Excursie BlauweBessenPlantage

Fam. Schrijnwerkers Meeuwen-Gruitrode

Een samenwerking project

Voorwoord

Ontstaan - verloop van de BlauweBessenPlantage

De BlauweBessenPlantage van Frans en Ruth Schrijnwerkers bestaat sinds 1990 in België. De wortels van het bedrijf liggen in het Nederland-se Grubbenvorst, waar Rob Schrijnwerkers in 1969 het eerste perceel blauwe bessen aanplantte. Wat oorspronkelijk een experiment was, ingegeven door de fruitcrisis, bleek een succesverhaal te worden. De beide zonen zagen wel degelijk een toekomst in blauwe bessen en het bedrijf in Nederland werd geleidelijk overgenomen door de oudste zoon Leon Schrijnwerkers.

Ruth en Frans ontvangen ook heel graag groepen en vertellen hun verhaal dan met kennis en passie. Tijdens deze excursie wordt elk duurzaam aspect belicht en in het lespakket besproken.

Inhoudsopgave

Alle vakkenDuurzame landbouw 9

Lichamelijke opvoedingFietsen 5

AardrijkskundeLandschap 4Landbouw 8Grondstoffen 10Klimaat 15Droogte 16Plagen en ziekten 17

NatuurwetenschappenGrondstoffen 10Plantengroei 12Droogte 16Plagen en ziekten 17

TechniekDroogte 16Plagen en ziekten 17Landbouwmachines 18Verpakken 22

SEIVerpakken 22Betalingsmogelijkheden 25

ToerismeReclame 26Tewerkstelling 27Duurzame economie 28

VoedingKookworkshop 29Recepten 30Duurzame voeding 32

Blauwe Blessen4

Binnenkort gaan jullie op excursie naar de BlauweBessenPlantage in Gruitrode. Vooraf gaan we ons voorbereiden: we gaan het landschap bekijken en de fi etstocht uitstippelen.

Landschap

Het bedrijf van de familie Schrijnwerkers ligt op de Weg naar As 121 in Gruitrode. We gaan met de fi ets. Voor goed voorbereid te zijn kunnen we een kaart nemen en een route uitstippelen maar we kunnen ook een route plannen met een computerprogramma. Er bestaan verschillen de sites zoals Google maps, Mappy, Mapsource, Mapy enz.. Bekijk ook het landschap via de satelliet foto. Doe hetzelfde op een topografi sche kaart.

Als je op een specifi ek punt klikt dan zie je op welke hoogte die plaats ligt. Het reliëf wordt ook aangeduid door middel van kleuren. Je kan de kaart verschuiven door er met je muis links op te klikken, en te slepen. Je ziet op deze kaart dat er nagenoeg geen hoogteverschillen zijn. Op de weg van Meeuwen naar Gruitrode is er eenmaal een hoogteverschil, door de mens aangelegd om het verkeerd beter te laten doorstromen.

LandschapselementenEen landschapselement is een onderdeel van het landschap, de bouwstenen die samen de structuur van het landschap bepalen. Verschillen in aard, hoeveelheid en samenhang van landschapselementen dragen bij aan de karakteristieke kenmerken van het landschap. Ze hebben veelal een historische achtergrond: de invloed van de mens in het verleden op het landschap is er dan in terug te vinden. Landschapselementen kunnen punt-, lijn- of vlakvormig zijn:

• puntvormige elementen zijn bijvoorbeeld: een poel, een solitaire eik in een weiland en een grenspaal

• lijnvormige elementen zijn bijvoorbeeld een sloot, een berm, een haag, een houtkant, een struweel, een wandelpad, en lint bebouwing.

• vlakvormige elementen zijn bijvoorbeeld een akker, een weiland, een plantage, een landbouwbedrijf, een bos, een fabriek, een dorp en een stad.

aardrijkskunde

Routebeschrijfving Google Maps Satelliet foto omgeving Gruitrode Typografi sche kaart

Googletopografi sche kaartMeeuwen-Gruitrode.

5

De meeste landschapselementen zijn kwetsbaar voor moderne ontwikkelingen. Omdat het beeld van het landschap door deze elementen wordt gedragen, gaat de kwaliteit van het landschap achteruit bij het aan- tasten of geheel verdwijnen van landschapselementen. Met name provinciale en gemeentelijke overheden hebben een rol bij de bescherming en het behoud van de landschapselementen. Daarnaast zijn er verschillende organisaties die zich op het behoud en herstel van landschapselementen richten.

Fietsen

Let erop voordat je vertrekt dat je fiets in orde is. Stel jezelf de volgende vragen:• Zijn mijn remmen in orde?• Werkt mijn licht?• Zijn mijn banden niet te plat?• Staat mijn zadel op de juiste hoogte? Bij de juiste hoogte voor een

zadel kan je nog net met je tippen aan de grond.• Juiste hoogte van het stuur, recht zitten en je zal veiliger en stabieler

fietsen.

Maak afspraken voor de fietstocht• Fiets in eenzelfde cadans zodat u niet te hard of te traag gaat ten

opzichte van je medefietsers.• Fiets op de juiste plaats ook als je in groep fiets blijf je op het fietspad.• Zorg dat er een begeleider voor en achter de groep fietst en in de mate

van het mogelijke in het midden ook iemand.• Elke begeleider communiceert best met een fluitje en spreek vooraf

signalen af: (voorbeeld)• 1x lang = opletten voor gevaarlijke verkeerssituatie• 2x lang = aansluiten• 2x kort= stoppen• 3x kort = stoppen en afstappen

• Zorg dat iedereen goed zichtbaar is dus zorg dat iedereen een fluohesje draagt.

• Houdt voldoende afstand zodat er geen botsing ontstaat bij een plotseling oponthoud.

• Wijs er de leerlingen op dat ze goed moeten opletten bij een vracht- wagen die rechts afslaat voor de dodehoek; tip: organiseer bezoek van een vrachtwagen met dodehoek info.

• Geniet van de inspanning!

lichamelijke opvoeding

A Het leven is als het berijden van een fiets. Om je evenwicht te houden, moet je in beweging blijven-

(Albert Einstein)

Blauwe Blessen6

Afspraken over de daguitstap

Tijdens het fietsen• Bekijk tijdens het fietsen de verschillende landschappen en kijk of je

ze herkent van de satelliet foto’s.• dorpskern• uitlopend woongebied• landbouwgebied• bossen• Herhaal de fietsafspraken kort:

Op de boerderij• De leefregels van de school blijven gelden.• We maken tijd voor eetpauzes om 10u30 en om 12u. (daartussen niets)• Je respectvol en beleefd gedragen dwingt respect af.• Kampioen zijn is plezant maar wordt geen zwerfvuilkampioen.• Enthousiasme is een pluspunt, maar wordt niet TE uitbundig.

A Drie gouden regels - Blijf goed zichtbaar. - Respecteer elkaar. - Begrijp elkaars redenen om op de rijbaan te zijn.

7

BlauweBessenPlantageEind september 2016 heb je een dag op de BlauweBessenPlantage van de familie Schrijnwerkers doorgebracht. De rest van het schooljaar zal je in verschillende lessen alles wat je daar zag, hoorde, rook en proefde zien terugkomen. Zo zie je dat elk vak terug te vinden is in de praktijk en dat ze allemaal van even groot belang zijn voor jouw dagelijkse bezigheden, wat je ook doet.

In deze bundel bekijken we het landschap in het algemeen en de landbouw in het bijzonder, we stellen ons de vraag wat duurzame landbouw is en later bekijken we de blauwe bessen. We zoemen in op de techniek en het sociaaleconomische, kortom alle factoren zijn nodig om een bes op jouw bord terecht te laten komen.

