Fiche Houtsoorten / Vuren

1

Belgian WOODFORUM

Familie

Wetenschappelijke naam

Herkomst

Nerf

Draad

Volumieke massa

Duurzaamheid

Stabiliteit in gebruik

© vzw HOUT

© Bergenco

BUITEN

Mits verduurzaming:

chalets, tuinmeubilair,

masten, palen

BINNEN

Draagstructuren,

schrijnwerk, spanten,

industriële vloeren, sauna’s,

deuren, trappen, meubilair,

plankenvloeren,

muziekinstrumenten,

multiplex, paletten, kisten

Toepassingen

Houtbeschrijving

Bijzonderheden

© Och-Tchn

Picea abies of excelsa

Pinaceae

Noord- en Midden-Europa,

Noord-Azië

Spinthout: niet te onderscheiden

Kernhout: witachtig glanzend

witgeel tot geelachtig bruin

Fijn tot middelmatig

Meestal recht

Van 380 tot 540 kg/m3

Gemiddeld: 450 kg/m3

Weinig duurzaam (klasse IV)

(kernhout)

Niet duurzaam (klasse V)

(spinthout)

Buiten: gering tot middelmatig

Binnen: middelmatig

Snelgroeiend hout heeft een

minder fijne nerf

2

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

Houtbeschrijving

Het hout dat door de fijnspar wordt voortge-bracht wordt vuren genoemd. Het vurenhoutis zeer licht van kleur, witachtig tot crème-kleurig. Het is glanzend, soms zelfs parel-moerachtig bij fijnspar uit bergstreken. Hetkernhout is niet duidelijk onderscheidbaar.De groeiringen zijn goed zichtbaar; ze zijnvaak rond en hebben een homogene breed-te. Smalle donkerder rood gekleurde banenwijzen soms op de aanwezigheid van druk-hout. Zoals bij alle naaldhoutsoorten is denerf afhankelijk van de groeisnelheid; ze isfijn bij hout afkomstig uit het Noorden of uitbergstreken en grover bij snelgegroeid houtuit de vlakten. Er is een kleurverschil tussenhet vroeghout en het laathout. De draad iszeer recht. In de langsrichting vertoont hethout fijne, weinig opvallende harsgangen,die toch met het blote oog zichtbaar zijn. Zokan men vuren onderscheiden van dennen,dat geen harsgangen heeft. Op kwartiersvlak geven de houtstralen, die zoals bij demeeste naaldhoutsoorten zeer klein zijn, eenlichte, nauwelijks zichtbare tekening.

Fysische en mechanischeeigenschappen

1. Fysische eigenschappen

Vuren

Picea abies of excelsa

Over vuren moet alles zo ongeveer gezegdgeweest zijn. Het is reeds zo lang een veelvoorkomende soort in West-Europa -waarbij"soort" zowel slaat op het vurenhout als opde boom die het voortbrengt, nl. de fijnspar -dat men zou kunnen stellen dat ze voldoendegekend is. Het is de "houtsoort van bij ons"bij uitstek, die zo volledig in onze leefsfeeropgenomen is dat we hem veelal geen blikmeer gunnen, tenzij misschien verwijtend.Maar is het niet juist als oudgediende datvuren onze aandacht verdient?

De technieken van de bosbouwproductie evo-lueren; de verwerking en de toepassingenvan hout veranderen nog sneller, zonder tespreken van de houthandel. Bij al die omwen-telingen blijft vuren als een baken overeindstaan. Het is dan ook niet meer dan noodza-kelijk en rechtvaardig om zijn kwaliteiten nogeens in de kijker te zetten, zij het maar ombewezen diensten.

Taxonomie

De gewone fijnspar is een naaktzadige diebehoort tot de familie van de Pinaceae. Zijnbotanische naam is Picea abies of Piceaexcelsa. In het dagelijkse taalgebruik wordthij vaak ten onrechte dennen genoemd, eendubbelzinnigheid die de systematici gekgenoeg versterken door deze soort abies tenoemen, dit is de naam van het geslachtwaartoe dennen behoort. Zo wordt in deJurastreek de fijnspar nog "vals dennen"("faux sapin") genoemd en in de Vogezen"gentil sapin". De klassieke kerstboom ofdennenboom is trouwens ook een fijnspar. Deverwarring wordt in de hand gewerkt doorde houthandel, die gezaagd vurenhoutafkomstig van de fijnspar uit Scandinavië(voornamelijk uit Zweden en Finland) ofRusland verhandelt onder de benaming"Witte Noordse Den1" in tegenstelling tot de"Rode Noordse Den", een nog minder gun-stige naam voor het gezaagd grenenhout,afkomstig van de pijn of grove den (botanischPinus sylvestris) die, ook al is zijn kernhoutdonkerder gekleurd, niet rood is.

