Feiten over

Veiligheidsbelevingin de gemeente Arnhem

Feiten over

Veiligheidsbelevingin de gemeente Arnhem

Voor burgers speelt het persoonlijke gevoel van veiligheid een belangrijke rol.

Dit gevoel wordt ook wel subjectieve veiligheidsbeleving genoemd, omdat het on-

derhevig is aan allerlei persoonlijke ervaringen, percepties en feiten uit de (naaste)

omgeving, ook wel determinanten genoemd. Sommige van deze determinanten

zijn beïnvloedbaar, andere moeilijk tot niet. Juist bij beìnvloedbare determinan-

ten liggen kansen. Daarom is het voor gemeenten van belang om te weten wat die

determinanten zijn.

Voor de gemeente Arnhem is het belangrijk om te weten wat de achtergronden van subjectieve veiligheidsbeleving zijn en of deze verschillen per wijk. Deze kennis kan mogelijk leiden tot een meer specifi eke aanpak om de veiligheids-beleving te versterken.

Dit document is opgesteld om op hoofdlijnen inzichtelijk te maken waar het bij subjectieve veiligheidsbeleving om draait. De methodiek komt er in het kort op neer dat alle mogelijke determinanten van subjectieve veiligheidsbeleving op een rij worden gezet en worden gerelateerd aan de Arnhemse situatie. De algemene determinanten van veiligheidsbeleving zijn gebaseerd op de hui-dige stand van zaken in de literatuur (zie Theoretisch kader). Welke determinan-ten spelen volgens onderzoekers een rol bij de subjectieve veiligheidsbeleving? Vervolgens staat de gemeente Arnhem en haar afzonderlijke wijken centraal: welk rapportcijfer geven Arnhemmers gemiddeld en specifi ek per wijk als het gaat om de veiligheid in de buurt? En welke determinanten spelen in Arnhem als geheel en in de afzonderlijke wijken een rol bij de subjectieve veiligheids-beleving? •

Veiligheid bestaat uit fysieke veiligheid, zoals branden, ongevallen of rampen, en sociale veiligheid. Onder sociale veiligheid vallen daadwerkelijk ervaren incidenten, als be-dreigingen en overvallen, maar ook gevoelens van onvei-ligheid. Dit document richt zich specifi ek op deze gevoe-lens van onveiligheid (subjectieve veiligheidsbeleving). Er kan op verschillende niveaus sprake zijn van veiligheids-beleving, denk bijvoorbeeld aan subjectief ervaren onvei-ligheid in het openbaar vervoer, tijdens het uitgaan of in de eigen wijk •

Determinanten en onderverdelingOnderzoek op het gebied van onveiligheidsbeleving laat een veelheid aan beïnvloedende determinanten zien, meestal in een bepaalde onderverdeling. Modellen zijn grofweg hetzelfde, maar op het niveau van de determinan-ten zijn er verschillen te benoemen. In de fi guur hieronder staat een overzicht van alle determinanten die invloed kunnen hebben op de onveiligheidsbeleving van mensen in het algemeen of in de eigen wijk op basis van recente literatuur •

Een complex conceptDe onderzoeken wijzen op veel determinanten voor sub-jectieve veiligheidsbeleving die vervolgens ook nog eens verschillen in de mate waarin ze extern beïnvloedbaar zijn. Enkele determinanten, zoals ‘inrichting van de buurt’, zijn deels voor een gemeente te beïnvloeden, andere in het geheel niet.

Daarnaast is het aantal en de invloed van determinanten geen vast gegeven. Zo is de determinant ‘internationale calamiteiten/terrorisme’ door de terroristische aanslagen van de laatste jaren betrekkelijk nieuw en speelt media-aandacht rond onveiligheidsthema’s een steeds grotere rol bij de veiligheidsbeleving.

