Financieel gedrag van kinderen en jongerenRapportage deskresearch In opdracht van Wijzer in geldzaken

Inhoudsopgave

Inleiding 3

1 Financieel gedrag van kinderen en jongeren: Prestaties 6

1.1 Financieelgedragvankinderenenjongerenalgemeen 6

1.2 Kindereninhetbasisonderwijsengeldzaken 7

1.3 Jongereninhetvoortgezetonderwijsengeldzaken 12

1.4 Jongereninhetmiddelbaarberoepsonderwijsenhogeronderwijsengeldzaken 18

2 Financieel gedrag van kinderen en jongeren: Factoren van invloed 25

2.1 Factorenvaninvloedopfinancieelgedragalgemeen 25

2.2 Socialeomgeving 26

2.3 Financiëlekennisenvaardigheden 28

2.4 Financieelbewustzijnenmotivatie 28

2.5 Houding 29

2.6 Socio-demografischekenmerken 31

3 Interviews met professionals: Inzichten, opvattingen en observaties 32

3.1 Recentbeeldvanfinancieelgedragvankinderenenjongeren 32

3.2 Ontwikkelingenentrends 33

3.3 Factorenvaninvloedopfinancieelgedrag 34

3.4 Financiëleeducatie 35

3.5 Lacunesinkennis 35

Conclusie 36

Conclusiet.a.v.onderzoekvraag1 37

Conclusiet.a.v.onderzoekvraag2 41

Ontbrekendekennis 44

Bronnenlijst 45

Bijlagen

Geraadpleegdeexperts 47

Checklistvoordeinterviews 48

• 3

Inleiding

Sinds 2008 werken de organisaties aangesloten bij het platform Wijzer in geldzaken samen aan

de bevordering van verantwoord financieel gedrag van de consument. Ondanks een diversiteit aan

doelstellingen, belangen, doelgroepen en expertise, wisten de partners binnen het platform inmiddels een

werkwijze te vinden die dat gedeelde gemeenschappelijke doel dient.

Waarinhetverledendenadrukvoorallagophetvergrotenvankennisenopinformatieoverdracht,verhoogt

WijzeringeldzakeninhetStrategischProgramma2014-2018zijnambitiedoorintezettenopdaadwerkelijke

gedragsverandering.

DedoelgroepvanhetplatformzijnalleNederlanders,maarkinderenenjongerennemendaarbinneneen

bijzondereplaatsin.Uitdiverseonderzoekenblijktdatfinanciëleeducatievanafjongeleeftijdloont,letterlijk

enfiguurlijk.Volwassenendieopjongeleeftijdingeldzakenwerdeningewijdenhunvaardighedenactief

oppassendniveaukondenontwikkelen,rakenoverhetalgemeenmindervaakinfinanciëleproblemendan

degenendiedatwerdonthouden.Ditgegevenwasalin2009voorWijzeringeldzakeneendirecteaanleiding

voorhetopzettenvanhetprogramma'Jonggeleerdisoudgedaan'.Binnendatprogrammazijninmiddels

diverseprojectengerealiseerdmetalscentraaldoelfinanciëleeducatiegerichtopjongeren,oudersenhet

onderwijs.MetfinanciëleeducatiewilWijzeringeldzakenverantwoordfinancieelgedragbijkinderenen

jongerennúbevorderenentevenservoorzorgendatzijalsvolwassenenverantwoordfinancieelgedrag

vertonen.

Aanleiding voor de bronnenstudieOnderzoekmaakthetmogelijkomdepraktijkvangeldzakenonderjongerentevolgen.Talrijkeorganisaties,

waaronderdiversepartnersverenigdinWijzeringeldzaken,richtenhunonderzoeksactiviteitenop

hetfinancieeldoenenlatenvankinderenenjongerenomdeverkregenkenniseffectieftoetepassen

inhunbedrijfseconomische,educatieveofcommunicatieactiviteiten.Hetplatformzetzichinomde

onderzoeksresultatenoptimaaltebenuttenomgeldzakenenverantwoordfinancieelgedragnogsteviger

opdemaatschappelijkeagendatezetten.Vanuitdiedoelstellingiserbehoefteaaneeninventarisatievan

bestaandonderzoekenverkregenresultatendieeenrecentbeeldgevenvanhetfinanciëlegedragvan

kinderenenjongereninNederland.

Onderzoeksdoel en onderzoeksvragenHetdoelvandezeinventarisatieisinzichttebiedeninbestaandonderzoek,debelangrijkste

onderzoeksresultatenenanderfeitelijkmateriaalomtrenthetfinanciëlegedragvankinderenenjongerenin

deleeftijdvan6-25jaar.

Omdatdoeltebereiken,geeftdeinventarisatieantwoordoptweeonderzoeksvragen:

1. Welkbeeldvanhetfinancieelgedragvankinderenenjongerenindeleeftijdvan6tot25jaarleverende

Nederlandseonderzoekenvanaf2008diezichopditonderwerprichten?

2. Watzijnvolgensdegeraadpleegdeonderzoekendebelangrijkstefactorendieinvloedhebbenophet

financiëlegedragvankinderenenjongeren?

• 4

Aangeziendegroep‘kinderenenjongerenvan6tot25jaar’tebreedentediversisomhetfinanciëlegedrag

ervanalsééngeheeltetyperen,gaatdeonderhavigerapportageafzonderlijkinopdriesegmentenvande

doelgroep:a)kindereninhetbasisonderwijs,b)jongereninhetvoortgezetonderwijsenc)studenteninhet

mboenhethogeronderwijs(hboenwo).Idealiterzoudelaatstgenoemdecategorienietalleentotjongeren

inhetonderwijszijnbeperkt,maarookjongerendaarbuitenomvatten.Bijhetzoekennaarbronnenbleken

echtergeenbrederepresentatieve(kwantitatieve)openbareonderzoekenbeschikbaartezijn.

Verantwoording werkwijzeOmdeonderzoeksvragenzogoedmogelijktekunnenbeantwoorden,bestaatdestudieuittweeonderdelen,

namelijk:

• eenbronnenstudiediedebasisinformatievoordebeantwoordingvandeonderzoeksvragenoplevertaan

dehandvanderesultatenvanuitgevoerdonderzoek.Deinventarisatieisafgebakendtotbeschikbaar

Nederlandsonderzoekvanaf2008totheden.

• eenrondeexpertinterviewswaarvandefunctieiseennadereduidingenverdiepingvandeinzichtenuitde

bronnentebereiken.

Naastinzichtenindevergaardekennisprobeertderapportageopbasisvandebestudeerdebronnenen

gevoerdegesprekkenookdekennisteidentificerendievooralsnogontbreektenwaarnaaronderzoek

wenselijkennuttigkanzijn.Derapportageheeftnietdepretentievolledigtezijn,maarwileenglobaalbeeld

gevenvanhethuidigefinanciëlegedragvanNederlandsekinderenenjongerenenvangesignaleerdetrends

opbasisvandebeschikbarebronnen.

Over de deskresearch en gebruikte bronnenDefocusvandezeinventarisatieisbreed,zowelwatdesamenstellingvandedoelgroepbetreftalsdeperiode

diedebestudeerdebronnenheeftopgeleverd(onderzoekvanaf2008).Hetfeitdatvanafdeopkomstvande

financiëlecrisisdemaatschappelijkeaandachtvoorhetfinanciëlegedragvanjongerennogmeertoenam,

manifesteertzichineenveelheidaanonderzoeken.

Binnendezeinventarisatiezijnruimvijftigbronnenvandiverseaardafkomstigvanverschillendeorganisaties

bestudeerd.Eendeeldaarvandiendemeeralscontextueleliteratuur:onderzoeken(kwantitatiefen

kwalitatief),blogs,artikelen,persberichten,jaarverslagenenanderepublicaties.DebronnenlijstvanWijzerin

geldzakenwerdaangevulddoormiddelvaninternetsearchencontactenmetorganisatiesdiemedewerking

hebbenverleendaandeexpertinterviews.Hetblijktdatdemeesteopenbareonderzoeksrapportenvanhet

NibudenWijzeringeldzakenafkomstigzijn,somsinsamenwerkingmetpartners.

Alzijndebestudeerdebronneninprincipecoherent,vaakzijnzeopeenverschillendemanier‘geladen’.Tussen

deafzonderlijkeonderzoekenvallenrelatiefgroteverschillenopindeomvang,samenstellingenbreedte

vandedoelgroepen.Datmaaktvergelijkbaarheidvankwantitatieveuitkomstenmoeilijkenkanmakkelijk

leidentoteenvertekening.Ookishetthemafinancieelgedragbreedtenoemenendeaspectendaarvandie

indeafzonderlijkestudiesonderzochtwerden,komenniethelemaalovereen.Datcompliceerteveneenshet

vergelijkenvanderesultaten.Ditheeftertoegeleiddatdezerapportagevoornamelijkontwikkelingenen

trendsophoofdlijneninkaartbrengt,meteenrelatiefbeperktekwantitatieveonderbouwing.Wanneererwel

cijferswordengenoemd,danzijndatdemeestrecenteonderzoeksresultaten.

Dealsbijlagetoegevoegdebronnenlijstbevatalleenliteratuurdiebijdeanalysevanfinancieelgedrag

vankinderenenjongerenisbetrokken(geencontextueleliteratuurdus).Hetgaatoverhetalgemeenom

representatievekwantitatieveonderzoekenwaaruitdataindezerapportagezijngebruikt.

• 5

LeeswijzerHoofdstuk1gaatinopdeinformatieverkregenuitdebronnenstudiewaarbijdebeantwoordingvan

onderzoeksvraag1centraalstaat.

Hoofdstuk2behandeltdeinformatieuitdebronnenstudiedierelevantisvoorhetbeantwoordenvan

onderzoeksvraag2.

Hoofdstuk3geeftinhoofdlijnendeinzichten,opvattingenenobservatiesweervanprofessionalsdie

medewerkinghebbenverleendaandeverkenning.

Deinleidendeparagraafvanhetafsluitendedeel,Conclusie,geefteenkortetoelichtingopdeaardvan

debronnendiebijdeliteratuurstudiezijnbetrokken.VervolgensgeeftdeConclusieantwoordopde

onderzoeksvragenaandehandvandeinformatieuitdebronnenendegevoerdeexpertinterviews.Ook

wordenindeconclusiedegesignaleerdeleemtesindebestaandekennisgenoemd.Hetkanwenselijkzijn

daarnaarindetoekomstonderzoektedoen.

Omwillevandeleesbaarheidstaannietdebronnenmaareenverwijzingdaarnaarindetekstvermeld.Inde

eindnootzijndevolledigetitelsvandebronnengenoemd,waarmogelijkmetdevindplaatsenopinternet.

• 6

1. Financieel gedrag van kinderen en jongeren: Prestaties

1.1 Financieel gedrag van kinderen en jongeren algemeen

1.1.1 Woord voorafDemaatschappelijkecontextwaarindejongerenvannuopgroeien,verschiltzeervandesituatieeenpaar

decenniageleden:deverzorgingsstaatvanvroegerwordtvervangendoorkadersdieaandeenekant

deburgermeerzelfstandigheidbieden,maaraandeanderekanteenhogematevanzelfredzaamheid

vereisen.Datgeldtookopfinancieelgebied.Detoenemendeverantwoordelijkheiddiebijdeconsument

wordtneergelegd,ingewikkelderegels,groeiendecomplexiteitvanfinanciëleproductenendienstenen

voortschrijdendedigitaliseringbinnendefinanciëlesectorzijnslechtsenkelefactorendiehogeeisenstellen

aandefinanciëlevaardighedenvandeconsument.Ookvolwassenenhebbenermoeitemee,zoalsblijktuit

onderzoekdatMotivactionvoorWijzeringeldzakenheeftuitgevoerd:bijnadehelft(44%)vindtdatsteeds

meervanhenwordtverwachtalshetgaatomhetregelenvanpersoonlijkefinanciëlezakenenbijeenopde

vijfleidtdehoeveelheidinformatieweleenstotverliesvanoverzicht.[Wijzeringeldzaken3]

Tegenwoordighebbenjongerenmeertebestedenenhogereuitgavendanhunleeftijdsgenotenvroeger.

Daarkomtbijdatzijindehuidigenetwerkmaatschappijvaaknogeensextrasocialedrukvanleeftijdsgenoten

kunnenondervinden.Decommerciëledrukuitgeoefenddoorreclameenmediakentvandaagdedagmeer

kanalendanooitenversterktdekrachtvanverleidingen.Hoeeerderjongerenverantwoordfinancieelgedrag

beginnenteontwikkelen,hoebeter.

1.1.2 Algemene karakteristiekInhetfinanciëlegedragvankinderenenjongerentussende6en25jaariseendoorlopendeontwikkelingslijn

waartenemendiezichmanifesteertingroteverschillentussendesegmentenvandedoelgroep.Hetinkomen,

deuitgaven,demogelijkhedenommetgeldomtegaan,voorzieningenenfinanciëleproductenwaarjongeren

toegangtoehebben,hangenimmersnauwsamenmethunleeftijdenontwikkelingsniveau.Dematevan

verantwoordelijkheiddiezedragenisonderanderebepaalddoordewetgeving.

Binnendedriecategorieënwaardezeverkenningopfocust(kindereninhetbasisonderwijs,scholiereninhet

voortgezetonderwijsenstudenteninhetmboenhogeronderwijs),wordthetfinanciëlegedragvanjongeren

verkend.Degrenstussendeafzonderlijkegroepenvormttevenseenminofmeerbelangrijkemijlpaalinde

ontwikkelingvankinderenenjongeren,zoalsdeovergangvandebasisschoolnaarhetvoortgezetonderwijs

metdoorgaansmeerinkomenenvrijheid,deofficiëlevolwassenheidopdeleeftijdvan18jaarmetformele

zelfstandigheidmaarookmetmeerverantwoordelijkheidendeovergangnaarhogeronderwijsmetnieuwe

uitdagingenenprikkels,ookopfinancieelgebied.

• 7

1.1.3 Factoren financieel gedrag van jongerenDemeesteonderzoekenanalyserenhetfinanciëlegedragvanjongerenvanuitdrieinvalshoeken:

• financiëlesituatie:rondkomen,roodstaan,geldtekortkomen,geldlenen,nietoptijdrekeningenkunnen

betalen;

• overzichtinkomstenenuitgaven:saldobekijken,hetmakenenbijhoudenvaneenoverzichtvaninkomsten

enuitgaven;

• sparen:spaargedrag.[Nibud1,Wijzeringeldzaken4]

DezefactorensluitenaanbijdeleerdoelenencompetentieszelfredzaamheidontwikkelddoorhetNibud.[Nibud2]

Ookdezerapportageneemtdegenoemdeinvalshoekenalsmaatstaf.

1.2 Kinderen in het basisonderwijs en geldzaken

1.2.1 Het fundament: ouderlijke opvoedingKinderenindebasisschoolleeftijdvallenvolledigonderdeverantwoordelijkheidvanhunouders.Datgeldt

ookvoorhungeldzaken.Doordemanierwaaropoudershunkindbegeleidenenfaciliteren,bepalenzijook

rechtstreekszijnontplooiingopfinancieelvlakdievervolgensterugkomtinhetfinanciëlegedragvanhetkind

alsvolwassenconsument.Ookishunhoudingopfinancieelgebiedeenbronvaninspiratievoorhunkind.

Zogoedalsalleouders(98%)achtenzichzelfprimairverantwoordelijkvoordefinanciëleopvoedingvanhun

kind,maareenderdezietdaarinookeentaakvoordeschool.Bijnaalleoudersdoenaanfinanciëleopvoeding

vanhunkind.Eenruimehelftvanheniserbewustmeebezig,vooralvanafdeleeftijdvan6à7jaar.[DNB]Met

hunbegeleidingwillenoudersvooralbereikendathunkinderenbewustmetgeldlerenomgaan,zodatzelater

zelfstandigkunnenfunctioneren.[DNB][Nibud4]

UitonderzoekblijktdateenkwartvandeNederlandsebasisscholengeenaandachtbesteedtaanomgaan

metgeld.Datbetekentdat270.000leerlingengeenlesseninfinanciëleeducatiekrijgen.Descholendiewel

aandachtbestedenaanfinanciëleeducatie,doendatmeestalineenlosseles.Hoewelbijnaallescholenhet

belangervanerkennen,komenzeernietaantoedoortijdgebrekendoordatfinanciëleeducatienietinhet

curriculumisverankerd.[Nibud8]

Deovergrotemeerderheidvandeoudersstimuleertactiefdeontwikkelingvandefinanciëlekennisen

vaardighedenvanhunkinderenendehoudingdierisicovolgedragtegengaat.Datdoenzijnietalleendoor

hunzakgeldtegeven,maarookdoorhundewaardeenfunctievangeldbijtebrengen,methengeldte

tellen,overgeldzakentepratenenhetkindprijsbewusttemaken.Ookbestedenoudersaandachtaanmedia,

reclameenmerkenomdaartegenoverbijhunkindvanafjongeleeftijdeenalerteenkritischehoudingte

kweken.Bijnaallekinderenopdebasisschoolwetendatervoorgeldgewerktwordtendatgeldnodigisom

spullentekunnenkopen.Methetstijgenvandeleeftijdnemendefinanciëlekennisenvaardighedenvande

kinderentoe.Opvallendisweldatbijalleleeftijdengeenverschilzichtbaarisindekennisenhetbegripover

geld(zaken)tussenkinderenmetenzonderzakgeld.Eriswelverschiltezieninhetgedragtussenkinderendie

zakgeldontvangenenkinderendiehetnietkrijgen.[Nibud3]

Debeschikbareonderzoekenzijngebaseerdopzelfrapportage.Erisgeenonderzoekaangetroffendatde

kwaliteitvandefinanciëleopvoedingdoordeoudersendeimpactdaarvanmeet.

• 8

1.2.2 InkomstenKinderenopdebasisschoolhebbeneenbeperktaantalinkomstenbronnen.Ookdehoogtevandeinkomsten

isnogrelatiefbescheiden,maargenoegomeenrelatietotgeldenpraktischevaardighedeningeldzakente

ontwikkelen.Hetinkomenismeestaleenoptelsomvanzakgeld,beloningvoorklusjesthuisengelddatzebij

eenbijzonderegelegenheidkrijgen,zoalsvoorverjaardag,rapportofvakantie.Somskrijgenkinderenzomaar

geldtoegestoptvanfamilieleden.

Zakgeld als ‘leergeld’Vanallesoorteninkomsteniszakgelddebelangrijkste.Hetvervultdefunctievan‘leergeld’doorkinderenin

staattestellenvanafeenjongeleeftijdpraktischmetgeldtelerenomgaan,verantwoordelijkheidtenemen

endaarbijkeuzestemaken.[Nibud4]HetNibudadviseertdaaromdeouderskinderenvanaf6jaarzakgeldte

geven.Daarbijisdehoogtevanhetbedragnietvanbelang;belangrijkisweldatkinderenregelmatigeenvast

bedragkrijgenendatoudersduidelijkeafsprakenmakenoverhetgebruikvanzakgeld.Ookishetvanbelang

omvrijgevigheidteonderdrukkenwanneerkinderenomextrageldvragen.Alleendankunnenzelerenmet

eenvastbudgettewerken,hunuitgaventeplannenenoverzichttehouden.Spareniseenvandewenselijke

bestedingsdoelen,zodatkinderenvanjongsafaanspaarzinlerenteontwikkelen.

Eenmeerderheidvandekinderen(70%)krijgtzakgeld,demeestenvanafhun6eof7ejaar.[Wijzeringeldzaken4]Het

deelvankinderendatzakgeldkrijgtendehoogtevanhetbedragnementoemetdeleeftijd:ingroep8vande

basisschoolkrijgt86%vandeleerlingenzakgeld.[Wijzeringeldzaken5]Hetbedragligttussen€1en€2,50perweek.

Zesopdetienontvangenzakgeldstructureel,indemeestegevallenwekelijks,en9%onregelmatig.[Nibud3]

Debelangrijksteredenenvooroudersomzakgeldtegeven,zijnomkinderentelerenomgaanmetgeld(86%),

omzetelerensparen(55%)enomzekeuzestelerenmaken(bijnadehelft).[DNB]

Demeestgenoemderedenenvoordeoudersomhunkindgeenzakgeldtegevenzijndathetkindnog

nietmetgeldbezigisendatdeoudersallesbetalen.Hieruitvaltafteleidendatnietbijalleoudersde

stimulerendefunctievanzakgeldbekendis.