Volumieke massaDe volumieke massa van vuren is vrij gering.Ze schommelt tussen 380 en 540 kg/m3, meteen gemiddelde van 450 kg/m3 bij 15%vochtgehalte. De volumieke massa vanBelgisch vuren is echter wat lager enbedraagt ongeveer 420 kg/m3. Dit verschilis niet onbetekenend, in die mate dat ze blijkgeeft van de invloed van de groeiomstandig-heden op de dichtheid van het hout, eeninvloed die hierna verder besproken wordt.

Relative groeisnelheid - volumieke massaHoutverwerkers en -gebruikers gaan ergewoonlijk -in zekere mate terecht-van uit,dat bij naaldhout de dichtheid van het gele-verde hout hoger is naarmate de groeisnel-heid lager is. Rekening houdend met destrengheid van het klimaat, de kortere duurvan de vegetatieperiode, de bodemsamen-stelling, enz. groeien fijnsparren in de noor-delijke (boven de 57ste breedtegraad) enbergstreken veel langzamer dan de fijnspar-ren afkomstig uit vlakkere streken, zoalsBelgië. Bij de eerste ligt de gemiddelde jaar-lijkse aangroei - gemeten aan de hand vande dikte van hun jaarringen - zelden hogerdan twee millimeter, gewoonlijk zelfs minderdan één millimeter. Bij de tweede echterbedraagt deze vaak vier millimeter (in Belgiëgemiddeld ongeveer 3,5 mm). Volstaat ditverschil echter om het vurenhout uit de vlakke

© Versele

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

3

gebieden te veroordelen ten gunste van datuit de bergstreken of uit het Noorden? Metandere woorden, is het gerechtvaardigd datom andere dan esthetische redenen de voor-keur gegeven wordt aan ingevoerd vurenboven inlands vuren? Men neemt aan dat eentoename van de groeisnelheid bij naaldhoutde dichtheid van het hout zou doen dalendoor de invloed uitgeoefend op de houttex-tuur, en dus op het aandeel van het laathoutbinnen elke groeiring. Zo gaat men er dusvan uit dat wanneer de "breedte" (de radialestraal, van het centrum naar de omtrek) vaneen groeiring toeneemt, het eerste deel vande groeiring toeneemt, terwijl de hoeveelheidlaathout niet of nauwelijks verandert. Degangbare mening is dat vroeghout samenge-steld is uit brede cellen met dunne wanden,licht hout dus, in tegenstelling tot laathout,waarvan de dikwandige cellen radiaal ineen-gedrukt worden. De vermeende toename vanhet aandeel van vroeghout bij snelgegroeidvurenhout wordt dus vanzelfsprekend in ver-band gebracht met een vermindering van dedichtheid van het hout en andere eigen-schappen die hiermee gepaard gaan. Het isprecies dit "vanzelfsprekende verband" datgenuanceerd dient te worden. Wanneer eenjaarlijkse aangroei van ongeveer 2 mm op destraal gemeten ongeveer verdubbelt, gaat dituiteraard gepaard met een zekere afnamevan de houtdichtheid. Belangrijk is echter degrootte-orde hiervan juist in te schatten. Bijeen dergelijke verdubbeling van de groeis-nelheid vermindert de dichtheid van het houtslechts met hoogstens 5 tot 10%. Hierbij komtdat wanneer de groei zeer langzaam is -wanneer de breedte van de groeringen klei-ner is dan 2 mm - het omgekeerde zich voor-doet en de houtdichtheid een lichte daling zalkennen. Trouwens, de dichtheid mag dan nogredelijkerwijze beschouwd worden als eengoede indicator voor een aantal mechanischehouteigenschappen, dit betekent daarom nogniet dat deze eigenschappen recht evenredigmet de dichtheid evolueren. Zo wordt gestelddat wijzigingen van elasticiteitsmodulus enbreuk slechts voor 30 tot 50% te wijten zou-den zijn aan wijzigingen van de houtdicht-heid. Ten slotte zijn de mechanische eigen-schappen van vuren zo goed, dat het nietnodig is om het op een andere manier tegebruiken indien het bredere groeiringenheeft. Bovendien is de relatie tussen degroeisnelheid en de houtdichtheid niet lineair.In werkelijkheid heeft de groeitoename min-der invloed op de dichtheid naarmate ze gro-ter wordt. Hetgeen natuurlijk niet betekent dat

