Mediterranean Journal of Humanitiesmjhakdenizedutr

III1 2013 155-170

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti

Love Magic in Pindar The Miraculous Deed of Aphroditersquos ldquoMad(dening) Birdrdquo Iynx

Erman GOumlREN

Oumlzet Bu makale dili ve uumlslubundaki ccedilift anlamlılıkla sıklıkla tartışma konusu edilen Pindarosrsquoun dize-lerinden hareketle (Pin Pyth IV 214-219) ldquoaşk buumlyuumlrdquosuumlne ilişkin kapsamlı bir sorunsalın bir boyutunu mercek altına almayı amaccedillamaktadır Pindaros tarafından Pythia Oyunları muzafferi Kyrenersquoli Arkesilas iccedilin bestelenen epinikionrsquoda (MOuml 462) ccedilok bilinen Iason-Medeia mythosrsquounun farklı bir youmlnuumlne dikkat ccedilekilmektedir Iynks olarak adlandırılan bir kuşla yapılan bu buumlyuumlnuumln ayrıntıları daha geccedil doumlnemde Theo-kritosrsquota (Theoc Id II 17) da bahsedilmesine rağmen Arkaik Hellen Şiiri bağlamında bir tek Pindarosrsquota ele alınır Bu rituumlelin niteliği işlevi ve rituumlelde yer alan aktoumlrlere dair ayrıntılı bir ccediloumlzuumlmlenme filolojinin metin bazlı temel yaklaşımlarından din tarihinin sunduğu verilere tarihsel ornitolojiden arkeolojiye geniş bir spektruma odaklanmayı gerektirmektedir Sonuccedilta soumlz konusu rituumlelin kimi safhaları aydınlatılmaya ilgili buumlyuuml uygulamasının ve aygıtlarının tarihsel suumlreccedilteki gelişimi serimlenmeye ve buumlyuuml uygulamala-rından Yeni Platonculukrsquoun kozmolojik kurgularına iynksrsquole lsquosınırrsquo fikri arasındaki ilişki soruşturulmaya ccedilalışılacaktır

Anahtar soumlzcuumlkler Aşk buumlyuumlsuuml Boyunccedileviren (Iynx torquilla) Orpheusccediluluk sınır fikri sympatheia Yeni Platonculuk

Abstract This article aims to scrutinise an aspect of the extensive problematic on ldquolove magicrdquo starting from the Pindaric verses (Pin Pyth IV 214-219) which are often discussed because of the ambiguity in his language and style It is pointed out the another facet of the well known Iason-Medeia mythos in the epinician that was composed by Pindar for the victor of Pythian Games (462 BCE) Cyrenean Arcesilas It is addressed only in Pindar in Archaic Greek Poetry although the details of the this magic which is practiced with the bird named iynx was mentioned by Theocritus (Id II 17) in the late epoche A detailed analysis on characteristic function and agents of this ritual demands a focus on a large spectrum from the main textual approach of philology to the data supplied by history of religion from historical ornitology to archaeology In conclusion it will be endeavoured to clear some phases of the aforementioned ritual to expose the historical development of the related magical practice and its instruments and also to explore the relation between iynx and the idea of limit from magical practices to the cosmological speculations of Neo-Platonism

Keywords Love magic Wryneck (Iynx torquilla) Orphism idea of limit sympatheia Neo-Platonism

Giriş Youmlntem Uumlzerine Bir Tartışma

Youmlnteme ilişkin yaklaşımımızı ortaya koymak uumlzere ccedilok net cevapları olduğu sanısı yuumlzuumlnden ccediloğunlukla uumlzerinde durulmayan bazı sorular ve bu soruların olası cevapları uumlzerinde diyalekti-

Dr İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Eski Yunan Dili ve Edebiyatı Boumlluumlmuuml İstanbul ermangorengmailcom

DOI1013114MJH20131659

Erman GOumlREN 156

ğin imkanlarını kullanarak duumlşuumlnmeye ccedilalışacağız Bu sorular esasen buumltuumln bir duumlşuumln tarihine yaygın iki dev sorunsal alanı guumlndeme getirme cuumlretini goumlstermektedir Edebiyat ve Bilim Biz Edebiyat Bilimciler en başta da adımız aracılığıyla bu iki dev alanı buumlyuumlk bir kendine guumlvenle yan yana getiririz Oumlncelikle edebi bir metni belirli bir ldquobilimsel youmlntemrdquole okuruz sonrasında da buumlyuumlk belirlemelere ulaşmış bir edayla hatta deyiş yerindeyse burnu havada bir soumlylemle bulgularımızı temellendiririz Pekacirclacirc geleneksel tutumları goumlz oumlnuumlne alındığında hemen hemen hiccedil bir ortak yanları olmayan bu iki alanı uzlaştırdığımız sanısı acaba bize nereden gelir Yani ne olur da ccedilaresizlik iccedilinde oumlnuumlmuumlzdeki metni anlayamazken işin sonuna gelip pes etmeye ra-mak kalmışken birden bire ldquobuumlyuumlk belirlemelerrdquo dillendirecek bir cesareti ve cuumlreti kendimizde bulabiliriz

Aslında bu ikincil sorulara geccedilmeden oumlnce başta soumlz konusu ettiğimiz oldukccedila temel uumlccedil sorumuz olduğunu ve ilk oumlnce bunlarla bu daha guumlccedilluuml canavarlarla cebelleşmek zorunda olduğumuzu fark etmeliyiz

Edebiyat Bilimi nedir Edebiyat Bilimci ne yapar Edebiyat ve Bilim nasıl yan yana gelebilir

Bu noktada sıklıkla yaptığımız gibi dilin bize ccedilağrısına kulak vererek soruların arasında gezinmekten başka bir şey yapamayacağımızın bilincindeyiz Zira mademki mecramızı Edebi-yat olarak belirledik onun buumltuumln ele avuca sığmazlığını da bir oumln kabul olarak varsaymak zorundayız O halde Edebiyatrsquoın ele avuca sığmazlığını kabul ediyorsak geccedilici bir şekilde de olsa biz ldquoEdebiyatrdquoı neyle kavrarız Bu soruya Edebiyat Bilimci olarak kendi kimliğimize ve adımıza ilişkin bir araştırma ve alegorik bir anlatıyla cevap verilebileceğini duumlşuumlnuumlyoruz Antikccedilağda Edebiyat Bilimcirsquonin adı bileşik bir soumlzcuumlkle oluşturulmuştur Philo-logos Bu ad-landırmadaki philos yani ldquodostrdquo vurgusu antikccedilağda bu sıfatla oluşturulmuş diğer adlandırma-larda (eg Phil-ippos Philo-timos Philo-klecircs vd) da belirgin bir şekilde ortaya ccedilıktığı gibi ar-dından gelen kavrayışa youmlnelik bir duumlşkuumlnluumlğuuml eski deyişle meftunluğu ifade eder Ancak logosrsquoun iccedileriğine ilişkin tartışmanın ccediletrefilliği filolojinin geccedilmişi kadar eskidir Genel geccediler ifadesiyle ldquosoumlzrdquo olarak karşılanabilse de logosrsquoun kapsadığı anlam alanı tarihsel suumlreccedil iccedilinde gitgide yaygınlaşan bir goumlruumlnuumlme sahiptir Bu anlam alanının genişliğini tekrar bir şemsiye al-tında toplamak isteyen 20 yuumlzyıl duumlşuumlnuumlruuml ldquodilrdquo karşılığı uumlzerinde ısrarcı olmuş nesnesi ldquoEdebiyatrdquo olan bir ldquoBilimrdquo insanı olarak kendisini tanımlayarak ldquodilrdquoin vazgeccedililmezliğinin altını ccedilizmiştir

Yirminci yuumlzyıla damgasını vuran buumltuumln Edebiyat kuramlarına bakıldığında bunlar arasında Yeni Kantccedilı evrimci idealistlerden (Ernst Cassirer ve Suzanna Langer gibi takipccedilileri) Yapısalcı Antropolojirsquoye (Claude Leacutevi-Strauss Louis Gernet Jean-Pierre Vernant ve okulu) Derridarsquonın oumlnderliğindeki Yapısoumlkuumlmcuumllerrsquoden Foucaultrsquonun mirasccedilısı Yeni Tarihselcilere (Greenblatt ve diğerleri) istisnasız hepsinde son ccediloumlzuumlmlemede elimizde kalan ldquodilrdquodir Dilin tanımları deği-şebilir kimisi yapar kimisi soumlker kimisi tanrısal konuma taşır kimisi muumlmkuumln olduğu oumllccediluumlde duumlnyevileştirir ancak Edebiyat Bilimci yani philologos her seferinde kuumlrkccediluuml duumlkkacircnına geri doumlner postunu mutlaka ldquodilrdquo evinde yuumlzduumlruumlr Bu ldquoeve doumlnuumlşrdquo (nostos) daima bir ldquoevrdquoi (oikos) varsayar Var-olanın soumlz konusu edildiği alanda kaccedilınılmaz bir şekilde ldquodilrdquoin hacirckimiyeti ve bir ev gibi kuşatan korunaklılığı kendisini hissettirir Martin Heidegger ldquodil varlığın evidirrdquo derken bu kaccedilınılmazlığa vurgu yapmaktadır Edebiyat Bilimci dışarı ccedilıkar dolaşır seyahatler planlar ldquoevrdquoini unutarak kuumlccediluumlk kaccedilamaklar yapar ancak her hacircluumlkacircrda ve eninde sonunda kendi ldquoevrdquoine doumlnmek zorunda olduğunu bilir Aslında bu evden uzaklaşma ve ardından gelen ldquoeve doumlnuumlşrdquo (nostos) bir sanıdan ibarettir Bu sanıya sebep olan onun kendine oumlzguuml etkinlik biccedilimidir Oumlyle

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 157

ki bu kendine oumlzguuml etkinliği netleştirmek uumlzere Edebiyat Bilimcirsquonin bir ldquoturfanda meyve toplayıcısırdquo (eklogeus) olduğu soumlylenebilir Edebiyat Bilimci ldquodilrdquoin dışına ccedilıktığını sandığı o esriklik anının başından itibaren bir ldquotoplayıcırdquodır Ancak olgunlaşıp yere doumlkuumllmuumlş meyveler yerine daima dalındaki turfanda meyvenin peşindedir Dolayısıyla onun topladığı meyveler geccedil hasadın akla getirdiği yumuşaklıklarıyla değil erken hasadın simgesi olan dirilik ve tazelikle-riyle oumln plana ccedilıkarlar O goumlrduumlklerinde hep buumltuumln diriliği ve tazeliğiyle beliren o turfanda meyveyi ldquodil-olmayanrdquoı (alogos) arar haznesine onları devşirir Ancak mademki her ldquoanlam-landırmardquo (Deleuzecuuml anlamda signification) daima bir okumadır her bir meyve yani goumlste-rilen kendi goumlsterenine youmlnelen bir ldquookumardquo olmaksızın daldan kopmaz Daldan kopan her yeni meyve de kaccedilınılmaz bir şekilde ldquodilrdquoleşir (logos) Soumlz konusu ldquoseccedilimtoplamardquo (eklogecirc) işi bir ldquoizin istemerdquoyi (eklogeocirc) yani dilin dışındaymış sanısıyla yabancı diyarlarda dolaşırken tayin edilmiş sınırları ihlal etmediğine dair uzlaşıyı sağlamayı gerektirir Bu nedenle Edebiyat Bilimci ldquohesabını yapmakrdquota (eklogizomai) mutlaka titiz davranmalıdır Edebiyat Bilimci seccedilmeci ol-mayan bir seccedilmecilik ya da toplamacı olmayan bir toplamacılıkla işini yapmak zorundadır Oumlyle ki kendisi her şeyin ldquohesabını yapmardquosına (eklogizomai) gerekli ldquoizinleri almardquosına (eklogeocirc) rağmen ldquoeve doumlnuumlşrdquouumlnuumln (nostos) son noktasında topladığı meyveleri ldquodilrdquo (logos) ldquoevrdquoinde (oikos) goumlzden geccedilirirken bilimsel bir ldquociddiyetrdquoin yanı sıra edebi bir ldquosamimiyetrdquole uumlruumlnuumlnuuml uumlretir Sonunda izinleri her nereden alınırsa alınsın hesabı ne derece titiz bir şekilde yapılmış olursa olsun Edebiyat Bilimcirsquonin uumlruumlnuuml hesaplanmış bir kesyaptan ya da yerleri oumlnceden be-lirlenmiş bir yapbozdan fazlasını ifade eder Zira Edebiyat Bilimci ldquodilselrdquo (logikos) olanla sadece ldquomantıksalrdquo ya da ldquodiyalektikrdquo bir ccedilerccedilevede değil aynı zamanda ldquobelagatrdquo ccedilerccedilevesinde de ilişki kurar Edebiyat Bilimci iccedilin ne soumlylediği kadar nasıl soumlylediği de oumlnemlidir

Dolayısıyla son ccediloumlzuumlmlemede Edebiyat Bilimci ya da philo-logos kendi uumlslupsal dehlizleri arasında yolunu bulmaya ccedilalışırken topladığı buumltuumln meyvelerin sağladıklarından yararlanarak yeniden ldquodilrdquoin sılasına yani ldquometinrdquoin yuumlksek duumlzeyde okunabilirliğine geri doumlner Meyvelerde okuduğu goumlsterilenleri ve onların goumlsterenlerini metinlerde yerli yerine oturtur Pindarosrsquoun aşağıdaki dizeleri ışığında bu tuumlrden bir filolojik yolculuğun oumlrneğini vermeye ccedilalışacağız

Pindarosrsquota Medeiarsquoyı Buumlyuumlleyen Kuş Iynks

Pindaros Kyrenersquoli Arkesilas iccedilin bestelediği epinikionrsquounda antikccedilağda ccedilok bilinen Iason-Medeia mythosrsquounun farklı bir youmlnuumlne dikkati ccedileker Rituumlelin ayrıntılarına girerek buumlyuumllemeye ve buuml-yuumllenmeye ilk olarak odaklanacağımız Pindaros dizelerine kulak vermekle başlayacağız (Pin Pyth IV 213b-219 aksi belirtilmedikccedile buumltuumln ccedileviriler yazara aittir)

πότνια δrsquo ὀξυτάτων βελέων ποικίλαν ἴϋγγα τετράκναμον Οὐλυμπόθεν

215 ἐν ἀλύτῳ ζεύξαισα κύκλῳ μαινάδrsquo ὄρνιν Κυπρογένεια φέρεν πρῶτον ἀνθρώποισι λιτάς τrsquo ἐπαοιδὰς

ἐκδιδάσκησεν σοφὸν Αἰσονίδαν ὄφρα Μηδείας τοκέων ἀφέλοιτrsquo αἰ-

δῶ ποθεινὰ δrsquo Ἑλλὰς αὐτάν ἐν φρασὶ καιομέναν δονέοι μάστιγι Πειθοῦς

220 καὶ τάχα πείρατrsquo ἀέθλων δείκνυεν πατρωΐων σὺν δrsquo ἐλαίῳ φαρμακώσαισrsquo

ἀντίτομα στερεᾶν ὀδυνᾶν δῶκε χρίεσθαι καταίνησάν τε κοινὸν γάμον γλυκὺν ἐν ἀλλάλοισι μεῖξαι

Erman GOumlREN 158

Ancak keskin temrenlerin tanrıccedilası bağladı iynksrsquouuml

215 doumlrt-ispitli kaccedilınılmaz tekerleğe ilk olarak Kyprogeneia getirdi insanlara

Olymposrsquotan divacircne (eden) kuşu oumlğretti Aisonoğluna macirchir olmayı niyazda efsunda boumlylelikle alıp goumltuumlrduuml Medeiarsquonın ebeveynine huumlrmetini bu yuumlzden Hellas hasretiyle kamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihnini

220 Hemen goumlsteriverdi ona babasının imtihanlarını kazanmanın yollarını kattı zeytinyağını

(pan)zehirlere verdi mesh etmeleri iccedilin kendilerini korkunccedil ıstıraplara deva olsun diye Anlaştılar karşılıklı tatlı izdivaccedilla kavuşmak iccedilin birbirlerine