Eriseendirecterelatieaangetoondtussenhetgevenvanzakgeldeneenbewustefinanciëleopvoedstijldoor

ouders.[DNB]

Hulp voor geldZakgeldisniethetenigeinkomenvankinderen,ookklusjesinenomhethuisdoenvoorgeldispopulair.

Depercentagesvanjonge'klussers'variërenperonderzoektussen45%[Nibud3]en61%[Wijzeringeldzaken4],maar

aangetoondisdatklusjeseenbelangrijkebronvaninkomstenzijnvanafeenrelatiefjongeleeftijd.Gemiddeld

verdienteenkind1à2europerklusje.Zowelhetpercentagekinderenalshetverdiendebedragneemttoe

metdeleeftijd.

Hetvaltopdatkinderendiezakgeldkrijgen,vakerbetaaldeklusjesdoendankinderendiehetzonderzakgeld

moetenstellen.Zakgeldlijktduseenbehoefteaanmeergeldtegenererenenkinderentotondernemende

initiatievenaantesporen.[Nibud3,DNB]

Verderkrijgteenovergrotemeerderheid–negenopdetienkinderen-incidenteelgeld,zoalsvoorrapport,

verjaardag,vakantieofzomaarvanfamilieleden.[Nibud3]Voorouderekinderenblijktdeomgevinggullertezijn

danvoordejongere;zijkrijgenvakereneenhogerbedragvooriets,ofzomaargeldtoegestopt.

• 9

1.2.3 UitgavenDeuitgavenvankinderenzijn-inovereenstemmingmethuninkomsten-bescheidentenoemen.Ouders

nemenimmershunverantwoordelijkheidenzorgenvoorhetwelzijnvanhungezin.Deuitgavendiekinderen

hebben,zijndanindeeersteplaatsvoorhunplezier,omhun‘kleine’persoonlijkebehoeftestebevredigen.

Zodoendeoefenenzijhoezijlaterinhun‘echte’behoefteskunnenvoorzien.Ookhierbijgeldt:‘jonggeleerdis

oudgedaan’.

Ouderlijk dilemma: controle houden of loslaten?Nietalleoudersmakenduidelijkeafsprakenmethunkindoverdebestedingvanhetzakgeld.Zogenietendrie

opdetienkinderenvolledigevrijheidinwatzijmethunzakgelddoen.Demeesteoudersmakenwelafspraken

methunkinderenoverwaarzehunzakgeldaldannietaanmogenbesteden.Zomoetruimeenkwarteen

deelvanhunzakgeldsparenenbijnaeenkwartmoetmethunouderseerstoverleggenvoordatzijietskopen.

Bijnadrieopdetienmogenzelfbepalenwaarzehungeldaanbesteden,maarpasnabedenktijd.

WaarhetNibudvoorafsprakenoverbestedingsdoelenvanzakgeldpleit,gaanerookstemmenopvoorminder

controleenmeerbeslissingsvrijheidvankinderen.Hetmakenvanfoutenenverkeerdekeuzeszouindieoptiek

eenbelangrijkleereffectkunnenhebben.[DNB]Hetdilemmatussencontroleenvrijheidspeeltvooralbijouders

diedeneiginghebbenomhunkindtegenfoutenenverkeerdebeslissingentebeschermen.Ongeveerdehelft

vandeoudersvindthetmoeilijkomhunkindmetgeldtelerenomgaanenheeftmeermoeitemethetloslaten

vanhunkind.[Wijzeringeldzaken6]

Geld bestedenNaarmatezeouderworden,kopenkinderenvakerietsvanhuneigengeld:70%vande6-en7-jarigenen91%

vande10-plusserskooptweleensiets.Deaankopenvindenbijnaaltijdplaatsonderhettoeziendoogvande

ouders,vooralbijdejongerekinderen.Bijietsminderdandehelftvande10-plussers(47%)isdeouderer

bijnaaltijdbij.

Ookbijhetbestedenvangeldiseenverschiltezientussenkinderendiewelofgeenzakgeldontvangen:

kinderendiezakgeldkrijgen,kopenvakerietsdankinderendiedatnietontvangen.[Nibud3]

Erzijnverschillenindefavorietebestedingsdoelennaarleeftijd,maarkleinespeeltjes/accessoires/gadgets,

spelletjeszoalsLegoensnoepensnackszijnoverhetalgemeenhetmeestpopulair.Hetbestedingspatroon

vertoontduidelijkstereotiepekenmerken:waarjongensmeeropspelletjesgerichtzijn,gaatdebelangstelling

vanmeisjesmeeruitnaarcadeautjes,make-upen/ofsieradenenteken-en/ofknutselspullen.

Te krap budgetOokbijkinderenoverstijgenweleensdewensenhunbudgettairemogelijkheden.Demeestekinderen

overkomtdatsomsenzezoekendannaareenoplossingbinnenhunmogelijkheden.Wanneerzeietswillen

hebbenwaarhunbudgetnietgrootgenoegvooris,gaanzijerin60%vandegevallenvoorsparen.Eenderde

vandekinderenspreektdevrijgevigheidvanhunoudersaanenvraagtomextrageld.Bijnaeenderdeziet

uitkomstineen‘verlanglijstje’envraagthetbegeerdeproductvooreenspecialegelegenheid.[Nibud3]

Mobiele telefoonEenmobieletelefooniszolangzamerhandgeenbijzonderheidmeeropdebasisschool.Dejongstekinderen

meegerekendheeftgemiddeldéénopdedrieleerlingeneréén.Metdeleeftijd,vooralvanaf10jaar,neemt

hetbezitervanenormtoe.[Nibud3]Bijnatweederdevande10-plussersheefteenmobieletelefoon,ingroep8is

datzelfsbijnadriekwart(72%)vandekinderen.[Wijzeringeldzaken5]

• 10

Demobieletelefooniseenonderwerpwaaroudersverschillendeafsprakenovermakenmethunkind.Zo

spreekthetmerendeel(75%)vandeoudersafwathetkindmetdetelefoonmagdoen,wanneerhetkind

contactmetdeouderopneemt(68%),wanneerhetkindwelennietmagbellen(60%)enwiedekosten

betaalt(61%).Deafsprakenoverwiehetgebruikvandemobieletelefoonbetaalt,verschillennogal.Inde

meestegevallennemendeoudersdetelefoonkostenvoorhunrekening,tenzijhetafgesprokenbedragis

overschreden.Eenmeerderheidvandeouders(71%)weethoehoogdemaandelijksetelefoonkostenvanhun

kindzijn.Degemiddeldetelefoonkostenvande12-jarigenzijn€6,20permaand.[Nibud3]

Reclame en verleidingenReclameenandereverleidingenkunnenimpacthebbenophetbestedingsgedragvankinderen.Aandacht

voordewerkingvanreclame,merkenenmediamaaktdaaromterechtdeeluitvandeouderlijkefinanciële

opvoeding.

Dehelftvandekinderenwilgraagspullenhebbendiezijoptelevisiezien.Eenevengrootdeelvande

kinderenisgevoeligvoordingendiezijbijleeftijdsgenotenzien.Eenkleinehelftwilhebbenwatzeinde

winkelzien.Naarmatekinderenouderworden,neemtdebehoefteaanallegenoemdezakenechtersignificant

af.[Nibud3]Dangaankinderenzichmeeropleeftijdsgenotenalsgroeprichten.[Wijzeringeldzaken7]

Datkinderenzichindedigitalewereldaardigkunnenhandhaven,blijktuithetfeitdateenmerendeelvanhen

(62%)redelijkinstaatisomreclameingratisonlinegamestedoorzien.Ookwetenzedatnietalleappsgratis

zijn.Kinderenzijnindezezakenvaardigernaarmatezeouderworden.[Nibud3]

1.2.4 BankzakenGestimuleerddoorhunoudersbeginnenkinderenalopjongeleeftijdvertrouwdterakenmetbankzaken.

Eenbankrekeningopeigennaamisvrijgebruikelijk,vanallekinderenindeleeftijdvan5t/m12jaarheeft

bijnadehelfteréén.Ookhierblijktzakgeldhetverschiltemaken:kinderendiezakgeldkrijgen,hebbenvaker

eenbankrekeningdandiezonderzakgeld.[Nibud3]Metdeleeftijdneemthetbezitvaneenbankrekeningtoe.

Ingroep8vandebasisschoolheeft77%eenbankrekening,meerdandehelftmeteenpinpas.Eenkleindeel

(8%)magdepinpaszelfgebruiken,meteenoudererbijdoeteenkleinehelftdat(41%).[Wijzeringeldzaken5]Ouders

hechtenerveelbelangaanomhunkindveiligtelerenpinnen.Bijnaallekinderengaaninderdaadveiligmet

hunpincodeom.

Eenkleinehelftvandekinderen(43%)bekijktweleenshunbankafschriften,somsopadviesvanhunouders.

Datgebeurtvakernaarmatehetkindouderwordt.Sommigeouders–vooraldievandeietsouderekinderen

-stortenhethelezakgeldbedragofeendeeldaarvanopdebankrekeningvanhunkindomhetalvastteleren

bankierenensparen.

Oudersnemenkinderengraagmeeuitwinkelenomhunindepraktijkhetomgaanmetgeldbijtebrengen.

Onlineshoppenhoorterookbij.Bijnaeenkwartvandekinderenmeteenbankrekeningmag–ondertoezicht

vandeouders-onlineaankopendoen.[Nibud3]

1.2.5 SparenSpaarzinontwikkeleniseenessentieelonderdeelvanfinanciëleeducatie.Oudersbestedenhieroverhet

algemeenveelaandachtaan.Nietalleendoorzelfalsvoorbeeldtedienen,maarookdooreenspaarrekening

voorhetkindteopenenofteeisendathunkindeendeelvanhetzakgeldspaart.

• 11

Sparenisalbijjongekinderengeenonbekendbegrip:vande6-en7-jarigenbegrijptruimdriekwartwat

sparenbetekent.Hetmerendeelvandezegroepkinderenheefteenbank-ofspaarrekeningwaargrotendeels

anderengeldopstorten.[Nibud3]

Demeestekinderenonderkennenhetbelangvansparen.Maarliefst81%vangroep7/8vindtsparen

belangrijkendehelftvanhenweetaltijdhoeveelgeldzijhebben.[Wijzeringeldzaken4]

Vanallekinderenindebasisschoolleeftijdspaarteenovergrotemeerderheid(92%),ongeveerdehelft

daarvanvooreenspecifiekdoel.Eenmeerderheidvandiekinderen,vooralvanaf10jaar,spaartopdeeigen

spaarrekening.Ooksparenkinderenvakernaarmatezeouderworden.Jongekinderentot9jaarenmeisjes

sparenvakerindespaarpot.

Hetgezinsinkomenlijkteenpositieveinvloedtehebbenophetspaargedragvankinderen:hoehogerhet

inkomenhoevakerkinderensparen.Daarbijblijkenoudersdegrootsteinspirator.[Nibud3]Ooksparenvaker

kinderenvanoudersdiemeeropdelangetermijnzijngeoriënteerdendiezelfsparen.[DNB]

Eriseenverbandtussenzakgeldenspaargedrag.Zoblijkenkinderendiezakgeldkrijgenvakertesparendan

kinderendiegeenzakgeldontvangen.Ookkrijgensparendekinderenvakerzakgeldopwekelijksebasisdan

kinderendienietsparen.Opvallendisdaarbijdatspaardersminderzakgeldkrijgendankinderendieniet

sparen.[ING1]

Eenspaarplanmakenwerktbijkinderenstimulerendbijhetbehalenvaneenspaardoel.Circaeenderdevan

dekinderenheeftweleenseenspaarplangemaakt,vande10-plusserszelfsdehelft.Ookmakenkinderendie

zakgeldkrijgenen/ofbetaaldeklusjesdoenvakereenspaarplandankinderenzonderdatsoortinkomen.[Nibud3]

1.2.6 Omgaan met geld in het algemeenTweederdevandeoudersvankindereningroep7en8istevredenoverdemanierwaarophunkindmetgeld

omgaat.Bijnaeenkwartvindtdathunkindvrijwelaltijdgoedmetgeldomgaat,44%zegtdathunkindvrijwel

altijdgoedmetgeldomgaatensomsbijsturingnodigheeft.Bijnaeenkwartgaatvolgenshunoudersdeels

goedmetgeldomenheeftdeelsbijsturingnodig.Deoverige12%heeftmeestalofbijnaaltijdbijsturing

nodig.Debijsturingishetmeestnodigbijhetgelduitgeven.[Wijzeringeldzaken6]

Eenalomgezienesituatieisdatgeldzakengeentaboezijn.Slechtseenrelatiefkleindeelvandeouders

(gemiddeld4%)praatnooitmethunkindovergeldenomgaanmetgeld.Derestdoetdatweleninprincipe

isallesbespreekbaar,inclusiefhethuishoudelijkeinkomenenbijvoorbeelddegevolgenvandeeconomische

crisisvoordefinanciëlesituatievanheteigenhuishouden.[Nibud3]

Bijzesprocentvandekinderenuitgroep5-6tredenvoortekenenopvanproblematischfinancieelgedrag.Van

voortekenenissprakewanneergelduitgeven,nietaltijdgeldgenoeghebbenenregelmatigextrageldvragen

oflenenalspatroonoptreden.Ingroep7-8stijgtdittot12%.[Wijzeringeldzaken7]

• 12

1.3 Jongeren in het voortgezet onderwijs en geldzaken

1.3.1 Beschermde zelfstandigheidIndeleeftijdtussen12en18jaargebeurterveelindeontwikkelingvanjongeren,ookopfinancieelvlak.

Indezeperiodemoetenzealshetwarewordenklaargestoomdvoorhunlaterefinanciëlefunctionerenen

zelfstandigheidvanaf18jaar.

Deovergangvanhetbasisonderwijsnaarhetvoortgezetonderwijservarenkinderenenoudersalseen

belangrijkemijlpaal.Beidegroepenhebbenerbepaaldeverwachtingenvanopfinancieelgebied.Kinderen

verwachtenmeergeldvanhunouderstekrijgen,meertegaanuitgevenenmeerzelftemoetenbetalen.

Volgensdeoudersbrengtdeovergangnaardemiddelbareschoolmeerfinanciëlezelfstandigheidvoorhun

kindmetzichmeeenookmeermoeilijkhedenvoorhetkindommetgeldomtegaan.Ookhoudteendeel

vandeouderserrekeningmeedathunkindmeeroverzijngeldmagbeslissenendatzijminderzichtkrijgen

opwathunkindmetzijngelddoet.Veranderingenindeeerstetweejaarvandemiddelbareschoolblijken

achterafechterkleinertezijndanverwacht.[Wijzeringeldzaken5]

Eengrotemeerderheidvandeouders(73%)iszeertesprekenoverdemanierwaarophunkindmetgeld

omgaat.Datkanookderedenzijndatbijnadehelftvanhenhunkindmakkelijkkanloslaten,hoewel54%nog

steedsbehoefteheeftomgriptehoudenopdeuitgavenvanhetkind.Bijnaalleouderspratenvaakofsoms

methunkindovergeldzaken.Daaruitblijktdatzijfinanciëleopvoedingookbijadolescentenbelangrijkblijven

vinden.

Jongereninhetvoortgezetonderwijsvallennogsteedsonderdeverantwoordelijkheidvanhunouders.Met

deovergangnaardemiddelbareschoolverandertechterderelatie.Tienersrichtenzichmeerdanvroeger

ophunomgevingwaarinhunleeftijdsgenotenenuitgaaneenprominenterolspelen.Zijgenietenmeer

zelfstandigheid,maardatdoenzeonderbeschermingvanenmetondersteuningdoorhunouders.Daarbijis

zoweldeimmateriëlealsmateriëleopvoedingdoordeoudersvaninvloedophetfinanciëlegedragvanhun

kinderen.[Wijzeringeldzaken7]

Scholierenzieninhunoudersdebelangrijksteinformatiebronovergeld.Bijnatweederdevanhenzegtdatzij

hetmeestvanhunouderslerenovergeldzaken,bijvoorbeeldoversparen,bewustgelduitgevenenpraktische

zakenzoalsinternetbankieren.Eengrotemeerderheid(80%)bespreektminimaaléénkeerpermaand

geldzakenmethunouders.Naarmatezeouderworden,doenzedatvaker.Invriendenenbroersenzussen

vindtrespectievelijk60%en37%gesprekspartnersomovergeldtepraten.[Nibud9]

1.3.2 Inkomsten

Meer bronnen, meer geldHetgemiddeldemaandelijkseinkomenvanscholierenindeleeftijdvan12totenmet18jaarisoverhet

algemeeneenoptelsomvandeouderlijkebijdrage,deinkomstenuitbijbaantjesenvakantiewerk.Jongere

scholierenenmeisjeshebbenoverhetalgemeenlagereinkomstenperbrondanrespectievelijkoudere

scholierenenjongens.[Nibud5]Welverhoogteengrootdeelvandeouders(82%)hetzakgeldbijdeovergang

naardemiddelbareschool.Naastde(vrijgebruikelijke)jaarlijkseverhogingvanzakgeldnoemenzeals

redenendathetkindmetgeldmoetlerenomgaanendathetkindopdemiddelbareschoolmeerzelfmoet

kopen.[Wijzeringeldzaken5]

• 13

Gevoelig voor recessieUitderesultatenvandelaatstedriemetingenvanhetNibudScholierenonderzoekvaltafteleidendathet

inkomenvandescholierengevoeligisvoordefinanciëleeneconomischesituatieinhetland.Waarjongeren

in2008-2009eengemiddeldrelatiefhoogmaandelijksinkomenvan€144haddenengeldoverhielden,was

ditin2010-2011,bijdevoortzettingvandeeconomischecrisis,€103permaand.Degemiddeldeuitgaven

van€113leiddentoteennegatieffinancieelresultaat.Delaatstemeting(2012-2013)laataanhetgemiddelde

maandinkomenvan€118eenvoorzichtigherstelzien,alishetniveauvanvoordecrisisnognietbereikt.

Jongerenlijkenhetwelzuinigeraantedoen:methungemiddeldemaandelijkseuitgavenvan€92blijkenzij

weergripophunbudgettehebbengekregen.[Nibud5/6/7]

Zakgeld en kleedgeldAlsouderlijkebijdragekomtzakgeldhetmeestvoor;eenovergrotemeerderheidvandescholieren(88%)

krijgtgemiddeldeenbedragvan€26permaandaanzakgeld.Kleedgeldkomtmindervaakvoor–vierop

detienscholierenkrijgendat,gemiddeld€61permaand.Eenvergelijkingmetonderzoekeninhetverleden

leverthetbeeldopdatscholierenmindervaakzakgeldenvakerkleedgeldkrijgennaarmatezeouderworden.

Datstabiliseertechterrondhet17elevensjaar.Insommigegevallenkrijgenjongerenkleedgeldinplaatsvan

zakgeld.Ooktoenemendeinkomstenuitbijbaantjeszijnvoorsommigeoudersaanleidingomhetgevenvan

zakgeldtestaken.[Nibud5]

Eenkwartvandescholierendiegeenkleedgeldkrijgen,zegterzelflievervanaftezien,meestalomnogal

opportunistischeredenen:hetkleedgeldzouminderzijndanwathunoudersnuaanhunkledingenschoenen

besteden,zekrijgenallesbetaaldwatzewillenenzonderkleedgeldhoevenzijnietopeenvastbudgette

letten.Eenderdevandescholierenbesteedthetkleedgelddaadwerkelijkaankledingennogeenseenkwart

doetdatmeestal.[Nibud5]

VerdienstenBelangrijkebronnenvaninkomstenvanscholierenzijnbijbaantjesenvakantiewerk.Degroepscholieren

meteenbijbaanisdelaatstejarenstabiel:bijnadehelft(42%)vandejongereninhetvoortgezetonderwijs

heefteenbijbaantjedatgemiddeld€157permaandoplevert.Ookdesoortenbijbaantjesveranderenniet.

Babysitten,krantbezorgenenwerkenindesupermarktbehorentotdepopulairste,waarbijerverschillenin

voorkeurzijnpergeslacht.Naarmatejongerenouderworden,hebbenzijvakereenbijbaantje.[Nibud5]

Deelnameaanvakantiewerk(38%in2012)vertoontdelaatstejarenschommelingen;eenmogelijkeverklaring

isdelagerebeschikbaarheidvanwerkvoorjongereninverbandmetdeverslechterdeeconomischesituatieen

jeugdwerkloosheid.

