1

Financiële trends in de ICT-sector

Bijlagen

2

Inhoudsopgave

ICT-sector in beweging 3

PC verkopen krimpen 4

Servermarkt sterk in beweging 4

Kleinere rol voor hardware 5

Internet blijft groeien 5

Verhuur van software komt op 6

Pas op plaats in IT diensten 7

Prognoses voor groei in 2009 en 2010 8

Innovatie sterke driver 10

Gebruik van ICT in de markt 11

Open Source 11

Innovatie 12

Trends op langere termijn 13

3

Bijlagen

ICT markten in beweging

Het is gebruikelijk om ICT in te delen in hardware, software, telecommunicatie en

dienstverlening. Elk van deze sectoren kent onderverdelingen en specialisaties. Kennisdeling

gaat veel sneller dan vroeger en is een belangrijke de toegevoegde waarde voor de groei

van de ICT-industrie. Ondanks het feit dat de wereldeconomie de adem inhoudt, neemt de

hoeveelheid informatie gevangen in bits en bytes op het web exponentieel toe.

De sector informatietechnologie (IT) behaalde in 2008 een omzet van circa EUR 16,6

miljard en nam daarmee 53,2% van de omzet van de gehele ICT-industrie voor zijn

rekening. Binnen de IT-sector komen IT-diensten op de tweede plaats met een omzet

van EUR 9,3 miljard in 2008. Hardware zoals PC’s, laptops, servers en randapparatuur is

naar omvang de derde sector met een omzet van EUR 4,2 miljard in 2008. De software-

industrie is naar omzet gemeten het kleinst met een aandeel van EUR 3 miljard. Veel

software wordt in het buitenland geproduceerd. Maatwerk software valt in onze definitie

onder dienstverlening; de omzet hiervan bedraagt EUR 600 miljoen. Gemeten naar omzet

is de telecommunicatiesector in 2008 de op een na de grootste deelsector met een aandeel

van 46,7% in de totale omzet van de ICT industrie. Hieronder valt onder meer vaste,

draadloze en mobiele telefonie, telecom-apparatuur voor consumenten en netwerken en

breedbanddiensten.

Toen enkele jaren geleden IBM zich terugtrok uit de PC-markt door verkoop van die

divisie aan Lenovo en Compaq werd overgenomen door Hewlett Packard, kon al worden

geconcludeerd dat de groei en de winstgevendheid van de hardwaremarkt afnam wegens

verzadiging. Recentelijk is daar de stagnatie in de servermarkt bijgekomen. In Nederland

had deze trend van schaalvergroting en globalisering ingrijpende gevolgen voor het

dealerkanaal. Businesspartners moesten een vernieuwende transformatie doormaken,

gericht op kerncompetenties en kernklanten. Dit proces is nog lang niet ten einde. In de

ICT-dienstenmarkt neemt de schaalvergroting verder toe onder de druk van de noodzaak tot

margeverbetering. Dit bleek uit het recente samengaan van EDS en Hewlett Packard en door

kleinere acquisities op de Nederlandse markt door onder meer Ordina. De softwaremarkten

groeiden ook in 2008 nog; die voortgaande groei wordt vooral veroorzaakt door de opkomst

van webapplicaties en de toenemende penetratie van ERP software in het MKB.

Tabel 4: ICT markt in Nederland 2005-2008

In EUR miljoen 2005 2006 2007 2008

Hardware 4.001 4.057 4.142 4.225

Software 2.603 2.767 2.924 3.051

IT Diensten 7.670 8.235 8.829 9.369

Mobiele telefoons 636 657 674 690

Netwerkapparatuur 1.131 1.093 1.149 1.093

Telecomdiensten 13.074 13.002 12.987 12.811

Totaal telecommmunicatie 14.841 14.752 14.810 14.594

Totaal IT 14.274 15.059 15.895 16.645

Totaal ICT 29.115 29.811 30.705 31.239

Schaalvergroting en

globalisering in hardware

hadden ingrijpende gevolgen

voor het dealerkanaal.

Businesspartners moesten

een vernieuwende

transformatie doormaken,

gericht op kerncompetenties

en kernklanten.

INHOUD

4

In EUR miljoen 2005 2006 2007 2008

% groei

Hardware 1,4 2,1 2,0

Software 6,3 5,7 4,3

IT Diensten 7,4 7,2 6,1

Mobiele telefoons 3,3 2,6 2,4

Netwerkapparatuur -3,4 5,1 -4,9

Telecomdiensten -0,6 -0,1 -1,4

Totaal telecommmunicatie -0,6 0,4 -1,5

Totaal IT 5,5 5,6 4,7

Totaal ICT 2,4 3,0 1,7

Bron: EITO, Bitkom Research

PC verkopen krimpen

Volgens het Amerikaanse onderzoekbureau Gartner dalen de PC-verkopen in 2009

wereldwijd met 12% ten opzichte van 2008 tot een totaal van 257 miljoen stuks. Dat is een

veel grotere daling dan in 2001, toen deze verkopen met 3,2% terugvielen. De krimp zal in

volwassen markten zoals Nederland groter zijn (13%) dan in opkomende markten (10,4%).

