Ethiek-Werk(t) 25april19 studiedag MT...• Supervisie, intervisie, collegiaal consult. ......

Michel Tirions

AP Hogeschool / UAntwerpen

25 april 2019

ETHIEK-WERK(T)Verschuivingen in beleid en samenleving vragen houvast

in een waardengerichte praktijk.

4 lijnen

� Het decor� Sociaal werk in verandering

� Werken in een vloeibare samenleving

� Spanningsvelden in beleid

� Ideologische verschuivingen

� Ethiek en sociaal werk

� Positie nemen

� Ethisch appel

� De scène� Sociaal werk in harde tijden

� Ethisch handelen

� Denken vanuit ethiek

� Beroepsethische wijsheid

� Ethiek-werk

� Dimensies van Ethiek-Werk

� Instrumenten voor Ethiek-Werk

� Reflectie� Vijf stellingen ter overweging

� Trots

� Het spel en de spelers� Dilemma-café

� Dialoog met de praktijk2

ETHIEK-WERK

Prof. Sarah BanksDurham University (GB)profiel

3

https://www.dur.ac.uk/sociology/staff/profile/?mode=staff&id=747

Het decorsociaal werk in verandering

Beatrize Davies, Liquid Society

Sociaal werk in harde tijden.

Maatschappelijke verschuivingen (transitie)

Beleidsverschuivingen

Ideologische verschuivingen


Werken in een vloeibare samenleving.


MAATSCHAPPELIJKE VERSCHUIVINGEN

Een vloeibare samenleving

Globalisering als uitdeinende realiteit.

Superdiversiteit.

Solidariteit.

Duurzaamheid.

Onzekerheid is de enige zekerheid (Bauman)

Menselijke ontwikkeling als horizon.“Sociaal werk ondersteunt mensen in het realiseren

van het leven dat ze waardevol achten.”

5


Verschuivingen in beleid


AUSTERITY: BESPARINGEN, SOBERHEID, CONTROLE

“Werken in moeilijke economische omstandigheden, gecreëerd door rigide overheidsmaatregelen die willen korten op publieke uitgaven.”

NEO-LIBERALE AGENDA

NPM - aansturen van Zorg, Welzijn en Samenleven• Meten is weten• Controle• Bedrijfsmatige rationele logica

“De logica van kostenbeheersing en een voor-wat-hoort-wat discours overheerst.”

Zorg, Welzijn en Samenleven als gemanagede markt• Contracten, competitie, kostenbeheersing, privatisering...• Regels, procedures, doelstellingen, meten, opbrengsten

6





NEO-SOCIALE AGENDA

• Een terugtrekkende overheid die wel bepaalt hoe de vork in de steel hoort te zitten.

“De verantwoordelijkheid voor het individuele en collectieve welzijn verschuift vandaag van de overheid naar de burger. De Duitse socioloog Stephan Lessenich spreekt over de ‘neo-sociale welvaartstaat’.” (Den Braber & Tirions, 2016)

7





NEO-SOCIALE AGENDA

“Onder de vlag van vermaatschappelijking vertelt de overheid dat we solidair moeten zijn. We moeten onze dementerende buur helpen, onze zieke ouders verzorgen, de buurt en de buren in de gaten houden, collectief kinderopvang organiseren…. Tegelijk ontmantelt en vermarkt de overheid het eigen aanbod. Rechten glijden af naar gunsten of worden voorwaardelijk”.

Voorbeelden:• Druk op beroepsgeheim,• Controle vs. emanciperen, • Sanctioneren

(Den Braber & Tirions, 2016)

8


IDEOLOGISCHE VERSCHUIVING

• De-constructie van de welvaartstaat: teveel hangmat, te duur.• Ideologische verschuiving in beleidsvisie

• Voor-wat-hoort-wat

• Grondrechten worden in voorwaardelijk

• ‘Deserving Poor’

• “Straf de armen” (Wacquant)


Ideologische verschuiving


(naar Reynaert & Nachtergaele, 2015)

Verantwoordelijk Controle

Moraliseren Sanctie

9

Het decorEthiek en sociaal werk

Ideologische verschuiving

SOCIAALWERK IN HARDETIJDEN

• Banks: Dilemma-gevoeligheid van sociaal werk.• Voortdurende confrontatie met ethische vraagstukken…• … die geen ‘juist’ antwoord hebben.

• Normatief: gedeeld waardenkader gericht op menselijke waardigheid en menselijk welzijn.