Iasonrsquonun Medeiarsquoyı buumlyuumlleyerek acircşık etmesi Eski Yunan Edebiyatı ccedilerccedilevesinde oldukccedila bili-nen bir oumlykuumlduumlr Ancak buumlyuumlnuumln rituumleline ilişkin yukarıdaki ayrıntılar Pindarosrsquota diğer antik yazarlarınkinden farklı bir goumlruumlnuumlmle karşımıza ccedilıkar Oumlyle ki mythosrsquoun aktarıldığı diğer me-tinlerde de yani gerek Euripidesrsquote (Med 526-531) gerek Apollonios Rhodiosrsquota (Argon III 6-166 ve 275-298) gerekse Ovidiusrsquota (Met VII 11-12) Medeia Iasonrsquoa Aphroditersquonin yardı-mıyla acircşık edilir ancak bu oumlrneklerde Medeiarsquonın macircşuku buumlyuumlleme etkinliğine muumldacirchil değil-dir Pindarosrsquoun epinikionrsquolarındaki pek ccedilok mythos anlatımında yapıldığı gibi Pin Pyth IVrsquote de kimi ayrıntıları Pan-Hellenik dinleyicilerin imgelemine terk ederek ccedilağdaş okuyucunun me-rakı alabildiğine alevlendirilmektedir Temel soru şudur Iason bu buumlyuuml etkinliğine nasıl muumldacirc-hil olmuştur Daha kestirmesi buumlyuuml malzemesi olan iynks kuşuyla ne yapmıştır da Medeiarsquoyı buumlyuumllemiştir

Boyunccedileviren kuşu bir tekerleğe bağlanıp ccedilevrilerek tanrıları ikna etmek uumlzere buumlyuumlsel amaccedil-larla kullanılan bir kuş olarak bilinir Ancak Detiennersquoin (1994 83) dikkati ccedilektiği uumlzere iynksrsquouumln Hellencersquode uumlccedil farklı anlamı vardır (1) bir kuş tuumlruuml (2) aşk buumlyuumlsuumlnde kullanılan bir araccedil (doumlrt-ispitli tekerlek) (3) ve son olarak aşk iksirleri konususunda uzman olan buumlyuumlcuuml kadın

Pindarosrsquoun yukarıdaki dizeleri arasındaki belirsiz bağlamda da olsa iynksrsquouumln bu temel anlamlarından oumlzellikle ilk ikisinin ipuccedilları ortaya ccedilıkmaktadır Kuşun Hellence adı olan iynks pocircy(n)ks (balıkccedilıl) stri(n)ks (baykuş) syrinks (kaval) salpinks (borazan) gibi kimi kuşların ya da muumlzik aletlerinin morfolojisini yansıtmaktadır Etimolojisi kesin olarak bilinmemektedir ve antikccedilağda dillendirilen ldquoccedilınlamakrdquo ya da ldquovızıldamakrdquo anlamındaki iyzocirc fiilden tuumlrediği fikri (Dam in Par 9512) popuumller bir yaklaşım olduğundan ccedilağdaş etimoloji ccedilevrelerinde destek bulamamıştır (Chantraine 1968 473) Rituumlel iccedilindeki işlevini belirten mainas sanlığına dair yorum ccedilatallanan ancak sonuccedil itibariyle belirli bir kavşak noktasında yeniden kesişen bir seyir izler Braswell (1988 ad loc) yukarıda ldquodivacircne (eden)rdquo biccediliminde karşıladığımız mainas san-lığının substantif değil sıfat olarak değerlendirilmesi ve ldquodivacircne edenrdquo olarak ccedilevrilmesi gerek-tiği yorumunda bulunur (Eur Ba 915) Bu yaklaşımın bir oumllccediluumlde geccedilerli olduğu inkacircr edilemez Ancak bizce burada bilinccedilli bir şekilde başvurulan olası bir ccedilift anlamlılığın goumlzden kaccedilı-rılmaması gerekmektedir Oumlyle ki Faraonersquoun (1993a 10-11 n 33) ileri suumlrduumlğuuml gibi sonuccedilta buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquonın divacircneleştiğinin kabul edilmesi zorunlu olsa da bu sonuca sympatheia aracılığıyla ulaşıldığı dolayısıyla rituumlel esnasında iynksrsquouumln de aynı durumda olduğu fikri akla yakın goumlruumlnmektedir Antikccedilağda buumlyuuml uygulamalarında sympatheiarsquonın baskın roluumlne daha sonra yeniden doumlneceğiz

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 159

Iynksrsquouumln ldquodivacircne (eden)rdquo niteliği Iasonrsquoa Medeiarsquonın ebeveynine karşı beslediği ldquohuumlrmetrdquoi (aidocircs) elinden alabilecek bir ldquomaharetrdquo (sophia) kazandırır Şuumlphesiz aidocircs soumlzcuumlğuumlnuumln goumln-derme alanı iccedilinde kadının ldquoiffetrdquoi de vardır (Hdt I 8 3) ve Iasonrsquola ilişkisi ccedilerccedilevesinde Medeiarsquonın kaybettiği değerler listesinde ldquoiffetrdquo baş sıralarda yer alır Ancak buradaki bağ-lamda aidocircsrsquounu yitirmiş olmak demek oumlzellikle kişinin toplumsal konumu ccedilerccedilevesinde oldukccedila oumlnemli bir yara alması anlamına gelir Cairns (1993 176 vd) Pindaros bağlamındaki aidocircsrsquou ldquoaşırılıktan kaccedilınmak tanrısal dargınlığa karşı duyarlılıkrdquo olarak tanımlar Temelde aidocircs toplumsal ve dinsel ldquokutsalrdquola birey arasındaki sınır ccedilizgisinde gerektiği gibi dinsel bir ldquohuşucircrdquo ya da toplumsal normlara uygun bir ldquohicaprdquola durmayı ifade eder Bu bağlamda ldquokutsalrdquo olan bizim bağlamımızdaki ebeveyne karşı huumlrmete (tokeocircn Pin Pyth IV 218) olduğu gibi akrabalar arasındaki davranışlardaki temel normlara uymaya (homogonois Pin Pyth IV 145-146) savaşccedilının silah arkadaşlarının cesaretine karşı kadirbilirliğine ve tanrılar karşısındaki oumllccediluumlluuml bir cesaretle şekillenen haddinibilirliğine (alkan Pin Pyth IV 174 entyen [hellip] thymon Pin Nem IX 34-37) hatta cinsel birleşme esnasındaki eşlerin birbirine (oumlzellikle erkeğin ka-dına) karşı sergilediği muumlşfik davranışlara da (glykerais eunais Pin Pyth IX 12 to procircton eunas Pin Pyth IX 40 v) goumlnderme yapar Dolayısıyla Medeia buumlyuumlnuumln etkisiyle toplumsal normlara uygun şekilde davranarak kendi sınırları iccedilinde kalma yetisini yitirir Buumlyuuml yuumlzuumlnden kaybettiği bu yeti onu ldquoailerdquosinin (oikos) geldiği ldquosoyrdquoun (gonecirc) hatta bağlı olduğu tanrıların ldquodargınlıkrdquoına sebep olmasını engeller Bu yetinin kaybı ilk bakışta kişinin zihinsel olarak koumlrleşmesine bir tuumlr atecircrsquoye kapılmasına neden oluyor gibi goumlruumlnebilir Ancak iynksrsquouumln etkisi atecircrsquonin belirgin ve buumltuumlnuumlyle olumsuz ccedilerccedilevesine hapsedilemez Platonrsquoun (Phd 244a) acircşık olan ldquodivacircneleşirrdquo (mainetai) belirlemesi bu konuda oumlnemli bir aydınlanma sağlamaktadır Acircşık onu kendinden geccediliren maniarsquoyla baş etmeye ccedilalışırken macircşuk hacirclacirc sophrosynecircrsquonin kendisine sağladığı soğukkanlılığı korur Sophrosynecircrsquonin sağladığı soğukkanlık her ne kadar oumlvuumllesi bir nitelik olarak sunulsa da maniarsquonın kendinden geccediliren youmlnuuml insanın tanrılarla kurabileceği olası bağlantılara zemin hazırlar Nitekim Platon (Phd 256b) ldquoinsani ihtiyatrdquo (sophrosynecirc anthrocirc-pinecirc) ile ldquotanrısal ilhamrdquo (theia mania) arasındaki keskin ayrımı dile getirirken maniarsquonın insanla tanrılar arasındaki sınırı belirsizleştiren youmlnuumlne dikkati ccedileker Benzer şekilde Dionysos kuumlltuumlnuumln sadık takipccedilileri kendinden geccedilip tanrıların belirlediği sınırları dahi umursamayan davranışları yuumlzuumlnden Mainades başka soumlzlerle Maniarsquolı-olanlar biccediliminde adlandırılırlar Ancak son ccediloumlzuumlmlemede mania farklı bakış accedilılarına goumlre iyi ve koumltuuml youmlnleri olan ikircikli bir ruh durumunu ifade eder

Pindarosrsquota kimi zaman (Olym IX 39 Nem XI 48) sınırların net bir şekilde ihlal edildiği ldquocinnetrdquoe goumlnderme yapan mania daha geniş ccedilerccedilevede ele alındığında iynksrsquole bağlantılı ola-rak bir tuumlr esrikliğe goumlnderme yapmak amacıyla da kullanılır Nitekim iynksrsquouumln buumlyuumlsel etkisi mecazi bir uumlslupla şoumlyle dillendirilir (Pin Nem IV 35-36)

[hellip] ἀπειρομάχας ἐών κε φανείη εἴϋγγι δrsquo ἕλκομαι ἦτορ νεομηνίᾳ θιγέμεν ah ne ccedilare cezbelendim yuumlreğimde bir iynksrsquole değinmek uumlzere yeni-ay bayramına

Pindaros anlatımını kısa kesmek zorunda kaldığında sıklıkla bu tarzda mecazi bir ifade kullanır Bu kısım bize iynksrsquouumln kurbanını hangi niteliğiyle ve nasıl cezbettiği konusunda hemen hemen hiccedilbir şey soumlylemezken oumlzlem ve hasret temalarına yaptığı vurguyla belirginleşmektedir (Palaiogeorgoursquonun (2003 261-262) işaret ettiği gibi buradaki de partikeli Pindarosrsquoun bir dize oumlnce ifade ettiği ldquoşarkının yasalarırdquonın (tethmos) dışına ccedilıktığının bir goumlstergesidir Zira

Erman GOumlREN 160

iynksrsquouumln etkisi Hubbardrsquoın (1985 107 vdd) formuumlle ettiği ayrımla physisrsquoin ldquodoğalrdquo olanın ldquotanınan bilinen aşina olunanrdquo sınırları iccedilinde kal(a)maz dışarıdan bir eklenti olarak gelen ve ldquoyabancıya oumltekiye aitrdquo olan tekhnecircrsquonin sağladığı oumlzguumlrluumlk alanında eyler Her ne kadar kuşun tanrısal koumlkeni ve doğasının buumlyuumldeki etkin roluuml oumlnemli olsa da son ccediloumlzuumlmlemede buumlyuuml uygula-ması bir tekhnecirc olarak ifa edilir) Bu doğrultuda iynks soumlz konusu oumlzlem ve hasreti alevlendir-mesinin yanı sıra oumlzlemin nesnesine kişiyi youmlnlendirmesiyle de oumln plana ccedilıkar Bu konuda daha net bir fikir veren Theokritosrsquota iynksrsquoe ilişkin bazı ayrıntılar belirmeye başlar Theokritosrsquoun ikinci eidyllionrsquou boyunca tekrarlanan bir ifade dikkat ccedilekicidir (Id II 17 22 26 37 42 47 63)

Ἶυγξ ἕλκε τὺ τῆνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα

Ey Iynks cezbet o yiğidi benim evime doğru

Theokritosrsquoun bir aşk buumlyuumlsuuml rituumleli bağlamına yerleştirdiği bu tekrarlanan ifade iynksrsquouumln buumlyuumlsuumlnuumln etkisi altındaki kişiyi fiziksel olarak da youmlnlendirebileceğini ortaya koyar Pinda-rosrsquotakine benzer şekilde Theokritosrsquota da vurgulanan elkocircelkomai fiili oldukccedila geniş bir anlam alanına sahiptir Oumlyle ki soumlz konusu fiil gecenin zifiri karanlığının Heliosrsquoun ışığının peşinden ccedilekilmesini (Hom Il 8485-486) yayın gerilmesini (Hom Il IV 122 Od XXI 419 Hdt III 21 Xen An IV 2 28) ya da kılıcın kınından ccedilekilmesini (Hom Il I 194 Sop Ant 1233 Eur Rh 576) ifade edebilir Pindarosrsquoun (Pyth II 90-91) ldquoboumlyleleri | gererek oumllccediluuml ipini ccedilok ileriye peşinen belirlerler kalplerindeki ıstıraplı yarayırdquo (stathmas de tinos elkomenoi | perissas enepaksan helkos odynaron heacirci prosthe kardiacirci) soumlzleriyle ifade ettiği oldukccedila tartışmalı metaforundaki kullanımından hareketle elkomai fiilinin hiccedil değilse bir sınır durumunu belirle-mekle ilişkilendirildiği net bir şekilde accedilığa ccedilıkmaktadır Benzer şekilde Pindarosrsquoun yukarı-daki dizesinde orta ccedilatıda yer alan elkomai fiilinin ifade ettiği cezbenin belirli bir sınır duruma gelindiğine goumlnderme yaptığı soumlylenebilir Theokritosrsquoun dizeleri bağlamında buumlyuumlnuumln etkisi altındaki acircşığın macircşuğu Simaitharsquonın evine youmlnelmesi evin ortasında konumlanan ldquoocakrdquola simgelenen kadının sabitliğine goumlnderme yapar (Segal 1985 104) Dolayısıyla elkomai fiili bu bağlamda da belirli bir sınıra ulaşmayı ailenin kutsal alanına yaklaşmayı ifade eder ldquoOcakrdquoın ( hestia) evle yakın ilişkisi kadın erkek ilişkilerinin ayrıntılarını ifade eden acircdetlere ve rituumlellere kadar genişletilebilir Artemidorosrsquoun ruumlya yorumu bu bağlamda değerlendirilebilir (II 10 41 vdd)

ἀνακαίειν δὲ δοκεῖν πῦρ ταχέως ἀναπτόμενον καὶ ἐφrsquo ἑστίας καὶ ἐν κλιβάνῳ ἀγαθὸν καὶ παίδων σημαίνει γονήνmiddot ἔοικε γὰρ καὶ ἡ ἑστία καὶ ὁ κλίβανος γυναικὶ [hellip] τὸ δὲ ἐν αὐτοῖς πῦρ ἔγκυον ἔσεσθαι τὴν γυναῖκα μαντεύεται ldquoOumlyle goumlruumlnuumlyor ki hızlı bir şekilde tutuşturarak ocakta ya da tandırda ateş yakmak iyi bir ccedilocuğun doğacağına işaret eder nitekim hem ocak hem de tandır kadına benzer [hellip] oumlyle ki bunların iccedilindeki ateş kadının gebe kalacağı kehanetinde bulunurrdquo

Evin ortasındaki ldquoocakrdquo (hestia) kadının rahmiyle oumlzdeşleştirilir Kadından doğan ldquobebekrdquo (bre-phos) babası ya da babasının soyundan bir erkeğin koyduğu adını alıp bir ldquoccedilocukrdquo (pais) haline gelirken ailenin sembolik rahmi olan ldquoocakrdquotan (hestia) yeniden doğar Dolayısıyla elkomairsquola buumlyuumllenen kişinin ldquoailerdquonin (oikos) kendi oumlzuumlnuuml yeniden uumlreterek suumlrduumlrduumlğuuml alan olan ldquoocakrdquoın (hestia) sınırına kadar getirildiği kastedilir Bu sınırın oumltesine geccedilmek ailenin yeni nesiller meydana getirmesini engelleyebilecek bir muumldahale anlamına gelebilir Ancak sınırda karşı-laşma oumlzlemi ve hasreti baskın ccedilıkar ve sınıra gelmeyen macircşuk yuumlzuumlnden aşk acısı ccedilekilir