Onderzoeksbureau IDC rapporteerde in het eerste kwartaal van 2009 een daling van de

wereldwijd verkochte aantallen PC’s met 7,1% en verwacht herstel van de groei vanaf eind

2009, vooral omdat prijzen dalen en de vraag naar goedkope mini-notebooks aanhoudt. De

westerse markten zijn vooral vervangingsmarkten; hieruit wordt 80% van de omzet gehaald.

Kopers stellen vervanging uit. De verkoop van laptops zal naar verwachting met 9% stijgen

tot 155,6 miljoen eenheden wereldwijd, vooral door de groei van het gebruik van goedkope

mini-notebooks. Van de laatste worden er volgens Gartner in 2009 21 miljoen verkocht,

79% meer dan in 2008. Mini-laptops maken 8% van de hele PC-markt uit.

Figuur 11: Globale PC verkopen

Bron: IDC. In $ miljard

Servermarkt sterk in beweging

De wereldmarkt voor servers is in het vierde kwartaal van 2008 ingestort. De verkochte

aantallen daalden met 11,7% en de geldomzet met 15,1%. Dit blijkt uit de kwartaalcijfers

van Gartner over de serververkopen van de belangrijkste serverleveranciers. Met een

daling van de geldomzetten met 17% was de terugslag voor IBM het grootst. Dell en

Fujitsu Siemens lieten met 10% en 9% een minder grote daling zien. IBM en HP wonnen

220

230

240

250

260

270

280

2007 2008 2009 2010 2011 2012

“De kosten moeten omlaag

en dat zal dramatisch

uitpakken voor de

Nederlandse IT-industrie

en de hardwarehandel”.

Bert Landman, Landman

Consultancy

5

marktaandeel. IBM heeft nu in geldomzet gemeten een aandeel van 33% in de servermarkt.

In maart 2009 gaf Gartner voor het eerst toe dat de hele IT-sector in 2009 met krimp

te maken krijgt. “Voor het eerst in de geschiedenis”, aldus Peter Sondergaard, vice

president Global Research van Gartner. Op de servermarkt is schaalvergroting op handen.

Sun Microsystens is in april 2009 door Oracle overgenomen. Een dergelijke acquisitie

herstructureert niet alleen de servermarkt, waar Sun onder meer in de financiële- en

telecomsector stevige lijnen heeft, maar hergroepeert ook de belangen in UNIX, Open

Source en Java waarin Sun technologie sterk is. Oracle overtroeft hiermee IBM, die Sun had

willen kopen om zo haar machtspositie ten opzichte van Microsoft te consolideren.

Kleinere rol voor hardware

De huidige daling van de hardwareverkopen heeft vooral te maken met de wereldwijde

economische recessie. Maar ook andere lange termijntrends zorgen ervoor dat hardware

een kleinere rol gaat spelen. Analisten verwachten dat opkomende landen het gedrag van

de westerse landen in de voorbije decennia zullen volgen en dat de IT-uitgaven, waaronder

hardware, in die landen trendmatig blijven stijgen. Dat is de benadering van bijvoorbeeld

IDC. Maar het is ook mogelijk dat eindgebruikers in opkomende landen zoals China, Rusland,

India en Brazilië veel meer internet, mobiele communicatie, online huren van software,

virtualisatie en andere nieuwe middelen zullen inzetten om zo hun kosten te verlagen. Zij

hebben dan minder last van de rem die investeringen in verouderde merkgebonden systemen

met hun bijbehorende infrastructuren opleggen.

Als dat scenario uitkomt, zal de groei van de verkopen van zelfstandige PC’s en servers

verder afnemen en de concentratie van capaciteit in datacenters en netwerken toenemen.

Die trend is al langer zichtbaar: het groeitempo van de PC-verkopen lag in de jaren negentig

rond 18% en in dit decennium rond 13%. De huidige economische recessie kan tot

versnelling van toepassing van goedkopere nieuwe technologieën leiden. “Het gevolg is

dat westerse landen zoals Nederland ook goedkoper en efficiënter moeten gaan werken”,

zegt analist Bert Landman van Landman Consultancy. “De kosten moeten omlaag en dat

zal dramatisch uitpakken voor de Nederlandse IT-industrie en de hardwarehandel”. Het

betekent ook dat financiering van hardware (zoals lease) goedkoper moet worden. Financieel

sterke wederverkopers zoals Infotheek bieden hun klanten, waaronder ziekenhuizen, zelf

concurrerende financieringen aan.

