EVALUATIERAPPORT NIJKERK DIABETES CHALLENGE 2014 · 9.2 Het stappenplan...

19/01/2015

EVALUATIERAPPORT

Nijkerk

Diabetes

Challenge

2014

Control

Your

Diabetes.

For life.

Met de volgende

onderwerpen:

Diabetes type 1

Diabetes type 2

Zelfmanagement

Preventie

Sport & Beweging

Voeding

Opgesteld door: Kristel Bos

Studentnummer: 1650142

E-mailadres: [email protected]

School: Hogeschool Utrecht te Amersfoort

Stagebegeleider: Boudewijn Visscher

Stagebedrijf: Gezondheidscentrum De Nije Veste

Plaats: Nijkerk

Stageperiode: 10-11-2014 t/m 30-1-2015

Praktijkbegeleiders: Carl Verheijen en Diek Scholten

GEZONDHEIDSCENTRUM DE NIJE VESTE 2

EVALUATIERAPPORT NIJKERK DIABETES CHALLENGE 2014

Inhoudsopgave

Inleiding .............................................................................................................................................. 4

1. Managementsamenvatting ............................................................................................................ 6

2. Literatuuronderzoek ..................................................................................................................... 7

2.1 De organisatie: Gezondheidscentrum De Nije Veste ................................................................ 7

2.1.1. NijkerkFit! ................................................................................................................................. 8

2.1.2. Nijkerk Diabetes Challenge ....................................................................................................... 9

2.1.3. Iceland Diabetes Challenge .................................................................................................... 10

2.2 Kernbegrippen ........................................................................................................................... 10

2.2.1. Diabetes ................................................................................................................................... 10

2.2.1.1. Diabetes type 1 ..................................................................................................................... 11

2.2.1.2. Diabetes type 2 ..................................................................................................................... 12

2.2.1.4. Epidemiologische diagnose .................................................................................................. 12

2.2.1.5. Model van Lalonde ............................................................................................................... 15

2.2.2. Zelfmanagement ...................................................................................................................... 17

2.2.2.1. Definities van gezondheidsvaardigheden ............................................................................. 17

2.2.2.2. Ondersteun zelfmanagement van chronisch zieken .............................................................. 19

2.2.2.3. Motivaction – doelgroepbenadering bij innovaties in zorg en preventie ............................. 20

2.2.3. Preventie .................................................................................................................................. 22

2.2.4. Sport en bewegen ..................................................................................................................... 23

2.2.5. Voeding .................................................................................................................................... 24

2.3 Gedragsverandering .................................................................................................................. 24

2.3.1. I-Change model ....................................................................................................................... 24

2.3.2. Chronic Care Model ................................................................................................................ 26

2.3.3. Competenties zorgverleners ondersteuning zelfmanagement .................................................. 26

3. Opzet onderzoek .......................................................................................................................... 28

3.1 Doel van het onderzoek en vraagstelling ................................................................................. 28

3.2 Onderzoeksmethode .................................................................................................................. 28

3.3 Onderzoekseenheden ................................................................................................................. 29

3.4 Dataverzameling en data-analyse ............................................................................................ 29

4. Analyse & Resultaten .................................................................................................................. 29

4.1 Respons van de deelnemers ...................................................................................................... 29

4.2 Profiel van de deelnemers ......................................................................................................... 30

4.3 Beleving van Nijkerk Diabetes Challenge 2014 ...................................................................... 30



4.3 Interviews overige betrokkenen ............................................................................................... 31

4.3.1. Interview met bestuursvoorzitter en directeur Carl Verheijen ................................................ 31

4.3.2. Interview met huisarts, praktijkondersteuner en fysiotherapeuten.......................................... 33

4.3.3. Interview met Bas van de Goor, bedenker Iceland Diabetes Challenge ................................. 36

5. Conclusie ...................................................................................................................................... 37

6. Discussie ....................................................................................................................................... 40

7. Aanbevelingen .............................................................................................................................. 40

8. Literatuurlijst .............................................................................................................................. 41

9. Bijlage ........................................................................................................................................... 44

9.1 Organogram Gezondheidscentrum De Nije Veste ................................................................. 44

9.2 Het stappenplan zelfmanagementondersteuning .................................................................... 45

9.3 Het I-Change model .................................................................................................................. 46

9.4 Chronic Care Model .................................................................................................................. 46

9.5 Schijf van Vijf ............................................................................................................................ 47

9.6 Resultaten enquête .................................................................................................................... 47

9.7 Interviewvragen overige betrokkenen ..................................................................................... 54

9.7.1. Interviewvragen aan bestuursvoorzitter en directeur Carl Verheijen ..................................... 54

9.7.2. Interviewvragen aan huisarts, fysiotherapeut en praktijkondersteuner .................................. 54

9.7.3. Interviewvragen aan Bas van de Goor, initiatiefnemer Iceland Diabetes Challenge ............. 55



Inleiding In het tweede leerjaar van de opleiding Management in de Zorg loop ik in blok B tien weken stage.

Deze stage gaat uit van Hogeschool Utrecht te Amersfoort. Ik loop stage in Gezondheidscentrum De

Nije Veste te Nijkerk, waar het project zich afspeelt. Het doel van de organisatie is: ‘Voor iedereen

zorg dichtbij!’ De Nije Veste wil een centrale rol spelen in de gezondheidszorg voor Nijkerk. Het

centrum is in voortdurende ontwikkeling en wil een transparant, breed, toegankelijk en een sterk

samenhangend aanbod aan zorg tegen een betaalbare prijs leveren aan de inwoners van Nijkerk en

omgeving. De Nije Veste biedt zorg aan de volgende subcategorieën: diabetes; depressie;

ouderenzorg; COPD; CVRM; Sport en bewegen; LESA ondervoeding.

Mijn stageopdracht valt onder het onderdeel NijkerkFit!. De opdracht luidt: evaluatierapport Nijkerk

Diabetes Challenge 2014 en aanbevelingen voor verbeteringen. Deze opdracht heb ik gekregen van

opdrachtgever Carl Verheijen. Hij is algemeen directeur van De Nije Veste. Mijn praktijkbegeleiders

zijn Carl Verheijen en Diek Scholten. Diek Scholten is manager integrale zorg van de organisatie.

De aanleiding van de Nijkerk Diabetes Challenge is een praktische aanpak van zelfmanagement voor

mensen met diabetes. In januari 2014 waren 16 mensen met diabetes type 1 en type 2, in de leeftijd

van 35 tot 74 jaar, gestart met als doel in de week van 7 t/m 12 juli elke dag gemiddeld 15 kilometer te

wandelen. Zij hebben zich onder begeleiding van fysiotherapeuten/POH en huisarts een halfjaar lang

voorbereid op de Challenge. Voor de een was het doel minder afhankelijk te zijn van medicatie, een

ander wilde voorkomen om een insulinegebruiker te worden. Dit heeft dan ook een duidelijke relatie

met de actualiteit. De deelnemers grepen samen de kans aan om door middel van deze uitdaging het

belang van een gedragsverandering in te zien, uit te voeren en het vervolgens als ambassadeurs te

willen delen met de rest van Nederland.

De Nijkerk Diabetes Challenge is een variant op het concept Iceland Diabetes Challenge van de Bas

van de Goor Foundation. Tegelijk met de groep deelnemers in IJsland vond ook de Nijkerk Diabetes

Challenge plaats. Beide groepen liepen elke dag min of meer dezelfde afstand. De deelnemers aan de

Challenge in IJsland waren over het algemeen jonger dan die in Nijkerk.

Ik moet voor mijn opdracht de Nijkerk Diabetes Challenge evalueren. Hierbij wil ik kijken naar de

belangrijke factoren van het succes van de Challenge. Daarnaast wil ik het begrip zelfmanagement bij

de deelnemers onderzoeken. Vervolgens wil ik vanuit een andere benadering kijken op de definitie van

gezondheid naar de ziekte diabetes.

Methodologie

Doelstelling:

Het doel van de opdracht is kennis en inzicht te verkrijgen in de belangrijke succesfactoren van de

Nijkerk Diabetes Challenge 2014.

Probleemstelling:

Het begrip zelfmanagement speelt een grote rol in de Nijkerk Diabetes Challenge. Bij dit onderzoek

moet duidelijker naar voren komen wat de deelnemers stimuleert om te bewegen en wat hierbij de

relatie tussen gedrag en omgaan met diabetes is. Het verhogen van het kennisniveau speelt een grote

factor in dit onderzoek. Hierdoor kunnen toekomstige deelnemers eventueel beter of anders begeleid

worden in het proces van zelfmanagement tot een gezonde leefstijl.

Dit leidt tot de volgende hoofdvraag, welke tevens de rode draad vormt in dit rapport:

Wat motiveert/stimuleert de deelnemers om mee te doen aan de Nijkerk Diabetes Challenge?

Uit de hoofdvraag, komen de volgende deelvragen voort:

1. Wat is diabetes?

2. Wat voor rol speelt zelfmanagement in de Nijkerk Diabetes Challenge?

3. Wat is de relatie tussen zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden?



4. Wat is de relatie tussen gedrag en omgaan met diabetes?

5. Wat is het effect van een gezonde leefstijl op de gezondheid bij de deelnemers?

6. Wat zijn de visies op gezondheid, welzijn en dienstverlening van de zorgverleners?

7. Wat zijn de succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge?

8. Hoe hebben de zorgverleners de deelnemers tijdens de voorbereiding begeleid?

9. Wat zijn belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven voor de Challenge?

10. Wat zijn verbeterpunten voor de Challenge volgens de zorgverleners en deelnemers?

Leeswijzer

De volgende hoofdstukken zullen in dit rapport aan bod komen, waarin ik de hoofd- en deelvragen zal

beantwoorden:

1. Managementsamenvatting

In de samenvatting zullen de volgende punten aan bod komen: probleemschets, hoofdvraag en belang

van de hoofdvraag; methode en werkwijze; resultaten; conclusies en aanbevelingen.

2. Literatuuronderzoek

Hierin geef ik een beknopte literatuurstudie over Gezondheidscentrum De Nije Veste. Daarnaast geef

ik een literatuurstudie over de kernbegrippen: diabetes; zelfmanagement; preventie; sport en bewegen;

voeding. Daarnaast komt het model van Lalonde aan bod. Dit model maakt duidelijk dat voor effectief

gezondheidsbeleid het nodig is om in te spelen op meerdere factoren die de gezondheid beïnvloeden.

Integraal beleid is nodig voor de aanpak van gezondheidsproblemen. Als laatste wordt het begrip

zelfmanagement verder onderzocht. Zelfmanagement heeft alles te maken met gedragsverandering.

Indien iemand een chronische aandoening krijgt, komt de vraag hoe deze aandoening een plek te

geven in iemands leven. Hierbij kan kennis over de algemene principes van gedragsverandering

helpen. Hiervoor verricht ik onderzoek naar de volgende modellen: het I-Change model; Chronic Care

Model. In dit hoofdstuk worden deelvragen 1 t/m 4 behandeld.

3. Opzet onderzoek

In dit hoofdstuk geef ik een beknopte weergave van de opzet van het onderzoek. Hierin komen de

volgende onderdelen aan bod: doel van het onderzoek en vraagstelling; onderzoeksmethode;

onderzoekseenheden; dataverzameling en data-analyse.

4. Analyse & Resultaten

In dit hoofdstuk komen de volgende onderdelen aan bod: respons van de deelnemers; profiel van de

deelnemers; beleving van Nijkerk Diabetes Challenge 2014; interviews overige betrokkenen. De

resultaten uit de enquêtes van de deelnemers zullen aan bod komen. Als laatste zullen de interviews

met zorgverleners en initiatiefnemers aan bod komen. Deze interviews zullen samengevat worden. In

dit hoofdstuk worden deelvragen 5 t/m 10 behandeld.

5. Conclusie

In dit hoofdstuk worden de hoofd- en deelvragen beantwoord.

6. Discussie

In dit hoofdstuk volgt een kritische beschouwing van de gevolgde methode.

7. Aanbevelingen

In dit hoofdstuk worden de conclusies uit hoofdstuk 5 aangevuld met aanbevelingen.

Aanpak van de opdracht

Door eerst literatuuronderzoek uit te voeren naar de kernbegrippen (zie leeswijzer), zal dit de basis

vormen voor verdere onderzoek naar de hoofd- en deelvragen. Ik ga een survey-onderzoek uitvoeren

onder de deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge. Daarnaast ga ik interviews afnemen bij

fysiotherapeuten, praktijkondersteuner en huisarts. Ik zal tevens een interview afnemen met Carl

Verheijen, algemeen directeur van De Nije Veste, en Bas van de Goor, bedenker van de Iceland

Diabetes Challenge. Tot slot zullen deze gegevens in het rapport geanalyseerd en verwerkt worden.



1. Managementsamenvatting

Uit het literatuur- en marktonderzoek is een onderbouwd evaluatierapport gegeven aan algemeen

directeur Carl Verheijen van Gezondheidscentrum De Nije Veste en Gezondheidscentrum Corlaer. Er

wordt een antwoord gegeven op de volgende onderzoeksvraag:


De aanleiding van de Nijkerk Diabetes Challenge is een praktische aanpak van zelfmanagement voor



wandelen. Zij hebben zich onder begeleiding van de huisarts, praktijkondersteuner en fysiotherapeuten

een halfjaar lang voorbereid op de Challenge.

De gevolgde methode in het evaluatierapport is een combinatie van een kwantitatieve methode van

dataverzameling en een kwalitatieve methode van dataverzameling. Er is een survey-onderzoek onder

de deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 uitgevoerd. Daarnaast zijn er interviews

afgenomen bij initiatiefnemers en zorgverleners. Tevens is er literatuuronderzoek uitgevoerd naar de

volgende kernbegrippen: diabetes; zelfmanagement; preventie; sport en bewegen; voeding.

Uit het literatuuronderzoek zijn de volgende conclusies getrokken. Diabetes mellitus is een chronische

stofwisselingsziekte die gepaard gaat met een te hoog glucosegehalte in het bloed. Er wordt te weinig

of geen insuline aangemaakt, waardoor het lichaam moeite heeft om de glucose uit het bloed te

krijgen. De bloedglucosewaarden stijgen. Hierdoor ontstaan er veel klachten, waaronder complicaties

van hart en vaten, zenuwen, ogen en nieren.

Het effect van bewegen heeft positieve effecten bij mensen met diabetes: fitter blijven; de bloedsuiker

stabiel houden; lichamelijk en geestelijk beter voelen; minder kans op complicaties; vaak minder

medicijnen nodig. Bovendien geldt dat lichamelijke activiteit een gunstige invloed heeft op de

preventie en het beloop van de ziekte. Daarnaast hebben veel mensen met diabetes ook te maken met

overgewicht, waarbij gezonde voeding ook belangrijk is.

Zelfmanagement heeft in de Challenge gevraagd om een gezamenlijke aanpak tussen de zorgverleners

en de deelnemers. Zo is zelfmanagement effectief wanneer mensen in staat zijn zelf hun

gezondheidstoestand te monitoren en daarbij de regie over diabetes in eigen hand te houden.

Gezondheidsvaardigheden kunnen mensen met een ziekte helpen bij het zelf managen van hun ziekte.

De deelnemers hebben geleerd dat achter ziekte een enorm potentieel aan gezondheid schuilt. De

Nijkerk Diabetes Challenge richt zich dan ook op preventie.

Uit het marktonderzoek zijn er de volgende conclusies getrokken. De succesfactoren van de Nijkerk

Diabetes Challenge 2014 zijn: het goede programma; de saamhorigheden; de wil van de deelnemers;

de uitdagende wijze waarop door de begeleiders met een ieder werd omgegaan; goede training.

Daarnaast werd de goede samenwerking tussen de trainers en deelnemers als een succesfactor gezien.

Ook werden de volgende succesfactoren aangegeven: een kleine, hechte groep; gemotiveerde

deelnemers; tastbaar bewijs (metingen); enthousiaste zorgverleners.

Het werven van nieuwe deelnemers is mogelijk door de deelnemers als ambassadeurs te laten

optreden. Zij kunnen samen het belang van een gedragsverandering laten zien en delen met de rest van

mensen met diabetes in Nijkerk. Vanuit de ervaringen met de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 blijkt

dat de huisarts, als pionier in de eerstelijnszorg, een belangrijke rol kan spelen in het werven van

nieuwe deelnemers. De huisarts zou de Challenge als ‘recept’ kunnen uitschrijven aan mensen met

diabetes.



2. Literatuuronderzoek

In dit hoofdstuk geef ik een beknopte literatuurstudie over Gezondheidscentrum De Nije Veste.

Daarnaast geef ik een literatuurstudie over de volgende kernbegrippen: diabetes; zelfmanagement;

preventie; sport en bewegen; voeding. Daarnaast komt het model van Lalonde aan bod. Dit model

maakt duidelijk dat voor effectief gezondheidsbeleid het nodig is om in te spelen op meerdere factoren

die de gezondheid beïnvloeden. Integraal beleid is nodig voor de aanpak van gezondheidsproblemen.

Als laatste wordt het begrip zelfmanagement verder onderzocht. Zelfmanagement heeft alles te maken

met gedragsverandering. Indien iemand een chronische aandoening krijgt, komt de vraag hoe deze

aandoening een plek te geven in iemands leven. Hierbij kan kennis over de algemene principes van

gedragsverandering helpen. Hiervoor verricht ik onderzoek naar de volgende modellen: het I-Change

model; Chronic Care Model. In dit hoofdstuk worden deelvragen 1 t/m 4 behandeld.

2.1 De organisatie: Gezondheidscentrum De Nije Veste

Voor iedereen zorg dichtbij

Gezondheidscentrum De Nije Veste is op 7 april 2011 in Nijkerk geopend. De huidige maatschappij

en moderne patiënt vragen om een goede en snel toegankelijke zorg. De Nije Veste biedt dit dan ook

aan: kwalitatieve en uitgebreide zorg onder één dak. Vanaf de oplevering in april 2011 is er een

multifunctioneel gezondheidscentrum ontwikkeld, dat voldoet aan de eisen van deze tijd. De

organisatie biedt samen met Bij de Veste, aan de overkant van de straat, onderdak aan een grote

apotheek en diverse disciplines:

Huisartsen

Fysiotherapie

Apotheek

Meander Medisch Centrum

(Tweede lijn)

Oefentherapie Cesar

Ergotherapie

Manueel arts

Podotherapeut

Psychologen

Maatschappelijk werk

Psychiater

Verloskundigen

Wijkverpleging

Reizigersadviescentrum

Diëtisten

Logopedie

Huidtherapie

Kinder- en Jeugdpsychologie

Massagepraktijk

Pedicurepraktijk

Haptotherapie

Het Gezondheidscentrum is ook voorzien van twee grote oefenzalen. Op de begane grond is een

buitenpolikliniek met diagnostische ruimtes ingericht door Meander Medisch Centrum (Amersfoort).

Het Meander Medisch Centrum is vertegenwoordigd met maar liefst elf poliklinieken. Er vindt hier

o.a. röntgen- en echoscopisch onderzoek plaats. Tevens is er een laboratorium (prikpunt). Door deze

bundeling van zorg onder één dak hoopt de organisatie een goede service te bieden. Bovendien leidt

onderlinge samenwerking tot een goede kwaliteit en deskundigheid. De Nije Veste biedt zorg aan de

volgende subcategorieën: diabetes; depressie; ouderenzorg; COPD; CVRM; Sport en bewegen; LESA

ondervoeding (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

Sport en bewegen in relatie tot gezondheid

Veel zorgverleners voelen zich verbonden met bovengenoemd thema. Dit staat centraal binnen het

centrum, want gezondheid hangt nauw samen met bewegen. De Nije Veste probeert dit thema uit te

dragen door middel van een prominente wenteltrap in de centrale hal tot aan een vorstelijke oefenzaal

voor fysiotherapie en cursussen voor bewegen. Zij willen de mensen gezond houden door middel van

het project NijkerkFit!. Hiermee wil de organisatie preventie naar voren in de keten halen met het

ontwikkelen van meerdere programma’s. Het onderdeel NijkerkFit! komt in dit hoofdstuk nog

uitgebreid aan bod (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).