1.3.3 Uitgaven

Geen gat in de handMetdestijgendeinkomstenvandescholierennemenookhunuitgaventoe.Erisechtergeensprakevaneen

‘gatindehand’bijdetieners,zoalsdatvierjaargeledenhetgevalwas.Jongerenlijkendelaatstejarenjuist

bewusterenzuinigermetgeldomtegaan.Gemiddeldgevenjongeren€92permaand(van€118)uit,wateen

positieffinancieelresultaatoplevert:zijhoudengeldover.Ouderescholieren,diegemiddeldmeertebesteden

hebben,gevenmeeruitdanjongerescholieren.Hetzelfdevaltooktezeggenoverdeverhoudingtussende

jongensenmeisjes:jongens,diegemiddeldeenhogerbesteedbaarinkomenhebbendanmeisjes,gevenmeer

uit.

• 14

Uitgaan bepalend voor bestedingenWatdebestedingenbetreft,valtdepersoonlijkekeusvandescholierenvooralopdoelendiemet

uitgaanencommunicatietemakenhebben.Zogaathetmeestegeldopaansnoepensnacks,cadeaus,

kleding&schoenen,belkostenenpersoonlijkeverzorging.Daarbijzijnerverschillentussendefavoriete

bestedingsdoelenvanjongensenmeisjes.[Nibud5]

Meer zelf betalenGelijknadeovergangnaardemiddelbareschoolstijgendeuitgavenvandescholieren.[Wijzeringeldzaken5]Hoewel

demeestekostenvandetienersnogsteedsvoorrekeningvandeouderskomen,latendeoudershunkinderen

meeruitgavenpostengeheelofgedeeltelijkbetalennaarmatezijouderwordenenovermeergeldbeschikken.

Tochheefteenderdevandescholierengeenafsprakengemaaktmethunoudersoverdebestedingvanhet

zakgeldennogeenseenderdeheeftafgesprokendatzijerzelfovermogenbeslissen.[Nibud9]

Wie betaalt wat?Erzijnkostenpostendieeenzeerdiversbeeldlatenzienalsheteromgaatwiezebetaalt:descholierenzelf,de

oudersofdekostenwordengedeeld.Datbetreftondermeerdekostenvoordemobieletelefoonenkleding

enschoenen.

Bijnaallescholieren(97%)hebbeneenmobieletelefoon.Dekostenvoorhetgebruikervanlopenop

metdeleeftijd;gemiddeldishet€15permaand.Ouderescholierenhebbenvakereentoestelmeteen

abonnementenhogerekosten,terwijldejongerevakereenprepaidtoestelhebben.Ruimeenkwartbetaalt

detelefoonkostenzelf,voorietsmeerdandatbetalendeoudersallekosten.Indeoverigegevallenworden

dekostengedeeld.Anderepostendieoudersdeelsvoorhunrekeningnemen,zijncontributies(89%),

schoolspullen(79%),allekledingenschoenen(48%).

Oudersblijkenvaakinconsequentinafsprakenmethunkinderen.Zobetaaltslechts18%vandescholierenzelf

hunkledingenschoenenterwijl41%vanhenkleedgeldkrijgt.Bijeenderdedelenoudersdekostenmethun

kindenbijnadehelftvandeoudersbetaaltallekledingenschoenenzelf.Bijbijnaeenopdetienscholieren

nemendeoudersookdeuitgaanskostenopzich.

Aankopendoenviainternetwordtsteedsgebruikelijkeronderdescholieren;eenmeerderheid(69%)isdaar

inmiddelsmeebezig.Ouderescholierendoendatvakerdanjongere.Vergelekenmeteerderemetingenvan

hetNibudzithiereenstijgendelijnin.[Nibud5]

Verschillen tussen jongens en meisjesHetvaltopdatjongensenmeisjesnietopdezelfdemanierdoorhunouderswordenbehandeld.Meisjes

moetenmeerzelfbetalendanjongens.Hoewelmeisjesvakerkleedgeldkrijgendanjongens(dehelfttegen

eenderde),ishetbedragdatzijkrijgengemiddeldlager(€59tegen€65permaand).Bijjongensbetalen

oudersookveelvakerallekleding(60%)danbijmeisjes(36%).Daarnaastbetalenmeisjeshunvakantievaker

geheelofgedeeltelijk.Ookblijkenmeisjesvakereenbijbaantjetehebben.[Nibud5]Geenonderzoekverklaartde

gesignaleerdeverschillen.Welkrijgenmeisjesopdiemaniermeerkansenommetgeldtelerenomgaanen

praktischmetgeldzakenbezigtezijn.

• 15

1.3.4 BankzakenZogoedalsallescholieren(99%)inhetvoortgezetonderwijshebbeneenbankrekeningenhetleeuwendeel

daarvan(89%)heefteeneigenpinpas.Eenovergrotemeerderheid(82%)gebruiktdepinpaszelfstandig.

Bijnaallescholierendoendatopeenveiligemanier,maarbij2%kunnenanderenmeekijkenbijhetintoetsen

vandepincode,van3%wetendevriendendepincodeen2%laatweleensvriendenmetzijn/haarpinpas

betalen.[Nibud5]Demeestejongeren(85%)hebbeneenpinpasvanafhun12de.Opdieleeftijdpintbijnaeen

derdezelfstandig.[Wijzeringeldzaken5]

Inmiddelsishetgoedtemerkendatjongerenzichonlinethuisvoelen.Hetgebruikvaninternetbijbankzaken

neemtonderscholierensneltoe:bijnazesopdetienzijnmetinternetbankierenbezig,terwijlin2010-2011

nietmeerdan45%vandescholierenhunbankzakenviainternetregelde.[Nibud4/5]Vieropdetienscholierenzijn

zelfstandigbezig,derestsamenmetouders.Bijnaalletienersgebruikeninternetomhunsaldotecontroleren.

Anderefrequentehandelingenzijngeldovermakenaananderen(71%)entussendeeigen

bank-enspaarrekening(59%).

Scholierendiehunbankzakennietviainternetdoen,vindendatnietnodigofhebbenergeenbehoefteaan.

Eénopdevijfweetniethoedatwerkt.[Nibud5]

1.3.5 SparenSparenisonderscholiereninhetvoortgezetonderwijszeergebruikelijk:eenovergrotemeerderheid(89%)

spaart,gemiddeld€38permaand.Vandiegroepspaartruimdehelfteenvastbedragpermaand.Bijnaeen

kwart(22%)spaartdaarnaastnogeenswatzijoverhouden.Ruimeenderdevandescholierenspaartalleen

watzijoverhouden.Eenopdetienscholierenspaartslechtskortstondigomdatzijhetgelddatzijopzijleggen

snelweernodighebben.Ouderescholierensparensignificantmindervaakautomatischdanjongere.[Nibud5]

Bijnatweederdevandescholierenheefttoegangtothungeldopdebank-ofspaarrekening,ruimeenderde

kannietbijhunspaargeldkomen.Eenkleinehelftvandejongeren(42%)heeftmeer‘potjes’;zijsparen

behalveopeenspaar-/bankrekeningooknogeensthuis.Demeestvoorkomenderedenenomtesparenzijn

‘voorlater’(53%)ofomietstekopendatzegraagwillenhebben(52%).Ruimeenkwartspaartzonderreden,

omdatzijgeldoverhouden.Eenmeerderheid(60%)spaartvoorééndoel,30%heeftertweeomvoorte

sparen.[Nibud5]Ineenanderonderzoekgeeftruimdehelftvandesparendetienersaangeenspecifiekspaardoel

tehebben.[ING1]

Ruimdehelftvandescholierenheeftnognooiteenspaarplangemaakt.Eenkleinehelft(45%)heeftweleens

eenspaarplangemaakt.[Nibud5]

Meer bewust sparenOpvallendisdatvolgenshetlaatsteNibudScholierenonderzoek2012-2013tienerssignificantvakereen

vastbedragsparendantweejaareerder(52%tegen42%).Ooksparenminderscholierenalleenalszegeld

overhouden(37%tegen46%indevorigemeting).Datlijkteroptewijzendatscholierendelaatstetijdeen

meerbewustspaargedragvertonen.Daarbijishetbedragdatzijsparennagenoegongewijzigdgebleven.[Nibud5/4]

• 16

1.3.6 GeldtekortAlhoudendescholierengemiddeldgeldover,eenruimeminderheidvan46%komtweleensgeldtekort,8%

daarvanvaak.Eenruimehelft(54%)vandescholierenkomtnaareigenzeggennooitgeldtekort.Dezescore

isinlijnmetdeuitkomstenvananderonderzoek,waarineenruimehelftvanjongerenvan12t/m17jaarstelt

geldovertehouden.[Nibud10]

Deactiesdiescholierenondernemenalszijgeldtekortkomen,blijkenzeerdiverstezijn:eenruimehelft

vanhendoetindatgevalniets,eenkwartvraagthunoudersomextrageld,22%gaatwerkenomgeldte

verdienen,17%leentvandeouders,14%leentvanvriendenofbroers/zussen,16%gebruikteigenspaargeld

en1%gaatroodstaanopdebetaalrekening.[Nibud5]

Duiding nodigOnduidelijkishoetienersdevraagmetbetrekkingtot‘geldtekortkomen’interpreterenenvervolgens

beantwoorden.Aangezienoudersnogsteedsvoorhenzorgen,ishetonwaarschijnlijkdatzijdoorhun

vermeendegeldtekortnietinhunprimairebehoefteskunnenvoorzien.Datvermoedenlijktbevestigddoorhet

feitdateenruimehelftvandejongerendieaangevengeldtekorttekomen,nietsonderneemt.Hetkandus

zijndatzijgeldtekortkomenomietsaanteschaffenwatzijbegeren,maarwatopdatmomentbuitenhun

budgettairemogelijkhedenligt.

1.3.7 Geld lenen

Dalende lijnEensignificantdalendelijntekentzichafinhetaandeelvanscholierendatgeldleent.Waarin2010-2011nog

56%vandetienersgeldleende,wasdattweejaarlater42%,waarvan2%vaak.Eenmeerderheidvan58%leent

nooitgeld.Ditgegevenlijktnogeensdebevindingtebevestigendatjongerenrecentelijkbewustermetgeld

enhungeldzakenomgaan.

Ookalsscholiereneenmaalgeldlenen,dangaathetmeestalomlagebedragenperkeer,gemiddeld€2.

Jongenslenenperkeergemiddeldmeerdanmeisjes.[Nibud5]

LeendoelenDeleendoelenweerspiegelentendelewaarscholierenbezigmeezijn.Zoiseenverschuivingvanleendoelen

naarleeftijdtezien:waarjongeretienersmeestallenenvoorspelcomputersengames,wordtvooroudere

scholierenuitgaan(enzakendiedaarmeetemakenhebben)hetbelangrijksteleendoel.

Verschilleninleendoelenzijnooktezientussenscholierennaaronderwijstype.Zolenenvwo´ersvan15en16

jaarvakervooretenendrinkendanhunleeftijdsgenoteninhetvmbo,terwijldelaatstenvakergeldlenenvoor

rokenendrugs,make-upendemobieletelefoondanvwo’ers.

Alshetgaatomdetoekomst,danblijkenjongerenmindergeneigdomtelenenvoorconsumptievezaken

(zoalsvakantie,televisie,bankstelofsmartphone),maarwelvoordeaankoopvaneenhuisofvooreenstudie.[DeltaLloyd]

FinanciersScholierendielenen,zoekenhunfinanciersdichtbij.Hetvaakstzijndatvrienden(inbijnadriekwartvande

gevallen),oudersofklasgenoten.Demeestescholieren(44%)hebbendaarbijéénfinancieroftwee(39%).[Nibud5]

• 17

Scholierenlenenvakernaarmatezeouderworden.Ookhetgeleendebedragneemttoemetdeleeftijd.

Lenenblijktindirecterelatietestaanmetgeldtekort:scholierendievaakgeldtekortkomen,lenenvaker.

Jongerendiesparen,lenenook:allesoortenspaarderszijnindegroepvertegenwoordigd.

SchuldenVandegroepscholierendieeenschuldhebben,weeteenruimehelftwelkbedragdatis.Dehelftvande

tienersmetschuldenhadophetmomentvanhetNibudScholierenonderzoek2012-2013eenbedragtot€6

uitstaan(mediaan),deanderehelftmeerdandatbedrag.Eenopdetienhadeenschuldvanmeerdan€100,

waardoorhetgemiddeldeop€73uitkwam.

Demeestetieners(69%)zorgenervoordatdeleningzosnelmogelijkisterugbetaald,maareenkwartwildat

naareigenzeggenweleensvergeten,hoewelzijwelterugkunnenbetalen.[Nibud5]

Lening versus schuldenOverigensdefiniërendegeraadpleegdebronnenniethetverschiltusseneenleningenschuld;determen

wordennaastelkaargebruikt.Eengeleendbedragwordtookwelschuldgenoemd,ongeachtdehoogteervan.

1.3.8 Financieel overzicht en omgaan met geldEenmeerderheidvandetieners(62%)vindtdatzijgoedoverwegkunnenmetgeldzaken.Ruimeenderde

(35%)zegtsomsgoedensomsnietgoedmetgeldomtegaan.Eengroepvan4%kijktmeerkritischnaar

zichzelfengeeftaandatzijnietgoedmetgeldkunnenomgaan.Tegelijkertijdstijgtinhetvoortgezet

onderwijshetpercentagescholierenwaarbijsprakeisvanvoortekenenvanproblematischfinancieelgedrag

van15indeeerstetweeklassennaar20inklas3en4.[Wijzeringeldzaken7]

Jongenshebbenmeervertrouweninzichzelfdanmeisjes,netalsvwo-scholiereninvergelijkingmetdeoverige

onderwijstypes.Vooralvmbo-leerlingenzijnminderzekeroverheteigenkunnenwatgeldzakenbetreft.

Waarscholierennaareigenzeggendemeestemoeitemeehebben,isbelangrijkepapierennetjesbewaren,

overzichthoudenoverinkomstenenuitgavenenvoorkomenomteveelvanietstekopenomdathetgoedkoop

is.Ruimeenkwart(27%)vindtnietslastigophetgebiedvanomgaanmetgeld.Opmerkelijkisdatindelaatste

groepmeerjongeretienerszijnvertegenwoordigddanscholierenvan17en18jaar.[Nibud5]Ditkaneropwijzen

datnaarmatescholierenmeerinkomstenenuitgavenhebbenentevensmeerfinanciëleverantwoordelijkheid

ervaren,zijdegeldzakencomplexergaanvinden.

Ruimdehelftvandescholierenbekijktmetenigeregelmaathuninkomstenenuitgaven,vooralomoverzicht

tehoudenenomtewetenhoeveelzijnogtebestedenhebben.Bijnadehelft(43%)doetdatechternooit.

Drieopdetienscholierenbekennendatzebelangrijkepapierennietmeteenterugkunnenvinden.[Nibud5]

Educatie over geldzakenHetbeeldvanverankeringvanfinanciëleeducatieinhetvoortgezetonderwijsisopbasisvanderesultatenvan

hetonderzoekgrillig.Eenkleinehelftvandescholieren(44%)zegtdatomgaanmetgeldbijhenopschool

nooitaandeordeisgeweest.Bijvieropdetienisomgaanmetgeldineenhoofdstukvaneenvakbesproken.

Nogeens12%heefter(een)specialeles(sen)overgehad.Respectievelijk8%en7%heefteenlesmeteen

gastdocentgehadofeenspecialeactiviteitoveromgaanmetgeld.

• 18

Indebovenbouwvanhetvmboblijktwelsignificantmeeraandachtvooromgaanmetgeldtezijn(73%)danin

debovenbouwvanhethavo(60%)enhetvwo(46%).[Nibud5]

Almetalblijktfinanciëleeducatiedusgeenstructureleplaatstehebbenopschoolenzijnscholieren

afhankelijkvandekeuzesdiedeschoolofleraarmaakt.

1.4 Jongeren in het middelbaar beroepsonderwijs en hoger onderwijs en geldzaken

1.4.1 Zelfstandigheid en verantwoordelijkheidStudenteninhethogerberoepsonderwijs(hbo)enwetenschappelijkonderwijs(wo)zijnvolwassenendus

formeelnietmeerafhankelijkvanhunouders.Datgeldtniethelemaalvoorhetmiddelbaarberoepsonderwijs

(mbo)datstudentenvanafhun16dekunnenvolgen,maardateengrotediversiteitaanleeftijdenonderde

studentenkent.

Dezelfstandigheidgaatgepaardmetmeerverantwoordelijkheidvoordeeigenzaken,ookopfinancieel

gebied.Verondersteldmagwordendatdestudentenovervoldoendefinanciëlekennis,vaardigheden

eninzichtbeschikkenomverantwoordfinancieelgedragtevertonen.Zijkomeninaanmerkingvoor

studiefinancieringenstudieleningenbijDUO,maarzijhebbenooktoegangtotfinanciëleproductenzoals

verzekeringenenleningenvanfinanciëleinstellingen.Ookkunnenzijopvoorwaardeninaanmerkingkomen

voorzorg-enhuurtoeslagenbelastingenteruggave.

Hoeweldeoudersformeelnietmeerverantwoordelijkzijnvoordezejongvolwassenen,blijfteengrootdeel

vanhenhunkindondersteunen,zowelmaterieelalsimmaterieel.Ookkunnenhunkinderenbijhenaltijd

terechtvooradvies,waarvanzijopgroteschaalgebruikmaken.

1.4.2 InkomstenDembo-populatieiseengemêleerdegroepindiverseleeftijdenenontwikkelingsfasen.Zokentdegroep

mbo-studenteneengroteverscheidenheidininkomstentussendestudentenvandeberoepsbegeleidende

leerweg(BBL)endeberoepsopleidendeleerweg(BOL),tussenthuiswonendeenuitwonendestudentenen

tussenmannenenvrouwen.

Studiefinanciering belangrijkIn2010washetgemiddeldemaandinkomenvandembo-studenten€538(incl.basisbeurs).Stage/werkplek

leverthetgrootstedeelvanhuninkomenop.HierzijndeinkomensverschillentussenBBL-studentenen

BOL-studentenopvallendgroot:gemiddeld€939tegen€217permaand.BijnaalleBOL-studententussen

18en30jaarcompenserendelagereinkomstenmetenigevormvanstudiefinanciering.[Nibud11]

Hetgemiddeldemaandinkomenvanhbo-enwo-studentenin2012was€770,metaanzienlijkeverschillen

tussenhetbesteedbareinkomenvanthuiswonendeenuitwonendestudenten(resp.€535en€915).

Debelangrijksteinkomstenbronnenzijnstage/werkplek,studiefinanciering,bijdragevandeouders,

bijbaanenandereactiviteiten.Ookbijnegenopdetienhbo-enwo-studentenvormtstudiefinanciering

eenbelangrijkebronvaninkomen,meestalindevormvandebasisbeurs(79%).Ruimeenkwartheefteen

aanvullendebeursen/ofeenrentedragendeleningbijDUO,waarbijuitwonendestudentenhogerebedragen

ontvangendanstudentendiethuiswonen.[Nibud12]

• 19

Steun door oudersOudersblijveneenbelangrijkerolspelenalsfinanciervandestudenteninalleonderwijstypes.Dehelftvande

mbo’erskrijgteenmaandelijksebijdragevandeouders,bedoeldvoorzakenzoalszakgeld,kleedgeld,studieof

zorgverzekering.In30%vandegevallenkrijgendembo-studentengeenvastbedragperperiode.

Eenmeerderheidvandewo-studenten(70%)endehelftvandehbo-studentenkrijgteenstructurele

ouderbijdrage.Eenkleineregroep(17%)krijgtonregelmatiggeldvanouders.Ruimdriekwartvande

oudersdraagtbijaandekosten,waarbij68%specifiekepostenfinanciertzoalscollegegeld,verzekeringen

enstudieboekenenéénopdetienmeteenvastbedragpermaandbijdraagt.Hierbijgeldtdatouders

tegenuitwonendestudentengullerzijndantegenstudentendiethuiswonen,maarzijbetalenzelfmeer

kostenpostenvanthuiswonendestudentendanvankinderendieopzichzelfwonen.