Internet blijft groeien

De markt voor mobiele telefoons is verzadigd en een vervangingsmarkt geworden. Er zijn

18,9 miljoen mobiele telefoonaansluitingen in omloop in Nederland, meer dan het aantal

inwoners. In het vierde kwartaal van 2008 daalde volgens IDC wereldwijd de verkoop met

12,6%. Er zijn wereldwijd 1,8 miljard mobiele telefoons in omloop. Ook in Nederland liepen

de verkopen flink terug. Een uitzondering vormen de smartphones met allerlei moderne

snufjes en internetverbindingen. De verkoop daarvan groeit nog wel. Het lijkt erop dat de

neergaande trend in 2009 doorzet en in 2010 een keerpunt bereikt.

Telecommunicatiediensten lijken in Nederland weinig hinder te ondervinden van de

economische recessie. KPN verwacht een lichte omzetgroei tot en met 2010 en bericht dat

de teruggang in vaste spraaktelefonie op de consumentenmarkt afneemt terwijl mobiele

telefonie eind 2008 toenam. IDC voorziet dat vaste spraaktelefonie wereldwijd de komende

jaren in omzet blijft krimpen. TNO verwacht dat in 2009 het aantal aansluitingen via internet

protocol (VOIP) groter zal zijn dan dat van vaste telefonie.

Het aantal mensen dat blogs

leest is aanzienlijk groter

dan het aantal dat er zelf

een bijdrage aan levert.

6

In het zakelijke segment nam de omzet van KPN in Nederland eind vorig marginaal toe.

Internettelefonie, met al 2,7 miljoen aansluitingen, wint steeds meer veld met KPN als

marktleider met een marktaandeel van ruim 40%. Mobiel internet maakt een snelle groei

door. Het dataverkeer voor mobiel internet van KPN groeide in het tweede kwartaal van

2008 met 25%. Maandelijks maken 1,8 miljoen mensen gebruik van mobiel internet.

Nederlanders behoren tot de meest actieve gebruikers van sociale media zoals Hyves,

LinkedIn en Youtube. Meer dan 40% van de bevolking leest blogs. De consumptie van blogs

is een stuk groter dan het aantal bijdragen dat er aan wordt geleverd. Meer dan 18% haalt

video’s op van internet volgens de social media tracker van Universal McCann. De markt

voor netwerkapparatuur heeft in Nederland een omvang van ongeveer EUR 1,2 miljard. Ook

deze markt stond in 2008 onder druk. CEO Ben Verwaayen van Alcatel-Lucent, een grote

leverancier van deze apparatuur, ging begin 2009 uit van een omzetdaling van 8 tot 12%.

Figuur 12: Omzet mobiele telefoons in Nederland (in EUR miljoen)

Bron: EITO. Prognose 2009: AME Research

Verhuur van software komt op

De Nederlandse softwaremarkt boekte in 2008 een omzet van circa EUR 3 miljard. Deze

markt is in 2006 en 2007 met circa 6% per jaar gegroeid. In 2008 nam de groei af met

ruim 4%, vooral als gevolg van vraaguitval naar licenties in het segment van ERP software.

Het segment van software-ontwikkelgereedschappen groeide meer dan 6% per jaar, vooral

door de vraag naar gereedschappen voor webtoepassingen. Minder groei toonde de markt

voor systeemsoftware, zoals besturingssystemen voor platforms. Er is een verschuiving

zichtbaar van de verkoop van softwarelicenties naar online verhuur van software. In het

segment van software om relaties met klanten te beheren (CRM) heeft verhuur-software

al een marktaandeel van 15%, vooral door de voortrekkersrol van Salesforce.com. De

opkomst van verhuur van software heeft invloed op het businessmodel van aanbieders en de

financieringsbehoeften van eindgebruikers . Oracle zag in de eerste negen maanden van het

boekjaar 2009 dat eind mei afsloot, de omzet van On Demand software met 15,3% stijgen,

terwijl de licentieomzet voor applicatiesoftware afnam. On Demand software maakte bij

Oracle 3,5% van de totale concernomzet uit.

‘Cloud computing’ is een nieuwe verzamelnaam voor de ontwikkeling waarbij op het web

softwaremodules worden aangeroepen om een informatieve toepassing of een samengesteld

bedrijfsproces te verwezenlijken. Cloud computing maakt inhoud en softwaretechnologie

los van eigen beeldscherm en netwerk omdat het werk zich dan afspeelt in de wereldwijde

netwerken. Het voordeel is onder meer kostenbesparing, maar beveiliging is daarom bij cloud

computing een essentieel onderwerp van aandacht.

