Ş E Y L E R İ N M A S U M İ Y E T İ

M A S U M İ Y E T M Ü Z E S İ , İ S T A N B U L

Ş E Y L E R İ N M A S U M İ Y E T İ

Orhan PamukM A S U M İ Y E T M Ü Z E S İ , İ S T A N B U L

Bak, bu sessizliklerde şeyler,

Sanki en gizli sırlarını

Teslim edecek gibiler.

—"Limonlar", Eugenio Montale

İ Ç İ N D E K İ L E R

VitrinNo

Giriş

Son Osmanlı Şehzadesinin Hikâyesi

Roman, Müze, Katalog

Füsun’un Evi: Müzenin Yeri

Mahalle: Çukurcuma

Şeylerin Katliamı

Eşyaları Beklemek

Katalog

1 Hayatımın En Mutlu Ânı

2 Şanzelize Butik

3 Uzak Akrabalar

4 Yazıhanede Sevişmek

5 Fuaye Lokantası

6 Füsun’un Gözyaşları

7 Merhamet Apartmanı

8 İlk Türk Meyveli Gazozu

9 F

10 Şehir Işıkları ve Mutluluk

11 Kurban Bayramı

12 Dudaktan Öpüşmek

13 Aşk, Cesaret, Modernlik

14 İstanbul’un Sokakları, Köprüleri, Yokuşları, Meydanları

15 Bazı Nahoş Antropolojik Gerçekler

9

15

21

33

43

49

59

60

62

66

72

73

74

80

82

84

88

92

96

100

104

16 Kıskançlık

17 Artık Bütün Hayatım Seninkine Bağlı

18 Belkıs’ın Hikâyesi

19 Cenazede

20 Füsun’un İki Şartı

21 Babamın Hikâyesi: İnci Küpeler

22 Rahmi Efendi’nin Eli

23 Sessizlik

24 Nişan

25 Bekleme Acısı

26 Aşk Acısının Anatomik Yerleşimi

27 Sarkma, Düşersin

28 Eşyaların Tesellisi

29 Onu Düşünmediğim Dakika Artık Hiç Yoktu

30 Füsun Artık Yok

31 Onu Bana Hatırlatan Sokaklar

32 Füsun Sandığım Gölgeler, Hayaletler

33 Kaba Oyalanmalar

34 Uzaydaki Köpek Gibi

35 Koleksiyonumun İlk Çekirdeği

36 Aşk Acımı Yatıştıracak Küçük Bir Umut İçin

105

108

110

114

116

117

120

124

126

128

131

132

138

142

145

146

147

151

152

154

156

37 Boş Ev

38 Yaz Sonu Partisi

39 İtiraf

40 Yalı Hayatının Tesellileri

41 Sırtüstü Yüzmek

42 Sonbahar Hüznü

43 Soğuk ve Yalnız Kasım Günleri

44 Fatih Oteli

45 Uludağ Tatili

46 İnsanın Nişanlısını Ortada Bırakması Normal midir?

