Wist u dat…

u via onze website • deEAT-10screeningtoolkuntdownloadeninhetNederlands?

• udeMNA-SFonlinekuntinvullenendeuitslagdigitaalopslaan?

• uineenoogopslagproductenkuntziendiegeschiktzijnvoormensenmetdysfagie?

• udiversereceptenkuntvindenzodato.a.patiëntenmetdysfagiezelfverrijktemaaltijden/drankjeskunnenmaken?

Meer informatie NestléHealthScience,Birminghamstraat221,1070Brussel

Tel.:025295230•www.NestleHealthScience.beNestléHealthScience,Hoevestein36G,4903SCOosterhout

Tel.:0162468488•www.NestleHealthScience.nl

BE

Met nog maar een paar weken te gaan tot het einde van 2012, vragen wij graag weer uw aandacht voor de volgende actie. Nestlé Health Science gaat dit jaar wederom actie voeren rondom de feestdagen onder de naam:

Rondkerstenoudjaarzijnerveel rituelen;

het kerstdiner, de kerstboom, vuurwerk,

maarookhetversturenvankerstkaarten.

Ditlaatsteiseenvriendelijkritueel.Voorde

actie’Inplaatsvankerstkaarten’vragenwij

demedewerkingvanonzeNFactslezersen

bezoekersvanonzewebsite.

Het geld datwij normaal aan de kerst- en

nieuwjaarskaarten uitgeven, wil Nestlé

HealthScience lieveraaneenmooidoelof

nogonvervuldewensenbesteden.

Deze doelen of wensen kunt u voordragen!

Hetgoededoelofdewenskannatuurlijkeen

algemeengoeddoelzijn,maarkanenmag

ook een lokale actie zijn voor de instelling

waaruwerkzaambent.Stuuronseenkorte

en pakkende omschrijving ofmotivatie van

uwwensofgoededoeltoe!Misschienbent

u(endaarmeenatuurlijkuwgoededoel)dan

éénvandegelukkigewinnaars.

✶✶✶ In plaats van kerstkaarten ✶✶✶

UitalleBeneluxinzendingenselecterenwij2winnaars,dieelk€500,-voorhetbetreffendedoelzullenontvangen.

Stuur uw inzending voor 5 januari 2013 naar; NestleHealthScience@nl.nestle.com

Dewinnaarsontvangendanvóór16januarieenbericht.

1 e j a a r g a n g • n a j a a r 2 0 1 2FACTS

Isosource® Soy Energy Fibre: Sondevoeding op basis van soja

Nestlé heeft haar assortiment enterale voeding uitgebreid met een sondevoeding op basis van soja: Isosource® Soy Energy Fibre (500 ml).

Deze sondevoeding verschijnt náást Isosource® Energy Fibre SmartFlex™ op melkbasis (500 ml en 1000 ml).

NIEUwSNestléHealthScience

voEdINgSWaardE* / 100 ml:

•4,9 g eiwit

•153 kcal

•20,2 g koolhydraten

•5,5 g vet

•1,5 g vezels

*gemiddeldevoedingswaarden

P1 Benelux nieuwsIsosource®Soy

EnergyFibre

P2 ThemaDeenelogopedist

isdeandereniet!

P5 Inplaatsvankerstkaarten!

P6 Wist u dat…

Sondevoeding

Isosource® Soy Energy Fibre is een volledige sonde-voedingmetoplosbareenonoplosbarevoedingsvezels(1,5gper100ml).Met153kcalper100mlisdevoedingenergierijk en ideaal voormensenmet ondervoeding,risico op ondervoeding of een verhoogde energiebe-hoefte.

gluten- en koemelkvrij

Isosource®SoyEnergyFibreisverdergluten-enkoe-melkvrijenmeteenklaarvoorgebruik.Verkrijgbaarinverpakkingenvan500ml.Uitgebreideproductinforma-tie van Isosource® Soy Energy Fibre vind je opwww.NestleHealthScience.nlofwww.NestleHealthScience.be

Isosource®SoyEnergyFibreiseendieetvoedingvoormedischgebruik.Gebruikenondermedischtoezicht.