Kortom deze bundel geeft een weerslag van wat je kon ervaren op de BlauweBessenPlantage.

Blauwe Blessen8

Landbouw

Algemeen

TuinbouwsectorJe kan de tuinbouwsector makkelijk herkennen aan de lange rijen met fruit-boompjes of plantages met bessenstruiken, serres, de enorme loodsen of de fruitautomaten (zie foto 5).

Landbouw

Landbouwtypes

Moderne bedrijven

• grote loodsen

• veevoeder in silo’s

• voedselsleuven

• voedsel in balen

Traditionele hoeve

• verbonden gebouwen

• binnenkoer

• meerdere losse

gebouwen

• gesloten vorm

Akkerbouw Veeteelt Tuinbouw Gemengd

Definitie Teelt op akkers dieren kweken Telen van groeten, fruit, bloemen, planten en bomen in serres in volle grond.

Combinatie van vorige.

Kenmerken Rendabel = kapitaalintensief en arbeidsintensief

Grote bedrijfsoppervlakte

Extensieve teelt: vb. bio landbouw laag rendement = kapitaalextensief en arbeidsextensief

Intensieve teelt: vb. tradionele landbouw, hoog rendement = kapitaal- intensief en arbeids- extensief

Kleine bedrijfsoppervlakte

Hoog rendement = kapitaalintensief en arbeidsintensief

Kleine tot grote bedrijfs-oppervlakte

Hoog rendement = kapitaalintensief en arbeidsintensief

Grote bedrijfsoppervlakte

Voor Voedselgewas: tarwe, suikerbiet, aardappelen, rogge, spelt, ...Voedergewas: voederbiet, gras, mais, ...Nijverheidsgewas: vlas, hop, gerst, ...

Vlees, melk, eieren, pels, ... Fruitteelt: bessen, aardbeien, ...Groenteteelt: asperges, kool, prei, ...Sierteelt: snijbloemen, bomen, planten, ...

Akkerbouw en veeteet

Tuinbouw en veeteelt

Plantages met bessenstruiken Fruitautomaat

aardrijkskunde

A Het is even moeilijk voor een dichter over poëzie te spreken als voor een plant over tuinbouw. (Jean Cocteau)

9

Duurzame landbouw

Duurzame landbouw is een vorm van landbouw die past binnen een duur-zame ontwikkeling. Dat wil zeggen dat een dergelijke vorm van landbouw toekomstbestendig is, zowel in ecologisch, economisch als in sociaal opzicht.

Duurzame landbouw moet voldoen aan de volgende eisen:• Er wordt voldoende voedsel geproduceerd op een zodanige wijze dat

boeren er een gunstige prijs mee verdienen.• Er wordt zodanig geproduceerd dat welzijn en sociale condities voor de

betrokkenen wereldwijd gunstig zijn, en daarbij gaat het bijvoorbeeld om werkgelegenheid, lonen, prijzen en voedselveiligheid.

• Er wordt zodanig geproduceerd dat er geen negatieve gevolgen zijn voor het milieu en dat het gebruik of aanwezigheid van residuen, kunstmest en chemische gewasbeschermingsmiddelen tot een minimum beperkt wordt.

• De zorg voor biodiversiteit, dieren en planten binnen en buiten het bedrijf optimaal is, door o.a. natuurbeheer op en om het bedrijf te integreren in de bedrijfsvoering.

• De zorg voor het landschap vanzelfsprekend is waarbij het bedrijf ligt ingebed in zijn omgeving.

• Het gebruik van water, energie en grondstoffen zodanig is georganiseerd dat er geen verspilling optreedt. Zo wordt water gezuiverd, wordt energie opgewekt en op bedrijfsniveau naar een kringloop van voedingstoffen gestreefd.

Leefbaar Billijk

Duurzaam

Levens-vatbaar

People (mensen)

sociaal

Planet(aarde)

ecologisch

Profit (resultaat)

economisch

Figuur 1 - Duurzame landbouw

A Een welomschreven doel is het geheim van een duurzaam proces. (Victor Cousin)

alle vakken

Blauwe Blessen10

Grondsoorten

Zijn er verschillende soorten grond?Elke plant heeft een andere soort grond nodig om zijn gewas goed te laten groeien. Welke grondsoorten zijn er? Zand – Leem – Klei en mengvormen van deze drie zoals zandleem

• zand heeft grove korrel• leem een fi jne korrel• klei een hele fi jne korrel

Waar zit welke grond?Zie bodemkaart België

Op deze kaart kan je bekijken in welke streken zandgrond voorkomt. Door een adres in te geven zie je de info over de plaats die jij wil: de grondsoort, de hoogte, de geschiedenis van de grond op die plaats, en door op een specifi eke plaats te klikken krijg je daar nog meer informatie over.

aardrijkskundenatuurweten-

schappen

Doe de bezinkingsproef:1 Vul de maatbeker met 10ml luchtdroge grond.2 Vul aan met 10ml water.3 Schud krachtig om alle lucht te verwijderen.4 Vul aan met nog eens 10ml water. 5 Schud krachtig, zet de maatbeker neer en druk de chonometer in.6 Lees de hoogte van de kleifractie af nadat het water helder is geworden.

Lees de hoogte van de leemfractie af na 18 uur.Lees de hoogte van de zandfractie af na 2 minuten.

Zand Leem Klei Water

Bezinkingsproef

1 2 3 4 5 6

GoogleGeopunt/kaart

11

Grondsoorten in LimburgIn Limburg komen er 2 soorten grond voor; Kempen en zandleemgronden.

De Kempen (Limburgen, Antwerpen en een klein stukje van Vlaams-Brabant) kent eigenlijk dezelfde zandgrond als die van het noordelijke deel van Oost- en West-Vlaanderen (de zandstreek). Maar de zandgrond in Oost- en West-Vlaanderen werd al vanaf de 16de eeuw intensiever gebruikt omwille van een dichtere bevolkingsdichtheid door de aanwezigheid van de oude Vlaamse steden: Gent, Ieper, Brugge, Kortrijk, …

In de Kempen begint de ontginning van de zandgronden pas goed vanaf de jaren 1850 , o.m. door de wet van 25 maart 1847 op woeste gronden en de ontsluiting van de Kempen door de aanleg van kanalen en spoorwegen. Voordien was er vooral heidegebied.

Deze Kempense zandgrond is het meest ideaal om de blauwe bessen struiken optimaal te laten groeien. De grond is makkelijk te voeden en te bevochtigen, zonder nat te blijven.

Niet alle gronden zijn rijk genoeg aan voedingsstoffen, om een plant optimaal te laten ontwikkelen. Oplossingen daarvoor zijn:

• De aarde voeden met de juiste voedingsstoffen.• Elk jaar gezonde aarde over de wortels strooien, kleine bedden maken

zodat de wortels goed omringd zijn met gezonde aarde.

A De Kempen, een rijk verleden van een arme streek.

Irrigatie tussen de struiken

YoutubeDe BlauweBessen-Plantage GruitrodeVan minuut 00:53 tot 1:24

Blauwe Blessen12

Plantengroei

Groenten en fruit zijn de eetbare delen van een plant. Sommige groenten kan je rechtstreeks uit de tuin verwerken tot rauwkost. Andere groenten worden pas eetbaar nadat ze gekookt zijn. Fruit delen we op in harde en zachte soorten. Vele groente- en fruitsoorten ken je wel, maar er zijn nog veel meer soorten waar je nog nooit van gehoord hebt. Sommige groenten groeien ondergronds, andere hebben licht nodig. Fruit groeit meestal aan struiken en bomen. In een eigen tuintje kan je heel wat groenten en fruit makkelijk zelf kweken terwijl andere gespecialiseerde zorgen vragen. Stof genoeg voor een boeiend verhaal.