Ook vertonen determinanten overlap en samenhang met elkaar. ‘Persoonskenmerken’ zijn bijvoorbeeld nauw ver-want aan ‘kwetsbaarheid’. Bovendien zijn er determinan-ten die positief (bijvoorbeeld ‘beveiliging huis’) danwel negatief (bijvoorbeeld ‘slachtoff erervaringen’) aan de vei-ligheidsbeleving bijdragen, maar deze ook zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden. Een voorbeeld van die laatste soort determinanten is ‘risicoperceptie’: het hangt van iedere burger persoonlijk af of hij de eigen risico’s gro-ter inschat dan ze zijn, juist een reële inschatting hiervan maakt of deze nonchalant wegwuift •

Theoretisch kader

Sociaal-culturele determinanten(Ont• wikkelingen in de) mediaIndividualisering en veranderde sociale •

verhoudingenInternationale calamiteiten/terrorisme• Criminaliteit•

Individuele determinantenPersoonskenm• erkenKwetsbaarheid• Zelfredzaamheid• Uitgaansgedrag• Slachtoff erervaringen• Risicoperceptie• Bekendheid met de omgeving• Risicomijdend gedrag• Vertrouwen in de buurt • Vertrouwen in de politie • Vertrouwen in de overheid •

Situationele determinantenInrich• ting buurtLeefbaarheid• Sociale cohesie (sociale bindingen •

tussen mensen in de buurt)Sociale samenstelling van de buurt• Verloedering• Criminaliteit• Overlast• Beveiliging huis• Toezicht door autoriteiten• Toezicht via technische hulpmiddelen • Toezicht door buurtbewoners zelf•

Onveiligheidsbeleving

Klarendal6,2

Arnhemse Broek6,0

Presikhaaf-West6,1 Presikhaaf-Oost

7,0Malburgen-West6,0

Spijkerkwartier6,0Centrum

6,2

Velperweg e.o.7,2

SSSSS

6

Malburge6,0

endalVelperwweg e.o.

77,2KKlare

Geitenkamp6,4

Alteveer en Cranevelt

7,6 Monnikenhuizen7,1

Klingelbeek7,3

Heijenoord/Lombok

7,3

Burgemeesterswijk/Hoogkamp

7,5

St. Marten/Sonsbeek-Zuid

6,6

Burgem

Schaarsbergen e.o.7,6

6,0

Rijkerswoerd7,3

Elderveld7,0 Elden

7,4

Vredenburg / Kronenburg

6,8

Schuytgraaf7,5

onder het stadsgemiddelde

boven het stadsgemiddelde

De Laar6,9

Malburgen-Oost(Noord)

6,0Malburgen-Oost

(Zuid)6,1

De Arnhemse situatie als uitgangspunt

Voor de monitor ‘Leefbaarheid en Veiligheid’ wordt twee-jaarlijks een enquête onder Arnhemse burgers gehouden. De vragen hebben onder andere betrekking op voorzie-ningen en leefbaarheid in de buurt, de kwaliteit van de eigen woning, slachtoff erschap en onveiligheidsgevoe-lens. Omdat iedere keer dezelfde vragen over deze the-ma’s worden gesteld, kan gebruik worden gemaakt van de monitorjaren 2003, 2005 en 2007. In totaal gaat het dan om meningen over subjectieve veiligheidsbeleving uit 14.607 ingevulde enquêtes. Voor najaar 2009 staat dezelfde monitor gepland •

Rapportcijfer voor buurtveiligheidEr is aan Arnhemse burgers gevraagd om een rapportcijfer te geven voor de veiligheid in de buurt. Gemiddeld geven alle burgers over de periode 2003-2007 een 6,8. Boven-dien scoren alle Arnhemse wijken minimaal een 6,0. In de fi guur staat aangegeven welke wijken onder en boven het gemiddelde scoren •

De determinanten per wijkppper wijkppppp

Malburgen-West

CentrumC t

Malburg

Alteve Crane

Klingelbeek

Heijenoord/Lombok

Burgemeesterswijk/Hoogkamp

St. MartSonsbeek

B

Schaarsbergen e.o.

Rijkerswoerd

ElderveldElden

Vredenburg / Kronenburg

Schuytgraaf

De Laar

Malburgen-O(Zuid)

Om te bepalen welke determinanten van invloed zijn op de veiligheidsbeleving geldt de monitor uit 2003, 2005 en 2007 opnieuw als uitgangspunt. In de monitor zijn twee vragen opgenomen die in de analyses als uitgangspunt voor de operationalisering van de veiligheidsbeleving gelden: ‘voelt u zich wel eens onveilig in uw eigen buurt?’ en ‘welk rapportcijfer zou u geven voor de veiligheid in uw buurt?’.