bosbouwers en houtverwerkers alle omzich-tigheid moeten laten varen. Hout afkomstiguit het hart van een boom waarvan de groei-ringen gemiddeld meer dan 7 mm breed zijnkan ongetwijfeld een risico vertonen. Krimpen vervormingen zijn gering (behalve indiendrukhout aanwezig is), zodat men kan stellendat vuren vrij stabiel is.Het is een niet duurzame houtsoort, diegevoelig is voor blauwschimmel, vervuring,houtrot en aantasting door insecten, in hetbijzonder de huisboktor. Het dient dan ookbehandeld te worden vooraleer het toegepastwordt voor constructiehout.

2. Mechanische eigenschappen

Zoals hierboven vermeld verschillen demechanische eigenschappen van hout infunctie van de groeiomstandigheden, maarblijven ze bijzonder goed, rekening houdendmet de lage volumieke massa van hout. Doorzijn buitengewoon hoge verhouding sterk-te/gewicht is vuren van nature geschikt voorstructuren en zelfs voor vliegtuigbouw2.Het is een zeer elastische maar ook zeersplijtbare houtsoort.Zeer langzaam gegroeid vuren levert uitste-kend resonantiehout voor instrumentenbouw(klankbodems voor violen, gitaren, piano’s ofharpen)

Sortering van zaaghout

Voor gezaagd naaldhout dient men tweegrote groepen van sorteringsmethodes teonderscheiden: de sortering naar uitzichtenerzijds en de visuele sortering voor con-structiehout anderzijds. In beide gevallenworden de zichtbare houtkenmerken geïden-tificeerd en gemeten, met als doel de beterekwaliteiten te valoriseren door homogenepartijen samen te stellen. De principes waar-op deze methodes steunen zijn echter zeer

verschillend.De sortering naar uitzicht is zuiver beschrij-vend en vermeldt helemaal niets over demogelijke toepassing van het zaaghout. Zijstelt enkel een objectieve beoordelingsbasisvoor van het esthetisch uitzicht van het houtom het commercieel gebruik ervan te verge-makkelijken. De visuele sortering voor con-structiehout daarentegen geeft, zoals zijnnaam het zegt, nuttige informatie voor dekeuze van dragende elementen door een ver-band te leggen tussen hun zichtbare kenmer-ken (in het bijzonder de kwasten) en hunmechanische eigenschappen.

1. Sortering naar uitzicht

De sortering naar uitzicht is enkel van toe-passing voor het ingevoerd gezaagd hout.Het is veelal afkomstig uit Zweden, Finlanden, in mindere mate, uit Rusland. De restkomt vooral uit de Baltische landen, Polen enTsjechië. Gezien het productievermogen vanZweden en Finland, de kwaliteit van hun pro-ductie en vooral de marktaandelen die zebezitten, zijn het logischerwijze de sorte-ringsregels voor gezaagd naaldhout die indeze landen toegepast worden die in Belgiëlange tijd - en nu nog steeds - als referentiedienen. Deze regels zijn opgenomen in eendocument getiteld "Noords hout:Sorteringsregels voor gezaagd grenen envuren", een document dat, omwille van dekleur van zijn kaft, ook wel "het groeneboekje" genoemd wordt.

Het Scandinavisch ‘groene boekje’Het groene boekje onderscheidt zes kwali-teitsklassen, die vertrekkend van de beste,aangeduid worden met de Romeinse cijfers I,II, III, IV, V en VI. Het hout van de eerste klas-sen , meer bepaald van I tot IV, moet bijnakwastvrij zijn of tenminste: het aantal toege-stane kwasten is zo laag dat het bijna nietvoorkomt in vurenhout uit onze bossen, zodatde sortering enkel betrekking heeft op inge-voerd hout.

