MAART 2OO},"1'o

t".

^-:it ALr/'\;.i:/6-..{ir'il*o;;i

NTEUWSBRTEF vAN HEr l(NGMG, ALW Ei,,t KTFG / VEnscHtJNr B MAAL pER

DEnrrcsrr TAARGANG / r,,runruen 2

ynnn /

Smokkelwaar met vleugels

Fascinerende fossielen vliegen het land uit

PterosauriErs, de vtiegende reptielen die het Mesozoi'sche luchtruim en de

lurassic Park-films onveitig maakten, waren het afgelopen jaar regetmatig inhet nieuws. Als smokketwaar [everen ze smakken geld op, Noture presen-teerde drie artikelen over hun eieren, nesten en embryo's, en in Karlsruheknutselen paleontologen en zweefutiegtuigbouwers aan radiografisch be-stuurbare modelpterosauriirs. Museum Noturolis bleek intussen zetfs eencompleet nieuwe soort in huis te hebben.

De airconditioned bus, overdadig be- rode loper rechtstreeks de bus inge-kleed met brandschoon hoogpolig loodst, dus de overgang kan nauwelijkstapijt, ploegt zich begin mei door een groter zijn. Het exclusieve Italiaansezompig modderpad een weg naar sudde maatschoeisel verdwijnt promptboven. De tourism board van Cearh tot halverwege de enkels in de geligeState, in het noordoosten van Brazili€, kalkmodderprut. Welkom in het Mekkawil het eco-toerisme bevorderen, en van de Pterosauruspaleontologie,'dinosaurussen' horen daar natuurlijk Santana do Cariri.helemaal bij. De zinderende hitte ten De felgele kalkplaten die hier gewonnenspijt is de ondergrond nog steeds kled- worden zijn populair als terrasbestra-dernat. En dat wreekt zich. ting, maar de groeve-arbeiders zijnEerder die dag ztjn de gasten van Cear6 absoluut niet vies van de bijverdienstenState, een opgetogen groepje inkopers die eventuele fossielen van tijd tot tijduit de tour-operatorwereld, met een opleveren. Hier, in de ruim honderdpriv6-vliegtuigje ingevlogen en over de miljoen jaar oude kalksteen zijn vissen,

insekten, pterosauridrs en talloze ande-re dieren 6n planten in soms verbijste-rend detail bewaard gebleven. Dezefossielen, en dan met name de restenvan pterosauridrs, leveren op de inter-nationale markt enorme bedragen op.De laatste paar jaar zi)o de autoriteitendruk doende om het verdwijnen van hetBraziliaanse erfgoed middels wetgevingen voorlichting beter te lijf te gaan,maar het aanbod op buitenlandse mark-ten doet vermoeden dat het probleemnog niet volledig onder controle is.

SmokkelwaarNiet alleen in het museum van Santanado Cariri zrjn de prachtige Santana-fossielen te bewonderen. Ook de op-slagruimte van het kantoortje van hetministerie van Mijnbouw en Energielilkt wel op een museum. Artur Andra-de, die hier namens het ministerie denaleving van het exportverbod probeertte handhaven, heeft hier de inbeslagge-

De eerste proefvlucht van de pterosaurus, in Mexico, eindigde na een korte vlucht in een crash. (Foto: Karl-Mortin Bartenboch)

lees aerder op pagina 2

ffinomen fossielen achter slot engrendel liggen. Naast de echtefossielen blijkt er ook een le-vendige markt in verwalsingente bestaan. Sommige exempla-ren zijn hilarisch naief krabbel-werk, andere zijn nauweiijksvan echt te onderscheiden."Het is goeie handel," legtAndrade uit. I(leine fossielevisjes, die hier voor een halveeuro te koop zijn, gaan opEuropese fossielenbeurzenmakkelijk voor het tienvoudigeweg.Museum Naturalis kocht deBraziliaanse pterosaurus langvoordat de huidige export-wetgeving van kracht werd.Paleontoloog Andre Veld-meijer onderwierp het skeletde afgelopen paar iaar aan eenuitgebreid onderzoek, en kwamtot de conclusie dat het om eennieuwe pterosaurussoort ging.Veldmeijer, tegenwoordig alsgastmedewerker verbondenaan Natuurmuseum Rotter-dam, doopte het dier Colobor-

hynchus spielbergi, naar deregisseur van de Jurassic Park-films. Ondanks de indrukwek-kende spanwijdte van zes me-ter, valt het gemonteerde skeleteen beetje in het niet naast dereusachtige Carmarasaurus tn de

'Oerparade' van Naturalis.De vleugels zijnbtj de Natura-lis-Coloborhynchus vrri ver naarachteren gebogen. Die keus ts

niet gemaakt op basis vanwindtunnelmodellen, maar denieuwste experimenten inI{arlsruhe suggereren dat de

houding van het Leidse modelmisschien wel beter klopt danmen bij het opzetten ooit haddurven vermoeden.

DriedimensionaalDe hoge prijzen van Santana-fossielen zijn geheel te dankenaan de perlecte conservering.Sommige lagen conserveren de

nerfies in insektenvleugels ingravure-kwaliteit, en zelfs drie-dimensionale details in debloedsomloop in de tere vlieg-

huid-membranen van ptero-sauriers blijven herkenbaar.In andere lagen zijn completevissen in drie dimensies be-waard gebleven, en ook de bot-ten van sommige pterosauridrszien eruit alsof ze 'vers' uit debiobak gevist zijn. De bewe-gingsvrijheid van het schouder-gewricht van dit soort uniekepterosauri€rs laat zich dan ookverrassend nauwkeurig bepa-1en, iets waar de onderzoekersuit I{arlsruhe dankbaar gebruikvan maken.

Modelpterosaurus"Dit 'kippengaas' zit ook in destaart van de Airbus j80," zegL

Vivian Bock, terwijl ze eenvreemd buigzame plak honing-raat-materiaal op tafel legt.Bock is een bekende naam inde modelzweefu liegtuigbouw,maar de algelopen tien iaar isze zich meer en meer gaan toe-leggen op de bouw van modei-pterosauridrs. Proefvluchtenmet de radiografisch bestuur-

I48s

Zelfs insektenvleugels zijn soms

tot in het fijnste detoil bewaard

gebleven. (Foto: Anne Schulp)

bare modellen kunnen veel in-formatie opleveren over de

aerodynamische eigenschappenvan deze reptielen. Daaromwerkt ze momenteel, samenmet Eberhard 'Dino' Frey,paleontoloog aan het museumin I(arlsruhe, aan een zeergeavanceerd model van een

De Nieuwsbrief is een gezamenliike uitgave van

het Koninklijl< Nedertands Geologisch Mijnbouw'lcundig Genootschap (KNGMG), het NWO

gebiedsbestuur voor Aarde en Levensweten-

schappen (NWO-ALW) en de Kring van

Toegepaste Fysische Geografie (KTFG).

Verschijnt 8 maaI per kalenderiaarISSN r57z zo3r

HooFDBESruuR l(NGMG

Dr. A.P. Oost (RIKZ), voorzitterDrs. L. van de Vate (TNO-NITG), secretarisDrs. A.G. Marschall-Wesselingh, penningmeester

Dr. R.T. van Balen (VU Amsterdam)Drs. P. Haalebos (Shett SIEP)

Dr. G. Postma (UU)

Dr. N. Weber (l(NMl)

REDAcflE

Drs. Th.H.M. van Doorn (TNO-NlTG, Utrecht),

KNGMG, hoofdredacteurDrs. M.J.M. van der Meer (NWO-ALW)

Drs. H. van den Ancker (KTFG)

Eindredactie: Drs. A. Nauta annatext@wxs.nl

VORMGEVING EN ADVERTENTIES

Grafisch Atelier Wageningen, H. Harsema

Ge. Foulkesweg 72,678 BW Wageningen

tel. 0377-42588o; fax o3t7-425886e-mail: hh@gaw.nl

DRUK

Drukkerij Modern, Bennekom

VERHUTzTNG GENoorscHAPMet ingang van r februari zoo5 heeft het KNGMG

een nieuw adres, telefoonnummer en e-mailadres.Per r april aanstaande worden de werkzaamhe-

den overgenomen door een medewerker van het

Koninklijk Nederlands Aardriikskundig Genoot-

schap (KNAG). Dit betekent dat het KNGMG weer

de hele week bereikbaar is.

Secretariaat KNGMG:

Postbus 80123

35o8 TC Utrechttel. o3o 25j2472fax o3o 2535523E-mail: kngmg@knag.nlpostbanknummer 40577 tnv KNGMG Utrecht

Aonrs NWO-ALW

Laan van Nieuw Oost-lndid 3oo2593 CE Den HaagPostbus gt57o, zSog AM Den Haag

tet. (ozo) 344o6t9lfax (o7o) 38tgo33e-maiL: meerm@nwo.nl

BEsruuR NWO-ALW

Prof. dr. ir. R. Rabbinge (voorzitter)Prof. dr. P.A.M. AndriessenProf. dr. G.M. LuitenProf. dr. K.J. HetlingwerfProf. dr. G.J. KomenProf. dr. ir. H.J. de VriendDr. H. Speetman (vice-voorzitter)Prof. dr. L.E.M. VetProf. dr. ir. P.J.G.M. de Wit

SLurrnics- EN vERScHTJNINGSDATA 2005

Nr. 3: or-o4-zoo5 I o6'o5-zoo5

KosrEN LTDMAAT5CHAP vAN HEr KNGMG

€ 72,5o gewoon lid

€ lo,- AiO/OiO€ 19,25 studentlidmaatschapHet lidmaatschap is inclusief de Nieuwsbrief en het tiid'schrift Netherlands )ournal of Geosciences,6eologie en

Mijnbouw. Het Iidmaatschap loopt van t ianuari tot 3tdecember. Opzegging dient drie maanden voor heteinde van het kalenderjaar te geschieden.

Oplage: zooo

Deze Nieuwsbrief wordt verspreid aan a[[e leden van

het KNGMG en van de KTFG en tevens naar ca. 3oogeadresseerden van NWO-ALW.

Losse abonnementen zijn niet mogelijk.

ADVERTENTI ES

Voor het plaatsen van advertenties kunt u contact

opnemen met het Bureau van het KNGMG,

tel. 03c-2532412, e-mail kngmg@knag.nl

of met het Grafisch Atelier / Uitgeverij Blauwdruk,

Iel. 0317 - 42588o, e-mai[; hh@gaw.nl

JalnanNc 2005: Tnntrvru BU EENMALIGE PLAATSING

rlt 625,- 185 x 255 mm

tfz: 35o,- t85 x 725,90 x 255 mm

rf 4: zto,- r85 x 6o, 90 x 125 mm

tl9: t54,- 7BS x 25,90 x 60 mm

bedragen ex ry% btw

kngmg ktfg Inieuwsbrief maart 2oo5 | 2

Mexicaanse pterosauridr. HetMexicaanse dier, 'De Muz',gevonden bij Muzquiz,Coahuila, is weliswaar niet uitSantana afl<omstig, maar bij debouw van het modei komt dekennis vergaard in de jaren-lange studie van Braziliaansepterosauridrs goed van pas.

Voor de bouw van de model-Muz worden kosten noch moei-re gespaard om de constructiezo licht en stevig mogelijk temaken. Het Airbus-kippengaaswordt met epoxy-hars en tweekevlar-matjes tot een onver-woestbaar en superlicht frameverlijmd. De vleugeis wordenaangedreven via twee koolstof-vezelversterkte stangeties, opge-hangen in speciaal geselecteerdekogellagert jes. Een constructievan zes selvomotoren, een gyro-scoopJ een ontvanger met bestu-ringselektronica en een toch nogverrassend compacte batteri jmoeten het dier uiteindelijk totleven brengen. Tussen hetAirbusJ<ippengaas en de koffie-kopjes in de werlglaats is daarbegin september nog weinig vante merken, maar op de teken-tafel ziet het ontwerp er veel-belovend uit.