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 161

Aşkın cazibesi uğruna tehlikeye atılan buumltuumln ldquoailerdquonin (oikos) geleceğidir Dolayısıyla buumlyuuml rituumlelinin buumlyuumlcuumlye sağladığı oldukccedila guumlccedilluuml bir ccedilekim guumlcuumlduumlr (Theokritosrsquoun vurguladığı bu ccedilekim guumlcuuml Latin takipccedilisi Vergilius (Eclog VIII 64-109) tarafından da şiirsel bir tema olarak kullanılmıştır)

Segalrsquoin (1973 42-43) işaret ettiği gibi Theokritosrsquoun eidyllionrsquounun ilk yarısı aşk acısının umutsuzluğun goumllgesi altında ldquokhitonik Hekaterdquoye (tacirci khoniacirci thrsquo Hekatacirci Theoc Id II 12) seslenişle suumlrerken ikinci yarısında şair yuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlne ccedilevirir Artık karanlığın guumlccedilleri yerine goumlkyuumlzuumlnuuml aydınlatan Selenersquoden medet umulmaktadır (Theoc Id II 69 75 81 87 93 99 105 111 117 123 129 135)

φράζεό μευ τὸν ἔρωθ᾽ ὅθεν ἵκετο πότνα Σελάνα

Gel haydi ey sahibe Selene aşkımı ilan ettiğim yere

Hekatersquoden uzaklaşmak buumlyuumlsel olandan iynksrsquouumln guumlcuumlnuumln işlediği alandan uzaklaşmak de-mektir Larsonrsquoun (2007 166-167) dikkati ccedilektiği uumlzere Hekate MOuml V yuumlzyıldan oumlnce Thes-salia tanrıccedilası Enodia (Yolda-olan) ile bağdaştırılmış ve bu ad onun sanlıklarından biri olarak kullanılmıştır Enodiarsquonın erken doumlnemdeki doğasıyla ilgili bilgimiz kısıtlı olmasına rağmen Hellen pantheonrsquounda Hekatersquonin buumlyuuml uygulamalarının hacircmisi olmasının koumlkeninde Eno-diarsquoyla olan ilişkisini varsaymak akla yakın goumlruumlnmektedir Nitekim Sophoklesrsquoin Rhizoto-moirsquoundan aktarılan bir fragmanda (fr 534 TrGF) kadınlar buumlyuumlsel amaccedillarla kullanılan bazı otlar toplarken tanrıccedilaya einodia Hekate biccediliminde seslenirler Thessaliarsquolı yerel tanrıccedila E(i)nodia da Pan-Hellenik Hekate gibi evlerin ve ccedilocukların koruyucusudur Dolayısıyla buumlyuumllenenin eve gelebilmesi Hekatersquonin iznine ve buumlyuumlsel guumlccedilleri aracılığıyla sağlayacağı yardıma bağlıdır Nitekim oumlzellikle geccedil doumlnemde Khaldaia Kehanetlerirsquoyle bağlantılı bir şekilde Hekatikos Strop-halos olarak adlandırılan bir tekerlek (Mic Psell Chal 13317) iynksrsquouumlnkine ccedilok benzer buuml-yuumlsel işlevler iccedilin theourgosrsquolar tarafından kullanılırdı (Karivieri 2010 425) Tekrarlanan bu yeni ifadeyle Theokritos aynı zamanda bir ay tanrısı olan Hekatersquonin yuumlklendiği buumlyuumlsel mis-yonunu Selenersquoye devrettiğini ima eder Pindaros ise bu oumlzelleşmiş tanrıccedilalar yerine iynksrsquouumln buumlyuumlselliğinin kaynağı olarak doğrudan Aphroditersquoyi işaret eder Pindarosrsquoun ldquoyeni-ay bay-ramırdquona (neomecircnia) yaptığı vurgu iynks ve onunla ilişkili buumlyuuml uygulamalarının ldquoayrdquodan sorumlu tanrısal guumlccedillerle yakınlığını hatırlatmaktadır

Iynksrsquouumln Mitolojik Kimliği ve Fiziksel Doğası

Oumlte yandan Iynks aynı zamanda gerccedilek bir mitolojik karakterdir Kallimakhos (fr 685 Pfeiffer) Iynksrsquouumln Ekhorsquonun nympha olan kızlarından biri olduğunu Zeusrsquou buumlyuumllemeye kalkıştığından Hera tarafından iynks kuşuna doumlnuumlştuumlruumllduumlğuumlnuuml ifade eder Bu mitolojik bağlantı kuşun sesine yapılan vurguyu guumlccedillendirmektedir Oumlte yandan ikinci bir değişke olarak skholionrsquolarda akta-rıldığına goumlre (Sch ad Theoc II 17 Sch ad Pin Pyth IV 380 Sch ad Pin Nem IV 56 Tz ad Lycoph 310 Phot ι 273) Peitho (İkna) ile Panrsquoın kızları olan Iynks Zeusrsquou Iorsquoya buumlyuuml marifetiyle acircşık etmek iccedilin ccedilabalamıştır Bunun uumlzerine Hera onu cezalandırarak ldquoiynksrdquo (Iynx torquilla) adlı bir kuşa ya da taşa doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Panrsquoın cinsellikle yakın bağlantısı ve Pei-thorsquonun ldquoiknardquonın henuumlz sekuumllerleşmemiş buumlyuumlsel yanını vurgulayan etkinlik alanı Iynksrsquouumln mitsel doğasının belirleyicileridir Iynksrsquouumln ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo youmlnuuml Suidarsquoda (Suid ι 759 sv iynks) accedilıkccedila ifade edilerek ldquokuumlccediluumlk suumlrtuumlkrdquo anlamındaki kinaidionrsquola oumlzdeşleştirilir Pindarosrsquoun yukarıdaki dizelerinde zikredilen Peitho şairin mythosrsquoun bu ikinci değişkesini oumln plana ccedilıkar-dığına kanıt goumlsterilebilir Peithocirc (ikna etmek) ile bia (cebir) arasında oluşan karşıtlık Klasik Doumlnemrsquoin demokratikleşen ortamında oldukccedila belirgindir Kleisthenes reformları sonrasında

Erman GOumlREN 162

Hellen soylusu iccedilin peithocirc medeni bir birey olmakla eş anlamlıydı Oysa bia (cebir) eski kah-ramanlar ccedilağına oumlzguuml hoyratlığa vurgu yapar Pindarosrsquoun Peithorsquou Iynksrsquouumln annesi olarak su-nan mythos değişkesini esas alması bu bakımdan da oumlnemlidir Iason Medeiarsquoyı ldquohoyratlıkrdquola değil ldquoiknardquonın goumlruumlnuumlşteki inandırıcılığıyla razı eder

Geleneğin başka bir kanadından beslenen Nikandrosrsquoun (Nic apud Ant Lib 9 = fr 54 Gow ‐ Schofield) aktardığı bir diğer oumlykuumlye goumlre Iynks Pierosrsquoun dokuz kızından biridir Pierosrsquoa ilişkin anlatılardan birinde Linos ya da Oiagrosrsquoun da babası olduğu bildirilir Bu durumda Orpheusrsquoun da buumlyuumlkbabası olur o ve kızkardeşleri Mousarsquolarla muumlzikal bir rekabete girmeye cuumlret edince herbiri farklı kuşlara doumlnuumlştuumlruumlluumlr o da iynks adlı bir kuşa doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Iynksrsquouumln soydaşı Orpheusrsquola yolları daha sonra yeniden kesişecektir

Kuş olarak buumlyuumlsel roluumlyle birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde iynks mythosrsquoun birinci ve ikinci de-ğişkelerinde aşk buumlyuumlsuuml yuumlzuumlnden Herarsquoyla ccedilatışırken son değişkede muumlziğin buumlyuumlleyiciliğiyle Mousarsquoların şahsında Apollonrsquoa meydan okumaktadır Oumlte yandan Herarsquonın karşısında evliliğin kutsallığını tehlikeye sokarken Apollonrsquoun nezdinde tanrısal kehanetin kaccedilınılmazlığını tartı-şılır hale getirir Dolayısıyla ilkinde iynksrsquouumln evliliğin sabit ilişki biccedilimine itirazı ikincisinde Apollonrsquoun sağduyunun altını ccedilizen bilicilik geleneğine başka soumlzlerle kaderin belirleyiciliğine youmlnelir

Iynksrsquouumln kanlı canlı bir kuş olarak nitelikleri bu mitolojik arka planına ışık tutmaktadır Bu kuşa ilişkin Aristoteles (HA 504a) şunları kaydeder

ὀλίγοι δέ τινες δύο μὲν ἔμπροσθεν δύο δrsquo ὄπισθεν οἷον ἡ καλουμένη ἴυγξ Αὕτη δrsquo ἐστὶ μικρῷ μὲνμείζων σπίζης τὸ δrsquo εἶδος ποικίλον ἴδια δrsquo ἔχει τά τε περὶ τοὺς δακτύλους καὶ τὴν γλῶτταν ὁμοίαν τοῖς ὄφεσιν ἔχει γὰρ ἐπὶ μῆκος ἔκτασιν καὶ ἐπὶ τέτταρας δακτύλους καὶ πάλιν συστέλλεται εἰς ἑαυτήν Ἔτι δὲ περιστρέφει τὸν τράχηλον εἰς τοὐπίσω τοῦ λοιποῦ σώματος ἠρεμοῦντος καθάπεροἱ ὄφεις Ὄνυχας δrsquo ἔχει μεγάλους μὲν ὁμοίως μέντοιπεφυκότας τοῖς τῶν κολοιῶν τῇ δὲ φωνῇ τρίζει Bazı kuşların hem oumlnde hem de arkada ikişer tırnağı bulunur bunun gibi olanlardan birine iynks adı verilmiştir Bu kuş ldquoispinozrdquodan (spiza) bi-razcık daha buumlyuumlktuumlr ve vuumlcudu alacalıdır Kendine has tırnaklara sa-hiptir ve dili yılanınki gibidir Zira dilini doumlrt parmak genişliğinde dışarı ccedilıkarır ve geri iccedileri alır Bunun yanı sıra bedeni hareketsiz tutarak boy-nunu tıpkı yılan gibi arkaya ve oumlne ccedilevirebilir Penccedileleri kuumlccediluumlk kargala-rınki gibi iricedir Yuumlksek sesle ccedilığrışır

ldquoAğaccedilkakanrdquo (Picidae) ailesine mensup bir kuş olan iynksrsquouumln gerek ornitoloji terminolojisindeki Latince adı (Iynx Torquilla) gerek Tuumlrkccedilersquodeki ccedileşitli adları (Boyunccedileviren Boyundoumlnduumlren) gerekse belli başlı Batı dillerindeki adları (İng Wryneck [Eğri-boyun] Fr Torcol Fourmilier [Boynunu-ccedileviren karıncayiyen] Alm Wendehals [Boyun-ccedileviren]) bu kuşun boynunu ccedilevirerek yaptığı kendine has hareketlere dikkat ccedilekmektedir Fransızca adında vurgulandığı uumlzere diğer ağaccedilkakanlar gibi ccediloğunlukla karınca ile beslenir Ancak buumltuumln diğer ağaccedilkakanların tersine goumlccedilmen bir kuştur Kışı Hindistan ovalarında ya da tropikal Afrikarsquoda geccedilirir Mayıs ayında yumurtlamak uumlzere Avruparsquoya goumlccedil eder (Wood 1864 563-564 Blanford 1895 78-79) Boyunccedilevirenler ccediliftleşme doumlneminde eşlerine kur yapmak ve rahatsız edildiklerinde duumlşman-larını korkutmak uumlzere kendilerine oumlzguuml hareketler yaparlar Oumlnce kuyruk tuumlylerini aralayarak boynunlarını uzatırlar ve baş tuumlylerini yukarı doğru kısa bir ibik halinde kaldırırlar sonra

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 156

ğin imkanlarını kullanarak duumlşuumlnmeye ccedilalışacağız Bu sorular esasen buumltuumln bir duumlşuumln tarihine yaygın iki dev sorunsal alanı guumlndeme getirme cuumlretini goumlstermektedir Edebiyat ve Bilim Biz Edebiyat Bilimciler en başta da adımız aracılığıyla bu iki dev alanı buumlyuumlk bir kendine guumlvenle yan yana getiririz Oumlncelikle edebi bir metni belirli bir ldquobilimsel youmlntemrdquole okuruz sonrasında da buumlyuumlk belirlemelere ulaşmış bir edayla hatta deyiş yerindeyse burnu havada bir soumlylemle bulgularımızı temellendiririz Pekacirclacirc geleneksel tutumları goumlz oumlnuumlne alındığında hemen hemen hiccedil bir ortak yanları olmayan bu iki alanı uzlaştırdığımız sanısı acaba bize nereden gelir Yani ne olur da ccedilaresizlik iccedilinde oumlnuumlmuumlzdeki metni anlayamazken işin sonuna gelip pes etmeye ra-mak kalmışken birden bire ldquobuumlyuumlk belirlemelerrdquo dillendirecek bir cesareti ve cuumlreti kendimizde bulabiliriz

Aslında bu ikincil sorulara geccedilmeden oumlnce başta soumlz konusu ettiğimiz oldukccedila temel uumlccedil sorumuz olduğunu ve ilk oumlnce bunlarla bu daha guumlccedilluuml canavarlarla cebelleşmek zorunda olduğumuzu fark etmeliyiz

Edebiyat Bilimi nedir Edebiyat Bilimci ne yapar Edebiyat ve Bilim nasıl yan yana gelebilir

Bu noktada sıklıkla yaptığımız gibi dilin bize ccedilağrısına kulak vererek soruların arasında gezinmekten başka bir şey yapamayacağımızın bilincindeyiz Zira mademki mecramızı Edebi-yat olarak belirledik onun buumltuumln ele avuca sığmazlığını da bir oumln kabul olarak varsaymak zorundayız O halde Edebiyatrsquoın ele avuca sığmazlığını kabul ediyorsak geccedilici bir şekilde de olsa biz ldquoEdebiyatrdquoı neyle kavrarız Bu soruya Edebiyat Bilimci olarak kendi kimliğimize ve adımıza ilişkin bir araştırma ve alegorik bir anlatıyla cevap verilebileceğini duumlşuumlnuumlyoruz Antikccedilağda Edebiyat Bilimcirsquonin adı bileşik bir soumlzcuumlkle oluşturulmuştur Philo-logos Bu ad-landırmadaki philos yani ldquodostrdquo vurgusu antikccedilağda bu sıfatla oluşturulmuş diğer adlandırma-larda (eg Phil-ippos Philo-timos Philo-klecircs vd) da belirgin bir şekilde ortaya ccedilıktığı gibi ar-dından gelen kavrayışa youmlnelik bir duumlşkuumlnluumlğuuml eski deyişle meftunluğu ifade eder Ancak logosrsquoun iccedileriğine ilişkin tartışmanın ccediletrefilliği filolojinin geccedilmişi kadar eskidir Genel geccediler ifadesiyle ldquosoumlzrdquo olarak karşılanabilse de logosrsquoun kapsadığı anlam alanı tarihsel suumlreccedil iccedilinde gitgide yaygınlaşan bir goumlruumlnuumlme sahiptir Bu anlam alanının genişliğini tekrar bir şemsiye al-tında toplamak isteyen 20 yuumlzyıl duumlşuumlnuumlruuml ldquodilrdquo karşılığı uumlzerinde ısrarcı olmuş nesnesi ldquoEdebiyatrdquo olan bir ldquoBilimrdquo insanı olarak kendisini tanımlayarak ldquodilrdquoin vazgeccedililmezliğinin altını ccedilizmiştir