2 keer € 500geef uw mening!

en maak kans op 2 x 2 bioscoopbonnen!http://www.nestlehealthscience.nl/healthcare/nl/info/Pages/Contact.aspx

‘Multidisciplinairesamenwerkinglijktwel

hettoverwoordvanditdecennium’

de ene logopedist is de andere niet! Evenmin de ene diëtist de andere niet is en …… wieenwatiemandisofdoetwordt,zoalsalgemeenbekenddoorvelein-enexternefactorenbeïnvloedengevormd.DesondanksgaanweindezeuitgavevandeNFactsproberendeovereenkomstenenverschilleninopleidingenberoepsuitoefeningtussen3actievelogopediecollega’stebeschrijven.wijhebbenAnne-Sophie Beeckman (logopedist AZ Maria Middelares Gent België), Marjan Nijenhuis en Vera Hoskam (bei-den zijn logopedist bij Stichting Coloriet Lelystad Nederland),bereidgevondenhunkennisenervaring,inhetbijzonderophetgebiedvandysfagie(slikstoornissen),metonstebespreken.

opleiding & werkveld

InBelgiëzijner13opleidingentotlogopedist.wathier-bijinhetoogspringt,isdaterzoweleenbachelor-alseenmaster-opleidingLogopedieenAudiologiebestaatmetalsafstudeerrichtingLogopedie. InNederlandkanopachtplaatsende4-jarigebacheloropleiding(Hbo)totLogopedistaaneenvandeHogescholengevolgdwor-den.Daarnabestaanerookhiermogelijkhedentotver-derespecialisatieopallerleigebiedenenniveaus,zoalsspecialisatiecursussendysfagie.

InBelgiëenNederlandzijnlogopedistenactiefbinnenver-schillendewerkvelden: de vrijgevestigde praktijk (eerstelijn), ziekenhuis, verpleeghuis, revalidatiecentra, scholenvoor speciaal onderwijs, gehandicaptenzorg, Gemeente-lijkeGezondheidsDienst(GGD)inhetkadervandeschool-logopedie,hogescholen,zangindustrieenhetbedrijfsleven,waarbijwevooralmoetendenkenaanpresentatietechnie-ken en stemgebruik. In beide landen is de logopedischezorg direct toegankelijk. Maar in de praktijk komen demeeste patiënten op doorverwijzing van een NKO-arts*,specialist ouderengeneeskunde, neuroloog of huisarts.Kortom,delogopedistisalombekendenbereikbaar.

Ookmet de terugbetaling van de logopedist is het inbeide landen prima geregeld. Zo wordt in Nederlandlogopedie vergoed uit de basisverzekering en bestaatervoorpatiënten,naasthetverplichteeigenrisico,geeneigenbijdrage.InBelgiëisdatandersgeregeld.HetRIZIV(Rijksinstituut voor Ziekte- en InvaliditeitsVerzekering)schrijftvooropwelkevoorwaardenlogopedischethera-pievergoedwordt.Perstoorniszijnerbepaaldewette-lijkevereistenvoorterugbetaling.

Multidisciplinaire samenwerking “Multidisciplinairesamenwerkinglijktwelhettoverwoordvan dit decennium”, zegt Anne-Sophie Beeckman. “Ookvoor logopedisten is multidisciplinaire samenwerkingonontbeerlijkenvancruciaalbelangvoordepatiënten-populatie.Eengroepprofessionelezorgverlenersdieal-lenmethetzelfdedoel,namelijkdepatiëntenzijn/haarproblematiek,eenbehandelingsplanopzetten”.

Eenmultidisciplinairesamenwerkingmetbetrekkingtotdysfagie,zienweonderanderebinnenziekenhuizenenverpleeg-enverzorgingsinstellingengoedtotuitingko-men.Hierzijn inhetafgelopendecenniumslik-,vocht-,voedings- en eetteams in het leven geroepen omdezemultidisciplinairezorgteleveren.Delogopedistendiëtistzijndevastespelersbinnenditsoortteams.Ergotherapieenfysiotherapiewordengeconsulteerdwanneererhulp-vragenzijnover(hoofd)houdingofindienerhulpmidde-lennodigzijnbijhetetenendrinken.Incidenteelkandesettingwordenuitgebreidmetpsychologen,specialisten,apothekerofinkopers.

dysfagie kan als complicatie voorkomen bij:

◆ Patiëntenmetprogressieveneurologischeaandoeningenzoals:

◗ ziektevanParkinsonenparkinsonismen

◗ ziektevanHuntington

◗ ALS(Amyotrof(isch)eLateraleSclerose)

◗ MS(MultipleSclerose)

◆ PatiëntenmetCVA

◆ Patiëntenmetoncologischeproblematiekinhethoofdhalsgebied

◆ Canulepatiënten

◆ Post-intubatiepatiënten

◆ Geriatrischepatiënten(algemeneverzwakking,pulmonaireproblemen)