Aandacht voor ouderen

Bovengenoemd thema vormt tevens een leidraad in de organisatie van het centrum. De vraag naar een

goed ingerichte ouderenzorg groeit met de vergrijzing. De organisatie speelt hierop in, waarbij tijd en

aandacht het credo is. Het centrum ligt vlakbij diverse verzorgingstehuizen en

appartementencomplexen voor ouderen. De samenwerking verloopt horizontaal, verticaal en

diagonaal: samenwerken tussen specialisten onderling; samenwerken op het gebied van ouderenzorg

of sport en beweging; samenwerken om ouderen meer te laten bewegen; samenwerken met externe

partijen (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

Missie

Het centrum richt zich op (behoud van) beweging als essentieel onderdeel van de gezondheid. De Nije

Veste heeft speciale aandacht voor sport. Er ontstaan nieuwe kansen en mogelijkheden voor

gemeenschappelijke zorg door samenwerkingen. In het modern toegeruste gebouw richt het

management zich op een gezond verblijfs-, opleidings- en werkklimaat. Daarnaast richt de organisatie

op een toekomstbestendige visie en positie (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

Visie

Gezondheidscentrum De Nije Veste wil een centrale rol spelen in de gezondheidszorg voor Nijkerk.

Het centrum is in voortdurende ontwikkeling. Daarnaast wil De Nije Veste een transparant, breed,

toegankelijk en sterk samenhangend aanbod aan zorg tegen een betaalbare prijs leveren aan de

inwoners van Nijkerk en omgeving (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

Bestuur

Vanaf 2012 is er een nieuw bestuur. Deze bestaat uit: vanuit de fysiotherapeuten Peter van Harten,

vanuit de apotheek Catrien Oom en vanuit de huisartsen Hans van Daalen. Sinds 2014 is Willy

Oldenburger vice voorzitter, directeur zorg en voorzitter zorgstaf. Carl Verheijen is bestuursvoorzitter

en algemeen directeur.

Sinds 2012 is er een Raad van Toezicht ingesteld die enerzijds toezicht houdt op het bestuur en

anderzijds als sparringpartner kan optreden: Henk van der Steeg en Arie Jongejan.

In de bijlage van dit rapport is het organogram van Gezondheidscentrum De Nije Veste opgenomen

(Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

2.1.1. NijkerkFit! Introductie

In 2008 introduceerden Hiltjo Graafland, Hans van Daalen en Diek Scholten het begrip ‘NijeVeste

Klassen’. De vraag van een patiënt is niet alleen gekoppeld aan een ziektebeeld, maar er is ook sprake

van een complex van vragen en problemen die een gepaste (op maat) antwoord vragen van de

zorgverleners. De zorg voor mensen met bijvoorbeeld diabetes is medisch gezien vastgelegd in

standaarden en richtlijnen. Er is vaak meer aan de hand, zoals problemen met de leefstijl, de sociale

omstandigheden of het welbevinden van de patiënt. Na 2008 werden ook de zogenaamde

Zorgstandaarden ontwikkeld. Daarnaast ontwikkelden zich ook zorggroepen voor het aanbieden van

geïntegreerde zorg voor chronische aandoeningen. De Nije Veste volgde deze ontwikkeling en er werd

een contract gesloten voor GEZ (Geïntegreerde Eerstelijns Zorg) en een ketenDBC voor Diabetes. In

de jaren erna is er verder gewerkt aan de uitwerking van de zorgprogramma’s. Er werd afgesproken na

de opening van het Gezondheidscentrum De Nije Veste (april 2011) verder te gaan met deze

ontwikkelingen (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

Raad voor de Volksgezondheid en Zorg: Van ZZ naar GG

De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) heeft in april 2010 de discussienota Zorg voor je

gezondheid uitgebracht. De nota pleit voor een omslag van Zorg & Ziekte (ZZ) naar Gedrag &

Gezondheid (GG). Men vindt dat burgers en patiënten zelf verantwoordelijk zijn voor hun (on)gezond

gedrag en dat zij zoveel mogelijk zelf de regie moeten voeren over de zorg. Het is de taak aan



zorgprofessionals, zorgverzekeraars en werkgevers om dat te stimuleren en faciliteren. Daarnaast moet

men preventie aanbieden en investeren in Zorg 2.0. Hierbij moet de rijksoverheid het voortouw nemen

bij collectieve preventie. Als laatste vindt men dat een andere financiering en sturing absolute

voorwaarden zijn voor een andere organisatie van de zorg. Deze uitgangspunten vormen de basis van

de visie van de Stichting Oranje Veste (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2014).

Project NijkerkFit!

De Nije Veste is van mening dat aandacht voor de leefstijl nadrukkelijk een verantwoordelijkheid is

van het gezondheidscentrum, ongeacht de wijze van bekostiging. Zo is de basis ontstaan voor het

project Nijkerk Fit: preventie en kans geven en inbedden in het systeem.

Er is in 2012 binnen De Nije Veste een werkgroep ontstaan van enthousiaste zorgverleners en

bestuurders die graag meer willen betekenen om de gezondheid van de inwoners van Nijkerk te

verbeteren/bevorderen. Zo is er begonnen met het uitwerken en uitvoeren van de volgende ideeën:

NijkerkFit Pilot, Beweegtuin, Persoonlijk Gezondheids Profiel, Preventieconsult, Wandelfit en

Nijkerk Diabetes Challenge. Mijn opdracht gaat over de Nijkerk Diabetes Challenge, een variant op

het concept van Iceland Diabetes Challenge van de Bas van de Goor Foundation (Gezondheidscentrum

De Nije Veste, 2014).

2.1.2. Nijkerk Diabetes Challenge De aanleiding van de Nijkerk Diabetes Challenge is een praktische aanpak van zelfmanagement voor



wandelen. Zij hebben zich onder begeleiding van fysiotherapeuten, praktijkondersteuner (POH) en

huisarts een halfjaar lang voorbereid op de Challenge. Voor de een was het doel minder afhankelijk te

zijn van medicatie, een ander wilde voorkomen om een insulinegebruiker te worden. De deelnemers

grepen samen de kans aan om door middel van deze uitdaging het belang van een gedragsverandering

in te zien, uit te voeren en het vervolgens als ambassadeurs te willen delen met de rest van Nederland.

Onderzoek

Er is tijdens de voorbereiding bij de groep deelnemers regelmatig het activiteitenniveau gemeten.

Daarnaast zijn ook de conditie, buikomvang, gewicht en glucosespiegel gemeten. Het

activiteitenniveau is gemeten met een SenseWear. Deze is vervangen door een Garmin Vivofit. Dit is

een consumentenartikel wat de volgende waarden meet: aantal stappen, afstand (kilometers),

caloriegebruik, slaapritme en desnoods de hartslag. Tevens is eenmaal per maand een week lang de

glucosespiegel gedurende de dag gemeten.

De Nije Veste heeft geïnvesteerd in de aanpak (een investering van ongeveer 350 euro op jaarbasis):

Een Garmin Vivofit;

Een glucosemeter, prikpennetjes en teststrips;

Een Persoonlijk Gezondheids Dossier;

Coaching.

Wat levert het op:

Minder medicatiegebruik, ongeveer 450 tot 600 euro per jaar;

Uitstel van insulinegebruik, ongeveer 1200 euro per jaar;

Minder noodzaak om de praktijkondersteuner (POH) te bezoeken of andere zorgverleners;

Betere beheersing van glucosewaarden.

Het concept van de Nijkerk Diabetes Challenge is eenvoudig op te schalen: in 2015 100 deelnemers

om uiteindelijk zeker 50 procent van de doelgroep mensen met diabetes (ongeveer 1800 personen) te

bereiken. Daarnaast kan het concept ook bij andere chronische aandoeningen of leefstijl gerelateerde

problematiek ingezet worden: Obesitas, Apneu, Dyspneu en Cardiovasculair Risicomanagement

(CVRM).



2.1.3. Iceland Diabetes Challenge De Nijkerk Diabetes Challenge is een variant op het concept Iceland Diabetes Challenge van de Bas

van de Goor Foundation (BVDGF). Tegelijk met de groep deelnemers in IJsland vond ook de Nijkerk

Diabetes Challenge plaats. Beide groepen liepen elke dag min of meer dezelfde afstand. De

deelnemers aan de Challenge in IJsland waren over het algemeen jonger dan die in Nijkerk.

De Iceland Diabetes Challenge (IDC 2014) heeft als doel te laten zien dat mensen met diabetes prima

topprestaties kunnen neerzetten. De Bas van de Goor Foundation wil mensen met diabetes inspireren

in bewegen te komen en de positieve effecten van beweging op diabetes laten ervaren. Een actieve en

gezonde levensstijl helpt om diabetes beter onder controle te houden. De BVDGF had na een

uitgebreide selectie en een medische keuring, uit honderden geïnteresseerden, twaalf kandidaten

gekozen.

Het centrale thema van de IDC 2014 was zelfmanagement. In deze Challenge namen twaalf mensen

met diabetes type 1 en 2 de regie over hun gezondheid in eigen hand. Zij hebben in IJsland de

Laugavegur Trekking gevolgd die hen in zes dagen door verlaten bergachtige gebieden heeft gevoerd.

De deelnemers waren op zichzelf en elkaar aangewezen en zij hebben geen hulp van buitenaf

gekregen. Zij hebben zelf al hun benodigdheden en voedsel gedragen. Daarnaast manageden zij ook

grotendeels hun eigen voorbereidingen (Changing Diabetes, 2014).

In dit rapport wordt ook een interview opgenomen met Bas van de Goor, oprichter van de Bas van de

Goor Foundation en bedenker van de Iceland Diabetes Challenge.

2.2 Kernbegrippen

2.2.1. Diabetes Een andere benaming voor diabetes is ook wel suikerziekte. De officiële naam is diabetes mellitus.

Diabetes mellitus is een chronische stofwisselingsziekte die gepaard gaat met een te hoog

glucosegehalte in het bloed. Het lichaam is bij diabetes mellitus niet meer in staat om glucose goed te

verwerken. De oorzaak hiervoor is dat er te weinig of geen insuline wordt aangemaakt. Het lichaam is

ongevoelig geworden voor de insuline. Insuline, wat wordt aangemaakt in de alvleesklier, is nodig

voor het transport uit het bloed naar de lichaamsweefsels. Het lichaam heeft bij geen of onvoldoende

insuline moeite om de glucose uit het bloed te krijgen. De bloedglucosewaarden stijgen. Hierdoor

ontstaan er veel klachten, waaronder complicaties van hart en vaten, zenuwen, ogen en nieren

(Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014).

De hoeveelheid glucose in het bloed verandert steeds. Dit komt bijv. door eten, bewegen, drinken,

emotie, stress of een griepje. Lage bloedglucosewaarden heet hypoglykemie (hypo). Hoge

bloedglucosewaarden heet hyperglykemie (hyper) (Diabetes Fonds, 2014).

Diabetes type 1 en 2 zijn de twee meest voorkomende vormen van diabetes mellitus.

Zwangerschapsdiabetes kan als een aparte categorie aangeduid worden. Deze vorm van diabetes wordt

overigens ook beschouwd als een risicofactor voor diabetes type 2. Daarnaast zijn er nog meer vormen

van diabetes. In dit rapport worden alleen de vormen diabetes type 1 en type 2 behandeld. Dit is

vanwege de doelgroep mensen met diabetes type 1 en 2 in de Challenge (Nationaal Kompas

Volksgezondheid , 2014).

Diagnose op basis van bloedglucosewaarden

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de American Diabetes Association (ADA) hebben

grenswaarden bepaalden, waarboven sprake is van diabetes mellitus.

De huisarts gaat na hoeveel glucose er in het bloed zit om de diagnose diabetes te kunnen stellen. Dit

wordt vastgesteld op de nuchtere maag of twee uur na het drinken van suikerwater. Deze laatste heet



een belastingtest of orale glucosetolerantietest (OGTT). Wanneer de waarde van de belastingtest sterk

verhoogd is of wanneer de nuchtere glucosewaarde sterk verhoogd is, spreekt men van diabetes.

Er is sprake van gestoorde nuchtere glucose (IFG) bij een verhoogde nuchtere glucosewaarde (6,1 –

7,0 mmol/liter). Men spreekt van verminderde glucosetolerantie (IGT) wanneer de belastingtest een

verhoogde waarde (7,8 – 11,1 mmol/liter) laat zien. Hieruit blijkt dat zowel IFG als IGT voorstadia

zijn van diabetes (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014).

Diagnose op basis van HbA1c-waarden

HbA1c is een maat die de gemiddelde glucosewaarden over de afgelopen 8 – 12 weken aangeeft. Dit

werd tot voor kort met name gebruikt om te bekijken of een patiënt met diabetes de juiste dosering

medicijnen of insuline gebruikte. Het kan dus ook gebruikt worden als een maat voor

bloedsuikerregulatie. Een HbA1c van 6,5% (48 mmol/mol) of hoger kan worden gebruikt voor de

diagnose diabetes. In 2011 is HbA1c opgenomen als diagnostische test door de WHO. De ADA en de

International Diabetes Federation (IDF) hebben HbA1c ook als diagnostische test in hun richtlijnen

opgenomen (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014).

De kans is hoog dat mensen met prediabetes diabetes ontwikkelen, maar het is mogelijk om die kans

met preventieve maatregelen, zoals leefstijlinterventies, te verlagen en het ontstaan uit te stellen of te

voorkomen (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014).

2.2.1.1. Diabetes type 1 Diabetes type 1 ontstaat als gevolg van de afbraak en verlies van insuline-producerende cellen (bèta-

cellen) van de alvleesklier (pancreas). Hierdoor ontstaat een absoluut tekort van het hormoon insuline.

Deze vorm van diabetes ontstaat in korte tijd en is het meest frequent bij kinderen tussen de 5 jaar en

de puberteit. Daarnaast kan diabetes type 1 ook bij volwassenen ontstaan, maar het beloop is minder

acuut en insuline is soms niet direct nodig.

Symptomen

De eerste tekenen van diabetes type 1 zijn vaak urineren, veel drinken en vermageren gedurende

enkele weken. Daarnaast kan men last hebben van: ziek en beroerd voelen; veel honger hebben of juist

helemaal niet; wazig zien; misselijkheid en overgeven.

Dagelijks insuline nodig

Mensen met diabetes type 1 moeten dagelijks op meerdere momenten insuline inspuiten om de

bloedglucose laag genoeg te houden. Zonder toediening van insuline treedt een levensbedreigende

situatie op (bijv. keto-acidose met coma als complicatie).

Complicaties

De meeste mensen met diabetes type 1 krijgen na een aantal jaren te maken met macro- en

microvasculaire complicaties. Veel voorkomende macrovasculaire complicaties zijn harten

vaatziekten. De kans op het krijgen van complicaties bij diabetes type 1 als gevolg van

doorbloedingsstoornissen in de hersenen (beroerte), hart (hartinfarct) en ledematen (pijn bij het lopen)

is twee tot vier maal zo groot als onder patiënten zonder diabetes mellitus. Ook treden vaak

microvasculaire complicaties op als gevolg van schade aan de kleine bloedvaatjes (micro-angiopathie)

van de ogen (diabetische retinopathie, blindheid), zenuwen (neuropathie) en nieren (nefropathie).

Hierbij is de mate waarin afhankelijk van de duur van de diabetes mellitus en de kwaliteit van de

bloedsuikerregulatie (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014).

Erfelijkheid

Kans op diabetes type 1:

Als vader of moeder het heeft: 1-4 %

Als beide ouders het hebben: 20-40 %

Als broer of zus het heeft: 1-8 %



Als eeneiige tweelingbroer of –zus het heeft: 23-50 %

Als neef of nicht het heeft: 1-2 %

Erfelijkheid speelt bij diabetes type 1 maar een kleine rol, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht.

Kinderen met een ouder met diabetes erven niet automatisch die aanleg. Daarentegen kunnen kinderen

die de aanleg niet hebben geërfd, toch diabetes type 1 krijgen. Toch zijn er families waar diabetes type

1 vaak voorkomt. Hier gaat het dan waarschijnlijk om een speciale genetische subvorm van diabetisch

type 1 die wel een sterk erfelijke vorm heeft. Deze aantallen zijn meegeteld voor de berekeningen van

de gemiddelde kans op diabetes type 1 (Diabetes Fonds, 2014).

2.2.1.2. Diabetes type 2 Diabetes type 2 ontstaat als gevolg van stoornissen in de afscheiding van insuline en/of het niet

optimaal benutten van de aanwezige insuline door weefsels (insulineresistentie). Hierbij is er sprake

van een relatief tekort aan insuline. Er ontstaat op den duur een te hoog glucosegehalte in het bloed.

Symptomen

De eerste klachten zijn bij diabetes type 2 vaak vaag, waardoor de diabetes vaak pas na jaren herkend

en gediagnosticeerd wordt. De klachten zijn veel eten, veel drinken, vaak urineren, duizeligheid en

moeheid. Daarnaast hebben mensen met diabetes type 2 last van: ogen (rode/ branderige ogen, wazig

zien, dubbel zien of slecht zien); slecht genezende wondjes; pijn in de benen bij het lopen;

kortademigheid; infecties (die vaak terugkomen, zoals blaasontsteking).

Complicaties

Veelvoorkomende complicaties bij diabetes type 2 komen overeen met de gevolgen van diabetes type

1. Er treden bij diabetes type 2 ook schade op aan bloedvaten en zenuwweefsel: macro- en

microvasculaire complicaties, zoals harten vaatziekten (beroerte, hartinfarct en

doorbloedingsstoornissen van de benen), gezichtsstoornissen (diabetische retinopathie), nierziekten,

blindheid en gevoelloosheid en/of pijn in de ledematen (Nationaal Kompas Volksgezondheid , 2014).

Behandeling

De behandeling bij diabetes type 2 is vooral gericht op lichaamsbeweging en gezond eten. Daarnaast

slikken ook veel mensen medicatie. Er zijn tabletten die de alvleesklier aanzetten tot het aanmaken van

meer insuline. Ook schrijft de arts vaak medicijnen voor om cholesterol en bloeddruk te verlagen.

Door deze behandeling wordt de kans op het krijgen van harten vaatziekten verkleind.

Op dit moment komt type 2 diabetes mellitus veel vaker voor dan type 1 diabetes mellitus. Door het

toenemen van de leeftijd slijt bij iedereen het lichaam, en aan de daarmee gepaard gaande

achteruitgang van de lichaamsfuncties doet ook de alvleesklier mee. Een toename van het aantal

mensen met diabetes type 2 staat dan ook in relatie met de vergrijzing, maar deze groep mensen heeft

waarschijnlijk veel minder te maken met de gevolgen van type 2 diabetes mellitus dan bij relatief

jongere mensen. Dit wordt voornamelijk geassocieerd in relatie met overgewicht, te weinig bewegen

en ongezond eten (Diabetes Fonds, 2014).

2.2.1.4. Epidemiologische diagnose Levensmaten

Sterfte/Mortaliteit

Het gevolg van complicaties van diabetes leidt tot veel sterfgevallen, waarbij diabetes in het verleden

vaak niet als doodsoorzaak werd geregistreerd. Diabetes speelt een belangrijke rol bij andere ziekten

(zoals harten vaatziekten) en de sterfte als gevolg van deze ziekten. De kwaliteit van de statistiek is

door deze informatie verbeterd. Er zal waarschijnlijk altijd sprake blijven van onderrapportage, omdat

de arts die de overlijdensverklaring invult niet altijd weet dat de overledene diabetes had.



In 2011 bedroeg het aantal sterfgevallen in Nederland 2.756 (1.216 mannen en 1.540 vrouwen)

waarvoor diabetes als primaire doodsoorzaak werd geregistreerd (Nationaal Kompas

Volksgezondheid, 2014).

Levensverwachting

De resterende levensverwachting voor mensen met diabetes op 45-jarige leeftijd wordt geschat op: 25

jaar voor mannen en 27 jaar voor vrouwen. Dit is in vergelijking tot mannen en vrouwen zonder

diabetes respectievelijk 9 en 11 jaar korter. De resterende levensverwachting voor mensen met

diabetes op 65-jarige leeftijd wordt geschat op 13 jaar voor mannen en 14 jaar voor vrouwen. Dit is in

vergelijking tot mannen en vrouwen zonder diabetes respectievelijk 4 en 6 jaar korter.

Een gezonde leefstijl heeft invloed op de levensverwachting. Dit houdt in dat hoe gezonder de

diabetespatiënt is, des te beter is de levensverwachting (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en

Milieu, 2009).

Ziektematen

Incidentie

Er werden 52.700 nieuwe patiënten met diabetes in 2011 gediagnosticeerd: 28.900 mannen en 23.800

vrouwen. Het betrof 3,5 per 1.000 mannen en 2,8 per 1.000 vrouwen. De incidentie nam zowel bij

mannen als vrouwen toe met de leeftijd tot ongeveer 75 jaar. De incidentie nam op hogere leeftijd

weer iets af. De incidentie is op alle leeftijden voor mannen hoger dan voor vrouwen.

Deze schattingen van de incidentie zijn gebaseerd op het aantal nieuw gediagnosticeerde patiënten

door de huisarts in één landelijk representatieve huisartsenregistratie (LINH). Hierin zijn ruim 80

huisartspraktijken geïncludeerd (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).