• Confrontatie:


“Het gevolg is dat de menselijke maat in het denken en handelen naar de achtergrond verdwijnt. Het leidt in de praktijk tot een versterking van het new public management bij de overheid. Kosten-batenanalyses worden het leitmotiv van sociaal beleid, in plaats van participatie, menselijk welbevinden of geluk.” (Den Braber & Tirions, 2016)

10


Werken in een vloeibare samenleving.


Sociaal werk is werken in en met complexiteit en tegenstrijdigheden.

In het sociaal werk dienen we complexiteit, onzekerheid, ambivalentie en tegenstrijdigheden te erkennen en gebruiken, evenals de erkenning dat ethiek niet over eenvoudige dilemma's gaat, dat wil zeggen over louter keuzes tussen twee handelwijzen.

Ethisch zijn en handelen vergt veel werk van sociaal werkers – het betreft een proces van voortdurend onderhandelen en uitwerken van de rollen die ze moeten vervullen, van zich afvragen wat ze doen en waarom, en vanalert zijn op de dominantie van de manager- en neoliberale agenda’s.

Het betekent werken in de ruimten tussen de tegenstrijdigheden van zorg en controle, preventie en handhaving, empathie en rechtvaardigheid.

Ethiek gaat zeker niet alleen over het volgen van regels, maar ook over in vraag stellen en uitdagen ervan, over voelen en handelen.(Sarah Banks, 2014, p.21)

11


Positie nemen

POSITIE NEMEN

Sociaal werk: met mens en samenleving.

• Spanningsveld mens – maatschappij // cliënt – organisatie …

• Niet twee, maar drie mandaten.

(Derde mandaat, Staub-Bernasconi)

Sociaal Werk

Cliënt

Maat-schappij

Beroep

12


Positie nemen


POSITIE NEMEN

• Derde mandaat : gedeeld waardenkader

• Global Definition (IFSW,2014)

• Mensenrechtenperspectief

• Global Social Work Statement of Ethical Principles (IFSW, 2018)

• Sociaal werk = ETHISCH APPEL

Howard Becker, 1967

WHOSE SIDE ARE WE ON?

13

De scèneEthiek-Werk

Leon Spilliaert, Vertigo.

Sociaal werk in harde tijden.

Ethiek-Werk

De scène

Ethiek-Werk

Ethisch handelen.

HOE KUNNEN WE SOCIAAL WERKERS ONDERSTEUNEN OM ETHISCH TE HANDELEN IN HARDE TIJDEN? (Banks)

1. Het opeisen van morele betrokkenheid en professionele autonomie.

2. Het opkomen voor de rechten van sociaal werk gebruikers / cliënten.

3. De sociale rechtvaardigheids-opdracht van sociaal werk opnieuw benadrukken - het politieke tot de kern van de ethiek maken.

4. De beroepsethiek een nieuwe invulling te geven - het persoonlijke terugbrengen in de beroepsethiek.

Leon Spilliaert, Vertigo. 15

De scène

Ethiek-Werk

Ethisch handelen.

HOE KUNNEN WE SOCIAAL WERKERS ONDERSTEUNEN OM ETHISCH TE HANDELEN IN HARDE TIJDEN? (Banks)

ETHISCH HANDELEN IN HARDETIJDEN,DRIE POSITIES: (Banks , 2014))


Moreel doorstaan-> Gewoon het werk doen, kritiekloos.

Morele nood-> Weten wat je moet doen, maar het niet (kunnen) doen.

Politiek werken-> Klokkenluiden, protest, collectieve actie

De scène

Ethiek-Werk

Denken vanuit ethiek

DENKEN EN HANDELEN VANUIT ETHIEK

Traditionale filosofische ethiek• Gevolgenethiek, princiepsethiek, deugdenethiek• richtinggevend, rationeel, afstand• ‘on action’

Dagdagelijkse ethiek in de beroepspraktijk• Ingebed in de dagelijkse ethische praktijk• ‘in action’

‘New managerial ethics’• Doelen, standaards.• Ethisch ondernemen en sociale verantwoordelijkheid• Gewenste uitkomsten, opbrengsten.


Banks, 2012 - 2014

De scène

Ethiek-Werk

Drie ethische perspectieven

ETHIEK ALS DENKKADER, INSTRUMENT EN MOREEL KOMPAS. (Banks, 2016,2018)


Traditioneleberoepsethiek

New ManagerialEthics (+austerity)

Ethiek-Werk(everyday ethics)

Beslissings-ethiek Regulerende ethiek Ingebedde ethiek(belichaamd)