Zweden en Finland exporteren voornamelijkdrie kwaliteiten, met name ongesorteerd, vijf-de en saw falling,:• het ongesorteerde hout groepeert de

klassen I, II, III en IV.• de vijfde bestaat uit zaaghout van klasse V

en uit een variabel aandeel ongesorteerdhout.

• de kwaliteit saw falling bestaat uit:- een variabel aandeel (vaak gering)

© arch. Gezelius

4

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

band tussen het kwastenaandeel op hetdwarsvlak (de K.A.R., voor Knot Area Ratio)en de mechanische eigenschappen van hethout. Ze onderscheidt twee klassen: S6 en S8,waarmee een aantal mechanische eigen-schappen geassocieerd worden, zoals ver-meld in onderstaande tabel.

Rekenwaarden voor deberekening van de klassenS6 en S8 (in N/mm2)

S6 S8Karakteristieke breukbelasting 18 24Toelaatbare spanning 8 10Gemiddelde elasticiteirsmodulus(3) 9.000 11.000

De stukken worden voorzien van een stempelmet volgende aanwijzingen :• "ATG" gevolgd door het goedkeuring-

snummer van de producent,• "STS 04", het referentiedocument,• "TCHN/CTIB", de naam van het controle-

met de kwaliteit saw falling en de vijfde metde Scandinavische zesde kwaliteit. De Balten,de Polen en de Tsjechen tenslotte stellen eensaw falling voor die dicht bij die van hetNoords hout ligt. De Baltische saw falling telttrouwens vaak het meeste ongesorteerdehout.

EN 1611-1Op Europees vlak is de EN1611-1 beschik-baar. Deze norm wijkt behoorlijk af van hetScandinavisch systeem, dat nochtans reedsaangetoond had dat het voldoende in degebruiken verankerd was om het hoofd tebieden aan heel wat turbulenties.

2. Visuele sortering voor de toepassing van constructiehout

De Belgische visuele sorteringsmethode voorconstructiehout is in detail beschreven in STS04. Het Interfederaal Houtvoorlichtings-cen-trum heeft er een technische fiche aan gewijd.Ter herinnering: deze methode legt, zonderonderscheid tussen de houtsoorten, een ver-

ongesorteerd hout,- zaaghout van klasse V,- zaaghout van klasse VI, beperkt totmax. 20% van het geheel.

Koper en producent bepalen gewoonlijk inoverleg welk aandeel van elke klasse magvoorkomen in de partijen, bijvoorbeeld hetaandeel klasse VI in de kwaliteit saw falling.Onafhankelijk van de eisen van de koper, isdit aandeel ook afhankelijk van de werkwijzevan de producent, de productieplaats, enz.

De ‘Antwerpse sortering’Wat het ongesorteerd hout betreft dient ver-meld, dat de handelsgewoonten verschillendzijn voor vuren en grenen. In de praktijkbevat het beste grenen minder kwasten danhet beste vuren. De eerste kwaliteiten zijn dusvaak beter vertegenwoordigd in ongesorteer-de partijen grenen dan vuren. Daarom voertde invoerder bij grenen een tweede sorteringuit, scheidt hij de kwaliteitsklassen van elkaarzodat de beste niet meer gepenaliseerd wor-den door de minder goede. Deze tweede sor-tering heeft zich met de jaren langzaam los-gemaakt van het groene boekje. De regelsvan de "Antwerpse sortering", zoals de pro-fessionelen hem noemen, zijn thans strengerdan die van de exporteurs, zonder echterduidelijk te zijn vastgelegd. Deze tweede sor-tering vindt niet plaats bij partijen ongesor-teerd vuren, die homogener zijn en van min-der goede kwaliteit. Deze worden alsdusdanig doorverkocht.

NBN272 en NBN544Vermelden we nog dat de Antwerpse sorte-ring zich ontwikkeld heeft onafhankelijk vanhet bestaan van de Belgische norm voor desortering naar uitzicht van ongesorteerdNoords naaldhout; de NBN 272. Er bestaatzelfs een Belgische norm die handelt over desortering naar uitzicht van Belgisch naald-hout: de NBN 544, die echter in de praktijkniet is gekend, te meer zij onverenigbaar ismet de huidige beschikbare marktkwaliteit.