Eentrendisdathetbedragvandeouderlijkebijdrageoploopttotde18-jarigeleeftijdvanhetkind.Daarna

krijgenjongerenmindervaakgeldvandeouders.Zokrijgtdehelftvande21-plussersgeenouderbijdrage

meer.Onderdestudentendienietsvanhunouderskrijgen,zijnmbo’ersenhbo’ersmeervertegenwoordigd

danjongerendieeenuniversitaireopleidingvolgen(resp.46%en41%tegen25%).[Nibud10]Dezeontwikkeling

verondersteltdatstudentenindezefasefinancieelzelfredzaamzijnenvoorzichzelfkunnenzorgenmet

gebruikmakingvandebestaandevoorzieningen.

BijbaanEenbijbaannaastdestudieiseenbronvaninkomstenvandehelftvanallembo’ers[Nibud11]enzevenopdetien

hbo-enwo-studenten.[Nibud12]Daarbijwerkenthuiswonendestudentenvakerdanuitwonendeenhbo’ersvaker

danwo-studenten.Metdeleeftijdnemendeinkomstenuitdebijbaantoe.Hetgemiddeldeverdiendebedrag

vandehbo-enwo-studentenis€354.[Nibud12]

Naasteenbijbaanheefteenderdeinkomstenuitonregelmatigeactiviteitendiegemiddeld€174permaand

opleveren.

Toeslagen en belastingaangifteOpmerkelijkisdateensubstantieeldeelvandestudentenzichaandeenekantinspantommetwerkaan

inkomstentekomen,terwijlzijaandeanderekantveelgeldlatenliggen.Zokrijgtslechts40%vanalle

mbo-studentendieervoorinaanmerkingkomenzorgtoeslagen4%huurtoeslag.[Nibud11]Vandehbo-en

wo-studentenisbij80%hetrechtopzorgtoeslagbekenden22%vandeuitwonendestudentenkrijgt

huurtoeslag.Debekendheidmetderegelsblijktonderdestudentenontoereikendomoptimaalgebruik

temakenvandebeschikbareregelingen.Medeuitonwetendheiddoetookslechtsronddriekwartvanalle

studentenmeteenbaanbelastingaangifte.[Nibud12]

1.4.3 UitgavenHetopzichzelfgaanwonenbetekenteenmijlpaalinhetlevenvanjongeren,eenflinkestapnaarzelfstandigheid.

Diezelfstandigheidbetekentechtergelijktijdigmeerverantwoordelijkheid,ookopfinancieelgebied.

Datzelfstandigheidgeldkost,isduidelijkterugtezienindegroteverschillenindeuitgavenpatronentussen

thuiswonendeenuitwonendestudenten.

Thuis wonen versus op zichzelf wonenAlleslijkteropdatoudersdethuiswonendembo-studentenopgroteschaalontzien:slechtseenrelatiefklein

deel(12%)vanhenbetaaltmaandelijkskostgeld(gemiddeld€135).Hunmeestvoorkomendeuitgavenposten

hebbenoverwegendmetvrijetijd,studie,uiterlijk,vervoerenzorgverzekeringtemaken.Hoewelzijveel

kostenzelfbetalen,dragenhunoudersnogsteedsbijaankleding,studieenvakantie.

• 20

Deuitgavenpostenvandeuitwonendembo-studentenkomenovereenmetdievandethuiswonendeleeftijds-

genotenmethetverschildatdebelangrijkeenhogepostvanwoonkostenvangemiddeld€656erbijkomt.

Van12%vandembo’ersdragenoudersbijaandemaandelijksewoonkostenmetgemiddeld€135.[Nibud11]

Thuiswonendehbo-enwo-studentenblijkenmeertotverantwoordelijkheidtewordengeroependanmbo-

studenten:eenopdriebetaaltmaandelijksgemiddeld€153kostgeld.Daarnaastdraagteenkwartbijdoor

regelmatigboodschappentedoen.Hetcollegegeldendezorgverzekeringvormendehoogstemaandelijkse

vasteuitgavenvandehbo-enwo-studentendiethuiswonen.Andereuitgavenpostenzijnmobieletelefoon,

drinken,snoepensnacks,cadeaus,verzorgingenuitgaan.Uitwonendehbo-enwo-studentenkrijgenervaste

maandelijksewoonlastenbijalsdehoogstekostenpostvangemiddeld€488permaand.[Nibud12]

Hetvaltopdatbijuitwonendestudentendegemiddeldeuitgavenmetdeleeftijdtoenemen,terwijlzebij

thuiswonendestudentennauwelijksveranderen.Mannengevengemiddeldmeeruitdanvrouwenen

wo-studentenmeerdanhbo’ers.Overhetalgemeenlopendeuitwonendembo-enhbo-studenteneen

verhoogdrisicovanwegehogerewoonkostenendedaarmeesamenhangendevastelasten.[VanHeijst,Verhagen]

Gebrekkig overzichtHetisopmerkelijkdateenovergrotemeerderheidvandehbo-enwo-studenten(82%)dekostenvooreenof

meerpostennietkannoemen.Eengrootdeelvanhennietweetwathuntotaleuitgavenzijn,daaromishet

moeilijkomgemiddeldeuitgaventeberekenen.Welhebbenouderestudenteneenbeteroverzichtvanhun

uitgavendanjongere.[Nibud12]

1.4.4 BankzakenBankzakendoenviainternetisinmiddelsgemeengoedonderdembo-studenten,voor91%ishet

degebruikelijkewerkwijze.Ookdoetdriekwartvanhenaankopenviainternet.Overwelkeplaats

internetbankierenindepraktijkvanhbo-enwo-studenteninneemt,isgeeninformatiebinnendeze

inventarisatiegevonden.[Nibud11]

Erzijnrelatiefkleineverschillenindemanierwaaroprespectievelijkmbo-enhbo-/wo-studentenmethun

financiëleadministratieomgaan,welzijndembo'erserietsmindernauwgezetin.Eenovergrotemeerderheid

vanhenbekijktminimaaleenspermaandhunbankrekening:91%vandembo-en98%vandehbo-en

wo-studenten.Respectievelijk6%en1%doetdatnooit.

Rondtweederdevanallestudentenordenthunfinanciëleadministratieenrondeenvijfdehoudtallesopeen

grotestapel.Eenminderheidvanresp.9%en7%gooitallesweg.[Nibud12]

1.4.5 SparenSparenkrijgtmeereenvoetaandegrondbijdembo-studentendanonderdehbo-enwo-studenten.

Deovergrotemeerderheidvandembo-studenten(88%)spaart,daarvan83%zelf.12%spaartniet.Het

gemiddeldemaandelijksespaarbedragis€139.Thuiswonendestudentensparenvakerdanuitwonende

studentenenmannensparengemiddeldvakerenmeerdanvrouwen.OpvallendisdatBOL-studenten

significantvakersparendanBBL-studenten(resp.85%en49%),terwijlzelagereinkomstenhebben.Datfeit

komtwelteruginhetmaandelijksespaarbedrag:BOL-studentensparengemiddeldeensignificantlager

maandelijksbedrag(resp.€97tegen€243).Debelangrijkstemotievenomtesparenzijnvoormbo-studenten

om‘ietsachterdehandtehebben’envooreenspeciaaldoel.

• 21

Hbo-enwo-studentensparenmindervaakdanmbo-studenten(69%zelfenvoor19%wordtgespaard),

eenkwartspaartniet.HetgemiddeldespaarbedragpermaandisvergelijkbaarmetdatvandeBOL-studenten:

€96.Onderdestudentendienietsparen,zijnmeeroudereenuitwonendestudentendanjongereen

thuiswonende.Integenstellingtothetpatroonbijdembo-studentenblijkenindezegroepvrouwenvakerte

sparendanmannen.Gemiddeldvindenvrouwelijkestudentensparenookvakerbelangrijkdanmannen.

Voorstudentendienietsparenblijktgebrekaangelddebelangrijksteredenomdaarvanaftezien.

1.4.6 Lenen en schuldenOnderzoekengerichtopstudentenmakengeenonderscheidtussenlenenenschulden.Beidetermenworden

naastelkaargebruikt.

Onderstudentenissprakevanformeleeninformeleleningenenschulden.Onderdeeerstevallenvooralde

studieleningenenpersoonlijkeleningenbijfinanciëleinstantieszoalsDUOenbanken.Informeleleningen

vindenplaatsindefamilie-envriendenkring.Dezewordeninprincipenietgeregistreerdenerisminder

goedzichtopwelkeschaaleninwelkehoogtezevoorkomen.Zekunnenvariërenvanvoorschietenvankleine

bedragentotleningenvanhogerebedragenmetdanwelzonderrente.

Drieopdetienmbo-studentenlenenweleens,eenkleineminderheidvan2%doetdatvaak.Eengrote

meerderheidleentdusniet.Hetgemiddeldeleenbedragwasin2011€1.265.Mannelijkestudentenlenen

mindervaakdanvrouwelijke.[Nibud11]

Oudersstaanbijmbo-ersbovenaanalsleningverstrekker;eenopdedriembo-studentenleentbijhen.Andere

leenbronnenzijnvriendenenkennissen(14%),anderefamilieenDUO(beide8%).Devrijgevigheidvande

oudersisvrijgroot:dehelftvandestudentenkrijgtextrageldvanhenalszeeromvragen,6%vanhenzonder

datterugtebetalen.Demeestvoorkomendeleendoelenzijnetenendrinken,studie,uitgaanenkledingen

schoenen.[Nibud11]

Naasthetlenenvangeld,zijnerooknoganderesoortenschulden.Bijnatweeopdetienmbo-studentenheeft

schuldenindevormvanondermeerroodstandopdebetaalrekening(waarbijzijderentehoogtenietkennen),

aankoopopafbetalingennietbetaalderekeningen.Eenovergrotemeerderheidvandembo’ers(82%)heeft

geenenkeleachterstand.[Nibud11]

Hoewelonderdehelftvandestudenteninhethboenwodeopvattingheerstdateenstudieleningeen

investeringisinjetoekomst,lijkteenaanzienlijkdeeleenleningtevermijden:44%heeftgeenenkelelening.

Vandestudentendiewelgeldlenen,doenzesopdetiendatbijdeouders,waardoordezemetafstandde

belangrijkstelenendepartijzijn.[Nibud12]

Demeningenoverhetlenentijdensdestudielopenonderdewo-studentensterkuiteen:eenderdeisvan

meningdatlenenergewoonbijhoort,eenevengrotegroepzieteenleningzelfsalsnoodzaakomtekunnen

studeren.Daarentegengeeftdriekwartaanlievertegaanwerkenomniettehoevenleneneneenderde‘bijt

lieveropeenhoutje’tijdensdestudiedandatzijlenen.Daarbijiserookeengroep(19%)diegeenmoeite

heeftmetlenenvoordevakantie.[ING2]

Demeestvoorkomendemotievenomgeenstudieleningtenemen,zijndatstudentengeenhogeschulden

willenmakenendatmengoedrondkankomenzonderlening.Demeestgenoemderedenomweleen

studieleningtenemenisomrondtekunnenkomen.

• 22

Lenen bij DUOMbo-studentendieeenstudieleninghebbenbijDUO(8%),lenengemiddeld€4.580.

Bijnadehelft(48%)vandehbo-enwo-studentenheefteenstudieschuldbijDUOindevormvaneen

rentedragendeleningen/ofcollegegeldkrediet.Deredenenomeenberoeptedoenopeenstudieleningzijn

zeerdivers:tweederdevandestudentenzegtandersniettekunnenrondkomen,ruimeenkwartgeefttoedat

zijmetietsminderookweltoekunnenenbijnaeenkwartzegttelenen‘omdatdathetlevenrelaxterenleuker

maakt’.Opmerkelijkisdateengroepvan11%nietweethoeveelzijpermaandlenen.Gemiddeldkwamde

totalestudieschuldvanho-studentenin2012neerop€10.644(gemiddeld€365permaand).Detrendisdat

hetbedragdelaatstejarentoeneemt.Wanneereenstudentvierjaarlang365euroleent,zalzijn/haarschuld

(exclusiefrente)minimaalop€17.500uitkomen.

Studentenvindenhetkennelijkmoeilijkomoverzichttehouden:11%vandestudentenmeteenleningbij

DUOweetnietwelkbedragzijpermaandlenen.Destudieleningkomtvakervoornaarmatestudentenouder

worden,onderuitwonendestudentenenbijdegenendieeentweedeofvolgendeopleidingvolgen.[Nibud12]

Leenvoorwaarden onbekendZorgwekkendisdateengrootdeelvandestudentenkennelijkeenstudieleningafsluitzondervoorafde

leenvoorwaardentebestuderen.Hetblijktnamelijkdateengrootdeelvandestudentennietbekendismetde

leenvoorwaardenbijDUOenmetdeconsequentiesvandeleningvoorhunfinanciëlezakenindetoekomst.

Bijstudenteninzowelhetmboalshboenwoschietvooraldekennistekortdiegerelateerdisaanderente

diezijmoetenbetalen:dehoogte,deduurendegevolgendaarvanvoorhetbedragdatzijuiteindelijkmoeten

terugbetalen.Ditkanindeeersteplaatsproblemenopleverenvoordembo-studentenmeteenleningdienaar

verwachtingnadestudieeenlagerinkomenzullenhebbendanafgestudeerdeninhethboenwo.

Andere schuldenNaastdestudieleninggrijpenstudentenhboenwoookanderemogelijkhedenaanomhungeldtekortte

compenseren.Zoleenteenopdetiengeldbijanderen,vooralbijouders(61%),en15%vandestudenten

heefteenleningbijeenbank/financiëleinstelling.Drieopdetienhebbenervaringmetroodstand.11%heeft

eenbetalingsachterstand.Hetgemiddeldebedragvandezeschuldtypesis€1.214.[Nibud12]

Problematische schuldenGeenvandebestudeerdebronnengeeftaanofenzojainwelkematestudentenproblematischeschulden

hebben.

Hetzoekennaarstudiesgerichtopschuldenproblematiekonderjongerendienietspecifiekzijngebondenaan

hetonderwijsheeftgeenopenbaarrepresentatiefkwantitatiefonderzoekopgeleverddatalleenopjongeren

focust.Eriswelonderzoekuitgevoerdnaardeschuldenproblematiekonderhuishoudenswaarbinnenookde

leeftijdscategorie18-24jaaralshetjongstesegmentvandedoelgroepvalt.Daaruitblijktdatproblematische

schuldenonderjongerensinds2007toenemen.Tussen2007en2010wasereenverdubbelingvanhetaantal

aanvragenvanschuldhulpverleningdoorjongeren.Jongerenvan18-24jaarvormenbinnendatonderzoek

11%vandegroephuishoudensmetgeen(risicoop)problematischeschuldenen7%vandegroepmet

wel(eenrisicoop)problematischeschulden.Binnendelaatstegroepvormenjongerentussen18en24

jaar3%vandehuishoudensmeteenrisicoopproblematischeschuldenen2%vandehuishoudensdieal

problematischeschuldenhebben.Hetonderzoeksrapportgeeftechtergeenverdereinformatiespecifiekover

deachtergrondenvandeschuldenproblematiekvandezegroep.[Panteia]

Eenanderebronvermeldteenzeerlichtetoenamevanaanvragenvoorschuldhulpverleningdoordegroep

jongerdan26jaar(van9.125in2011naar9.267in2012(11%).[NVKK]

• 23

1.4.7 Omgaan met geldRuimdriekwartvandembo-studentenisgoedtesprekenoverdemanierwaaropzijophetgebiedvan

geldzakenzijnopgevoed.Bijmeerdannegenopdetienwerdthuisvaakofsomsovergeldgesproken.

Welheefteenderdehetafgelopenjaarbehoeftegehadaaninformatieovergeldzaken.Oudersblijkende

meestgeraadpleegdebrontezijn.Andereinformatiebronnenzijnbank,DUO,vriendenenkennissenen

familie.[Nibud11]

Overhetalgemeeniseenkleinemeerderheidvandembo-studenten(61%)tevredenmetzichzelfalshetgaat

omomgaanmetgeld.Eenkleineminderheidvan3%isontevredenoverhuneigenprestatiesopfinancieel

gebied.[Nibud11].TegelijkertijdisinhetMBOenindelaatstetweeklassenvanhavo/vwobij18%vande

scholieren/studentensprakevanvoortekenenvanproblematischfinancieelgedrag.[Wijzeringeldzaken7]

Vandehbo-enwo-studentengeefteenmeerderheidvan87%zichzelfeenvoldoende(waarvan42%een8

ofhoger)voordemanierwaaropzemetgeldomgaan.Erisechterookeengroepvan13%diekritischnaar

zichzelfkijktendeeigenprestatiesmeteenonvoldoendewaardeert.Indielaatstegroepzijnvakermannen

danvrouwenenvakerhbo-danwo-studenten.[Nibud12]

RondkomenEenovergrotemeerderheidvandembo’ers(83%)geeftaangoedrondtekunnenkomen.Datisopmerkelijk

gezienhetfeitdatslechtsruimeenderdezegtnooitgeldtekorttekomen.Hetgegevenuitonderzoekdat

82%geenenkeleachterstandheeft,lijktdeeerdereuitspraakdatmbo’ersoverhetalgemeengoedrond

kunnenkomenteondersteunen.[Nibud11]Datkanbetekenendat'geldtekortkomen'opverschillendemanieren

wordtgeïnterpreteerd.

Definanciëlesituatievanhbo-/wo-studentenlijktpenibeler:eenkleinehelftvanhenzegtmoeilijktekunnen

rondkomen.Eenkwartheeftergeenmoeitemee.EenvergelijkinglaatziendatstudentendiebijDUOlenen

mindervaak(zeer)moeilijkrondkunnenkomendanzijdiebijanderenlenen.Datzoueropkunnenwijzen

datstudieschuldeenandereffectophetfinanciëlegedragheeftdananderesoortenschulden.Omgeldtekort

tepareren,sprekenstudenteninhethboenwoindemeestegevallenhunspaarrekeningaan.Andere

oplossingenzijnoudersomgeldtevragenoftegaanwerken.Eenderdeonderneemtgeenactieeneenkwart

gaatroodstaan.[Nibud12]

1.4.8 Financieel bewustzijn van studentenErbestaateenrelatietussenhetbewustomgaanmetgeldenhetkunnenrondkomenonderdestudentenin

hetmbo,hboenwo.[Nibud11,Nibud12]

Studentendiesparen,lettenvakerdangemiddeldbijaankoopopdeprijsenbestedenmeertijdaande

aankoopkeuzedanstudentendienietsparen.Uitwonendestudentengaanoverhetalgemeenminderbewust

metgeldomdanhunleeftijdsgenotendienogthuiswonen.Ookblijkenstudentenmeteenstudieleningof

metroodstandminderbewustmetgeldomtegaandanstudentenzonderschulden.

Studentendiebewustmetgeldomgaan,houdenoverhetalgemeenhunfinanciëleadministratie

nauwgezetterbij.[Nibud12]

• 24

Vrouwelijkestudenten,uitwonendestudentenendiemet(studie)schuldhebbenoverhetalgemeenminder

gripophunfinanciëndanmannen,thuiswonendestudentenendiezonder(studie)schuld.Daarhoortook

bijdatstudentendiebewustermethunfinanciënomgaanminderblijkentehechtenaanluxeenstatus;het

belangervanneemtmetdeleeftijdaf.Studentendieluxeenstatusbelangrijkvinden,blijkenbijvoorbeeld

vakergeldvananderentelenenenhebbenvakereencreditcarddanzijdieerminderaanhechten.[Nibud12]

Vrouwenenjongerestudentenblijkengevoeligertezijnvoorimpulsaankopen,merkenenreclamedan

mannenenouderestudenten.Ookzijnstudentenmetschuldenmakkelijkertebeïnvloedendandiezonder

schulden.[Nibud13]

• 25

2. Financieel gedrag van kinderen en jongeren: Factoren van invloed

2.1 Factoren van invloed op financieel gedrag algemeen

HetovergrotedeelvandeNederlandsestudiesnaarfinancieelgedragvankinderenenjongerenrichtzichop

deprestatiesvankinderenenjongerenopfinancieelgebied.Erisdanookveelinformatiebeschikbaarover

deinkomsten,bestedingspatronenenhetleengedragvandezedoelgroepsegmenten.Aanzienlijkminder

aandachtlijktuittegaannaardefactorendiehetgedragbeïnvloedenenmotivatiesdieachterhetgetoonde

gedragschuilen.Vanuitgedragspsychologieisbekenddatgedragsveranderingoverhetalgemeeneenheel

hogeenmoeilijktebehalenambitieis.Kennisvandeoorzakenvanhetongewenstegedragspeeltdanook

eencrucialerolbijhetombuigenervannaarhetgewenstegedrag.Aanwelkeknoppenmoetwordengedraaid

omeffectieftezijninfinanciëleeducatieenbegeleidingvankinderenenjongeren?Omjongerenmethun

geldzakentekunnenhelpen,iskennisvandemotivatiesachterhunbeslissingenessentieel.