◆ Patiëntenmeteendementieelbeeld

◆ Patiëntendiebijwerkingenondervindenvanmedicatie

Door de bomen het bos nog zien? op zoek naar dysfagie

Dysfagie wordt in beide landen gediagnosticeerd dooreencombinatie vangevalideerdescreeningsinstrumen-ten(bijvoorbeeldEAT-10)ofzelfontwikkeldescreenings-instrumenten en (bedside) slikonderzoeken. De praktijkleert ons dat in de verschillende instellingen in beidelanden ook veel verschillende dysfagierichtlijnen, slik-screening en bedside watersliktesten worden gehan-teerd.Hiergaatechthetprincipevanzoveelmensenzo-veelwensenop.

Eengreepuitdit“oerwoud“aanmogelijkhedendieinbei-delandenfrequentingezetworden:AMCwatersliktest,

protocolfunctioneelslikonderzoek1de‘SlikscreeningnaeenCVA’vanhetUMCSt.Radboud,descreeningdysfa-gie vande cursus ‘Slikstoornissenbij verworvenneu-rologischeaandoeningen’.Anne-SophieBeeckmanvultaan “Een van de enige gevalideerde slikscreenings isdeTOR-BSST© (TorontoBedsideSwallowingScreeningTest2),dochdedure (opleidings)prijsénhet feitdatditenkelvoorCVA-patiëntenis,zorgtervoordatlogopedis-tenmeestaleenzelfontwikkeldinstrumentgebruiken.”

Tot nu toe is het moeilijk gebleken een Europese oflandelijke richtlijn voor dysfagie/slikscreening te ont-wikkelen. “Navraagbijdecollega’s indeverschillendewerkvelden leertdathierechterweldegelijkbehoefteaanbestaat”,merktMarjanNijenhuisop.Eenopsteker,zegt Anne-Sophie Beeckman, is het initiatief van deEuropeanSocietyforSwallowingDisorders(ESSD)dieophaarcongresinBarcelona(oktober2012)Europeserichtlijnenoverditonderwerpgoedkeurde.Dezericht-lijnen zullen binnenkort op haar website verschijnen(www.myessd.org).

Vergoeding in geval van dysfagie: BELGIë

◆ Rechthebbende met dysfagie waarbij de voed-sel-ofvochtinnameperosbedreigdisofmeteenrisicoopaspiratie

◆ Voorschrift moet worden opgemaakt door eengeneesheerspecialist (fysische geneeskunde inderevalidatie,geriatrie,ORL,neurologie,neuro-psychiater, pediatrische neurologie, inwendigegeneeskunde,pediatrie,heelkunde)

◆ Bijhetvoorschriftwordtaltijdhetresultaatbijge-voegdvaneenobjectiefonderzoek:eenVFES(VideoFluoroscopicEvaluationofSwallowing)ofeenFEES(FiberopticEndoscopicEvaluationofSwallowing)

NEDErLAND

◆ Cliënten waarbij de kauw- en/of slikfunctie isaangedaan

◆ Verwijzing door huisarts of specialist (bijvoor-beeldspecialistouderengeneeskunde,KNO-arts*ofneuroloog)

◆ Bijverwijzingniet altijd resultatenvanobjectiefonderzoek aanwezig; onderzoek (slikvideo ofFEES)gebeurtopaanvraaglogopedist,inoverlegmetdeverwijzer.**

RelatiefnieuwisdescreeningsmogelijkheidmetbehulpvandeEAT-10.Eenvoorspellendendiagnosticerendscreeningsinstru-mentdatuitgevoerdkanwordendoorzorgprofessionals,zoalsverpleegkundigenenverzorgenden.

Deaanwezigheidvaneenmedischeaandoeningzoalseenher-senbloeding, hoofd-halskanker, hoofdtrauma, de ziekte vanAlzheimer,deziektevanParkinson,longontstekingofbronchitiszijneenindicatieomalertertezijnophetmogelijkvoorkomen/aanwezigzijnvandysfagie.3