De ‘Russische sortering’De Russische sortering naar uitzicht is minderveeleisend dan de Scandinavische. Zij onder-scheidt slechts vijf klassen, die niet overeen-stemmen met die van het groene boekje. Hetongesorteerde hout bestaat slechts uit de drieeerste klassen, maar daarin worden ookkwaliteiten opgenomen die duidelijk lagerliggen dan het ongesorteerde Noordse hout.De vierde Russische kwaliteit stemt overeen

© arch. Terlinden

5

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

organisme (Technisch Centrum voor deHoutnijverheid),

• "B" gevolgd door het certificaatnummervan de houtkeurder,en uiteraard de visuele sterkteklasse "S6" of"S8", gevolgd door een code voor de hout-soort (S voor vuren) en de houtdikteklasse (1➾ 32 mm, 2 ➾ 50 mm, 3 ➾ 63 mm et 4➾100 mm).

Gangbare afmetingen

Ingevoerd gezaagd vuren is beschikbaar involgende afmetingen:• Dikte (mm): 19, 22, 25, 32, 38, 50, 63 en75.• Breedte: van 75 tot 225 mm (oplopend per25 mm).

Inlands vuren kan in een veelheid aan afme-tingen bekomen worden. Het is immers doorhoofdzakelijk op borderel of op bestek tewerken, en dus door het hout te leveren inongewone afmetingen, kwaliteiten en termij-nen dat de Belgische zager kan concurrerenmet de invoer.

Verwerking

Vuren laat zich goed verzagen. Door de zeerbrede groeiringen kan het oppervlak echtersoms wat ruw zijn. Het hout kan ook gemak-kelijk gebruikt worden voor de fabricatie vansnij- en schilfineer. Enige voorzichtigheid iswel geboden omwille van de splijtbaarheid

van het hout. Anderzijds dient men dekwasten, die zeer hard zijn, week te makendoor voorafgaandelijk te stomen. Het houtdroogt snel en probleemloos. Indien het houtgedroogd wordt bij een temperatuur diehoger ligt dan 70°C zal geen verdere harsuit-vloeiing meer voorkomen. Vers gezaagd houtdient met dikke latten gestapeld te worden omeen goede oppervlaktedroging toe te laten enzo het risico op blauwschimmel en vervuringte beperken. Vuren laat zich daarentegenzeer moeilijk impregneren, zelfs in autoclaafonder vacuüm/druk. Dit nadeel brengt echterook een voordeel mee: vocht dringt mindersnel binnen in de houtstructuur, hetgeen dekans op aantasting door zwammen verlaagt.Het hout is gemakkelijk te verwerken. Bijschuine draad of dicht bij kwasten kan hetechter inscheuren. Bij het frezen kunnen doorde hardheid van de kwasten splinters wegge-slingerd worden. Vurenhout laat zich gemak-kelijk verlijmen, maar bij nagelen en schroe-ven kan het hout splijten. Rekening houdendmet de geringe volumieke massa van vuren ishet aan te raden schroeven te gebruiken metlangere schroefdraad en met grotere diame-ter. De afwerking geeft zeer goede resultatenop voorwaarde dat het hout voldoende droogis (minder dan 15% vochtgehalte). Voor bui-tentoepassingen moet het hout in de dieptegeïmpregneerd worden hetgeen zoals reedsvermeld zeer moeilijk te realiseren is. Zoalshoger vermeld kan het probleem van harsuit-vloeiingen verholpen worden door een aan-gepaste droging.