StaartvaanHet is zeker niet het eerste ex-periment met modelpterosau-riers. Zo'n vijftig jaar geledenvloog er a1 een model-Rham-phorhynchus door een college-zaa1. Dit'dier', opgebouwd uitbalsahout en aangedreven meteen opgewonden elastiekje,was bedoeld om de vraag ofhet staartvaantje van dezepterosaurus nou horizontaal ofverticaal stond te beantwoor-den. Deze Rhamphorhynchus,en veel van de daaropvolgendeexemplaren leken nogal op(mode1)zweefuliegtuigies, metals gevolg dat de aerodynami-sche eigenschappen daar ookbehoorlijk mee overeenkwa-men; dergelijke experimentenleverden dan ook vooral infor-matie over zweefvliegtuigen op)en niet echt veel over ptero-saurus-aerodynamica.Bock en Frey hebben de lat nueen flink stuk hoger gelegd:hun 'Muz' krijgt echte flexibe-1e, flapperende vleugels endus ge6n starre vleugels met'vliegtuig'-vleugelkleppen - eneen volledig bestuurbare neken pooties. Daarom moet het

gewicht van zes servomororen.waaronder twee 'forse' exem-plaren van bijna twintig gramper sluk. rerugverdiend wordenmet ingenieus materiaalgebruikin de rest van het model.

lnstabielDe eerste proefvlucht in Mexi-co eindigde in een voortijdigecrash, mailen Frey en Bockeind november. Deze staartlozepterosaurus bliykt uit zichzelfonvoldoende stabiel, en zelfsde gyroscoop kon het modelniet in evenwicht houden. Vo1-gens Bock is de enige manierom dit praktisch staartloze dierw61 stabiel te laten zweven,door de vleugels iets verdernaar achteren te buigen, en hetpropatagium, het iapje vlieg-huid tussen nek en voorwleu-gel, nog wat te vergroten.Begin december komen de aan-gepaste vleugels uit de vorm.Met een iets scherpere hoek inhet schoudergewricht zou hetvolgende model zelfs zondergyroscoop redelijk stabiel moetenblijven. Als het weer een beerjemeezit, vindt de eerste proef-vlucht met het nieuwe modelplaats wanneer deze nieuwsbriefop uw deurmat valt.

Vroegrijp"Pterosauridrs konden zowat'vers-uit-het-ei' al vliegen."Dat stelde David Unwin, deBerlijnse pterosaurus-paleonto-loog afgelopen november op deSociety of Vertebrate Paleonto-Iogy-meeting in Denver. Hij isaan het rekenen gegaan met deaerodynamische eigenschappenvan jonge pterosauridrs, enkwam tot de conclusie datjonge pterosaurusjes op noggeen vijfprocent van het vol-wassen gewicht al prima kon-den vliegen. Ook de gewrich-ten zouden daarvoor op zeerjonge leeftijd al voldoende ont-wikkeld geweest ziin, iets waarde meeste vogel-kuikens ofvleermuisbabies alleen maarvan kunnen dromen.Aan alle kennis over jonge pte-rosaurusjes kunnen we nu ookde ontdekking van embryo'stoevoegen. Tot voor kort washet nog steeds niet met zeker-heid bekend of ptcrosauridrsiiberhaupt eieren iegden, ofmisschien wel levendbarendwaren. Het eerste echt duide-lijke pterosaurus-ei (met in-

Eberhard 'Dino' Frey en Vivian Bock proberen met hun experimentele model-

pterosouridrs de aerodynomische eigenschappen van echte pterosouridrs zo

goed nogelijk te benoderen. (Foto: Karl-Mortin Bartenbach)

houd). een vondst uit China,werd in )wni in Nature beschre-ven. Begin december volgdenog de beschrijving van tweevondsten, 66n uit Argentinid enweer €6n uit China. Het Argen-tijnse exemplaar. een ongeveerzes centimeter lang embryo, issamen mel jonge exemplaren.pubers 6n volwassenen gevon-den, iets wat mogelijk op eennest-sire wijst.

HandelPterosaurus-fossielen zijn lucra-tief smokkelgoed, hete handels-waar, en voor paleontologenvaak nog razend interessantook. Dat levert soms conflicte-rende belangen op. De Brazilia-nen zien hun unieke fossielenniet graag via schemerige dealsnaar het buitenland verdwijnen.Veel liever zienze toeristen 6npaleontologen naar hun eigenmusea komen, naar Santana do

Cariri bijvoorbeeld. De somsabsurde bedragen die sommigeverzamelaars nog steeds voor de

inmiddels hoogst illegaleBraziliaanse pterosaurusfossie-len neertellen helpen niet echtmee om het vaak onven/ang-baar mooie materiaal toeganke-lijk te houden voor onderzoek.Het museum in Santana doCariri hoopt in 2005, samenmet de locale universiteit en detoerisme-autoriteiten, eensymposium te organiseren overde bescherming en presentatievan hun paleontologische erf-goed, en over de soms watconflicterende belangen van dewetenschappers, musea, dehandelaren en de verzamelaars,die allemaal als vliegen rondomde strooppot van deze fascine-rende fossielen heenzoemen.

kngmg I alw I ktfg lnieuwsbrief maart 2oo5 I 3

Arurr Scsurp

Van dingen die voorbij g,aan.,.

Het NITG bestaat nog, voorlo-pig tenminste: de reorganisa-tie is met een half jaar uitge-steld... Wat er aan vooraf gingprobeer ik hier op een riitje tezetten. Naast de briefdie naarzes ministers en de bijbeho-rende vaste Kamercommissiesen de voorzitter van de Raadvan Bestuur is uitgegaan, heb-ben we ook een actie opgestartom internationale steun tekrijgen. Die is ook gekomenvia een aantal internationalegeologische organisaties. Ookhebben we nog een aantal ka-merleden op de huid gezetenom in te grijpen en de discus-sie aan te gaan. Toch was erweinig lust te bespeuren biiministers en kamerleden omzich hard voor te maken voorhet behoud van het NITG van-wege het nationale belang.Kamededen en ministers heb-ben klaarbliikelijk allemaal hetgevoel dat {salles regt sal komtt.Ook bif de NOGEPA (de ver-enigde gas- en oliewinners), isdat gevoel, na een gesprek metEZ, klaarbliikeliik gaan over-heersenr men is verder niet inactie gekomen, voor zover mijbekend. Wat wel goed gaat isdat de onderdelen van NITGvooralsnog bij elkaar blijven inhet gebouw waar ze nu zitten.Persoonlijk ben ik er toch watminder gerust op dat het ookin de toekomst wel goed zalblijven gaan, want managersen reorganisaties komen engaan, iiler dan wolken. Hetwas dan ook een goed ding datEZheeft ingezien dat de nodi-ge zorgvuldigheid betrachtmoet worden. Zii hebbenTwiinstra en Gudde ingehuurdom nog eens na te gaan ofdebelangen van de Staat, zoalsoorspronkeliik vastgelegd bijde vorrning van het NITG' welvoldoende geborgd waren.Voor een deel zijn het dezelfdemensen als degenen die hetoprichtingsadvies voor TNOhebben geschreven. In het ge-sprek met hen heb ik met klemgewezen op het belang van eencentraal geologisch brandpuntvoor onze achterban en eennationaal en internationaalherkenbaar Aardwetenschap-peliik Kenniscentrum. Tentweede heb ik benadrukt dat

het niet alleen gaat om dediepe ondergrond, maar datjuist de integrale benaderingvan de diepe ondergrond toten met de ondiepe ondergronddie het huidige NITG levertessentieel is voor VadertieStaat. Het eerste - u zult nietvan verbazing van uw krukvallen - maakte geen groteindruk; het tweede werd iive-rig genoteerd. Het officidlerapport heb ik nog niet gezien.Wie ik, samen met PeterHaalebos en een derde die nietgenoemd wil worden, wel ge-zien heb is de voorzitter van deRaad van Bestuur van TNO:de heer Huis in 't Veld. Ennatuurliik zou het wel leuk ziinom hem te demoniseren, maarde man voert ook maar uit wathij denkt dat het beste is voorTNO, na de verpletterendedruk van het rapport Wijffelsen de hete adem van de Over-heid over zich heen te hebbengekregen. U weet het: meta-*o"tose werkt door druk entemperatuur! We hebben hemmet klem erop gewezen datonalhankelijkheid, samenhangen herkenbaarheid van TNO-NITG van groot belang is voorde Nederlandse Aardweten-schappen, maar ook voor deBV Nederland. Wat dat laatstepunt betreft: Nederland is eengrote doos van zand, en mod-der waar de zee en rivieren

1:Cg,l1u" spoelen, e_n die deels

'drijft' op een stel olie- enaardgasbelleu. Je hoeft de pro-blemen rond klimaatverande-ring (de allernieuwste inzich-ten zijn bijzonder onprettig),steeds intenser menseliik ge-bruik van de bodem, opraken-de olie- en gasvoorraden en dewens tot diepe opslag er maarbii te pakken, om te weten datde overheid en maatschappijmoeten kunnen rekenen op eengoed en onafhankeliik oordeelvan deskundige, nauw samen-werkende Aardwetenschappersdie vanafde diepe ondergrondtot aan het oppervlak hun ad-viezen kunnen geven, De heerHuis in 't Veld is er duideliikvan overtuigd dat TNO-NITGsamengevoegd moet wordenmet andere g"oepen binnenT]{O tot het vijfde kerngebiedRuimte en lnfrastructuur. Be-

langrijk punt van de schaalver-groting zou zijn dat je eenkrachtigere (maar ook nogherkenbare?) Europese spelervormt. Maar er ziin nog ande-re mogeliikheden: ook het toe-komstig Delta-Instituut (eenmonsterverband van WL I DelftHydraulics, GecDelft en delenvan de Specialistische Dien-sten van Riikswaterstaat) lonktuitdrukkelijk naar (delen van)het NTTG. Als het gehele insti-tuut ovef zou gaan, zou ie opbodemgebied een krachtigeEuropese speler kriigen. Bijbeide keuzes zou slechts eendeel van de problematiek waarNederland op af stevent doorzo'n samenwerkingsverbandopgepakt kunnen worden,maar zou er geen duidelijkherkenbaar Aardwetenschap-pelijk Kenniscentrum meerzijn voor Nederland. Boven-dien bestaat het re€le risico dathet toekomstige Ruimte enInfrastructuur en het Delta-lnstituut deels een flinke over-lap hebben en elkaar in eenonderlinge concurrentieslagzodanig uitputten dat de be-langen van de BV Nederlandniet langer kunnen wordenbehartigd, met alle gevolgenvan dien.Twee minaars rond 66n gelief-de... een moeilijk probleem.Zou het niet beter zijn om uitte stijgen boven de diverseverliefdheden, en het geheleDelta-Instituut onder te bren-gen als een kerngebied bijTliO? Onder de TNO-koepelkan NITG haar zo broodnodi-ge ei genstandigheid bewaren,6n samenwerken met hetDelta-Instituut 6n met debouwjongens van Ruimte enInfrastructuur. Voorlopig is derace nog niet gereden: zoveelis duidelijk!\4-at ook duidelijk is, is dat onzeKNGi\IG- secretariaatsmede-werkster Caroline L. Stamhuisons in april gaat verlaten. Ziiverzorgt sinds 1998 het secre-tariaat. Ze heeft zich van meetafaan enor,n betrokken gevoeldbii het IC\G,!IG en heeft er veelenergie in gestoken om hetbureau perfect te organiseren.Het was de lust in haar leven: alsnel had zij rnetveel leden eengoede relatie. Een enorne

prestatie was het NAC-5 con-gres dat zij grotendeels zelforganiseerde,: als u-er aan twii-felt, moet u dat zelf maar eensproberen. Het was voor haar envoor het IC\GNIG een ramp datzij enige tijd door ziekte werdgetroffen en gedwongen was omde handdoek tijdelijk in de ringte gooien. Helaas hebben wijhet haar er daarna ook niet ge-makkelijker op gemaakt: doorde sterk rijzende inhuurkostenen tekort schietende financi€n,moesten wij haar inzet terug-brengen van voltijds naar half-tiids. Dat leverde weer langegezichten op bij de leden van-wege de bereikbaarheid, zodatzii in een workshop aanfuongenop een beter functionerendsecretariaat. Ik neem het mij-zelf nog steeds kwalijk dat ditzo in de samenvatting van deworkshop is verscheneni waar-bij het op het eerste gezicht lijktof Caroline blaam treft: mijnexcuses Caroline, dat had nietmogen gebeuren! Carolineheeft van de nood een deugdgemaakt en heeft de dapperestap gezet om halftijds leraresNederlands te worden voor\,"rnbo tot en met lrvo. Met oogop de toekomst, de bereikbaar-heid en het kostenplaatie heefthet hoofdbestuur besloten omhet bureau vanaf april te latenverzorgen door het KNAG.Caroline kreeg daar een warrnwelkom en heeft de afgelopenmaanden hard gewerkt om dewerkzaamheden over te dragen.Daarbij verloor zij de belangenvan het KNGMG niet uit hetoog: voor de banenmarkt van 18

februari bij de VU in Amster-dam heeft zij t,et zo geregelddat de inschriivers tegelijkstudent-lid werden van hetKNGMG: in 66n klap 160 nieu-we studentenleden erbij! Caro-llne gaat per april weer werkenvoor haar werkgever TNO-NITG. Caroline, namens allehoofdbestuursleden en ik denkook namens alle leden hartstik-ke bedankt voor al ie goedewerk! Ik weet dat het niet altiidmeeviel om voor ons te werken,maar ik hoop dat je de goedeherinneringen aan je IC{GNIG-tijd vasthoudt!

kngrng ktfg Inieuwsbrief maart 2oo5 | 4

ALBERT Oosl

Fossiele brandstoffen: vloek en zegen

Symposium Fossil fuels: Reserves and Alternatives

Al die facetten economisch, geologischen politiek- stonden 9 december 2004centraal op het symposium Fossil Fuels:Reserr;es and Alternatives, dat de RAI(,een van de adviesraden van het I(NAW insamenwerking met CIEP, de energiepootvan Clingendael georganiseerd had. Naastgeologische informatie over reserves, voor-raden, en 'moeilijke' afzettingen als teer-zanden, richtte het symposium zich metname op politieVeconomische onderwer-pen als olieprijs en politieke instabiliteit,de onverwachte energiehonger van Chinaen alternatieve energiebronnen, zoals deklassieke wind- en zonne-energie, kern-energie en de hoop voor de toekomst:kernfusie.