Yirminci yuumlzyıla damgasını vuran buumltuumln Edebiyat kuramlarına bakıldığında bunlar arasında Yeni Kantccedilı evrimci idealistlerden (Ernst Cassirer ve Suzanna Langer gibi takipccedilileri) Yapısalcı Antropolojirsquoye (Claude Leacutevi-Strauss Louis Gernet Jean-Pierre Vernant ve okulu) Derridarsquonın oumlnderliğindeki Yapısoumlkuumlmcuumllerrsquoden Foucaultrsquonun mirasccedilısı Yeni Tarihselcilere (Greenblatt ve diğerleri) istisnasız hepsinde son ccediloumlzuumlmlemede elimizde kalan ldquodilrdquodir Dilin tanımları deği-şebilir kimisi yapar kimisi soumlker kimisi tanrısal konuma taşır kimisi muumlmkuumln olduğu oumllccediluumlde duumlnyevileştirir ancak Edebiyat Bilimci yani philologos her seferinde kuumlrkccediluuml duumlkkacircnına geri doumlner postunu mutlaka ldquodilrdquo evinde yuumlzduumlruumlr Bu ldquoeve doumlnuumlşrdquo (nostos) daima bir ldquoevrdquoi (oikos) varsayar Var-olanın soumlz konusu edildiği alanda kaccedilınılmaz bir şekilde ldquodilrdquoin hacirckimiyeti ve bir ev gibi kuşatan korunaklılığı kendisini hissettirir Martin Heidegger ldquodil varlığın evidirrdquo derken bu kaccedilınılmazlığa vurgu yapmaktadır Edebiyat Bilimci dışarı ccedilıkar dolaşır seyahatler planlar ldquoevrdquoini unutarak kuumlccediluumlk kaccedilamaklar yapar ancak her hacircluumlkacircrda ve eninde sonunda kendi ldquoevrdquoine doumlnmek zorunda olduğunu bilir Aslında bu evden uzaklaşma ve ardından gelen ldquoeve doumlnuumlşrdquo (nostos) bir sanıdan ibarettir Bu sanıya sebep olan onun kendine oumlzguuml etkinlik biccedilimidir Oumlyle

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 157

ki bu kendine oumlzguuml etkinliği netleştirmek uumlzere Edebiyat Bilimcirsquonin bir ldquoturfanda meyve toplayıcısırdquo (eklogeus) olduğu soumlylenebilir Edebiyat Bilimci ldquodilrdquoin dışına ccedilıktığını sandığı o esriklik anının başından itibaren bir ldquotoplayıcırdquodır Ancak olgunlaşıp yere doumlkuumllmuumlş meyveler yerine daima dalındaki turfanda meyvenin peşindedir Dolayısıyla onun topladığı meyveler geccedil hasadın akla getirdiği yumuşaklıklarıyla değil erken hasadın simgesi olan dirilik ve tazelikle-riyle oumln plana ccedilıkarlar O goumlrduumlklerinde hep buumltuumln diriliği ve tazeliğiyle beliren o turfanda meyveyi ldquodil-olmayanrdquoı (alogos) arar haznesine onları devşirir Ancak mademki her ldquoanlam-landırmardquo (Deleuzecuuml anlamda signification) daima bir okumadır her bir meyve yani goumlste-rilen kendi goumlsterenine youmlnelen bir ldquookumardquo olmaksızın daldan kopmaz Daldan kopan her yeni meyve de kaccedilınılmaz bir şekilde ldquodilrdquoleşir (logos) Soumlz konusu ldquoseccedilimtoplamardquo (eklogecirc) işi bir ldquoizin istemerdquoyi (eklogeocirc) yani dilin dışındaymış sanısıyla yabancı diyarlarda dolaşırken tayin edilmiş sınırları ihlal etmediğine dair uzlaşıyı sağlamayı gerektirir Bu nedenle Edebiyat Bilimci ldquohesabını yapmakrdquota (eklogizomai) mutlaka titiz davranmalıdır Edebiyat Bilimci seccedilmeci ol-mayan bir seccedilmecilik ya da toplamacı olmayan bir toplamacılıkla işini yapmak zorundadır Oumlyle ki kendisi her şeyin ldquohesabını yapmardquosına (eklogizomai) gerekli ldquoizinleri almardquosına (eklogeocirc) rağmen ldquoeve doumlnuumlşrdquouumlnuumln (nostos) son noktasında topladığı meyveleri ldquodilrdquo (logos) ldquoevrdquoinde (oikos) goumlzden geccedilirirken bilimsel bir ldquociddiyetrdquoin yanı sıra edebi bir ldquosamimiyetrdquole uumlruumlnuumlnuuml uumlretir Sonunda izinleri her nereden alınırsa alınsın hesabı ne derece titiz bir şekilde yapılmış olursa olsun Edebiyat Bilimcirsquonin uumlruumlnuuml hesaplanmış bir kesyaptan ya da yerleri oumlnceden be-lirlenmiş bir yapbozdan fazlasını ifade eder Zira Edebiyat Bilimci ldquodilselrdquo (logikos) olanla sadece ldquomantıksalrdquo ya da ldquodiyalektikrdquo bir ccedilerccedilevede değil aynı zamanda ldquobelagatrdquo ccedilerccedilevesinde de ilişki kurar Edebiyat Bilimci iccedilin ne soumlylediği kadar nasıl soumlylediği de oumlnemlidir

Dolayısıyla son ccediloumlzuumlmlemede Edebiyat Bilimci ya da philo-logos kendi uumlslupsal dehlizleri arasında yolunu bulmaya ccedilalışırken topladığı buumltuumln meyvelerin sağladıklarından yararlanarak yeniden ldquodilrdquoin sılasına yani ldquometinrdquoin yuumlksek duumlzeyde okunabilirliğine geri doumlner Meyvelerde okuduğu goumlsterilenleri ve onların goumlsterenlerini metinlerde yerli yerine oturtur Pindarosrsquoun aşağıdaki dizeleri ışığında bu tuumlrden bir filolojik yolculuğun oumlrneğini vermeye ccedilalışacağız

Pindarosrsquota Medeiarsquoyı Buumlyuumlleyen Kuş Iynks

Pindaros Kyrenersquoli Arkesilas iccedilin bestelediği epinikionrsquounda antikccedilağda ccedilok bilinen Iason-Medeia mythosrsquounun farklı bir youmlnuumlne dikkati ccedileker Rituumlelin ayrıntılarına girerek buumlyuumllemeye ve buuml-yuumllenmeye ilk olarak odaklanacağımız Pindaros dizelerine kulak vermekle başlayacağız (Pin Pyth IV 213b-219 aksi belirtilmedikccedile buumltuumln ccedileviriler yazara aittir)

πότνια δrsquo ὀξυτάτων βελέων ποικίλαν ἴϋγγα τετράκναμον Οὐλυμπόθεν

215 ἐν ἀλύτῳ ζεύξαισα κύκλῳ μαινάδrsquo ὄρνιν Κυπρογένεια φέρεν πρῶτον ἀνθρώποισι λιτάς τrsquo ἐπαοιδὰς

ἐκδιδάσκησεν σοφὸν Αἰσονίδαν ὄφρα Μηδείας τοκέων ἀφέλοιτrsquo αἰ-

δῶ ποθεινὰ δrsquo Ἑλλὰς αὐτάν ἐν φρασὶ καιομέναν δονέοι μάστιγι Πειθοῦς

220 καὶ τάχα πείρατrsquo ἀέθλων δείκνυεν πατρωΐων σὺν δrsquo ἐλαίῳ φαρμακώσαισrsquo

ἀντίτομα στερεᾶν ὀδυνᾶν δῶκε χρίεσθαι καταίνησάν τε κοινὸν γάμον γλυκὺν ἐν ἀλλάλοισι μεῖξαι

Erman GOumlREN 158

Ancak keskin temrenlerin tanrıccedilası bağladı iynksrsquouuml

215 doumlrt-ispitli kaccedilınılmaz tekerleğe ilk olarak Kyprogeneia getirdi insanlara

Olymposrsquotan divacircne (eden) kuşu oumlğretti Aisonoğluna macirchir olmayı niyazda efsunda boumlylelikle alıp goumltuumlrduuml Medeiarsquonın ebeveynine huumlrmetini bu yuumlzden Hellas hasretiyle kamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihnini

220 Hemen goumlsteriverdi ona babasının imtihanlarını kazanmanın yollarını kattı zeytinyağını

(pan)zehirlere verdi mesh etmeleri iccedilin kendilerini korkunccedil ıstıraplara deva olsun diye Anlaştılar karşılıklı tatlı izdivaccedilla kavuşmak iccedilin birbirlerine

Iasonrsquonun Medeiarsquoyı buumlyuumlleyerek acircşık etmesi Eski Yunan Edebiyatı ccedilerccedilevesinde oldukccedila bili-nen bir oumlykuumlduumlr Ancak buumlyuumlnuumln rituumleline ilişkin yukarıdaki ayrıntılar Pindarosrsquota diğer antik yazarlarınkinden farklı bir goumlruumlnuumlmle karşımıza ccedilıkar Oumlyle ki mythosrsquoun aktarıldığı diğer me-tinlerde de yani gerek Euripidesrsquote (Med 526-531) gerek Apollonios Rhodiosrsquota (Argon III 6-166 ve 275-298) gerekse Ovidiusrsquota (Met VII 11-12) Medeia Iasonrsquoa Aphroditersquonin yardı-mıyla acircşık edilir ancak bu oumlrneklerde Medeiarsquonın macircşuku buumlyuumlleme etkinliğine muumldacirchil değil-dir Pindarosrsquoun epinikionrsquolarındaki pek ccedilok mythos anlatımında yapıldığı gibi Pin Pyth IVrsquote de kimi ayrıntıları Pan-Hellenik dinleyicilerin imgelemine terk ederek ccedilağdaş okuyucunun me-rakı alabildiğine alevlendirilmektedir Temel soru şudur Iason bu buumlyuuml etkinliğine nasıl muumldacirc-hil olmuştur Daha kestirmesi buumlyuuml malzemesi olan iynks kuşuyla ne yapmıştır da Medeiarsquoyı buumlyuumllemiştir

Boyunccedileviren kuşu bir tekerleğe bağlanıp ccedilevrilerek tanrıları ikna etmek uumlzere buumlyuumlsel amaccedil-larla kullanılan bir kuş olarak bilinir Ancak Detiennersquoin (1994 83) dikkati ccedilektiği uumlzere iynksrsquouumln Hellencersquode uumlccedil farklı anlamı vardır (1) bir kuş tuumlruuml (2) aşk buumlyuumlsuumlnde kullanılan bir araccedil (doumlrt-ispitli tekerlek) (3) ve son olarak aşk iksirleri konususunda uzman olan buumlyuumlcuuml kadın

Pindarosrsquoun yukarıdaki dizeleri arasındaki belirsiz bağlamda da olsa iynksrsquouumln bu temel anlamlarından oumlzellikle ilk ikisinin ipuccedilları ortaya ccedilıkmaktadır Kuşun Hellence adı olan iynks pocircy(n)ks (balıkccedilıl) stri(n)ks (baykuş) syrinks (kaval) salpinks (borazan) gibi kimi kuşların ya da muumlzik aletlerinin morfolojisini yansıtmaktadır Etimolojisi kesin olarak bilinmemektedir ve antikccedilağda dillendirilen ldquoccedilınlamakrdquo ya da ldquovızıldamakrdquo anlamındaki iyzocirc fiilden tuumlrediği fikri (Dam in Par 9512) popuumller bir yaklaşım olduğundan ccedilağdaş etimoloji ccedilevrelerinde destek bulamamıştır (Chantraine 1968 473) Rituumlel iccedilindeki işlevini belirten mainas sanlığına dair yorum ccedilatallanan ancak sonuccedil itibariyle belirli bir kavşak noktasında yeniden kesişen bir seyir izler Braswell (1988 ad loc) yukarıda ldquodivacircne (eden)rdquo biccediliminde karşıladığımız mainas san-lığının substantif değil sıfat olarak değerlendirilmesi ve ldquodivacircne edenrdquo olarak ccedilevrilmesi gerek-tiği yorumunda bulunur (Eur Ba 915) Bu yaklaşımın bir oumllccediluumlde geccedilerli olduğu inkacircr edilemez Ancak bizce burada bilinccedilli bir şekilde başvurulan olası bir ccedilift anlamlılığın goumlzden kaccedilı-rılmaması gerekmektedir Oumlyle ki Faraonersquoun (1993a 10-11 n 33) ileri suumlrduumlğuuml gibi sonuccedilta buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquonın divacircneleştiğinin kabul edilmesi zorunlu olsa da bu sonuca sympatheia aracılığıyla ulaşıldığı dolayısıyla rituumlel esnasında iynksrsquouumln de aynı durumda olduğu fikri akla yakın goumlruumlnmektedir Antikccedilağda buumlyuuml uygulamalarında sympatheiarsquonın baskın roluumlne daha sonra yeniden doumlneceğiz

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 159

Iynksrsquouumln ldquodivacircne (eden)rdquo niteliği Iasonrsquoa Medeiarsquonın ebeveynine karşı beslediği ldquohuumlrmetrdquoi (aidocircs) elinden alabilecek bir ldquomaharetrdquo (sophia) kazandırır Şuumlphesiz aidocircs soumlzcuumlğuumlnuumln goumln-derme alanı iccedilinde kadının ldquoiffetrdquoi de vardır (Hdt I 8 3) ve Iasonrsquola ilişkisi ccedilerccedilevesinde Medeiarsquonın kaybettiği değerler listesinde ldquoiffetrdquo baş sıralarda yer alır Ancak buradaki bağ-lamda aidocircsrsquounu yitirmiş olmak demek oumlzellikle kişinin toplumsal konumu ccedilerccedilevesinde oldukccedila oumlnemli bir yara alması anlamına gelir Cairns (1993 176 vd) Pindaros bağlamındaki aidocircsrsquou ldquoaşırılıktan kaccedilınmak tanrısal dargınlığa karşı duyarlılıkrdquo olarak tanımlar Temelde aidocircs toplumsal ve dinsel ldquokutsalrdquola birey arasındaki sınır ccedilizgisinde gerektiği gibi dinsel bir ldquohuşucircrdquo ya da toplumsal normlara uygun bir ldquohicaprdquola durmayı ifade eder Bu bağlamda ldquokutsalrdquo olan bizim bağlamımızdaki ebeveyne karşı huumlrmete (tokeocircn Pin Pyth IV 218) olduğu gibi akrabalar arasındaki davranışlardaki temel normlara uymaya (homogonois Pin Pyth IV 145-146) savaşccedilının silah arkadaşlarının cesaretine karşı kadirbilirliğine ve tanrılar karşısındaki oumllccediluumlluuml bir cesaretle şekillenen haddinibilirliğine (alkan Pin Pyth IV 174 entyen [hellip] thymon Pin Nem IX 34-37) hatta cinsel birleşme esnasındaki eşlerin birbirine (oumlzellikle erkeğin ka-dına) karşı sergilediği muumlşfik davranışlara da (glykerais eunais Pin Pyth IX 12 to procircton eunas Pin Pyth IX 40 v) goumlnderme yapar Dolayısıyla Medeia buumlyuumlnuumln etkisiyle toplumsal normlara uygun şekilde davranarak kendi sınırları iccedilinde kalma yetisini yitirir Buumlyuuml yuumlzuumlnden kaybettiği bu yeti onu ldquoailerdquosinin (oikos) geldiği ldquosoyrdquoun (gonecirc) hatta bağlı olduğu tanrıların ldquodargınlıkrdquoına sebep olmasını engeller Bu yetinin kaybı ilk bakışta kişinin zihinsel olarak koumlrleşmesine bir tuumlr atecircrsquoye kapılmasına neden oluyor gibi goumlruumlnebilir Ancak iynksrsquouumln etkisi atecircrsquonin belirgin ve buumltuumlnuumlyle olumsuz ccedilerccedilevesine hapsedilemez Platonrsquoun (Phd 244a) acircşık olan ldquodivacircneleşirrdquo (mainetai) belirlemesi bu konuda oumlnemli bir aydınlanma sağlamaktadır Acircşık onu kendinden geccediliren maniarsquoyla baş etmeye ccedilalışırken macircşuk hacirclacirc sophrosynecircrsquonin kendisine sağladığı soğukkanlılığı korur Sophrosynecircrsquonin sağladığı soğukkanlık her ne kadar oumlvuumllesi bir nitelik olarak sunulsa da maniarsquonın kendinden geccediliren youmlnuuml insanın tanrılarla kurabileceği olası bağlantılara zemin hazırlar Nitekim Platon (Phd 256b) ldquoinsani ihtiyatrdquo (sophrosynecirc anthrocirc-pinecirc) ile ldquotanrısal ilhamrdquo (theia mania) arasındaki keskin ayrımı dile getirirken maniarsquonın insanla tanrılar arasındaki sınırı belirsizleştiren youmlnuumlne dikkati ccedileker Benzer şekilde Dionysos kuumlltuumlnuumln sadık takipccedilileri kendinden geccedilip tanrıların belirlediği sınırları dahi umursamayan davranışları yuumlzuumlnden Mainades başka soumlzlerle Maniarsquolı-olanlar biccediliminde adlandırılırlar Ancak son ccediloumlzuumlmlemede mania farklı bakış accedilılarına goumlre iyi ve koumltuuml youmlnleri olan ikircikli bir ruh durumunu ifade eder