Hoe groeit een plant?Elke plant ontstaat uit een zaadje. De plant ontstaat door celdeling in het zaadje bekijk hieronder hoe dit in zijn werk gaat.

Wat heeft een plant nodig om te groeien?Elke levende materie heeft licht, voeding en water nodig. Planten bezitten de unieke eigenschap om via het chemisch proces van fotosynthese water, zonlicht en CO2 (koolstofdioxide) om te zetten in suikers (glucose) en zo te groeien. Tijdens dit proces komt er zuurstof O2 vrij. Zuurstof is levensnood-zakelijk voor mens en dier. Planten zijn dus niet alleen een bron van voedsel maar ze zijn ook leveranciers van de lucht die wij inademen.

• Bladgroenkorrels in de bladeren zijn de kleine motortjes die licht opvangen.

• Planten hebben de energie uit zonlicht nodig om het proces van fotosynthese te laten werken.

• Huidmondjes op de bladeren halen de koolstofdioxide (CO2) uit de lucht.

• Planten halen water, via hun wortels, uit de grond.• Zuurstof (O2) wordt afgegeven door de plant.

Een plant heeft ook nog voeding nodig om sterk en gezond te worden. Die wordt samen met het water toegediend. Onder voeding verstaan we meststoffen. Dit kunnen natuurlijke of kunstmeststoffen zijn. Een land- bouwer berekent hoeveel meststoffen hij best geeft want hij wil:

• Een gezonde oogst: teveel zou slecht zijn voor onze gezondheid.• Controles goed doorstaan: bij het ontdekken van residu’s worden ze

afgekeurd.• Winst maken: producten zijn heel erg duur dus het gebruik wordt

sterk beperkt.

natuurweten-schappen

A Onkruid is een platnt die alle overlevingstechnieken beheerst, maar nooit geleerd heeft hoe die in rijtjes moeten groeien. (Doug Larson)

Groeistadia van zaad tot plant

13

Hoe gebeurt het voedingsstoffentransport?De vruchtbaarheid van de bodem wordt grotendeels bepaald door de hoeveel-heid humus die hij kan vasthouden. Humus is een donkere stof die ontstaat door verrotting en vermolming van planten en andere organische stoffen. Alle landbouwgewassen hebben die humuslaag nodig om er het voedsel aan te onttrekken om te groeien.Bij de familie Schrijnwerkers worden de voedingsstoffen via het irrigatie-systeem in de grond gebracht of door humusrijke grond op de oude grond te strooien.

MilieuwetgevingMilieuwetgeving is de wetgeving over de bescherming van het leefmilieu, onder meer die van lucht, bodem en water tegen verontreiniging en aantasting. Het Vlaamse beleid inzake milieu en natuur streeft naar een hoog beschermingsniveau voor de toekomstige generaties. Dat gebeurt via de bescherming van mens en milieu, de duurzame aanwending van grond- stoffen en de natuur, het behoud en de bevordering van de landschappelijke en biologische diversiteit.

Definitie leefmilieu: het milieu is het geheel van voorwaarden en invloeden van de natuurlijke omgeving, waardoor het leven mogelijk is.

Definitie verontreiniging: aanwezigheid van stoffen of organismen, veroorzaakt door menselijke activiteiten, op of in de bodem, het water of de lucht, die de kwaliteit op rechtstreekse of onrechtstreekse wijze nadelig beïnvloeden of kunnen beïnvloeden.

Hoe ontstaat een blauwe bes?Als de plant bloeit, is er hulp van buitenaf nodig om de bessen te bevruchten. We spreken van bestuiving. Bijen, hommels, vlinders, wespen en kevers vliegen af en aan om nectar en stuifmeel te verzamelen. Dat vinden ze een echte lekkernij.

In deze figuur zie je hoe belangrijk voedingsstoffen voor een plant zijn en hoe ze in de grond terecht kunnen komen.

Blauwe Blessen14

De fruitteler kan dus niet zonder de bijen en hommels in zijn plantage. Dankzij hen komen er immers méér bessen aan de struiken. De nectar van de fruitbloesem bevat heel wat suiker en het stuifmeel is heel krachtig. Bij het verzamelen van nectar in haar maag en stuifmeel aan haar pootjes, fourageren genoemd, draagt het bijtje ook per toeval stuifmeelkorrels van de ene naar de andere bloem. Dat zijn korrels die op haar harige lijfje blijven plakken. Met wat geluk komen die stuifmeelkorreltjes op de stamper van een volgende bloem terecht. Men spreekt van:

• Zelfbestuiving: als het eigen stuifmeel van een bloem op de eigen stamper terecht komt. Dit komt in de natuur heel weinig voor omdat het niet zo’n goed resultaat geeft.

• Buurbestuiving: als het stuifmeel van een bloem op de stamper van een andere bloem van een zelfde plant terecht komt.

• Kruisbestuiving: als het stuifmeel van een bloem op de stamper van een andere bloem van een andere plant terecht komt. Soms is een bevruchting enkel mogelijk door kruisbestuiving.

De imker is nadien tevreden. Het bijtje verzamelt immers de nectar van de fruitbloesem, slaat die op in haar maagje en brengt de zoetigheid nadien naar de bijenkast. Daar wordt de nectar overgedragen aan een andere werksterbij die daar in verschillende stadia honing van maakt. Zo bestuiven de bijtjes dus de bloesem waardoor er een bevruchting tot stand kan komen.

• Het stuifmeel, dat op de kleverige stempel terecht komt, komt tot ont-wikkeling en vormt een lange stuifmeelbuis.

• Deze stuifmeelbuis groeit verder door de stempel tot aan de eicel in het zaadbeginsel.

• De zaadcel in de stuifmeelbuis en de eicel in het zaadbeginsel ontmoe-ten elkaar en versmelten.

• Er ontstaat een zygote of bevruchte eicel.• De zygote vermenigvuldigt zich tot een kiem waaruit een zaadknop

ontstaat. • Rond de zaadknop ontstaat de vrucht, in ons geval de blauwe bes, en

van het zaad kan er later weer een nieuwe plant ontwikkelen.

SnoeienEind september worden de laatste bessen geoogst en daarna gaat de plant in rust. In februari of maart, al naargelang de temperatuur, worden de struiken gesnoeid zodat de knoppen die overblijven meer kans krijgen om stevige bloesems, en later bessen, te vormen.

Stadio van de honingbijYoutube Het universum van de Honingbij fragment 1BestuivingYoutube Het universum van de Honingbij fragment 2Van nectar tot honingYoutube Het universum van de Honingbij fragment 3

A Het snoeien is ook een snelle dunmethode.

Bestuiving

15

Klimaat

Hoe zit het met ons klimaat?Een heel belangrijke factor om lekkere dikke bessen te telen is het weer.België kent een koelgematigd klimaat met zachte winters, milde zomers en neerslag gedurende het hele jaar. Dit klimaat heeft België te danken aan de invloed van de Noordzee. Het zeewater heeft in de zomer een afkoelend effect op het weer en in de wintermaanden zorgt het ervoor dat de temperatuur niet te ver daalt tenzij er een sterke koude oostelijke lucht stroming staat.