Prevalentie

Er waren 834.100 mensen met diabetes op 1 januari 2011 gediagnosticeerd bij de huisarts

(puntprevalentie): 415.900 mannen en 418.200 vrouwen. Het betrof 50,5 per 1.000 mannen en 49,7

per 1.000 vrouwen. Diabetes komt in de leeftijdsgroep 40 tot 75 jaar meer bij mannen voor dan bij

vrouwen. Daarentegen komt diabetes in de groep 75 jaar en ouder meer bij vrouwen voor. De

prevalentie is het hoogst bij mannen en vrouwen in de leeftijdsgroep 75 tot 85 jaar.

Deze schattingen zijn tevens gebaseerd op het aantal gediagnosticeerde patiënten door de huisarts in

één landelijk representatieve huisartsenregistratie (LINH).

Het blijkt dat ongeveer 90% van de diabetespatiënten diabetes type 2 heeft. Alle overige

diabetespatiënten hebben diabetes type 1. De prevalentie van diabetes op jonge leeftijd bestaat bijna

volledig uit diabetes type 1.

Een deel van de mensen met diabetes is niet bij de huisarts bekend. Dit is niet opgenomen in de

schattingen uit de huisartsregistraties. Daarnaast komen de meeste bewoners van verpleeghuizen niet

in de registraties voor. Het totale aantal mensen met diabetes ligt dus hoger. Het bleek dat ongeveer

50% van de mensen met diabetes in de jaren negentig niet gediagnosticeerd was. Uit het meest recente

bevolkingsonderzoek NL de Maat (2009/2010) blijkt dit percentage nu op 25% te liggen.

In de periode 2001-2011 is de prevalentie van diabetes voor mannen en vrouwen gestegen. Voor

mannen is de prevalentie ruim verdubbeld en voor vrouwen met ongeveer 65% gestegen. Dit is voor

een deel te verklaren door demografische ontwikkelingen: groei en vergrijzing van de bevolking. De

prevalentie van diabetes mellitus is als gevolg van deze demografische ontwikkelingen in de periode

2001-2011 voor mannen met 23% en voor vrouwen met 16% gestegen. Dit is voor het grootste deel te

verklaren door epidemiologische ontwikkelingen, zoals: toename in overgewicht, actievere opsporing

door huisartsen en een langere overleving. De prevalentie is in de periode 2001-2011 als gevolg van

epidemiologische ontwikkelingen voor mannen met 67% gestegen en voor vrouwen met 42% (allebei

significant) (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).



Mogelijke verklaringen voor de stijging van de prevalentie en de incidentie zijn:

Toename van het aantal mensen met overgewicht (verminderde lichamelijke activiteit of

veranderingen in de voeding);

Actievere opsporing van diabetes bij mensen door huisartsen;

Mensen zijn door campagnes meer alert geworden op signalen van diabetes. Hierdoor gaan zij

sneller naar de huisarts.

Maten voor ‘medische consumptie’

Zorggebruik

In 2010 waren er 11.638 klinische opnamen met diabetes als hoofdontslagdiagnose met 96.552

opnamedagen. Hierbij was de gemiddelde opnameduur 8,3 dagen. Het aantal dagbehandelingen was

7.357. Deze getallen geven echter het aantal opnamen weer en niet het aantal opgenomen personen.

Hierbij kan het aantal opnamen hoger zijn dan het aantal opgenomen personen, omdat een persoon met

diabetes per jaar vaker opgenomen kan zijn (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).

Kosten

In 2011 waren de kosten voor diabeteszorg 1,7 miljard euro. De kosten voor diabeteszorg maakten in

totaal 1,9% uit van de totale kosten voor de gezondheidszorg in Nederland. Er wordt 37% van de

kosten voor diabetes uitgegeven aan genees- en hulpmiddelen, 22% aan eerstelijnszorg, 11% aan

ziekenhuiszorg en 27 % aan ouderenzorg.

Van de totale kosten voor diabetes in 2011 ging 54% naar de zorg voor vrouwen en 46% naar de zorg

voor mannen. De meeste kosten voor diabeteszorg worden gemaakt in de leeftijdsgroep 50 tot 90 jaar.

Mensen met diabetes die moeite hebben met ‘zelfmanagement’, het zelf zorgen voor je gezondheid,

gebruiken tussen de 1500 en 2000 euro per jaar meer aan zorg (Nationaal Kompas Volksgezondheid,

2014).

Maten voor hoe gezond men zich voelt (ervaren gezondheid)

Ervaren gezondheid

Mensen met diabetes ervaren gemiddeld hun kwaliteit van leven slechter dan mensen zonder

chronische aandoening. Daarentegen is de kwaliteit van leven van diabetespatiënten beter dan die van

mensen met epilepsie, longziekten en multiple sclerose. Een belangrijke voorspeller van vroegtijdige

sterfte bij mensen met diabetes blijkt het ervaren van kwaliteit van leven.

Bloedglucosewaarden beïnvloeden de kwaliteit van leven van mensen met diabetes. Lage

bloedglucosewaarden gaan gepaard met verschijnselen zoals zweten, honger, tintelingen in handen,

hartkloppingen, wazig of dubbelzien, wisselend humeur en hoofdpijn. De angst voor deze klachten en

de invloed hiervan op bijv. het functioneren op het werk of rijvaardigheid hebben een negatieve

impact op de kwaliteit van leven.

Daarnaast hangt de kwaliteit van leven en het ervaren van de gezondheid ook samen met complicaties

en de aanwezigheid van andere aandoeningen (comorbiditeit). Zo komt bijv. depressie bijna twee keer

zo vaak voor bij mensen met diabetes (18%) dan bij mensen zonder diabetes (10%) (Nationaal

Kompas Volksgezondheid , 2014).



2.2.1.5. Model van Lalonde Endogene, biologische factoren (Human biology)

Diabetes type 1 – auto-immuniteit

Diabetes type 1 wordt beschouwd als een auto-

immuunziekte. Dit houdt in dat het immuunsysteem de

lichaamseigen cellen beschadigt. Daarnaast kan dit

type diabetes optreden als gevolg van interacties tussen

genetische factoren en omgevingsfactoren als virussen

en voeding. Dit leidt tot beschadiging van de bètacellen

in de eilandjes van Langerhans van de alvleesklier

(pancreas) door het immuunsysteem. Hierdoor wordt

de insulineproductie ontoereikend (Nationaal Kompas


Diabetes type 1 – betrokken genen immunologische

functie

Ook verschillende genen uit de MHC-regio (MHC = major histocompatibility complex) bepalen het

grootste deel van het genetisch risico op diabetes type 1. Deze genen coderen bij de mens voor HLA-

presenterende eiwitten (HLA = human leukocyte antigen). Dit is een eiwit (antigeen) dat op alle

lichaamscellen aanwezig is. Daarnaast helpt dit eiwit het immuunsysteem om lichaamseigen cellen te

onderscheiden van niet-lichaamseigen cellen. De genen uit de MHC-regio verklaren deels de rol van

ontsteking van de bètacellen, alsmede de interacties tussen aangeboren en verworven immuniteit

(Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).

Diabetes type 2 – relatie tussen risicofactoren en insulineresistentie

Veel mensen hebben meerdere risicofactoren tegelijk. Daarnaast komen in hoog risicogroepen

risicofactoren over het algemeen vaker voor. De risicofactoren betreffende persoonsgebonden factoren

zijn: genetische factoren (diverse genen, deels onbekend welke); familiegeschiedenis (hoger risico bij

1e of 2e graad familielid met diabetes); etniciteit (hoger risico in bepaalde etnische groepen);

overgewicht (obesitas en abdominale vetverdeling). De interacties tussen risicofactoren spelen een rol

bij het geleidelijk opbouwen van ongevoeligheid voor insuline. Dit geldt tevens voor de bijbehorende

hoge glucosegehalten in het bloed (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).

Diabetes type 2 – betrokken genen bij insulineproductie en overgewicht

Betrokken genen die van invloed zijn op het ontstaan van diabetes type 2 spelen vooral een rol bij de

vorming en het functioneren van bètacellen in de alvleesklier, ‘nuchtere’ glucosegehalten en

overgewicht. De schattingen van het aantal betrokken genen lopen uiteen van circa achttien tot meer

dan vijftig. Voor diabetes type 2 kunnen slechts enkele procenten (ongeveer 4%) van het totale risico

verklaard worden door alle bekende genetische variaties samen (Nationaal Kompas Volksgezondheid,

2014).

Diabetes type 2 – overgewicht belangrijke risicofactor

Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van diabetes type 2 bij volwassenen. De

grootte van dit risico is afhankelijk van de mate van overgewicht en de vetverdeling. Zo is bijv.

buikvet slechter dan vet op de heupen. De relatie tussen overgewicht en diabetes type 2 wordt deels

toegeschreven aan stoffen die via het (overtollig) vetweefsel in de circulatie terechtkomen (Nationaal

Kompas Volksgezondheid, 2014).

Omgeving (Environment)

Fysieke omgeving

De gemeente Nijkerk is een robuuste randgemeente gelegen aan de rand van de Randstad en grenzend

aan de prachtige natuur van de Veluwe. De gemeente Nijkerk bestaat uit de kernen Nijkerk,



Nijkerkerveen en Hoevelaken. De gemeente telt bijna 40.000 inwoners. Nijkerk heeft naast de

gezellige woonkernen ook een mooi buitengebied.

Nijkerk is een ontwikkelgemeente: een groeiende gemeente waar nieuwe woonwijken en

bedrijventerreinen worden gebouwd. Ook houdt de gemeente bij het bouwen rekening met

duurzaamheid en energiezuinigheid. Dit doet de gemeente om het woon- en leef comfort zo veel

mogelijk te optimaliseren en het milieu te sparen (Gemeente Nijkerk, 2014). De natuur in de gemeente Nijkerk heeft prachtige landschappelijke waarden. De gemeente vindt een

goed milieu belangrijk. Zij zet zich in voor energiebesparing en gebruik van duurzame energie.

Daarnaast houdt zij zich bezig met leefbaarheid (geluid, afval, natuur en landschap en dergelijke),

duurzaamheid (bijv. bij bouwen) en verantwoordelijkheid (van de gemeente, inwoners en

ondernemers) (Gemeente Nijkerk, 2014).

De luchtkwaliteit voldoet aan de huidig geldende wettelijke normen voor luchtkwaliteit. De raad heeft

in augustus 2012 kennis genomen. Er werd vastgesteld dat er in 2011 zowel voor NO2 als voor fijnstof

geen overschrijdingen zijn gemeten. Vanaf 1 januari 2015 gaat er echter voor NO2 wel een lagere

(strengere) grenswaarde gelden. Dit houdt in: 40 i.p.v. 60 microgram per m3 lucht. Volgens de

modellen van de overheid (nationaal samenwerkingsprogramma lucht) zou ook deze nieuwe norm in

2015 gehaald moeten worden. Dit wordt ook voor fijnstof verwacht, omdat er in de toekomst steeds

meer gebruik wordt gemaakt van schonere motoren. De norm voor fijnstof wordt per 2015 verlaagd

van 40 tot 25 microgram per m3 lucht. De kwaliteit van het water voldoet tevens aan de wettelijke

normen (Gemeente Nijkerk, 2014).

Bijna 90 procent van de inwoners van de gemeente Nijkerk voelt zich veilig in de gemeente Nijkerk.

Bij het veiligheidsbeleid van de gemeente worden inwoners, maatschappelijke organisaties, scholen en

het bedrijfsleven (inclusief horeca) zoveel mogelijk betrokken (Gemeente Nijkerk, 2014).

Nijkerk ligt centraal in het land, tussen enkele grote snelwegen. De gemeente is per auto goed te

bereiken. Daarnaast is er ook een station in Nijkerk, waardoor Nijkerk ook met de trein goed

bereikbaar is. De wegen binnen Nijkerk worden goed op peil gehouden. Ook heeft de fietser veel

mogelijkheden in de gemeente (Gemeente Nijkerk, 2014).

Sociale omgeving

De groep van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 bestond uit 16 personen. Het voordeel hiervan was

dat de deelnemers veel steun aan elkaar hadden. Wat iemand in zijn eentje misschien niet kan, kan hij

door een gezamenlijke inspanning misschien wel. Op die manier kan de sociale omgeving een

positieve invloed hebben op de gezondheid.

Leefstijl (Lifestyle)

De leefstijl heeft invloed op de gezondheid. Zo zijn ongezonde voeding (met te veel verzadigd vet en

onvoldoende voedingsvezels) en lichamelijke inactiviteit, onafhankelijk van het lichaamsgewicht,

belangrijke beïnvloedbare risicofactoren voor diabetes. Daarnaast verhoogt roken het risico op

diabetes in geringe mate. Het risico op diabetes lijkt door matig gebruik van alcohol en koffie te

verminderen. Tot slot hebben vrouwen die ooit zwangerschapsdiabetes hebben gehad, een hoger risico

op het krijgen van diabetes type 2 later in het leven (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).

Zorg (Health Care Organization)

De doelgroep van de Challenge maakt gebruik van de zorg in Gezondheidscentrum De Nije Veste. De

medische zorg is beschikbaar in de vorm van een multidisciplinair aanbod. De huidige maatschappij

en moderne patiënt vragen om goede zorg, maar ook om snel toegankelijke zorg. Daarvoor is het

nodig dat mensen met diabetes weten bij wie zij hulp moeten zoeken. Gezondheidscentrum De Nije

Veste biedt dit dan ook aan: kwalitatieve en uitgebreide zorg onder één dak. Het centrum hoopt door

deze bundeling van zorg onder één dak een goede service te bieden. Daarnaast leidt onderlinge

samenwerking tot een goede kwaliteit en deskundigheid.



Diabeteszorg op maat In de organisatie is er sprake van een zorggroep. De samenwerkende zorgverleners hebben binnen de

zorggroep een zorgprogramma samengesteld. Zo is er met elkaar afgesproken wie welk aandeel levert

in de totale behandeling, hoe de zorgverleners naar elkaar kunnen verwijzen, op welke manier de zorg

wordt getoetst en hoe deze steeds aangepast wordt aan de nieuwste wetenschappelijke kennis.

Zo worden de afspraken binnen de zorggroep vastgelegd in een Zorgcontract. Het doel van De Nije

Veste is om alle zorgverzekeraars te contracteren zodat zij in staat is om de beste chronische

diabeteszorg in de regio te kunnen leveren (Gezondheidscentrum De Nije Veste, 2015).

De voordelen van het diabetes zorgprogramma in De Nije Veste zijn:

Door een goede samenwerking zijn de zorgverleners in het centrum (praktijkondersteuners,

diëtisten, diabetesverpleegkundigen, podotherapeuten, optometristen en specialisten) in staat

de diabetespatiënt de beste zorg op maat te bieden;

Het team van zorgverleners heeft een goed overleg met elkaar zodat alle zorgverleners weten

hoe het met de patiënt gaat;

De behandelafspraken worden qua volgorde en timing goed op elkaar afgestemd;

De patiënt heeft één aanspreekpunt voor het zorgprogramma.

Er wordt samen met de patiënt een persoonlijk behandelplan gemaakt. Daarin staat de stem van de

patiënt met diabetes centraal. Hierin worden de persoonlijke doelen aangegeven. Het aanbod van de

diabeteszorg binnen de zorggroep bestaat uit:

Vier keer per jaar controle door de praktijkondersteuner (het meten van de bloeddruk, gewicht

en bloedsuiker en algemene check van het welbevinden);

Eenmaal per jaar een jaarcontrole door de praktijkondersteuner in combinatie met de huisarts

(het onderzoeken van het hart/longen, bloedvaten en voeten en algemene check van het

welbevinden);

Eenmaal per jaar bloedprikken door het laboratorium waarmee de gemiddelde bloedsuiker

(HbA1c), nierfuncties en cholesterol worden gecontroleerd;

Minimaal één keer per jaar voorlichting en advies van de diëtiste;

Specialistische controle bij of ter voorkoming van complicaties.

Het behandelteam bestaat uit: de patiënt; de huisarts; de praktijkondersteuner; de apotheek; de diëtist;

de podotherapeut; de oogarts/optometrist; de medisch specialist (Gezondheidscentrum De Nije Veste,

2015).

2.2.2. Zelfmanagement

2.2.2.1. Definities van gezondheidsvaardigheden Er zijn grote gezondheidsverschillen in Nederland. Zo zijn er diverse bevolkingsgroepen: mensen met

een andere culturele achtergrond, laaggeletterden, ouderen en mensen met een lage

sociaaleconomische status. Zij hebben vaak te maken met gezondheidsachterstanden. Voor deze

mensen kan het moeilijk zijn zich staande te houden in de gezondheidszorg. Zij hebben o.a. moeite

met: het begrijpen van informatie en voorlichting van hun zorgverleners; het vinden van hun weg in de

zorg; zelf managen van chronische aandoeningen. Het gevolg hiervan is meer ziekte en sterfte.

Het is noodzakelijk bepaalde vaardigheden te bezitten voor het realiseren van toegang tot zorg, het

verkrijgen van informatie over gezondheid en het begrijpen en toepassen van die informatie in de

eigen gezondheidssituatie. In de literatuur wordt in dit kader het begrip ‘health literacy’ veel gebruikt.

Het Nederlandse woord voor health literacy is ‘gezondheidsvaardigheden’.

Er zijn verschillende definities voor ‘gezondheidsvaardigheden’. De werkdefinitie van

gezondheidsvaardigheden van de NIGZ wordt binnen het Zelfmanagement Programma NPCF-CBO

als volgt gehanteerd:

“Het geheel van vaardigheden of competenties van een individu om in diverse situaties en in

verschillende rollen mondelinge, schriftelijke en audiovisuele informatie over gezondheid, zelfzorg en



voorzieningengebruik te kunnen en willen verkrijgen, begrijpen en gebruiken op een manier die

bijdraagt aan een betere gezondheid van zichzelf en anderen (Zelfmanagement, 2014).”

Het begrip ‘gezondheidsvaardigheden’ wordt in de literatuur verschillend uitgelegd. De themagroep

heeft binnen het zelfmanagement programma ‘lage gezondheidsvaardigheden’ op basis van een

literatuursearch naar relevante artikelen de gangbare definities van de begrippen ‘health literacy’ en

‘gezondheidsvaardigheden’ verzameld. Dit wordt nader toegelicht (Zelfmanagement, 2014).

The American Medical Association (AMA)

De AMA omschrijft health literacy als:

“Een geheel van vaardigheden, inclusief het vermogen basale leesvaardigheden- en numerale taken

uit te voeren, welke nodig zijn om te kunnen functioneren in de gezondheidszorgomgeving.”

Binnen deze definitie worden patiënten met adequate gezondheidsvaardigheden in staat geacht

gezondheidsinformatie te lezen, te begrijpen en er op te acteren. Daarnaast wordt de focus gelegd op

patiënten in een gezondheidszorgsituatie en hun begripsvermogen ten aanzien van de informatie die in

die gezondheidszorgsituatie door hulpverleners wordt verstrekt. Dit maakt de AMA-definitie een

relatief smalle definitie van health literacy (Ishikawa & Yano, 2014).

The National Library of Medicine (NLM)

De NLM (uit de VS) heeft de definitie van de AMA aangepast. Zij omschrijven de

gezondheidsvaardigheden als:

“De mate waarin individuen het vermogen hebben basale gezondheidsinformatie en –zorg te

verwerken, te begrijpen en te verkrijgen teneinde geschikte beslissingen ten aanzien van de

gezondheid te kunnen maken”.

Het Amerikaanse Institute of Medicine (IOM) hanteert deze definitie ook. Daarentegen is de IOM-

definitie ook bedoeld voor individuen die zich niet in gezondheidszorg-settings bevinden. Daarmee

heeft deze definitie een bredere scope (Paasche-Orlow, Parker, Gazmararian, Nielsen-Bohlman, &

Rudd, 2014).

The World Health Organization (WHO)

De WHO stelt een nog bredere definitie voor. De WHO omschrijft health literacy als:

“De cognitieve en sociale vaardigheden welke de motivatie en het vermogen van individuen bepalen

om toegang te verkrijgen tot, het begrijpen van en het gebruiken van informatie op een manier die een

goede gezondheid bevordert en onderhoudt”.

Deze definitie suggereert dat health literacy tevens het bereiken van een bepaald niveau van kennis,

vertrouwen en persoonlijke vaardigheden omvat, om actie te ondernemen en om de eigen gezondheid

en die van de omgeving te verbeteren door het veranderen van de persoonlijke levensstijlen en de

leefomgeving. Dit houdt in dat health literacy bepalend is in de empowerment van patiënten. In

tegenstelling tot de voorgaande definities legt de WHO de focus ook op sociale vaardigheden om te

kunnen interacteren met andere mensen en de omgeving. Oftewel, de focus wordt gelegd op

communiceren, organiseren en onderhandelen, elementen die nodig zijn om beslissingen in de praktijk

te brengen. Daarnaast refereert de definitie naar motivatie als aanvulling op vermogen (Ishikawa &

Yano, 2014).