Kernfusie: de lnternationole Tokomak Experimentol Reoctor, tTER (mannetje onderin geeft schaol aon)

RAK: Raad voor Aarde en KlimaatKNAW: Koninklijke Nedertandse Al<ademie vanWetenschappenCIEP: Clingendael InternationaI EnergyProgrammeClingendael: Nederlands Instituut voor lnterna.tionale Betrekkingen

OiI CreekMet de technische vaardigheid rond 1750om cokes te gebruiken in plaats van houts-kool voor de productie van staal, liepsteenkool als fossiele brandstof een eeuwvoor op aardolie om op industriele schaalte worden toegepast. Halverwege denegentiende eeuw worden pas de eersteolieboringen gezet (Baku bij de IQspischeZee, Oil Creek, Pennsylvania, VS), dieworden beschouwd als het begin van demoderne olie-industrie.Honderdvijftig jaar later komt de discussieop gang over de eindigheid van de fossielebrandstoffen. De piek van de productie vanaardolie en aardgas zal volgens sommigenrond 2020 liggen, anderen leggen de om-slag enkele tientallen 1'aren later, maar dui-delijk is dat ze een keer opraken. Steenkoolrs er nog voor enkele honderden jaren.

Maar door de ongelijke verdeling van fossie-le brandstoffen in de aardkorst, de welvaarten de politieke macht die daarmee gepaardgaan en de enorm toenemende energiebe-hoefte van armere landen, met name Chinaen India, wordt de beschikbaarheid van fos-siele brandstoffen een belangrifk vraagstuk.

Sommen makenDe grote liln van het symposium was er eenvan bruggen slaan. Economen, aardweten-schappers en deskundigen uit de verschil-lende aiternatieve energiehoeken, gaven eenoverzicht van hun vakgebied. Voor specia-listen waren dat geen lezingen die spectacu-lair nieuwe visies te bieden hadden, maarvoor niet-vakbroeders bijzonder verhelde-rend. En dat is volgens Lucia van Geuns,senior researcher bij Clingendael Interna-tional Energy Programme, geoloog enmedeorganisator van het symposium hardnodig (zie ook voetlicht)."Mensen uit de olie-industrie, kennen debegrippen. Er ztjn bewezen reservesJ veldenwaarvan bekend is hoeveel er uit een reser-voir gehaald kan worden, waarschijnlijkereservesr velden waarvan het meer dan aan-nemelijk is dat ze produceerbaat zljn, maarwaarvan niet bekend is hoeveel ze kunnengaan produceren, en er zi1'n waarschijnlijkevoorkomens, velden waarvan vermoedwordt, maar waalvoor nog geen zekerheidis, dat er olie of gas zit. Voor economen isdat moeilijk te doorgronden met hunachtergrond waar getallen een bepaaldezekerheid vertegenwoordigen tot bij wijze

van spreken twee cijfers achter de komma."Van Geuns verbaast zich erover dat zelfseen coryfee als professor Peter Odell,emeritus hoogleraar aan de Erasmus Uni-versiteit, zich verslikt in de begrippen. "Inziin laatste boek haalt hij de voorkomens enreserves door elkaar. Hij begrijpt niet dathet ene statisch is en het andere dynamisch.Als hij gaat rekenen komt hij tor de conclu-sie dat er nog voor honderden jaren energieis. Ja, natuurlijk, als ie daar maar heel veelgeld voor wilt betalen. Als je goed zoekr, iser nog genoeg olie en gas te vinden. Maar jemoet wel bereid zijn om dat economisch teexploiteren. Dat is op een gegeven momentniet meer rendabel. Economisch niet, maarook niet voor het milieu. \ffie is bereid omin Antarctica te boren?"

DriehoekCIEP, opgericht in 2001 door Coby vander Linde, hoogleraar politieke economieen internationale oliemarkten in Leiden enhoogleraar geopolitiek en energiemanage-ment in Groningen, heeft zich precies ge-nesteld op het kruispunt waar alle facettenvan de geopolitieke ontwikkelingen van deenergie samenkomen. Dit programma vanInstituut Clingendael fungeert als onafhan-kelijk forum voor energievraagstukken dieNederland ruim overschrijden.Sinds eind 2003 werkt Lucia van Geuns,geoloog, na ruim 20 jaar Shell, bij het insti-tuut, naast economen, iandendeskundigen

kngmg I alw I ktfg Inieuwsbrief maart 2oo5 l5

re

en technisch specialisten. Ziiricht zich specifiek oP dnethema's: de overgang naarduurzame energie. energie en

veiligheid, en reserves. "Hetenergiebeleid is opgebouwd uitmilieu, voorzieningszekerheiden prijs als hoekpunten. In de

driehoek zit een spanningsvelddat voor conflicten zorgt. Voor-zieningszekerheid heeft oP ditmoment alle aandacht. Chinabijvoorbeeld produceert zelf teweinig om ziin eigen economi-sche groei bii te houden. Datgat wordt in de toekomst alleenmaar groter. China kooPL nuoveral in, ook in landen meteen dubieuze reputatie. Boven-dien is China actief in Venezu-ela en in Canada. En dat ligtpolitiek gevoelig bii de V.S."

OPECVraag en aanbod komen steedsdichter bij elkaar te liggen. Er

is weinig nodig om het wankeleevenwicht te verstoren. Doorde enorme vraag naar energievan China en India, gecombi-neerd met onrust in produce-rende landen - oorlog in Irak,opstand in Nigeria, stakingenin Noorwegen en de orkaan dieinstallaties in de Golf vanMexico verwoest heeft is ereen nerveuze markt ontstaandie de prijs enorm heeft oPge-dreven.Gebrek aan olie is er nog niet,maar de lage olieprijs beginjaren negentig heeft ervoorgezorgd dat oliemaatschaPPijentoen weinig geinvesteerd heb-ben in productiecapaciteit en

exploratie. Er is gereorgani-seerd, er zijn veel menen ont-slagen, veel kennis en ervaringis verloren gegaan. Nu een bar-rel ruwe olie meer dan 50 dol-lar kost, is de markt wel weerinteressant. Maar het kost tiid

voordat nieuwe velden ontdekten ontwikkeld ziin. Zowel deinternationale als de nationaleoliemaatschappijen lopenachter op de marktontwikkelin-gen, aldus Van Geuns.

AanjagerNa honderdviiftig jaar vangrootschalig en relatief zorge-loos gebruik van kolen, olie engas, moet nu de overgang ge-

maakt worden naar duurzameenergie. Hoe de overgang zal

verlopen, is nog niet duideliik.Welke vorm van duurzameenergie de fakkel zal overne-men, is ook nog de vraag.\X/ordt het waterstof, een diver-siteit aan biobrandstoffen ofkernfusie? Een goed alternatiefis er nog niet. \Wel zullen fos-siele brandstoffen tijdens deovergangsperiode naar eennieuwe, schone, bron van ener-gie nog de belangrijkste leve-

ranciers blijven, maar wel metnadruk op het terugdringenvan de verr,'uiling, met name de

COr-uitstoot, die daarmeegepaard gaat.Kernfusie lijkt veel mogeliikhe-den te bieden. De radioactieveafualproducten die hierbii vrii-komen moeten tussen de 300en 1000 jaar opgeslagen wor-den, veel korter dan helzwaarradioactieve afual van kerncen-trales. De huidige proefoPstel-ling kost echter nog meer ener-gie dan dat hij oplevert. Maarde vooruitzichten zijn dat kern-fusie over 35 iaar op commer-ciele basis gebruikt kan wordenom energie op te wekken.Van Geuns: "Opslag van CO,in lege gasvelden is een van de

mogelijkheden om vervuilingvan de atmosfeer tegen te gaan

De overheid subsidieert eenonderzoek waarbij COr terug-gepompt wordt in een biina

Lucia van Geuns

Lucia van Geuns werkt sinds 2oo3 op een van de mooiste plekken in

Den Haag: landgoed Ctingendaet. Hetaas niet in het grote landhuis,

met marmeren entree en trappenhuis, ontvangsthal op de eerste

verdieping met houtsniiwerk, een open gallerii en een bewerkt

plafond, maar bescheidener in een biigebouw, met kteine hal, smatle

wenteltrap, en krappe kamers. Wet op het landgoed, met bos, Hol-

landse tuin, Japanse tuin en een viiver om 's winters op te schaatsen'

Bovendien kan ze vanuit Scheveningen op de fiets naar haar werk'

En dat was een nieuwe manier van transport na dik twintig iaar

werken bii de Shett.

Afgestudeerd in 1980 aan de

Universiteit van Leiden, als een

van de laatsten, net voor de

faculteit verhuisde naar de IJni-versiteit Utrecht. ging zii wer-ken bij het Research Laborato-rium van Shell in Riiswiik. Haarwerk aan sedimentologischemodellen en kernen sloot goed

aan bij haar studie, maar na

twee jaar zocht zil een nieuweuitdaging. Het werd Noord-west-Borneo Brunei - waat zri

drie jaar in de exploratie geze-

ten heeft. Het werk was boei-end, maar 'wei ver weg'. Haarman werkte in die tiid ais tro-

penarts in Afrika en dat bete-kende veel heen en weer reizen'In 1986 kwam Lucia van Geunsterug naar Den Haag, waar zijmet collega Koen \7eber, laterhoogleraar aan de TU-Delft,veel onderzoek gedaan heeftnaar olievoorkomens in de

Niger-delta. Zii bouwden data-bases, deden berekeningen aanbreedte/ dikte-verhoudingen vangeulen en gingen modelleren.Begin jaren negentig - haar mankwam na jaren gewerkt te heb-ben in Derde \Wereldlanden ookterug en vestigde zich als sPecia-

list in een Haags Ziekenhuis

vervulde zij verschillende func-ties binnen Shel1 met Den Haagals thuisbasis. Zii was hoofd van

een van de afdelingen oP hetlaboratorium in Riiswijk, werkteaan de ontwikkeling van nieuweprojecten zoals exploratie innieuwe gebieden (o.a. Peru) olaan de overname van assets van

andere maatschappijen. Alleverre reizen die bii deze functieshoorden, bleken moeilijk tecombineren met een gezin mettwee jonge kinderen. Van

Geuns koos voor het perso-

neelsbeleid en werd hoofd vanrecrutering van exploratie enproductie.Na ruim twintig iaar Shell,waar zlj met veel genoegengewerkt heeft, last Van Geunseen rustpauze in om zich tebezinnen op het verdere ver-loop van haar carridre. "In een

bedrijf wordt op een bepaaldemanier van ie verwacht hoe je

carridre moet verlopen. Jewordt daarin opgejaagd. Dat is

kngmg ktfg Inieuwsbrief maart zoo5 | 6

="et=*=E*L*+€={= = €=€

=€*

Symposium/Excursie Paleobiologische Kring: New advances in understan-ding the patterns of mass-extinctions, Maastricht, t5-t6 april zoo5

leeg gasveld op de Noordzee.Nederland zou daar internatio-naal een belangrijke speler inkunnen worden. De infrastruc-tuur die er al is voor het trans-port van gas, kunnen we gaangebruiken om CO, terug tepompen in lege reservoirs.Maar die beslissing moeten deoverheid en de industrie welsnel nemen. Er is maar eenkleine window of opportunitywaarin Nederland zich kanprofileren. Er ztjn genoeg klei-ne gasveldjes in Noord-Neder-land. Eerst moeten we de tech-nologische kennis opbouwen,dan kunnen we die exporteren.Nederland kan daar een rol inspeien. S7e zijn te klein om hetbeleid te bepalen, maar wekunnen wel aanjager zijn opEuropees niveau."