2005 2006 2007 2008 2009580

600

620

640

660

680

700

De opkomst van verhuur

van software heeft invloed

op het businessmodel van

softwareaanbieders en op

de financieringsvorm van

eindgebruikers die software

aanschaffen.

7

Tabel 5: softwaremarkt in Nederland 2005-2009

EUR miljoen 2005 2006 2007 2008

Software 2.603 2.767 2.924 3.051

System infrastructure software 562 585 605 617

Tools 560 603 643 678

Application software 1.481 1.579 1.675 1.756

% verandering t.o.v. voorgaand jaar

Software 6,3 5,67 4,34

System infrastructure software 4,09 3,42 1,98

Tools 7,68 6,63 5,44

Application software 6,62 6,08 4,84

Bron: EITO/Bitkom Research

Figuur 13: evolutie naar cloud computing

Bron: IBM

Pas op plaats in IT diensten

De Nederlandse markt voor IT-diensten had in 2008 een omvang van circa EUR 9,3 miljard.

Daarvan neemt hardware beheer ruim EUR 600 miljoen voor zijn rekening, project diensten

circa EUR 5 miljard en outsourcing diensten ruim EUR 3,8 miljard. De acht grootste IT-

dienstverleners zetten in 2007 EUR 6,4 miljard om. Dat is 73% van de IT-dienstenmarkt in

Nederland. Deze ondernemingen - Getronics, IBM, Atos Origin, Logica, Capgemini, Centric,

Ordina en Sogeti - groeiden tussen 2004 en 2007 sterk in omzet. In 2007 begon de groei

al af te zwakken en in 2008 bedroeg de groei nog enkele procenten. In 2009 worden IT-

dienstverleners geconfronteerd met uitstel van niet bedrijfskritische projecten en financiering

van outsourcing contracten, terwijl in IT-beheer (ook bij kleinere dienstverleners) een verdere

consolidatie van de markt onderweg is. Atos Origin Nederland rapporteerde over het eerste

kwartaal van 2009 een omzetdaling van 8,3% ten opzichte van het eerste kwartaal van

2008, vooral door de afnemende vraag naar consultancy. Logica Nederland, Ordina en

Getronics voeren krachtige reorganisaties door waarbij ontslagen vallen.

Grid computing

- Solving large problems with parallel computing

- Made mainstream by Globus Alliance

Utility computing

- Offering computing resources as a metered service

- Introduced in the late 1990s

Software as a service

- Network based subscriptions to applications

- Gained momentum in 2001

Cloud computing

- Next-generation Internet computing

- Next-computing Data Centers

8

Figuur 14: omzetgroei IT marktleiders in Nederland

Bron: ICT ANALIST(AME Research). Totale omzet in Nederland van Getronics, IBM, Atos Origin, Logica, Capgemini,

Centric, Ordina en Sogeti.

Prognoses voor groei in 2009 en 2010

Het is in deze tijd van economische recessie riskant om prognoses te maken voor de

ontwikkeling van de ICT-sector. Op basis van een macro-economisch model waarin

de meest recente prognoses van het Centraal Plan Bureau zijn ingevoerd, kunnen de

effecten van de conjunctuur in 2009 doorberekend worden. Het Centraal Plan Bureau

verwacht 8,75% werkloosheid in 2010. Daar kan voor de ICT-sector in Nederland

3,25% opgeteld worden door het effect van toenemende offshoring, prijsdruk en uitstel

van vervangingsinvesteringen in producten en niet bedrijfskritische projecten. Het

welvaartsmodel van Landman Consultancy is gebaseerd op de economische output per

capita, de IT-mix, gerelateerde productmarges, arbeidsproductiviteit en een correctie voor

weglekken van werkgelegenheid door offshoring. Volgens dit model komt voor de ICT-sector

de werkloosheid in 2010 uit op 12% en daalt de omzet in de sector met 4,4% in 2009. IDC

verwachtte in februari 2009 nog een groei van de IT-bestedingen in Nederland in 2009 met

0,46%, maar verwachtte eind maart dat in 2009 de totale IT-bestedingen afnemen. EITO’

ging in maart 2009 nog uit van een groei van de IT-bestedingen met 3,1% in 2009.