Nutbeam

Nutbeam omschrijft health literacy als:

“De cognitieve en sociale vaardigheden die de motivatie en het vermogen bepalen van individuen om

toegang te verkrijgen tot het begrijpen en gebruiken van informatie op manieren die een goede

gezondheid bevorderen en onderhouden.”

In de uitwerking van de definitie van health literacy wordt door Nutbeam een onderscheid gemaakt

tussen functionele, interactieve en kritische gezondheidsvaardigheden. Dit wordt nader toegelicht:

1. Functionele gezondheidsvaardigheden omvat basisvaardigheden in lezen en schrijven gericht op

informatie over gezondheid;



2. Interactieve gezondheidsvaardigheden omvat de cognitieve vaardigheden en sociale vaardigheden

die nodig zijn om informatie te verkrijgen en te begrijpen en om nieuwe informatie toe te passen in

veranderende omstandigheden;

3. Kritische gezondheidsvaardigheden omvat de gevorderde cognitieve vaardigheden die samen met

sociale vaardigheden worden toegepast om informatie kritisch te analyseren en te gebruiken

(Nutbeam, 2014).

Conclusie definities van gezondheidsvaardigheden met betrekking tot mensen met diabetes Gezondheidsvaardigheden kunnen met een (chronische) ziekte helpen bij het zelf managen van hun

ziekte. De definitie van zelfmanagement wordt omschreven als:

“Het individuele vermogen om goed om te gaan met de symptomen, behandeling, lichamelijke en

sociale consequenties van de chronische aandoening en de daarbij behorende aanpassingen in

leefstijl, zodat men in staat is om zelf de gezondheidstoestand te monitoren en de cognitieve,

emotionele en gedragsmatige reacties te vertonen die bijdragen aan een bevredigende kwaliteit van

leven.”

Amerikaans onderzoek bij diabetespatiënten toont aan dat mensen met weinig

gezondheidsvaardigheden minder kennis over (de behandeling van) diabetes, meer moeite hebben met

het interpreteren van bloedsuikerwaarden en doseerschema’s, moeite hebben met het stellen van de

juiste vragen aan zorgverleners en het implementeren van een gezonde leefstijl.

Het nemen van geïnformeerde beslissingen over gezondheid vindt niet alleen plaats binnen de

gezondheidszorg. Mensen nemen ook buiten de zorg beslissingen over hun gezondheid, bijv. ten

aanzien van beweging of voeding (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014).

2.2.2.2. Ondersteun zelfmanagement van chronisch zieken Zelfmanagement vraagt om een gezamenlijke aanpak tussen de zorgverleners en patiënt. Bij

zelfmanagementondersteuning gaat het er vooral om dat er in de organisatie gewerkt wordt in

teamverband. Het team moet balans brengen in het medisch handelen en het gezamenlijk voorbereiden

en uitvoeren. Er is een stappenplan opgesteld om zelfmanagementondersteuning in te bedden in de

zorg voor de patiënt (Vilans, 2011).

Werkwijze van het stappenplan voor het team:

Voorwaarden voor zelfmanagement benoemen;

Plan van Aanpak opstellen;

Plan van Aanpak uitvoeren;

Werking van zelfmanagement in de praktijk evalueren.

Het stappenplan zelfmanagementondersteuning bestaat uit drie delen:

Voorbereiding;

Uitvoering;

Evaluatie en bijstelling.

De drie delen bestaan uit tien stappen. Een weergave van het stappenplan staat in de bijlage van dit

rapport.

Conclusie stappenplan zelfmanagementondersteuning met betrekking tot mensen met diabetes

Zelfmanagement vraagt om gedragsverandering. Niet iedere diabetespatiënt is een goede zelfmanager.

Dit verschilt per persoon en per fase van zijn aandoening. Hierbij spelen ook progressie van de ziekte,

levensfase en veranderende persoonlijke omstandigheden een rol. Zo is het belangrijk dat de

deelnemers van de Challenge en de zorgverleners samen oplossingen bedenken voor praktische

bezwaren. Dit verbetert de samenwerking. Daarnaast is het belangrijk dat zorgverleners onderling

openheid van zaken voorop stellen. Met behulp van het stappenplan kan de informatie- en

kennisoverdracht tussen de zorgverlener en de patiënt verbeterd worden, maar ook tussen de

zorgverleners onderling. Door voortdurend in te schatten wat haalbaar is, maakt het behalen van de

gezondheidsdoelen van de patiënt realistischer. Het begeleiden van zelfmanagement bij de patiënt,



leidt tot: om te gaan met symptomen en de voorgeschreven behandeling; de benodigde aanpassingen

door te voeren in leefstijl en werk; sociale relaties met familie en vrienden te onderhouden; relaties

met professionals te managen; om te gaan met een onzekere toekomst; een positief zelfbeeld te

behouden (Vilans, 2011).

In hoofdstuk 2.3 wordt er dieper ingegaan op het onderwerp gedragsverandering.

2.2.2.3. Motivaction – doelgroepbenadering bij innovaties in zorg en preventie Patiënten worden vooral vanuit de individuele aandoening benaderd en niet vanuit ‘heel de mens’.

Daarnaast wordt er nog te vaak vanuit dé patiënt geredeneerd, alsof iedereen hetzelfde denkt en

dezelfde behoeftes heeft. Er moet op een andere manier naar patiënten worden gekeken om goede zorg

te kunnen verlenen.

Motivaction beschrijft acht typen zorgcliënten aan de hand van het zogenaamde ‘Mentality-model’.

Het Mentality-model is op eigen initiatief ontwikkeld door onderzoeksbureau Motivaction.

Motivaction is een fullservice onderzoeksbureau dat voor zijn opdrachtgevers kwalitatieve en

kwantitatieve onderzoek specialismen combineert met kennis van organisaties en de omgeving waarin

deze actief zijn.

Het Mentality-model groepeert mensen naar hun levensinstelling en hun persoonlijke waarden. Uit dit

Mentality-onderzoek blijkt dat de Nederlandse samenleving in te delen is in acht sociale milieus. De

acht sociale milieus hebben voor deze uitgave een eigen naam gekregen die past bij hun houding

tegenover zorg (Verheggen, 2013).

De sociale milieus kunnen globaal worden ingedeeld aan de hand van drie waardenoriëntaties:

Een traditionele waardenoriëntatie die zich kenmerkt door de waarde ‘behouden’;

Een moderne waardenoriëntatie die zich kenmerkt door de waarden ‘bezitten’ en

‘verwennen’;

Een postmoderne waardenoriëntatie die zich kenmerkt door de waarden ‘ontplooien’ en

‘beleven’.

In Nederland worden de volgende typen zorgcliënten onderscheiden:

Volgzame zorgcliënten (16%)

‘De moralistische, plichtsgetrouwe en de op status-quo gerichte burgerij die vasthoudt aan

tradities en materiële bezittingen.’

Consumptiegerichte zorgcliënten (22%)

‘De conformistische, statusgevoelige burgerij die het evenwicht zoekt tussen traditie en

moderne waarden als consumeren en genieten.’

Gemaksgerichte zorgcliënten (10%)

‘De impulsieve en passieve consument die in de eerste plaats streeft naar een onbezorgd,

plezierig en comfortabel leven.’

Luxegerichte zorgcliënten (8%)

‘De liberaal-conservatieve maatschappelijke bovenlaag die alle ruimte wil geven aan

technologische ontwikkeling, maar die zich verzet tegen sociale en culturele vernieuwing.’

Resultaatgerichte zorgcliënten(13%)

‘De carrièregerichte individualisten met een uitgesproken fascinatie voor sociale status,

nieuwe technologie, risico en spanning.’

Kwaliteitsgerichte zorgcliënten (10%)

‘De open en kritische wereldburgers die postmoderne waarden als ontplooien en beleven

integreren met moderne waarden als maatschappelijk succes, materialisme en genieten.’

Eigenzinnige zorgcliënten (11%)

‘De pioniers van de beleveniscultuur, waarin experimenteren en het breken met morele en

sociale conventies doelen op zichzelf zijn geworden.’



Maatschappijkritische zorgcliënten (10%)

‘De maatschappijkritische idealisten die zichzelf willen ontplooien, zich verzetten tegen

sociaal onrecht en opkomen voor het milieu.’

De acht typen zorgcliënten zijn teruggebracht tot drie op zorggebied sterk onderscheidende segmenten

om de hoofdlijnen duidelijker zichtbaar te maken. De drie segmenten zijn:

1. Minder zelfredzame zorgcliënten

2. Pragmatische zorgcliënten

3. Maatschappijkritische zorgcliënten

Minder zelfredzame zorgcliënten (1)

In dit segment behoren de volgzame, de consumptiegerichte en de gemaksgerichte zorgcliënten. De

zorgcliënten in deze groep zijn het minst tevreden met hun huidige gezondheidstoestand. De vraag

naar zorg is in het algemeen relatief hoog en de informatie over zorg moet eenvoudig zijn. Daarnaast

zijn de minder zelfredzamen meer lokaal georiënteerd. Zij hebben een voorkeur voor

zorgvoorzieningen bij hen in de buurt en zij hebben een wat passieve houding ten aanzien van de zorg.

De betalingsbereidheid voor extra’s in de zorg is laag tot gemiddeld.

De samenstelling van het minder zelfredzame segment zal in de komende 15 jaar veranderen: het

aantal volgzame zorgcliënten zal sterk afnemen, terwijl het aantal gemaksgerichte zorgcliënten zal

toenemen (Verheggen, 2013).

Pragmatische zorgcliënten (2)

In dit segment behoren de luxegerichte, de resultaatgerichte, de kwaliteitsgerichte en in iets mindere

mate de eigenzinnige zorgcliënten. Over het algemeen is men meer tevreden over de huidige

gezondheidstoestand dan de minder zelfredzame zorgconsument. De kerngroepen binnen dit segment

zijn zelfredzaam en veeleisend. Daarnaast willen de zorgconsumenten gebruik kunnen maken van de

nieuwste medische technologieën. Hierbij staat de kwaliteit van het zorgaanbod voorop. Ze zijn bereid

meer te betalen voor extra’s in de zorg. Ook zal men ook zelf actief op zoek gaan naar betrouwbare

informatie op zorggebied en men heeft weinig moeite met toenemende keuzemogelijkheden in de

zorg. Bovendien heeft de pragmatische zorgcliënt geen moeite om elders (in het buitenland) een

medische behandeling te ondergaan.

In de komende 15 jaar zal de omvang van dit segment toenemen. Hierdoor zal wellicht meer vraag

ontstaan naar de behandelingen waarin de nieuwste medische technologieën gebruikt gaan worden.

Daarnaast zal dit segment meer eisen gaan stellen ten aanzien van snelle behandelingsmethodes en

luxe voorzieningen (Verheggen, 2013).

Maatschappijkritische zorgcliënten (3)

Dit segment kan geplaatst worden tussen de bovengenoemde segmenten. Het segment van de

maatschappijkritische zorgcliënten is kritischer en mondiger dan de minder zelfredzame

zorgconsument. Tegelijk is dit segment een tegenstander van te veel individualisering (in de zorg).

Verder is men minder technologisch en materialistisch ingesteld dan de pragmatische zorgconsument.

Doorgaans hebben maatschappijkritische zorgcliënten een gezonde levensstijl. Zij zijn tevreden over

hun gezondheidstoestand en zij zoeken naar betrouwbare en verdiepende informatie. Daarnaast willen

zij graag veel keuzevrijheid en inspraak hebben ten aanzien van zorginstellingen en behandelaars. De

betalingsbereid voor extra’s in de zorg is bij deze groep laag tot gemiddeld.

In de komende 15 jaar zal de samenstelling van deze groep ongeveer gelijk blijven, maar daarna in

omvang afnemen (Verheggen, 2013).



2.2.3. Preventie Beleid - diabetes

Het ministerie van VWS bepaalt het nationale beleid voor diabetespreventie. Daarnaast heeft het

ministerie van VWS diabetes aangewezen als een prioritaire ziekte en speerpunt voor beleid.

In Nederland is een aantal organisaties actief in de zorg voor diabetes en de preventie van diabetes. De

Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) verzorgt de actualisering van de Zorgstandaard diabetes.

Daarnaast coördineerde het NDF het Nationaal Actieprogramma Diabetes (NAD) van 2009 tot 2013.

Het Diabetes Fonds (DF) financiert wetenschappelijk onderzoek naar het ontstaan en de behandeling

van diabetes. Ook geeft het fonds voorlichting over diabetes. De Diabetesvereniging Nederland

(DVN) is een patiëntenvereniging die collectieve belangen van diabetespatiënten behartigd, educatie

verzorgt en contact met lotgenoten faciliteert (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2015).

De definitie van preventie: “Het nemen van maatregelen of het uitvoeren van interventies met als doel

de gezondheid te bevorderen en ziekten of gezondheidsproblemen te voorkomen dan wel uit te stellen,

en zodoende gezondheidswinst te bereiken” (NIVEL, 2012).

Preventie kan zich richten op een individu, maar ook op een collectief of subpopulatie in de bevolking.

Preventie is onder te verdelen in vier niveaus (NIVEL, 2012):

1) Universele preventie – richt zich op de algemene bevolking die niet gekenmerkt wordt door

een verhoogd risico op ziekte. Universele preventie heeft tot doel de kans op het ontstaan van

diabetes of risicofactoren van diabetes te verminderen;

2) Selectieve preventie – richt zich op (hoog)risicogroepen in de bevolking. Selectieve preventie

heeft tot doel de gezondheid van specifieke risicogroepen te bevorderen door het uitvoeren

van specifieke lokale, regionale of landelijke preventieprogramma’s. Het opsporen en

toeleiden naar de zorg is onderdeel van zo’n programma.

3) Geïndiceerde preventie – richt zich op individuen die veelal nog geen diagnose diabetes

hebben, maar wel risicofactoren of symptomen van diabetes. Geïndiceerde preventie heeft tot

doel het ontstaan van diabetes of verdere gezondheidsschade te voorkomen door een

interventie resp. behandeling.

4) Zorggerelateerde preventie - richt zich op individuen met diabetes. Deze preventie heeft tot

doel het individu te ondersteunen bij zelfredzaamheid, ziektelast te reduceren en ‘erger’

(complicaties) te voorkomen.

Preventie – diabetes type 2

De preventie van diabetes type 2 richt zich vooral op leefstijlfactoren. De preventie van diabetes type 2

is in 2012 in de ‘Zorgstandaard diabetes’ opgenomen. Daarnaast zijn er vele initiatieven die zich

richten op een gezonde leefstijl en het bereiken van een gezond gewicht. De initiatieven zijn

voornamelijk bedoeld voor (hoog)risicogroepen, zoals: mensen met prediabetes, mensen met een hoog

risico op harten vaatziekten of mensen met overgewicht. De bekendste Nederlandse

leefsijlinterventie voor mensen met prediabetes vond plaats als onderdeel van de studie ‘SLIM’ (Study

on Lifestyle intervention and Impaired glucose tolerance Maastricht) (Nationaal Kompas


Men kan de kans op diabetes type 2 verkleinen door in beweging te blijven, een gezond gewicht te

hebben, verstandig te eten en te stoppen met roken. In hoofdstuk 2.2.4. Sport en bewegen en 2.2.5.

Voeding komen de bovengenoemde onderdelen uitgebreid aan bod.

Preventie – diabetes type 1

Diabetes type 1 lijkt (nog) niet te voorkómen. Er is preventie van de auto-immuun reactie tegen de

betacellen (de cellen die insuline produceren) nodig, bijv. door middel van immuuntherapie.

Verschillende studies richten zich voornamelijk hierop, zoals bijv.: European Nicotinamide Diabetes

Intervention Trial (ENDIT). Er zijn ook andere studies naar de preventie van diabetes type 1, zoals

bijv.: The Trial to Reduce IDDM in the Genetically at Risk (TRIGR). Deze richten zich op



omgevingsfactoren, bijv. het tijdstip van introductie of het weglaten van de introductie van koemelk in

het voedingspatroon van zuigelingen (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2015).

2.2.4. Sport en bewegen Beweegnormen

De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) is vooral gericht op het onderhouden van de

gezondheid. De norm definieert een minimaal niveau van bewegen dat nodig is om de

gezondheidswinst te behalen.

De NNGB is voor de leeftijdsgroepen verschillend (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen,

2015):

Jeugdigen (4-17 jaar)

Dagelijks (zomer en winter) minimaal één uur tenminste matige lichamelijke activiteit 5 MET

(Metabolic Equivalent of Task) tot 8 MET (bijv. hardlopen 8 km/uur). Minimaal twee keer per week

kracht-, lenigheid- en coördinatieoefeningen voor het verbeteren of handhaven van de lichamelijke

fitheid (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2015).

Volwassenen (18-55 jaar)

Dagelijks (zomer en winter) minstens een half uur minimaal matig intensieve lichamelijke activiteit

(tussen de 4 en 6,5 MET), op minimaal 5 dagen per week. Matig lichamelijk actief betekent voor

volwassenen bijv. stevig wandelen (5 km/uur) of fietsen (16 km/uur) (Nederlands Instituut voor Sport

& Bewegen, 2015).

Ouderen (55+)

Een half uur matig intensief bewegen (tussen 3 en 5 MET) op minimaal 5, maar liefst 7 dagen per

week. Voor niet-actieven, met of zonder beperking, is elke extra hoeveelheid lichaamsbeweging

zinvol, onafhankelijk van intensiviteit, type, kracht en frequentie (Nederlands Instituut voor Sport &

Bewegen, 2015).

Krachtnorm

Er geld voor ouderen ook nog een krachtnorm: minimaal twee keer per week krachtoefeningen

(Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2015).

Fitnorm

De oudere Fitnorm geeft aan welk niveau gewenst is om de cardiovasculaire conditie op peil te

houden. Voor alle leeftijdscategorieën geldt dat men ten minste drie keer per week gedurende

minimaal 20 minuten zwaar intensieve activiteit verricht (Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen,

2015).

Het belang van bewegen voor mensen met diabetes

De voordelen van beweging bij diabetes zijn: fitter blijven; de bloedsuiker stabiel houden (lichamelijk

en geestelijk beter voelen); minder kans op bijkomende lichamelijke gevolgen van diabetes

(complicaties); vaak minder medicijnen nodig (Diabetes Fonds, 2015).

Lichaamsbeweging heeft dezelfde positieve effecten bij mensen met diabetes als bij gezonde mensen.

Regelmatig bewegen kan leiden tot een verbetering van het maximaal aeroob

duuruithoudingsvermogen, een afname van overgewicht, een vergroting van de spierkracht, een

verhoging van het algemeen welbevinden en een verbetering van het balansgevoel. Ook neemt het

risico op het ontstaan van bijv. harten vaatziekten en botontkalking af. Bovendien geldt dat voor de

patiënt met diabetes type 2 lichamelijke activiteit een gunstige invloed heeft op de preventie en het

beloop van de ziekte: direct via verbetering van de insulinegevoeligheid, glucosetolerantie en

glucosemetabolisme en indirect via veranderingen in lichaamssamenstelling en gewicht (Koninklijk

Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie , 2015).

De relatie tussen beweging en diabetes heeft te maken met de verbranding van suikers in de

‘energiecentrales’ van de lichaamscellen, de mitochondriën. De mitochondriën werken bij mensen met

diabetes type 2 minder goed, waardoor het lichaam minder goed reageert op insuline (dat de



bloedsuiker verlaagt). Het gevolg hiervan is: er blijft te veel bloedsuiker in het bloed zitten (Diabetes

Fonds, 2015).

Er is buiten de insulineroute nog een manier om de bloedsuiker te verlagen: via de zogeheten AMPK-

moleculen. Deze geven spieren rechtstreeks een signaal om bloedsuiker te verbranden, zonder de

tussenkomst van insuline. Beweging activeert de AMPK-moleculen. Dit is de reden dat beweging voor

diabetes type 2 belangrijk is. Het zorgt voor meer en betere mitochondriën (Diabetes Fonds, 2015).

2.2.5. Voeding Voeding en gewicht spelen een belangrijke rol in de behandeling van diabetes. Mensen met diabetes

ervaren nogal eens problemen met eten. Hierbij kan het gaan om gevoelens van frustratie vanwege het

steeds maar weer rekening moeten houden met wat, hoeveel en wanneer men eet, maar ook de steeds

weer terugkerende aandacht van de behandelaar voor het gewicht en de noodzaak af te vallen. Vooral

bij mensen met diabetes type 2 speelt dit laatste, maar niet uitsluitend. Bij mensen met diabetes type 1

kan de toename in gewicht als gevolg van de insuline een probleem vormen, vooral bij hogere

insulinedoseringen en/of bestaand overgewicht. Ook kan een toename in lichaamsgewicht komen door

de noodzaak om hypoglykemieën te voorkomen of op te vangen met extra koolhydraten. De diëtist

kan behulpzaam zijn het midden te vinden tussen een goede diabetesregulatie en op gewicht te blijven

(VU medisch centrum, 2015).