Niet elk jaar is hetzelfde natuurlijk: soms is het kouder, soms regent het bijna niet of is het veel te warm. Andere jaren is het veel te nat of hagelt het stevig waardoor de bloesems of de vruchten beschadigd raken. Wat kan een boer doen om die problemen voor te zijn?

aardrijkskunde

Grafiek 1 - Neerslag in België (okt 2015 - sept 2016)

Grafiek 2 - Temperatuur in België (okt 2015 - sept 2016)

Blauwe Blessen16

DroogteIrrigatie of kunstmatige bevloeiing zorgen ervoor dat planten altijd voldoende water en voedingsstoffen hebben.Met een computergestuurd systeem krijgen de blauwe bessenstruiken op tijd water en voedingsstoffen. Dat gebeurt dagelijks zo’n 3 à 13 keer. De planten krijgen niet veel water per keer maar altijd kleine beetjes. Anders loopt het overtollige water toch weg in de zandbodem.

Er liggen lange tuinslangen in de plantage, tegen en tussen de houtige struiken aan. Daarin zitten kleine gaatjes die het water druppelen op de bodem. In de slang hebben ze heel veel kamertjes (labyrintjes) gemaakt zodat het water overal met gelijke druk naar buiten komt. Zo krijgen niet alleen de eerste planten water maar ook de laatste.

VrieskouIn de winter kan het koud worden in België. Dan is de plant in rust waardoor hij wat vorst kan verdragen.Wanneer het in de lente nog gaat vriezen terwijl de plant bloesems draagt dan kan dit zware gevolgen hebben. Daar heeft de boer verschillende oplossingen voor:

• Hij heeft grote ventilatoren die hij op 9 meter hoogte plaatst. Als deze draaien, zorgen ze ervoor dat de warme lucht goed mengt met de koude lucht en het daardoor niet te koud wordt.

• Hij kan vuurschalen zetten tussen de struiken, deze verwarmen de lucht. Dit is te vergelijken met de ventilatoren.

• Of hij beregent zijn struiken. Hierbij komt een mooi stukje fysica kijken. Als natte bloesems bevriezen, zal er in de overgang naar een andere fase warmte vrijkomen. Het klinkt tegenstrijdig, maar het werkt wel degelijk. Bij het vormen van de ijslaag komt er warmte vrij. En die warmte (men spreekt over latente warmte) zorgt er voor dat de bloesem zelf niet bevriest. Het beregenen moet wel doorgaan tot een stuk na zonsopgang. In de praktijk probeert men een zo dun mogelijk ijslaagje te produceren door te vernevelen in plaats van te sproeien. Als de ijslaag te dik wordt, kunnen takken breken onder hun eigen gewicht. Men rekent op 12 m³ water per uur per hectare.

Doorsnede van een irrigatie tuinslang

aardrijkskundenatuurweten-

schappentechniek

Ventilatoren

Ventilatoren Vuurschalen Beregening

Voordelen Werkt goedControleerbaarNiet arbeidsintensief

Werkt goed Werkt goedControleerbaarNiet arbeidsintensief

Nadelen Duur Milieu belastendArbeidsintensiefGevaarlijk voor brand

Milieu belastend

17

Plagen en ziekten

VogelsOm vogels uit een plantage te weren zijn er verschillende mogelijkheden. Wij sommen er hier drie op:

• Spray: de spray zit in een doosje met een ultrarood bewegings- detector, wanneer deze een vogel bespeurd komt er een soort pepperspray vrij. Vogels zien eventjes niets en zullen die plek zeker mijden in de toekomst.

• Namaak slechtvalk: de nepvogels worden heel goed nagemaakt in kunststof en op grote hoogte gehangen. Doordat er op die hoogte bijna altijd wind is vliegen ze er rond. Ze zijn zo levensecht dat kleinere vogels er bang van zijn.

• Kanon: op gepaste of ongepaste momenten een kanonschot lossen zodat de vogels verschrikt wegvliegen en er een tijdje wegblijven.

Bescherming

Om gewassen te beschermen tegen ziekten en plagen bestaan er vele acties. De keuze om effectief gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken is de laatste stap. Daarvoor heeft men een hele reeks van acties ondernomen, gaande van onderstaande acties zodat het ecosysteem zo weinig mogelijk belast wordt.

• het kiezen van zaden• het inzetten van natuurlijke vijanden• het biologisch behandelen van de struiken

In de laatste fase is het soms niet uit te sluiten om toch gewasbeschermings-middelen te gebruiken. Deze zijn zo duur en worden zodanig gecontroleerd dat niemand er baat bij heeft om teveel van het product te gebruiken. Zijn ze ongezond voor de mens? Ja, daarom bouwt de boer een wachttijd in voordat ze de markt opgaan. Als het gewasbeschermingsproduct de plaag heeft aangepakt, bouwt men een wachttijd in tot de allerlaatste restjes zijn afgebroken. Residu’s of achterblijvende deeltjes zijn ongezond. Daarom mag een landbouwer nooit een vlak voor de oogst gewasbeschermingsmiddelen gebruiken

Spray Nepvogels Kanon

Voordelen Vogels schrikken heel ergPijnlijkBlijvend effect

Bewegen met de windNiet milieu belastendLijkt op een roofvogel

Vogels schrikkenNiet milieu belastend

Nadelen Op vaste plaasten DuurMilieu belastendNiet dier vriendelijk

GewenningAf en toe verplaatsen Bij windstil geen vliegbewegingGoedkoop

GewenningVervelend voor buurtRelatief goedkoop

Nagemaakte slechtvalk

Blauwe Blessen18

Landbouwmachines

Welke machines zijn er bij de BlauweBessenPlantage nodig?

Tractor: de tractor moet tussen de rijen van de blauwbessenstruiken kunnen rijden dus hij is kleiner maar vooral ook smaller.

Maaier: de grasmaaier wordt volledig omgeven door metalen platen om de struiken en bessen niet te beschadigen.

Mechanische sproeier: om een hele plantage te besproeien.

Sproeier: handmatige sproeier voor zeer plaatselijke acties, de landbouwer ziet dat er 3 struikjes zijn waarop er luizen zitten. Dan gaat hij enkel die drie struikjes behandelen.

Ventilatoren: om de temperatuur te regelen bij vrieskou in de lente (zie foto pagina 16).

techniek

Tractor

Mechanische sproeier

Maaier

Sproeier

Youtube de BlauweBessen- Plantage Gruitrode Van minuut 2:20 tot 3:28

19

Machines om te verpakken en sorteren

Transpallet: een transpallet of palletwagen is een apparaat voor het verplaatsen van goederen op pallets. Het apparaat wordt vooral gebruikt in magazijnen en in vrachtwagens. De maximale hoogte waarop een transpallet een vracht omhoog kan brengen, door een pompsysteem (afbeelding 19) is ongeveer 15 cm. Een elektrische transpallet (afbeelding 20) kan een zwaardere last dragen en wordt aangedreven door een elektromotor. Beide apparaten kunnen pallets tot 2,5 ton vervoeren.

Vorkheftruck: een vorkheftruck ook bekend als vorklift of heftruck, is een transportmiddel, hoofdzakelijk voor het vervoer van goederen die op een pallet staan, bijvoorbeeld in een magazijn of op een bedrijfsterrein. Hij kan ook pallets in de hoogte stapelen met een gewicht van 10 ton.

De zelfpluk machine: zoals de naam duidelijk aangeeft plukt deze machine de bessen. Deze machine wordt enkel op het einde van de pluk ingezet. De meeste plukkers zijn dan al terug naar huis en er moet een week tot maximaal 2 weken dagelijks geplukt worden.