Het model van Landman berekent dat in 2009 de omzet in hardware met 6,5% het sterkst

daalt. Dit betreft vooral geldomzetten in PC’s en servers. Behalve de grote fabrikanten

en de tussenhandel worden hierdoor vooral regionale en lokale systeemhuizen die ook

hardware verkopen getroffen, wat blijkt uit hun afgenomen groei en soms flinke omzetdaling

in 2008. Een aantal middelgrote dienstverleners is al enkele jaren geleden begonnen met

herstructurering en het opnieuw definiëren van hun businessmodel. De hardwaremarkt zal

verder consolideren, het beheer van infrastructuren zal meer worden uitbesteed en kleinere

leveranciers zonder voldoende eigen vermogen zullen moeten specialiseren of van de markt

verdwijnen.

0

5

10

15

20

2004 2005 2006 2007

De hardwaremarkt zal

verder consolideren, het

beheer van infrastructuren

zal meer worden uitbesteed

en kleinere leveranciers

zonder voldoende eigen

vermogen zullen moeten

specialiseren of van de

markt verdwijnen.

9

Tabel 6: prognose ICT-markt 2008-2010

In EUR miljoen 2008 2009 % Ch. 2010 % Ch.

Hardware 4.225 3.952 -6,47 3.884 -1,7

Software 3.051 2.999 -1,7 3.098 3,3

IT Diensten 9.369 8.910 -4,9 8.901 -0,1

Mobiele telefoons 690 621 -10 609 -2

Netwerkapparatuur 1.093 984 -10 964 -2

Telecomdiensten 12.811 12.978 1,3 13.146 1,3

Totaal telecommmunicatie 14.594 14.582 -0,1 14.719 0,9

Totaal IT 16.645 15.861 -4,7 15.884 0,1

Totaal ICT 31.239 30.443 -2,5 30.602 0,5

Bron 2008: EITO, Bitkom Research. 2009-2010: AME Research en Landman Consultancy

Ook de IT-dienstverlening krijgt een harde tik met een omzetdaling van 4,9% in 2009.

De eerste tekenen zijn al zichtbaar. Zij treffen vooral detachering en zelfstandigen en

dienstverlening in niet-cruciale ICT systemen en processen. Investeringen worden vaker

uitgesteld. Hier volgt een kleine opsomming van korte termijn gevolgen van de recessie.

� Vooral in die sectoren die het hardst door de recessie getroffen worden zoals

financiële instellingen, industrie en bouw staan IT-budgetten onder druk.

� Maar ook in andere sectoren zoals zakelijke dienstverlening, overheid en media

oefenen bedrijven flinke prijsdruk uit op de uurtarieven (-15-20%) van aanbieders

van personeel en projectdiensten. De IT-budgetten van ondernemingen staan

duidelijk onder druk.

� Klanten stellen steeds hogere eisen aan het rendement en de terugverdientijd van

projecten.

� Daarnaast is er bij grote overheidsprojecten een sterker bewustzijn ontstaan over de

complexiteit ervan. Deze worden vaker in beter overzichtelijke stukken geknipt om

kostenoverschrijdingen en mislukkingen te voorkomen.

� Consultants gaan in ICT projecten die zij afleveren steeds vaker een resultaatrisico

aan waardoor de methode van factureren volgens uur maal tarief steeds meer

plaatsmaakt voor koppeling van de prijs aan het resultaat dat klant en leverancier

samen budgetteren.

De softwaresector krijgt in 2009 te maken met een omzetdaling van 1,7% volgens AME

Research en Landman Consultancy. Ten opzichte van de omzetgroei van 4-5% in Nederland

in 2008 betekent dit een omzetverlies van bijna 6-7%. Ook softwarebedrijven zullen zich

krachtig moeten herpositioneren.

� Het minst getroffen wordt die software waarmee aantoonbaar aanzienlijke

besparingen kunnen bereikt, zoals online te huren software waarmee binnen

bedrijven beter samengewerkt kan worden en waarmee bedrijven met hun

leveranciers en klanten kunnen samenwerken.

� Daarnaast kan er op besturingsystemen niet bezuinigd worden en is er ook geen

bezuiniging mogelijk op tal van bedrijfskritische applicaties. Wel kan vernieuwing

daarvan uitgesteld worden.

10

Tabel 7: ICT markt in Nederland 2008-2010

In EUR miljoen 2008 2009 % totaal ∆ 2010 ∆

Hardware 6.119 5.723 17 -6,50% 5.628 -1.7%

Verpakte software 3.885 3.821 12 -1,70% 3.948 +3.3%

Dienstverlening 8.152 7.746 23 -5,00% 7.740 -0.1%

Telecommunicatie 16.400 15.769 48 -3,8 15.460 -2%

Totale ICT-markt 34.556 33.059 100 -4,30% 32.776 -1%

Totaal IT markt 18.156 17.290 52 -4,8 17.316 0,2

Bron: AME Research en Landman Consultancy

De telecommunicatiesector heeft in 2009 en 2010 relatief minder last van de zwakke

conjunctuur, gezien het grote aandeel van dienstverlening en de aanhoudende groei

van mobiele en draadloze communicatie. Er is nog weinig zicht op de ontwikkeling van

de sector na 2010. Wanneer economisch herstel intreedt profiteren detachering van

personeel, hardware en software wel vroeg van de opleving. Het meest weerbaar zijn ICT-

ondernemingen met innovatieve en kostenbesparende producten en diensten.