Gezonde voeding bij diabetes

De basis van het dieet bij diabetes mellitus is volgens de Schijf van Vijf. Het dieetadvies wordt

individueel vastgesteld. Het is afhankelijk van het lichaamsgewicht, de medicatie en het

activiteitenpatroon. In eerste instantie wordt bij overgewicht gestreefd naar gewichtsbehoud door

voldoende lichaamsbeweging en het volgen van het dieet volgens de Schijf van Vijf. Er wordt na het

bereiken van een goede instelling bekeken of gewichtsafname gewenst is. De voeding en/of

lichaamsbeweging zal, waar mogelijk, worden aangepast (VU medisch centrum, 2015).

De vijf regels van de Schijf van Vijf (Voedingscentrum, 2015):

o Eet gevarieerd;

o Eet niet teveel en beweeg;

o Eet minder verzadigd vet;

o Eet veel groente, fruit en brood;

o Eet veilig.

Toelichting ‘Eet gevarieerd’ in relatie met de Schijf van Vijf (Gezondheidsnet , 2015):

Gevarieerd eten doe je door elke dag iets te eten uit elk van de vijf vakken van de Schijf van Vijf:

o Vak één – Groente én fruit;

o Vak twee – (Volkoren)brood en aardappelen, graanproducten, (zilvervlies)rijst, spaghetti,

macaroni of peulvruchten;

o Vak drie – Melkproducten, kaas én vlees (kip, vleeswaren), ei, vis en vleesvervangers als

tahoe of tempé;

o Vak vier – Olijfolie, halvarine of margarine;

o Vak vijf – Dranken (vooral water).

In de bijlage van dit rapport is de Schijf van Vijf opgenomen.

2.3 Gedragsverandering

2.3.1. I-Change model Zelfmanagement staat in relatie tot gedragsverandering. Kennis over de algemene principes van

gedragsverandering kan hierbij helpen. Zo is er het I-Change model. I-Change staat voor Integrated

Model for Change. Dit model biedt inzicht in de werkzame principes achter zelfmanagement



interventies. Het I-Change model is een combinatie van het ASE-model en het Stages of Change

model. In de bijlage van dit rapport is het model ingevoegd (Vilans, 2011).

In het model staan diverse begrippen centraal. Ik zal dit nader toelichten in relatie tot de doelgroep

deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge.

Predispositie

Hier vallen bestaande factoren onder die van invloed zijn op het bewustzijn voor het ongezonde

gedrag (handelen die een negatieve invloed hebben op de aandoening en het persoonlijk functioneren):

gedragsfactoren; psychologische factoren; biologische factoren; sociaal-culturele factoren. Daarnaast

wordt er de perceptie van informatie over het onderwerp uitgelegd en de motivatie om wel of niet iets

aan het ongezonde gedrag te veranderen.

Zo is het voor de deelnemers een combinatie van factoren om een gedragsverandering te overwegen.

Hierbij spelen bepaalde factoren een rol. Onder gedragsfactoren worden o.a. de algehele leefstijl of

eerder vertoond gedrag verstaan. Een deelnemer met diabetes die ook kampt met ernstig overgewicht,

is het moeilijker om zijn of haar huidig eet- en beweegpatroon te doorbreken. Hierbij spelen

onzekerheid over het eigen kunnen een grote rol. Zo is het belangrijk dat bij deze mensen vooral op

deze onzekerheid aangestuurd wordt d.m.v. het benoemen van redenen om af te vallen. Deze eerste

stapjes kunnen vooral van groot belang voor de deelnemers tot gedragsverandering. Onder

psychologische factoren worden o.a. persoonlijkheid, intelligentie en cognitie verstaan. Onder

biologische factoren worden o.a. erfelijkheid en geslacht verstaan. Als laatste spelen onder de sociaal-

culturele factoren beleid en kosten van de interventie ook een grote rol. In het algemeen wordt de

aantrekkelijkheid van de interventie mede bepaald door de kosten. Zo is iemand bijv. meer bereid om

te sporten in een fitnesscentrum onder een lage prijs dan een hoge prijs (Vilans, 2011).

Informatie

Informatie speelt ook een grote rol in de Nijkerk Diabetes Challenge. In het kort houdt het begrip

‘informatie’ in het model als volgt in: kwaliteitskenmerken van de informatieoverdracht die het

bewustzijn voor de ongezonde leefstijl beïnvloeden.

Informatie heeft invloed op het bewustzijn. Zo is een volledige informatie- en kennisoverdracht over

de inhoud van de Challenge, de aandoening Diabetes en invloed van een gezonde leefstijl op de

aandoening van groot belang voor een gedragsverandering. De kennis kan bijdragen aan meer inzicht

in hoe zelfmanagement vorm te geven in het alledaagse leven van de deelnemers (Vilans, 2011).

Motivatie

Het begrip motivatie is samengesteld vanuit drie determinanten: attitude, eigen effectiviteit en sociale

invloeden (ASE-model). Deze drie determinanten bepalen tezamen de mate van intentie tot

gedragsverandering bij de deelnemers (Vilans, 2011).

Attitude

Attitude staat voor ideeën en opvattingen die mensen hebben over bepaald gedrag (beliefs), hun

overwegingen en beleving van voor- en nadelen van dat gedrag.

Eigen effectiviteit

Eigen effectiviteit geeft aan in hoeverre mensen denken dat zij in staat zijn het voorgenomen gedrag

(gedragsintentie) uit te voeren.

Sociale invloeden

Sociale invloeden geeft de rol aan van de ideeën, opvattingen en feitelijke gedragingen van de mensen

in de directe leefomgeving.



Intentie

Het begrip intentie bestaat uit: een aanpassing van het ongezonde gedrag nog niet overwegen

(precontemplatie), wel overwegen (contemplatie) of voorbereidingen treffen om het gedrag te

veranderen. Dit wordt ook wel het Stages of Change model genoemd (Vilans, 2011).

Vermogen

Dit houdt de mate in waar (plannings)vaardigheden ontwikkeld zijn om het voorgenomen gedrag te

kunnen realiseren (Vilans, 2011).

Barrières

Het begrip barrières houdt in: factoren die het realiseren van het gewenste gedrag belemmeren

(Vilans, 2011).

Gedrag

Het uiteindelijke gerealiseerde gedrag (Vilans, 2011).

2.3.2. Chronic Care Model Het Chronic Care Model (CCM) beschrijft een geïntegreerde aanpak van de zorg voor chronisch

zieken. Hierin is ondersteuning van zelfmanagement een belangrijk element. Het model beoogt

gedragsgerichte en medische zorg te integreren. Voor gedragsveranderingen dienen professionals hele

andere interventies uit de kast te halen dan voor medische interventies. Dit leidt tot investering van de

professionals in het gedrag van de patiënt zelf. Het model is gebouwd op het inzicht dat

gedragsverandering niet lukt zonder de patiënt hierbij zelf de leidende rol te geven. Dit word ook wel

empowerment genoemd (Vilans, 2011).

De interactie tussen de patiënt en een team van zorgverleners staat in het model centraal. Het team

reageert proactief en werkt gezamenlijk aan zelfmanagement van de geactiveerde en geïnformeerde

patiënt. De professional werkt minder vanuit een bepaald behandelprotocol. Hij weet waar hij

verantwoord van dit protocol kan afwijken als dat voor de patiënt minder kwaliteit van leven oplevert

(Vilans, 2011).

Zelfmanagement kent een dynamisch verloop. Dit houdt in dat dat de ene keer de patiënt er beter toe

in staat is dan de andere keer. Het is belangrijk dat dan in de interactie tussen professional en patiënt

duidelijk wordt hoe zelfmanagement op dat moment voor de individuele patiënt realiseerbaar en

haalbaar is. Daarnaast is het niet vanzelfsprekend dat elke patiënt een goede zelfmanager is. Dit vraagt

voortdurende aandacht van de professional in het gesprek met de patiënt (Vilans, 2011).

2.3.3. Competenties zorgverleners ondersteuning zelfmanagement De zorgverleners, betrokken bij de Nijkerk Diabetes Challenge, moeten over competenties beschikken

die nodig zijn om zelfmanagement bij de deelnemers met diabetes te ondersteunen. Het overzicht van

deze competenties is afkomstig uit het document Zelfmanagementeducatie (DZME) van de

Nederlandse Diabetes Federatie (Nationaal Actieprogramma Diabetes, 2014).

Attitude & Visie

1. De professional moet een professionele en open beroepshouding hebben;

2. De professional moet DZME zien als herkenbaar, continu en integraal onderdeel van de zorg;

3. De professional moet affiniteit met en nieuwsgierigheid/interesse voor de doelgroep hebben;

4. De professional moet zorg op maat leveren (de deelnemer met diabetes staat centraal);

De professional moet een goede therapeutische relatie met de patiënt kunnen opbouwen;

De professional moet DZME aan de persoon (en diens levensfase) kunnen aanpassen;

De professional moet DZME aan de ziektefase kunnen aanpassen;

De professional moet respect hebben voor de geïnformeerde keuzes van de deelnemer met

diabetes;



Er moet een evenwicht gevonden worden tussen wat professioneel wenselijk is en welk

zelfmanagementniveau vanuit patiëntperspectief wenselijk, realistisch en haalbaar is;

Er moet rekening gehouden worden met de sociale omgeving en culturele achtergrond van

de deelnemer met diabetes;

5. De professional moet een eigen professionele beeld van gezondheidsgedrag niet opdringen;

De professional moet een onvoorwaardelijke acceptatie van en respect voor de deelnemer

met diabetes;

Er moet een agendasetting zijn vanuit de deelnemer met diabetes.

Kennis

1. De professional moet eigen kennisniveau op peil hebben en houden (medische kennis en kennis

m.b.t. zelfmanagement en het diabetesveld);

2. De professional moet de kennis niet alleen bezitten maar ook kunnen overbrengen;

3. De professional moet kennis hebben met betrekking tot de te bedienen doelgroep van de

Challenge (bijv. Nijkerk, leeftijd, leefstijl, ziektefase).

Communicatie

1. De professional moet noodzakelijke gespreksvaardigheden bezitten, zoals bijv.: exploreren en op

output sturen (vraaggestuurd werken) en motivational interviewing (volgen, gidsen en richting

geven) en tussen communicatie stijlen kunnen switchen per persoon / situatie;

2. De professional moet effectief kunnen omgaan met verscheidene emotionele uitingsvormen van

de deelnemers;

3. De professional moet ook in staat zijn te begeleiden, te coachen, blokkades weg te nemen en

empathie te tonen;

4. De professional moet enthousiasmerend en inspirerend zijn;

5. De professional moet verstand hebben van groepsdynamica, om zowel individuele educatie als

groepseducatie te kunnen verzorgen;

6. De professional moet beschikken over kennis en vaardigheden om gezond gedrag te bevorderen;

7. De professional moet beschikken over kennis en vaardigheden om psychosociale ondersteuning

te bieden, bijv. bij coping of depressie.

Eigen functioneren

1. De professional moet in staat zijn het eigen functioneren in het kader van DZME te analyseren en

ter discussie te stellen, bijv. door self assesment, spiegelgesprekken en intervisie;

2. De professional moet eigen grenzen kunnen aangeven en kunnen reflecteren op het eigen

handelen.

Effectmeting

1. De professional moet ervoor zorgen dat de eigen activiteiten op het gebied van DZME op een

eenduidige manier worden geregistreerd en beschreven.

Multidisciplinair handelen

1. De professional moet met andere betrokken zorgverleners en de deelnemer met diabetes de

verwachte verantwoordelijkheden bespreken en spreekt af hoe deze onderling verdeeld worden

(therapeutische alliantie).

2. De professional moet in staat zijn om in nauwe samenwerking met de deelnemer met diabetes een

multidisciplinair educatieplan op te stellen (met door de deelnemer opgestelde, duidelijk

geformuleerde en meetbare persoonlijke doelen die door alle betrokken disciplines als uitgangspunt

genomen worden).

3. De professional moet op de hoogte zijn van de input van de verschillende disciplines in de

zorgketen, voert regelmatig disciplinair overleg en stemt de eigen activiteiten hierop af, waardoor

de continuïteit van zorg gegarandeerd wordt.



4. De professional moet kunnen doorverwijzen naar andere disciplines als de problematiek de eigen

competentie / expertise overschrijdt, bijvoorbeeld bij psychosociale problematiek zoals depressie.

5. De professional moet ervoor zorgen dat er duidelijke en bindende afspraken over de specifieke

taakverdeling binnen de zorggroep worden gemaakt, dit betreft afspraken m.b.t.:

Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat de groepseducatie die wordt aangeboden

evidence based is;

Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat het effect van de door de zorggroep

uitgevoerde DZME wordt gemeten en jaarlijks wordt vastgelegd;

Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat de educatoren binnen de zorggroep

adequaat geschoold zijn in DZME;

Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat de verleende DZME getoetst wordt;

Iemand binnen de zorggroep moet zorg dragen dat de educatoren binnen de zorggroep

geschoold, getoetst en geaccrediteerd zijn.

3. Opzet onderzoek

In dit hoofdstuk wordt een beknopte weergave van de opzet van het onderzoek gegeven. Hierin komen

de volgende onderdelen aan bod: doel van het onderzoek en vraagstelling; onderzoeksmethode;

onderzoekseenheden; dataverzameling en data-analyse.

3.1 Doel van het onderzoek en vraagstelling Het doel van dit onderzoek is kennis en inzicht te verkrijgen in de belangrijke succesfactoren van de

Nijkerk Diabetes Challenge 2014.

Probleemstelling

Het begrip zelfmanagement speelt een grote rol in de Nijkerk Diabetes Challenge. Bij dit onderzoek

moet duidelijker naar voren komen wat de deelnemers stimuleert om te bewegen en wat hierbij de

relatie tussen gedrag en omgaan met diabetes is. Het verhogen van het kennisniveau speelt een grote

factor in dit onderzoek. Hierdoor kunnen toekomstige deelnemers eventueel beter of anders begeleid

worden in het proces van zelfmanagement tot een gezonde leefstijl.

Dit leidt tot de volgende hoofdvraag, welke tevens de rode draad vormt in dit rapport:



1. Wat is diabetes?










3.2 Onderzoeksmethode Voor dit onderzoek is er gekozen voor een combinatie van een kwantitatieve methode van

dataverzameling en een kwalitatieve methode van dataverzameling.

Zo is er gekozen voor een enquête. Deze is uitgezet onder 16 deelnemers van de Nijkerk Diabetes

Challenge 2014. De deelnemers zijn per e-mail benaderd om mee te doen aan de enquête.



Surveyonderzoek is een gestructureerde dataverzamelingsmethode, dat wil zeggen dat de vraagstelling

van tevoren vaststaat. Er wordt maximaal een klein aantal antwoordmogelijkheden gegeven waaruit de

deelnemer kan kiezen. Daarnaast zijn er in de enquête zogenoemde ‘open’ vragen opgenomen.

Daarnaast zijn er interviews afgenomen bij betrokkenen van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Zo

zijn er interviews afgenomen bij zorgverleners van De Nije Veste: huisarts, praktijkondersteuner en

fysiotherapeuten. Vervolgens heeft algemeen directeur Carl Verheijen aan het onderzoek meegewerkt

en initiatiefnemer Bas van de Goor, bedenker van Iceland Diabetes Challenge, heeft meegewerkt aan

het onderzoek.

3.3 Onderzoekseenheden Het onderzoek is uitgevoerd onder deelnemers van de Nijkerk Diabetes Challenge, betrokken

zorgverleners uit De Nije Veste en initiatiefnemers. Er is in 2014 één Nijkerk Diabetes Challenge

gehouden. In totaal hebben er 16 deelnemers deelgenomen aan de Nijkerk Diabetes Challenge.

De enquête is per e-mail uitgezet onder 14 deelnemers (internet enquête). De overige 2 deelnemers

hebben de enquête op papier mogen ontvangen (schriftelijke enquête). Om een zo hoog mogelijke

respons te genereren is de enquête in een periode van acht weken drie keer per e-mail verstuurd.

Daarnaast is er gebeld naar deelnemers. In totaal hebben 10 deelnemers deelgenomen aan het

onderzoek.

De interviews zijn afgenomen onder betrokken zorgverleners uit De Nije Veste: 1 huisarts, 1

praktijkondersteuner en 2 fysiotherapeuten. Daarnaast is er een interview afgenomen bij algemeen

directeur van De Nije Veste. Tevens heeft de bedenker van de Iceland Diabetes Challenge

deelgenomen aan het onderzoek. De Nijkerk Diabetes Challenge is een variant op het concept Iceland

Diabetes Challenge van de Bas van de Goor Foundation.

3.4 Dataverzameling en data-analyse De data voor dit onderzoek zijn verzameld door middel van vragenlijsten en interviews. De

deelnemers hebben per e-mail de enquête ontvangen met het verzoek om vóór 10 januari 2014 in te

vullen. De enquête is in een periode van 8 weken drie keer per e-mail verstuurd. Tevens is er één keer

gebeld naar de deelnemers. De uitkomsten van de vragenlijsten zijn ingevoerd in Microsoft Excel

Worksheet. Hiermee is vervolgens de analyse uitgevoerd.

Het uitwerken van de interviews is opgesplitst in drie delen. In het eerste deel wordt het interview met

directeur van De Nije Veste uitgewerkt. In het tweede deel worden de interviews met de betrokken

zorgverleners uit De Nije Veste uitgewerkt. Tot slot wordt in het derde deel het interview met

initiatiefnemer van de Iceland Diabetes Challenge uitgewerkt.

4. Analyse & Resultaten

In dit hoofdstuk komen de volgende onderdelen aan bod: respons van de deelnemers; profiel van de

deelnemers; beleving van Nijkerk Diabetes Challenge 2014; interviews overige betrokkenen. De

resultaten uit de enquêtes van de deelnemers zullen aan bod komen. Als laatste zullen de interviews

met de zorgverleners en initiatiefnemers aan bod komen. Deze interviews zullen samengevat worden.

In dit hoofdstuk worden deelvragen 5 t/m 10 behandeld.

4.1 Respons van de deelnemers In totaal hebben 16 deelnemers deelgenomen aan de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. De vragenlijst

is ingevuld door 10 deelnemers.



4.2 Profiel van de deelnemers Deze 10 deelnemers bestonden uit 6 mannen en 4 vrouwen. De leeftijd van de 10 deelnemers vielen

tussen de 34 en 72 jaar, waaronder 50% in de categorie 50 – 60 jaar.

4.3 Beleving van Nijkerk Diabetes Challenge 2014 Aanleiding deelname

Er is in de enquête gevraagd wat de aanleiding was voor de deelname aan de Nijkerk Diabetes

Challenge 2014. Daarbij konden zij meerdere opties als mogelijkheid invullen.

Hieruit blijkt dat 82% van de tien deelnemers diabetes type 2 als aanleiding gaf voor de deelname aan

de Challenge en 18% van de tien deelnemers gaf overgewicht als aanleiding voor deelname.

Persoonlijk doel deelname

Er is gevraagd naar de persoonlijke doelen voor de deelname aan de Nijkerk Diabetes Challenge 2014.

Daarbij konden zij meerdere opties als mogelijkheid invullen. Hieruit blijkt dat men voornamelijk

meer bewust wil worden van een gezonde leefstijl in relatie tot diabetes en deze aanpassen (50%). Ook

blijkt dat men minder afhankelijk wilde zijn van medicatie (29%). Daarnaast wilde men voorkomen

om een insulinegebruiker te worden (14%) en stelde men als doel om diabetes een plek te geven (7%).

De deelnemers beschreven daarbij dat zij door de deelname beter met het thema zelfmanagement

bezig wilden zijn in de praktijk. Ook werd als reden gegeven dat men meer wilde bewegen, maar het

werd moeilijk bevonden de stap te zetten.

Tevredenheid inhoud

Er is gevraagd naar de tevredenheid over de inhoud van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Hieruit

komt sterk naar voren dat de deelnemers zeer tevreden waren over de programmering tijdens de

Challenge van 7 t/m 12 juli. Zo is er ook gevraagd naar de tevredenheid over: het niveau; het gebruikte

materiaal; de algehele professionaliteit; de kwaliteit van de informatieoverdracht/ kennisoverdracht; de

volledigheid van de informatieoverdracht/ kennisoverdracht; de aantrekkelijkheid/ overzichtelijkheid

van de informatieoverdracht/ kennisoverdracht. Hieruit blijkt dat de deelnemers de inhoud van de

Challenge tevreden (30%) tot zeer tevreden (70%) hebben ervaren. Daarbij gaven zij als toelichting

dat de professionele houding van zowel Cees de Wolf als Hester Liemburg in de begeleiding alsmede

de saamhorigheid van de totale groep deelnemers als prettig werden ervaren. Ook werd er beschreven

dat het prettig was om op het team terug te kunnen vallen, omdat die betrokkenheid minder te vinden

is op een sportschool of een vereniging.

