welke richting wewillen uitgaan? Wij willen het Amerikaan-se voorbeeld volgen, met een verdere Hol-steinisering van de veestapel. Vooral Ame-rikaanse genetica is hier in trek. InTsjechië is 52% van de veestapel reeds vanhet Holsteinras en 48% zijn inlandse ras-sen, hoofdzakelijk Fleckvieh.”

De Tsjechen hebben vrij snel hun wegnaar de Europese subsidies gevonden.Zelfs Brussel was volgens Paulík verrastover de alertheid van de Tsjechen. Op kortetijd werden stallen gemoderniseerd tot lig-boxenstallen of werden er geheel nieuwestallen gezet. Het is in Tsjechië wel nietaltijd mogelijk om oude stallen af te bre-ken. Daarvoor zijn ze vaak te stevig ge -bouwd.

De Tsjechische Republiek heeft vanuitBrussel een nationaal melkquotum van 2,7miljoen ton gekregen. Het quotum is indi-vidueel verdeeld per bedrijf. Quota kunnenverhandeld worden mits afhouding van15%. Aan wie deze reserve uitgedeeldwordt is niet geheel duidelijk. Ivo Paulíkspreekt van vrienden van het bewind. Hijkent wilde verhalen van bedrijven die2.000.000 l boven hun quotum zaten endie melk dan maar op andermans naamleverden. Bedrijven moeten immers min-stens 70% van hun quotum volmelken,zoniet zijn zij een gedeelte van hun quo-tum kwijt. De quotumprijs bedraagt amper0,10 eurocent. Zo groot moet de vraag dusook niet zijn. Toch is Ivo voor afschaffingvan het melkquotum. Hij wil de Tsjechi-

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 46

Landbouw&Techniek 18 – 20 oktober 2006 • 47

sche melkveehouders de vrije teugelsgeven. Hij weet dat het goede technischemanagers zijn en dat de melkproductie perkoe stijgt, evenals het aantal liters melk perarbeidskracht.

Hij is het echter niet eens met de stren-ge en veelvuldige controles op de bedrijvenin opdracht van Brussel. Tsjechische amb-tenaren zijn volgens hem veel te ijverig.Waar hebben we dat nog gehoord? Denieuwe eu-lidstaten zijn echter pas losge-komen van het socialisme met zijn alles-overheersende staat en zijn ambtenaren.De bureaucratie uit Moskou lijkt wel ver-vangen door die uit Brussel. De controle-rende nationale ambtenaren zijn dezelfdegebleven.

Ivo Paulík: “Omdat wij maar weinigbedrijven hebben, krijgen we bijna weke-lijks controle. Bedrijfsleiders beseffen hetwel wanneer er werkelijk iets fout loopt datgevolgen kan hebben voor het eindpro-duct. Maar het ontbreken van één of tweeoormerken op een veestapel van duizendof meer koeien wordt te zwaar bestraft metinhouding van subsidies. De meestebedrijven hebben dan ook iemand indienst die zich uitsluitend moet richten opde voorbereiding en begeleiding van decontroles en de administratieve romp-slomp.”

Op zoek naar win-winsituatiesOver de samenwerking met Nukamel zegtIvo Paulík dat Fides Agro op zoek is naarinformatie over de zuivelmarkt en de Brus-selse politiek.

“We zijn druk bezig in de markt, maarwe kunnen niet alles zelf doen, zoals deinformatie uit Brussel verzamelen en door-geven aan onze klanten. Ze willen immersniet alleen goede technische melkveehou-ders zijn, maar ze willen ook Brusselbegrijpen, ze willen weten waar het land-bouwbeleid naartoe zal gaan en welke filo-sofie er achter het Brusselse verhaal steekt.Daarom willen we samenwerken. We krij-

gen klanten over de vloer die vragen hoezij hun bedrijf moeten oriënteren. Methun koeien kunnen zij omgaan, met Brus-sel nog niet.”

Nukamel krijgt via Fides Agro voet aande grond bij Tsjechische zuivelfabrieken

die weipoeder te koop hebben. Dit weipoe-der wordt verwerkt in Olen of in Neder-land. Fides Agro doet dan weer een beroepop Nukamel voor voederkernen voor zijnkalvermelk waar ook zuivel inzit. Zo heeftelkeen gevonden wat hij zocht. ■

Tsjechische/Slovaakse melkveehouderijDe Tsjechische Republiek beschikte in 2005-2006 over een melkquotum, levering aanmelkerij, van 2.679.000 ton. Dat is 600.000 ton minder dan België. Het quotum recht-streekse verkoop bedroeg 321.100 ton. In vergelijking met de 38.655 ton van België isdat een habbekrats. Tsjechië telt 2871 actieve producenten of quotumhouders ‘leveringaan melkerij’ en 264 producenten met een quotum rechtstreekse verkoop. Het gemid-delde melkquotum per bedrijf bedraagt ongeveer 1.000.000 l! Afgelopen jaar zat Tsje-chië 16.590 ton of 0,6% boven quotum en moest het 5,1 miljoen euro extra heffinginhouden. De rechtstreekse verkoop kende een onderschrijding met 611 ton.

Afgescheiden buurland Slovakije telt amper 740 producenten met een gezamenlijkmelkquotum, levering aan melkerij, van 1.000.000 ton! Zij hebben elk een gemiddeldquotum van 1.350.000 l. Slovaakse melkveehouders lieten het afgelopen jaar echter24.279 ton of 2,4% van hun melkquotum liggen en moeten in principe dan ook geenextra heffing betalen.

LT0618_4809:L&T 17-10-2006 10:21 Pagina 47