Innovatie sterke driver

De Nederlandse ICT-industrie is een jong volwassen sector die met een omzet van circa EUR

31 miljard een bijdrage levert van 5,3% aan het bruto binnenlands product in 2009. In deze

industrie werken omstreeks 120.000 voltijd medewerkers. Het totale aantal arbeidsplaatsen

is omstreeks 145.000. In totaal telt Nederland 248.000 mensen die werkzaam zijn in een

ICT-beroep, hetzij in de industrie, hetzij bij eindgebruikers van ICT. In zijn moderne, digitale

vorm is de industrie pas in de laatste drie decennia tot wasdom gekomen en goed op de

kaart gezet door de internetrevolutie. Vindingrijk, innovatief, competitief en dynamisch zijn

begrippen die de sector goed beschrijven. De ICT-industrie staat aan de vooravond van

een nieuwe golf technologische vernieuwing die software naar het web brengt en waarbij

sensoren gebruiksvoorwerpen en apparaten intelligent maken.

De meer dan 27.000 ICT ondernemingen in Nederland zijn gericht op aanbieden van

technologische vernieuwing. De technology-push is sterk, zij het dat het grotendeels om

buitenlandse technologie gaat en de industrie vooral dienstverlenend is. Toch zijn er ook

Nederlandse innovaties, zoals de e-readers van BeBook en Iliad, die de concurrentie met

Kindle oppakken.

Enerzijds is de ICT-sector volwassen en ingebed in de maatschappij, anderzijds is zij ten

opzichte van andere sectoren zoals bouw, chemie, retail, het bankwezen en transport nog

jong en onervaren. De sector heeft na de internetcrisis bewezen over een grote veerkracht

te beschikken. Daarom is het voor veel mensen inspirerend om in deze sector te werken.

Achter ICT gaat een kleurrijke waaier activiteiten schuil die doordringen in de haarvaten

van de economie en de samenleving. Van computergames tot online software waarmee

ouders hun baby kunnen monitoren, van ruimteonderzoek in Drenthe tot MRI-scans om

ziektebeelden op te sporen, van pinbetalingen aan de kassa tot geld verdienen of verliezen in

Second Life op het World Wide Web.

Hendrik Rood, adviseur bij Stratix Consulting uit Hilversum: “Dit decennium domineert

de massale verspreiding en inzet van digitale audio en video de IT. Daarbij wordt gebruik

gemaakt van technieken die in de jaren negentig tot wasdom kwamen: internet en

breedbandtechnologie. Voor velen is sensortechnologie en Machine-to-Machine (M2M)

communicatie nu nog iets onder de radar, maar dat gaat in het komende decennium

De ICT-industrie staat aan

de vooravond van een

nieuwe golf technologische

vernieuwing die software

naar het web brengt

en waarbij sensoren

gebruiksvoorwerpen en

apparaten intelligent maken.

11

veranderen. De industriële automatisering, een vaak vergeten tak van ICT, staat op de

drempel van een massale innovatiegolf met startende bedrijven, zowel met basistechnologie

als toepassingen van sensoren. De innovaties die nu in laboratoria en universiteiten

ontwikkeld worden en waarvoor venture capital beschikbaar komt, vertalen zich straks in

producten en diensten”.

Tabel 8: van vernieuwing naar grootschalige verspreiding

IT vernieuwingsgebied Technologische incubatieperiode

Vervangt o.a. Grootschalige verspreiding

Defensie + Wetenschappelijk Rekenen

1945-1955 Mechanische encryptie en ballistiek, rekenliniaal en analoge simulatiecomputers

Begin jaren ‘80: iedere exacte wetenschapper een eigen werkstation

Kantoorautomatisering 1955-1965 Kassa, ponskaartensystemen (Hollerith)

Eind jaren ‘80 (ieder MKB een PC, daarna zelfs SOHO/PC-privé)

Netwerken 1965-1975 Elektromagnetische telefooncentrales

Eind jaren ‘90 (Internet everywhere, mobiele digitale netten)

Multimedia 1975-1985 Grammofoon, TV, film Eind jaren ‘00 (User Generated Content, digitalisering bioscopen etc.)