Desondanks wordt dysfagie vaak slecht gediagnosticeerd envaaknietof te laatgesignaleerd.Ditkan leiden toteenreeksfysiekeproblemen(bijv.aspiratie-ofslikpneumonie)dieophunbeurt een negatieve invloed op de voedingstoestand kunnenhebben. Indiendesymptomenvandysfagienietadequaatbe-handeldworden,kanditbovendienleidentoteenafnamevanzoweldefysiekealspsychischegezondheidenalgemenekwali-teitvanleven.4Eenjuistediagnoseenbehandelingvandysfagievraagtomeenmultidisciplinairesamenwerkingenbegintmeteensystematischescreeningvanhoogrisicopatiënten.Zorgpro-fessionalsbevindenzichineenuniekepositieomalerttezijnopeenhogeprevalentievanslikproblematiek (ofdysfagie)onderouderen en hoogrisicodoelgroepen. Zij kunnen de risicogroe-penidentificerendieopbasisvaneengevalideerdscreenings-

instrument interventie nodig hebben, en verzekeren datdezemensenpassendezorgontvangen.5Screeningopdys-fagiewordtinderichtlijnenvanharteaanbevolen.3

Systematische screening met een gevalideerde methode(bijvoorbeelddeEatingAssessmentTool, EAT-10)6 als on-derdeel van een uitgebreid zorgprotocol biedt multidisci-plinaire teamsdemogelijkheideffectiever tehandelenendesymptomentebestrijden.Ditleidttoteenverminderingvandeeconomischeenmaatschappelijkebelastingeneenverbeteringvandekwaliteitvanleven.7Zorgcentrameteensystematische screening op dysfagie bereiken aanzienlijkbetereresultatenmeteensignificantereductieinlongont-stekingen(55%)eneenkortereverblijfsduurinhetzieken-huis.8

Hetisbelangrijkzichterealiserendatstilleaspiratiegemistkanwordenbijwatersliktestenendatdebetrouwbaarheidvandewatersliktestvariabel is.Deslikmechaniekenmo-gelijkecompensatietechniekenkunnenviaFEES (Fiberop-tic Endoscopic Evaluation of Swallowing) of een slikvideo(video-fluoroscopie)objectiefonderzochtworden.BijFEESwordtdeslikfunctiebekekenmetbehulpvaneenflexibeleendoscoopviadeneus.Destructurenwordenvanbovenafgezien. Bij een slikvideowordt de cliënt enkele secondenblootgesteld aan röntgenstraling.Hierbij kan vanaf de zij-kantofvoorkantwordenbekekenhoehetvocht/devoeding

van verschillende consistenties(met een contrastmiddel) wordtgeslikt.

Zodra het probleem vastgesteldwordt kan er een behandelplanopgesteld worden. Hierbij kangekozen worden uit een oor-zaakgerichte therapie (reha-biliterende therapie) of eensymptoomgerichte therapie(compensatoiretherapie):

• REHABILITERENDE THERAPIE: oefeningen die bepaaldespierenofspiergroepentrainen.Bijvoorbeeldoefeningendiedefunctievandetongspierenverbeteren.Hierdoorisdepatiëntbeterinstaatomvoorhetslikkeneenbetere,homogenere,bolusindemondtemaken.9

• COMPENSATOIRETHERAPIE:biedtdepatiëntstrategieënomslikproblementeoverwinnenzonderdatdeonderlig-gendeoorzaakweggenomenwordt.Depatiëntleerthoehijtijdenshetetenendrinkenproblemen(zoalsverslikkenenhoesten)kanvermijden.Veranderenvanhetdieetvandepatiëntnaareenaangepasteconsistentiekanhierbijeenhulpmiddelzijn.9

EaT-10

impactondiagnosisandtreatment.Dysphagia.2002Spring;17(2):139-46.•5CicheroJA,HeatonS,BassettL.Triagingdysphagia:nursescreeningfordysphagiainanacutehospital.JClinNurs.2009Jun;18(11):1649-59.•6BelafskyPC,MouadebDA,ReesCJ,PryorJC,PostmaGN,AllenJ,LeonardRJ.ValidityandreliabilityoftheEatingAssessmentTool(EAT-10).AnnOtolRhinolLaryngol.2008Dec;117(12):919-24.•7ClavéP,ArreolaV,RomeaM,MedinaL,PalomeraE,Serra-PratM.Accuracyofthevolume-viscosityswallowtestforclinicalscreeningoforopharyngealdysphagiaandaspiration.ClinNutr.2008Dec;27(6):806-15.•8HincheyJA,ShephardT,FurieK,SmithD,wangD,TonnS;StrokePracticeImprovementNetworkInvestigators.Formaldysphagiascreeningprotocolspreventpneumonia.Stroke.2005Sep;36(9):1972-6.•9Logopedischebehandelingvanslikstoornissen.Availableonline

atwww.dysfagie.com. AccessedNovember 6, 2012. • 10BogaardtHCA, FranchimontH,VanRavensbergCD.Slikproblemenbijverpleeghuisbewoners.Multidisciplinairerichtlijnchronischneurologischedysfagiebijverpleeghuisbewoners.Amersfoort:NederlandsPa-ramedischInstituut/NPi;2000.