AurJer Nnurn

lang voor mij een bron vaninspiratie geweest. Maar het iswel een smal pad met weinigruimte om opzij te kijken. Datis prima, maar je laat ook eenheleboel liggen. Ik jakkerdemaar door. De balans was nietgoed meer. Daarom ben ikweggegaan. Ik heb me de tijdgegund om na te denken enrond te kiiken. Ik was graag bijeen universiteit gaan werken,maar het is CIEP (ClingendaelInternational Energy Program-me) gewordenr eerst als asso-ciate reseacher, nu als seniorresearcher. Ik had het nietbeter kunnen treffen. Het iseen boeiend werkveld, datmaatschappelijk relevant is.Dat heb ik ook in het sympo-sium over de fossiele brand-stoffen kunnen uitdragen. Ikhaal volop voldoening uit miinwerk. En er is een goede balanstussen gezin en werk. Dat isvoor mij het allerbelangrijk-ste. "

Het begrip 'extinctie' werd meer

dan tweehonderd jaar geteden

door Georges Cuvier geintrodu-

ceerd, toen bleek dat zijn fossielemammoeten wezenlijl< verschildenvan olifanten en dus uitgestorvenwaren. Kort daarna formuLeerde hij

op basis van de verschillende op-

eenvolgende vertebratenassociatiesin het Bekken van Parijs het cata-

strofisme. VooraI door de enormeinvloed van prominente voorvech-ters van het gradualisme, zoalsDarwin en Lyett, is het catastrofis-me echter in de vergetelheid ge-

raakt. Daar kwam pas weer veran-dering in toen 25 jaar geleden het

massale uitsterven aan het eindevan het Krijt aan de inslag van eengrote asteroide gekoppeld werd.De veelaI spectacutaire rampscena-

rio's van massa-extincties genieten

tegenwoordig ook algemenepublieke belangstelling. Een ecolo-gische ramp verdient echter pas

het predikaat'massa-extinctie' alser spralce is van een weretdwijdeen snelle decimering van het aantalsoorten behorend tot een breed

spectrum van fossielgroepen. De

vijf grootste uitstervingsgolven die

voldoen aan deze eis staan bekendals de 'Big Five'. Het betreft perio-des aan het einde van het Ordovi-cium, in het laat-Devoon, het eind-Perm, het eind-Trias en tiidens de

overgang van het Krijt naar hetPaLeogeen. Relateerde Cuvier de

lokale uitstervingspatronen nog

aan een reeks van 'zondvLoeden',

sindsdien is er een breed scala aanmogelijke oorzaken van de ver-

schillende extincties geopperd.Over de exacte mechanismen

achter de 'Big Five' (inclusief de

Krijt/Paleogeen extinctie) heerstnog weinig consensus. De scena-

rio's verschitlen met name watbetreft oorzaak (zoals asteroide-inslagen, vull<anisme, l<timaatsver-

anderingen) en snelheid (van cata-

strofisch, via stapsgewijs totgradueel), maat ze zijn atlemaalgekoppeld aan drastische milieu-veranderingen in de oceanen en

atmosfeer. Hoog tijd dus voor een

overzicht van de huidige stand van

zaken.

lnmiddels is het onderzoek naar

massa-extincties uitgegroeid toteen groot en dynamisch vakgebied.Tijdens dit symposium, georgani-

seerd door de PaleobiologischeKring, wordt ingegaan op de laat-

ste ontwil<kelingen. Getoond zal

Prograrnrna

Vrijdag 15 april (locatie Natuurhistorisch Museum, Maastdcht)Vanaf rz.oo u Koffie/thee en registratie

13.OO U

13.05 u

13.1O U

73.20 u

73.45 u

14.15 u

14.45 u

15.15 U

15.3o u

16.oo u

16.3o u

77.75 u

19.OO U

14.OO U

15.OO U

Zaterdag 16 april8.3o u Excursie naar KT grens in GeuLhem en naar ENCI groeve

(excursieleiding: Jan Smit)

* r3.oo u Lunch in het vetd

lan van Dam: "Welkom namens PaleobioLogische l<ring"

Fokeline Dingemans: "Welkom namens NatuurhistorischMuseum Maastricht"

John Jagt: "Paleontologisch onderzoel< aan het Natuurhisto-risch Museum Maastricht"Cindy Looy (National Museum of Natural History - Washing-

ton DC): "lntroduction into mass extinctions"Philippe Claeys (Vrije Universiteit Brussel): "lmpacts andextinctions throughout the Phanerozoic, a review"

Jacques Verniers (Universiteit Gent): "The end-Ordovicianextinction event: evidence from chitinozoa in Scotland"Wotfram K[.irschner (U n iversiteit Utrecht) : "Palaeofloristicpatterns during the Late Triassic biotic crises"

Theepauze

Jan Smit (Vrije Universiteit Amsterdam): "Meteorite impactmega-tsunam is"Han van Konijnenburg-van Cittert (NaturalisiUniversiteit

LeideniUniversiteit Utrecht): "Vegetation succession

through the end-Permian ecologic crisis"Special guest lecture: Mike Benton (University of Bristol):"Ecosystem remodelling among vertebrates across thePermo-Triassic boundary in Russia"

Alqpmpnp disrr rccip

Aperitief in La Caverne de Geuthem (grottencomplex) met

aansluitend buffet

Ledenvergadering Paleobiologische Kring in Natuurhisto-risch Museum MaastrichtBekijken Natuurhistorisch Museum Maastricht en afsluitenddrankje.

worden hoe nauwkeurigere daterin- zoweI fauna als flora aan bod.gen, gedetailleerde paleontologi- Speciale gast is Michael Bentonsche studies, alternatieve onder- van de Universiteit van Bristol. De

zoekstechnieken en het gebruik excursie op 16 apriI zal de K/T

van grote datasets nieuw licht heb- grens in Geulhem aandoen en deben geworpen op de uitstervingen (voorlopig geLukkig in bedrijf blij-en de daarmee geassocieerde vende) ENCI groeve en zal geleidmechanismen. Naast een overzicht worden door Jan Smit van de Vrijevan ons huidige kennisniveau aan- Universiteit Amsterdam. Het pro-gaande de extincties zelf, zaI ook gramma wordt afgesloten met eenaandacht worden besteed aan de bezoek aan het Natuurhistorischherstelperiode na zulke ingrijpende Museum Maastricht.biotische crises en het effect vangrootschalige uitstervingen op de Voor informatie over aanmeldingevolutie van het leven op Aarde. en overnachting (zsm is aan teIn het lezingenprogramma komen raden) http://www.bio.uu.n[alle extincties behorende tot "de -palaeo/Paleobiologiegrote vijfl' aan de orde, en komenAurJrn Nnura

kngmg I alw I ktfg Inieuwsbrief maart 2oo5 I 7

€BATEN

contributiesachterstalligverk. publ.

rentes en dividenden

Degunsrgersverrekening Lasten 99 correctie(Gaia lening )

nadelig satdo

€

66-oo72.65a 68.658

100

3.777

4.1257.289

77.943

4.497

452a.605

755

480a.687

28.86o

5.988 34.848-r,825-9.ooo -10.825

225

532

3467-25O

4.979

24.o2323.499

667

4.370

7.427

7.59b

403330

79.449

BALANS KNGMG PER 31 DEC. 2oo4

ActivaBanken

ABNAMRO

Postbank-giroMees en Pierson

bankrek. NAC

kapitaalrekening PB

Stichters Aandelen:Nominate waardeDebiteuren

Debiteuren

rest debiteuren over uit 2oo3*nieuwsbrief grafisch bedr.

NWO/ALW

KTFG

rest Gaia lening

controleren 3j.o462,169

75.235

5

52.455927 927

7.56a

20.959

8.432

413

9.OOO

1.82j1.289

20'959

Passiva

vooruitbetaaLde contr.vooruitbet.begunsti gers

crediteuren

reserye 2oo3nadelig saldo o4rese rve

27.8o17-7OO

j2.663

15.235-1.497

B.BB

19.273

7037.9587.250

4039.o76

j2.66j75.902

Cred iteuren

Nieuwsbrief 2oo4

verzendl(.nb.secr. Sal.c.s.

moveoutworKSnop

NJG

Begroting 2oo5

Baten

ContributiesLasten

Nieuwsbrief red.+verz.*bijdrages KTFG,NWO/ALW

NJG bijdragesecretariaat via KNAG

diverse kosten:EFG, Kon.Verb.lidm.kostenstud.ver. Biidrages

kosten bank, accepten e.d

div. kostenlezin gen,vergaderin gen

Staringsymp, buitendag,Website onderhoud en ab.

reservering voor NAC

batig saldototaat

32.OOOr^ Rrr

18.15o

3O.OOO

900400

1.5OO

8oo1.OOO

5001.OOO

3.OOO

78.4253.325

8a.750

6ex

achterstaitig maar inbaar

Begunstigersrentes,dividenden

Escherprijs sponsorFs.hcrnriic knclpn

2OO4

9 ex 3o.t2g'3.50227.226

1.634

6.584

35.4443.938

68.ooo

5.ooo 73.ooo

5.OOO

3.750

2-5OO

2,5OO O

* Bij de begroting is uitgegaan van 8 Nieuwsbrieven i.p.v.9:De kosten zijn gebaseerd op de volgende gegevens:

Kosten Nieuwsbrief:redactie en drukkenadvertentie inkomstenNetto kostenBTW 6'l.Verzend kosten

Kosten per Nieuwsbrief

200320.737

'571

20.760

1.270

4.135

Feeffi€€€*#sru* s# €c&€€g€$LR*

Voorlopig resultaat 2oo4LASTEN

d rve rse n

lezrngen en verg.

lidm.verenigingenstuo.ver.sp0nsoilngverenigings- en verhuiskostenNieuwsbrief drukken-adv.incl.verzendkostenBijdrage KTFG

Bijdrage NWO/ALW

secretariaatNJG

kosten buitendagNAC congres

Bank en creditkrt en accepten

creditkrt afrek.

accepten en porti

Bankkosten alg.

WEDSIIE

website advies

worKSnop

div af te schrijvenTotaal lasten

4.251

8a.7So

faarverslag Koninktijk Nederlands Geologisch Miinbouwl<undig Genootschap 2oo4

Beste leden, het hoofdbestuurverwacht u allemaal op zaterdag

z3 aprit zoo5 in het museum op

de Neeltje jans bii de Ooster-

scheldekering om samen met

ons dit verslag te kunnen be-

spreken.

Het jaar van 2oo4 stond in het

tel<en van herorientatie, reorganisa

tie, out-reach en van vernieuwingin het bestuur, maar helaas ool<

van ledenterugloop.

Naar aanleiding van Quo Vadis

werd op r9 februari zoo4 een work-shop gehouden over de rol die het

KNGMG moet spelen in de maat-

schappij en wat het KNGMG moetbetekenen voor haar leden. Aan de

workshop hebben vertegenwoordi-gers van veel Kringen, studenten-verenigingen, NJG, Nieuwsbriel een

aantaI genodigden (KNAG, Shell) en

het voltallige Bestuur deelgenomen.Van de uitkomsten heeft het HB de

volgende punten als prioritair uit tevoeren zaKen opgepaKt:o Actieve werving onder en commu-

nicatie met ze jaars studenten e.v.:

o.a. tijdens NAC-congres en Loop-

boandagen wordt actief geworven;

communicatie kan nog beter.o Website: na een aonvankelijk

moeizame aanloop staat deze nuop de rails en de verwachting isdat de site in april zoo5 draait.