Sensortechnologie 1985-1995 Meetinstrumenten Eind jaren ‘10 (industriële en medische automatisering, domotica)

Robotica of bio-informatica

1995-2005

Bron: Stratix Consulting, Hendrik Rood

Gebruik van ICT in de markt

Wordt moderne ICT intensief gebruikt? In grote bedrijven wel, in kleine bedrijven veel

minder. Enerzijds heeft vrijwel iedereen wel een PC en internetverbinding, anderzijds

ontwikkelt de technologie zich erg snel. Sommige ICT-marktsegmenten lijken verzadigd,

maar andere segmenten staan pas aan het begin van groei. Meer dan 80% van de bedrijven

heeft een website, maar elektronisch bestellen van goederen en diensten doet nog maar

44% van de bedrijven. Uit onderzoek van het CBS uit 2007 blijkt dat van bedrijven tot 25

werknemers minder dan 20% ERP- en Open Source software gebruikt. Het gebruik neemt

toe met het aantal werknemers. Maar zelfs van de bedrijven met 500 of meer werknemers

gebruikte bijna 40% in 2007 geen ERP software.

Open Source

Het gebruik van Open Source software groeit ook, maar ligt structureel een stuk lager. “Als

softwaregebruikers eenmaal gekozen hebben voor een bepaalde softwarefamilie, dan blijven

zij die vaak lang gebruiken. Daardoor kunnen nieuwe leveranciers moeilijk tot de markt

toetreden. Zo kan het gebeuren dat Open Source software geen voet aan de grond krijgt,

zelfs wanneer het goedkoper en beter is dan ingeburgerde merkgebonden software”, aldus

het CPB in een recent rapport dat werd gepubliceerd omdat de overheid het gebruik van

Open Source software wil stimuleren.

“Het eerste waar iedere

onderneming flink

op kan besparen is

elektronisch factureren.

Bouw de papierberg af.

Dat is maatschappelijk

verantwoord ondernemen”.

CEO Bas van der Veldt,

Afas Software.

12

Innovatie

De ICT-industrie in Nederland is volgens het CBS redelijk innovatief ingesteld; 55% van de

bedrijven is innovatief, gemeten naar vernieuwing van producten, diensten, processen en

organisatievormen. Het CBS komt over de periode 2004-2006 tot een bedrag van EUR 500

miljoen voor uitgaven aan nieuwe of sterk verbeterde producten, diensten of processen,

inclusief directe personeelskosten. Dit is aanmerkelijk meer dan de EUR 297 miljoen die in

2002 door het CBS is gemeten. Ruim 1000 bedrijven zijn hierin actief en 991 hebben een

innovatie succesvol afgerond.

Volgens het CBS meet gaven bedrijven in de ICT-sector in 2006 EUR 1.801 miljoen uit

aan R&D. Gemeten naar de omzet in de ICT-sector en het bedrag van EUR 9,7 miljard dat

bedrijven, researchinstellingen en universiteiten in 2007 aan R&D besteedden, lijkt een

grotere inspanning mogelijk. AME Research meette in 2007 EUR 959 miljoen aan R&D

uitgaven bij ASML, ASMI, Océ, TomTom, Unit4Agresso, Exact, Raet, BWise en Sopheon.

KPN besteedt R&D uit aan TNO-ICT, voor EUR 16 miljoen in 2007, EUR 13,5 miljoen in

2008 en EUR 12,2 miljoen in 2009. In 2008 gaf KPN EUR 33 miljoen uit aan R&D, 0,2%

van de omzet, tegenover 0,3% van de omzet bij Deutsche Telekom. France Telecom gaf in

2007 1,7% van de omzet aan R&D uit.

Op het gebied van internationale concurrentie valt Nederland terug. Nederland is in 2009

twee plaatsen gedaald naar plaats negen op de Networked Readiness Index van het World

Economic Forum waarin het Erasmus Strategic Renewal Center participeert. IJsland en

Noorwegen passeerden Nederland. De ‘Networked Readiness’ staat voor de algehele stand

van zaken op het gebied van ICT binnen een land. De daling van Nederland binnen deze

ranking is het gevolg van achterblijvende prestaties op het gebied van het gebruik van ICT

op drie belangrijke pijlers:

1. Omgevingsfactoren, zoals die gelden binnen bedrijven, algehele regelgeving en de

bestaande infrastructuur zijn niet verbeterd ten opzichte van 2007.

2. De capaciteit van individuen, bedrijven en de overheid om van ICT-toepassingen en

ontwikkelingen te profiteren is gelijk gebleven.

3. Het gebruik van de nieuwste informatie en communicatie middelen laat geen

significante groei zien.