Machine om te sorterenMachine om te sorteren

Machine om te verpakken

Machine om te verpakken

Youtube de BlauweBessen- Plantage Gruitrode Van minuut 5:10 tot 6:20

Youtube de BlauweBessen- Plantage Gruitrode Van minuut 4:22 tot 5:10

Blauwe Blessen20

RiemoverbrengingDe techniek die we van al die apparaten van dichter bij gaan bekijken is de riemoverbrenging.

DefinitieOverbrenging of transmissie is een verzamelnaam van de verschillende technieken voor het overbrengen en omvormen van vermogens of krachten. Een werktuig vraagt om bepaalde snelheden, krachten die af zullen wijken van de snelheid van de aandrijfmotor. Daarom moet er tussen aandrijfmotor en werktuig een overbrenging gebruikt worden. Wij zullen het hier hebben over de mechanische overbrenging.

SoortenTandwiel overbrenging: een tandwiel zet een ander tandwiel in beweging. Eigenschappen

• Directe overbrenging• Drijver (zet andere wiel in beweging) is even groot als de volger (wiel

dat in beweging wordt gezet door de drijver)• Draaizin is niet gelijk• Toerental gelijk

Ketting overbrenging: een ketting zet de beweging van een tandwiel over naar een tweede tandwiel.Eigenschappen

• Indirecte overbrenging• Drijver is niet even groot als de volger• Draaizin is gelijk• Toerental ongelijk

Transpallet pompsysteem

Elektrische transpallet Vorkheftruck

21

Riemoverbrenging: een riem zet de beweging van een wiel over naar een tweede wiel.Ongelijk wiel, rechte riemEigenschappen

• Indirecte overbrenging• Drijver is niet even groot als de volger• Draaizin is gelijk• Toerental is niet gelijk

Gelijk wiel, rechte riemEigenschappen:

• Indirecte overbrenging• Drijver is even groot als de volger• Draaizin is gelijk• Toerental is gelijk

Gelijk wiel, gekruiste riemEigenschappen

• Indirecte overbrenging• Drijver is even groot als de volger• Draaizin is niet gelijk• Toerental is gelijk

Duurzame techniekDuurzame techniek houdt in dat men zowel energiezuinig als gebruiks- vriendelijk werkt en in een winstgevend bedrijf.

• Boer Frans werkt met de nieuwste machines die energievriendelijk werken.

• Hij heeft water opslag voor de irrigatie.• Computer gestuurde voeding en water huishouding zorgt voor een

exact gebruik en geen verspilling.• De juiste apparatuur om zware materialen te verplaatsen.• De transportband en verpakkingsmachines zijn ergonomische

opgesteld zodat het aangenaam werken is.

Blauwe Blessen22

Verpakken

Wanneer we naar de winkel gaan, zien we vele soorten verpakkingen. Jammer genoeg vind je ze overal terug, ook op straat. Verpakking is niet meer weg te denken.

Soorten verpakkingen In onderstaande tabel kan je de verschillen van de verschillende verpakkingen bekijken en zo met elkaar vergelijken.

Technieksei

Materiaal Voordelen Nadelen

Aluminium Grondstof metaalLichtRuimtebesparendBehoud van smaak

Niet schokbestendigLange afbraak tijdNiet milieu vriendelijkMoeilijk recycleerbaarNiet stapelbaarNiet gepersonaliseerdNiet duurzaam

Karton Voordelen Nadelen

Grondstof papierLichtRuimtebesparendRecycleerbaarRelatief korte afbraaktijdBehoud van smaakGepersonaliseerd

Niet schokbestendigNiet waterbestendigNiet stapelbaarOverproductieNiet duurzaam

Glas Grondstof zandRecycleerbaarGoede beschermingSchokbestendigGepersonaliseerdDuurzaamLange houdbaarheid zon-der smaakverlies

BreekbaarNiet afbreekbaarNeemt veel plaats in

Plastic Grondstof aardolieLichtRuimte besparendStapelbaarAlle mogelijke toepassin-genAfsluitbaarSchokbestendigSmaakbehoud

Moeilijk recycleerbaarNiet afbreekbaarNiet duurzaam

Harde plastic Grondstof aardolieStapelbaar, plooibaarSchokbestendigRelatief lichtDuurzaam

Moeilijk recycleerbaarNiet afbreekbaar

A Eet nooit een product als de lijst van ingrediënten langer is dan een derde van de verpakking.

23

EtiketteringEtiketten hebben als doel om de consumenten informatie te verlenen over het product dat ze kopen. Laten we eens kijken wat daar zoal op moet staan:

• Een verkoop naam vb.: blauwe bessen.• De ingrediënten vb.: blauwe bessen.• De houdbaarheidsdatum: THT-datum en TGT-datum

• THT-datum staat voor ‘ten minste houdbaar tot’. Een THT-datum staat op voedingsmiddelen die niet snel bederven. Na deze datum kan de kwaliteit, zoals smaak, geur of kleur van het product, achteruit gaan. Je kunt het vaak nog wel zonder gevaar eten. De fabrikant garandeert tot de THT datum een smaakvol en veilig product.

• TGT-datum staat voor ‘te gebruiken tot’. Een TGT-datum staat op voedingsmiddelen die je maar kort kunt bewaren, zoals vlees, vis, voorgesneden groenten, koelverse maaltijden of verse vruchtensappen.

Op ongekoelde en gekoelde producten kan een THT-datum staan. Hiervoor geldt het volgende:

• Niet gekoeld met THT-datum: Bij producten die je niet gekoeld kunt bewaren gaat vooral de kwaliteit achteruit na de THT-datum. Denk aan meel, koffie, snoep en frisdranken. Deze producten kunnen vaak nog prima gegeten worden na de THT-datum. Het is hierbij belangrijk om zelf te beoordelen of een product nog gegeten kan worden door te kijken, ruiken en proeven.

• Gekoeld met THT-datum: Er zijn ook producten met een THT-datum die je gekoeld moet bewaren. Vaak zijn dit bederfelijke producten, zoals vleeswaren, eieren, zachte kaas en gebak. Voor deze producten geeft de THT-datum wel goed aan hoe lang je een product veilig kunt bewaren.

Producten waarvan de THT-datum is verstreken, mogen volgens de wet worden verkocht. Als dit gebeurt, is dit op verantwoordelijkheid van de verkoper.

Deze datum is de laatste dag waarop je het product nog veilig kunt gebruiken. Na deze datum kunnen er namelijk ziekteverwekkers, zoals bacteriën gaan groeien. Deze kun je vaak niet zien, ruiken of proeven, maar je kunt er wel ziek van worden. Na de TGT-datum moet je het product dus weggooien.

• De bewaringsvoorschriften vb.: ‘koel bewaren’ Bij de TGT-datum moet er ook een bewaarinstructie op de verpakking staan. Zet deze producten altijd zo snel mogelijk in de koelkast en stel de temperatuur van de koelkast in op 4 °C. Producten met een verlopen TGT-datum mogen niet meer worden verkocht.