47 Babamın Ölümü

48 Hayatta En Önemli Şey Mutlu Olmaktır

49 Ona Evlenme Teklif Edecektim

51 Mutluluk İnsanın Sevdiği Kişiye Yakın Olmasıdır Yalnızca

52 Hayat ve Acılar Hakkında Bir Film Samimi Olmalı

53 Kırılan Kalbin Acısının ve Küskünlüğün Kimseye Yararı Yok

54 Zaman

55 Yarın Gene Gelin, Gene Otururuz

56 Limon Filmcilik T.A.Ş.

57 Kalkıp Gidememek

58 Tombala

59 Sansürden Senaryo Geçirmek

60 Huzur Lokantası’nda Boğaz Geceleri

63 Dedikodu Sütunu

64 Boğaz’da Yangın

65 Köpekler

66 Nedir Bu?

67 Kolonya

68 4213 İzmarit

69 Bazan

70 Kırık Hayatlar

71 Hiç Gelmiyorsunuz Artık Kemal Bey

72 Hayat da Tıpkı Aşk Gibi...

73 Füsun’un Ehliyeti

74 Tarık Bey

82–83 Çatı Katı

Evden Müzeye Mimari

Dizin

Görsel Kaynakçası

Teşekkür

202

204

209

211

212

213

215

220

221

226

233

234

235

236

237

244

249

254

260

262

263

158

160

164

166

170

176

177

178

180

181

182

188

189

190

192

194

197

198

201

Masumiyet Müzesi’nin birinci katının genel görünümü. Kutu dizisi ortadaki boşluğun öte yanında gözüken 2 no’lu “Şanzelize Butik” adlı vitrinle başlayarak sağdaki duvar

boyunca bölüm bölüm ilerliyor. Aşağıda, giriş katındaki 68 no’lu “4213 İzmarit” adlı vitrin; yukarıda, ikinci katta ise “Füsun’un Ehliyeti” başlıklı 73 no’lu vitrin gözüküyor.

9

son osmanlı şehzadesinin hikâyesi

Romanın ve müzenin fikri ilk 1982 yılında bir aile toplantısında, Şehzade Ali Vâsıb Efendi ile tanıştığımda aklıma geldi. Osmanlı Padişahı V. Mu-rat’ın küçük torunu olan şehzadenin, saltanat sürseydi ve Osmanlı hane-danı Türkiye’de ve iktidarda olsaydı, o yıllarda tahtta olması gerekiyor-du. Ama Osmanlı Devleti’nin yıkılışı ve 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin de kuruluşundan sonra Türkiye’ye dönmeye yeni izin alabilmiş olan bu seksenlik adamın derdi, ne taht ne de siyasi iktidardı. Ecdadının altı yüz yıl yönettiği ve ancak yabancı bir pasaportla girebildiği Türkiye’de sü-rekli kalabilmek istiyordu yalnızca. İskenderiye’de yaşıyor, yazlarını Portekiz’de, Avrupa’nın ve Ortadoğu’nun tahtını ve iktidarını kaybetmiş emekli kral ve prensleriyle ahbaplık edip vakit öldürerek geçiriyordu. (Bana İran Şahı Rıza Pehlevi’nin ilk karısı Fevziye’den neden ayrıldığını anlatmıştı.) Ölümünden sonra oğlu Osman Osmanoğlu tarafından dü-zenlenip Bir Şehzadenin Hatıratı, Vatan ve Menfâda Gördüklerim ve İşit-tiklerim adıyla 2004’te yayımlanan hatıralarından da anlaşılabileceği gi-bi, şehzadenin hayatta sürekli derdi parasızlık olmuştu. Geçinebilmek için uzun yıllar İskenderiye’deki Antoniadis Saray ve Müzesi’nin önce bilet kontrolörlüğünü, sonra da müdürlüğünü yapmıştı. “Sarayın idaresi, temizliği ve eşyalarının muhafazasına memur idim” diye gururla yazar hatıralarında. “Gümüşler, kristaller, mobilyalar vesaire uhdemde idi.” Aile sofrasında meraklı sorularım üzerine, seksenlik Şehzade, Kral Fa-ruk’un kleptoman olduğunu da anlatmıştı: Kral Faruk Antoniadis Saray ve Müzesi’ni ziyaretinde, çok beğendiği antik bir tabağı kimseye sorma-dan camekânı açıp yanına alarak Kahire’ye, kendi sarayına götürmüştü. Başka sorularım üzerine Şehzade, Osmanlı Devleti yıkılıp hanedan İs-

G İ R İ Ş

Müzenin giriş katı. Yere romanın geliştirip açıkladığı Aristocu zaman anlayışını, yani bölünemez anları birleştiren çizgiyi simgeleyen zaman spirali işlenmiş. Tıpkı atomlar gibi, şeyler de, merkezdeki bu boşluğun çevresinde; yukarıdaki “Zaman” adlı 54 no’lu bölümdeki saatlere doğru uzanıyor. İster sigara izmariti ister tuzluk olsun, müzedeki her eşya bize tek tek anları hatırlatarak zamanı mekâna çeviriyor.