Figuur 15: Ketenintegratie via website en internet

Bron: CBS Percentage bedrijven per bedrijfstak dat in 2007 ketenintegratie of supply chain management (SCO) via

websites en internet gebruikt.

0 5 10 15 20 25

Voeding

Papier

Kunststof

Metaal

Elektronica

Transportmiddelen

Nutsbedrijven

Horeca

Zorg

13

Figuur 16: gebruik van ERP en Open Source in bedrijven

Bron: CBS 2008. De tabel geeft weer hoeveel % van de bedrijven naar aantal werknemers gebruik maakt van ERP of

Open Source software. De grootte is aangegeven als tot: tot 10, 20 enzovoorts werknemers.

Trends op langere termijn

Technologische trends zijn de drijvende kracht achter de voortdurende ontwikkeling van

de ICT-sector. De meest actuele en tot de verbeelding sprekende trend is de opkomst van

het internet. In 1997 wist nog bijna niemand wat internet was, laat staan welke impact

de technologie zou hebben op het bedrijfsleven en de samenleving. Na 1997 begonnen

kranten en andere media aandacht aan internet te besteden, ook omdat internetaandelen op

de beurzen in New York in koers explodeerden. Nu doen zich vergelijkbare ontwikkelingen

voor op het gebied van sensortechnologie, nanotechnologie en robotisering waardoor

apparaten en voorwerpen leren communiceren en gezondheidszorg een nieuw aanzien krijgt.

Op het web vormen zich tegenwoordig wolken van softwaremodules, waardoor applicaties

van server en PC naar het web verhuizen en daar verhuurd worden aan veel klanten

tegelijk. Beheer en onderhoud worden geautomatiseerd en verricht vanaf helpdesks in lage

lonenlanden. De servers in bedrijven verhuizen naar datacenters en netwerken die deze

centers met elkaar verbinden. Personal computers maken steeds meer plaats voor steeds

kleinere draagbare laptops die ingericht zijn voor mobiele en draadloze communicatie.

Deze technologische ontwikkelingen hebben gevolgen voor de financiering van bedrijven.

Opkomende toegepaste technologie is interessant voor venture capital. Bedrijven die

onvoldoende meegroeien met nieuwe technologische mogelijkheden verwerven lastiger

bedrijfsfinanciering. Nieuwe technologieën, zoals verhuur van software in plaats van

licentieverkoop, vergen nieuwe bedrijfsmodellen en daarop toegespitste financieringsvormen.

� ICT ondernemingen gaan zich steeds verder specialiseren. Handel, beheer,

softwareontwikkeling en infrastructuurdiensten worden specialisaties. Dit leidt tot

gespecialiseerde schaalvergroting en herstructureringen van bedrijven door middel

van kopen en verkopen van werkmaatschappijen, fusies en acquisities.

� Ondernemingen die zich niet specialiseren, verliezen de concurrentieslag waardoor

winst en rendement onder druk komen te staan en financiering moeilijker wordt.

� Prijsdalingen, toenemende concurrentie en afnemende groei van PC- en

servermarkten leiden tot afnemende marges in die handelssectoren waar te weinig

innovatieve producten worden aangeboden.

� Softwaremakers en ICT-dienstverleners staan onder druk van toenemende

concurrentie van bedrijven in opkomende landen die hun producten en diensten via

0

10

20

30

40

50

60

70

10 20 50 100 250 500 500+

ERP

Open Source

14

het internet in West-Europa aanbieden. Dit leidt tot smallere marges en minder groei

van Nederlandse bedrijven. De entry barriers worden steeds lager.

� De omzetgroei van de ICT sector toont een dalende lijn. In de jaren negentig was

een jaarlijkse omzetgroei van meer dan 15% niet ongebruikelijk, in dit decennium

gaat het gemiddeld om minder dan 10% en deze groei neemt in het volgende

decennium verder af door marktverzadiging en onvoldoende exportkracht.

� Offshoring van softwareontwikkeling en beheer leidt uiteindelijk tot het weglekken

van kennis en ervaring, terwijl door welvaartstijging in verder afgelegen landen het

financiële voordeel geleidelijk krimpt.

� Nederland heeft een achterstand opgelopen in R&D die in de ICT-sector niet meer

dan 5 tot 6% van de omzet bedraagt, terwijl technologieleiders in de Verenigde

Staten gemakkelijk 15% of meer van hun omzet aan R&D besteden.

� Ondanks de worsteling van Getronics om dit te bereiken is in Nederland in de

voorbije decennia geen grote wereldwijde marktleider in hardware, software of IT-

diensten ontstaan. Daardoor zijn veel groei- en carrièrekansen verloren gegaan.

15

16