Diverseonderzoekenenprofessionalsgevenaandatdefactorendieinvloedophetfinanciëlegedrag

uitoefenen,datnietgeïsoleerddoen,maarinonderlingerelatiemetandereinvloedsfactoren.Sommige

daarvanzijnrelatiefmakkelijkomgripoptekrijgen(zoalskennis),vooranderezijngrotereinspanningen

nodig(bijvoorbeeldhouding).Daarnaastspeeltindezedeskresearchdespecifiekedoelgroepookeen

belangrijkerol:kinderenenjongerenbevindenzichimmersinverschillendefasenvanontwikkeling,

beschikkenovereenverschillendematevanzelfstandigheidenafhankelijkheidbinnenhunomgevingenzijn

opeenverschillendewijzeontvankelijkvoorallerleiexterneprikkels.Aandeanderekantbevindenkinderen

zichineenvormingsfasewaarinhetloontomteinvestereninhetaanlerenvanvaardighedenenhoudingdie

zelfredzaamheidopfinancieelgebiedbevorderen.

Hoeweldebelangstellingvoordefactorendievaninvloedzijnophetfinanciëlegedraglijkttoetenemen,

isereennogonvoldoendesamenhangendbeeldvanwelkefactorendaadwerkelijkdoorslaggevendzijn.

Uitdebronnendiedeeluitmakenvandezedeskresearchontstaateengefragmenteerdbeeld.Indeze

rapportagewordendegenoemdeinvloedsfactorenopeenrijgezet.

• 26

Complexiteit van invloedsfactorenAlshetgaatomdefactorendieinvloedhebbenopfinancieelgedrag,overheerstdeopvattingdateen

complexiteitvanaspectenhetfinanciëlegedragvanjongerenbeïnvloedt.Aankennis,houdingenopvoeding

wordtdebelangrijksteroltoegeschreven.Ingeenbestudeerdebroniseengestructureerdoverzichtvande

categorieënofsoorteninvloedsfactorentevinden,maarglobaalpasserendevolgendederevue:

• Socialeomgeving

• Financiëlekennisenvaardigheden

• Financieelbewustzijnenmotivaties

• Houding

Daarnaastoefenensocio-demografischekenmerkeninbepaaldemateinvloedopfinancieelgedrag,

maarkunnenhetgedragnietvoorspellen.

Demeestevandeinvloedsfactorenstaannietopzichzelf.Tussendefactorenonderlingzijnookallerlei

verbandenenrelatieswaardoorzeelkaarsinvloedeneffectkunnenversterken.Vansommigefactorenwordt

beweerddatzeeendirecteinvloedophetgedraghebben,andereoefenenhuninvloeduitviaanderefactoren.[Wijzeringeldzaken7]

2.2 Sociale omgeving

Desocialeomgevingoefenteensterkvormendeinvloeduitopkinderenenjongeren.Tweebelangrijke

componentenmakenerdeelvanuit,namelijkhetouderlijk milieuendewijdere sociale omgeving.

Beideinvloedssferenhebbeneffectopdeontwikkelingvande(financiële)zelfstandigheidenhetgedrag

vankinderenenjongeren.[Wijzeringeldzaken7]

Ouderlijk milieuDeopvoedingsstijlvandeoudersisincombinatiemethunfinanciëlegedragalsvoorbeeldinhoge

matebepalendvoordemanierwaaropkinderenovergelddenkenenmetgeldlerenomgaan.Methun

opvoedingsstijlendoorhuneigenfinanciëlegedragdragenoudersbijaandemateriëleenimmateriële

zelfstandigheidvanhetkinddieuiteindelijkinzijnfinanciëlegedragtotuitingkomt.

Demateriëlezelfstandigheidkanwordenontwikkelddooronderanderehetkindzakgelden/ofkleedgeldte

gevenenhetkindmetklusjestelatenbijverdienen.Ookdevrijgevigheidvanoudersbijgeldtekortspeelteen

rolalshetgaatomdisciplinebijhetbeherenvanheteigenbudget.Vrijgevigeoudershandeleninconsequent

alszijhunkindbijgeldtekorthelpen.Zoonthoudenzijhunkindbelangrijkeleermomentenbijhetbeherenvan

zijnbudget.[WWJB1]

Deimmateriëlezelfstandigheidontwikkelenoudersbijhunkinddoorhunopvoeding,zoalsoverdrachtvan

kennisenaanlerenvanvaardigheden.Dematevanvrijheiddiehetkindkrijgtbijdebestedingvangeldhoort

ookinditrijtje.[Wijzeringeldzaken7]

Oudersblijvenoverhetalgemeenvoorhunkindvanafeenjongeleeftijdtotzijnvolwassenheiddemeest

belangrijkeeninvloedrijkepartijophetgebiedvangeldzakenomdatzijalsbetrouwbaarengeloofwaardig

wordengezien.[WWJB1]Bijscholierendiezichvanafdeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsmeerop

leeftijdsgenotenenuitgaanrichten,spelenouderseenminderprominenterolinrelatietothetfinanciële

gedrag.Welgevenzesopdetienleerlingenindebovenbouwvanhetvoortgezetonderwijseninhetmboaan

vanhunoudershetomgaanmetgeldtehebbengeleerd.[Wijzeringeldzaken7,Nibud11]

• 27

Eenruimemeerderheidvandejongerengeeftaaneengoedefinanciëleopvoedingtehebbengehad.

Jongerendiezelfverantwoordelijkzijnvoorhunfinanciënzijnmindertesprekenoverhunfinanciële

opvoeding.[Nibud14]Vandehbo-enwo-studentenvindtdriekwartdatzijthuisgoedzijnopgevoedwatgeldzaken

betreft.Eriseenduidelijkerelatietussenhoeiemandvindtdathijfinancieelisopgevoedendemanierwaarop

hijmetgeldomgaat.Studentendiezeggeneengoedefinanciëleopvoedingtehebbengehad,lenenminder

vaakbijDUOenbijanderen,sparenvaker,komenmakkelijkerrond,houdenhunadministratiebeterbijen

gevenzichzelfeenhogerrapportcijfervooromgaanmetgelddanstudentendieaangevenfinancieelminder

goedtezijnopgevoed.[Nibud12]

Wijdere sociale omgevingIndewijderesocialeomgevingzijnvooraltweesoorteninvloedrijkefactorenwaarjongereninbepaaldemate

voorgevoeligkunnenzijn:deleeftijdsgenoten(‘peers’)enmediaenreclame.

Oriëntatieopleeftijdsgenotenspeeltmetnameindeleeftijdtussen10/12en16jaareenrol,wanneer

jongerenopzoekzijnnaareeneigenidentiteit,naarsterkevoorbeeldenennaardegrenzenvanheteigen

kunnen.Indieperiodemakenjongerenzichlosvanhunouderlijkmilieu.Daarbijspelenleeftijdsgenoten

eenbelangrijkerol.Hetaspectvan‘ergensbijhoren’gaatgepaardmetuitgaan,watgevolgenheeftvoorhet

uitgavenpatroon.[Wijzeringeldzaken7,DNB]

Reclameenmediazorgenvooreenrelatiefsterkedrukophetfinanciëlebewustzijndiekindereneveneens

vooraltussenhun10e/11een16ejaarervaren.Hoemeerkinderenmetmediainaanrakingkomen,zoweloffline

alsonline,hoemeerzeopdeproefwordengesteldomdeverleidingenteweerstaan.Vooroudersishierde

taakweggelegdomhunkindtebegeleideninhetkritischkijkennaarreclameenhetdoelendemogelijke

effectenervanbijdeconsumenten.Dedrukvanleeftijdsgenotenenreclamekomenvaakbijelkaarbijde

aanschafvanpopulairemerkenvandiversesoortenproducten.[Wijzeringeldzaken5,DNB]

Voorbeeldenuitdebronnen:Ingroep7/8geeft20%vandekinderenaandathunkoopgedragsterkbeïnvloed

wordtdoor'peers'ofreclame.Zevenopdetienzeggenalleendattekopenwatzijzelfgraagwillenhebben.[Wijzeringeldzaken4]

Inhetvoortgezetonderwijshebbenleeftijdsgenotenvooralinvloedophetuitgeefgedragdoorsamenuitte

gaanofmetvakantietegaan.[WWJB1]

Ophetgebiedvanmediazijnsocialmediaeenbelangrijkespelervannu.Dekomstvansocialmediaheeftde

onlineenofflinewereldvanjongerenmetelkaarvervlochten.Jongerenzijndanookveelvuldigencontinu

blootgesteldaaninformatieenboodschappenvanallerleisoortenenvanallerleiafzenders.Debelangrijkste

influentialsvoor16-tot24-jarigenzijnandere16-tot24-jarigen.Ookfinanciëleinstellingenzettenpeersinals

ambassadeurseneffectievedistributeursvanboodschappen.

Jongerenstaanbekendalsgevoeligvoornieuwetrendsdiespontaanverschijnen.Meestalbehorenzijtot

early adoptersalshetgaatomhetoppikkenenzicheigenmakenvannieuweontwikkelingen.Pertrendkan

bekekenwordenoferkansenofbedreigingenzijnvoorhetgedragvanjongerenopfinancieelgebiedenof

eenreactiedaaropnodigis.

Intheoriepastdeschoolookbinnendecategorie‘wijderesocialeomgeving’,mitsdieaandachtschenktaan

financiëleeducatie.Volgensdebronnenheersterechterwillekeurinderoldiehetonderwijsopdatgebied

speelt.[WWJB1]

• 28

2.3 Financiële kennis en vaardigheden

Erbestaateendirecteenpositieverelatietussenfinanciëlekennisenvaardighedenaandeenekantenhet

financiëlegedragvanjongerenaandeandere.[Nibud14]

Detraditionelebenaderingvanfinanciëleopvoedingwasvrijweluitsluitendgerichtopdeontwikkelingen

bevorderingvankennisenvaardighedenvankinderenenjongerenopfinancieelgebied.Vanjongsafaan

begeleidenoudershunkindomhetmetgeldtelerenomgaan.Bijnaalleouders(96%)besprekengeldzaken

methunkinderen,zoalswatzeermeekunnendoen,waaromsparenbelangrijkisenwatzevooreenbedrag

welofnietkunnenkopen.[Nibud3]Oudersbrengenkinderendewaardevangeldbij,zorgenvooreenbank-en/of

eenspaarrekeningvoorhenomzetelerensparen,lerenhunveiligmetdepinpasomgaanenbankzaken

viainternetteregelen.[Nibud3,DNB]

Dekennisrondgeldzakenneemtmetdeleeftijdmeetbaartoe,vooralwatalgemenekennisbetreft.Het

kennisniveaurondspecifiekefinanciëlezakenenproducten,zoalsoverderentegerelateerdezakenbijDUO

endefinanciëleconsequentiesvandestudielening,blijktechteronderdestudenteninhethogeronderwijs

laagtezijn.Debronnengevenergeenverklaringvoorwelkefactorentotditgebrekaankennisleiden.[Wijzerin

geldzaken7][Nibud13]

Vaakwordenfinanciëlekennisenfinanciëlevaardighedennaastelkaargebruiktalsééngeheel.Tochstelt

onderzoekdatfinanciëlevaardighedenintegenstellingtotfinanciëlekennisonafhankelijkzijnvanleeftijd.Als

voorbeeldenwordengenoemdprijsbewustzijn,uitkomenmetzijngeldenallesoptijdbetalen.[Wijzeringeldzaken7]

2.4 Financieel bewustzijn en motivatie

EenstudievanhetITSconcludeertdatfinancieelbewustzijnenmotivatiesamenmetkennisenvaardigheden

financieel inzichtvormeneneendirecteinvloeduitoefenenophetfinancieelgedrag.[Wijzeringeldzaken7]

Financieel bewustzijnFinancieelbewustzijnkanwordengezienalshetinzichtindeeigenfinanciëlesituatiezoalsinkomstenen

uitgaven,geldzakenondercontrolehebbenenhetgevoelergripoptehebben,sparenbelangrijkvinden,

bezorgdzijnvoorfinanciëlesituatielater.Datresulteertinhetgevoelvancontroleoverdeeigengeldzaken,

watvervolgensbepalendisvoorheteigenfinanciëlegedrag.Onderzoekersconstaterendatergeenexact

beeldisvanwaarophetgevoelgebaseerdisendatdithetonderwerpvannaderonderzoekzoukunnenzijn.

Zijsuggererenweldatdeopvoedingsstijlvandeoudershieropvaninvloedis:ofjongerengeleerdhebbenhoe

metgeldomtegaanwaardoorzijzelfvertrouwenhebbenoverheteigenkunnen.[Wijzeringeldzaken7]

Financieelbewustzijnblijktmoeilijkomteomschrijvenoftedefiniëren.Zogeeftonderzoekookaandathet

nietduidelijkiswaarophetgevoelvancontroleoverdeeigengeldzakengebaseerdis.Ouderlijkeopvoeding

enhetnietzelfmogenbeslissenlijkenverklarendefactorentezijn.[Wijzeringeldzaken7]

Hetbelangdatjongerenaansparenhechtenwordtookalseenindicatiegenoemdvoorhetfinancieel

bewustzijn.Hieropscorenkinderenenjongerenoverhetalgemeenrelatiefhoog.Zovindteenmeerderheid

vandekinderensparenbelangrijk:74%vangroep5/6en81%vangroep7/8geeftdataan.[Wijzeringeldzaken4]

• 29

Financiële motivatieFinanciëlemotivatiestaatinverbindingmetfinancieelbewustzijnenbetekenteigenlijkdebehoefteomgoed

geïnformeerdtezijnoverfinanciëlezakenendeintentieomzichfinancieelverantwoordtegedragen.Opde

achtergrondspelenookpsychologischeaspecteneenrol.[Wijzeringeldzaken7]

Voorbeelduitdebronnen:Bijouderejongerenspeeltfinanciëlemotivatieduidelijkeenrol:88%vande

jongerentussen15en25jaarvindthetbelangrijkomfinanciëlekennistehebben.Bijnadehelftwilmeer

moeitedoenvoormeerkennisovergeldzaken.[Nibud14]

2.5 Houding

Waarvroegerdemeesteaandachtnaarfinanciëlekennisenvaardighedenuitging,proberenprofessionalsnu

griptekrijgenopdekrachtdiehoudingalseenbeslissendestaptussenkennis,vaardighedenengedragkan

uitoefenen.Aanhoudingwordtdelaatstejarensteedsmeerbelangtoegeschrevenalseenzeerinvloedrijke

(zonietdedoorslaggevende)factoralshetgaatomfinancieelgedrag.

VoordeStichtingWeetWatJeBesteedt(WWJB)vormenhoudingennormenenwaardenspecialefactoren

dietengrondslagliggenaanhetfinanciëlegedragvanjongeren.OpbasisdaarvanonderscheidtWWJBvier

verschillendegeldtypesdiehetMoneyMindset-modelvormen:deTrendsetter,deLevensgenieter,deRegelaar

endeToekomstplanner.Binnendatmodelzijnzesdimensiesteonderscheiden:impulsiviteit,statusgerichtheid,

behoefteaancontrole,onafhankelijkheid,leenaversieenleenbereidheid.Dezedimensieszijnkenmerkendie

dehoudingvanjongerentenopzichtevangeldbepalen.[WWJB2]

ImpulsiviteitAfgaandeopdeantwoordenvanscholierenopdevoorgelegdestellingenlijkendemeestescholierennietheel

impulsieftezijnalshetomgeldgaat:79%geeftaanhetgelddatzekrijgennietdirectuittegevenen70%

zegtsparennietmoeilijktevinden.Alszijgeldkrijgen,denkt43%erwelmeteenaanwatzedaarvankunnen

kopenenruimdehelftvindthetleukomveelspullentekopen.

StatusgerichtheidDriekwartvandescholierengeeftaanvanluxetehoudeneneenruimehelft(55%)verwachtlaterrijkte

worden.Desondanksbeseftmeerdandehelft(57%)datgeldnietgelukkigmaakt.

Behoefte aan controleScholierenblijkenbehoeftetehebbenaancontroleopgeldgebied.83%spaartalszijdreigengeldtekortte

komenen90%zegtnetjestezijninhetbetalenvanrekeningen.Eengrotemeerderheid(86%)wilsparenom

watgeldachterdehandtehebbenen85%vindtsparenbelangrijk.

OnafhankelijkheidTweederdevandescholieren(65%)geeftaangeldzakenhetliefstzelfteregelen.Tegelijkertijdzegtbijnade

helftgraaghulpvananderentekrijgenenookbijnadehelftwordtgraaggeholpenbijgeldzaken.

LeenaversieVoor42%vandescholierenisleneneentekendatmennietgoedmetgeldkanomgaan.Zesopdetien

scholierenzoudenzichvoorschuldenschamen.

• 30

LeenbereidheidRuimeenderde(36%)vindtdatlenenvooreendureaankoopmoetkunnen.Voorbijnaeenkwart(23%)is

lenenvoorvakantieacceptabel.[WWJB2]

Omdathoudinginrelatiestaatmetpersoonlijkeeigenschappenenpsychologischeachtergronden,vraagthet

beïnvloedendaarvanomeencomplexebenadering.[Wijzeringeldzaken7]

Indebronnenkomenookanderesoortenhoudingaandeordealsfactorendieeendirecteofindirecteinvloed

kunnenhebbenopfinancieelgedragvanjongeren,namelijk:

TijdoriëntatieInhetomgaanmetgeldiseenverschilmerkbaartussenmensendieopdekortetermijnzijngerichten

degenendieverderindetoekomstkijken,meteenoriëntatieopdelangetermijn.Datmanifesteertzich

bijvoorbeeldinhetdenkenoplangetermijneninhetgeduldbijhetmakenvaneenfinanciëlekeuzeof

beslissing.Jongerendierekeninghoudenmettoekomstigeresultatenopfinancieelgebied,verkerenals

regelineenbeterefinanciëlesituatieensparenbewuster.Zijkijkenvooruitenoverziendeconsequentiesvan

huneigenhandelen,wathettegenovergesteldeisvanimpulsiefhandelen.Lageropgeleidenhebbenvaker

eenkortetermijnoriëntatiedanhogeropgeleiden.Ookzijnmannenvakeropdekortetermijngerichtdan

vrouwen.Jongerendiegeldlenenenzijdiemindersparen,hebbenvakereenkortetermijnoriëntatiedanhun

leeftijdsgenotendienietlenenendegenendiemeersparen.[Nibud14]

Detijdoriëntatievandeouderskrijgtvaakzijnweerslagindefinanciëleopvoedingenkanzoopdekinderen

wordenovergedragen.Zoisvastgestelddatkinderenvanwiedeoudersmeeropdelangetermijngerichtzijn,

vakersparendankinderenmetoudersdieopdekortetermijnzijngeoriënteerd(92%tegen88%).[DNB]

Almetallijkttijdoriëntatiedichtbijdeeerdergenoemdeimpulsiviteitteliggen.Mensendieopdekorte

termijnzijngericht,denkenmindernaoverdegevolgenvanhunbeslissingenopdelangetermijnenzijn

geneigdomimpulsieftehandelen.

OptimismeDeinstellingvanjongerentenaanzienvandeeigenmogelijkhedenenkansenkrijgteenvertalinginfinancieel

gedrag.Optimistendurvenmeerenmakkelijkerkeuzestemakenenbeslissingentenemen.Overhetalgemeen

blijkenjongerenoptimistischtezijnoverhuncarrièrekansen,toekomstigsalarisenwelvaartindetoekomst.

Hetoptimismeneemtwelafmetdeleeftijd.[DeltaLloyd,Nibud10]

Pluk-de-dag-mentaliteitDepluk-de-dag-mentaliteitofwelleveninhethierennuwordtgesignaleerdinhetgedragvanjongerendie

risicovolfinancieelgedragvertonenofproblematischeschuldenhebben.Ondermbo-studentenkomthet

‘genietaspect’vaakvoor.[HU/Nibud]

Professionalsentrendwatchersziendementaliteitdieomschrevenwordtalspluk de dag,leveninhet

hier en nuofYOLO/You Only Live Onceopditmomenteenveelgezieneleefstijlonderjongeren.Inverband

metgeldzakenwordtrechtsreeksrelatiegelegdtussendezehoudingenrisicovolfinancieelgedragdattot

financiëleproblemenkanleiden.