. Beroepsvereniging die aardwe-tenschappelijk breed faciliteertmet de nadruk op informatie en

loopbaanbegeleiding, actief is inde media en opini6rend als

beroepsvereniging: dit is naaraonleiding van de gebeurtenis-sen rond TNO-NITG opgepaktevenals dat het geval was bijArtis. Ook een communicatieplat-

form is opgericht: een aontolacties zijn nog niet in de persgekomen. Tevens komt er eennieuwe opzet voor de commissieberoepsbelon gen.

. 0nderwiisbrieven (l(NAG) en

bevorderingscommissie voor het

basis- en middelbaar onderwijs:Voorolsnog is er voor gekozenom samen met het KNAG te trek-ken aon landelijk opgezet, post-academisch onderwijs in aanslui-ting op het nieuwe curriculum ze

fase voor Aardrijkskunde (inzooT in combinatie met bEtavak-ken ook toegong gevend totAordwete n sch a p pe n s. l.) : d e

besprekingen met alle Neder-

lan dse Aa rdwete n scha p pe li j ke

u n ive rsite ite n zi j n ge sta rt.o KNGMG-bureau: de bezuinigin-

gen maakten het onmogelijk omhet bureau voltijds bereikbaar te

houden. Er is voor gekozen omhet bureou over te hevelen naarhet KNAG die het vanaf aprilzoo5 draoit en woardoor de

be re i kbaarh e i d to en ee mt. Teve n szijn de KNGMG-orchieven uitDelft naar Utrecht gebracht.

o Student r jaar gratis lid: dit istegenwoordig bij inschrijving destandaard proktijk.

o Het aanhalen van de banden met

Europese netwerken: KNGMG

heeft zich voorol gericht op EFG,

maor heeft een cruciale, aanja-gende rol gespeeld in het van degrond krijgen van het Europese

Manifest voor Aardkundige Waar-

den getrokken door het PlatfornAardkundige Waarden.

Len aantal acties is nog niet opge-pakt, maar vormen weI onderdeelvan het actieplan zoo5.

Verder stond zoo4 in het teken van

de reorganisatie. Het ledenbestand is

sterk opgeschoond, en zodoendegel<rompen. Dit betekent ook dat het

KNGMG haar ledenbestand drastisch

zal moeten aanvullen met nieuwe

werving en dat het wederom l<rap

aan is met de financi6n (zie jaarreke-

ning): een contributieverhoging tijktniet te vermijden. De eerste slag isinmiddels geslagen: bij de loopbaan-dag van februari op de VU zijn 16o

nieuwe studentleden toegetreden.

Echter: de actieve werving voor ge-

wone leden zal een essentieel speer-punt zijn voor 2oo5 wil het Genoot-

schap niet in de rode cijfers betan-

den. De Commissie Beroepsbelangen

werkt aan een nieuwe opzet en de

banden met een aantal Kringen zijn

aangehaald: zo organiseert de Sedi-

mentologische Kring de buitendag.Het bureau is overgegaan naar het

KNAG bureau, waardoor het KNGMG

de [eden nog betere service hooptte bieden. Daarmee nemen wij ool<

afscheid van Caroline Stamhuis dievanaf r99B het KNGMG-bureau

bemand heeft: zij keert terug naarhaar werkgever TNO-NlTG. CaroLine,

enorm bedanl<t voor al jouw inzet!

In zoo4 is ook het NAC-7-congres

Alive ond Kicking weer georgani-

seerd waarbij honderden studentenen jonge wetenschappers de laatste

wetenschappelijke inzichlen met el-

kaar deelden. Ook werd daar tijdensde ptenaire vergadering driftig ge-

discussieerd over wetenschappelijkeintegriteit. Een grool succes en wijverwachten u dan ook zeker in

zoo6! Verder werd de Paleobiologi-sche Kring opgericht die haar offi-ci6le oprichtingsvergadering had op

B december zoo5 (www.bio.uu.nl/

- palaeo/Paleobiologie,f . Wij heten

haar van harte welkom!

Verder, zoals gezegd, vernieuwing in

het bestuur: Pieter Jongerius (secre-

taris) en Jeroen van Dongen (lid) wa-ren aan het eind van hun termijn en

zijn vervangen door, respectievelijk,

Leo van de Vate (TNO-NITG) en Nan-

ne Weber (KNMI). Onze penning-

meesteresse Renata van der Weijden(TUDetft) heeft door haar overstap

naar de Roosevelt Academy ook haarwerl( moeten neerleggen: zij wordtopgevolgd door Lydia Marscha[[-

Wesselingh. Ronald van Baten (VU)

heeft zijn bestuursfunctie neergelegd

om persoonlijke redenen. Voorge-

steld wordt dat hij wordt vervangen

door Giovanni Bertotti (VU). Daar-

naast zaI voorgesteld worden dat

George Postma (UU) bii de jaarverga-

dering wordt opgevolgd door Hans

de Bresser (UU). Voor de voorzitterwordt nog gezocht naar een opvol-ger. 0ok ontvieten ons dit iaar een

aantal leden, zoals bijvoorbeetd Prof.

Dr. L.M.J.U. van Straaten, oud-docentvan de voorzitter en Prof. Dr. ,.,.Dozy. een van onze penningdragers.

We zullen hen missen....

Actieplan zoo5:. Ledenwervingi voor studenten

zal het principe von t jaar gratislidmaatschap actief worden toe-gepast bij banenmarkten die wij

mede subsididren en - indienmogelijk - bij NAC. Voor gewone

leden zal ook een intensieverewerving plaats vinden waarbijook leden van Kringen actiefzullen worden benaderd. Een

brief naor potentidle leden via

olumn iverenigi ngen en bed ri jve n

wo rdt m o m e nte e I voo rbe re id.Website: uitbreiden in zoo5 meteen publiek deel en een stukvoor CieBB.

Beroepsvereniging die aardwe-

tenschappelijl< breed faciliteertmet de nadrul< op de informatieen loopbaanbegeleiding, naar

buiten tredend en opinidrend alsberoepsveren iging: het vo orn e-

men is om zowel op de websiteals via andere konalen het com-municatieplatform (en dus de

leden) een actieve rol te lotenspelen en tevens de beroepscom-missie een oantal gerichte actieste laten ondernemen v.w.b.

ba n en morkt en i nform ati e.

Onderwijsbrieven (KNAG) en be-

vorderingscommissie voor het

middelbaar onderwijs: voortzet-ten in nauwe samenwerking metun ive rsiteite n (zi e bove n)

Kringendag voor studenten, meerprofilering bij studentenverenigingen, netwerkdag, netwerl<boek

met bedrijven en leden. Hoenzel

een oantal pogingen wel is on-

dernomen is het totnogtoe nietgelukt om tot een meer structu-rele samenwerking met de stu-dente nve ren i g i n g en te kom e n.

Wel wordt er in loopbaandagennouw somengewerkt.rx per jaar een Kringendag vooralle leden met introduc6s.Contacten met andere aardweten-

schappeli jke instanties aanhalen.

kngrng I alw I ktfg Inieuwsbrief maart 2oo5 | 9

Vanuit Frankriil< de wereld over

Orl6ans, nog geen 150 kilometer ten zu1-

den van Parijs, is voor veel Nederlandersbekend als de stad van Jeanne d'Arc, meteen mooie kathedraal, splitsing van snelwe-gen naar het zuiden richting Bordeaux en

Clermont-Ferrand, en uitvalsbasis voor hetdal van de Loire met tailoze kastelen en

redeliike wijnstreken op beperkte afstand.

TroglodietwoningenVoor mij heeft Orl6ans sinds enkele iarenmeer te bieden. In het hart van Frankriikshexagoon zijn het Massif Central, de

Atlantische kust en Pariis binnen twee totdrie uur te bereiken. Ook vanuit Neder-land ben je er zo. Het is een zeer goed on-derhouden stad, maar overdreven rustig.De universiteit ligt te ver buiten de stadom het centrum de sfeer te geven van een

universiteitsstad. Het landschap is p1at, hetklimaat lijkt ook Hollands, al is het hiergemiddeld ruim viif graden warmer en laatbiina elke dag de zon zich wel even zien.Op een uurtje rijden vind je de wijnen vanSancerre en Pouilly, stroomopwaartsJ en

Chinon, Tourraine en Vouvray. stroomaf-waarts in het dal van de Loire. De druivenstaan bovenop het plateau van kleiige kalken mergel en profiteren van de warmte en

de luchtige bodem. La Sologne, een nat en

bosrijk gebied, ligt net zuid van de stad. Aleeuwen bekend als jachtgebied en tevens

vindplaats voor bospaddestoelen. Wiin,wild en wilde paddestoelen: de perfecteingredienten voor de gerenommeerdeFranse keuken.

La SourceDe BRGM, Bureau de Recherches G6olo-giques et Minidres, waar ik werk, bevindtzich in La Source, tien kiiometer ten zul-den van Orl6ans. Waar het water van de

Loire, weggelekt in het karstlandschap,weer aan de oppervlakte komt en de kleineLoiret ontspringt, is dertig jaar geleden LaSource ontwikkeld, waar het technisch-wetenschappeliik centrum van BRGM

Op zoek naor platino erts in chromieten (N. Calledonid)

huist, met de universiteit, CNRS, en an-dere bedrijven en onderzoeksorganisaties.De BRGM, is kort gezegd de Frans geolo-gische dienst. Het heeft de status vanEPIC, 6tablissement public d caractereindustrielle et commerciale: een not-for-profit organisatie met industri€le en com-mercidle activiteiten. Zo'n status is voor de

werknemers niet de meest duideliike en

doet ons heen en weer golven tussen non-profit overheidsdiensten en toegepast on-derzoek in een commercieel kader. De sta-

tus en onze werkinteresse ziin een duidelijkgevolg van ons verleden. Tien jaar geleden

bezat BRGM nog een commerci€le explo-ratie- en mijnbouwdivisie met ontdekkin-gen in nu vooraanstaande miinbouwgebie-den: Yanacocha (Peru), Neves Corvo(Portugal), Ity (Ivoorkust), Ciawitali (In-donesie), enzovoort. Privatisering, verkoopen staatsbeslissingen hebben ervoor ge-

zorgd dat deze proiecten geen deel meeruitmaken van BRGM. Het allerlaatste pro-ject in de aanbieding is Goro op Nieuw-Caledonie, waar BRGM een 15Yo aandeel

bezit in een nikkelproiect dat om biina driemiljard dollar aan investenngen vraagt.Dergeliike investeringen ziin voor een

overheidsorganisatie niet mogeliik. Jammeris alleen dat nu de Franse staat en nietBRGM de opbrengsten van de verkooPopstrijkt. Enfin, die tijd is voorbii en

BRGM richt zich nu meer op thematische

..'i .-:

interesses als kartografie) water, 'naturalgeo-hazards', toegepaste geo-informatica,industriele processen en milieu, geother-mische energie, en, nog steeds, mineraledelfstoffen.