• De naam van de fabrikant, verkoper of verpakker vb.: Boni.• De gebruiksaanwijzing vb.: ‘het poeder aan kokend water toevoegen en

stevig roeren’.• De plaats van oorsprong vb.: Afkomstig uit België.• De netto hoeveelheid vb.: 250 gram.

sei

A Wie eerlijkheid verwart met een door de feiten afgedwongen bekentenis, plakt het etiket van rozenwater op een beerput. Het etiket is lief bedoeld. Maar de put blijft stinken.(Godfried Bomans)

Blauwe Blessen24

Wat mag erop staan?• een slogan• reclame• weetjes• een spelletje

KwaliteitsnormenBessen worden nooit los verkocht omdat ze daar veel te fragiel voor zijn. Om de teler een eerlijke te geven voor zijn bessen werden er kwaliteits- normen opgesteld

Zeer goed gevormde, éénvormige en voldoende rijpe vruchten, volledig blauwgekleurde vruchten met een witachtige waslaag zijn toegelaten

• zeer gelijkmatig van vruchtgrootte• vruchten afkomstig van rassen met groene kontjes zijn niet toegestaan• volledig vrij van kneuzingen• volledig vrij van rot en schimmelaantastingen• volledig vrij van beschadigingen door dierlijke parasieten• volledig vrij van gekloven vruchten• zeer eenvormig van rijpheid• alle overtollige stengeluiteinden zijn verwijderd• volledig vrij van zand en andere onzuiverheden• zeer goede presentatie

Indien de bes aan deze normen voldoet krijgt ze een goede prijs. Voor elke norm die wegvalt gaat er iets van de prijs af.

PrijsbepalingenDe prijs die Frans en Ruth voor hun blauwe bessen krijgen wordt bepaald door de veiling maar hoe gebeurt dit nu?De prijs wordt bepaald door de vraag en het aanbod. Bij een toenemende vraag en minder aanbod zal het over het algemeen zo zijn dat de prijs stijgt. Andersom zal bij een dalende vraag en een toenemend aanbod de prijs afnemen. Door dit effect zal er bij de evenwichtsprijs vanzelf evenwicht komen tussen vraag en aanbod.

De wet van vraag en aanbod houdt in dat op een competitieve markt de prijs van een product tot stand komt onder invloed van het handelen van kopers (vragers, consumenten) en verkopers (aanbieders, producenten). De prijs evolueert hierbij naar dat niveau waar gevraagde en aangeboden hoeveel- heden aan elkaar gelijk zijn.

• Als het aanbod groter is dan de vraag, dan blijven de producenten met een overaanbod zitten, dat zij enkel zullen kunnen verkopen, indien zij bereid zijn hiervoor een lagere prijs te vragen.

• Als de vraag groter is dan het aanbod, dan blijven er nog consumen-ten vragen naar het product als de totale productie is verkocht. Als zij het product nog willen hebben zullen zij dan bereid moeten zijn een hogere prijs te betalen.

Sortering 4A 3A 2A A AB

Diameter > 17 mm 15 - 17 mm 12 - 15 mm < 12 mm ongesorteerd

25

Betalingsmogelijkheden

De verschillende mogelijkheden van betaling die we in België kennen zijn:• Cash of contant betalen: De handelaar of de beoefenaar van een vrij

beroep mag het totaal te betalen bedrag dat je moet betalen afronden naar het dichtste veelvoud van 0 of 5 eurocent. Zo krijg je geleidelijk minder muntstukken van 1 en 2 eurocent in je geldbeugel.Ze zijn niet verplicht om de bedragen af te ronden, maar als ze voor deze mogelijkheid kiezen, moeten ze jou daarvan op de hoogte bren-gen door het hiernaast opgenomen pictogram duidelijk zichtbaar op te hangen en dit toe te passen op alle betaalmiddelen (art. 48 tot 55 wet 18.12.2015).Het doel is om geleidelijk aan minder muntstukken van 1 en 2 cent te gebruiken, die jullie zakken en geldbeugels zwaar maken.

• Betaalkaart: Bancontact bekend als Bancontact/Mister Cash, is de Belgische marktleider op gebied van elektronische betalingen. Als betaalschema is het verantwoordelijk voor de controle, berekening en verwerking van elektronische betalingen. Deze betalingen kunnen gebeuren via kaarten. Door middel van een pincode kan men met deze kaart elektronische betalingen doen in winkels, stations, autowegentol, tankstations, drank- of andere automaten, online (in webshops).

Blauwe Blessen26

Reclame

Reclame is een vorm van communicatie dat tot doel heeft om iets of iemand bij anderen aan te prijzen of te promoten. Onder reclame worden alle middelen verstaan die ingezet worden om iets of iemand bekendheid te laten verkrijgen. Het belangrijkste doel van het maken van reclame is (naams)bekendheid verwerven.

Eens even kijken hoe de familie Schrijnwerkers dat doet.

Borden en vlaggenHet voordeel van vlaggen en borden is dat iedereen, die ervoorbij komt, deze borden/vlaggen kan zien. Het is ook handig als plaats aanduiding, zo weet iedereen perfect waar hij/zij moet zijn indien ze het bedrijf willen bezoeken.

VerkooppuntenDe verschillende plaatsen waar de familie Schrijnwerkers hun producten aan de man brengen zijn: hun eigen winkel, de automaat, ‘Puur Limburg’, het toeristisch infopunt in de Gruitrode, markten en infobeurzen.

Winkel: In de winkel kan je blauwe bessen kopen maar ook een hele resem toepassingen zoals; confituur, sap, taart, enz… die lekker en gezond zijn en waarvoor de klanten meestal niet de tijd hebben om ze zelf te maken. In hun winkel maken ze het de klanten makkelijk door de bessen samen met een receptje en confituursuiker te verkopen.

De Automaat: De automaat kan je altijd bereiken en je kan er niet alleen de blauwe bessen in vinden maar ook een fles Blauwe bessen likeur, chocolade zodat je er ook altijd terecht kan als je onverwacht naar een feestje moet. Lekker, gezond en snel.

Puur Limburg: Puur Limburg is een overkoepelend merk voor producten van Limburgse bodem. Vind je het leuk om te weten waar de bloemkool op je bord vandaan komt? Maakt je hart een sprongetje als je weet dat heel wat producten uit jouw buurt komen? Dan is Puur Limburg iets voor jou! Puur Limburg draait om “bewust kiezen voor lokale producten”. Lokale producten zijn lekker, er is geen mijlenver transport voor nodig en je leert de boer achter het product kennen. Het is een initiatief van de provincie Limburg

Zelfpluk: je mag in de BlauweBessenPlantage zelf komen plukken van half juli tot eind augustus. Het is een fijne dagactiviteit en je houdt er nog goedkope bessen aan over. Er staat een terras waar je een drankje kan nuttigen met een lekker stuk bessentaart. De kinderen kunnen er veilig spelen en iedereen is er vriendelijk.

Rondleiding: Ruth en Frans ontvangen groepen en geven een degelijke rond-leiding, meer weten is meer kopen. Dat weten jullie als de beste! Heeft het effect bij jullie? Zouden jullie sneller blauwe bessen kopen na deze dagactiviteit

toerismesei

A Met reclame maakt men naam, en dan maakt men met de naam reclame.

De automaat

Puur Limburg

Google Puur Limburg/info

Zelfpluk en terras

27

Flyers: Een flyer is een biljet dat meestal op straat verspreid wordt en dat reclame- of informatieve tekst bevat. Deze liggen op infopunten, in winkels, toeristisch kantoor, worden uitgedeeld op beurzen en festivals.

Website: een site is een plaats op het internet waar informatie te vinden is. Veel bedrijven hebben een website, ook wel internetsite genoemd. Klanten, leveranciers en andere partijen kunnen hier informatie vinden over het bedrijf. Een internet site bestaat niet alleen uit tekst, maar ook uit plaatjes, foto’s en bestanden.

Digitale nieuwsbrief: Een nieuwsbrief is een regelmatige publicatie, over het algemeen rond een hoofdthema, waar al dan niet gratis op geabonneerd kan worden. Veel nieuwsbrieven worden uitgegeven door verenigingen of commerciële instellingen, zoals bedrijven, om informatie te verstrekken aan de leden of werknemers. Deze kunnen per post of online verstuurd worden. Je kan je op de website inschrijven om de nieuwsbrief te ontvangen.