• 31

2.6 Socio-demografische kenmerken

Eenbreedgedeeldeopvattingisdatsocio-demografischekenmerkeneenbepaaldeinvloedopfinancieel

gedraghebben,maarnietkunnenvoorspellenopwelkemanierjongerenmetgeldomgaan.

Inrelatietotjongerenkansprakezijnvandevolgendesocio-demografischekenmerken:leeftijd,geslacht,

schooltype,etnischeafkomst,thuissituatieensoortuitgaanstype.Bijdevalidatievanfinancieelgedragwordt

geregeldopkenmerkengewezenwaareenbepaaldgedragsignificantvakerbijvoorkomt,maarzonder

nadereverklaring.Socio-demografischekenmerkenwordennietgezienalsrechtstreeksefactorenvaninvloed

opfinancieelgedrag,maaralsfactorendieinbepaaldemateonderomstandighedenfinancieelinzicht

kunnenbeïnvloedendatweldirecteffectheeftophetgedrag.Geenvandebronnengaatopdeafzonderlijke

kenmerkennaderin.

• 32

3. Interviews met professionals: Inzichten, opvattingen en observaties

Aanvullend op de bronnenstudie hebben expertinterviews plaatsgevonden met als doel verdiepende

informatie te verzamelen over de recente ontwikkelingen op het gebied van financieel gedrag van kinderen

en jongeren. Professionals uit kennisinstellingen, de publieke en de commerciële sector hebben hun

medewerking verleend aan de interviewronde. Hieronder wordt de verkregen informatie op hoofdlijnen

weergegeven.

3.1 Recent beeld van het financiële gedrag van kinderen en jongeren

Ondanksdeverschillenindeachtergrondvandegesprekspartnersendedoelstellingenenbelangen

vandeorganisatiesdiezijvertegenwoordigen,valthungrotebetrokkenheidopbijhetonderwerp.

Hetgemeenschappelijkedoeliseenbijdrageteleverenaandebevorderingvanverantwoordfinancieel

gedragvanjongeren.

Hetalgemenebeeldisdatdeovergrotemeerderheidvankinderenenjongerenhetgoeddoetopfinancieel

gebiedophetniveaudatbijhunontwikkelingpast.Daarbijsteltdehuidigesamenlevingveelhogere

eisenaanhunzelfredzaamheiddan10-20jaargeleden.Inkomstenenuitgavenvanjongerenzijnhoger,

deverzorgingsstaatwordtgeleidelijkaandeelsafgebouwd,hetsociaalleenstelselvoorstudentengaat

waarschijnlijkveranderen,dedrukvancommercieensocialedruknementoe.Datvereistfinanciëlekennisen

vaardighedenvanjongeren.Eriseenrelatiefkleinegroepdiededruknietaankanenalsgevolgdaarvanofwel

risicovolgedragvertoont,ofweldaarvatbaarvooris.Diegroepverdientextraaandachteninspanningen.

Alsersprakeisvanfinancieelgedragvanjongeren,isdeafbakeninginleeftijdbelangrijk.Tot18jaarzijn

deoudersverantwoordelijkvoorhunkind.Nahunachttiendezijnjongerenformeelzelfstandigenzelf

verantwoordelijkvoorhungeldzaken.Jongerenmetproblemenzoalsschuldenzittendanookindegroep

van18-plussers.Deovergangnaareennieuwelevensfasezoalsvanthuiswonennaarzelfstandigwonenkan

ingrijpendzijnvoordefinanciëlesituatieenvraagtnietalleenominkomsten,maarookomvaardigheden

eneenbepaaldehoudingommetgeldindenieuwesituatieomtegaan.Ditvraagtomaandachtinde

voorlichting,zowelrichtingjongerenalsouders.Ouderskunnenhunkindgeleidelijkaanvoorbereidenop

denieuwesituatieenverantwoordelijkheid.

• 33

3.2 Ontwikkelingen en trends

Deontwikkelingenentrendsindemaatschappijhebbenrechtstreeksegevolgenvoorhetfinancieelgedragvan

jongeren.Volgensdeprofessionalshebbendevolgendeontwikkelingendegrootsteimpact:

Mobiele telefoonHetgebruikvandemobieletelefoonisalopgroteschaalonderjongerenaanwezig.Opdebasisschoolschuift

deleeftijdsgrensdoornaarsteedsjongerekinderen,veelkinderentussen9en10jaarhebbeneraleen.Inhet

voortgezetonderwijsheeftpraktischiedereeneenmobieletelefoon.

DigitaliseringHetdigitaletijdperkheeftvoetaandegrondgekregenbijdegeldzakenvanjongeren:deonzichtbaarheidvan

geldneemttoe.Steedsmeerjongerenregelenhunbankzakenviainternetenonlineaankopendoenvertoont

ookeenstijgendelijn.Ookkrijgensteedsjongerekinderenbegeleidingvanhunoudersopdatgebied.

Partijendieondersteuningbiedenaanoudersenjongerenophetgebiedvangeldzaken,ondersteunendeze

ontwikkeling.

Doorallerleiapps,onlinegamesenmobieletelefoonkrijgenkinderenalindebasisschoolleeftijdmet

geldzakentemaken:meereneerderdanvoorheen.Denieuwedigitaleontwikkelingenlijkendevisuele

weergavevangeldzakenmogelijktemaken.Daardoorkunnendigitalegeldzakenminderabstractworden

enwellichtgaanzebinnenkorteenmeerprominenterolspelenbijdefinanciëleeducatie,ookgeschiktvoor

kinderen.Indestudentenmarktspeeltdatnual.

Mobielbankierengaatnogeenstapverder:inmiddelsisbijnatweederdevandestudentendiebijINGhun

bankzakenhebbendaarmeebezig,9%zeerintensief.Onderzoektoontaandatmobielbankierentoteenbeter

overzichtoverenmeergripopgeldzakenleidt,vermoedelijkomdatstudenten24/7toeganghebbentothun

gegevens.

Maatschappelijke contextWaarvroegeralleenmensenmeteenlagerinkomenschuldenproblemenhadden,komeninverbandmet

deaanhoudendecrisissteedsvakerschuldenvoorinhuishoudensmeteenhogerinkomen.Meestalvormen

verschillendelifeeventsdeoorzaakdaarvan,zoalsscheidingen,werkloosheid,ziekte,gezinsuitbreidingofeen

combinatievandegebeurtenissen.Zelfstandigwonendejongvolwassenenzijnhiervoorbijzonderkwetsbaar,

maarookthuiswonendekinderenenjongerenvoelendegevolgenvandeschuldenvanhunouders.

Doordegevolgenvandecrisisbetrekkenoudershunkinderenmeerbijdefinanciëlesituatievanhun

huishouden.Jongerenwordenzichmeerdanvoorheenbewustvandefinanciëlesituatievanhunouders

enmoetenvakerenmeerzelfbijdragen.

Hetisduidelijktemerkendatjongvolwassenentegenwoordiglangerbijhunoudersblijvenwonenin

verbandmetdehuidigeeconomischesituatieenjeugdwerkloosheid.Zijkunnendevastelastennietbetalen

diegepaardgaanmetzelfstandigwonen.Opdiemanierblijvenjongvolwassenenlangervanhunouders

afhankelijk,metalsgevolgeenrelatiefbeperktezelfstandigheidopfinancieelgebied.

Hetkabinetheefthetvoornemenomhethuidigesysteemvanstudiefinancieringtewijzigen.Dezeverandering

zalzekergevolgenhebbenvoordefinanciëlesituatieentoekomstvanstudenten.

• 34

Mentaliteit huidige jongerenTrendwatcherszieneenpaaropvallendetrendsindementaliteitonderhuidigejongerendienognietbreed

zijnonderzocht:

• Jongerenzijnsterkophethierennugericht.Zedenkenrelatiefweinignaoverdetoekomstenleven

volgenshetmottoyou only live once(YOLO)enpluk de dag.Dezejongerenlevenbijdedagenzijn

optimistischoverhuntoekomst.Zijhebbengeldendatgevenzegraaguit.Alshungeldopis,

danvullenhunoudershetaan.Dezetrendgeldtvooralleonderwijstypes.

• Jongerenblijkennietergmaterialistischingesteldenophethebbengericht.Zijhoevennietalleste

bezitten,alszeermaaropeenanderemaniergebruikvankunnenmaken.Zokomthetvakerdanvroeger

voordatjongerensameneenautodelen.

• Gelduitgevenwordtalsnormaalgezien,dooralleonderwijstypesheen.

3.3 Factoren van invloed op financieel gedrag

Deprofessionalszijnheterovereensdathetherkennenvanfactorendievandoorslaggevendeinvloed

zijnophetfinanciëlegedragvanjongerenalleaandachtverdient.Alleenmetdiekenniskunneneffectieve

programma'swordenontwikkeldomongewenstgedragophetgebiedvangeldzakenaantepakken.

Eenbreedgedeeldeopvattingisdatsocio-demografischekenmerkeneenbepaaldeinvloedopfinancieel

gedraghebben,maarnietkunnenvoorspellenopwelkemanierjongerenmetgeldomgaan.

Bijjongerenvanaf18jaardieinfinanciëleproblemenverkeren,wordtgekekenwatderedenendaarvoor

zijn.Demogelijkeoorzakenzijndeopvoedingdoordeouders,hettypehoudingofhetgebrekaankennisen

vaardigheden.

Aandacht voor houdingEenbelangrijkeverschuivingininterventiesisdatermeeraandachtuitgaatnaardehoudingalseen

belangrijkefactordiehetfinanciëlegedragbeïnvloedt.Houdingkrijgtsteedsmeerinvloedtoegeschreven.

Zoheerstdeopvattingdatdeaanpakvandeschuldenproblematiekeennieuwehoudingeneendaarmee

samenhangendeleefstijlvereist.Hetgaatnietzozeeromdekennisdieiemandheeft,maarvooralomde

waardedieiemandhechtaanzijnfinancieelgedrag,ombijvoorbeeldverleidingenteweerstaan.Hetbesefdat

hetnietzozeeromfinancieel-technischekennisgaat,maarvooralomrelevantefinanciëlehoudingsaspecten,

wordtdebelangrijksteontwikkelingvandelaatstepaarjaargenoemd.Indeinterventiesstaatdanooksteeds

meerdehoudingcentraal.

Waargenomen invloedsfactorenInverbandmetdenadrukopdehoudingishetbelangrijktewetenwelkefactorendiehoudingbeïnvloeden.

Oudersblijveneenbelangrijkeinvloedsfactor,maarookinhunfinanciëleopvoedingspeelthoudingeen

belangrijkerol–ookdehoudingvandeouderszelfalsvoorbeeldvoorhunkind.Voordeinvloedvanouders

zijnvooraljongekinderengevoelig,jongerenvanaf15jaarzijnermindervoorontvankelijk.

Leeftijdsgenotenenreclamehebbenzekerinvloedopfinancieelgedrag,alhebbenjongerendeneigingdatte

ontkennen.Ookhierzaldehoudingvermoedelijkbepalendzijnvoordematevanontvankelijkheid.

Watdehoudingbetreft,zijnverschillendeaspectentenoemendieinmindereofmeerderemateinvloedrijk

zijn.Demeestgenoemdezijnimpulsiviteit,statusgerichtheid,tijdsoriëntatie,spaarbehoefte,zelfverzekerdheid,

zelfcontroleenhebzucht.

• 35

Verschillendeprofessionalsbenadrukkenechterdathetomeencomplexiteitvanaspectengaatdiehet

financiëlegedragvanjongerenbeïnvloeden,waarinkennis,houdingenopvoedingeenrolspelen.

3.4 Financiële educatie

Eenalgemeengedeeldezorgisdestatusvanfinanciëleeducatieopschool.Dealgemeneconstateringisdat

dezeonvoldoendeinhetonderwijsisverankerd,gezienhetgrotebelangervanvoorjongerenalstoekomstige

consumenten.Doordevrijheiddiehetonderwijsgeniet,vindtfinanciëleeducatieongestructureerdplaats

waarbijeendoorlopendelijnontbreekt.

Programma’sDeopvattingheerstdatereenveelheidaanlespakkettenen-programma'sopscholeninomloopis,zonder

duidelijkestructuur,waardoorergeengarantieisdatelkkindeenbepaalde'portie'financiëleeducatiekrijgt.

Evaluatievandeprogramma'sstaatnogindekinderschoenenenheteffectdaarvanisdusonbekend.

Daarkomtbijdatlessenvaakdoorgastdocentenuitdiverseinstellingenwordengegevenvanwiede

kwaliteitalsdidacticusonbekendis.

Inzet van ambassadeursJongerenluisterenindehuidigenetwerkmaatschappijmeernaarhun'peers'dannaarinstanties.Organisaties

dieincontactwillenkomenmetjongerendoendatsteedsmeerviajongerendiealsambassadeursoptreden.

Opdiemaniersluitendeboodschapendevormwaarindiewordtovergedragenbeteraanbijhetbelevings-en

acceptatieniveauvandejongeren.Hetdoelkanverschillendzijn:financiëleeducatie,productinformatie,een

vormvanmarktonderzoeketcetera.

3.5 Lacunes in kennis

Hoewelerveelonderzoeknaarallerleiaspectenvanfinancieelgedragwordtgedaan,iserbehoefteaankennis

overzakendiedeorganisatieshelpengerichteraanfinanciëleeducatieenontwikkelingvanzelfredzaamheid

onderjongerentewerken.Devolgendeinformatiewordtdoordeprofessionalsgemist:

• informatieoverdefinanciëleaspectendiehetzelfstandiggaanwonenvoorjongerenmetzichmeebrengt;

• informatieoverinformeleschuldenonderjongerenendeconsequentiesdaarvanvoorhen;

• informatieoverhetfinanciëlegedragvanwerkendejongeren(dusnietgebondenaanhetonderwijs);

• degelijkonderzoeknaarfactorendieinvloedhebbenopfinancieelgedragonderjongeren.Daarbijisook

deverkenningvandeverbandentussendiefactorengewenst.Dezekennisisnoodzakelijkomeffectieve

preventieprogramma’steontwikkelen;

• kennisoverhoeonderzoeksresultatenomgezetkunnenwordenininterventies;

• kennisoverhoeeentrendonderjongerenzichontwikkelt;

• evaluatiesvanlopendeinterventiesomdaarvanteleren.Eenfundamenteelonderzoekhiernaaris

wenselijk,meteencontrolegroep,omdeeffectengoedtekunnendefiniëren.Inhetverlengdedaarvanis

erbehoefteaankennisoverwatdesucceskenmerkenzijnvanlesmateriaalenwelkerandvoorwaardenvan

toepassingzijnomheteffectiefintezetten;

• deevaluatievanlessenreeksenopschoolomdeeffectenervantemeten,ookinditgevalmeteen

controlegroep.Idealiterkanzo’nevaluatiedriejaarlaterherhaaldwordenomtemeteninwelkematede

kennisnogaanwezigis,maarvooralofdekenniseenadequateimpactheeftopgedrag.

• 36

Conclusie

Met deze inventarisatie is een algemeen beeld verkregen van de manier waarop kinderen en jongeren

met hun geldzaken omgaan. Ook is ernaar gekeken welke factoren volgens de bronnen de meeste invloed

op het financiële gedrag van kinderen en jongeren uitoefenen. Daarnaast is op basis van de informatie

uit bronnen en gesprekken met een representatieve groep professionals uit het veld nagegaan welke

informatie ontbreekt om meer grip te krijgen op het financiële gedrag van kinderen en jongeren.

Enkele kanttekeningen voorafEenaantalbelangrijkekanttekeningenisopzijnplaatsomderesultatengoedtekunnenbegrijpen.

• Bijhetverzamelenvanrelevantebronnenvoordezeinventarisatieisgeblekendatvrijwelalleopenbare

representatievestudiesgerichtzijnopkinderenenjongerenbinnendediversetypesvanhetonderwijs.

Hetisnietgeluktomonderzoeknaarfinancieelgedragvannietschoolgaande/studerendejongerente

vinden,waarinookwerkendeenwerklozejongerenzijnmeegenomen.Daardoorlijktdesituatiemet

betrekkingtotproblematischeschuldenonderjongerenbuitenbeeldtezijngebleven.

• Hetlijkteropdatproblematischeschuldenofwelbinnenkwantitatiefonderzoekonderdehuishoudens

wordenonderzochtwaarbijjongerenvanaf18jaaropeenrelatiefkleineschaalzijnbetrokken,ofweldoor

middelvankleinschaligkwalitatiefonderzoekdatnietrepresentatiefis.

• Alleonderzoekenzijnuitgevoerdopbasisvanzelfrapportage.Eenfundamenteelwetenschappelijk

onderzoekdatopenbaarisgemaakt,isnietaangetroffen.Alsgevolgdaarvanbestaatdekansdaterover

hetalgemeeneenietwatrooskleurigbeeldontstaatoverfinancieelgedragvankinderenenjongeren.

Ookishetaannemelijkdatderespondentensommigevragenophuneigenmanierhebben

geïnterpreteerd,watruimteoverlaataanverschillenindeduidingvanderesultaten.

• Binnendedeskresearchiseengrootaantalbronnengeraadpleegddieuitgevoerdzijntussen2008en

maart2014.Erbestaangroteverschillenindeopzetvandestudiesendeomvangensamenstellingvan

dedoelgroepen.Dekwantitatieveuitkomstenzijndaardoormoeilijkvergelijkbaar.Indemeestegevallen

gaathetombeschrijvendekwantitatieveonderzoekenafgenomenbijrepresentatievesteekproeven.Deze

studiesbeperkenzichoverhetalgemeentothetvermeldenvanverschillentussenbepaaldegroepen,

zondereenverklaringtegevenvandieverschillenendeachtergrondendaarvan.

• Demeestegeraadpleegdebronnenrichtenzichopfinancieelgedragvanuitdeinvalshoekena)financiële

situatie(rondkomen,geldtekortkomen,geldlenen,nietoptijdrekeningenbetalen),b)overzicht

inkomstenenuitgaven(saldobekijken,hetmakenenbijhoudenvaneenoverzichtvaninkomstenen

uitgaven)enc)sparen.Debronnenrichtenzichmetnameopomgangmetgeldvankinderenenjongeren

ophetmoment.Onderzoekophetgebiedvangedragvan(kinderenen)jongerentenaanzienvan

financieelplannenenbewustfinanciëleproductenkiezenontbreekt.

• Hetaantalbeschikbarestudiesnaardeinvloedfactorenvanfinancieelgedragiszeerbeperkt.Degekozen

benaderingverschiltdaarbijnogalwaardooreenfragmentarischbeeldontstaat.Datkomtookdoordat

dedefinitiesvangehanteerdebegrippennietaltijdhelemaalofgedeeltelijkovereenkomt.Deinvulling

daarvanverschiltsomsookdeels.Ommisinterpretatiestevoorkomen,zijndetermenindezerapportage

aangehoudenzoalsdieindebronnengebruiktzijn(daarbijzijndebronnenuiteraardvermeld).

• 37

• Diversestudiesgevenaandathetouderlijkmilieudoorzijnfinanciëleopvoedingeenessentiëleinvloed

heeftophetfinanciëlegedragvankinderenenjongeren.Deovergrotemeerderheidvandeoudersblijkt

hierinhunverantwoordelijkheidtenemen.Erisechtergeenonderzoekgevondennaardekwaliteiten

concreteimpactvandefinanciëleopvoeding.

• Hetblijktdatdiverseonderzoekenvaakeenverschillendeterminologiehanteren.Zolijktergeen

verschiltezijntusseneenleningenschuld.Beidetermenwordenoverhetalgemeenindezelfde

betekenisgebruikt.Ookfinanciëlekennisenvaardighedenwordenvaaksamengebruikt.Omeventuele

misinterpretatiestevermijden,volgtdezerapportagedeterminologievandegebruiktebronnen.

Conclusie ten aanzien van onderzoeksvraag 1

Welk beeld van het financieel gedrag van kinderen en jongeren in de leeftijd van 6 tot 25 jaar leveren de

Nederlandse onderzoeken vanaf 2008 die zich op het onderwerp richten?

Dedoelgroepvanhetonderzoekistebreedomhetfinancieelgedragdaarvanalsééngeheelteschetsen.