Tanende industridte sectorIk werk bij de delfstoffendivisie, zeventigman sterk. Nu de eigen mijnbouw- en

exploratieactiviteiten zijn gestopt, zijn veel

krachtige persoonlijkheden, ontwikkeld inafgelegen oorden tiidens lange exploratie-campagnes, teruggekeerd naar Orl6ans omzich, soms met moeite, met nieuwe onder-zoeksrichtingen bezig te houden. Econo-mische analyses, het beheer van Frankrijksmijnbouw-erfgoed, fundamenteel onder-zoek naar ertsgeneser de verwerking vandelfstoffeninformatie in geografische infor-matiesystemen, en de exploratie van de

meerwaarde van deze ruimteliik georgani-seerde databestanden ziin de voornaamsteactiviteiten. De continue uitdaging omdelfstoffenonderzoek onder de Franse en

Europese aandacht te houden is onze be-langrijkste motivatie.Dat was ook exact de uitdaging die ikhoopte te vinden toen ik in 2001 beslootom van de Universiteit Utrecht naar de

BRGM te gaan. De metaalmarkten ston-den onder druk, de delfstoffensector inEuropa had het moeiiijk. De Europeseeconomische evolutie bleef nadrukkeliik

ir:

.iF€)'

:_1

F.

kngmg lalwl ktfg Inieuwsbrief maart zoo5 | 10

een beroep doen op minerale delfstoffen,terwijl de mijnbouw langzaam weggedruktwerd naar de uiteinden van het continent.Bewust van het risico dat ik me in een ta-nende industri€le sector zou introduceren,herkende ik juist ook de uitdaging om bijte dragen om de sector in Europa op te

j:;;.t.t." en klaar te stomen voor de 21e

Lonkende Franse avontuurNa mijn opleiding (basement geologie) eneerste werkervaring in Broken Hill, Austra-li€, nu ruim tien jaar geleden, richtte mijnwerk zich langzaam maar zeker meer opertsen en minerale delfstoffen. Werken inde toegepaste sector in Nederland bleekmoeilijk en de internationale werkwereldtrok. De eerste gedachte om in Frankrijk tegaan werken, wekte nog verwarring. Ik wasmeer gericht op de Engelstalige internatio-nale werkwereld en Frankriik leek me altiidte eigenzinnig met een beperkte interessevoor niet-Fransen. De functie was echtereen ideale mengelmoes van mijn interesses:projectleiding,'1'animation scientifique'(zowel het versterken van de wetenschap-pelijke throughput als het wetenschappelijkmotiveren van collega's), en mijn kennisvan structurele geologie en geodynamicagebruiken voor fundamenteel metallogene-tisch onderzoek.Ik besloot het lonkende Franse avontuurop te zoeken in de verwachting dat in iedergevai mijn Frans erop vooruit zou gaan, enik mij een plaats zou kunnen verwerven alsenige niet-Fransman en op 66n na jongstein de divisie. Ik gaf mezelf minstens tweejaar om mijn draai te vinden.

EngelsDe start verliep goed en naarmate miinFrans beter werd, ontwikkelden mijn ver-antwoordelijkheden zich. In eerste instan-tie deed ik wetenschappelijk onderzoek. Ikwerkte aan de relatie tussen goud enkoperverertsingen en de geodynamischeevolutie van Zuidoost-Europa, ik heb inNoordwest-Argentinie gezocht naar goud-voorkomens voorspeld door computermo-dellen, in Nevada (USA) heb ik onderzoekgedaan naar de relatie tussen tektoniek enCariin goud, en op Nieuw-Caledonie hebik gewerkt aan de evolutie van ofiolietvor-ming en het wel of niet voorkomen vanplatina-ertsen in chromiet. Verder bestaatmijn wetenschappelijke werk uit het defi-nieren en uitvoeren van analyses op basisvan statistiek, expert-opinion of met be-hulp van neurale netwerken - van ruimte-lijk georganiseerde delfstoffeninformatie ingeografische informatiesystemen op conti-nentgrootte. Langzamerhand richt ik meechter steeds meer op projectcoordinatie.

Mijn veronderstelling dat ik net zo makke-lijk met collega's in het Engels kon conver-seren is te naief gebleken. Tegelijkertijdprofiteer ik van mijn Engels, een taal waarsommige Franse collega's zich liever vervan houden. Ik laat het werk voor denationale Franse adminisLratie weer graagaan hen over en zoek ik het liever in deinternationale contacten.Het kapitaliseren van onze onderzoeks-vooruitgang in een niet-Franstalige omge-ving vroeg nadrukkelijk om uitbreiding. Bijtoeval, maar ook door mijn eigen interesse.ben ik betrokken geraakt bij Europese net-werken zoals NESMI (Network of theEuropean Sustainable Mining and MineralProcessing Industries) of OSNET (Orna-mental Stone Network) en worden er nugoede relaties onderhouden met de USGSen andere grote organisaties.

Expressions of interestMijn entree bii BRGM was gelijk met deoffrci€le start van het zesde kaderprogram-ma van de Europese Unie. De zesde uit-voering van dit vijfiarige EU-onderzoeks-programma is groter dan de voorgaandeversies; er is 16 miljard euro uitgetrokkenvoor Europees onderzoek. In mijn eerstejaar, met nog wat onbestemde werktiid,heb ik een voorstel geschreven voor de"call for expressions ofinterest" van dewerkprogramma's van het zesde kaderpro-gramma. En met succes; onze inzendingwerd 66n van acht 'expressions ofinterest',relevant voor de mijnbouwindustrie, geko-zen uit ruim vijftienduizend inzendingen inalle onderzoeksdomeinen. Brussel's erken-ning opende de deur voor een dialoog metcontacten bij de Europese Commissie enaansluiting bij meerdere initiatieven en dis-cussies over op te zetten onderzoeksprojec-ten.Steeds meer vertrouwd met de doelstellin-gen van de verschiliende thematische on-derzoeksdomeinen, en steeds verfijnder inhet schrijven voorstellen, heb ik de afgelo-pen twee jaar bijgedragen aan drie groteonderzoeksvoorstellen en een zestal kleineprojectvoorstellen, waarbij telkens, heelcreatief, toegepast aardwetenschappelijk enmijnbouwkundig onderzoek onderdeelwerd gemaakt van een bredere onderzoeks-interesse in een multidisciplinair consor-tium. Twee kleine projecten (beiden metbudgetten van circa drie miljoen euro eneen duur van drie jaar) zljn inmiddels ge-start ofzijn aan het einde van hun con-tractonderhandelingen met de EuropeseCommissie.

BioMinEIn november 2004 is het Integrated Pro-iect, BioMinE, van start gegaan) het enige

grote project in Europa waarmee de mijn-bouwindustrie zich werkelijk heeft kunnenhandhaven in het zesde kaderprogramma.Het project onderzoekt innovatieve metho-den om bacteriologische activiteir in tezetten bij metaalwinning. Bacteriologischeactiviteit kan gebruikt worden om ertsmi-neralen te degraderen en de economischinteressante metalen vrij te maken (Au,Cu, Zn, Ni, PGE), of te assisteren in hetfixeren van de schadelijke metalen in erts-mineraien (As, Bi, Cd). Het project analy-seert of deze vernieuwde biotechnologieende bestaande conventionele techniekenvan metaalwinning kunnen vervangen.S7ellicht hebben we iets te veel hooi oponze vork genomen met het coordinerenvan dit op achttien milf oen euro begroteen vier jaar durende project. Het samen-brengen v an 3 5 mijnbouw-multinationals,industriele organisaties, universiteiten enonderzoeksinstituten uit twaalf verschil-Iende Europese ianden en uit Zuid-Afrikais een opwindende activiteit. De eersreverzoeken van industridle partners uitandere continenten (met name Chili enMexico) tot toetreding in het consortiumzijn inmiddels ingediend. Drie Nederland-se organisaties maken deel uit van het con-sortium (Paques, Bioclear en de Univer-siteit van \Wageningen). Meer informatiezal binnenkort verschijnen op de projecrwebsite (http ://biomine. brgm. fr) .

PensioenMijn eerste drie jaar bii BRGM zijn bovenverwachting verlopen. Ik had niet gedachrdeze interessante rol zo spoedig op teeisen. Bovendien werd onlangs, op uitno-diging van de EU-ambassadeur in Viet-nam, samen met de Europese Commissieeen workshop opgezet om de Europese-Aziatische RTD samenwerking te bevorde-ren. Amper gestart met BioMinE, wordtnu alweer het overleg geopend met deEuropese Commissie hoe de Europese mi-nerale delfstoffensector te integreren valtin het zevende kaderprogramma) wat vanaf2007 van start zal gaan. De toekomst laatdus zeker niet op zich wachten en lijkt mevoorlopig nog wel even bezig te houden inFrankrijk. Maar, wil ik hier tot mijn pen-sioen zitten? Neen, daarvoor blijft Frank-rijk en de overheidsadministratie te 'Frans'en zal het over een aantal jaren wel weerverkassen worden naar een andere locatie,of.... retour aux Pays-Bas.

kngmg I alw I ktfg Inieuwsbrief maart 2oo5 111

Chattenges in Marine Sciences 2oo5 - 2o!o

This symposium, co-organized by

NWO / ALW, Royal NIOZ and

NIOO - CEMO, will be hetd at

NIOZ, Texel, Tuesday April rz,1o.oo - r8.oo h

PurposeThe svmoosium intends to arrive at

a concise view on current and plan-

ned scientific activities and, inparticular, wilL explore future high-

potentia[, novet marine research tobe initiated, or strengthened in theNetherlands.Preferably, the research should be

carried out in the context of inter-national (GtobaI or European)

research efforts, and shouLd furtherensure the high qualitative contri-bution of The Netherlands to inter-nationaI top marine research, atso

in the future.The symposium is expected to

ti5

{RLW

ezd

zo apriI ingediend worden bij hetsecretariaat van het l(NGMG.

De heer dr. j.H.P. de Bresser, struc-

tureeL geoLoog in dienst bij de UU

wordt voorgedragen als vertegen-

serve as a stepping stone to esta-

blish a nation-wide, focused funda-mental research programme for themarine (in particular sea-going)research, in which challengingproblems are tackled through thejoint efforts of scientists fromresearch institutions and universi-ties, covering complementary fieLds

of expertise.NWO/ALW intends to pubtish theoutline for such a national pro-gramme in a Policy Plan for MarineSciences by this summer.It is envisaged that such a nationalprogramme wil[ have a positive

effect on the position oI the marinesciences in the Netherlands and

wiLl facilitate joint attempts toensure adequate financing. The

symposium may be considered a

follow-up of recent and ongoinginventories, as those already reaLi-

zed in, e.g., the report of theCommittee Marine Research Facili-

ties (CMF) and the report of theCommittee Future Position Royal

NIOZ in Sea-going Research (CNTZ).

PrograrnmeThe programme of the symposiumwill be organized in such a waythat teams of outstanding scientists

from different institutes and discipli-nes will be approached to jointlyprepare talks on scientific challen-ges for their respective fields ofmorine expertise. 0ne representa-

tive of each teams wiLl be asked toshortly present the state of the artand, more extensively, elaborate onplans for the future, preferably

realized in the context of broader,nation-wide and internationallyacknowledged (multidisciplinary)

research themes. Presentations on

about eight of such fields, rangingfrom physical oceanography,

woordiger voor de UniversiteitUtrecht in het hoofdbestuur. Be-

zwaren hiertegen kunnen voor 20

april ingediend worden bij het

secretariaat van het KNGMG.

through biologicaI oceanography,marine ecology and marine biogeo-chemistry towards marine geology

and palaeoceanography, can be

accommodated. The programme

witl cover a broad field of large-

scale environmentaL settings,ranging from the deep oceans

towards coasta[ (including Wadden-type) environments. A detailedprogramme wilt be distributed in

shortly.

ParticipationAIL colleagues directly or indirectlyinvolved in (planning ofl marineresearch are invited to attend thesymposium, thus ascertaining theirinput in what might be a kick-offmeeting of nationaL, future 'funda-mental' research in the field ofmarine sciences. The participation

of representatives of research orga-

nizations and research institutesactive in the field of 'apptied'research is welcomed. Thanl(s tosponsoring by NWO / ALW, theparticipation in the symposium is

free of charge.

Looking forward to meet you at

Royal NIOZ, Texel on Tuesday Aprilrz, on behalf of NWO / ALW, RoyaL

NIOZ and NIOO - CEMO: Raymond

Schorno, Johan E. Meulenkamp,Carlo Heip.

a€ces*;=

=€ cs

Nieuwe directeur Aard- en

Levenswetenschappen

Dr. F.M. (Frans) Martens is per rfebruari zoo5 de nieuwe directeurvan het NWO-gebied Aard- en

Levenswetenschappen (ALW).

Martens zaI een dag per weekbesteden aan het Nationaal Regie-

orgaan Genomics. De nieuwe direc-

teur van ALW werkt sinds 1984 bijNWO en bekleedde eerder functies

bij de Stichting Scheikundig Onder-

zoek, de afdeting AlgemeneBestuurs- en Beleidszaken (ABB.)

van NWO en de Stichting Levens-

wetenschap pen.

€ F€*F€€* *g=E#* R€€**€*=e{#E=#

De heer dr. G. Bertotti, structureelgeoloog in dienst bij de VU wordtvoorgedragen als vertegenwoordi-ger voor de Vrije Universiteit te

Amsterdam in het hoofdbestuur.Bezwaren hiertegen kunnen voor

Inieuwsbrief

- Advertentie -

%wetuffiffiffi ruffiffiffiffitu&ruffiTOTAL E&P NEDERTAND B-V. has been engaged since 1964 in the exploration and produc-tion of natural gas in the Netherlands and in the Dutch sector of the North Sea. The mainoffices are in The Hague and the operational activities are coordinated from Den Helder.Care for health, safety and the environment is an integral part of company policy.The financially healthy organization, with almost 300 employees, is the second largestproducer of gas in the Netherlands and is part of the international TOTAT Group, whoseheadquarters are in Paris and Pau.