Pindarosrsquota kimi zaman (Olym IX 39 Nem XI 48) sınırların net bir şekilde ihlal edildiği ldquocinnetrdquoe goumlnderme yapan mania daha geniş ccedilerccedilevede ele alındığında iynksrsquole bağlantılı ola-rak bir tuumlr esrikliğe goumlnderme yapmak amacıyla da kullanılır Nitekim iynksrsquouumln buumlyuumlsel etkisi mecazi bir uumlslupla şoumlyle dillendirilir (Pin Nem IV 35-36)

[hellip] ἀπειρομάχας ἐών κε φανείη εἴϋγγι δrsquo ἕλκομαι ἦτορ νεομηνίᾳ θιγέμεν ah ne ccedilare cezbelendim yuumlreğimde bir iynksrsquole değinmek uumlzere yeni-ay bayramına

Pindaros anlatımını kısa kesmek zorunda kaldığında sıklıkla bu tarzda mecazi bir ifade kullanır Bu kısım bize iynksrsquouumln kurbanını hangi niteliğiyle ve nasıl cezbettiği konusunda hemen hemen hiccedilbir şey soumlylemezken oumlzlem ve hasret temalarına yaptığı vurguyla belirginleşmektedir (Palaiogeorgoursquonun (2003 261-262) işaret ettiği gibi buradaki de partikeli Pindarosrsquoun bir dize oumlnce ifade ettiği ldquoşarkının yasalarırdquonın (tethmos) dışına ccedilıktığının bir goumlstergesidir Zira

Erman GOumlREN 160

iynksrsquouumln etkisi Hubbardrsquoın (1985 107 vdd) formuumlle ettiği ayrımla physisrsquoin ldquodoğalrdquo olanın ldquotanınan bilinen aşina olunanrdquo sınırları iccedilinde kal(a)maz dışarıdan bir eklenti olarak gelen ve ldquoyabancıya oumltekiye aitrdquo olan tekhnecircrsquonin sağladığı oumlzguumlrluumlk alanında eyler Her ne kadar kuşun tanrısal koumlkeni ve doğasının buumlyuumldeki etkin roluuml oumlnemli olsa da son ccediloumlzuumlmlemede buumlyuuml uygula-ması bir tekhnecirc olarak ifa edilir) Bu doğrultuda iynks soumlz konusu oumlzlem ve hasreti alevlendir-mesinin yanı sıra oumlzlemin nesnesine kişiyi youmlnlendirmesiyle de oumln plana ccedilıkar Bu konuda daha net bir fikir veren Theokritosrsquota iynksrsquoe ilişkin bazı ayrıntılar belirmeye başlar Theokritosrsquoun ikinci eidyllionrsquou boyunca tekrarlanan bir ifade dikkat ccedilekicidir (Id II 17 22 26 37 42 47 63)

Ἶυγξ ἕλκε τὺ τῆνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα

Ey Iynks cezbet o yiğidi benim evime doğru

Theokritosrsquoun bir aşk buumlyuumlsuuml rituumleli bağlamına yerleştirdiği bu tekrarlanan ifade iynksrsquouumln buumlyuumlsuumlnuumln etkisi altındaki kişiyi fiziksel olarak da youmlnlendirebileceğini ortaya koyar Pinda-rosrsquotakine benzer şekilde Theokritosrsquota da vurgulanan elkocircelkomai fiili oldukccedila geniş bir anlam alanına sahiptir Oumlyle ki soumlz konusu fiil gecenin zifiri karanlığının Heliosrsquoun ışığının peşinden ccedilekilmesini (Hom Il 8485-486) yayın gerilmesini (Hom Il IV 122 Od XXI 419 Hdt III 21 Xen An IV 2 28) ya da kılıcın kınından ccedilekilmesini (Hom Il I 194 Sop Ant 1233 Eur Rh 576) ifade edebilir Pindarosrsquoun (Pyth II 90-91) ldquoboumlyleleri | gererek oumllccediluuml ipini ccedilok ileriye peşinen belirlerler kalplerindeki ıstıraplı yarayırdquo (stathmas de tinos elkomenoi | perissas enepaksan helkos odynaron heacirci prosthe kardiacirci) soumlzleriyle ifade ettiği oldukccedila tartışmalı metaforundaki kullanımından hareketle elkomai fiilinin hiccedil değilse bir sınır durumunu belirle-mekle ilişkilendirildiği net bir şekilde accedilığa ccedilıkmaktadır Benzer şekilde Pindarosrsquoun yukarı-daki dizesinde orta ccedilatıda yer alan elkomai fiilinin ifade ettiği cezbenin belirli bir sınır duruma gelindiğine goumlnderme yaptığı soumlylenebilir Theokritosrsquoun dizeleri bağlamında buumlyuumlnuumln etkisi altındaki acircşığın macircşuğu Simaitharsquonın evine youmlnelmesi evin ortasında konumlanan ldquoocakrdquola simgelenen kadının sabitliğine goumlnderme yapar (Segal 1985 104) Dolayısıyla elkomai fiili bu bağlamda da belirli bir sınıra ulaşmayı ailenin kutsal alanına yaklaşmayı ifade eder ldquoOcakrdquoın ( hestia) evle yakın ilişkisi kadın erkek ilişkilerinin ayrıntılarını ifade eden acircdetlere ve rituumlellere kadar genişletilebilir Artemidorosrsquoun ruumlya yorumu bu bağlamda değerlendirilebilir (II 10 41 vdd)

ἀνακαίειν δὲ δοκεῖν πῦρ ταχέως ἀναπτόμενον καὶ ἐφrsquo ἑστίας καὶ ἐν κλιβάνῳ ἀγαθὸν καὶ παίδων σημαίνει γονήνmiddot ἔοικε γὰρ καὶ ἡ ἑστία καὶ ὁ κλίβανος γυναικὶ [hellip] τὸ δὲ ἐν αὐτοῖς πῦρ ἔγκυον ἔσεσθαι τὴν γυναῖκα μαντεύεται ldquoOumlyle goumlruumlnuumlyor ki hızlı bir şekilde tutuşturarak ocakta ya da tandırda ateş yakmak iyi bir ccedilocuğun doğacağına işaret eder nitekim hem ocak hem de tandır kadına benzer [hellip] oumlyle ki bunların iccedilindeki ateş kadının gebe kalacağı kehanetinde bulunurrdquo

Evin ortasındaki ldquoocakrdquo (hestia) kadının rahmiyle oumlzdeşleştirilir Kadından doğan ldquobebekrdquo (bre-phos) babası ya da babasının soyundan bir erkeğin koyduğu adını alıp bir ldquoccedilocukrdquo (pais) haline gelirken ailenin sembolik rahmi olan ldquoocakrdquotan (hestia) yeniden doğar Dolayısıyla elkomairsquola buumlyuumllenen kişinin ldquoailerdquonin (oikos) kendi oumlzuumlnuuml yeniden uumlreterek suumlrduumlrduumlğuuml alan olan ldquoocakrdquoın (hestia) sınırına kadar getirildiği kastedilir Bu sınırın oumltesine geccedilmek ailenin yeni nesiller meydana getirmesini engelleyebilecek bir muumldahale anlamına gelebilir Ancak sınırda karşı-laşma oumlzlemi ve hasreti baskın ccedilıkar ve sınıra gelmeyen macircşuk yuumlzuumlnden aşk acısı ccedilekilir

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 161

Aşkın cazibesi uğruna tehlikeye atılan buumltuumln ldquoailerdquonin (oikos) geleceğidir Dolayısıyla buumlyuuml rituumlelinin buumlyuumlcuumlye sağladığı oldukccedila guumlccedilluuml bir ccedilekim guumlcuumlduumlr (Theokritosrsquoun vurguladığı bu ccedilekim guumlcuuml Latin takipccedilisi Vergilius (Eclog VIII 64-109) tarafından da şiirsel bir tema olarak kullanılmıştır)

Segalrsquoin (1973 42-43) işaret ettiği gibi Theokritosrsquoun eidyllionrsquounun ilk yarısı aşk acısının umutsuzluğun goumllgesi altında ldquokhitonik Hekaterdquoye (tacirci khoniacirci thrsquo Hekatacirci Theoc Id II 12) seslenişle suumlrerken ikinci yarısında şair yuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlne ccedilevirir Artık karanlığın guumlccedilleri yerine goumlkyuumlzuumlnuuml aydınlatan Selenersquoden medet umulmaktadır (Theoc Id II 69 75 81 87 93 99 105 111 117 123 129 135)

φράζεό μευ τὸν ἔρωθ᾽ ὅθεν ἵκετο πότνα Σελάνα

Gel haydi ey sahibe Selene aşkımı ilan ettiğim yere

Hekatersquoden uzaklaşmak buumlyuumlsel olandan iynksrsquouumln guumlcuumlnuumln işlediği alandan uzaklaşmak de-mektir Larsonrsquoun (2007 166-167) dikkati ccedilektiği uumlzere Hekate MOuml V yuumlzyıldan oumlnce Thes-salia tanrıccedilası Enodia (Yolda-olan) ile bağdaştırılmış ve bu ad onun sanlıklarından biri olarak kullanılmıştır Enodiarsquonın erken doumlnemdeki doğasıyla ilgili bilgimiz kısıtlı olmasına rağmen Hellen pantheonrsquounda Hekatersquonin buumlyuuml uygulamalarının hacircmisi olmasının koumlkeninde Eno-diarsquoyla olan ilişkisini varsaymak akla yakın goumlruumlnmektedir Nitekim Sophoklesrsquoin Rhizoto-moirsquoundan aktarılan bir fragmanda (fr 534 TrGF) kadınlar buumlyuumlsel amaccedillarla kullanılan bazı otlar toplarken tanrıccedilaya einodia Hekate biccediliminde seslenirler Thessaliarsquolı yerel tanrıccedila E(i)nodia da Pan-Hellenik Hekate gibi evlerin ve ccedilocukların koruyucusudur Dolayısıyla buumlyuumllenenin eve gelebilmesi Hekatersquonin iznine ve buumlyuumlsel guumlccedilleri aracılığıyla sağlayacağı yardıma bağlıdır Nitekim oumlzellikle geccedil doumlnemde Khaldaia Kehanetlerirsquoyle bağlantılı bir şekilde Hekatikos Strop-halos olarak adlandırılan bir tekerlek (Mic Psell Chal 13317) iynksrsquouumlnkine ccedilok benzer buuml-yuumlsel işlevler iccedilin theourgosrsquolar tarafından kullanılırdı (Karivieri 2010 425) Tekrarlanan bu yeni ifadeyle Theokritos aynı zamanda bir ay tanrısı olan Hekatersquonin yuumlklendiği buumlyuumlsel mis-yonunu Selenersquoye devrettiğini ima eder Pindaros ise bu oumlzelleşmiş tanrıccedilalar yerine iynksrsquouumln buumlyuumlselliğinin kaynağı olarak doğrudan Aphroditersquoyi işaret eder Pindarosrsquoun ldquoyeni-ay bay-ramırdquona (neomecircnia) yaptığı vurgu iynks ve onunla ilişkili buumlyuuml uygulamalarının ldquoayrdquodan sorumlu tanrısal guumlccedillerle yakınlığını hatırlatmaktadır

Iynksrsquouumln Mitolojik Kimliği ve Fiziksel Doğası

Oumlte yandan Iynks aynı zamanda gerccedilek bir mitolojik karakterdir Kallimakhos (fr 685 Pfeiffer) Iynksrsquouumln Ekhorsquonun nympha olan kızlarından biri olduğunu Zeusrsquou buumlyuumllemeye kalkıştığından Hera tarafından iynks kuşuna doumlnuumlştuumlruumllduumlğuumlnuuml ifade eder Bu mitolojik bağlantı kuşun sesine yapılan vurguyu guumlccedillendirmektedir Oumlte yandan ikinci bir değişke olarak skholionrsquolarda akta-rıldığına goumlre (Sch ad Theoc II 17 Sch ad Pin Pyth IV 380 Sch ad Pin Nem IV 56 Tz ad Lycoph 310 Phot ι 273) Peitho (İkna) ile Panrsquoın kızları olan Iynks Zeusrsquou Iorsquoya buumlyuuml marifetiyle acircşık etmek iccedilin ccedilabalamıştır Bunun uumlzerine Hera onu cezalandırarak ldquoiynksrdquo (Iynx torquilla) adlı bir kuşa ya da taşa doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Panrsquoın cinsellikle yakın bağlantısı ve Pei-thorsquonun ldquoiknardquonın henuumlz sekuumllerleşmemiş buumlyuumlsel yanını vurgulayan etkinlik alanı Iynksrsquouumln mitsel doğasının belirleyicileridir Iynksrsquouumln ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo youmlnuuml Suidarsquoda (Suid ι 759 sv iynks) accedilıkccedila ifade edilerek ldquokuumlccediluumlk suumlrtuumlkrdquo anlamındaki kinaidionrsquola oumlzdeşleştirilir Pindarosrsquoun yukarıdaki dizelerinde zikredilen Peitho şairin mythosrsquoun bu ikinci değişkesini oumln plana ccedilıkar-dığına kanıt goumlsterilebilir Peithocirc (ikna etmek) ile bia (cebir) arasında oluşan karşıtlık Klasik Doumlnemrsquoin demokratikleşen ortamında oldukccedila belirgindir Kleisthenes reformları sonrasında

Erman GOumlREN 162

Hellen soylusu iccedilin peithocirc medeni bir birey olmakla eş anlamlıydı Oysa bia (cebir) eski kah-ramanlar ccedilağına oumlzguuml hoyratlığa vurgu yapar Pindarosrsquoun Peithorsquou Iynksrsquouumln annesi olarak su-nan mythos değişkesini esas alması bu bakımdan da oumlnemlidir Iason Medeiarsquoyı ldquohoyratlıkrdquola değil ldquoiknardquonın goumlruumlnuumlşteki inandırıcılığıyla razı eder

Geleneğin başka bir kanadından beslenen Nikandrosrsquoun (Nic apud Ant Lib 9 = fr 54 Gow ‐ Schofield) aktardığı bir diğer oumlykuumlye goumlre Iynks Pierosrsquoun dokuz kızından biridir Pierosrsquoa ilişkin anlatılardan birinde Linos ya da Oiagrosrsquoun da babası olduğu bildirilir Bu durumda Orpheusrsquoun da buumlyuumlkbabası olur o ve kızkardeşleri Mousarsquolarla muumlzikal bir rekabete girmeye cuumlret edince herbiri farklı kuşlara doumlnuumlştuumlruumlluumlr o da iynks adlı bir kuşa doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Iynksrsquouumln soydaşı Orpheusrsquola yolları daha sonra yeniden kesişecektir

Kuş olarak buumlyuumlsel roluumlyle birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde iynks mythosrsquoun birinci ve ikinci de-ğişkelerinde aşk buumlyuumlsuuml yuumlzuumlnden Herarsquoyla ccedilatışırken son değişkede muumlziğin buumlyuumlleyiciliğiyle Mousarsquoların şahsında Apollonrsquoa meydan okumaktadır Oumlte yandan Herarsquonın karşısında evliliğin kutsallığını tehlikeye sokarken Apollonrsquoun nezdinde tanrısal kehanetin kaccedilınılmazlığını tartı-şılır hale getirir Dolayısıyla ilkinde iynksrsquouumln evliliğin sabit ilişki biccedilimine itirazı ikincisinde Apollonrsquoun sağduyunun altını ccedilizen bilicilik geleneğine başka soumlzlerle kaderin belirleyiciliğine youmlnelir

Iynksrsquouumln kanlı canlı bir kuş olarak nitelikleri bu mitolojik arka planına ışık tutmaktadır Bu kuşa ilişkin Aristoteles (HA 504a) şunları kaydeder