Tevredenheid sprekers/ trainers

Er is gevraagd naar de tevredenheid over de sprekers/ trainers van de Nijkerk Diabetes Challenge

2014. Hieruit komt sterk naar voren dat de deelnemers zeer tevreden waren over de inzet en het

enthousiasme van de sprekers/ trainers. Tevens is er gevraagd naar de tevredenheid over: het tempo;

de professionaliteit; de begrijpelijkheid/ duidelijkheid; de persoonlijke aandacht; de communicatieve

vaardigheden; de vakbekwaamheid/ deskundigheid. Hieruit blijkt dat de deelnemers de tevredenheid

over de sprekers/ trainers van de Challenge tevreden (40%) tot zeer tevreden (60%) hebben ervaren.

Daarbij gaven zij als toelichting dat de trainers echt de tijd en persoonlijke aandacht gaven. Daarnaast

beschreven de deelnemers dat de betrokkenheid, inzet en enthousiasme van de trainers hebben

bijgedragen aan het leerproces van het thema zelfmanagement.

Succesfactoren

Er is gevraagd naar de succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge. Zo zijn er meerdere

succesfactoren geformuleerd door de deelnemers, zoals: het goede programma, de saamhorigheid, de

wil van de deelnemers; de uitdagende wijze waarop door de begeleiders met een ieder werd

omgegaan; goede training. Daarnaast werd de goede samenwerking tussen de trainers en deelnemers

als een succesfactor gezien.



Motivatie deelnemers door omgeving

Er is gevraagd naar de motivatie van de deelnemers tijdens de voorbereiding van de Challenge. De

deelnemers beschreven dat de totale groep deelnemers positieve energie uitstraalden, wat stimuleerde

om het einddoel te behalen. Daarnaast werkte het groepsgevoel motiverend bij het trainen. Ook

benoemden de deelnemers dat er tijdens de training vaak werd teruggekeken op het leerproces. Zo

stelden Cees en Hester vaak de vraag: “Wat heb je er zelf aan gedaan?” Deze terugkoppeling werkte

motiverend en het droeg bij aan de persoonlijke groei.

Leerproces

Er is gevraagd naar wat er is geleerd van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Daarbij konden de

deelnemers meerdere opties als mogelijkheid invullen. Hieruit blijkt dat men voornamelijk heeft

geleerd om grenzen te verleggen en vanuit een andere benadering op de definitie van gezondheid te

kijken naar diabetes. Daarnaast blijkt dat men heeft geleerd dat doelen haalbaar zijn door een goede

inzet. Er werd toegelicht dat niets onmogelijk is: “Waar een wil is, is een weg!”.

Verbeterpunten

Er is gevraagd naar eventuele verbeterpunten van de Challenge. Hieruit blijkt dat men de resultaten

van de maandelijkse meting sneller had willen krijgen. Daarnaast gaf men aan dat de huisarts een

belangrijke rol zou kunnen spelen bij het vertellen over de Nijkerk Diabetes Challenge. De huisarts

zou de pionier kunnen zijn bij het werven van nieuwe deelnemers voor de Challenge.

Cijfer NDC 2014

In de enquête is er gevraagd of de deelnemers een cijfer konden geven aan de Nijkerk Diabetes

Challenge (inclusief voorbereiding). Zes van de tien deelnemers gaven een 9 als cijfer voor de

Challenge. De overige vier deelnemers gaven een 8 als cijfer. Tot slot is er gevraagd of de Nijkerk

Diabetes Challenge aan te raden is voor mensen met diabetes. Hieruit blijkt dat de Nijkerk Diabetes

Challenge absoluut is aan te raden voor toekomstige deelnemers met diabetes, een verhoogd risico op

diabetes of overgewicht (100%). De deelnemers gaven als toelichting dat bewegen voor mensen met

diabetes enorm belangrijk is, voor zowel lichamelijke als geestelijke eigenschappen. De persoonlijke

groei is voor iedereen aan te raden en door de juiste steun en begeleiding is er veel te bereiken.

4.3 Interviews overige betrokkenen

4.3.1. Interview met bestuursvoorzitter en directeur Carl Verheijen Gezondheidscentrum De Nije Veste wil een centrale rol spelen in de gezondheidszorg voor Nijkerk.

Het centrum is in voortdurende ontwikkeling en wil een transparant, breed, toegankelijk en sterk

samenhangend aanbod aan zorg tegen een betaalbare prijs leveren aan de inwoners van Nijkerk en

omgeving. De organisatie richt zich op (behoud van) beweging als essentieel onderdeel van

gezondheid en heeft een speciale aandacht voor sport. Er ontstaan nieuwe kansen en mogelijkheden

voor gemeenschappelijke zorg door samen te werken in vooruitstrevende concepten.

Carl Verheijen is sinds maart 2011 werkzaam bij Gezondheidscentrum De Nije Veste waar hij begon

als algemeen manager. Op dit moment is hij directeur en voorzitter van het stichtingsbestuur. Daarbij

is de directeur verantwoordelijk voor het algemeen management. Daarnaast moet hij een optimale

samenwerking behouden met zorgverzekeraars.

Visies

De definitie van gezondheid volgens Carl komt overeen met de inhoud van de definitie van Machteld

Huber. Machteld Huber is arts en onderzoeker. Zij geeft de volgende definitie van gezondheid:

“Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de

fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.” In vergelijking met de definitie van de

WHO is deze flexibeler en dynamischer: de veerkracht van de mensen neemt toe. Machteld Huber

maakt dan ook duidelijk dat achter ziekte een enorm potentieel aan gezondheid schuilt. Ook volgens

Carl kunnen mensen met een chronische ziekte om leren gaan met de ziekte en daarnaast toch nog

behoorlijk gezond in het leven staan. Er is daarom een focusverschuiving nodig. De visie op

gezondheid, welzijn en dienstverlening volgens Carl sluit hier bij aan: niet alleen kijken naar hoe ziek



iemand is, maar ook naar hoe gezond iemand daarnaast is. Carl probeert deze visie na te streven in de

organisatie door te richten op gedragsverandering omtrent gezondheid en deze te implementeren in het

duaal beleid. Zo is er ook gevraagd naar de visie op coaching. Coaching is een belangrijk begrip, wat

goed aansluit bij de implementatie van gedragsverandering in de zorg. Carl vindt coaching enorm

belangrijk. Zo heeft iedereen in de organisatie de taak om te coachen. Coaching is een vorm van

begeleiding die erop gericht is om mensen in positieve zin te veranderen, waarbij ziekte niet het

uitgangspunt is.

Nijkerk Diabetes Challenge

Aanleiding

De aanleiding voor het opzetten van de Nijkerk Diabetes Challenge was de Iceland Diabetes

Challenge. Bas van de Goor heeft in 2006 de Bas van de Goor foundation opgericht. De missie van de

foundation is om de kwaliteit van mensen met diabetes te verbeteren door middel van sport en

bewegen. Zo bedacht hij de Iceland Diabetes Challenge. Bas bracht een bezoek aan Nijkerk en zo

besloten Carl en Bas om deze Challenge ook naar Nijkerk te halen: het opzetten van de Nijkerk

Diabetes Challenge. Hiervoor moest veel geregeld worden. Tijdens de voorbereiding van de Challenge

is er dan ook het volgende gedaan: bijeenkomsten organiseren, opnames voor RTL4, congres

bijwonen en medewerking krijgen van instanties (gemeente en wethouder).

Financiering

De Nijkerk Diabetes Challenge wordt gefinancierd door de Bas van de Goor foundation. Veel

sponsors van de foundation zijn direct betrokken vanuit het diabeteswerkveld. De producten en/of

diensten van de sponsors zijn gericht op mensen met diabetes. Deze sponsors ondersteunen de

foundation met financiën of producten, omdat zij aansluiting vinden in de missie en visie van de

foundation. De sponsors zijn: vriendenloterij; Novo Nordisk; Bosman; Medtronic; Penders Voetzorg.

Daarnaast wordt de Challenge gefinancierd door o.a.: Achmea en de Stichting De Nije Veste.

Kosten diabetes

De kosten van een diabetespatiënt op jaarbasis zijn gebaseerd op de gegevens uit 2011. Zo bedroegen

de kosten voor zorg aan diabetespatiënten in Nederland 1,7 miljard euro. Op 1 januari 2011 hadden

834.100 mensen diabetes. In de loop van 2011 kwamen daar 52.700 nieuwe patiënten met diabetes bij.

Zo zijn de kosten per diabetespatiënt 1917 euro op jaarbasis. De kosten om eerste lijn te behandelen

zijn 300 euro per diabetespatiënt. In totaal zijn er 1600 patiënten met diabetes in Nijkerk, waarvan 900

worden geholpen in De Nije Veste. Het concept van de Nijkerk Diabetes Challenge is eenvoudig op te

schalen: in 2015 100 deelnemers om uiteindelijk zeker 50% van de doelgroep in Nijkerk te bereiken.

Dit leidt tot minder medicatiegebruik (ongeveer 450 tot 600 euro per persoon per jaar) en uitstel van

insuline gebruik (ongeveer 1200 euro per persoon per jaar).

Zelfmanagement

De definitie van zelfmanagement staat volgens Carl in verband met gedragsverandering. Zo is

zelfmanagement effectief wanneer mensen in staat zijn zelf hun gezondheidstoestand te monitoren en

daarbij de regie over diabetes in eigen hand te houden. Volgens Carl staat de volgende vraag hierbij

centraal: “Hoe ben je zelf in staat om gezondheid te managen?” Daarbij is actieve betrokkenheid

gunstig voor psychosociale aanpassing aan de chronische aandoening. Carl heeft de deelnemers

gestimuleerd tot zelfmanagement door inzicht te geven in wie zij zijn. Daarbij zijn er vaardigheden

omtrent zelfmanagement uitgewisseld. Daarnaast zijn er ook ervaringen en verhalen over

zelfmanagement uitgewisseld: Iceland Diabetes Challenge.

Succesfactoren

Succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge zijn volgens Carl: een kleine, hechte groep,

enthousiaste zorgverleners; gemotiveerde deelnemers; commitment; opzetten van de Challenge

volgens de wensen. Deze laatste was mede mogelijk door de financiering.

De bestuursvoorzitter heeft persoonlijk geleerd van de Challenge dat met zoiets simpels een duurzame

gedragsverandering teweeg kan brengen. De volgende keer zou Verheijen door deze persoonlijke



ontwikkeling bij de nieuwe deelnemers graag de Challenge willen verbreden door nieuwe uitdagingen.

Daarentegen vindt hij het belangrijk dat de dynamiek van een kleine groep niet wordt verwaarloosd.

Volgens Carl zijn het inzetten van deelnemers van de NDC 2014 als ambassadeurs belangrijke

stimulansen om toekomstige deelnemers te werven. De deelnemers kunnen samen het belang van een

gedragsverandering laten zien en delen met de rest van diabetespatiënten in Nijkerk. Carl raadt de

Challenge aan, omdat hij mensen met diabetes graag een kans zou willen geven voor een duurzame

gedragsverandering.

Samenwerkingsverbanden met lokale beweeg- en sportaanbieders

Er is gevraagd naar hoe de directeur denkt over samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale

beweeg- en sportaanbieders. Carl geeft aan dat dat heel belangrijk is. De organisatie heeft daarbij een

‘aanjaagfunctie’. De gemeente zou een belangrijke rol kunnen spelen bij het borgen van die

samenwerking. De motivatie voor samenwerking zou kunnen zijn vanwege de kennis van lokale

beweeg- en sportaanbieders over de markt (Nijkerk).

4.3.2. Interview met huisarts, praktijkondersteuner en fysiotherapeuten Gezondheidscentrum De Nije Veste biedt kwalitatieve en uitgebreide zorg onder één dak aan. De

patiënt treft in het centrum een veelheid aan zorgverleners, waaronder huisartsen, een apotheek,

fysiotherapeut en vele andere. Door deze bundeling hoopt de organisatie een goede service te bieden.

Bovendien leidt onderlinge samenwerking tot een goede kwaliteit en deskundigheid. De zorgverleners

voelen zich verbonden met het thema sport en bewegen in relatie tot gezondheid. Dit staat centraal in

het gezondheidscentrum, omdat gezondheid nauw samenhangt met bewegen.

Voor het onderzoek zijn er diverse interviews afgenomen bij betrokken zorgverleners van de Nijkerk

Diabetes Challenge. Deze zorgverleners zijn leden van de werkgroep preventie, bewegen en sport. Zo

zijn er interviews gehouden met huisarts Hans van Daalen, praktijkondersteuner Jacolien Mulder,

fysiotherapeuten Cees de Wolf senior en Hester Liemburg.

Visies

Er is aan de zorgverleners gevraagd wat volgens hen de visie op gezondheid, welzijn en

dienstverlening is. De visie van Hans is dat een mens als geheel moet worden gezien. Gezondheid

heeft ook te maken met welbevinden en niet alleen met ziekte. De huisarts heeft een holistisch beeld

van de mens. Daarmee bedoelt hij dat wij de mens moeten zien als een vervlochten geheel van facetten

waaruit de mens is gebouwd. De huisarts probeert deze visie na te streven in het werk door mensen

aan te sporen tot beweging en een ‘spiegel’ voor te houden. Met deze laatste bedoelt Hans dat de mens

zichzelf als een geheel moet zien: lichamelijk én geestelijk.

De visie van Jacolien is gericht op preventie. De praktijkondersteuner vindt het belangrijk om te

voorkomen dat mensen ziek te worden. Daarbij is het belangrijk om te zorgen dat mensen gezond

blijven door hun gezondheid te bevorderen en te beschermen. Jacolien probeert deze visie na te

streven in het werk door het werk in de werkgroep preventie, bewegen en sport.

De visie van Cees is dat mensen ondanks hun omstandigheden een zinvol leven kunnen hebben. De

fysiotherapeut probeert deze visie na te streven in het werk door oprecht betrokken te zijn bij de mens.

Daarbij vindt hij het belangrijk dat barrières moeten worden weggenomen zodat een

gedragsverandering kan ontstaan. Cees vindt het belangrijk dat de focus wordt gelegd op wat men nog

wel kan in plaats van te richten op de ziekte.

De visie van Hester is tevens gericht op preventie. De fysiotherapeut vindt dat achter ziekte een enorm

potentieel aan gezondheid schuilt. Hierbij staat centraal om gezondheid te bevorderen voor een betere

kwaliteit van het leven. Hester probeert deze visie na te streven in het werk door veel voorlichting te

geven aan patiënten. Tevens vindt zij het belangrijk om als fysiotherapeut bezig te zijn met

leefstijlinterventies.



Nijkerk Diabetes Challenge

Voorbereiding

De huisarts heeft tijdens de voorbereiding o.a. het volgende gedaan: selectie, motiveren, meelopen met

de deelnemers en testen uitgevoerd bij de deelnemers. Daarnaast heeft hij een klimaat gecreëerd voor

de totstandkoming van de Nijkerk Diabetes Challenge.

De praktijkondersteuner heeft vooral de patiënt in kaart gebracht. Zo heeft zij ook testen uitgevoerd en

uitgelegd, zoals o.a.: gewicht checken, bloedwaardes checken en uitleggen van bloedsuikermeters.

De fysiotherapeuten hebben tijdens de voorbereiding o.a. het volgende gedaan: testmomenten bij de

deelnemers (conditie), informatieavonden georganiseerd en mensen aanmelden voor de Challenge.

Hierbij was er in het begin intensief contact. Zo werd de Vivofit (stappenteller) uitgelegd en

gemonitord bij de deelnemers. Tevens werd er een mailgroep opgezet, deze bestond uit de deelnemers

en de fysiotherapeuten. Hierin werden de deelnemers gestimuleerd en werd het groepsgevoel versterkt.

Doelen

De deelnemers stelden voor de deelname aan de Challenge doelen op. Deze hebben zij met de

zorgverleners besproken. De huisarts benoemde de volgende opgestelde doelen: de deelnemers wilden

zich beter voelen en zij wilden minder medicatiegebruik.

De praktijkondersteuner gaf aan dat de deelnemers hun lichamelijke conditie wilden verbeteren.

Daarmee gaven de deelnemers ook aan zij hun bloeddruk wilden verbeteren. Daarnaast werd er

aangegeven dat de deelnemers wilden voorkomen om een insulinegebruiker te worden.

Fysiotherapeut Cees gaf o.a. aan dat de deelnemers een gezonde leefstijl wilden implementeren in hun

leven door middel van gezonde voeding en beweging. Daarbij wilden zij ook afvallen om op een

gezond gewicht te komen.

Fysiotherapeut Hester gaf tevens aan de deelnemers wilden afvallen om op een gezond gewicht te

komen. De deelnemers wilden zich fitter voelen en zij zouden graag de medicatie willen verminderen.

Zelfmanagement

De definitie van zelfmanagement staat volgens de huisarts in verband met de regie te hebben over je

eigen leven en keuzes omtrent gezondheid. De huisarts heeft de deelnemers gestimuleerd tot

zelfmanagement door een ondersteunende rol te zijn bij de medische testen. Daarbij heeft hij door

gesprekken de deelnemers gestimuleerd. Hierin heeft coachen ook een betekenis gespeeld. Coachen

van de deelnemers betekent volgens Hans dat je naast mensen moet gaan staan en niet boven hen. Het

is belangrijk om de deelnemers richting te geven en niet te zeggen wat ze moeten doen.

Zelfmanagement betekent volgens de praktijkondersteuner dat je bewust moet zijn over de

verantwoordelijkheden rondom gezondheid. Daarbij is het belangrijk om de zaken goed te managen en

een balans te vinden. De praktijkondersteuner ziet zelfmanagement als een continue proces in het

leven van mensen. Jacolien heeft in de gesprekken de deelnemers gestimuleerd. Coachen van de

deelnemers betekent volgens de praktijkondersteuner dat je in gesprekken de deelnemers moet

aanmoedigen en het goede moet prijzen.

Fysiotherapeut Cees ziet zelfmanagent als het werken aan een gezond en prettig leven. Hij heeft de

deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement door het beginnen met persoonlijke gesprekken. Daarbij

heeft hij de cognities van de deelnemers vastgelegd. Vervolgens heeft hij de grote doelen van de

deelnemers opgesplitst in kleine doelen. Ook geeft de fysiotherapeut aan dat het belangrijk is om als

zorgverlener je open te stellen voor de deelnemers. Dit heeft dan ook verband met het coachen van de

deelnemers. Hierbij geeft de fysiotherapeut aan dat de deelnemers een gevoel moeten hebben dat alles

wordt gemeend. Het is belangrijk om oprecht betrokken te zijn bij de deelnemers.

De definitie van zelfmanagement staat volgens fysiotherapeut Hester in verband met grip hebben op

de ziekte en weten hoe daar mee om te gaan. Zij heeft de deelnemers gestimuleerd door voorlichting te



geven, groepsgevoel te kweken, dezelfde taal tussen zorgverleners te spreken, toegankelijk te zijn en

in te leven in de persoon. Deze laatste heeft voor haar ook verband met coachen. Het is belangrijk om

begeleiding te geven op zowel lichamelijke als geestelijke facetten.

Succesfactoren

De succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 zijn volgens de huisarts dat de betrokken

zorgverleners gemotiveerd waren. Dat heeft voor de deelnemers ook aanstekelijk gewerkt. Daarnaast

heeft volgens Hans een flexibele organisatie bijgedragen aan het naar de wensen kunnen invullen van

de Challenge.

De praktijkondersteuner geeft aan dat het groepsgevoel een grote succesfactor is geweest. De

deelnemers vonden het fijn om dingen samen te doen. Daarnaast vonden de deelnemers fijn dat er

metingen werden uitgevoerd. Hierdoor werden zij gestimuleerd om bijv. de conditie te verbeteren of

de training aan te passen.

Fysiotherapeut Cees geeft aan dat RTL4 ook deels als factor heeft bijgedragen aan het succes. Dit

stimuleerde de deelnemers om nog beter hun best te doen. Daarnaast geeft hij aan dat enthousiaste

zorgverleners belangrijk waren voor het aansturen van de deelnemers. De intensieve samenwerking

tussen de deelnemers versterkte het groepsgevoel, wat heeft bijgedragen aan het grote succes.

