FERITONITIDIS CHRONIC/ECASUS τί.

QUEM

VEN. EXPERIENTISS, FACULT. MED. UPSAE.

PRfiSlDi

CARGLO ZETTERSTROMM. D. MEDICINjE THEOR. ET PRACT. PROFESS. REG. ET ORD.

EQUITE REG. ORDIN. DE STELLA POLARIREG. CO LLEGII SANITATIS MEMBRO HONORAR.

REG. ACAD. SCIENTIAR. STOCKH. REG. SOCIETAT.

SCIENT. UPSAL. SOCIET. SCIENT. NATUR. WETTERAUIENS.SOCIET. PHYSIOGRAPHICAS LUNDENS. CET. MEMilRO.

PRO GRADU DOCTORIS

PUBLICO SUBMITTIT EXAMINI

AUCJOR

JONAS JOHANNES ENGHOLMMED. CAND. WERMELAND.

IN AUDITORIO MEDICO DIE VI DECEMB. MDCCCXXVI. *Η. A. ET Ρ. M. S.

UPSALIÜ,EXCCDEBANT REGIME ACADEMIjE TYPOGRAPHT.

Bruks»Patronessan

Fru ANNA ENGHOLM

af

Sonlig kärlek och tacksamhet.

CASUS PERITONITIDISCHRONICA,

Peritonaeum adeo late distentum est ac intime con-

junctucn cum aliis organis, quae eo teguntur, ut phaeno-inena quam maxime varia ac diversa inflammationem il-lius membranae necessario comitentur. Ponamus enim,in quovis puncto hanc morbo esse adflictam, facile patet,insimul non modo organa cavo abdominis, verum etiamea, quae pectori propria sunt, in functionibus suis tur-bari, seriemque exstare symptomatum, quae vel acerrimijudicii scrutatori organi primitus adfecti facile subducantnotitiam. Statuerunt quidam ac descripserunt statum quen-dam inflammatorium, peritonaeum solummodo infestan-tern; ut vero rarissima exstat pleurae inflammatio, quaepartes ei propinquas simul non inficiat, sie multo rarius,et fere nunquam, accidat oportet, ut peritonaeum, tarnlate paténs et cum plurimis abdominis intime conjunctumorganis morbo conilictetur, neque ea periclitentur. Sin-gularis et solitaria minirne esse potest affectio peritonaeimorbosa, nisi primo momento, quo membrana irritatastimulo haud natural! reagit.

Morborum, quibus cognoscendis ac sanandis singu-larem recentioris aevi Medici navarunt operam ac curam,fuere quidem febres puerperales, quae et in patria nostraet apnd exteras gentes in hospitiis parturientinm magnasfecerunt sirages. Quamvis vero unieuique Medentiumid unum sit propositum, ut misere aegrotantibus succur-rat, nemo tarnen infitias eat, quosdam esse morbos, quistudia Medicorum et animos iniprimis alliciant> quorum

2

in numero hasc febris certe habenda est. Multiplexscriptorum dissensus de hoc morbo tam theoretice ex·piicando, quam practice tractando, sententias disjnnctasaut plane diversas componendi aut inutiles explodendi,haud paucorum excitavit Studium *).

*) Qaum sententias, quas de hujus morbi natura auctores foveruntdiversas fusids proposuere Jo: Bapt. Burserius (Institutio-nura Medicinae Practica &c. Vol. I Pars altera Lipsiae 1787 Pa£S·521—570) et D. Dietr. Wilh. Sachtleben ^Kritik der vor¬züglichsten Hypothesen die Natur, Ursach und Heilung des Kind¬bettfiebers betreffend &c. Leipzig 1793) breves esse volumus.Celeb. Johnston, Denman et Smellie uteri inflammationemfebrim excitare puerperalem putarunt. Saepissime vero uterus ni¬hil morbosi exhibet: Specim. Medico Pract. de febre puerperali,praes. J. H. Engelhart resp, L. B. Tjelke; de febri puerpe¬rali conamen, praes. Jac. Åkerman resp. Gust. Toppelio;de indole et curatione febris puerperalis, praes. Joh. Gust.Acrel resp. Pet. a Bjerken. Hippocrates in retentione etsuppressione lochiorum positam voluit causam morbi (Epidemico-rutn Lib. III p. 259—267. Edit. Pierer. Vol. III) et Sydenhamsie loquitur: "Nonnumquam post lochiorum suppressionem in fe-"brem incidunt, (puerperae) quae vel in earum quae tum grassan-tur Epidemicaruro castra transit, vel ab ea sola peridet origine"(Opera Universa Lugd. Batavor. 175+ P· 422). Complures vero,qiros enumerasse superfluum, lochiorum fluxum sub toto morbidecursu pergentem videre. Selle et Gruner seeretionem lactissuppressam, qua metastasis ad viscera abdominalia fieret, gigneremorbum credidere, et ut argumentum liquorem lacteum et caseo-sum, qui in cavo abdominis post mortem invenitur, attulere. Atfeminam febre puerperali defunetam, et juvenem hernia incarce-rata necatum, eodem tempore ac loco Parisiis lustratos, et liquo¬rem lacteum atque caseosum in abdomine utriusque repertum,Assalini narrat; conf. Sammlung auserles. Abhandl. zum Gebrauchepraktischer Aertzte Tom. XV pag. 194. Caussam putredinis,quae saepissime invenitur, intestinorum in typho petere voluitWhite, cui fere adsensus est S. G. Vogel; vide Handbuch derpraktischen Arzneywissenschaft et 2:te Aufgabe 2:ter Theil pagg.331—338· ΗUlme et De la Roche intestinorum, Hunter