ὀλίγοι δέ τινες δύο μὲν ἔμπροσθεν δύο δrsquo ὄπισθεν οἷον ἡ καλουμένη ἴυγξ Αὕτη δrsquo ἐστὶ μικρῷ μὲνμείζων σπίζης τὸ δrsquo εἶδος ποικίλον ἴδια δrsquo ἔχει τά τε περὶ τοὺς δακτύλους καὶ τὴν γλῶτταν ὁμοίαν τοῖς ὄφεσιν ἔχει γὰρ ἐπὶ μῆκος ἔκτασιν καὶ ἐπὶ τέτταρας δακτύλους καὶ πάλιν συστέλλεται εἰς ἑαυτήν Ἔτι δὲ περιστρέφει τὸν τράχηλον εἰς τοὐπίσω τοῦ λοιποῦ σώματος ἠρεμοῦντος καθάπεροἱ ὄφεις Ὄνυχας δrsquo ἔχει μεγάλους μὲν ὁμοίως μέντοιπεφυκότας τοῖς τῶν κολοιῶν τῇ δὲ φωνῇ τρίζει Bazı kuşların hem oumlnde hem de arkada ikişer tırnağı bulunur bunun gibi olanlardan birine iynks adı verilmiştir Bu kuş ldquoispinozrdquodan (spiza) bi-razcık daha buumlyuumlktuumlr ve vuumlcudu alacalıdır Kendine has tırnaklara sa-hiptir ve dili yılanınki gibidir Zira dilini doumlrt parmak genişliğinde dışarı ccedilıkarır ve geri iccedileri alır Bunun yanı sıra bedeni hareketsiz tutarak boy-nunu tıpkı yılan gibi arkaya ve oumlne ccedilevirebilir Penccedileleri kuumlccediluumlk kargala-rınki gibi iricedir Yuumlksek sesle ccedilığrışır

ldquoAğaccedilkakanrdquo (Picidae) ailesine mensup bir kuş olan iynksrsquouumln gerek ornitoloji terminolojisindeki Latince adı (Iynx Torquilla) gerek Tuumlrkccedilersquodeki ccedileşitli adları (Boyunccedileviren Boyundoumlnduumlren) gerekse belli başlı Batı dillerindeki adları (İng Wryneck [Eğri-boyun] Fr Torcol Fourmilier [Boynunu-ccedileviren karıncayiyen] Alm Wendehals [Boyun-ccedileviren]) bu kuşun boynunu ccedilevirerek yaptığı kendine has hareketlere dikkat ccedilekmektedir Fransızca adında vurgulandığı uumlzere diğer ağaccedilkakanlar gibi ccediloğunlukla karınca ile beslenir Ancak buumltuumln diğer ağaccedilkakanların tersine goumlccedilmen bir kuştur Kışı Hindistan ovalarında ya da tropikal Afrikarsquoda geccedilirir Mayıs ayında yumurtlamak uumlzere Avruparsquoya goumlccedil eder (Wood 1864 563-564 Blanford 1895 78-79) Boyunccedilevirenler ccediliftleşme doumlneminde eşlerine kur yapmak ve rahatsız edildiklerinde duumlşman-larını korkutmak uumlzere kendilerine oumlzguuml hareketler yaparlar Oumlnce kuyruk tuumlylerini aralayarak boynunlarını uzatırlar ve baş tuumlylerini yukarı doğru kısa bir ibik halinde kaldırırlar sonra

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 157

ki bu kendine oumlzguuml etkinliği netleştirmek uumlzere Edebiyat Bilimcirsquonin bir ldquoturfanda meyve toplayıcısırdquo (eklogeus) olduğu soumlylenebilir Edebiyat Bilimci ldquodilrdquoin dışına ccedilıktığını sandığı o esriklik anının başından itibaren bir ldquotoplayıcırdquodır Ancak olgunlaşıp yere doumlkuumllmuumlş meyveler yerine daima dalındaki turfanda meyvenin peşindedir Dolayısıyla onun topladığı meyveler geccedil hasadın akla getirdiği yumuşaklıklarıyla değil erken hasadın simgesi olan dirilik ve tazelikle-riyle oumln plana ccedilıkarlar O goumlrduumlklerinde hep buumltuumln diriliği ve tazeliğiyle beliren o turfanda meyveyi ldquodil-olmayanrdquoı (alogos) arar haznesine onları devşirir Ancak mademki her ldquoanlam-landırmardquo (Deleuzecuuml anlamda signification) daima bir okumadır her bir meyve yani goumlste-rilen kendi goumlsterenine youmlnelen bir ldquookumardquo olmaksızın daldan kopmaz Daldan kopan her yeni meyve de kaccedilınılmaz bir şekilde ldquodilrdquoleşir (logos) Soumlz konusu ldquoseccedilimtoplamardquo (eklogecirc) işi bir ldquoizin istemerdquoyi (eklogeocirc) yani dilin dışındaymış sanısıyla yabancı diyarlarda dolaşırken tayin edilmiş sınırları ihlal etmediğine dair uzlaşıyı sağlamayı gerektirir Bu nedenle Edebiyat Bilimci ldquohesabını yapmakrdquota (eklogizomai) mutlaka titiz davranmalıdır Edebiyat Bilimci seccedilmeci ol-mayan bir seccedilmecilik ya da toplamacı olmayan bir toplamacılıkla işini yapmak zorundadır Oumlyle ki kendisi her şeyin ldquohesabını yapmardquosına (eklogizomai) gerekli ldquoizinleri almardquosına (eklogeocirc) rağmen ldquoeve doumlnuumlşrdquouumlnuumln (nostos) son noktasında topladığı meyveleri ldquodilrdquo (logos) ldquoevrdquoinde (oikos) goumlzden geccedilirirken bilimsel bir ldquociddiyetrdquoin yanı sıra edebi bir ldquosamimiyetrdquole uumlruumlnuumlnuuml uumlretir Sonunda izinleri her nereden alınırsa alınsın hesabı ne derece titiz bir şekilde yapılmış olursa olsun Edebiyat Bilimcirsquonin uumlruumlnuuml hesaplanmış bir kesyaptan ya da yerleri oumlnceden be-lirlenmiş bir yapbozdan fazlasını ifade eder Zira Edebiyat Bilimci ldquodilselrdquo (logikos) olanla sadece ldquomantıksalrdquo ya da ldquodiyalektikrdquo bir ccedilerccedilevede değil aynı zamanda ldquobelagatrdquo ccedilerccedilevesinde de ilişki kurar Edebiyat Bilimci iccedilin ne soumlylediği kadar nasıl soumlylediği de oumlnemlidir

Dolayısıyla son ccediloumlzuumlmlemede Edebiyat Bilimci ya da philo-logos kendi uumlslupsal dehlizleri arasında yolunu bulmaya ccedilalışırken topladığı buumltuumln meyvelerin sağladıklarından yararlanarak yeniden ldquodilrdquoin sılasına yani ldquometinrdquoin yuumlksek duumlzeyde okunabilirliğine geri doumlner Meyvelerde okuduğu goumlsterilenleri ve onların goumlsterenlerini metinlerde yerli yerine oturtur Pindarosrsquoun aşağıdaki dizeleri ışığında bu tuumlrden bir filolojik yolculuğun oumlrneğini vermeye ccedilalışacağız

Pindarosrsquota Medeiarsquoyı Buumlyuumlleyen Kuş Iynks

Pindaros Kyrenersquoli Arkesilas iccedilin bestelediği epinikionrsquounda antikccedilağda ccedilok bilinen Iason-Medeia mythosrsquounun farklı bir youmlnuumlne dikkati ccedileker Rituumlelin ayrıntılarına girerek buumlyuumllemeye ve buuml-yuumllenmeye ilk olarak odaklanacağımız Pindaros dizelerine kulak vermekle başlayacağız (Pin Pyth IV 213b-219 aksi belirtilmedikccedile buumltuumln ccedileviriler yazara aittir)

πότνια δrsquo ὀξυτάτων βελέων ποικίλαν ἴϋγγα τετράκναμον Οὐλυμπόθεν

215 ἐν ἀλύτῳ ζεύξαισα κύκλῳ μαινάδrsquo ὄρνιν Κυπρογένεια φέρεν πρῶτον ἀνθρώποισι λιτάς τrsquo ἐπαοιδὰς

ἐκδιδάσκησεν σοφὸν Αἰσονίδαν ὄφρα Μηδείας τοκέων ἀφέλοιτrsquo αἰ-

δῶ ποθεινὰ δrsquo Ἑλλὰς αὐτάν ἐν φρασὶ καιομέναν δονέοι μάστιγι Πειθοῦς

220 καὶ τάχα πείρατrsquo ἀέθλων δείκνυεν πατρωΐων σὺν δrsquo ἐλαίῳ φαρμακώσαισrsquo

ἀντίτομα στερεᾶν ὀδυνᾶν δῶκε χρίεσθαι καταίνησάν τε κοινὸν γάμον γλυκὺν ἐν ἀλλάλοισι μεῖξαι

Erman GOumlREN 158

Ancak keskin temrenlerin tanrıccedilası bağladı iynksrsquouuml

215 doumlrt-ispitli kaccedilınılmaz tekerleğe ilk olarak Kyprogeneia getirdi insanlara

Olymposrsquotan divacircne (eden) kuşu oumlğretti Aisonoğluna macirchir olmayı niyazda efsunda boumlylelikle alıp goumltuumlrduuml Medeiarsquonın ebeveynine huumlrmetini bu yuumlzden Hellas hasretiyle kamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihnini

220 Hemen goumlsteriverdi ona babasının imtihanlarını kazanmanın yollarını kattı zeytinyağını

(pan)zehirlere verdi mesh etmeleri iccedilin kendilerini korkunccedil ıstıraplara deva olsun diye Anlaştılar karşılıklı tatlı izdivaccedilla kavuşmak iccedilin birbirlerine

Iasonrsquonun Medeiarsquoyı buumlyuumlleyerek acircşık etmesi Eski Yunan Edebiyatı ccedilerccedilevesinde oldukccedila bili-nen bir oumlykuumlduumlr Ancak buumlyuumlnuumln rituumleline ilişkin yukarıdaki ayrıntılar Pindarosrsquota diğer antik yazarlarınkinden farklı bir goumlruumlnuumlmle karşımıza ccedilıkar Oumlyle ki mythosrsquoun aktarıldığı diğer me-tinlerde de yani gerek Euripidesrsquote (Med 526-531) gerek Apollonios Rhodiosrsquota (Argon III 6-166 ve 275-298) gerekse Ovidiusrsquota (Met VII 11-12) Medeia Iasonrsquoa Aphroditersquonin yardı-mıyla acircşık edilir ancak bu oumlrneklerde Medeiarsquonın macircşuku buumlyuumlleme etkinliğine muumldacirchil değil-dir Pindarosrsquoun epinikionrsquolarındaki pek ccedilok mythos anlatımında yapıldığı gibi Pin Pyth IVrsquote de kimi ayrıntıları Pan-Hellenik dinleyicilerin imgelemine terk ederek ccedilağdaş okuyucunun me-rakı alabildiğine alevlendirilmektedir Temel soru şudur Iason bu buumlyuuml etkinliğine nasıl muumldacirc-hil olmuştur Daha kestirmesi buumlyuuml malzemesi olan iynks kuşuyla ne yapmıştır da Medeiarsquoyı buumlyuumllemiştir

Boyunccedileviren kuşu bir tekerleğe bağlanıp ccedilevrilerek tanrıları ikna etmek uumlzere buumlyuumlsel amaccedil-larla kullanılan bir kuş olarak bilinir Ancak Detiennersquoin (1994 83) dikkati ccedilektiği uumlzere iynksrsquouumln Hellencersquode uumlccedil farklı anlamı vardır (1) bir kuş tuumlruuml (2) aşk buumlyuumlsuumlnde kullanılan bir araccedil (doumlrt-ispitli tekerlek) (3) ve son olarak aşk iksirleri konususunda uzman olan buumlyuumlcuuml kadın

Pindarosrsquoun yukarıdaki dizeleri arasındaki belirsiz bağlamda da olsa iynksrsquouumln bu temel anlamlarından oumlzellikle ilk ikisinin ipuccedilları ortaya ccedilıkmaktadır Kuşun Hellence adı olan iynks pocircy(n)ks (balıkccedilıl) stri(n)ks (baykuş) syrinks (kaval) salpinks (borazan) gibi kimi kuşların ya da muumlzik aletlerinin morfolojisini yansıtmaktadır Etimolojisi kesin olarak bilinmemektedir ve antikccedilağda dillendirilen ldquoccedilınlamakrdquo ya da ldquovızıldamakrdquo anlamındaki iyzocirc fiilden tuumlrediği fikri (Dam in Par 9512) popuumller bir yaklaşım olduğundan ccedilağdaş etimoloji ccedilevrelerinde destek bulamamıştır (Chantraine 1968 473) Rituumlel iccedilindeki işlevini belirten mainas sanlığına dair yorum ccedilatallanan ancak sonuccedil itibariyle belirli bir kavşak noktasında yeniden kesişen bir seyir izler Braswell (1988 ad loc) yukarıda ldquodivacircne (eden)rdquo biccediliminde karşıladığımız mainas san-lığının substantif değil sıfat olarak değerlendirilmesi ve ldquodivacircne edenrdquo olarak ccedilevrilmesi gerek-tiği yorumunda bulunur (Eur Ba 915) Bu yaklaşımın bir oumllccediluumlde geccedilerli olduğu inkacircr edilemez Ancak bizce burada bilinccedilli bir şekilde başvurulan olası bir ccedilift anlamlılığın goumlzden kaccedilı-rılmaması gerekmektedir Oumlyle ki Faraonersquoun (1993a 10-11 n 33) ileri suumlrduumlğuuml gibi sonuccedilta buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquonın divacircneleştiğinin kabul edilmesi zorunlu olsa da bu sonuca sympatheia aracılığıyla ulaşıldığı dolayısıyla rituumlel esnasında iynksrsquouumln de aynı durumda olduğu fikri akla yakın goumlruumlnmektedir Antikccedilağda buumlyuuml uygulamalarında sympatheiarsquonın baskın roluumlne daha sonra yeniden doumlneceğiz

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 159

Iynksrsquouumln ldquodivacircne (eden)rdquo niteliği Iasonrsquoa Medeiarsquonın ebeveynine karşı beslediği ldquohuumlrmetrdquoi (aidocircs) elinden alabilecek bir ldquomaharetrdquo (sophia) kazandırır Şuumlphesiz aidocircs soumlzcuumlğuumlnuumln goumln-derme alanı iccedilinde kadının ldquoiffetrdquoi de vardır (Hdt I 8 3) ve Iasonrsquola ilişkisi ccedilerccedilevesinde Medeiarsquonın kaybettiği değerler listesinde ldquoiffetrdquo baş sıralarda yer alır Ancak buradaki bağ-lamda aidocircsrsquounu yitirmiş olmak demek oumlzellikle kişinin toplumsal konumu ccedilerccedilevesinde oldukccedila oumlnemli bir yara alması anlamına gelir Cairns (1993 176 vd) Pindaros bağlamındaki aidocircsrsquou ldquoaşırılıktan kaccedilınmak tanrısal dargınlığa karşı duyarlılıkrdquo olarak tanımlar Temelde aidocircs toplumsal ve dinsel ldquokutsalrdquola birey arasındaki sınır ccedilizgisinde gerektiği gibi dinsel bir ldquohuşucircrdquo ya da toplumsal normlara uygun bir ldquohicaprdquola durmayı ifade eder Bu bağlamda ldquokutsalrdquo olan bizim bağlamımızdaki ebeveyne karşı huumlrmete (tokeocircn Pin Pyth IV 218) olduğu gibi akrabalar arasındaki davranışlardaki temel normlara uymaya (homogonois Pin Pyth IV 145-146) savaşccedilının silah arkadaşlarının cesaretine karşı kadirbilirliğine ve tanrılar karşısındaki oumllccediluumlluuml bir cesaretle şekillenen haddinibilirliğine (alkan Pin Pyth IV 174 entyen [hellip] thymon Pin Nem IX 34-37) hatta cinsel birleşme esnasındaki eşlerin birbirine (oumlzellikle erkeğin ka-dına) karşı sergilediği muumlşfik davranışlara da (glykerais eunais Pin Pyth IX 12 to procircton eunas Pin Pyth IX 40 v) goumlnderme yapar Dolayısıyla Medeia buumlyuumlnuumln etkisiyle toplumsal normlara uygun şekilde davranarak kendi sınırları iccedilinde kalma yetisini yitirir Buumlyuuml yuumlzuumlnden kaybettiği bu yeti onu ldquoailerdquosinin (oikos) geldiği ldquosoyrdquoun (gonecirc) hatta bağlı olduğu tanrıların ldquodargınlıkrdquoına sebep olmasını engeller Bu yetinin kaybı ilk bakışta kişinin zihinsel olarak koumlrleşmesine bir tuumlr atecircrsquoye kapılmasına neden oluyor gibi goumlruumlnebilir Ancak iynksrsquouumln etkisi atecircrsquonin belirgin ve buumltuumlnuumlyle olumsuz ccedilerccedilevesine hapsedilemez Platonrsquoun (Phd 244a) acircşık olan ldquodivacircneleşirrdquo (mainetai) belirlemesi bu konuda oumlnemli bir aydınlanma sağlamaktadır Acircşık onu kendinden geccediliren maniarsquoyla baş etmeye ccedilalışırken macircşuk hacirclacirc sophrosynecircrsquonin kendisine sağladığı soğukkanlılığı korur Sophrosynecircrsquonin sağladığı soğukkanlık her ne kadar oumlvuumllesi bir nitelik olarak sunulsa da maniarsquonın kendinden geccediliren youmlnuuml insanın tanrılarla kurabileceği olası bağlantılara zemin hazırlar Nitekim Platon (Phd 256b) ldquoinsani ihtiyatrdquo (sophrosynecirc anthrocirc-pinecirc) ile ldquotanrısal ilhamrdquo (theia mania) arasındaki keskin ayrımı dile getirirken maniarsquonın insanla tanrılar arasındaki sınırı belirsizleştiren youmlnuumlne dikkati ccedileker Benzer şekilde Dionysos kuumlltuumlnuumln sadık takipccedilileri kendinden geccedilip tanrıların belirlediği sınırları dahi umursamayan davranışları yuumlzuumlnden Mainades başka soumlzlerle Maniarsquolı-olanlar biccediliminde adlandırılırlar Ancak son ccediloumlzuumlmlemede mania farklı bakış accedilılarına goumlre iyi ve koumltuuml youmlnleri olan ikircikli bir ruh durumunu ifade eder