We have the following vacancy at the main office (The Hague) in our Geoscience Division

Experienced Seismic lnterpreterIn an international environment

Your fsnction

You wili be area geophysicist of the pro.lect teams in the Geoscience

Divisjon. In this team you will co-operate ciosely wrth Reservotr

Fngineers and Geol0gists. You will be responsible for the seismic

rnterpretation rn an area and contribute to the opttmisation of f eld

developments and appraisaliexploration studies. You wil part cipate to

(Petrel) geomode rng studres.

Your profile

For thrs functron, you must have a university degree in Geophysics or

Geology and applied Geophysics or appl ed Earth Sciences (TU Delft),

and have at least 5 years relevant experience in E/P. Fxtensive seismrc

ifterpretation expenence, preferably inc uding North Sea studies is

requ red. Experience \rvith the use of geomodeling tools is recommendecl

You formulate your thoughts clearly, both in speech and writing, in the

Dutch and the Engiish languagles. Good communicatron skills, team

spir t, accuracy, initiative as weil as technical curiosity, are all of major

irnp0rtance.Given the tnternattonal character o{ the T0TAL Group, you

should be prepared at some time to be expatriated to another affi iate

of the TOTAL Group.

Our ofJer

TOTAL E&P NEDERLAND B.V is offering an attractive and varied job w th

interesting prospects within our (international) organtzation. Our sala,

ries are competitrve and we have a wide range of secondary working

conditions.

InformationlApplication

For more rnformation about this function, please contact

Mr. l.P de Beaufort, Head of the Human Resources Section,

telephone +3 1 -70-3395433 or Mr. M. Van Rees, Head o{ Geophvsics,

telephone +3 1 70 339551 2

Your written application, preferably in Fnglish, must be sent withjn t\,vo

weeks to TOTAL E&P NEDTRLAND B.V, for the atrenrion of rhe Human

Resources Department, PO. Box 93280, 2509 AG The Hague, or sent by

e-mai t0: human.resources@ep.total.nl. A psychologicai test will form

part of the selection procedure.

#:fu"e="+a:

kngmg I alw I ktfg Inieuwstrrief maart zoo5 I 13

Neeltje Jans was een zandplaat inde monding van de Oosterschelde.Het werd een werkeiland voor de

Deltawerken en nu is het een

museum en recreatiepark waar we

op zaterdag z3 april a.s. de bui-

tendag houden.Deze locatie is gel<ozen omdat hier

stromingsleer, geologie en inge-

nieursgeologie samenkomen, het-geen heeft geresulteerd in impo-

sante waterloopkundige werken.

In Waterland NeeLtje Jans kunnenwe na de jaarvergadering en een

informatieve lezing van een Ooster

schetdekenner, l<ennismaken met

de Stormvtoedkering en het themapark.

Tevens zulten Belgische vakgeno-

ten aanwezig zijn om kennis met

ons te maken.

Na afloop van de buitendag be-

staat de gelegenheid om, op eigen

kosten, gezamenlijk te dineren inhot nitf nro<ko Ticrikzoc

+€E+ =C===al=====F

NJG totaal vernieuwd en

Vanaf deze maand is het tijdschriftNetherlands Journal of Geosciences /Geologie en Mijnbouw ool< digitaal

beschikbaar op de nieuwe eigen

webpagina: www.njgonline.nl. De

tel(st van de voLledige artikelen is

nu nog versleuteld zodat alteen de

leden van het KNGMG met een aan

hun toegekend specifiek getal en

password hier toegang kunnen krij-gen. Hiertoe zult u binnenl<ort door

het KNGMG de benodigde informa-

te ontvangen.Deze mijlpaal in de geschiedenis

van NJG is een logisch gevolg van

de wereldwijde ontwikkelingen op

het gebied van elektronisch publi-

ceren. De Stichting NJG en de

redactie van het NJG hebben besto-

ten om met lgitur Utrecht PubLis-

hing and Archiving Services in zee

te gaan om de digitate publicatie terealiseren. Dit is een nieuwe unit

van de Universiteitsbibliotheel<

nu ook online beschikbaar

Utrecht die wetenschappers onder-

steunt bij elel<tronisch pubLiceren.

lgitur garandeert snelle publicatie,

goede ontsluiting en wereldwijde

beschikbaarheid. De ondersteuningdie lgitur de wetenschappers biedt

bestaat o.a. uit tools, technische

ondersteuning, productontwikl<eling,

webmarketing en andere services.

Voorlopig is besloten om de vo[[edi-

ge teksten van de artikeLen in de

laatste drie jaargangen te versleute-

len. De jaargangen hieraan vooraf-

gaand zullen zonder restrictie toegan-

kelijk zijn.0ok is het de bedoelling

om te zijner tijd enige klassieke arti-

kelen uit 'Geologie en Mijnbouw' op

de webpagina te plaatsen.

Verder hebben we, na verschitlende

offertes te hebben bestudeerd, per

r januari van dit jaar een nieuwe

drukl<er gekozen. Het is drukkerij

Giethoorn Ten Brinl< te Meppel die

nu ons tiidschrift in 'futl cotoi zal

drul<l<en. Onze nieuwe technischredacteur .los Rietstap heeft ook

een nieuwe omstag en format ont-

worpen zodat u binnenkort een

geheeI verjongd tijdschrift zult zien

als het eerste nummer van 2oo5

verschijnt. los Rietstap doet ook de

digitaLe opmaal< van het tijdschriftzodat het gehele drukproces, inctu-

sief correcties van drukproeven, nu

veel sneller zaI gaan.

De Stichting en de redactie van het

NJG hebben dus hun uiterste best

gedaan om het tijdschrift op een

financieel veranlwoorde wiize aan-

trekkelijk te maken. Nu rekenen wii

op u om ons regetmatig van kopij

te vooTzten!

Tupo Wotttc

HooronEoncreun NiG /GEoLoGtE EN MrJNBouw

deLburg bus r33 te nemen, omdathet 3o minuten lopen blijkt te riinvan bus- naar treinstation. Dee[-

name aan de buitendag is voorbuitengewone (student) leden 5

euro, voor gewone tecen 15 euro

en voor niet-leden 3o euro, waarbij

alLes in de prijs is inbegrepen. be-

halve de kosten voor het diner. ln

verband het reserveren van de

lunch moet u zich wel uiterliik rzapril opgeven bij Paulien Veen,

telefoon o3o 253498o, emailVeen@geo.uu.nl. oI per brief aan

Drs. P. Veen, Faculteit Geoweten-

schappen, P0BOX 8oozt, 35o8TAUtrecht.

'* i" i:'";:=:E==E

KNAW wil nationaalcentrum voor onderzoeknaar waterkringloop

Ontangs presenteerde de Koninklijke

Nederlandse Akademie van Weten-

schappen (KNAW) het rapport

'Turning the Water Wheel lnside

Out', een verkenning van het val<ge-

bied hydrologle. Dat is de tal( van de

aardwetenschappen die de kringtoop

van bet water bestudeert in samen-

hang met bodem, water en lucht. De

KNAW stelt in haar verkenning dat

de Nederlandse hydrologen zich

vooral moeten richten op hydroLo-

gisch onderzoek in relatie totklimaat, geo-ecosystemen en geo-

milieu. 0ok moet er een nationaal

virtueeI wetenschappeli jl< centrum

komen, het Boussinesq Centrum

voor Hydrologie.

Nederlandse hydrologen zouden

zich, volgens de Al<ademie, met

name moelen richLen oP die gebie-

den waarop zij toonaangevendeinternationale expertise hebben en

op thema's met maatschapPelijke

relevantie die interdisciplinair on-

derzoek stimuleren. Dat zijn:. hydrologie en l(Limaat. Dat be-

treft onderzoek naar biivoor-

beeld de versnelting van de

73.30

74.30

15.30

Wat is het prograrnma?10.3o uur Aankomst en l<offie in het restaurant van het centrum

11.oo uur Aanvang Jaarvergadering in de filmzaal

12.oo uur Lezing dr..l.H. van den Berg Geotogie van de Oosterschetde

12.3o uur Lunch en kennismaking met Leden van het Belgische Aardkun

dig Genootschap in het restaurant

uur Lezing en film Dettawerl<en en Stormvloedkering

uur Bezoek aan pijler Schaar r van de stormvtoedkering

uur Vrije wandeting door museum en buitenpark. De votgende

attracties zijn vrii toegankelijl<:- grote expositie over de bouw van de deltawerken- expositie over de watersnoodramp van 1953

- 3D fitm (met speciale bri[)- voeren van de zeehonden- bezoek aan het skelet van een potvis- het meemal<en van een orl<aan in een orkaanmachine met

windsnetheden tot 13o km per uur)- zeeaquaflum

1Z.oo uur Vertrel< naar Zierikzee voor het diner.

Locatie Het verdient dan aanbeveling om

Neettje lans tigt bij de stormvloed- Connexxion busLiin 133 te nemen,

kering van de Oosterschelde. Het is die CS station Rotterdam-Zuidplein

uitstekend bereikbaar met de auto, verbindt met CS Vlissingen. Het

maar ook per openbaar vervoer. verdient geen aanbeveling in Mid-

kngmg lalwl ktfg Inieuwsbrief maart zoo5 | 14

i=3:.=:* G€ €E.:j=': ; i.:E.: +:€

Voor het eerst direct aangetoond rond een eilandengroep

Expeditie: Algen in Zuidelijke wetenschappers aan boord van het In het water boven het relatief on- dioxide in het zeewater wordt aan-Oceaan gezonder door ijzer Franse onderzoeksschip 'Marion diepe, maar ijzerrijke, KergueLen gevuld vanuit de atmosfeer, waar-(NWO Persbericht, 25 februai Dufresne' de effecten van natuurLijke Plateau (5oo meter diep) bleek de door de concentratie kooldioxide in2005) ijzerverrijking op algen rond de Ker- productie van relatief grote atgen de Lucht daalt. Pas sinds enkele

guelen-eilandengroep in de Zuidetijke hoog. Bovendien verkeren ze in jaren beseffen onderzoekers dat delJzer van het Kergueten Plateau Oceaan rond Antarctica. De expeditie 'goede gezondheid'. Daardoor ver- microscopisch kLeine algen in dezorgt voor grotere en gezondere maakte deel uit van het KEOPS-pro- wiideren ze extra veel kooldioxide oceaan evenveel kooldioxide uit dealgen in dit deet van de Zuideiijke ject (KErguelen: compared study of uit het oppervlaktewater en uit de atmosfeer verwijderen als aLle

Oceaan rond Antarctica. Deze algen- Ocean and Plateau in Surface water). atmosfeer. In de open oceaan (4 bomen en planten op het landpopulatie veroorzaakt een duidelijke De wetenschappers onderzochten kilometer diep) komt veeI minder samen.verLaging van de concentratie koo[- het effect van de voedingsstof ijzer ijzer voor. Hier leven dan ook veeldioxide in water en atmosfeer. Dit is op de groei en sterfte van atgen. Er minder en veel kleinere algen die Nadere informatie: dr. Jan Boonnu voor het eerst in een dergetiik wordt verondersteld dat de beschik- daarnaast in slechtere conditie zijn. (wetenschapsvoorlichter, Nl0Z),natuurlijk systeem waargenomen. baarheid van ijzer in het zeewater Het is de eerste keer dat in een tel: ozzz-369-465, e-mail: boon@Een groep van vijf onderzoekers van een beperkende factor is voor de dergetijk natuurlijk systeem deze nioz.nl, zie ook www.nioz.nt/keopshet Koninktijl< Nederlands Instituut groei van algen in grote delen van resultaten gevonden zijn. De Nl0Z- en de weblog van de onderzoekersvoor Onderzoek der Zee (NIOZ) op deze oceaan. De Kerguelen en het onderzoekers concluderen dat de met foto's op VPRO's NoorderlichtTexeL nam deel aan deze expeditie. omliggende plateau verrijken het natuurlijke ijzerverrijl<ing boven het via www.nwo.nt/webtog of http:llZe ziin net terug in Nederland. Er is zeewater met ijzer op een natuur- Kerguelen Ptateau zorgt voor gro- noorderlicht.vpro.nl/kerguelen.een DVD met foto- en filmmateriaal lijke manier. Omdat de l(ergueten tere en gezondere algen, die snel-van de tocht beschikbaar. zeer afgeLegen liggen, bieden ze een ler groeien. Nieuwbestuur GeoVusie

unieke gelegenheid om dit proces ALgen in zee spelen een essenti6[e Ralph Groen - voorzitterGedurende vier weken onderzochten en de effecten daarvan op de atgen- rot bij de beheersing van het broei- Pjotr Lanting - secretarisFranse, Nederlandse en Australische groei te bestuderen. kaseffect, omdat ze met behulp Lieke de Jong - penningmeester

van zonticht kooLdioxide uit zeewa- judith van Hagen vice-voorzitterter opnemen. Dit tekort aan kool- Nynke Hoornveld archivaris

waterkringloop aLs gevolg van en transport van water wordenhet broeikaseffect, en de hydro- gesimuleerd en het opzetten vanlogie van grote rivieren. een River Basin Dato and Modelling Adreswijziging