GedragCodeGevalstudies / cases

Respect / Rechten

CompetentiesOvereenstemmingCategorieën

Eerlijkheid / billijkheid, goede uitkomsten

KarakterToewijdingContext

Zorg (care) / Sociale Rechtvaardigheid

denkkader instrument kompas

19

Ethiek-Werk

Traditioneleethiek New Managerial

Ethics

ZorgSociale rechtvaardigheidRechten

BillijkheidOvereenstemming

Goede uitkomst

PRAKTIJK BELEID

Drie ethische perspectieven

De scène

Ethiek-Werk

(naar Banks, 2016,2018)

ETHIEK ALS DENKKADER, INSTRUMENT EN MOREEL KOMPAS. GEEN GESCHEIDEN WERELDEN

De scène

Ethiek-Werk

Phronesis

BELANG VAN PHRONESIS EN PROFESSIONELE WIJSHEID. (Banks)

• Bezorgdheid over de toenemende aandacht voor• technische rationaliteit en verantwoordingsplicht.

• Het terugwinnen van een op de achtergrond gedrongen idee van professioneel oordeel en expertise.

• Gestoeld op de idee van PHRONESIS of PRAKTISCHE WIJSHEID


De scène

Ethiek-Werk

Beroeps-ethische wijsheid.

BEROEPSETHISCHE WIJSHEID (Banks, 2018)

Ethisch -> wijsheid beoefend in het domein van de ethiek –

Beroep -> ethische wijsheid in de beroepspraktijk.

Beroeps-ethische wijsheid -> de bereidheid om praktisch te redeneren in professionele situaties waar het gaat om schade, voordelen, rechten en verantwoordelijkheden die in het geding zijn.

Gaat om:Universele vragen, politiserend perspectief, verbeeldend denken, empathie, vraag over het goede.

Rechtvaardig, moedig, zorgzaam, vertrouwenwekkend,integer handelen.


De scène

Ethiek-Werk

Ethiek-Werk

HET CONCEPT ETHIEK-WERK (Banks, 2018)

WERK -> wat mensen mensen psychologisch, communicatief en lichamelijk doen om een bepaald persoon te zijn of een bepaalde gemoedstoestand te bereiken.

ETHIEK WERK -> de inspanning die mensen leveren om ethische aspecten van situaties te zien, zich te ontwikkelen tot goede beoefenaars, de juiste handelwijze uit te werken en te rechtvaardigen wie ze zijn en wat ze hebben gedaan.


De scène

Ethiek-Werk

Dimensies van

Ethiek-Werk

DIMENSIES VAN ETHIEK-WERK (Banks, 2018)


FRAMING WORK

ROLE WORK

EMOTIONAL WORK

IDENTITY WORK

REASON WORK

RELATIONSHIP WORK

PERFORMANCE WORK

KADEREND WERKEN – ethische knoop vinden, in politieke en sociale context plaatsen, reflexief en kritisch

ROL-GERICHT WERKEN – een rol opnemen in relatie tot anderen / positie kiezen.

EMOTIE-GERICHT WERKEN – zorgzaam, empathisch, medelevend, beheersen van emoties.

IDENTITEIT-GERICHT WERKEN – ontwikkelen van een ethisch ’zelf’; ethische beroepspersoon; professionele integriteit.

REDE-GERICHT WERKEN - het maken van morele oordelen en beslissingen; het rechtvaardigen van oordelen en beslissingen.

RELATIE-GERICHT WERKEN aangaan van dialoog; werken aan relaties; het werken aan relaties.

HANDELINGS-GERICHT WERKEN - zichtbaar maken van werk aan anderen; zichzelf tonen (verantwoording afleggen)

De scène

Ethiek-Werk


DIMENSIES VAN ETHIEK-WERK (Banks, 2018)


AAN DE SLAG MET ETHIEK-WERK (Banks, 2016)

Ethiek is overal: inherent deel van de praktijk, leren, loopbaan.

Aan de slag met concrete cases.

Balanceren tussen logica en passie.

Gebruik van diverse methoden zoals rollenspellen, simulaties, drama, poëzie,.....

Accent op het ontwikkelen van ethische capaciteiten nodig voor ‘Ethiek-Werk’, waaronder:

• Morele oordeelsvorming & zorgvuldigheid.• Erkenning van zorgvuldigheid.• Erkenning van de eigen professionele kracht.• Morele worsteling om een goede beroepskracht te zijn.

De scène

Ethiek-Werk


INSTRUMENTEN VOOR ETHIEK-WERK (Banks, 2018)


• Spreken over ethiek vanuit het perspectief van dagdagelijkse ethiek (politics, people, practice)

• Werken met uitgebreide, levensechte casussen.

• Supervisie, intervisie, collegiaal consult.

• Moreel beraad.

• Dilemma café’s.

• Socratische dialoog.

• Forum theater.