Pindarosrsquota kimi zaman (Olym IX 39 Nem XI 48) sınırların net bir şekilde ihlal edildiği ldquocinnetrdquoe goumlnderme yapan mania daha geniş ccedilerccedilevede ele alındığında iynksrsquole bağlantılı ola-rak bir tuumlr esrikliğe goumlnderme yapmak amacıyla da kullanılır Nitekim iynksrsquouumln buumlyuumlsel etkisi mecazi bir uumlslupla şoumlyle dillendirilir (Pin Nem IV 35-36)

[hellip] ἀπειρομάχας ἐών κε φανείη εἴϋγγι δrsquo ἕλκομαι ἦτορ νεομηνίᾳ θιγέμεν ah ne ccedilare cezbelendim yuumlreğimde bir iynksrsquole değinmek uumlzere yeni-ay bayramına

Pindaros anlatımını kısa kesmek zorunda kaldığında sıklıkla bu tarzda mecazi bir ifade kullanır Bu kısım bize iynksrsquouumln kurbanını hangi niteliğiyle ve nasıl cezbettiği konusunda hemen hemen hiccedilbir şey soumlylemezken oumlzlem ve hasret temalarına yaptığı vurguyla belirginleşmektedir (Palaiogeorgoursquonun (2003 261-262) işaret ettiği gibi buradaki de partikeli Pindarosrsquoun bir dize oumlnce ifade ettiği ldquoşarkının yasalarırdquonın (tethmos) dışına ccedilıktığının bir goumlstergesidir Zira

Erman GOumlREN 160

iynksrsquouumln etkisi Hubbardrsquoın (1985 107 vdd) formuumlle ettiği ayrımla physisrsquoin ldquodoğalrdquo olanın ldquotanınan bilinen aşina olunanrdquo sınırları iccedilinde kal(a)maz dışarıdan bir eklenti olarak gelen ve ldquoyabancıya oumltekiye aitrdquo olan tekhnecircrsquonin sağladığı oumlzguumlrluumlk alanında eyler Her ne kadar kuşun tanrısal koumlkeni ve doğasının buumlyuumldeki etkin roluuml oumlnemli olsa da son ccediloumlzuumlmlemede buumlyuuml uygula-ması bir tekhnecirc olarak ifa edilir) Bu doğrultuda iynks soumlz konusu oumlzlem ve hasreti alevlendir-mesinin yanı sıra oumlzlemin nesnesine kişiyi youmlnlendirmesiyle de oumln plana ccedilıkar Bu konuda daha net bir fikir veren Theokritosrsquota iynksrsquoe ilişkin bazı ayrıntılar belirmeye başlar Theokritosrsquoun ikinci eidyllionrsquou boyunca tekrarlanan bir ifade dikkat ccedilekicidir (Id II 17 22 26 37 42 47 63)

Ἶυγξ ἕλκε τὺ τῆνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα

Ey Iynks cezbet o yiğidi benim evime doğru

Theokritosrsquoun bir aşk buumlyuumlsuuml rituumleli bağlamına yerleştirdiği bu tekrarlanan ifade iynksrsquouumln buumlyuumlsuumlnuumln etkisi altındaki kişiyi fiziksel olarak da youmlnlendirebileceğini ortaya koyar Pinda-rosrsquotakine benzer şekilde Theokritosrsquota da vurgulanan elkocircelkomai fiili oldukccedila geniş bir anlam alanına sahiptir Oumlyle ki soumlz konusu fiil gecenin zifiri karanlığının Heliosrsquoun ışığının peşinden ccedilekilmesini (Hom Il 8485-486) yayın gerilmesini (Hom Il IV 122 Od XXI 419 Hdt III 21 Xen An IV 2 28) ya da kılıcın kınından ccedilekilmesini (Hom Il I 194 Sop Ant 1233 Eur Rh 576) ifade edebilir Pindarosrsquoun (Pyth II 90-91) ldquoboumlyleleri | gererek oumllccediluuml ipini ccedilok ileriye peşinen belirlerler kalplerindeki ıstıraplı yarayırdquo (stathmas de tinos elkomenoi | perissas enepaksan helkos odynaron heacirci prosthe kardiacirci) soumlzleriyle ifade ettiği oldukccedila tartışmalı metaforundaki kullanımından hareketle elkomai fiilinin hiccedil değilse bir sınır durumunu belirle-mekle ilişkilendirildiği net bir şekilde accedilığa ccedilıkmaktadır Benzer şekilde Pindarosrsquoun yukarı-daki dizesinde orta ccedilatıda yer alan elkomai fiilinin ifade ettiği cezbenin belirli bir sınır duruma gelindiğine goumlnderme yaptığı soumlylenebilir Theokritosrsquoun dizeleri bağlamında buumlyuumlnuumln etkisi altındaki acircşığın macircşuğu Simaitharsquonın evine youmlnelmesi evin ortasında konumlanan ldquoocakrdquola simgelenen kadının sabitliğine goumlnderme yapar (Segal 1985 104) Dolayısıyla elkomai fiili bu bağlamda da belirli bir sınıra ulaşmayı ailenin kutsal alanına yaklaşmayı ifade eder ldquoOcakrdquoın ( hestia) evle yakın ilişkisi kadın erkek ilişkilerinin ayrıntılarını ifade eden acircdetlere ve rituumlellere kadar genişletilebilir Artemidorosrsquoun ruumlya yorumu bu bağlamda değerlendirilebilir (II 10 41 vdd)

ἀνακαίειν δὲ δοκεῖν πῦρ ταχέως ἀναπτόμενον καὶ ἐφrsquo ἑστίας καὶ ἐν κλιβάνῳ ἀγαθὸν καὶ παίδων σημαίνει γονήνmiddot ἔοικε γὰρ καὶ ἡ ἑστία καὶ ὁ κλίβανος γυναικὶ [hellip] τὸ δὲ ἐν αὐτοῖς πῦρ ἔγκυον ἔσεσθαι τὴν γυναῖκα μαντεύεται ldquoOumlyle goumlruumlnuumlyor ki hızlı bir şekilde tutuşturarak ocakta ya da tandırda ateş yakmak iyi bir ccedilocuğun doğacağına işaret eder nitekim hem ocak hem de tandır kadına benzer [hellip] oumlyle ki bunların iccedilindeki ateş kadının gebe kalacağı kehanetinde bulunurrdquo

Evin ortasındaki ldquoocakrdquo (hestia) kadının rahmiyle oumlzdeşleştirilir Kadından doğan ldquobebekrdquo (bre-phos) babası ya da babasının soyundan bir erkeğin koyduğu adını alıp bir ldquoccedilocukrdquo (pais) haline gelirken ailenin sembolik rahmi olan ldquoocakrdquotan (hestia) yeniden doğar Dolayısıyla elkomairsquola buumlyuumllenen kişinin ldquoailerdquonin (oikos) kendi oumlzuumlnuuml yeniden uumlreterek suumlrduumlrduumlğuuml alan olan ldquoocakrdquoın (hestia) sınırına kadar getirildiği kastedilir Bu sınırın oumltesine geccedilmek ailenin yeni nesiller meydana getirmesini engelleyebilecek bir muumldahale anlamına gelebilir Ancak sınırda karşı-laşma oumlzlemi ve hasreti baskın ccedilıkar ve sınıra gelmeyen macircşuk yuumlzuumlnden aşk acısı ccedilekilir

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 161

Aşkın cazibesi uğruna tehlikeye atılan buumltuumln ldquoailerdquonin (oikos) geleceğidir Dolayısıyla buumlyuuml rituumlelinin buumlyuumlcuumlye sağladığı oldukccedila guumlccedilluuml bir ccedilekim guumlcuumlduumlr (Theokritosrsquoun vurguladığı bu ccedilekim guumlcuuml Latin takipccedilisi Vergilius (Eclog VIII 64-109) tarafından da şiirsel bir tema olarak kullanılmıştır)

Segalrsquoin (1973 42-43) işaret ettiği gibi Theokritosrsquoun eidyllionrsquounun ilk yarısı aşk acısının umutsuzluğun goumllgesi altında ldquokhitonik Hekaterdquoye (tacirci khoniacirci thrsquo Hekatacirci Theoc Id II 12) seslenişle suumlrerken ikinci yarısında şair yuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlne ccedilevirir Artık karanlığın guumlccedilleri yerine goumlkyuumlzuumlnuuml aydınlatan Selenersquoden medet umulmaktadır (Theoc Id II 69 75 81 87 93 99 105 111 117 123 129 135)

φράζεό μευ τὸν ἔρωθ᾽ ὅθεν ἵκετο πότνα Σελάνα

Gel haydi ey sahibe Selene aşkımı ilan ettiğim yere

Hekatersquoden uzaklaşmak buumlyuumlsel olandan iynksrsquouumln guumlcuumlnuumln işlediği alandan uzaklaşmak de-mektir Larsonrsquoun (2007 166-167) dikkati ccedilektiği uumlzere Hekate MOuml V yuumlzyıldan oumlnce Thes-salia tanrıccedilası Enodia (Yolda-olan) ile bağdaştırılmış ve bu ad onun sanlıklarından biri olarak kullanılmıştır Enodiarsquonın erken doumlnemdeki doğasıyla ilgili bilgimiz kısıtlı olmasına rağmen Hellen pantheonrsquounda Hekatersquonin buumlyuuml uygulamalarının hacircmisi olmasının koumlkeninde Eno-diarsquoyla olan ilişkisini varsaymak akla yakın goumlruumlnmektedir Nitekim Sophoklesrsquoin Rhizoto-moirsquoundan aktarılan bir fragmanda (fr 534 TrGF) kadınlar buumlyuumlsel amaccedillarla kullanılan bazı otlar toplarken tanrıccedilaya einodia Hekate biccediliminde seslenirler Thessaliarsquolı yerel tanrıccedila E(i)nodia da Pan-Hellenik Hekate gibi evlerin ve ccedilocukların koruyucusudur Dolayısıyla buumlyuumllenenin eve gelebilmesi Hekatersquonin iznine ve buumlyuumlsel guumlccedilleri aracılığıyla sağlayacağı yardıma bağlıdır Nitekim oumlzellikle geccedil doumlnemde Khaldaia Kehanetlerirsquoyle bağlantılı bir şekilde Hekatikos Strop-halos olarak adlandırılan bir tekerlek (Mic Psell Chal 13317) iynksrsquouumlnkine ccedilok benzer buuml-yuumlsel işlevler iccedilin theourgosrsquolar tarafından kullanılırdı (Karivieri 2010 425) Tekrarlanan bu yeni ifadeyle Theokritos aynı zamanda bir ay tanrısı olan Hekatersquonin yuumlklendiği buumlyuumlsel mis-yonunu Selenersquoye devrettiğini ima eder Pindaros ise bu oumlzelleşmiş tanrıccedilalar yerine iynksrsquouumln buumlyuumlselliğinin kaynağı olarak doğrudan Aphroditersquoyi işaret eder Pindarosrsquoun ldquoyeni-ay bay-ramırdquona (neomecircnia) yaptığı vurgu iynks ve onunla ilişkili buumlyuuml uygulamalarının ldquoayrdquodan sorumlu tanrısal guumlccedillerle yakınlığını hatırlatmaktadır

Iynksrsquouumln Mitolojik Kimliği ve Fiziksel Doğası

Oumlte yandan Iynks aynı zamanda gerccedilek bir mitolojik karakterdir Kallimakhos (fr 685 Pfeiffer) Iynksrsquouumln Ekhorsquonun nympha olan kızlarından biri olduğunu Zeusrsquou buumlyuumllemeye kalkıştığından Hera tarafından iynks kuşuna doumlnuumlştuumlruumllduumlğuumlnuuml ifade eder Bu mitolojik bağlantı kuşun sesine yapılan vurguyu guumlccedillendirmektedir Oumlte yandan ikinci bir değişke olarak skholionrsquolarda akta-rıldığına goumlre (Sch ad Theoc II 17 Sch ad Pin Pyth IV 380 Sch ad Pin Nem IV 56 Tz ad Lycoph 310 Phot ι 273) Peitho (İkna) ile Panrsquoın kızları olan Iynks Zeusrsquou Iorsquoya buumlyuuml marifetiyle acircşık etmek iccedilin ccedilabalamıştır Bunun uumlzerine Hera onu cezalandırarak ldquoiynksrdquo (Iynx torquilla) adlı bir kuşa ya da taşa doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Panrsquoın cinsellikle yakın bağlantısı ve Pei-thorsquonun ldquoiknardquonın henuumlz sekuumllerleşmemiş buumlyuumlsel yanını vurgulayan etkinlik alanı Iynksrsquouumln mitsel doğasının belirleyicileridir Iynksrsquouumln ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo youmlnuuml Suidarsquoda (Suid ι 759 sv iynks) accedilıkccedila ifade edilerek ldquokuumlccediluumlk suumlrtuumlkrdquo anlamındaki kinaidionrsquola oumlzdeşleştirilir Pindarosrsquoun yukarıdaki dizelerinde zikredilen Peitho şairin mythosrsquoun bu ikinci değişkesini oumln plana ccedilıkar-dığına kanıt goumlsterilebilir Peithocirc (ikna etmek) ile bia (cebir) arasında oluşan karşıtlık Klasik Doumlnemrsquoin demokratikleşen ortamında oldukccedila belirgindir Kleisthenes reformları sonrasında

Erman GOumlREN 162

Hellen soylusu iccedilin peithocirc medeni bir birey olmakla eş anlamlıydı Oysa bia (cebir) eski kah-ramanlar ccedilağına oumlzguuml hoyratlığa vurgu yapar Pindarosrsquoun Peithorsquou Iynksrsquouumln annesi olarak su-nan mythos değişkesini esas alması bu bakımdan da oumlnemlidir Iason Medeiarsquoyı ldquohoyratlıkrdquola değil ldquoiknardquonın goumlruumlnuumlşteki inandırıcılığıyla razı eder