. hydrologie en geo-ecosystemen. Centre voor grote rivieren.Dat betreft bijvoorbeeld onder- drs. J.M. Brijlcer drs. B. Heesbeenzoek naar het ontstaan en het De verkenning Hydrologie werd uit- Vesuvius r3z Geuzenkade 84 llveranderen van het landschap gevoerd door een KNAW-commissie 3524 WX Utrecht ro56 l(P Amsterdamonder invloed van neerslag en onder voorzitterschap van prof.watertransport en het vermogen Majid Hassanizadeh, hoogleraar dr. J.M. Coolen dr. j.J.H.C. Houboltvan ecosystemen om te herstel- grondwaterhydrologie aan de Uni- c/o ICG Hazard LLC Prinses Margrietlaan z7len. versiteit Utrecht. Met haar weten- rozr Tori Drive zz73 AG Voorburg

. hydrologie en geo-milieu. Dat schapsverkenningen wil de Al<ade- Hazard, l(Y 4t7otbetreft bijvoorbeeld onderzoek mie richting geven aan ontwil<ke- Verenigde Staten drs. A.N. Korpershoeknaar bodem- en grondwaterver- lingen in een bepaald weten- Kriisbel<laan rzvuiling en naar problemen die schapsgebied. Bij een verkenning drs. R.A.F. Dalman 2566 CP's-Gravenhageontstaan bij een hoger zeewater- worden steeds onderzoekers, be- Savornin Lohmanlaan 66 Bllpeil. leidsmakers, onderzoeksfinanciers 3o38 NM Rotterdam drs. T.F. Peet

en gebruikers van de resultaten Walcheren 85Voor een betere afstemming van van het onderzoek betrol<ken. M.C. Eelman 3524 ZR Utrechthet onderzoek stelt de verl<enning De Ruiiterstraat 8zvoor om een virtueel wetenschap- Turning the Water Wheel Inside q92 AL Oudeschild drs. LG.W. Schmiermannpelijl< hydrotogisch centrum op te Out. Foresight Study on Hydrologi- Shelt UK E&P Ltd.richten, het Boussinesq Centrum caL Science in the NetherLands, is te drs. l.M.M.G. Eggenkamp Dept. EPE-T-D Mature Assetvoor Hydrotogie (genoemd naar de vinden op www.knaw.nl. Het She[[ Canada Limited I Altens Farm RoadFranse hydroloog avant la lettre rapport is gratis op te vragen bij 4oo - 4th Avenue S.W. Nigg, AberdeenValentin Joseph Boussinesq, rB42- Edita/KNAW, edita@bureau.l<naw.nl, P.0. Box roo Station M ABrz 3FYt9z9). Dat moet een paraplu wor- te[: ozo-55ro78o. Catgary, Alberta T2P 2H5 Engelandden voor de belangrijkste hydrolo- Canadagie-groepen in DeLft, Utrecht, Voor nadere inlichtingen kunt u dr. H. SoedionoAmsterdam (Vrije Universiteit) en zich wenden tot de afdeling Voor- dr. J. Feijth P.O. Box 64377Wageningen. Twee belangrijl<e acti- lichting KNAW, tel: ozo-55to7331 Geologische Bundesanstatt Pafos 8o74viteiten van dit Centrum zijn het 769, e-mail: voorLichting@ Fachabteilung KristalLingeologie Cyprusstarten van een vi(ueel hydroto- bureau.knaw.nl, website: Neulinggasse 38gischlaboratoriumWaarstroming|www.|<naw.nlA-ro3rWienoostenrij|<ffi

*l=--l=€* t=€"€1t€

kngmg I alw I ktfg Inieuwsbrief maart 2oo5 I 15

ffiffi*dr. A.J.F. van der Spek

Thierenskade zrzzSz XS Rijswijk

Nieuw lid

drs. R. Schriivers (G)

Cambridgelaan 563

3584 DK Utrecht

drs. M. Vernooij (Kp)

Geologisches Institut ETH

Sonneggstrasse 5

8o9z Tirich Zwitserland

Adres gezocht

drs. P.A. Horst

7r8 NW urth Lane, Apt #5

Miami, FL. 33112-3773Verenigde Staten

Met ingang van hedenzijn wegens wanbetalinggeroyeerd:

drs. J.J. van Bekhoven

l.B. Bakkerlaan 45

3582 VJ Utrecht

drs. N.M.M. JanssenGeertekerkhof r4 bis

35n XC Utrecht

ir. H.J.L. Leummens

Sumskoy proezd 43-4ru3zo8 MoscowRusland

dr. A.P. van Meurs

P.O. Box 3roo246 Stewart Green S.W.

Calgary Alb. T3H 3C8Canada

1 april 20il5'Rode Delta's', Verstedelijking over

het hoofd gezien. Lezing door dr.ir.

M.J. van der Vlist, Hoofd afdelingRuimte en water van het RIZA,

73i3o- 1z:oo uur, HogeschoolLarenstein, Larensteinselaan z6a,

Velp.

15-16 april 2005Symposium/Excursie Paleobiologische

Kring: 'New advances in understan-

ding the patterns of mass-extinctions'.

Natuurhistorisch Museum Maastricht.

Zie www.bio.uu.nU-paLaeo/Paleobio-

logie/ voor informatie en aanmeLding.

22 april 2$45'Nieuw Nederlands', Demografi sche

revolutie en de gevolgen voor de

ruimtelijke ordening. Lezing door

drs. A. Bakas, algemeen directeur

Dexter BV, het bureau voor de

marketing van de demografischerevolutie, 73 jo - r7:oo uur, Hoge-

school Larenstein, Larensteinselaan

z6a, Velp.

23 april ZtJil5KNGMG Buitendag. Meer informatie

op pagina r4 van deze Nieuwsbrief.

23 april 2A{}5Nederlandse Kring Aardse Materia-

ten (NKAM) voorjaarsexcursie naar

het Mijnmuseum te Beringen (B).

Info: .lack Voncken, info@nkam.nl

23 apdl 20fi5Nederlandse Geologische Vereni-

ging bij het NITG. Fossielen van

Solnhofen. www. geologische

vereniging.nl

2'i - 29 Alrril 208,5

European Geosciences Union,

General Assembly zoo5 in Wenen.

Voor meer informatie, registratie en

abstracts, zie: www.copernicus.org/EG U/ga/eguol/i n dex.htm

24 - 29 April ZfifiSWorld Geothermal Conference zoo5:'The domestic, renewable, green

option'. Vijflaarlijks congres in Anta-

lya, Turkije over vrijwel alles wat er

wereldwijd in Geothermische kringen

gaande is in 33o lezingen. Behalve

presentaties zijn er diverse work-

shops en excursies. Het Platform

Geothermie heeft in samenwerking

met lF Tech International een 'Dutch

Country Update Geothermal EnergY'

ingezonden. Meer informatie op

www.wgc2oo5.org.

1A rrzei 2il€]5NKAM voorjaarssymposium'Zetd-zame aarden & actiniden'. Plaats:

Nuclear Research & Consultancy

Group, Petten. Info: Timo Nijland,

e-mai[: T.Nijland@bouw.tno.nl, tel:

ot5-27632t9.

6*9je*ni2t)45Waterconferentie ModelCare zoo5 in

Nederland. Voor meer informatie, zie:

http://m ode lcarezoo5. n itg.tn o.n /

17 - 2I ju.li 2AAS

rTth Caribbean Geological Conference

in San Juan, Puerto Rico zoo5.

Correspondence: Johannes H. Schel-

lekens, General Coordinator, rTth

Caribbean GeologicaI Conference,

Department of Geology, University ofPuerto Rico, P.O. Box 9or7,Mayagi..iez, Puerto Rico 00681. For

information: tell fax 787 z6S lB4S,e-mail: Geoconf@uprm.edu

7 * 12 augeastus 2805The 8th lnternational Conference on

FLuvial Sedimentology will be held

in Detft, The Netherlands. The ICFS

is held every 4 years (since ry77)and seeks to stimulate the exchan-

ges of ideas among a community

of scientists with common interests

in rivers and their deposits, both

modern and in the geological

record. For more information,please refer to the ICFS website:

http://www.8thfl uvconf.tudelft.nl, or

e-maiL to: Organizing.committee@8thfluvconf.tudelft .nl

1A sep;te*tber 2ABSNederlandse Geologische Vereni-ging bij het NITG: mineralen uit

Scandinavi6. www.geologischeverenigi ng.nl

13 septetmber 2A*5Symposium Nederlands Centrum

voor Luminescentiedaterin g,

TUDetft. Meer informatie is tevinden op www.ncl-lumdat.nl

2A naztentbev Zilfi1Nederlandse Geologische Vereni-

ging bij het NITG: het Belgische

Kalloo in de schijnwerpers.www.geologischeveren i gin g.n I

ExamenUniversiteit UtrechtFysr.sc/re Geagr"afieB.H. Jannink (3r-or-zoo5)

Nederlands Centrum voor Luminescentiedatering: www.nct-lumdat.nl

Nederlandse Geologische Vereniging: www.geologischevereniging.nl

Geologisch tijdschrift van de NGV met inhoudsopgave vanaf t947:

www.grond booren hamer. geologischeverenigin g. n I

Elektronisch geologisch tijdschrift van de NGV met meer dan 5oo artike

len: www.geonieuws.geologischevereniging.nlGeotogisch Aktiviteiten Centrum: www.gac.geologischevereniging.nl

NGV bibtiotheek: www.geo.uu.nVngv/bibtiotheek/bibliotheek.htmlnhoudsopgave Grondboor & Hamer met totaaloverzicht van ry97 tlmzoo3: http://www. geo. uu.n [.n gv/grondboor-hamer/grondboor-hamer.htm

NGV-Geonieuws: www.geo.uu.n/ngv/geonieuws/geonieuws.htm, elektro'

nisch geologisch tijdschrift, met biina 5oo artikelen verzorgd door prof'

A.J. (Tom) van Loon.

Nederlandse Kring Aardse Materiaten: http://www.nkam.nlFaculteit Aardwetenschappen van de Universiteit Utrecht: www.geo.uu.nl -

www. geo. u u. n l/n gv/gro n d b o o r-h a mer/gro n d boo r- ham e r. htm : d e i n h o uds-

opgave van Grondboor & Hamer is uitgebreid met het totaaloverzicht van

de jaren 997 tlm zoo3.Faculteit voor Aarde- en Levenswetenschappen van de Vrije Universiteit

Amsterdam : http ://www.falw.vu.n I

Technische Aardwetenschappen, Technische Universiteit Delft: www.ta'tudelft

www.pgknet.nlStichting Weten: www.weten.nlwww.oertijdm useum.n I

www.waterland. net\n hv

Price of clean water: The EU Water Framework Directive:

http://euro pe.e u. int/water/water-fra m ework/in dex-e n. htm I

European Union of Geosciences (Strasbourg conference):

www. co n gres-scientifi q ues. co m/ro cci

www.hollandinbeeld.nlhttp:/iwww.knaw. n t/h ein eken p rizes/[ectu res.htlm

Nathan E. Carpenter, PaleoPubtications: www.paleopubs.com

www.nrm.se/highlat/i n dex.htlmwww. uba.uva.nl/un iversiteitsm useum