ReflectieTROTS

Ethiek-Werk als opdracht voor Sociaal

Werk.

Refelctie

TROTS

ETHIEK-WERK(T) IN HARDE TIJDEN

De identiteit van sociaal werk is steeds vaker voorwerp van kritisch debat. De hang naar resultaten, meetbaarheid, modulering en programmering staan in schril contrast met het wezenlijk karakter van sociaal werk.

Het specifieke karakter van sociaal werk schuilt in de relatie die de sociaal werker met de ander aangaat en die allesbepalend is voor de zin van het werk.

Maar het schuilt ook in de zich steeds herhalende keuze voor kwetsbare mensen. Op die manier is sociaal werk altijd een keuze om de tekortkomingen van een samenleving in het zorgen voor haar burgers te expliciteren en aan te vechten.

(Bert Lambeir, Trots. - sociaal.net, 3 mei 2018)


Reflectie

TROTSEthiek is niet de kers op de taart, maar de gist in het deeg.(N.Vervallen, 2018)

28

Reflectie

TROTSEthiek-Werk is een werkwoord.Claim je ruimte, gebruik je ruimte.

29

Reflectie

TROTS

30

Ethiek is werken aan ‘trage vragen’. Vragen die wrijven en schuren … (Harry Kunneman)

Reflectie

TROTS Het volstaat niet om goed te zijn, het gaat ook om goed te doen.(A.Sen, 2009)

31

Reflectie

TROTSHet gaat daarbij niet enkel om het werk goed doen, maar ook om het goede werk doen.(Kunneman, 2009)

32

Refelctie

TROTS

Stéphane Hessel (1917-2013).

Neem het niet !Doe er iets aan !

Geloof in het onwaarschijnlijke !Verheug je!

… sociaal werk is een prachtige en ethische stiel.

33

TROTSin Antwerpen

5/9 tot 29/10 2019Universiteit Antwerpen

Campus Meerminne

St.Jacobstraat 2

Referenties:

� Banks, S. (2018). Being ethical in hard times: the social professions under austerity.Key-note op FESET conferentie, Aalborg, mei 2018.

� Banks, S. (2016) Everyday ethics in professional life: social work as ethics work. Ethics and Social Welfare 10 (1) : 35-52

� Banks, S. (2015) Dilemmas cafés: A guide for facilitators. Durham University : Centre for Social Justice and Community Action. Brochure (vertaald beschikbaar op Kennisplein).

� Banks, S. (2014) Ethics. In: Ferguson L. &Lavalette M. (“d.) Critical and radical debatesin social work – Series. Bristol : Policy Press.

� Den Braber C. en Tirions M. (2016) De capability approach. Voeding voor het social werk van morgen? In: Sociaal.net , 6 juni 2016. https://sociaal.net/achtergrond/capability-approach/

� IFSW (2014) Global Definition of Social Work. https://www.ifsw.org/what-is-social-work/global-definition-of-social-work/

� IASSW-AIETS (2018) Global Social Work Statement of Ethical Principles.https://www.iassw-aiets.org/wp-content/uploads/2018/04/Dutch-Verklaring-van-ethische-principes-in-globaal-sociaal-werk-IASSW-2018.pdf

� Kunneman, H. (2007) Sociaal werk als laboratorium voor normatieve professionalisering . In: Ethische perspectieven, 17(2), 92-107.

� Reynaert D. en Nachtergaele S. (2015) Sociaal werk is een mensenrechtenberoep. Hoeder van sociale grondrechten. In: Sociaal.net, 26 maart 2015. https://sociaal.net/achtergrond/mensenrechtenberoep

� Robbesom, D. (2017) Harry Kunneman: ‘Werken aan trage vragen”, de woorden van… Leusden : ISVW uitgevers.

� Vervallen, S. (2018) Masterclass leidinggeven voor directies en coördinatoren uit de ouderzorg. In: Zorgwijzer p. 34-35 35

https://www.dur.ac.uk/sociology/staff/profile/?mode=pdetail&id=747&sid=747&pdetail=101531

https://sociaal.net/achtergrond/capability-approach/

https://www.ifsw.org/what-is-social-work/global-definition-of-social-work/

https://www.iassw-aiets.org/wp-content/uploads/2018/04/Dutch-Verklaring-van-ethische-principes-in-globaal-sociaal-werk-IASSW-2018.pdf

https://sociaal.net/achtergrond/mensenrechtenberoep

Ethiek-Werk(t) 25april19 studiedag MT...• Supervisie, intervisie, collegiaal consult. ......

Documents

Transcript of Ethiek-Werk(t) 25april19 studiedag MT...• Supervisie, intervisie, collegiaal consult. ......