3

Origo hujus dissensus potissimum ex eo scaturirevidetur, quod caussam morbi, aut ab certo quodain ab-idominis viscere aegrotante, aut secretione quadarn sup·pressa, petere placuerit. Cadavera feminarum. quse hocmorbo adfectx interierunt, postquam dissecta fuere, variaadeo ac diversa exhibuerunt phsenomena, ut a generalioreloco res perspicienda sit, si probandam morbi ideamcomprehendere cupimus. Quas quidein facile exoriri vide¬tur, si statuamus, hanc febrem esse morbum, qui cumstatu graviditatis ac partu nexu caussali conjunctissimus.

periton;sei inflammationem gignere febrem contenderunt; ibid. pagg.330—332,. Doct. A. F. Kahl rectius statuere putavit, "febrempuerperalem eadem, qua reliquae febres, oriri ratione, éx variiscaussis ©ccasionalibus, adeoque quodcumque in corpore humanofebrem potest movere, id in femina, partum reeentem enixa adhanc febrem perniciosam excitandam valere." Dissert. Med« Observationes de febri puerperali proponens. Prses, C* F. Liljewalch p. 5.

Pleniorem commentationum bujus rei recensionens cum iu-stituti ratio vetat, ex memorabilioribus modo de hec febre qoae-dam indigitare scripta juvat. C. W, Hufeland in J. Chr. Stark'sArchiv für die Geburtzhiilfe &c. St. III p. 6r. J. Η. GiSTRéwin Lak. och Naturf. XI B. p. 261. Ernst Horn in Archiv fücMedizinische Erfahrung B, 1. Heft. 1# p. ig· Heft. a. pag. 131·É. 2. Heft. 4. p. 987· Ejusd. Neues Archiv. B. 5 H. 1. pag. 42.H. 2. p. 252, B. Χ. Η. i. p. 75 — 120. Dr Winiker ib. Β. ι. H.I. p. 157. Dr Schmidtmüller B. Χ. Η. i. p, 1—42. Dr FritzeB. XII. H. 2. p. 309. Dr Fiegl Jahrgang 1B13 p. 469. DrP. G. Cedebschj6ld Sv. Läk. Sillsk. Hdlr. 7. B. p. *26. DeHans Adolph Goeden Journ. der praktischen Heilk v. C. W»Hufeland 1822 St. 2. p. 96 St. 3. p. 42. St. 5. p- 80. Medi-cinisch Chirurg. Zeitung 1823 N:o 91 p. 226. seqq. Dr C. ΜΓ;Fetzxus febrem puerperalem anno 1823 Vindobonas grassantemdiligenter perscrutatus, hanc ibidem fuisse febrem atacticam exessentiali (sie) putredine uteri ortatn, autumat, Vide Sr. Läk*Sållsk. Handl. B. 10 pag. 211*236·

4

in inflammatoria affeetione diversorum caveae abdominisviscerum sese exserit, ortumque trahens a pofcentia qua-dam mechanice chemice aut dynamice agente, pro cujusintensitate ac qualitate variat. Sic exstat conceptus uni¬versalis, qui varias sententias in se comprehendere qno-dammodo videatur.