10 orhan pamuk

tanbul’u terk etmeden önce Ihlamur Kasrı’nda yaşadığını, Galatasaray Lisesi’nden sonra –Atatürk’ün de gittiği– Harbiye’deki Harp Okulu’na devam ettiğini anlatmıştı. Bütün bu yerlerde, ondan kırk elli yıl sonra, ben çocukluğumu geçirmeye başlayacaktım. Gözümün önünde yanık yı-kık saraylar, konaklar, çocukluğumu geçirdiğim Nişantaşı’nın eski so-kakları ve matematik dersi alan bir şehzade canlanıyordu.

Şehzade, elli yıllık bir sürgünden sonra, Türkiye’ye temelli geri dön-me ve para kazanma dertlerine çözüm olacak bir iş aradığını, ama ne ya-zık ki kimseden yardım görmediğini şikâyetle anlatıyordu. Kimsenin ona yardım etmemesinin temel nedeninin, laik Türkiye Cumhuriye-ti’nin gizli servislerinin son Osmanlı Padişahı olabilecek kişinin siyasi bir sembol olmasını engellemek olduğunu anlıyorduk. İhtiyar şehzade-nin böyle bir niyeti olmadığını bildiğimiz için, aile sofrasındakilerden biri, Ali Vâsıb Efendi’nin çocukluğunda çok vakit geçirdiği Ihlamur Kas-rı’nda müze rehberi olarak belki iş bulabileceğini söyledi. Hem bir mü-zeye çevrilmiş Ihlamur Kasrı’ndaki hayatı hem de müze-saray yönetici-liğini çok iyi bildiği için, bu iş onun dertlerine mükemmel bir çözüm ol-maz mıydı?

Bu öneriyle birlikte, Şehzade dahil sofrada oturan hepimiz bir an Ali Vâsıb Efendi’nin çocukluğunda dinlendiği, ders çalıştığı odaları ziyaret-çilere nasıl gezdirebileceğini, hiçbir mizah duygusuna kapılmadan, cid-diyetle hayal ettik. Daha sonra bu hayalleri yeni biçimler bulmak isteyen genç bir romancının iştahıyla kendi başıma geliştirdiğimi de hatırlıyo-rum: “İşte, efendim,” diyecekti Şehzade, her zamanki aşırı nazik üslu-buyla, “burası yetmiş yıl önce benim yaverimle birlikte oturup matema-tik çalıştığımız odadır!” ve rehberlik ettiği eli biletli müze kalabalığın-dan ayrılacak, müze ziyaretçisinin basabileceği yer ile sergilenen eşyalar arasındaki eski tarz kırmızı kadife kordonlu (tıpkı müzemizin çatı ara-sındaki gibi) pirinç ayaklıklı sınır çizgisini geçerek çocukluk ve gençli-ğinde oturduğu masaya oturacak, o zaman aynı kalemler, cetvel, silgi ve kitaplarla nasıl çalışıyorsa taklit edecek ve oturduğu yerden müzesever-

giriş 11

lere “Değerli ziyaretçiler, işte burada böyle matematik çalışırdım efen-dim” diye seslenecekti. Tıpkı başkahramanım Kemal gibi insanın rehbe-ri olduğu bir müzenin aynı zamanda bir eşyası olmasının zevklerini ya da insanın yaşamış olduğu bir hayatı, yıllar sonra, bütün eşyalarıyla, bir mü-zede başkalarına anlatmasının heyecanını ilk böyle hissettim. Bir roman ve müze olarak Masumiyet Müzesi’nin ilk çekirdeği budur! Baştan beri müzeyi ve romanı birlikte düşündüm.