Omdieredenzijnbinnendezeinventarisatiedriesegmentenafzonderlijkbestudeerd,namelijkkindereninde

basisschoolleeftijd,scholiereninhetvoortgezetonderwijsenjongereninhetmiddelbaarberoepsonderwijsen

hogeronderwijs.Alledriedegroepenbeschikkenoververschillendemogelijkhedeneneenverschillendemate

vanverantwoordelijkheidommetgeldomtegaan,watookinhetfinanciëlegedragterugkomt.

Algemeen: doorlopende ontwikkelingslijnHetfinanciëlegedragvankinderenenjongerenlaateendoorlopendeontwikkelingslijnzienmetgrote

verschillentussendeleeftijdsgroepen:deinkomsten,deuitgaven,demogelijkhedenommetgeldomte

gaan,voorzieningenenfinanciëleproductenwaarjongerentoegangtoehebben,hangennauwsamenmet

hunleeftijdenontwikkelingsniveauenmetdematevanverantwoordelijkheiddiezijdragen,mededoorde

wetgeving.

Kinderen in de basisschoolleeftijd

Ouderlijke opvoeding

Kinderenlerenalvanafjongeleeftijdmetgeldomgaan.Bijnaalleoudersvoelenzichverantwoordelijkvoorde

financiëleopvoedingendieverantwoordelijkheidnemenzijook.Zijbrengenhunkinderenkennisbijoverde

waardeenfunctievangeldenhelpenheneenpositieverelatietotgeldteontwikkelen.Pratenovergeldzaken

isgeentaboe;bijnaalleoudersbesprekengeldzakenmethunkind.Deouderlijkeaandachtrichtzichookop

deinvloedvanreclamemetalsachterliggendebedoelinghunkinderenerweerbaartegentemaken.

Zakgeld

Zakgeldiseenbelangrijkleermiddelvoorkinderenomdaarmeepraktischevaardighedenteontwikkelen.De

meestekinderenkrijgenzakgeldvanafhunzesdeofzevendejaar,metdeleeftijdneemthetpercentagetoe.

Eenmeerderheidkrijgtregelmatigeenvastbedragomdaaralvastmeeomtelerengaan.Andereinkomsten

zijngeldvoorklusjesinhethuishoudenengelddatzijvooreenbijzonderegelegenheidofzomaartoegestopt

krijgen.

Omkinderenmetgeldomtelerengaan,makendemeesteoudersafsprakenmethenoverdebestedingvan

zakgeld,bijvoorbeelddateendeelwordtgespaard.Deuitgavenvanbasisschoolkinderenzijnbescheidenen

meestalgerichtophuneigenbehoeftes.Naarmatezeouderworden,doenzevakeraankopen,bijnaaltijd

onderbegeleiding.

• 38

Sparen en bankzaken

Despaarzinonderkinderenisgroot:eenovergrotemeerderheidvindtsparenbelangrijk.92%vanhenspaart,

daarvanspaartdehelftvooreenbepaalddoel.Oudersstimulerendespaarzinenfinanciëlevaardighedenvan

hunkinddooralvroegeenbank-en/ofspaarrekeningopnaamteopenen.Ingroep8heeftdriekwartvande

kindereneenbankrekening,demeestenmeteenpinpas.Deoudersbrengenhunkinderenvaardighedenbij

zoalsinternetbankierenenveiligpinnen.Schuldenzijnbijbasisschoolkinderennoggeenissue.

Zowelhetmerendeelvandeoudersalsdatvandekinderenistevredenoverdemanierwaaropde

kinderenmetgeldomgaan.Eenkleinpercentagevandebasisschoolleerlingenvertoontvoortekenenvoor

problematischfinancieelgedrag(6%ingroep5-6en12%ingroep7-8).

Scholieren in het voortgezet onderwijs

Positieve trend

Recentonderzoeklaatziendatscholiereninhetvoortgezetonderwijsdelaatstejarenbewusterenzuiniger

metgeldomgaandaneenpaarjaargeleden.Huninkomstenzijntoegenomenendeuitgavenafgenomen,

waardoorzijgemiddeldgenomengeldoverhouden.Ooksparenzijmeerenlenenminderdaninvoorgaande

jaren.

Rol ouders

Oudersspelennogsteedseenbelangrijkerolalsbetrouwbarepartijophetgebiedvanfinanciëleopvoeding

alsadviseurenfinancier.Zijdragenvolledigeverantwoordelijkheidvoorhunkindtotdathet18wordt.

Naarmatescholierenouderworden,latenoudershenechteralvastmeerzelfbetalen.Scholierenkrijgenmeer

beslissingsvrijheidoverdebestedingvanhunzakgeld,oudersstellenmeestalalleenkadersvoordeuitgaven.

Eenderdevandescholierenheeftgeenafsprakenmeermetoudersoverdebestedingvanhungeld.

Eenovergrotemeerderheidvandescholierenkrijgtzakgeldenvieropdetienkrijgenkleedgeld.Belangrijke

bronnenvaninkomstenzijnookbijbaantjesenvakantiewerk.Bijnadehelftheefteenbijbaantje.

Overwiewatbetaalt(ouder,scholierofallebeieendeel),verschillendeafspraken,inhetbijzonderoverde

kostenvandemobieletelefoon,kledingenschoenen.Oudershandelensomsinconsequent,bijvoorbeeld

wanneerzijallekledingbetalenterwijlhunkindkleedgeldkrijgt,ofvrijgevigzijnwanneerhunkindgeldte

kortkomt.

Hetbezitvaneenmobieletelefooniseenvanzelfsprekendheidonderdetieners.Jongerescholierenhebben

meestaleenprepaidtoestel,ouderekiezenvooreenabonnement.Degebruikskostennementoemetde

leeftijd.Ruimeenkwartbetaaltdekostenzelf,indehelftvandegevallenwordendekostengedeeldtussen

oudersenscholierenindeoverigegevallenbetalendeoudersallekosten.

Bankzaken

Dankzijdeouderlijkeopvoedingvoelenscholierenzichinbankzakensteedsmeerthuisnaarmatezeouder

worden.Nagenoegallemaalhebbenzijeenbankrekening,eenovergrotemeerderheidmeteeneigenpinpas

dieookveelvuldig(enveilig)wordtgebruikt.Hetgebruikvaninternetvoorgeldzakenneemtsneltoe:bijnazes

opdetiendoetdat,aldannietmethunouderserbij.Hetsaldocontrolerenengeldovermakenaananderenof

naardeeigenspaarrekeningbehorentotdemeestvoorkomendeactiviteiten.

• 39

Controle

Eenderdedeelvandescholierenheefthetgevoelgeldzakenondercontroletehebben(genoegkennisvan

soortenrekeningenengenoeggeldomtekunnenkopenwatmenwil).Eenmeerderheidheeftdatgevoeldus

niet[Wijzeringeldzaken7]

Leeftijdsgenoten

Vanafdemiddelbareschoolrichtenjongerenzichmeerophunleeftijdsgenoten.Dezeoriëntatieisinbepaalde

zinvaninvloedophunbestedingspatroon:demeesteuitgavenzijngerelateerdaanuitgaan.

Sparen en lenen

Dattienersbewustermetgeldomgaandaneenpaarjaargeledenistezienaanhunspaar-enleengedrag.Zij

vindensparenbelangrijkeneenovergrotemeerderheidvanhenvoegtdedaadbijhetwoordenspaart.Ruim

dehelftspaarteenvastbedragpermaandendatismeerdanvoorheen.Inhetleengedragtekentzicheen

dalendelijnaf:minderdandehelftleentweleensgeld,terwijldittweejaareerdernogeenruimehelftdeed.

Hetgemiddeldeleenbedrag(2europerkeer)isbescheidentenoemen.

Eenruimehelftvandescholierenkomtnooitgeldtekort.Hoewelbijnadehelftaangeeftweleensgeldtekort

tekomen,onderneemtvervolgenseenruimehelftdaarvanniets.Datkanbetekenendathetervarengeldtekort

nietechturgentis,maarslechtsmeteenbehoeftetemakenheeftdiehetbeschikbarebudgetoverschrijdt.

Omgaan met geld

Scholierentonenzelfvertrouwenophetgebiedvangeldzaken:zesopdetienvindendatzijgoedmetgeld

omkunnengaan.Vandekleinegroep(4%)diedatvanzichzelfnietvindt,makenvooralvmbo-leerlingendeel

uit.Hetoverwegendpositievezelfbeeldlijktniethelemaalterechtalsblijktdatruimvieropdetienscholieren

aangevennooithuninkomstenenuitgaventebekijkenendrieopdetienbelangrijkepapierennietmeteen

terugkunnenvinden.Bovendienvertoont15-20%vandescholierenvoortekenenvanproblematischfinancieel

gedrag.Eneensubstantieeldeelvandejongeren(60%vande3een4eklassers)ervaartlastigezakenals

hetomgeldgaat.Hetgaatdanomzakenalsallesoptijdbetalen,jenietdoorreclamelatenverleidenen

prijsbewustzijn.

Financiële educatie vooral thuis

Depositieveprestatiesvandescholierenophetgebiedvangeldzakenlijkenvooreengrootdeeltedankente

zijnaandefinanciëleopvoedingdoordeouders.Bijnadehelftvandetienersgeeftnamelijkaandatomgaan

metgeldbijhenopschoolnooitaandeordeisgeweest.Indebovenbouwvanhetvmboblijktomgaanmet

geldmeeraandachttekrijgendaninhethavoenvwo.

Studenten in het middelbaar beroepsonderwijs en hoger onderwijs

Meer financiële verantwoordelijkheid vanaf 18 jaar

Opfinancieelgebiedkomterveelafopstudenten.Ophunachttiendebereikenjongerenofficieelde

volwassenheid,waardoorhunoudersnietmeerverantwoordelijkzijnvoorhundoenenlaten.Alsnelblijktdat

diezelfstandigheidgeldkost.

VanafhunachttiendekomenstudenteninaanmerkingvoorstudiefinancieringenstudieleningenbijDUO,

maarookvoorfinanciëleproductenvanfinanciëleinstellingen.Dezorgverzekeringisvoortaangeen

verplichtingvandeoudersmeer,maarvandejongvolwassenezelf.Daarnaasthoortbijdezeleeftijdvaakeen

veranderingindewoonsituatie.Deveelalhogewoonlastenhebbeneengroteimpactopdefinanciëlesituatie

vanstudenten.

• 40

Verschillen in inkomsten

Erzijngroteverschillenindefinanciëlesituatievandestudentenalseengroep,ondermeernaar

onderwijstype,woonsituatieenleeftijd.Debelangrijkstebronnenvaninkomstenzijnoverhetalgemeenstage/

werkplek,ouderlijkebijdrage,bijbaan,studiefinancieringenandereactiviteitenzoalseigenbedrijfofhandel.

Mbo-studentendiedeberoepsbegeleidendeleerweg(BBL)volgen,hebbenuithunstage/werkplekinkomen

datvooreengrootverschilzorgtinvergelijkingmethunleeftijdsgenotenvandeberoepsopleidendeleerweg

(BOL).BijnaalleBOL-studentenvanaf18jaarvullenhuninkomenaanmetenigevormvanstudiefinanciering.

Ookvoornegenopdetienhbo-enwo-studenteniseenvormstudiefinancieringeenbelangrijkebronvan

inkomsten,meestalisdatdebasisbeurs.

Oudersblijvenhunstuderendekinderenvaakondersteunen,zowelmaterieelalsimmaterieel.Eenalgemene

trendisdatdeouderlijkebijdragetotde18-jarigeleeftijdvanhetkindoploopt,daarnaneemtdieaf.

Zokrijgtdehelftvande21-plussersgeenouderbijdragemeer.Indiegroepzijnmbo-enhbo-studenten

meervertegenwoordigddanjongerendieeenuniversitaireopleidingvolgen.

Werkennaastdestudieisheelgebruikelijk.Eenaanzienlijkdeelvandestudentenheefteenbijbaanomaan

inkomentekomen:dehelftvandembo-enzevenopdetienhbo-enwo-studenten.Indiegroepzijnmeer

thuiswonendestudentendanuitwonendeenmeerhbo-danwo-studenten.

Gebrek aan kennis over regelingen

Doorgebrekaankennisoverbestaanderegelingenlopenstudentenechterveelinkomstenmis.Zokrijgt

slechtseendeelvandestudentendieervoorinaanmerkingkomenzorgtoeslagenhuurtoeslag.Ookdoet

maareendeelvandewerkendestudentenbelastingaangifte.

Verschillen in uitgaven

Dewoonsituatieblijkteenbeslissendefactorinhetuitgavenpatroonenzorgtvoorgroteverschillenin

financiëlesituatietussenthuiswonendeenuitwonendestudenten.Thuiswonendembo-studentenworden

flinkontzien:deovergrotemeerderheidbetaaltgeenkostgeld,maarhunoudersdragenoverhetalgemeen

nogsteedsbijaanhunuitgaven.Vandethuiswonendeho-studentenbetaalteenopdedriekostgeldendraagt

eenkwartbijaanboodschappen.Hunuitgavenzijnverdercollegegeld,zorgverzekering,mobieletelefoonen

postengerelateerdaanuitgaan.

Vandeuitwonendembo-enho-studentenkrijgteenkleinegroepeenbijdragevanhunoudersaande

relatiefhogemaandelijksewoonlasten.Dezegroepenhebbendusveelhogeremaandelijksekostendanhun

thuiswonendeleeftijdsgenoten.Hetblijktdatdegemiddeldeuitgavenvanuitwonendestudentenmetde

leeftijdtoenemen,terwijldievanthuiswonendenagenoeggelijkblijven.Daarbijblijktdatminderdantweeop

detienho-studenteneencompleetbeeldhebbenopdeeigenuitgaven.Doorhunhogewoonkostenlopende

uitwonendembo-enho-studenteneenverhoogdrisicoopgeldtekort.

Spaar- en leengedrag

Overhetalgemeenlijkenmbo-studentenmeergripophungeldzakentehebbendanho-studenten.Zijsparen

vaker(eenovergrotemeerderheidmbo’erstegentweederdevandeho-studenten)enlenenmindervaak(drie

opdetienmbo’erstegenbijnadehelftvandeho-studenten).Mbo-studentenhebbenveelmindervaakeen

studielening(8%)dandeho-studenten(bijnadehelft).Vooraloudereenuitwonendestudentenenstudenten

dieeentweedeofvolgendeopleidingvolgen,hebbeneenstudielening.

• 41

Opmerkelijkisdateenopdetienstudentennietweetwelkbedragzijmaandelijkslenen.Nogzorgelijkeris

echterdateengrootdeelvandestudentenmeteenstudieleningnietopdehoogteisvandeleenvoorwaarden

endeconsequentiesdiedeleningheeftvoorhunfinanciëletoekomst.Inalleonderwijstypesschietvooralde

kennisgerelateerdaanrentetekort.

Informeleleningenkomenhetmeestvoorenouderszijndehoofdfinancier:eenderdevandembo-studenten

enzesopdetienho-studentenlenenbijhunouders.Behalveinformeleleningeniserooksprakevan

roodstand,eenleningbijeenfinanciëleinstellingofbetalingsachterstanden.

Rondkomen

Eengrotemeerderheidvandembo-studenten(86%)komtgoedrond.Ho-studentenzijnerslechteraantoe:

eenkwartheeftgeenmoeiteomrondtekomen,terwijlbijnadehelfternaareigenzeggenwelmoeitemee

heeft.Opmerkelijkisdaarbijdatmindermbo’ersdanho-studentenvindendatzijgoedmetgeldomkunnen

gaan.Mbo-studentenzijnietsmindernauwgezetinhunadministratiedanho-studenten,maareenovergrote

meerderheidbekijktminimaaléénkeerpermaandhunbankrekening.

Omgaan met geld

Erbestaateenrelatietussenbewustomgaanmetgeldenkunnenrondkomen.Studentendiesparen,zijnmeer

prijsbewustenbestedenmeertijdaandeaankoopkeuzedanstudentendienietsparen.Uitwonendestudenten

gaanoverhetalgemeenminderbewustmetgeldomdanhunleeftijdsgenotendienogthuiswonen.Ook

studentenmeteenstudieleningofmetroodstandblijkenminderbewustmetgeldomtegaandanstudenten

zonderschulden.Bovendienhoudenstudentendiebewustmetgeldomgaanhunfinanciëleadministratie

nauwgezetterbij.

Voordembo-studentenzijnoudersdebelangrijkstepartijbijdefinanciëleopvoeding.Bijdeovergrote

meerderheidwerdthuisovergeldgesproken.Bijvragenovergeldzakenzijnoudersnogsteedsdemeest

geraadpleegdebron,gevolgddoorbanken,DUO,vrienden/kennissenenfamilie.

Ontbrekende informatie

Doordatergeenopenbarerepresentatievestudiesbeschikbaarblekendiefocussen(ook)opfinancieelgedrag

vanjongerenbuitendeonderwijskaders,ishetverkregenbeeldincompleetenwellichtmeerrooskleurigdan

dedaadwerkelijkesituatie.Hetvermoedendatonderjongerenouderdan18jaardienietviahetonderwijs

zijntebereiken(werkendenenwerklozen)zichookrisicogroepenbevinden.Datwordtbevestigddoor

studiesonderhuishoudenswaarindegroepnietschoolgaande/studerendejongerenechterslechtsbeperkt

vertegenwoordigdblijkttezijn.

Conclusie ten aanzien van onderzoeksvraag 2

Wat zijn volgens de geraadpleegde onderzoeken de belangrijkste factoren die invloed hebben op het financiële

gedrag van kinderen en jongeren?

Erblijktsubstantieelmeeronderzoekbeschikbaarnaarhetfinanciëlegedragvankinderenenjongeren

dannaardefactorendiehetvertoondegedragbeïnvloeden.Datisopmerkelijkomdatkennisvandie

invloedsfactorenenmotivatiesessentieelisomongewenstgedrageffectiefaantepakken.Ookde

professionalsdiemedewerkinghebbenverleendaandeinterviewrondeonderstrepenhetbelangvaneen

grondigeverkenningvanfactorendievaninvloedzijnophetfinanciëlegedrag.Alleenmetdiekenniskunnen

effectieveprogramma'swordenontwikkeldomverantwoordfinancieelgedragvanjongerentebevorderen.

• 42

Alshetgaatomdefactorendieinvloedhebbenopfinancieelgedrag,delenbronnenenprofessionalsde

opvattingdathetomeencomplexiteitvanaspectengaat,waarinsocialeomgeving(waardeopvoeding

ookondervalt),financiëlekennisenvaardighedenenhoudingdebelangrijksterolspelen.Eenopvallende

ontwikkelingisdatdeaandachtdievroegerbijnauitsluitendnaarkennisenvaardighedenuitging,momenteel

naarhoudingverschuift.Houdingwordtgezienalseenbeslissendefactorvoorfinancieelgedrag.

Sociale omgeving

Ouderlijk milieu

Ouderlijkmilieuenwijderesocialeomgevingzijndebelangrijkstecomponentenvandesocialeomgeving

enoefeneneensterkvormendeinvloeduitopdeontwikkelingvande(financiële)zelfstandigheidenhet

financieelgedragvankinderenenjongeren.

Deopvoedingsstijlvandeoudersenhuneigenfinanciëlegedragdragenbijaandemateriëleenimmateriële

zelfstandigheidvanhetkindenzijninhogematebepalendvoordemanierwaaropkinderenovergelddenken

enmetgeldlerenomgaan.Deoudersbevorderendemateriëlezelfstandigheiddooronderanderehetkind

zakgelden/ofkleedgeldtegevenenhetkindmetklusjestelatenbijverdienen.

Deimmateriëlezelfstandigheidontwikkelenoudersbijhunkinddoorhunopvoeding,zoalsoverdrachtvan

kennisenhetaanlerenvanvaardigheden.Dematevanvrijheiddiehetkindkrijgtbijdebestedingvanzijngeld

draagtookbijaandeimmateriëlezelfstandigheid.Belangrijkisdaarbijookderolvandeoudersalsadviseur

ophetgebiedvangeldzaken,doorgaanstotaandevolwassenheid.

Leeftijdsgenoten

Indewijderesocialeomgevingzijnjongerenvooralgevoeligvoordeinvloedvandeleeftijdsgenoten('peers')

envoordeboodschapvanreclameenmedia.Oriëntatieopleeftijdsgenotenspeeltmetnameindeleeftijd

tussen10en16jaareenrol.Indieperiodemakendetienerszichlosvanhunouderlijkmilieuenworden

leeftijdsgenotenbelangrijk.Hetaspectvan'ergensbijhoren'gaatgepaardmetuitgaanwatweergevolgen

heeftvoorhetuitgavenpatroon.