*NKOarts/KNO-arts:Neus-,Keel-enOorarts•**Afhankelijkvandesettingwaarindepatiëntverkeert•1Maks-vanderVeerS.Slikkeninbeweging:instructieboek:demultidisci-plinairebenaderingvanorofaryngealeslikstoornissennaoncologischeingrepeninhethoofd-enhalsgebied.Swets&Zeitlinger,1995.•2MartinoR,SilverF,TeasellR,BayleyM,Ni-cholsonG,StreinerDL,DiamantNE.TheTorontoBedsideSwallowingScreeningTest(TOR-BSST):developmentandvalidationofadysphagiascreeningtoolforpatientswithstroke.Stroke.2009Feb;40(2):555-61.• 3SmithHammondCA,GoldsteinLB.Coughandaspirationoffoodandliquidsduetooral-pharyngealdysphagia:ACCPevidence-basedclinicalpracticeguidelines.Chest.2006Jan;129(1Suppl):154S-168S.Review.•4EkbergO,HamdyS,woisardV,wuttge-HannigA,OrtegaP.Socialandpsychologicalburdenofdysphagia:its

De juiste consistentie. Verslik je niet! ZowelinNederlandalsinBelgiëisergeeneenduidigebenamingvanconsistenties.Erwordenzeer veel ver-schillendebenamingenvoorconsistentiesvandrankenenvoedinggebruikt.Overhetalgemeenwordendeter-men siroopdikte, honingdikte en vladikte/puddingdikteherkendengebruikt.Sommigezorginstellingenhebbendaarnogdetermkarnemelkdikteaantoegevoegd.Voorde voedingworden de benamingenmet/zonder korst,gemalen voeding, mixvoeding/vloeibare voeding ge-bruikt.Somswordtookoverdeeltjesgroottegesproken.

NetzoalsdeeerderuitgesprokenwensvooreenEuro-peseoflandelijkerichtlijnvoordysfagie/slikscreeningiser in beide landenbehoefte aan eenuniversele bena-ming voorde verschillende consistenties vandrankenen voedsel, melden Anne-Sophie en Vera enthousi-ast.Daarwordtalovernagedacht.HetDysphagiaDietStandardisationInitiativewiltegen2015eeninternatio-naleconsensusbereiken.

Hetisalweermeerdantienjaargeledendatermulti-disciplinaire richtlijnen verschenenmet betrekking tot‘Slikproblemenbijverpleeghuisbewoners.’10Dezericht-lijnwasinNederlandeenlandelijkmultidisciplinairiniti-atiefmetalsdoelmeerordeindechaostescheppen.Ditheeft geleid tot eenmeereenduidige terminologieomdeconsistentieteomschrijven.

Consistentie terminologieA:dun

B:vloeibaar

C:dikvloeibaar

D:extradikvloeibaar

E:gemalen

F:zachtevoeding

Bijhetvaststellenwelkeconsistentievooreenbepaaldecliëntgeschikt is,bekijktde logopedistwelkefasevande slikactie is aangedaan.De logopedist beslistwelkeconsistentie van dranken, van dun tot extra dik vloei-baar, voorde cliënt passend is.Omdatdit voor iederecliëntverschilt,ishetvangrootbelangdatervoldoendekeuzeszijnindeconsistentievandranken.Daarbijishetbelangrijk dat de consistentieveranderde drank iederekeerdezelfdeconsistentieheeft,zodathetrisicovanas-piratiezoveelmogelijkbeperktwordt.Maarhet isookbelangrijkdaternietdikkerdannodig ingediktwordt,aangezien te veel indikken onder andere een gevaarvormt voor dehydratie. Binnen Stichting Coloriet heb-benVeraHoskamenMarjanNijenhuisvoor internge-bruikde ‘verdikkingswijzer’ontwikkeldomwisselendeconsistentiediktes van vloeistoffen zoveel mogelijk tevoorkomen.

A Beeckman, logopedist; M. Nijenhuis, logopedist; V. Hoskam, logopedist, spraak-taal patholoog