Fysiotherapeut Hester geeft tevens aan dat het groepsgevoel heeft bijgedragen aan het succes. De

dynamiek van een kleine groep heeft er ook voor gezorgd dat men onderling elkaar goed konden

ondersteunen.

Persoonlijke ontwikkelingen

De huisarts heeft persoonlijk geleerd dat je door iets concreets als een Nijkerk Diabetes Challenge veel

kan bereiken in het leven van de deelnemers met diabetes. De volgende keer zou Hans door deze

persoonlijke ontwikkeling willen proberen nog meer zorgverleners enthousiast te krijgen voor de

Challenge. Daar ligt volgens de huisarts een grote uitdaging, omdat het een belangrijk sleutel tot

succes kan zijn. Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens de

huisarts het laten optreden van oud-deelnemers als ambassadeurs. De huisarts raadt de Challenge aan

omdat men zich lekkerder voelt door beweging.

De praktijkondersteuner heeft persoonlijk geleerd dat deelnemers doen wat goed voor hen is, als je ze

met elkaar verbindt. Zij kunnen onderling elkaar stimuleren om het uiteindelijke doel te behalen. De

praktijkondersteuner zou de volgende keer het een en ander beter willen doen. Zo zou zij de

voorbereiding beter willen zien door afspraken ruim van te voren te plannen. Daarnaast zou zij graag

nog meer zorgverleners in de organisatie gemotiveerd willen zien/maken voor de Nijkerk Diabetes

Challenge. Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens Jacolien ook

het laten optreden van de oud-deelnemers als ambassadeurs. De ervaringen van oud-deelnemers kan

namelijk nieuwe deelnemers motiveren en stimuleren om deel te nemen aan de Challenge. Jacolien

raadt de Challenge aan omdat bewegen van essentieel belang is voor mensen met diabetes. Daarnaast

is de Challenge nog zoveel meer. De deelnemers maken een persoonlijke groei door, omdat men leert

in zichzelf te geloven.

Fysiotherapeut Cees heeft persoonlijk geleerd dat er hoop is voor mensen met diabetes. De volgende

keer zou de fysiotherapeut graag de samenwerking ‘achter de schermen’ strakker georganiseerd willen

zien. Daarnaast zou hij graag de volgende keer willen investeren in het wervingsproces van nieuwe

deelnemers. Zo zou de huisarts een belangrijke rol hierin kunnen spelen, want hij kan verwijzen naar

de Challenge. Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens Cees dat de

huisarts/praktijkondersteuner de Nijkerk Diabetes Challenge als ‘recept’ zou kunnen uitschrijven voor

mensen met diabetes. Daarnaast vindt hij ook dat oud-deelnemers als ambassadeurs een grote

voorbeeld kunnen zijn voor nieuwe deelnemers. Cees raadt de Challenge aan omdat er

gezondheidswinst valt te halen uit mensen met diabetes. Dit brengt Cees in verband met het feit dat

ook achter ziekte nog een enorm potentieel aan gezondheid schuilt.



Fysiotherapeut Hester heeft persoonlijk geleerd dat niemand ongemotiveerd is voor bewegen en dat

groepsgevoel de individuele deelnemer sterker maakt. De volgende keer zou Hester graag samen

willen werken met gezondheidscentrum Corlaer voor het werven van nieuwe deelnemers. Daarnaast

zou zij graag de mailgroep aan willen passen op technisch vlak. Belangrijke stimulansen om

toekomstige deelnemers te werven zijn volgens Hester dat de nieuwe deelnemers ook persoonlijk

uitgenodigd worden voor de Challenge door de huisarts. De huisarts kan een grote rol spelen in het

werven van nieuwe deelnemers. Daarnaast is mond-op-mond reclame belangrijk voor het werven van

nieuwe deelnemers. Hester raadt de Challenge aan omdat het een prachtige kans is om leefstijl en

gedrag op een leuke en gezonde manier te beïnvloeden.

Samenwerkingsverbanden met lokale beweeg- en sportaanbieders

Er is gevraagd aan de huisarts en praktijkondersteuner hoe zij denken over samenwerkingsverbanden

of netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders. De huisarts is enorm positief, omdat lokale

aanbieders de markt beter kennen. Daarnaast zou men door samenwerking een grotere groep kunnen

bereiken. De praktijkondersteuner vindt een eventuele samenwerkingsverband ook belangrijk, maar de

drempel is nu te hoog. Er zou voor het opzetten van samenwerkingsverbanden vaste contactpersonen

bij de aanbieders kunnen worden geregeld. Het verhogen van het kennisniveau over de markt zou

hierdoor geoptimaliseerd kunnen worden.

Er is gevraagd in hoeverre de fysiotherapeuten in De Nije Veste participeren in

samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders. Fysiotherapeut Cees

geeft aan dat de samenwerking momenteel niet aanwezig is. Fysiotherapeut Hester geeft aan dat er

contact is geweest met lokale atletiekverenigingen. Daarnaast is er een sociale kaart gemaakt. De

motivatie uit het centrum is er wel, maar de toegankelijkheid van lokale sportaanbieders zou beter

kunnen.

4.3.3. Interview met Bas van de Goor, bedenker Iceland Diabetes Challenge De Nijkerk Diabetes Challenge is een variant op het concept Iceland Diabetes Challenge van de Bas

van de Goor Foundation. Tegelijk met de groep deelnemers in IJsland vond ook de Nijkerk Diabetes

Challenge plaats. Beide groepen liepen elke dag min of meer dezelfde afstand. De deelnemers aan de

Challenge in IJsland waren over het algemeen jonger dan die in Nijkerk.

Bas van de Goor is directeur van de Bas van de Goor Foundation en hij heeft zelf diabetes type 1.

Daarnaast heeft Bas 16 jaar op hoog niveau gevolleybald.

Bas van de Goor Foundation

Aanleiding

De aanleiding voor het oprichten van de Bas van de Goor Foundation ligt bij de persoonlijke

ervaringen van Bas. Bas geeft aan dat als je sport en beweegt het makkelijker is om je bloedsuikers

goed te managen. Hij ontmoette in de periode vlak na zijn sportcarrière iemand die graag iets wilde

betekenen in de goede doelen met het accent op sport. Zij gingen een samenwerking aan en zo

ontstond de stichting.

Missie & Visie

De missie van de BvdGF is de kwaliteit van leven van mensen met diabetes te verbeteren door middel

van sport en bewegen. Dit doen zij door via sportieve activiteiten, ervaring, kennis en inspiratie te

delen met anderen met diabetes, hun omgeving en hun zorgverleners.

De visie van de BvdGF is om de stijging van het aantal mensen met diabetes in Nederland af te laten

nemen en de kwaliteit van leven van mensen met diabetes te verbeteren. Sport is hét middel om beter

met diabetes om te gaan.

Iceland Diabetes Challenge

Bas was, met het thema zelfmanagement in gedachten, op zoek naar een mooi podium om het verhaal

van bewegen en mensen met diabetes te vertellen. De fotograaf van BvdGF kwam met IJsland als



optie. De veranderende landschappen en weersomstandigheden lopen parallel met de wisselende

omstandigheden waar mensen met diabetes dagelijks mee om moeten gaan. Het plan om de Challenge

in IJsland te koppelen aan een boek en een congres was snel gemaakt.

Doelen

De belangrijkste doelen die de deelnemers hadden geformuleerd voor de Challenge waren: afvallen,

betere glucoseregulatie, genieten van de kleinkinderen, upgrade van omgaan met diabetes en de regie

in eigen hand nemen.

Zelfmanagement

De definitie van zelfmanagent is volgens Bas een goede balans vinden tussen het nastreven van

persoonlijke levensdoelen en aandacht geven aan gezondheid. Bas geeft als toelichting dat

zelfmanagement de kwaliteit van leven verhoogt en het geeft meer inzicht hoe om te gaan met de

chronische aandoening. Daarbij hebben zorgverleners meer grip op de behandeling van hun patiënten

met diabetes. Bas heeft de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement door te benadrukken dat men

zelf hoofdverantwoordelijke is over de eigen gezondheid. Daarbij is het belangrijk dat de deelnemer

zelf een plan bedenkt volgens de eigen richtlijnen (de deelnemer moet het immers zelf uitvoeren) waar

hij zich comfortabel bij voelt. De deelnemer moet zelf bepalen wie hij erin betrekt om het eigen plan te

volbrengen.

Zelfmanagement staat ook in verband met coaching. Coaching betekent volgens Bas dat samen een

doel wordt bepaald, de strategie om dat doel te bereiken samen wordt uitgestippeld en de rollen

worden bepaald (wie doet wat). Vervolgens gaat men aan de slag. De zorgverlener checkt of de

persoon met diabetes op koers ligt en stimuleert hij of zij de deelnemer om het doel te bereiken. Na

afloop wordt er gesproken of het doel is gehaald en of iedereen tevreden is. Er wordt geëvalueerd

welke zaken goed zijn gegaan en welke zaken beter kunnen. Afsluitend wordt er alvast een nieuw doel

vastgesteld.

Succesfactoren

De succesfactoren van de Iceland Diabetes Challenge zijn volgens Bas een goede selectie,

professionele begeleiding, vertrouwen in deelnemers, de gemotiveerde deelnemers, ambitieuze en toch

haalbare uitdaging en een positieve benadering van iedereen.

Persoonlijke ontwikkeling

Bas heeft persoonlijk van de Iceland Diabetes Challenge geleerd dat hij meer moeten open staan voor

hulp van buitenaf en het feit dat iedereen een andere kijk heeft op zelfmanagement.

Belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven zijn volgens Bas dat mensen iets

moeten willen veranderen in hun leven om meer regie te nemen. Dat is volgens Bas de belangrijkste

stimulans. Daarnaast helpt het enorm als mensen voelen dat er individueel aandacht aan hen wordt

besteed. Veel mensen willen gewoon gehoord worden. Bas geeft als toelichting dat bij een luisterend

oor het gemakkelijker is om vertrouwen te krijgen en dus meer impact te maken.

Bas raadt de Challenge aan omdat het meer inzicht geeft in wat diabetes precies is. Daarnaast brengt

het mensen met diabetes in contact met anderen met diabetes. Tevens is het een mooie stok achter de

deur om na een altijd moeizaam beginnetje door te blijven gaan met bewegen en te profiteren ervan.

5. Conclusie

In dit hoofdstuk volgen de conclusies uit het onderzoek waarmee de hoofd- en deelvragen worden

beantwoord.

De hoofdvraag in dit onderzoek:





1. Wat is diabetes?










Diabetes mellitus is een chronische stofwisselingsziekte die gepaard gaat met een te hoog

glucosegehalte in het bloed. Het lichaam is bij diabetes mellitus niet meer in staat om glucose goed te

verwerken. De oorzaak hiervoor is dat er te weinig of geen insuline wordt aangemaakt. Het lichaam is

ongevoelig geworden voor de insuline. Insuline, wat wordt aangemaakt in de alvleesklier, is nodig

voor het transport uit het bloed naar de lichaamsweefsels. Het lichaam heeft bij geen of onvoldoende

insuline moeite om de glucose uit het bloed te krijgen. De bloedglucosewaarden stijgen. Hierdoor

ontstaan er veel klachten, waaronder complicaties van hart en vaten, zenuwen, ogen en nieren.

De definitie van zelfmanagement wordt omschreven als: “Het individuele vermogen om goed om te

gaan met de symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties van de chronische

aandoening en de daarbij behorende aanpassingen in leefstijl, zodat men in staat is om zelf de

gezondheidstoestand te monitoren en de cognitieve, emotionele en gedragsmatige reacties te vertonen

die bijdragen aan een bevredigende kwaliteit van leven.”

Zelfmanagement speelt een grote rol in de Nijkerk Diabetes Challenge. Zelfmanagement heeft in de

Challenge gevraagd om een gezamenlijke aanpak tussen de zorgverleners en de deelnemers. Zo is

zelfmanagement effectief wanneer mensen in staat zijn zelf hun gezondheidstoestand te monitoren en

daarbij de regie over diabetes in eigen hand te houden. Daarbij is actieve betrokkenheid gunstig voor

psychosociale aanpassing aan de chronische aandoening. De deelnemers hebben in de Challenge een

balans kunnen vinden tussen het nastreven van persoonlijke levensdoelen en aandacht geven aan

gezondheid. In de Challenge werd er bij de deelnemers benadrukt dat men zelf

hoofdverantwoordelijke is voor de eigen gezondheid. De Nijkerk Diabetes Challenge heeft

bijgedragen aan verhoging van kennis hoe de ziekte zelf te managen.

De relatie tussen zelfmanagement en gezondheidsvaardigen is van essentieel belang voor mensen met

een chronische aandoening. Gezondheidsvaardigheden kunnen mensen met een ziekte helpen bij het

zelf managen van hun ziekte. Het is noodzakelijk bepaalde vaardigheden te bezitten voor het realiseren

van toegang tot zorg, het verkrijgen van informatie over gezondheid en het begrijpen en toepassen van

die informatie in de eigen gezondheidssituatie.

Zelfmanagement vraagt om gedragsverandering. Dit is van groot belang voor het omgaan met

diabetes, omdat niet iedere diabetespatiënt een goede zelfmanager is. Het is belangrijk dat de

deelnemers en de zorgverleners samen oplossingen bedenken voor praktische bezwaren. Dit leidt tot

verbetering van de samenwerking. Daarnaast is gedragsverandering belangrijk omdat zelfmanagement

een dynamisch verloop kent. Dit houdt in dat de ene keer de patiënt er beter toe in staat is dan de

andere keer. Gedragsverandering leidt tot inzicht bij het leren omgaan met de chronische aandoening.

Het effect van bewegen heeft positieve effecten bij mensen met diabetes. De voordelen van beweging

bij mensen met diabetes zijn: fitter blijven; de bloedsuiker stabiel houden; lichamelijk en geestelijk

beter voelen; minder kans op complicaties; vaak minder medicijnen nodig. Regelmatig bewegen kan

leiden tot een verbetering van het maximaal aeroob duuruithoudingsvermogen, een afname van

overgewicht, een vergroting van de spierkracht, een verhoging van het algemeen welbevinden en een

verbetering van het balansgevoel. Ook neemt het risico op het ontstaan van bijv. harten vaatziekten

en botontkalking af. Bovendien geldt dat lichamelijke activiteit een gunstige invloed heeft op de



preventie en het beloop van de ziekte. Daarnaast hebben veel mensen met diabetes ook te maken met

overgewicht, waarbij gezonde voeding ook belangrijk is.

De visies van de zorgverleners op gezondheid, welzijn en dienstverlening komen duidelijk overeen

met elkaar. Zo komt de visie van de directeur overeen met de definitie van gezondheid volgens

Machteld Huber: “Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren, in het licht

van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.” Er schuilt achter ziekte een enorm

potentieel aan gezondheid. De huisarts geeft aan dat de mens als geheel moet worden gezien.

Gezondheid heeft ook te maken met welbevinden en niet alleen met ziekte. Hij heeft daarbij een

holistisch beeld van de mens. Daarmee bedoelt hij dat de mens moet worden gezien als een

vervlochten geheel van facetten waaruit de mens is gebouwd. De visie van de praktijkondersteuner is

gericht op preventie. Zij vindt het belangrijk om te voorkomen dat mensen ziek worden. Daarbij is het

belangrijk om te zorgen dat mensen gezond blijven door hun gezondheid te bevorderen en te

beschermen. De fysiotherapeuten geven aan dat mensen ondanks hun ziekte een zinvol leven kunnen

hebben.

De Nijkerk Diabetes Challenge vraagt ook voorbereiding. De initiatiefnemers moesten o.a.

bijeenkomsten organiseren, congressen bijwonen medewerking krijgen van instanties. De

zorgverleners hebben tijdens de voorbereiding van de Challenge ook veel gedaan. Zo moest de

huisarts de deelnemers selecteren, motiveren en medische testen uitvoeren. Daarnaast heeft hij in de

organisatie een klimaat gecreëerd voor de totstandkoming van de Challenge. De praktijkondersteuner

heeft vooral de patiënt in kaart gebracht, waarbij zij ook medische testen moest verrichten. De

fysiotherapeuten hebben informatieavonden georganiseerd, conditietesten uitgevoerd en tevens

mensen met diabetes voor de Challenge aangemeld.

De succesfactoren van de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 zijn volgens de deelnemers: het goede

programma; de saamhorigheden; de wil van de deelnemers; de uitdagende wijze waarop door de

begeleiders met een ieder werd omgegaan; goede training. Daarnaast werd de goede samenwerking

tussen de trainers en deelnemers als een succesfactor gezien. De zorgverleners geven aan dat het

groepsgevoel een grote succesfactor is geweest. De deelnemers konden elkaar onderling steunen en zij

konden elkaar stimuleren om te blijven bewegen. Daarnaast geven zij de volgende succesfactoren: een

kleine, hechte groep; gemotiveerde deelnemers; tastbaar bewijs (metingen); enthousiaste

zorgverleners.

Het werven van nieuwe deelnemers is volgens de zorgverleners mogelijk door de oud-deelnemers als

ambassadeurs te laten optreden. Zij kunnen samen het belang van een gedragsverandering laten zien

en delen met de rest van mensen met diabetes in Nijkerk en omgeving. Daarnaast zou de huisarts een

belangrijke rol kunnen spelen in het werven van nieuwe deelnemers. De huisarts zou de Nijkerk

Diabetes Challenge als ‘recept’ kunnen uitschrijven voor mensen met diabetes. Het staat centraal dat

voor deelname aan de Challenge de mensen iets moeten willen veranderen in hun leven om meer regie

te nemen. De deelnemers worden meer gestimuleerd bij een luisterend oor, omdat dit leidt tot meer

vertrouwen. Het helpt als mensen voelen dat er individueel aandacht aan hen wordt besteed.

Eventuele verbeterpunten van de Nijkerk Diabetes Challenge zijn volgens de deelnemers dat men de

resultaten van de maandelijkse meting sneller had willen krijgen. Men zou de volledigheid en

aantrekkelijkheid van de informatieoverdracht beter willen zien. De zorgverleners geven aan dat de

huisarts de pionier kan zijn in het wervingsproces van nieuwe deelnemers. Ook geven zij aan dat het

belangrijk is om meer zorgverleners enthousiast te krijgen. Dit zou een belangrijke sleutel tot succes

kunnen zijn. Daarnaast zou men de samenwerking ‘achter de schermen’ strakker georganiseerd willen

zien, waarbij de kwaliteit van de kennisoverdracht moet worden geoptimaliseerd.



6. Discussie

In dit hoofdstuk volgt een kritische discussie van de gevolgde methode en onderzoeken.

Kwaliteit van het literatuuronderzoek

Mijn taak was om de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 te evalueren. Dit heb ik gedaan door het

verrichten van literatuur- en marktonderzoek. In het onderzoek stonden de volgende elementen

centraal: doelstelling, probleemstelling, hoofd- en deelvragen. Het literatuuronderzoek vormde voor

mij een goede, sterke basis voor het trekken van conclusies uit de resultaten. Ik heb gebruik gemaakt

van voldoende en relevante bronnen. Deze bronnen stonden in logisch verband met de hoofd- en

deelvragen. De basis voor de literatuur lag bij de kernbegrippen van de Challenge: diabetes,

zelfmanagement, preventie, sport en bewegen en voeding. De Nijkerk Diabetes Challenge straalt de

definitie van zelfmanagement uit, waarvoor ik moest onderzoeken wat deze relatie precies inhield.

Daarnaast heeft de Challenge ook relaties met andere begrippen. Het onderzoeken van de ‘wortels’

van de Challenge lag dan ook in een breed perspectief, waardoor het literatuuronderzoek uitgebreid is

gemaakt. In het vervolg zou ik eventueel nog beter de scope/afbakening van het onderzoek kunnen

bepalen door betere afspraken te maken met de opdrachtgever. Daarentegen was het uitgebreide

literatuuronderzoek een sterk fundament voor het trekken van conclusies.

Kwaliteit van het marktonderzoek

De werving van respondenten verliep niet zoals ik het had gepland. De digitale enquêtes kreeg ik over

het algemeen laat terug, waardoor ik de resultaten op het eind pas kon analyseren. Daarnaast had ik

liever van alle 16 deelnemers de enquête teruggekregen, zodat de betrouwbaarheid en validiteit van de

onderzoeksresultaten nog beter zouden zijn. Uiteindelijk heb ik van 10 deelnemers een ingevulde

enquête mogen ontvangen. De betrouwbaarheid en de validiteit van het onderzoek zouden tevens

verhoogd kunnen worden door een nog grotere groep deelnemers aan de Challenge. Dit was niet

mogelijk vanwege het feit dat de Diabetes Challenge voor het eerst werd gehouden in Nijkerk. De

mogelijkheid voor het uitzetten van een enquête buiten Nijkerk (bijv. deelnemers van de Iceland

Diabetes Challenge) was niet voor dit onderzoek relevant, omdat het een evaluatie van de Nijkerk

Diabetes Challenge is.