Reclame en media

Reclameenmediazorgenvooreenrelatiefsterkedrukdiekindereneveneensvooraltussenhuntiendeen

zestiendeervaren.Deconfrontatiemetreclameenmedia(zowelonlinealsoffline)zorgtvoorverleidingen.

Hetisaandeoudersomhunkindtelerenkritischnaarreclametekijkenenhetdoelendemogelijkeeffecten

ervanbijdeconsumenttehelpenbegrijpen.Dedrukvanleeftijdsgenotenenreclamekomenvaakbijelkaarbij

deaanschafvanpopulairemerkenvandiversesoortenproducten.

Trends

Jongerenzijngevoeligvoordetrendsindesamenlevingdieopdiversegebiedenspontaanopduiken.

Meestalbehorenzijtotearly adoptersalshetgaatomhetoppikkenenhetzicheigenmakenvannieuwe

ontwikkelingen.Bepaaldetrends(zoalsdemomenteelgesignaleerdepluk-de-dag-mentaliteit)kunnen

gevolgenhebbenvoorhetfinanciëlegedrag.

• 43

Social media

Doordekomstvansocialmediaisdeonlineenofflinewereldvanjongerenmetelkaarvervlochten.Zijzijndan

ookveelvuldigblootgesteldaanallerleiinformatieenboodschappen.Debelangrijksteinfluentialsvoor16-tot

24-jarigenzijnandere16-tot24-jarigen.Organisaties–waaronderookfinanciëleinstellingen–zettensteeds

vakerpeersinalsambassadeurseneffectievedistributeursvanboodschappengerichtopjongeren.Deze

benuttendiversekanalenwaaronderonlinesocialenetwerkenommetjongerenindiscussietegaan,onder

andereovergeldzaken.Ookinverbandmetsocialmediaiseenkritischehoudingnoodzakelijkendievereist

bepaaldevaardigheden.

Financiële kennis en vaardighedenSommigebronnenwijzenopeendirecteenpositieverelatietussenfinanciëlekennisenvaardighedenaande

enekantenhetgetoondefinanciëlegedragaandeandere.Daarbijwordenkennisenvaardighedensamen

genoemd.Dekennisrondgeldzakenneemtmetdeleeftijdtoe.Deoverdrachtverlooptvanafdebasiskennis,

zoalsdewaardeenfunctievangeld.Vaardighedenzoalsrondkomen,prijsbewustzijnenallesoptijdbetalen

brengendeverkregenkennisinpraktijk.

Indiezingevenoudersvormaandeopvoedingvanhunkind,maarookfinanciëleeducatieopschool,

voorzoverdiewordtgegeven,isopkennisenvaardighedengericht.

Financieel bewustzijn en motivatieFinancieelbewustzijnenmotivatievormensamenmetfinanciëlekennisenvaardighedenfinancieelinzichtdat

eendirecteinvloeduitoefentophetfinancieelgedrag,aldusdebronnen.

Financieelbewustzijnbetekentinzichthebbenindeeigenfinanciëlesituatie(inkomstenenuitgaven)enhet

gevoelergripoptehebben.Datresulteertinhetgevoelvancontroleoverdeeigengeldzakenwatvervolgens

bepalendisvoorheteigenfinanciëlegedrag.Deopvoedingsstijlvandeoudersheeftinvloedopdatgevoel:

deessentieisnamelijkofjongerengeleerdhebbenmetgeldomtegaan.Spaarzinmaaktookdeeluitvanhet

financieelbewustzijn.

Financiëlemotivatieisaanfinancieelbewustzijngerelateerd.Dezemotivatiestaatvoorweetgierigheid,

debehoefteomgoedgeïnformeerdtezijnoverfinanciëlezakenendeintentieomzichfinancieel

verantwoordtegedragen.

HoudingAlgemeenheerstdemeningdatfinanciëlekennisenvaardighedenbelangrijkzijnvoorfinancieelgedrag,

maarniettoereikendomverantwoordfinancieelgedragtevertonen.Volgenssommigeprofessionalsis

wellichtdebelangrijksteontwikkelingvandelaatstejarendathoudingsaspectensteedsmeerinvloedop

financieelgedragkrijgentoegeschreven.Zozoubijeeneffectieveaanpakvandeschuldenproblematiek

nietzozeerextrakennisnodigzijn,alswelhetbesefvandewaardedieiemandaanzijnfinanciëlegedrag

hecht,samenmeteennieuwehoudingendaarmeesamenhangendeleefstijl.Houdingenmotivatieszijndus

noodzakelijkomdeverworvenkennisenvaardighedenindepraktijktebrengen.Inderecenteinterventies

bijschuldenproblematiekstaatdehoudingdanooksteedsmeercentraal.Omdathoudinginrelatiestaat

totpersoonlijkeeigenschappenenpsychologischeachtergronden,vraagthetbeïnvloedendaarvanomeen

complexebenadering.

Eencombinatievanhouding,normenenwaardenisdebasiswaarophetMoneyMindset-modelvan

deStichtingWWJBisontwikkeld.Binnendatmodelzijnzesdimensiesteonderscheiden:impulsiviteit,

statusgerichtheid,behoefteaancontrole,onafhankelijkheid,leenaversieenleenbereidheid.Dezedimensies

kunnenwordengezienalsaspectendietoteenbepaaldehoudingenfinancieelgedragleiden.

• 44

Indeliteratuurwordenookanderehoudingsaspectengenoemdalsfactorendieinvloedkunnenhebben

opfinancieelgedragvanjongeren,namelijk:hebzucht,tijdoriëntatie,optimismeenpluk-de-dag-mentaliteit

(ofwelleveninhethier en nu).

Socio-demografische kenmerkenZowelindebronnenalsonderdeprofessionalsiseenbreedgedeeldeopvattingdatsocio-demografische

kenmerkeneenbepaaldeinvloedopfinancieelgedraghebben,maarnietkunnenvoorspellenopwelkemanier

jongerenmetgeldomgaan.

Ontbrekende kennis

EenvandedoelstellingenvandezeinventarisatieisteachterhalenwelkekennisinNederlandontbreektals

hetgaatomfinancieelgedragvankinderenenjongeren.Metdievraagopdeachtergrondzijndebronnen

bestudeerd,maardievraagisookinderondevanexpertinterviewsaandeordegekomen.

Tijdensdeinventarisatieisgeblekendatvrijwelallekwantitatievestudiesgerichtzijnopjongerenin

schoolverband.Erbleekgeenrepresentatiefkwantitatiefonderzoektevindendatfocustopjongerenbuiten

hetonderwijs,metnameopprobleemjongeren.Daaromgeeftdeinventarisatieweiniginzichtinfinancieel

gedragvandiegroep,terwijljuistdaargerichteinterventiesnodigzijn.Informatiedieoverjongerenmet

schuldenproblematiekwelbeschikbaaris,betreftvooralbeschouwingenopbasisvankleinschaligkwalitatief

onderzoekdatnietrepresentatiefis.Inverbanddaarmeeiserbehoefteaangerichtrepresentatiefkwantitatief

onderzoeknaarfinancieelgedragvanwerkendejongerenofvanallejongerenvanaf18jaar.

Omdatlevensgebeurtenissen(lifeevents)impact(kunnen)hebbenopiemandsfinanciëlesituatie,iseen

verkenningwenselijkvangebeurtenissendievoorjongerenrelevantzijn,inclusieffinanciëlezakendiedanom

extraaandachtvragen.Destapnaarzelfstandiggaanwonenverdientdaarbijspecifiekaandacht.

Hetisbekenddatjongerenvakerinformeledanformeleschuldenaangaan,maarerisgeenduidelijkbeeldvan

deachtergrondenenimpactdaarvan.Erisbehoefteaanmeerinformatieoverditonderwerp.

Degesprekkenmetprofessionalshebbennogeensbevestigddaterveelbehoefteisaangrondigekennis

overfactorendieinvloedhebbenophetfinanciëlegedragvanjongeren.Eendegelijkonderzoekdaarnaaris

gewenst,metverkenningvandeverbandentussendiefactoren.

Ophetgebiedvanhetbevorderenvanverantwoordfinancieelgedragwordenveelinterventiesuitgevoerd,

maaronderzoeknaardeeffectiviteitvandeprogramma’slooptachter.Daarisveelbehoefteaanomervan

teleren.Gevraagdwordtomeenfundamenteelonderzoekmeteencontrolegroep.Inhetverlengdedaarvan

iserbehoefteaankennisoverwatdesucceskenmerkenzijnvanprogramma’senwelkerandvoorwaarden

vantoepassingzijnomzeeffectiefintezetten.Daartoebehoortookhetverwervenvankennisoverhoe

onderzoeksresultatenomgezetkunnenwordenininterventies.

Ookbestaatermomenteelgeengoedbeeldvandefinanciëleeducatieinhetreguliereonderwijs:inhoud,

vormenresultaten,peronderwijstype.Ditgebiedvraagomeenverkenning,inclusiefevaluatievan

lesmateriaaldatgebruiktwordt.

• 45

Bronnenlijst

• Delta Lloyd Group–DeltaLloyd–Meiden&Later.2012.http://onderzoeken.deltalloydfoundation.nl/

wp-content/uploads/2013/10/DLF_meidenenlater.pdf

• DNB–Financiëleopvoedingvankinderenopdebasisschool;'kinderenmetgeldlatenomgaan'.DNB.

2010.http://www.dnb.nl/binaries/rapport_tcm46-239249.pdf

• ING1–INGNederland.Jongerenensparen.2011.http://udoc.nl/docs/f82d70/

onderzoeksresultaten-spaargedrag-ing%20source=search

• ING2 –StudentenGeld.2011.http://www.ing.nl/Images/01%20sept%20Student%20en%20Geld%20

Definitief_tcm7-92678.pdf?id=20140226034532

• ING3–JongerenbeleidING-2020.Deskresearch.YoungWorks.2011.

• HU/Nibud–Reesink,D.M.,Heijst,P.van,Schors,A.vander.2013.‘Geldisomuittegeven’.Hoeaandeslag

metmbo-studenten&geld.HogeschoolUtrechtenNibud.

• Nibud1–Financieelgedragvanjongeren.Achtergrondeneninvloeden.Nibud.2008.http://www.nibud.nl/

fileadmin/user_upload/Documenten/PDF/onderzoeken/Financieel_gedrag_van_jongeren_april_2008.pdf

• Nibud2–Nibud-leerdoelen&-competentiesvoorkinderenenjongeren.Nibud.2013.http://www.nibud.nl/

fileadmin/user_upload/Documenten/PDF/2013/leerdoelen_en_competenties_jong._uitg._mei_2013.pdf

• Nibud3–Nibudkinderonderzoek.Nibud.2013.http://www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/Documenten/

PDF/2013/Nibud-kinderonderzoek2013.pdf

• Nibud4–Zakgeld=Leergeld.Financieelgedragvan6-en7-jarigen.Nibud.2009.http://www.nibud.nl/

fileadmin/user_upload/Documenten/PDF/onderzoeken/Kinderonderzoek_2009.pdf

• Nibud5–NibudScholierenonderzoek2012-2013.Nibud.2013.http://www.nibud.nl/fileadmin/

user_upload/Documenten/PDF/2013/NSO_2013_defdef.pdf

• Nibud6–NibudScholierenonderzoek2010-2011.Nibud.2011.http://www.nibud.nl/fileadmin/

user_upload/Documenten/PDF/2012/NSO_2011_def.pdf

• Nibud7–NibudScholierenonderzoek2008-2009.Nibud.2009.http://www.nibud.nl/fileadmin/

user_upload/Documenten/PDF/onderzoeken/NSO_2008-2009.pdf

• Nibud8–Derolvanfinanciëleeducatienhetbasisonderwijs.Nibud.2011.http://www.nibud.nl/fileadmin/

user_upload/Documenten/PDF/onderzoeken/Rol_financiele_educatie_in_basisonderwijs.pdf

• Nibud9–Scholieren,geld&deinvloedvanouders.Nibud.2013.http://www.nibud.nl/fileadmin/user_

upload/Documenten/PDF/onderzoeken/2013/NSO_Rol_van_ouders_defdef.pdf

• Nibud10–Jongerenenhunfinanciëleverwachtingen.Nibudi.s.m.1VJongerenpanelvanEenVandaag.

2012.Jongeren&hunfinanciëleverwachtingen.Nibud.2012.http://1vjongerenpanel.eenvandaag.nl/

uploads/doc/Rapport%20jongeren%20en%20financiele%20toekomst.pdf

• Nibud11–MBO-ersingeldzaken.Nibud.2011.http://www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/Documenten/

PDF/onderzoeken/ers_en_geldzaken_maart_2011.pdf

• Nibud12–NibudStudentenonderzoek2011-2012.Nibud.2012.http://www.nibud.nl/fileadmin/

user_upload/Documenten/PDF/onderzoeken/2012/Rapport_Nibud_Studentenonderzoek_2012_def.pdf

• Nibud13–Leengedragvanstudenten.Nibud.2010.http://www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/

Documenten/PDF/onderzoeken/Studentenonderzoek_jan2010.pdf

• Nibud14–Financieelgedragvanjongeren.Achtergrondeneninvloeden.Nibud.2008.http://www.nibud.

nl/fileadmin/user_upload/Documenten/PDF/onderzoeken/Financieel_gedrag_van_jongeren_april_2008.pdf

• NVKK - Kwaliteit & Innovatie. Jaarverslag 2012. NVKK. 2012.http://www.nvvk.eu/images/pdfs/

Jaarverslag%20NVVK%202012.pdf

• Panteia–Huishoudensinderodecijfers2012.Omvangenachtergrondenvanschuldenproblematiek

bijhuishoudens.2013.http://www.panteia.nl/nl/Nieuwsoverzicht-EIM/~/media/7%20Panteia/Files/

Huishoudens%20in%20de%20rode%20cijfers.ashx

• 46

• Universiteit van Tilburg–SeuntjesT.,VenvandeN.,ZeelenburgM.Debt:TheFirst25Years.2013.

• Van Heijst, Verhagen–HeijstvanP.,VerhagenS.:Geldrolt.SWP.Amsterdam.2010.

• Wijzer in geldzaken1–StrategischProgramma2014-2018

• Wijzer in geldzaken2–CentiQ,Wijzeringeldzaken.AntonidesG.,GrootdeI.M.,RaaijvanW.F.Financieel

inzichtvanNederlanders.2007.http://www.wijzeringeldzaken.nl/media/16237/

onderzoeksrapport_financieel_inzicht_nederlanders.pdfhttp://www.wijzeringeldzaken.nl/media/16237/

onderzoeksrapport_financieel_inzicht_nederlanders.pdf

• Wijzer in geldzaken3–Financieelbewusteloos.2013.http://amweb.nl/documents/10180/0/

Rapport-Financieel-bewusteloos.pdf/33d0627e-3c7a-4d64-8447-cf7b23eea31e

• http://www.wijzeringeldzaken.nl/media/994217/toelichting%20op%20publieksmonitor%202013.pdf

• Wijzer in geldzaken4–WijzeringeldzakenJuniorMonitor2011.Onderzoekonder1005kinderenuit

groep5-8vandebasisschooloverdemanierwaaropzijomgaanmetgeld.Wijzeringeldzaken.2011

http://www.wijzeringeldzaken.nl/media/252693/wijzeringeldzaken-juniormonitor-2011.pdf

• Wijzer in geldzaken5–Financieelgoedvoorbereidnaardemiddelbareschool?Wijzeringeldzakenen

Nibud.2014.http://www.wijzeringeldzaken.nl/media/1030325/rapport_wijzer%20in%20geldzaken%20

en%20nibud_financiele%20zelfstandigheid_maart2014.pdf

• Wijzer in geldzaken6–Kinderenlerenomgaanmetgeld.Wijzeringeldzaken.2012.http://www.

wijzeringeldzaken.nl/media/374130/kinderen_leren_omgaan_met_geld_onderzoek_wvhg.pdf

• Wijzer in geldzaken7–Financieelinzichtvan8-tot18-jarigeninNederland.CentiQ,Wijzerin

geldzaken.2008.http://www.wijzeringeldzaken.nl/media/16279/resultaten_onderzoek_financieel_

inzicht_8-18jarigen.pdf

• Wijzer in geldzaken8–Jewordt18endan?Wijzeringeldzaken.2013.http://www.wijzeringeldzaken.nl/

media/875947/20130815%20def%20rapportage%20onderzoek%2018%20jaar%20en%20je%20geldzaken.pdf

• Wijzer in geldzaken9–Gezondfinancieelgedrag:dedriedimensies.ToelichtingPublieksmonitor2013.

http://www.wijzeringeldzaken.nl/media/994217/toelichting%20op%20publieksmonitor%202013.pdf

• WWJB1–Indialoogmetjongerenoverfinanciëleredzaamheid.StichtingWWJB.http://www.wwjb.org/

wp-content/uploads/2010/09/WWJB-In-dialoog-met-jongeren-YW-onderzoek.pdf

• WWJB2–MoneyMindsetsvanscholieren.StichtingWWJB.2013.http://www.kidsenjongeren.nl/

wp-content/uploads/2013/09/MoneyMindsets-van-Scholieren.pdf

• 47

Bijlage 1

Geraadpleegde expertsVoordezeinventarisatiezijninterviewsgevoerdmet:

• Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW)

PaulvanOijen,Coördinatorevaluatievoortgezetonderwijseninternationaleaangelegenheden

• Nederlands Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud)

AnnavanderSchors,wetenschappelijkmedewerker

• Stichting Weet Wat je Besteedt (WWJB)

TheaHazel-Stals,directeur

• Universiteit van Tilburg

TerriSeuntjes,promovendus

• Hogeschool Utrecht

NadjaJungmann,lectorSchuldenenIncasso

• ING

HeidivanEijk,ManagerMarketingJeugdenStudentenenhetprogrammaFinancieelFit

• Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW)

DeniseKamps,coördinerendbeleidsmedewerkerdirectieRe-integratieenParticipatie

EsthervanderVoort,beleidsmedewerkerdirectieRe-integratieenParticipatie

• 48

Bijlage 2

Checklist expertinterviews

Inleiding• Kortetoelichtingophetdoelvanhetinterview

Bespreekpunten• Watzijnderecenteontwikkelingendieuwaarneemttenaanzienvandecentraleonderwerpen?

• Zijnermomenteeltrendszichtbaardieindetoekomstdoorzetten,zojawelke?Watisdeoorzaak/

aanleidingvandieontwikkelingen?

• Waarligtdefocusopalshetgaatomfinancieelgedragvankinderenenjongerenopditmoment?

Zietuveranderingenofverschuivingeninhetgedrag?

• Zietuverschuivingenindeinvloedrijkefactorenophetfinancieelgedragvankinderenen/ofjongerenten

opzichtevanenigetijdgeleden?Zoja,welkeenwatkandeoorzaakzijn?

• Waarisvolgensuvoldoendekennisoveralshetgaatomfinancieelgedragvankinderenenjongeren

enomfactorendiehetbeïnvloedenenvooralwaarliggennogleemtesinkennis?Ishetmogelijkomer

onderzoeknaarteverrichtenenzoja,bijwiezouhetinitiatiefmoetenliggen?

• BentubekendmetrecentNederlandsonderzoeknaarfinancieelgedragvankinderenenjongerenen/

offactorenvaninvloeddaaropdatindezestudiemeegenomenzoumoetenworden?Zoja,omwelk

onderzoekgaathetconcreet?Zijnderesultatennualbeschikbaar,zonietwanneerzijnzeteverwachten

enwaarzijnzeoptevragen?

• IservolgensuonderzoekinNederlandinvoorbereiding/uitvoeringdatgerichtisopfinancieelgedragvan

kinderenen/ofjongeren?Zoja,metwelkefocusendoorwie?

• Bentubekendmetinternationaalonderzoekdatbelangrijke(nieuwe)inzichtenbiedtinhetfinancieel

gedragvankinderenen/ofjongerenendeinvloedfactorendatmeerbekendheidinNederlandverdient?

Omwelkonderzoekgaathetconcreet?

• WatvindtuvanderolvanWijzeringeldzakenalshetgaatomhetgenereren,verzamelenendelenvan

kennisrondfinancieelgedragvankinderenenjongeren?Isdatwatvanhetplatformwordtverwachtof

liggendeverwachtingenandersen/ofbreder?

• 49

mei2014

Ditrapportiseenuitgavevan

Wijzer in geldzakenPostbus20201

2500EEDenHaag

info@wijzeringeldzaken.nl

www.wijzeringeldzaken.nl