Facebookpagina: facebook is een sociaal netwerksite, opgericht op 4 februari 2004 door Mark Zuckerberg in Californië, Amerika. Het oorspronkelijke idee, The facebook, is ontstaan op Harvard en alleen studenten konden lid worden.Er bestaan nog andere sociale netwerksite, in het volgende lijstje de grootste op dit moment:Twitter, LinkedIn, Pinterest, Instagram, Youtube, Google+, Instagram, Foursquare, Tumblr.

Mond aan mond reclame: Bij mond-tot-mondreclame gaat het om reclame die door consumenten onderling gemaakt wordt: het woord gaat ‘van mond tot mond’.

Tewerkstelling

Vaste werknemersBij de familie schrijnwerkers werken een paar vaste werknemers die het hele jaar door werkzaam zijn om de administratie en verkoop te doen. Ze hebben een contract om voor onbepaalde tijd een aantal uren in de week voor hen te werken tegen betaling. Onder deze medewerkers zijn er mensen die als bediende en mensen die als arbeider tewerkgesteld zijn.

SeizoensarbeidersEen tuinbouwbedrijf mag het hele jaar onbeperkt werken met seizoenarbeiders.De seizoenarbeider zelf mag in de tuinbouwsector, bij meerdere werkgevers uit de sector samen, niet meer dan 65 dagen per jaar werken. Als uitzend-arbeider mag het aantal dagen van de betreffende sector niet overschreden worden.

Google BlauweBessen- Plantage Gruitrode

Facebook BlauweBessen Schijnwerkers

Blauwe Blessen28

De Vlaamse overheid heeft in een decreet normen vastgelegd voor de tijdelijke huisvesting van seizoenarbeiders, rekening houdend met de specifieke behoeften en problemen van de tuinbouwsector:

• kwaliteits- en veiligheidsnormen• bezettingsnormen voor gemeenschappelijke functies• oppervlaktenormen• hoogtenormen.

Kwaliteits- en veiligheidsnormenGewone kamers moeten elk over een individuele wastafel beschikken, voor seizoenarbeiders mag een gemeenschappelijke wastafel.

Bezettingsnormen voor gemeenschappelijke functies• Minimaal 1 gemeenschappelijk bad of douche per 10 bewoners• 1 gemeenschappelijk WC per 6 bewoners• Een gemeenschappelijke keuken van minstens 1,5 vierkante meter per

persoon.

Oppervlaktenormen• De oppervlakte van een kamer of slaapruimte moet voor seizoen-

arbeiders minstens 8 m² per persoon bedragen.• Daarnaast moeten de kamer en de gemeenschappelijke ruimte samen

minstens 18 m² meten als de kamer wordt bewoond door één persoon. Voor elke bijkomende persoon moet bij deze totale oppervlakte 10 m² worden bijgeteld.

De hoogtenormenDe hoogtenormen voor kamers voor seizoenarbeiders zijn strenger. Gewone kamers moeten minimaal 220 cm hoog zijn. Kamers voor seizoenarbeiders moeten 250 cm hoog zijn.

Duurzame economie (Profit)

Een “duurzame economie” houdt rekening met zowel de samenleving, als met milieuaspecten om zo te beantwoorden aan de behoeften van vandaag, zonder toekomstige generaties te beletten aan hun eigen behoeften te voldoen. Zowel consumenten, ondernemingen als openbare instellingen kunnen hun steentje bijdragen!Onze huidige consumptie eist een zware tol: de helse cyclus “kopen, gebruiken, verwijderen” leidt tot de uitputting van onze natuurlijke en beperkte hulpbronnen. Aan dit tempo zullen tegen 2050 drie keer zoveel natuurlijke hulpbronnen op onze planeet nodig zijn om ons verbruik op te vangen. Het is dus de hoogste tijd om ons consumptiepatroon te wijzigen, meer bepaald door de natuurlijke rijkdommen efficiënter aan te wenden en er zuiniger mee om te springen. Laten we deze uitdaging aangaan!

A Geef me werk wat bij me past en ik hoef nooit meer te werken. (Confusius)

29

Kookworkshop

HygiënePersoonlijke hygiëne is een voorwaarde om voedselveilig te werken. Het is een belangrijk punt voor veilig eet-en drinkwaar. Een goede persoonlijke hygiëne voorkomt dat vuil en bacteriën in het eten en drinken terechtkomen.

Persoonlijke verzorgingZorg dat u uzelf goed verzorgt, om te voorkomen dat vuil en schadelijke bacteriën overgedragen worden op de eet- en drinkwaar.

• U moet altijd met schone handen te werk gaan. Als u handen niet schoon zijn, kunnen ziekmakende bacteriën zich verspreiden op het eten en drinken. Was uw handen (en onderarmen) regelmatig met handzeep. Namelijk op de volgende momenten:

• voordat u begint met het koken• nadat u heeft gewerkt met rauwe ingrediënten• na het aanraken van vies voedsel of afval• nadat u naar het toilet bent geweest• na iedere pauze• na hoesten, niezen of het snuiten van de neus• voordat u gerechten gaat samenstellen, garneren of verwerken

In veel grootkeukens en restaurants wordt ook gebruik gemaakt van hand-desinfectie. Het gebruik hiervan is alleen effectief wanneer het gebruikt wordt na het wassen en drogen van de handen.

• Zorg voor geknipte en schone nagels. Een nagelborstel kan hulp bieden bij het wassen van de handen/nagels. Korte nagels zijn gemakkelijker schoon te houden en het voorkomt dat vuil zich ophoopt onder de nagels.

• Open wondjes bevatten altijd bacteriën, werk dus nooit met zicht-bare en open wondjes. Wondjes moeten altijd worden afgedekt met water-afstotend verband of waterafstotende pleisters. Draag eventueel over de verbonden wond nog latex handschoenen.Privékleding en bezittingen kunnen bacteriën meebrengen naar de keuken. Berg dus uw kleding en bezittingen op in een aparte ruimte of kast.

• Voorkom dat personen met ziekten en infecties schadelijke bacteriën kunnen overbrengen op het eten en drinken. [In een bedrijf moeten ziekten en infecties ten alle tijden worden gemeld aan de werkgever. Welke ziekten en infecties moeten worden gemeld? Besmettelijke infectieziekten (zoals salmonellose, dysenterie, tyfus, paratyfus, en cholera), diarree, ontstekingen, open wonden en huidziekten aan hoofd, hals, armen en handen. ] Personen met ziekten en/of besmettelijke infecties mogen niet in de ruimten komen waar het eten en drinken wordt bereid of opgeslagen.

• De meeste bacteriën in keukens komen voor in vaat- en handdoeken. Voorkom dat natte en vuile handdoeken vuil en bacteriën overbrengen op de eet- en drinkwaar, vervang ze dus op tijd en zeker na elke kookbeurt. Of gebruik een papierroldispenser en gooi de gebruikte papieren doeken direct na het gebruik weg.

voeding

A Er is geen oprechter liefde dan de liefde voor lekker eten. (George Bernard Shaw)

Handen wassen

Blauwe Blessen30

• Bij het proeven van gerechten kunnen bacteriën van de mond over-gebracht worden op de eet- en drinkwaar. Het is daarom belangrijk om de gerechten hygiënisch te proeven. Gebruik de lepel of de vork waarmee geproefd wordt eenmalig. Een andere handige manier om hygiënisch te proeven is het gebruik van twee lepels. Gebruik de ene lepel om het eten over te brengen op de proefl epel. Let hierbij wel op dat de lepels elkaar niet aanraken.