Quae omnia utcumque animadversa, aut exisfcimatasint, certe constat, peritonaeum feminarum, quae hac fe-bri exstinctae sunt, plus minusve morbo afFectum fuisse.Apparet videlicet obductum tegmine purulento, sanioso>Iacteo aut seroso, cum floccis caseum referentibus, quolatice nonnumquatn tota abdominis cavea repleta esr.Quae rei interdum facies est, licet nulla inflammati pe-ritonaei deprehendantur vestigia. Cum vero anatomiadoceat, eam membranam, quodvis fere punctum caveaeabdominis vestire,. fieri non potest, quin ex ea derivandasit haec effusio, efFecta a secretione quadam abnormi,quam status phlogisticus praecedens produxit. Comper-tum quoque nobis habemus, inflammationen! membranaecujusque serosae in exsudationem maxime esse pronam.Ingens sub statu graviditatis peritonaei dilatatio et atonia,angustiae locorum ex uteri magnitudine exortae, quaspatiuntur viscera abdominis et eorum denique plethoraefficiunt, ut facile existat inflammatio. Quod si accedatnociva quaedam potentia sive mechanica sive chemica autdynamica, per se patet, ea organa, quae jam dubias inie-runt morbi sanitatisque rationes, eorumque in numeroperitonaeum, praecipue affici. Si vero haee inflammatio 3ut statuere complures, erysipelatosa aut alia sit, dijudi-catu haud facile erit.

Accidit interdum, ut inflammatione chronica visceraabdominalia post partum conficiantur. Mulieres, quae, autmorbo quodam intestinorum aegrotarunt, quo infirmitaspartis cujusdam Iocalis exstitit, aut habitu sunt laxo te-

s

neroque, istiusmodi aflfectioni inprimis obnoxiae sunt.Hic vero morbus, aut remediis aptis sanatur, aut indu-rationes, quae omnia medendi conamina frustrantur, pro-ducit, aut in suppurationem abit, qua aegrotans seriusociusve hectico modo necatur. Fit etiam, ut alius qui-dain morbus superveniens formam chronicam in acutamtransmutet, quod quidem sequens, qualitercumque pro-posita et dijudicata historia illustrabit.

t In numero aegrotantium Nosocomio Ordinis Serapho-rum Equestris anno 1^3 die 3 Aprilis adscripta est fe.mina quaedam, triginta tres annos nata, innupta, habitucorporis laxo debilique, et vinolentiae, ut referebatur, de-dita. Menses ante quattuor primipara, post partum, li¬cet ambigua valetudine usa, ita tamen fuit vegeta, utconsvetis sibi negotiis fungi valuerit Continua laboravitdiarrhaea cum alvo duro alternantej interdum vomitusvehementes conjuncti cum intestinorum torminibus mul-tique spasmorum impetus exstitere. Accesserant dolo¬res in abdomine, qui licet Vagi, potissimam circa umbi-licum suam petiere sedem. Tempore proxime praeter-lapso vires ejus decrescere et symptomata febris hecti-cae exstare coeperunt. Tres abhinc dies negotiorum caus-sa ei necessarium fuit diutius sub jove versari, posteavero domarn reversa, dolores vehementer pungentes citoin pectore sensit, qui una cum tussi sicca atque molestaad hoc usque tempus continui fuere. Quae apud eamnosocomio adventantem deprehensa sunt symptomata,magnam pectoris adesse inilammationem satis indicarunt,Nec distentum, nec durum ad tactum abdomen reperie-batur, nec asgra in eo dolores sensit, nisi quum tussivexarecur. Detractionem sanguinis universalem cum vi¬res debilitatae non peripittere viderentur, hirudines decempectori applicatae fuere et regimen antiphlogisticum prae-ceptum.

4

6

Apr: IV—V. Nondum desaevierant dolores, qui-bus pectus adficiebatur, nec Sputa inceperant. Quum tus-sis segram quassaret, vehementius abdomen sibi dolerequesta est. Iterum instituta est sangvinis detractio perCucurbitas cruentas, pectorrque vesicatorium impositum.

Apr; VI—VII. Jam Sputa cruenta inceperant, inter-missis doloribus pectoris. Nunc vero symptomata appa-ruere, quae majorem organorum abdominis adesse inflam¬mationen! indigitarunt. Abdomen sciiicet paulatim tu-mescere ac distendi inceperat: ad tactum illius motum-que vel minimum* et quum tussis instaret, gravius quamquod vix ferre posset, cruciata est segra: glanduiae pa-rotides ita intumuerunt, ut os vix ac ne vix quidemaperire posset: lingua et labia aphthis obsita: pulsusceler atque subdurus. Clysteres, sinapismata diligen-ter adhibita, crucjatus aegrotantis non mitigarunt. Decetéro Murias Hydrargyrosum cum Opio & Camphorasubministratum.

Apr: VIII—IX. His diebus continuo crescente dis-tentione insolitam prorsus magnitudinem abdomen adse-cütum est. Cruciatus, quos in hoc antea senserat aegra,desiere: motus febriles vehementes tempore vespertinoIncepere.