7. Aanbevelingen

In dit hoofdstuk worden de conclusies uit hoofdstuk 5 aangevuld met aanbevelingen die consistent zijn

met de conclusies.

De hoofdvraag die centraal stond in dit rapport was welke factoren de deelnemers hebben

gestimuleerd in de Nijkerk Diabetes Challenge 2014. Deze factoren zijn gerelateerd aan het succes van

de Challenge.

De Diabetes Challenge als ‘recept’ uitschrijven door de huisarts

Vanuit de ervaringen met de Nijkerk Diabetes Challenge 2014 blijkt dat de huisarts, als pionier in het

verwijzen naar behandelingen, een belangrijke rol kan spelen in het werven van nieuwe deelnemers.

Gezien de positieve gezondheidseffecten van fysieke activiteit, zou het stimuleren van meer bewegen

een meer vanzelfsprekend onderdeel van de reguliere eerstelijnszorg moeten zijn. Het thema sport en

bewegen in relatie tot gezondheid staat centraal in Gezondheidscentrum De Nije Veste. Dit is ook wat

de Diabetes Challenge uitstraalt. De huisarts zou de Challenge als ‘recept’ kunnen uitschrijven aan

mensen met diabetes. Het implementeren van dit nieuwe beleid vergt tijd en overleg tussen de

betrokkenen in de organisatie om dit te kunnen bewerkstelligen. Dit zou dan ook een

vervolgonderzoek kunnen zijn.



8. Literatuurlijst

Changing Diabetes. (2014, November 24). Iceland Diabetes Challenge 2014. Opgehaald van

Changing Diabetes: http://www.changingdiabetes.nl/idc-2014/over-idc

Diabetes Fonds. (2014, November 24). Diabetes type 1. Opgehaald van Diabetes Fonds:

http://www.diabetesfonds.nl/artikel/diabetes-type-1

Diabetes Fonds. (2014, November 25). Diabetes type 2. Opgehaald van Diabetes Fonds:

http://www.diabetesfonds.nl/artikel/diabetes-type-2

Diabetes Fonds. (2014, November 24). Wat is diabetes? Opgehaald van Diabetes Fonds:

http://www.diabetesfonds.nl/artikel/wat-diabetes

Diabetes Fonds. (2015, Januari 7). Waarom is beweging goed? Opgehaald van Diabetes Fonds:

http://www.diabetesfonds.nl/artikel/waarom-beweging-goed

Gemeente Nijkerk. (2014, December 28). Woon- en Leefomgeving. Opgehaald van Nijkerk:

http://www.nijkerk.eu/woon-en-leefomgeving

Gezondheidscentrum De Nije Veste. (2014, November 20). Bestuur. Opgehaald van De Nije Veste:

http://denijeveste.nl/organisatie/bestuur.html

Gezondheidscentrum De Nije Veste. (2014). Jaarplan 2013-2017 Stichting Oranje Veste. Nijkerk:

Directie Stichting Oranje Veste.

Gezondheidscentrum De Nije Veste. (2014, November 20). Jaarverslag 2013. Opgehaald van De Nije

Veste: http://denijeveste.nl/images/jaarverslag%202013%20v4.pdf

Gezondheidscentrum De Nije Veste. (2015, Januari 5). Diabetes. Opgehaald van De Nije Veste:

http://denijeveste.nl/zorgaanbod/diabetes.html

Gezondheidsnet . (2015, Januari 9). Spelregels voor goede voeding - Voedingsrichtlijnen. Opgehaald

van Gezondheidsnet: http://www.gezondheidsnet.nl/vitamines-en-mineralen/spelregels-voor-

goede-voeding

Ishikawa, H., & Yano, E. (2014, December 2). Patient Health Literacy and participation in the health-

care process. Opgehaald van Zelfmanagement: http://www.zelfmanagement.com/thema-

s/lage-gezondheidsvaardigheden/gezondheidsvaardigheden/definities/

Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie . (2015, Januari 7). KNGF - standaard;

Beweeginterventie diabetes mellitus type 2. Opgehaald van Cardiometabool:

http://www.cardiometabool.nl/wp-content/uploads/2013/07/KNGF-

standaard_bi_dm2_2009.pdf

Nationaal Actieprogramma Diabetes. (2014, December 7). Competenties zelfmanagementeducatie bij

diabetes en scholingsaanbod. Opgehaald van Actieprogramma Diabetes:

http://www.actieprogrammadiabetes.nl/implementatie/305-competenties-

zelfmanagementeducatie-bij-diabetes-en-scholingsaanbod

Nationaal Kompas Volksgezondheid . (2014, November 26). Wat is diabetes mellitus en wat is het

beloop? . Opgehaald van Nationaal Kompas: http://nationaalkompas.nl/gezondheid-en-

ziekte/ziekten-en-aandoeningen/endocriene-voedings-en-stofwisselingsziekten-en-

immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/beschrijving/



Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2014, December 13). Hoe vaak komt diabetes mellitus voor en

hoeveel mensen sterven eraan? Opgehaald van Nationaal Kompas:

http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/endocriene-

voedings-en-stofwisselingsziekten-en-immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/omvang/

Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2014, December 13). Hoeveel zorg gebruiken patiënten met

diabetes mellitus en wat zijn de kosten? Opgehaald van Nationaal Kompas:


voedings-en-stofwisselingsziekten-en-immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/omvang/

Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2014, December 2). Wat zijn gezondheidsvaardigheden?

Opgehaald van Nationaal Kompas:

http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/leefstijl/gezondheidsvaardigehede

n/wat-zijn-gezondheidsvaardigheden/

Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2014, December 28). Welke factoren beïnvloeden de kans op

diabetes mellitus? Opgehaald van Nationaal Kompas:


voedings-en-stofwisselingsziekten-en-immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/welke-

factoren-beinvloeden-de-kans-op-diabetes-mellitus/

Nationaal Kompas Volksgezondheid. (2015, Januari 6). Diabetes mellitus: Hoe zijn preventie en zorg

georganiseerd? Opgehaald van Nationaal Kompas:


voedings-en-stofwisselingsziekten-en-immuniteitsstoornissen/diabetes-mellitus/diabetes-

mellitus-preventie-en-zorg/

Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen. (2014, December 7). I-Change model. Opgehaald van

NISB : http://www.nisb.nl/weten/kennisgebieden/beweeggedrag-veranderen/bewust-kiezen/i-

change-model.html

Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen. (2015, Januari 7). Beweegnormen. Opgehaald van NISB:

http://www.nisb.nl/weten/normen.html

NIVEL. (2012). Programmatische Preventie in de huisartsenzorg - definities en afbakening. In

NIVEL, NIVEL OVERZICHTSTUDIES - Preventie kan effectiever! (pp. 13-14). Utrecht:

NIVEL.

Nutbeam, D. (2014, December 2). The evolving concept of health literacy. Opgehaald van

Zelfmanagement: http://www.zelfmanagement.com/thema-s/lage-

gezondheidsvaardigheden/gezondheidsvaardigheden/definities/

Paasche-Orlow, M., Parker, R., Gazmararian, J., Nielsen-Bohlman, L., & Rudd, R. (2014, December

2). The prevalence of limited health literacy. Opgehaald van Zelfmanagement:

http://www.zelfmanagement.com/thema-s/lage-

gezondheidsvaardigheden/gezondheidsvaardigheden/definities/

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. (2009). Diabetes tot 2025. Bilthoven: Rijksinstituut

voor Volksgezondheid en Milieu.

Verheggen, P. (2013). MARKETINGHIGHLIGHT: Het Mentality-model van Motivaction . In P.

Verheggen, In: Kotler, P. Principes van marketing, 6e editie (pp. 251-252). Amsterdam:

Pearson. Opgehaald van Motivaction.

Vilans. (2011). Ondersteun zelfmanagement van chronisch zieken. Vilans.



Voedingscentrum. (2015, Januari 9). De Schijf van Vijf. Opgehaald van Voedingscentrum:

http://www.voedingscentrum.nl/nl/schijf-van-vijf/schijf.aspx

VU medisch centrum. (2015, Januari 9). Voeding bij diabetes. Opgehaald van VUmc:

http://www.vumc.nl/afdelingen/diabetescentrum/InfoDM/Voeding-bij-diabetes/

Zelfmanagement. (2014, December 2). Over gezondheidsvaardigheden. Opgehaald van

Zelfmanagement: http://www.zelfmanagement.com/thema-s/lage-

gezondheidsvaardigheden/gezondheidsvaardigheden/



9. Bijlage

9.1 Organogram Gezondheidscentrum De Nije Veste



9.2 Het stappenplan zelfmanagementondersteuning

(Vilans, 2011)



9.3 Het I-Change model

(Nederlands Instituut voor Sport & Bewegen, 2014)

9.4 Chronic Care Model



9.5 Schijf van Vijf

(Voedingscentrum, 2015)

9.6 Resultaten enquête 1. Wat is uw geslacht?

2. Wat is uw leeftijd?

60%

40%

Man Vrouw

0

1

2

3

4

5

6

7

Man Vrouw

Aan

tal d

eeln

emer

s

Geslacht

0

1

2

3

4

5

6

18-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80

Aan

tal d

eeln

emer

s

Categorie leeftijd

0%10%

10%

50%

20%

10%

18-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80



3. Van welke onderstaande opties was de aanleiding voor uw deelname aan de Challenge?

0123456789

10

Diabetes type 1 Diabetes type 2 Verhoogd risicoop diabetes

(erfelijk)

Overgewicht (BMI> 25)

Obesitas (BMI >30)

Anders

Aan

tal d

eeln

emer

s

0%

82%

0%

18%0%0%

Diabetes type 1 Diabetes type 2

Verhoogd risico op diabetes (erfelijk) Overgewicht (BMI > 25)

Obesitas (BMI > 30) Anders



4. Wat was voor u het doel om mee te doen aan de Nijkerk Diabetes Challenge 2014?

5. Kunt u dit toelichten?

Zie hoofdstuk 4 Analyse & Resultaten.

7%

29%

14%

50%

0%

Mijn doel was om diabetes een plek in mijn leven te geven.

Mijn doel was minder afhankelijk zijn van medicatie.

Ik wilde voorkomen om insulinegebruiker te worden.

Ik wilde door mijn deelname meer bewust worden van een gezonde leefstijl in relatie tot diabetes en dezeaanpassen.

Anders

0 1 2 3 4 5 6 7 8

Mijn doel was om diabetes een plek in mijn leven tegeven.

Mijn doel was minder afhankelijk zijn van medicatie.

Ik wilde voorkomen om insulinegebruiker te worden.

Ik wilde door mijn deelname meer bewust worden vaneen gezonde leefstijl in relatie tot diabetes en deze…

Anders

Aantal deelnemers



6. Hoe tevreden bent u over de inhoud van de Challenge?

7. Hoe tevreden bent u in het algemeen over de inhoud van de Nijkerk Diabetes Challenge?

0 2 4 6 8 10 12

De programmering tijdens de Challenge van 7 t/m 12 juli

Het niveau

Het gebruikte materiaal (Garmin Vivofit, glucosemeter,…

De algehele professionaliteit

De kwaliteit van de informatieoverdracht/ kennisoverdracht

De volledigheid van de informatieoverdracht/…

De aantrekkelijkheid/ overzichtelijkheid van de…

De totale tijdsduur

Aantal deelnemers

Tevredenheid inhoud NDC 2014

Zeer tevreden Tevreden Niet tevreden / Niet ontevreden

Ontevreden Zeer ontevreden Geen mening / Niet van toepassing

70%

30%

0%0%0%0%

Zeer tevreden Tevreden

Niet tevreden / Niet ontevreden Ontevreden

Zeer ontevreden Geen mening / Niet van toepassing

Zeer tevreden

Tevreden

Niet tevreden / Niet ontevreden

Ontevreden

Zeer ontevreden

Geen mening / Niet van toepassing

0 1 2 3 4 5 6 7 8

Mat

e va

n t

evre

den

hei

d

Aantal deelnemers





9. Hoe tevreden bent u over de sprekers/ trainers?

10. Hoe tevreden bent u in het algemeen over de sprekers/ trainers?

0 2 4 6 8 10 12

De vakbekwaamheid/ deskundigheid

De communicatieve vaardigheden

De persoonlijke aandacht

De inzet en het enthousiasme

De begrijpelijkheid/ duidelijkheid

De professionaliteit

Het tempo

Aantal deelnemers

Tevredenheid sprekers/ trainers NDC 2014


Niet tevreden/ Niet ontevreden Ontevreden

Zeer ontevreden Geen mening/ Niet van toepassing

60%

40%

0%0%0%0%


Niet tevreden/ Niet ontevreden Ontevreden

Zeer ontevreden Geen mening/ Niet van toepassing

Zeer tevreden

Tevreden

Niet tevreden/ Niet ontevreden

Ontevreden

Zeer ontevreden

Geen mening/ Niet van toepassing

0 1 2 3 4 5 6 7

Mat

e va

n t

evre

den

hei

d

Aantal deelnemers





12. Welke factoren maakten de Nijkerk Diabetes Challenge volgens u tot een succes?


13. Het begrip zelfmanagement is dé sleutelfactor van de Nijkerk Diabetes Challenge.

Hoe werd u tijdens de voorbereiding van de Challenge gestimuleerd/gemotiveerd (persoonlijk of

door de organisatie) om het einddoel te halen?


14. Wat heeft u geleerd van de Nijkerk Diabetes Challenge?

0%

50%

0%

50%

0%

Ik heb geleerd dat veerkracht en het ontwikkelen van zelfvertrouwen belangrijke factoren van succes zijnvan de Diabetes Challenge.

Ik heb geleerd om mijn grenzen te verleggen en dus vanuit een andere benadering op de definitie vangezondheid te kijken naar diabetes.

Ik kan diabetes een betere plek in mijn leven geven door mijn potentieel aan gezondheid in te zetten.

Ik heb geleerd dat doelen haalbaar zijn in het leven door een goede inzet.

Anders

Ik heb geleerd dat veerkracht en het ontwikkelen vanzelfvertrouwen belangrijke factoren van succes zijn van…

Ik heb geleerd om mijn grenzen te verleggen en dusvanuit een andere benadering op de definitie van…

Ik kan diabetes een betere plek in mijn leven geven doormijn potentieel aan gezondheid in te zetten.

Ik heb geleerd dat doelen haalbaar zijn in het leven dooreen goede inzet.

Anders

0 1 2 3 4 5 6 7

Aantal deelnemers





16. Heeft u verbeterpunten (bijv. over de voorbereiding, begeleiding, informatieoverdracht of

programmering tijdens 7 t/m 12 juli) voor de Challenge? Zo ja, kunt u deze benoemen?


17. Wat voor cijfer geeft u de Nijkerk Diabetes Challenge (inclusief voorbereiding)?

18. Tot slot, zou u de Nijkerk Diabetes Challenge voor mensen met diabetes, mensen met een

verhoogd risico op diabetes en mensen met overgewicht aan raden?

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0 1 2 3 4 5 6 7

Cijf

er N

DC

20

14

Aantal deelnemers

100%

Ja Nee

0 2 4 6 8 10 12

Ja

Nee

Aantal deelnemers





9.7 Interviewvragen overige betrokkenen

9.7.1. Interviewvragen aan bestuursvoorzitter en directeur Carl Verheijen

De volgende vragen zijn algemeen gericht op het werk in de organisatie.

1. Wilt u zich even voorstellen?

2. Wat is uw functie?

3. Wat zijn uw taken binnen de organisatie?

4. Wat is volgens u de definitie van gezondheid?

5. Wat is uw visie op gezondheid, welzijn en dienstverlening?

6. Op welke manier probeert u deze visie na te streven in de organisatie?

7. Wat is uw visie op coaching?

De volgende vragen gaan over de inhoud van de Nijkerk Diabetes Challenge. Hierbij staat het begrip

zelfmanagement centraal en de motivatie van de deelnemers voor bewegen.

8. Wat was de aanleiding voor het opzetten van de Nijkerk Diabetes Challenge?

9. Wat heeft u tijdens de voorbereiding voor de Challenge gedaan?

10. Hoe wordt de Challenge gefinancierd?

11. Wat zijn de kosten van een diabetespatiënt op jaarbasis?

12. Wat betekent zelfmanagement volgens u?

13. Hoe heeft u de deelnemers gestimuleerd tot zelfmanagement?

(of: Hoe ziet u uw rol in het stimuleren van fysieke activiteit?)

14. Welke factoren maakten de Challenge volgens u tot een succes?

De volgende vragen zijn gericht op de ervaringen en/of meningen omtrent de Nijkerk Diabetes

Challenge.

15. Hoe denkt u over samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en

sportaanbieders?

16. Wat zijn motivaties om wel of niet samen te werken met lokale beweeg- en sportaanbieders?

17. Wat heeft u persoonlijk geleerd van de Challenge?

18. Wat zou u de volgende keer door deze persoonlijke ontwikkeling beter of anders aanpakken

bij de nieuwe deelnemers?

19. Wat zijn volgens u belangrijke stimulansen om toekomstige deelnemers te werven voor de

Challenge?

20. Waarom zou u de Nijkerk Diabetes Challenge aanraden voor mensen met diabetes, of mensen

met een verhoogd risico op diabetes of mensen met overgewicht?

9.7.2. Interviewvragen aan huisarts, fysiotherapeut en praktijkondersteuner

De volgende vragen zijn algemeen gericht op het werk in de organisatie.

1. Wilt u zich even kort voorstellen?

2. Wat is uw functie?

3. Wat zijn uw taken binnen De Nije Veste?

4. Wat is uw visie op gezondheid, welzijn en dienstverlening?

5. Op welke manier probeert u deze visie na te streven in uw werk?



De volgende vragen gaan over de inhoud van de Nijkerk Diabetes Challenge. Hierbij staat het begrip

zelfmanagement centraal en de motivatie van de deelnemers voor bewegen.

6. Wat betekent zelfmanagement volgens u?


(of: Hoe ziet u uw rol in het stimuleren van fysieke activiteit?)

8. Welke doelen werden er door de deelnemers geformuleerd voor de deelname aan de

Challenge?

9. Wat betekent coachen van de deelnemers voor u?

10. Wat heeft u tijdens de voorbereiding gedaan voor de deelnemers van de Challenge?


De volgende vragen zijn gericht op de ervaringen en/of meningen omtrent de Nijkerk Diabetes

Challenge.

12. -In hoeverre participeren fysiotherapeuten in De Nije Veste in samenwerkingsverbanden of

netwerken met lokale beweeg- en sportaanbieders? (vraag voor fysiotherapeut)

-Hoe denkt u over samenwerkingsverbanden of netwerken met lokale beweeg- en

sportaanbieders? (vraag voor POH/Huisarts)

13. Wat zijn motivaties om wel of niet samen te werken met lokale beweeg- en sportaanbieders?

14. Wat heeft u persoonlijk geleerd van de Challenge?

15. Wat zou u de volgende keer door deze persoonlijke ontwikkeling beter of anders aanpakken

bij de nieuwe deelnemers?


Challenge?

17. Waarom zou u de Nijkerk Diabetes Challenge aanraden voor mensen met diabetes, of mensen

met een verhoogd risico op diabetes of mensen met overgewicht?

9.7.3. Interviewvragen aan Bas van de Goor, initiatiefnemer Iceland Diabetes

Challenge

De volgende vragen zijn algemeen gericht op het werk van de Bas van de Goor foundation.

1. Wilt u zich even voorstellen?

2. Wat is volgens u de definitie van gezondheid?

3. Wat is de aanleiding voor het oprichten van de Bas van de Goor foundation?

4. Wat houdt de Bas van de Goor foundation precies in?

5. Wat is uw missie met de Bas van de Goor foundation?

6. Wat is uw visie met de Bas van de Goor foundation?

De volgende vragen gaan over de inhoud van de Challenge. Hierbij staat het begrip zelfmanagement

centraal en de motivatie van de deelnemers voor bewegen.

7. Wat is zelfmanagement?

8. Waarom is zelfmanagement zo belangrijk?

9. Wat betekent coachen van de deelnemers voor u?

10. Hoe bent u op de Iceland Diabetes Challenge gekomen?


12. Welke doelen werden er door de deelnemers geformuleerd voor de Challenge?

De volgende vragen zijn gericht op de ervaringen en/of meningen omtrent de Challenge.





Challenge?

15. Wat heeft u persoonlijk geleerd van de Iceland Diabetes Challenge?

EVALUATIERAPPORT NIJKERK DIABETES CHALLENGE 2014 · 9.2 Het stappenplan...

Documents

Transcript of EVALUATIERAPPORT NIJKERK DIABETES CHALLENGE 2014 · 9.2 Het stappenplan...