In de rechter kantlijn van de fi guur staan tien determinan-ten die in de monitor voorkomen. De monitor voorziet namelijk niet in alle determinanten die in het theoretisch kader zijn opgenomen. In die wijken waar de determinant van invloed is op de veiligheidsbeleving is dit met behulp van het bijbehorende kleur aangegeven •

Uitleg van determinanten: De Laar eruit gelicht

Wat vergroot het subjectieve onveiligheidsgevoel van burgers in De Laar?

= negatief oordeel over de eigen woning = overlast van geluid, jongeren en/of omwonenden = ervaringen met diefstal/vernielingen = dreiging veroorzaakt door drugs of geweld = ervaringen met criminaliteit = vrouwen voelen zich onveiliger

Aantal determinanten geen maat voor criminaliteit/overlastOp wijkniveau loopt het aantal determinanten uiteen van minimaal een tot maximaal zes determinanten. Het aantal determinanten is niet maatgevend voor de omvang van de criminaliteit en overlast in de betreff ende wijk, het zegt slecht iets over welke factoren samenhangen met verschillen in subjectieve veiligheidsbeleving. Een voorbeeld: in de wijken waar overlast als determinant voorkomt, hangt het verschil in subjectieve veiligheidsbe-leving samen met de verschillen in ervaren overlast. •

Klarendal

Arnhemse Broek

Presikhaaf-West

Spijkerkwartier

Velperweg e.o.

KKlare d l

Velperweg e.o.

KKl

Geitenkampeer enevelt Monnikenhuizen

en/k-Zuid

Ar

Malburgen-Oost(Noord)

ost

De determinanten voor de stad Arnhem als geheel

Wanneer niet wordt uitgesplitst naar wijkniveau gaat het bij de veiligheidsbeleving om de volgende determinanten:

r wijkniveaolgende determ

eam

ar wiolgen

Broek

Presikhaaf-West

g e.o.

De determin

Presikhaaf-Oost

De determinanten

Negatief oordeel eigen woning Oordeel over geschiktheid, grootte en onderhoud woning

Verloedering Mate waarin de openbare ruimte onderhevig is aan vervuiling, vernieling en dergelijke

Cohesie Saamhorigheidsgevoel onder buurtbewoners

Overlast Geluidsoverlast, overlast van jongeren en omwonenden

Vermogensdelicten Diefstal/vernieling eigendommen en woninginbraak

Dreiging Waargenomen dreiging veroorzaakt door drugs of geweld

Buurtevaluatie De wens om in de buurt te blijven wonen

Slachtoff erschap Slachtoff er in de buurt geworden van een vorm van criminaliteit

Leeftijd Invloed van leeftijd

Geslacht Invloed van sexe

Geslacht

Verloedering

Negatief oordeel eigen woning

Vermogensdelicten

Dreiging

Overlast

Slachtoff erschap

Cohesie

Bronnen• Boers, J. (2008) Angst en vertrouwen: het eff ect van

positieve en negatieve factoren op veiligheidsbeleving. Amsterdam: Vrije Universiteit.

• Centrum Criminaliteitspreventie en Veiligheid (2000). Burgerparticipatie. Opzoomeren. (www.hetccv.nl).• Elff ers, H. & W. de Jong (2004) ‘Nee, ik voel me nooit

onveilig’. Determinanten van sociale onveiligheidsge-voelens. Leiden: NSCR.

• Eysink Smeets, M. (2009). De Tafel van Twaalf. (www.eysinksmeetsbv.nl).• Eysink Smeets, M. (2009). ‘Over veiligheidsbele-

ving…’. (www.veiligheidbegintbijvoorkomen.nl).• Ferwerda, H. & Verhagen, G. (2006). Veiligheidsbele-

ving. Op zoek naar beïnvloedende factoren. Arnhem: Bureau Beke.

• Gemeente Arnhem, afdeling OSJA (2007). Leefbaar-heid, veiligheid en maatschappelijke participatie 2007. Arnhem: gemeente Arnhem.

• Oppelaar, J. & Wittebrood, K. (2006). Angstige bur-gers? De determinanten van gevoelens van onveilig-heid onderzocht. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

• Vanderveen G. (2002). Beleving van veiligheid in de buurt. Tijdschrift voor veiligheid en veiligheidszorg, 1/1, 32-36.

Colofon

Realisatie: Bureau Beke in samenwerking met team

Onderzoek en Statistiek, gemeente Arnhem

© 2009 Bureau Beke