Apr: X. Cum aperta adessent indicia magnae effa-sionis in cavo abdominis factae, eamque nullis remediisabsofberi posse appareret, paracentesin abdominis insti-tuére decretum est. Haec facta est solito modo, et qui¬dem instrumento, cui vulgo nomen est froikar, quod inlinea alba infra umbiiicum pollicem unum et dimidium in-trudebatur. Integumentis perforatis, magna copia aerisfoetentis erampit, quem tum ex odore, tum ex eo, quodargenteum instrumentum nigro colore tingeret, gas Sul-phureti Hydrogenii fuisse concludere fas est. Quo factomateries qusedam puriformis, spissa, caseosa, adeo co-piose efiiuxit, ut qyaatitas ejus summam viginti librarum

7

gequaret. Hinc dolores mitigatos sensit aegra: spiratio,antea ob impeditum diaphtagmatis descensum, difficillima,jam faciiior pulsnsque languidi jam pleniores evaserant.

Apr: XI. Conditio aegrae hodie tolerabilior. Desae-vierant dolores, quos in abdomine senserat. Facta estalvi exoneratio, quam sub totius morbi decursu nequeretardare neque accelerare opus fuerat. Accesserat verositis exstingui nescia.

Apr: XII. Cruciatus pectoris aliquantulum temporisintermissi, nunc reversi erant una cum tussi vebernen-tissima. Abdomen liberum doloribus intumescere iterum

incepit. Pulsus languidi, exiles, irreguläres, facies hip-·pocratica, frigidaeque extremitates fatalem exitum omi-nabantur.

Apr: XIII. Ad fatalia, quae jam aderant sympto-mata accesserant crebrae alvi dejectiones, tormznibus, te-nesmis adjunctae, spiratio difficillima, quae non nisi erectacervice facta est; etenim eandem, qua antea fuit, mag-nitudinem abdomen adsecutum est. Sudor tandem fri-gidus, subsultus tendinum, delirium, quae signa mortipraecedentia ipsa mors secuta est.

Dissectio Cadaverif.Cavum pectoris reclusum pulmones cum plenraqnam

maxime cohaerentes ostendit: uterque eorum tuberculisrepleti: in parenchymate collectiones purulentae, quae qui-dem in dextero pulrtione abundantiores; vasa magna &cor ipsum nihil vitii exhibuerunt.

Jam vero in cavo abdominis inspiciendo opera est.Dissectis illius integumentis, gas foetens, quod supra me-moravimus, iterum prorumpit, et latex saniosus XIV Li-bras conficiens emanat. Tum vero nihil, nisi morbi fcedesaevientis vestigia, repertum: peritonaeum sciücet omni*bus fere partibus gangraena adfectum, in multis sphacelo

8

corruptum: tunica peritonaealis intestinorum tenuium, adtotarn ferme Iongitudinem lympha coagulabili secum in-vicem conglutinatornm, gangraenosa etiam afcque facilisdetractu: glandulae mesentericae tumidae, induratae: in pan-create qnoque indurationes. Ventriculum et colon leniusinvaserat malum: in hepate, splene et vesica fellea, se-miplena, nihil abnormitatis compertnm: substantia uteriet viscera uropooetica incontaminata reperiebantur. Decetero nihil visu dictuve memorabile.

Ex iis, quae prima exstabant symptomata, jure con-cludere fas est, chronicam inflammationem a graviditateinde partuque oriundam, ac nexu caussali cum his con-

junctam, peritonaeum omnium primo infecisse. Continuiabdominis dolores imprimis umbilicum circa versantesceterorumque viscerum cruciatus hane sententiam quo-dammodo affirmare videntur. Statu pulmonum phlogi-stico systema vasculosum turbante, mox chronica in acu-tam abiit inflammationem, unde exstitit morbus, qui tumsymptomatibus, tum iis, quae in corpore emortuae conspi-ciebantur, destruetionibus naturam ferme exhibuit febrispuerperales. Quaestio fortassis exoriatur, utrum affectiopectoris idiopathica fuerifc an potius oriunda ex communiintestinorum labe? Ratione praecedentium habita priorisententiae adstipulamur. Pulmones tuberculosi pectusprius morbo adfectum fuisse, stimulumque vel minimuminflammationem, cui et favebat tempus anni, excitarepotuisse, arguunt.

Hic denique casus morbi indolem ac örtum febrispuerperalis quodam modo indicat docetque, magni aesti-mandas esse vel levissimas puerperarum adfectiones, iis«demque cognitis, diaeteticas rationes inprimis respiciendas,quoniam caussae quaedam accedentes morbum contraherevalent, quo aegrotantibus certissima mors.