WerkkledijDraag schone kleding om te voorkomen dat u vuil en bacteriën meebrengt naar de keuken:

• Doe elke dag een schone schort aan.• Het schoeisel is een brandhaard van bacteriën, draag dus schoon

schoeisel.• Liefst geen sieraden (kunnen ook in het eten terecht komen) Draag

enkel bij uitzondering een horloge. Alleen als deze nodig is voor het op tijd serveren van gerechten. Dit horloge moet bij voorkeur niet buiten de keuken gedragen worden.

• Haren in het eten zijn heel erg onsmakelijk, draag een haarkapje of bind de haren samen.

Recepten

Blauwe Bessen Confi tuurIngrediënten

• 1 kg blauwe bessen uit de diepvries of vers• 333 g confi tuursuiker• ½ citroen

Benodigdheden• een weegschaal• een kookpot• een houten roerlepel• een fruitpers• glazen bokalen

BereidingSpoel de verse of diepgevroren blauwe bessen met water en laat goed uitlekken. Doe de bessen vervolgens in een kookpot, voeg de geleisuiker en het sap van de halve citroen toe. Beng het geheel aan de kook totdat het fl ink borrelt, test na een paar minuten met de achtkant van een lepel of de confi tuur dik genoeg is.

Giet de hete confi tuur in propere, uitgekookte potjes. Sluit ze met een deksel en laat omgekeerd afkoelen.

Blauwe Bessen confi tuur

Keukenschort

31

Muffins met blauwe bessenIngrediënten

• 380 g patisseriebloem• 1 eetlepel bakpoeder• 130 g bruine suiker• 130 g boter• 2 eieren• 25 cl melk• 190 g bosbessen

Benodigdheden• een weegschaal• een keukenmachine met hulpstuk voor het beslag of een mixer• een spuitzak of een pannenlikker• een bakplaat met muffinvormpjes of losse vormpjes• papieren cups voor kleine ronde cakes• kookwekker

Bereiding: tip vooraf: bij patisserie is het erg belangrijk dat je je ingrediënten goed afweegt. Alleen zo krijg je een geslaagd resultaat.

• Doe de bloem in de mengbeker.• Zet een pannetje op een zacht vuur en smelt er de boter in.• Voeg intussen het bakpoeder en de bruine suiker toe aan de bloem.

Opmerking: Wie van een iets zoeter gebakje houdt mag er gerust tot 50% extra bruine suiker aan toe voegen.

• Meng de droge ingrediënten.• Breek de eieren en doe ze in de mengbeker met bloem en suiker.• ik Mix rustig en schenk er even later de melk bij. Giet vervolgens ook

de gesmolten boter bij het beslag. Mix nog een minuutje verder tot je een homogeen beslag krijgt.

• Giet nu de bosbessen bij het beslag, en spatel ze er gelijkmatig door.• Neem de bakplaat voor kleine cakes erbij. Plaats in elk vormpje een

papieren cup.• Verwarm de oven voor op 210°C.• Vul elk vormpje tot net onder de rand met het beslag, ongeveer 2/3 van

het vormpje (eventueel met een spuitzak).• Bak de muffins goudbruin in de oven op 210°C, gedurende 20 • minuten. Tip: Controleer het resultaat, want de baktijd kan afhankelijk

zijn van het type oven. Prik in een muffin met een metalen pen of een satéstokje. Als er geen beslag aan de prikker blijft kleven, zijn de cakes gaar.

• Haal de muffins uit de vormpjes en laat ze afkoelen.

Laat het smaken!

Blauwe Bessen muffins

A Toen ik eten gaf aan de armen noemden ze mij een heilige. Toen ik vroeg waarom de armen niets te eten hadden, noemden ze mij een communist. (Don Helder Camara)

Bereiding van muffins

Blauwe Blessen32

Duurzame voeding

Een definitie van duurzame voeding ligt niet voor de hand. Er komen immers verschillende aspecten bij kijken en het is vaak onmogelijk om met alle aspecten tegelijk rekening te houden. Het belangrijkste is dat je een bewuste keuze maakt.

Lekker uit de regioVoedsel legt soms erg lange afstanden af. Als je blauwe bessen in je kerstmenu verwerkt, dan is de kans groot dat ze uit Amerika zijn over- gevlogen. Meestal zijn ze duur en kunnen ze niet tippen aan de smaak van de Belgische zomer bessen. Je kunt voedselkilometers vermijden door te kiezen voor lokale producten zoals bij de BlauweBessenPlantage.

De vier seizoenenElk seizoen heeft zijn typische weersomstandigheden en die bepalen het aanbod aan groenten en fruit dat in ons klimaat wordt geteeld zonder dat er een verwarmde serres nodig zijn. Kies je voor seizoengroenten en -fruit, dan bespaar je een pak CO2 en heb je gegarandeerd de beste smaak voor de beste prijs.

Bekijk de oogstkalenders (prezi)

We kunnen onze ecologische voetafdruk ook verkleinen door een keer per week vlees en vis te vervangen door plantaardige alternatieven zoals peulvruchten, noten en zaden.

Fairtrade

33

FairtradeProducenten staan aan het begin van de voedselketen, ze dragen de risico’s van misoogsten, werken zich te pletter in weer en wind, en krijgen dan voor hun producten ‘wat de markt hen biedt’. Begrijpelijk dus dat heel wat boeren over de hele wereld het voor bekeken houden. Boeren in derdewereldlanden zijn vaak de speelbal van opkopers die bij hen koffie, thee en cacao tegen wispelturige en te lage wereldmarktprijzen komen ophalen. Organisaties zoals Oxfam Wereldwinkels en andere Fairtrade partners leren de boeren zich te organiseren in coöperaties en bieden voor de producten een gegaran-deerde minimumprijs. Door dat extra geld kunnen de boeren hun kinderen naar school sturen of de nodige medische hulp verstrekken. Dit is het sociale aspect van duurzame ontwikkeling.

VerspillingDoor aandachtig te zijn bij de keuze van de voedingsmiddelen die je koopt, kan je energie besparen en jouw ecologische voetafdruk verkleinen. Volgende elementen kunnen mee bepalen in welke mate je voedsel milieubelastend is:

• Winkel slim en maak een boodschappenlijstje, dan zal er minder voedsel worden weggegooid. 11% van ons afval bestaat uit voedings-producten die onaangeroerd worden weggegooid. Op wereldvlak werd zelfs ¼ van de weggegooide voeding nooit bereid.

• Kies voor afvalarme en niet verpakte producten. Meestal zijn de verpakkingen nutteloos, een vervuiling voor het milieu en kost het geld om ze te verwijderen, te recycleren of ze te vernietigen.

• Directe energie, die 10 tot 15% van de totale energie omvat, is de energie die je zelf verbruikt om het product te vervoeren, te koelen en te bereiden.

• Bereid je voedsel op een milieuvriendelijke manier. Je kan energie sparen door een deksel op de kookpot te zetten, het eten in de winter buiten of in de kelder te zetten om het koel te houden, …

• Verkies kraantjeswater boven mineraalwater. Hierdoor produceer je minder afval en wordt je rug minder belast. Op jaarbasis kan je tot 250 euro per persoon besparen door kraantjeswater te drinken.

• Kies voor energiezuinige producten bij de keuze van een levensmiddel. Geef daarom de voorkeur aan verse producten boven diepvriesproduc-ten, tenzij ze van ver moeten komen.

• Kies voor bewaargroenten en –fruit zoals aardappelen, kiwi, appel, … eerder dan bederfbare producten zoals komkommer, tomaten, zacht fruit, …

Youtube Sorry is niet genoeg - voedselverspilling

Voedsel verspilling