Toepassingen

Deze zijn zeer talrijk. Het klein rondhout kanna behandeling dienen als elektriciteitspalen,staken, stutten of geleidepalen. Anderzijdszijn vurenhouten stammen uitstekend geschiktals vezelhout voor de vervaardiging vanplaatmateriaal en vooral voor de papierin-dustrie, omwille van de lange vezels, de zeerwitte kleur en het lage harsgehalte van dezehoutsoort. Door zijn goede mechanischeeigenschappen en de rechtheid van zijnstammen is vuren trouwens ook een uitsteken-de houtsoort voor masten. Gezaagd vuren-hout wordt vooral toegepast in de bouw:schrijnwerk, spanten, structuren. Zaaghoutvan betere kwaliteit vindt zijn toepassingen inmeubels, binnenhuisinrichting, (deurlijsten,schroten, vloerbekledingen, enz.), lijsten enmouluren, buitenschrijnwerk (dit komt meeren meer voor in Duitsland, Zwitserland, Italiëen Nederland), rolluiken en buitenbetimme-ringen. In België beantwoordt, in afwachtingdat de markt van opgesnoeide bomen zichontwikkelt, enkel het ingevoerd vuren aan deesthetische eisen die gesteld worden voorschrijnwerktoepassingen. De aandacht dientte worden gevestigd op het feit dat hetgezaagde naaldhout uit Scandinavië voorexport gedroogd wordt tot 16 à 18 %, het-geen een belangrijk voordeel is. De gewone-re kwaliteiten worden gebruikt voor spanten,massief of gelijmd gelamelleerd, structuren ofstellingen. De lagere kwaliteiten leveren houtvoor bekistingen, verpakkingen, paletten,enz. Verder wordt vuren ook gebruikt, zij hetminder courant, voor houten voorwerpen,shingles, muziekinstrumenten- en vliegtuig-bouw, enz. Ten slotte worden de nevenpro-ducten van de verwerking van vuren gerecy-cleerd op de gangbare wijzen (schors voorverwarming, plaketten voor de verveze-ling…). Het zaagsel van deze houtsoort isomwille van zijn witte kleur bijzondergegeerd voor verschillende toepassingen,zoals strooisel voor kattenbakken, een welis-waar onverwachte markt, die echter naarmen zegt in volle ontwikkeling zou zijn…

1. Naam die de internationale handel ook geeft aan de Abiesalba en A. pectinata wanneer ze afkomstig zijn uitScandinavië.

2. De grote kampioen in dat opzicht is een andere vurensoort,de Sitka spruce, die trouwens ook "Aeroplane spruce"genoemd wordt.

3. Deze waarden beantwoorden aan een kwaliteitsklasse vooralle naaldhoutsoorten. Ze mogen niet verward worden metde gemiddelde elasticiteismodulus voor elke soort.

© Centrum Hout

6

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

Het Belgian WOODFORUM werd gesticht door de Belgische houtsector met alsspecifieke missie het promoten van hout en de producten op basis van hout. Hierbijonderlijnt het de talrijke redenen die de keuze voor hout rechtvaardigen en stelt hetde informatie nodig voor zijn correcte toepassing ter beschikking.

www.woodforum.be

Met dank aan de heren B . Perneel en F. van Hoorebeke voor hun interessante suggesties.

FYSISCHE EN MECHANISCHE EIGENSCHAPPEN VOOR VUREN

Dikte:

19mm, 22mm, 25mm, 32mm, 38mm, 50mm, 63mm en 75mm

Breedte:

van 75 tot 225mm (oplopend per 25mm)

INLANDS VUREN KAN OP BESTELLING IN EEN VEELHEID AAN AFMETINGEN BEKOMEN WORDEN.

GANGBARE COMMERCIELE AFMETINGEN VOOR GEZAAGD HOUT INGEVOERD OP DE BELGISCHE MARKT

Fysische eigenschappen

Volumieke massa bij 15 % houtvochtgehalte in kg/m3 450 (gemiddeld)

Evenwichtsvochtgehalte in %- bij 60 % relatieve vochtigheid 13,5- bij 90 % relatieve vochtigheid 20,0

Radiale krimp in %- van 60-30 % relatieve vochtigheid 0,8- van 90-60 % relatieve vochtigheid 0,9

Tangentiale krimp in %- van 60-30 % relatieve vochtigheid 1,5- van 90-60 % relatieve vochtigheid 2,0

Werken in %- van 30-60 % relatieve vochtigheid 2,3- van 60-90 % relatieve vochtigheid 2,9

Mechanische eigenschappen

Buigsterkte in N/mm2 71

Elasticiteitsmodulus in N/mm2 10000

Druksterkte evenwijdig aan de vezel (in N/mm2) 45

Schuifsterkte in N/mm2 6

Hardheid volgens Janka/ in Nkops 2650langs 1570