Geleneğin başka bir kanadından beslenen Nikandrosrsquoun (Nic apud Ant Lib 9 = fr 54 Gow ‐ Schofield) aktardığı bir diğer oumlykuumlye goumlre Iynks Pierosrsquoun dokuz kızından biridir Pierosrsquoa ilişkin anlatılardan birinde Linos ya da Oiagrosrsquoun da babası olduğu bildirilir Bu durumda Orpheusrsquoun da buumlyuumlkbabası olur o ve kızkardeşleri Mousarsquolarla muumlzikal bir rekabete girmeye cuumlret edince herbiri farklı kuşlara doumlnuumlştuumlruumlluumlr o da iynks adlı bir kuşa doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Iynksrsquouumln soydaşı Orpheusrsquola yolları daha sonra yeniden kesişecektir

Kuş olarak buumlyuumlsel roluumlyle birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde iynks mythosrsquoun birinci ve ikinci de-ğişkelerinde aşk buumlyuumlsuuml yuumlzuumlnden Herarsquoyla ccedilatışırken son değişkede muumlziğin buumlyuumlleyiciliğiyle Mousarsquoların şahsında Apollonrsquoa meydan okumaktadır Oumlte yandan Herarsquonın karşısında evliliğin kutsallığını tehlikeye sokarken Apollonrsquoun nezdinde tanrısal kehanetin kaccedilınılmazlığını tartı-şılır hale getirir Dolayısıyla ilkinde iynksrsquouumln evliliğin sabit ilişki biccedilimine itirazı ikincisinde Apollonrsquoun sağduyunun altını ccedilizen bilicilik geleneğine başka soumlzlerle kaderin belirleyiciliğine youmlnelir

Iynksrsquouumln kanlı canlı bir kuş olarak nitelikleri bu mitolojik arka planına ışık tutmaktadır Bu kuşa ilişkin Aristoteles (HA 504a) şunları kaydeder

ὀλίγοι δέ τινες δύο μὲν ἔμπροσθεν δύο δrsquo ὄπισθεν οἷον ἡ καλουμένη ἴυγξ Αὕτη δrsquo ἐστὶ μικρῷ μὲνμείζων σπίζης τὸ δrsquo εἶδος ποικίλον ἴδια δrsquo ἔχει τά τε περὶ τοὺς δακτύλους καὶ τὴν γλῶτταν ὁμοίαν τοῖς ὄφεσιν ἔχει γὰρ ἐπὶ μῆκος ἔκτασιν καὶ ἐπὶ τέτταρας δακτύλους καὶ πάλιν συστέλλεται εἰς ἑαυτήν Ἔτι δὲ περιστρέφει τὸν τράχηλον εἰς τοὐπίσω τοῦ λοιποῦ σώματος ἠρεμοῦντος καθάπεροἱ ὄφεις Ὄνυχας δrsquo ἔχει μεγάλους μὲν ὁμοίως μέντοιπεφυκότας τοῖς τῶν κολοιῶν τῇ δὲ φωνῇ τρίζει Bazı kuşların hem oumlnde hem de arkada ikişer tırnağı bulunur bunun gibi olanlardan birine iynks adı verilmiştir Bu kuş ldquoispinozrdquodan (spiza) bi-razcık daha buumlyuumlktuumlr ve vuumlcudu alacalıdır Kendine has tırnaklara sa-hiptir ve dili yılanınki gibidir Zira dilini doumlrt parmak genişliğinde dışarı ccedilıkarır ve geri iccedileri alır Bunun yanı sıra bedeni hareketsiz tutarak boy-nunu tıpkı yılan gibi arkaya ve oumlne ccedilevirebilir Penccedileleri kuumlccediluumlk kargala-rınki gibi iricedir Yuumlksek sesle ccedilığrışır

ldquoAğaccedilkakanrdquo (Picidae) ailesine mensup bir kuş olan iynksrsquouumln gerek ornitoloji terminolojisindeki Latince adı (Iynx Torquilla) gerek Tuumlrkccedilersquodeki ccedileşitli adları (Boyunccedileviren Boyundoumlnduumlren) gerekse belli başlı Batı dillerindeki adları (İng Wryneck [Eğri-boyun] Fr Torcol Fourmilier [Boynunu-ccedileviren karıncayiyen] Alm Wendehals [Boyun-ccedileviren]) bu kuşun boynunu ccedilevirerek yaptığı kendine has hareketlere dikkat ccedilekmektedir Fransızca adında vurgulandığı uumlzere diğer ağaccedilkakanlar gibi ccediloğunlukla karınca ile beslenir Ancak buumltuumln diğer ağaccedilkakanların tersine goumlccedilmen bir kuştur Kışı Hindistan ovalarında ya da tropikal Afrikarsquoda geccedilirir Mayıs ayında yumurtlamak uumlzere Avruparsquoya goumlccedil eder (Wood 1864 563-564 Blanford 1895 78-79) Boyunccedilevirenler ccediliftleşme doumlneminde eşlerine kur yapmak ve rahatsız edildiklerinde duumlşman-larını korkutmak uumlzere kendilerine oumlzguuml hareketler yaparlar Oumlnce kuyruk tuumlylerini aralayarak boynunlarını uzatırlar ve baş tuumlylerini yukarı doğru kısa bir ibik halinde kaldırırlar sonra

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 158

Ancak keskin temrenlerin tanrıccedilası bağladı iynksrsquouuml

215 doumlrt-ispitli kaccedilınılmaz tekerleğe ilk olarak Kyprogeneia getirdi insanlara

Olymposrsquotan divacircne (eden) kuşu oumlğretti Aisonoğluna macirchir olmayı niyazda efsunda boumlylelikle alıp goumltuumlrduuml Medeiarsquonın ebeveynine huumlrmetini bu yuumlzden Hellas hasretiyle kamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihnini

220 Hemen goumlsteriverdi ona babasının imtihanlarını kazanmanın yollarını kattı zeytinyağını

(pan)zehirlere verdi mesh etmeleri iccedilin kendilerini korkunccedil ıstıraplara deva olsun diye Anlaştılar karşılıklı tatlı izdivaccedilla kavuşmak iccedilin birbirlerine

Iasonrsquonun Medeiarsquoyı buumlyuumlleyerek acircşık etmesi Eski Yunan Edebiyatı ccedilerccedilevesinde oldukccedila bili-nen bir oumlykuumlduumlr Ancak buumlyuumlnuumln rituumleline ilişkin yukarıdaki ayrıntılar Pindarosrsquota diğer antik yazarlarınkinden farklı bir goumlruumlnuumlmle karşımıza ccedilıkar Oumlyle ki mythosrsquoun aktarıldığı diğer me-tinlerde de yani gerek Euripidesrsquote (Med 526-531) gerek Apollonios Rhodiosrsquota (Argon III 6-166 ve 275-298) gerekse Ovidiusrsquota (Met VII 11-12) Medeia Iasonrsquoa Aphroditersquonin yardı-mıyla acircşık edilir ancak bu oumlrneklerde Medeiarsquonın macircşuku buumlyuumlleme etkinliğine muumldacirchil değil-dir Pindarosrsquoun epinikionrsquolarındaki pek ccedilok mythos anlatımında yapıldığı gibi Pin Pyth IVrsquote de kimi ayrıntıları Pan-Hellenik dinleyicilerin imgelemine terk ederek ccedilağdaş okuyucunun me-rakı alabildiğine alevlendirilmektedir Temel soru şudur Iason bu buumlyuuml etkinliğine nasıl muumldacirc-hil olmuştur Daha kestirmesi buumlyuuml malzemesi olan iynks kuşuyla ne yapmıştır da Medeiarsquoyı buumlyuumllemiştir

Boyunccedileviren kuşu bir tekerleğe bağlanıp ccedilevrilerek tanrıları ikna etmek uumlzere buumlyuumlsel amaccedil-larla kullanılan bir kuş olarak bilinir Ancak Detiennersquoin (1994 83) dikkati ccedilektiği uumlzere iynksrsquouumln Hellencersquode uumlccedil farklı anlamı vardır (1) bir kuş tuumlruuml (2) aşk buumlyuumlsuumlnde kullanılan bir araccedil (doumlrt-ispitli tekerlek) (3) ve son olarak aşk iksirleri konususunda uzman olan buumlyuumlcuuml kadın

Pindarosrsquoun yukarıdaki dizeleri arasındaki belirsiz bağlamda da olsa iynksrsquouumln bu temel anlamlarından oumlzellikle ilk ikisinin ipuccedilları ortaya ccedilıkmaktadır Kuşun Hellence adı olan iynks pocircy(n)ks (balıkccedilıl) stri(n)ks (baykuş) syrinks (kaval) salpinks (borazan) gibi kimi kuşların ya da muumlzik aletlerinin morfolojisini yansıtmaktadır Etimolojisi kesin olarak bilinmemektedir ve antikccedilağda dillendirilen ldquoccedilınlamakrdquo ya da ldquovızıldamakrdquo anlamındaki iyzocirc fiilden tuumlrediği fikri (Dam in Par 9512) popuumller bir yaklaşım olduğundan ccedilağdaş etimoloji ccedilevrelerinde destek bulamamıştır (Chantraine 1968 473) Rituumlel iccedilindeki işlevini belirten mainas sanlığına dair yorum ccedilatallanan ancak sonuccedil itibariyle belirli bir kavşak noktasında yeniden kesişen bir seyir izler Braswell (1988 ad loc) yukarıda ldquodivacircne (eden)rdquo biccediliminde karşıladığımız mainas san-lığının substantif değil sıfat olarak değerlendirilmesi ve ldquodivacircne edenrdquo olarak ccedilevrilmesi gerek-tiği yorumunda bulunur (Eur Ba 915) Bu yaklaşımın bir oumllccediluumlde geccedilerli olduğu inkacircr edilemez Ancak bizce burada bilinccedilli bir şekilde başvurulan olası bir ccedilift anlamlılığın goumlzden kaccedilı-rılmaması gerekmektedir Oumlyle ki Faraonersquoun (1993a 10-11 n 33) ileri suumlrduumlğuuml gibi sonuccedilta buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquonın divacircneleştiğinin kabul edilmesi zorunlu olsa da bu sonuca sympatheia aracılığıyla ulaşıldığı dolayısıyla rituumlel esnasında iynksrsquouumln de aynı durumda olduğu fikri akla yakın goumlruumlnmektedir Antikccedilağda buumlyuuml uygulamalarında sympatheiarsquonın baskın roluumlne daha sonra yeniden doumlneceğiz

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 159

Iynksrsquouumln ldquodivacircne (eden)rdquo niteliği Iasonrsquoa Medeiarsquonın ebeveynine karşı beslediği ldquohuumlrmetrdquoi (aidocircs) elinden alabilecek bir ldquomaharetrdquo (sophia) kazandırır Şuumlphesiz aidocircs soumlzcuumlğuumlnuumln goumln-derme alanı iccedilinde kadının ldquoiffetrdquoi de vardır (Hdt I 8 3) ve Iasonrsquola ilişkisi ccedilerccedilevesinde Medeiarsquonın kaybettiği değerler listesinde ldquoiffetrdquo baş sıralarda yer alır Ancak buradaki bağ-lamda aidocircsrsquounu yitirmiş olmak demek oumlzellikle kişinin toplumsal konumu ccedilerccedilevesinde oldukccedila oumlnemli bir yara alması anlamına gelir Cairns (1993 176 vd) Pindaros bağlamındaki aidocircsrsquou ldquoaşırılıktan kaccedilınmak tanrısal dargınlığa karşı duyarlılıkrdquo olarak tanımlar Temelde aidocircs toplumsal ve dinsel ldquokutsalrdquola birey arasındaki sınır ccedilizgisinde gerektiği gibi dinsel bir ldquohuşucircrdquo ya da toplumsal normlara uygun bir ldquohicaprdquola durmayı ifade eder Bu bağlamda ldquokutsalrdquo olan bizim bağlamımızdaki ebeveyne karşı huumlrmete (tokeocircn Pin Pyth IV 218) olduğu gibi akrabalar arasındaki davranışlardaki temel normlara uymaya (homogonois Pin Pyth IV 145-146) savaşccedilının silah arkadaşlarının cesaretine karşı kadirbilirliğine ve tanrılar karşısındaki oumllccediluumlluuml bir cesaretle şekillenen haddinibilirliğine (alkan Pin Pyth IV 174 entyen [hellip] thymon Pin Nem IX 34-37) hatta cinsel birleşme esnasındaki eşlerin birbirine (oumlzellikle erkeğin ka-dına) karşı sergilediği muumlşfik davranışlara da (glykerais eunais Pin Pyth IX 12 to procircton eunas Pin Pyth IX 40 v) goumlnderme yapar Dolayısıyla Medeia buumlyuumlnuumln etkisiyle toplumsal normlara uygun şekilde davranarak kendi sınırları iccedilinde kalma yetisini yitirir Buumlyuuml yuumlzuumlnden kaybettiği bu yeti onu ldquoailerdquosinin (oikos) geldiği ldquosoyrdquoun (gonecirc) hatta bağlı olduğu tanrıların ldquodargınlıkrdquoına sebep olmasını engeller Bu yetinin kaybı ilk bakışta kişinin zihinsel olarak koumlrleşmesine bir tuumlr atecircrsquoye kapılmasına neden oluyor gibi goumlruumlnebilir Ancak iynksrsquouumln etkisi atecircrsquonin belirgin ve buumltuumlnuumlyle olumsuz ccedilerccedilevesine hapsedilemez Platonrsquoun (Phd 244a) acircşık olan ldquodivacircneleşirrdquo (mainetai) belirlemesi bu konuda oumlnemli bir aydınlanma sağlamaktadır Acircşık onu kendinden geccediliren maniarsquoyla baş etmeye ccedilalışırken macircşuk hacirclacirc sophrosynecircrsquonin kendisine sağladığı soğukkanlılığı korur Sophrosynecircrsquonin sağladığı soğukkanlık her ne kadar oumlvuumllesi bir nitelik olarak sunulsa da maniarsquonın kendinden geccediliren youmlnuuml insanın tanrılarla kurabileceği olası bağlantılara zemin hazırlar Nitekim Platon (Phd 256b) ldquoinsani ihtiyatrdquo (sophrosynecirc anthrocirc-pinecirc) ile ldquotanrısal ilhamrdquo (theia mania) arasındaki keskin ayrımı dile getirirken maniarsquonın insanla tanrılar arasındaki sınırı belirsizleştiren youmlnuumlne dikkati ccedileker Benzer şekilde Dionysos kuumlltuumlnuumln sadık takipccedilileri kendinden geccedilip tanrıların belirlediği sınırları dahi umursamayan davranışları yuumlzuumlnden Mainades başka soumlzlerle Maniarsquolı-olanlar biccediliminde adlandırılırlar Ancak son ccediloumlzuumlmlemede mania farklı bakış accedilılarına goumlre iyi ve koumltuuml youmlnleri olan ikircikli bir ruh durumunu ifade eder

Pindarosrsquota kimi zaman (Olym IX 39 Nem XI 48) sınırların net bir şekilde ihlal edildiği ldquocinnetrdquoe goumlnderme yapan mania daha geniş ccedilerccedilevede ele alındığında iynksrsquole bağlantılı ola-rak bir tuumlr esrikliğe goumlnderme yapmak amacıyla da kullanılır Nitekim iynksrsquouumln buumlyuumlsel etkisi mecazi bir uumlslupla şoumlyle dillendirilir (Pin Nem IV 35-36)

[hellip] ἀπειρομάχας ἐών κε φανείη εἴϋγγι δrsquo ἕλκομαι ἦτορ νεομηνίᾳ θιγέμεν ah ne ccedilare cezbelendim yuumlreğimde bir iynksrsquole değinmek uumlzere yeni-ay bayramına

Pindaros anlatımını kısa kesmek zorunda kaldığında sıklıkla bu tarzda mecazi bir ifade kullanır Bu kısım bize iynksrsquouumln kurbanını hangi niteliğiyle ve nasıl cezbettiği konusunda hemen hemen hiccedilbir şey soumlylemezken oumlzlem ve hasret temalarına yaptığı vurguyla belirginleşmektedir (Palaiogeorgoursquonun (2003 261-262) işaret ettiği gibi buradaki de partikeli Pindarosrsquoun bir dize oumlnce ifade ettiği ldquoşarkının yasalarırdquonın (tethmos) dışına ccedilıktığının bir goumlstergesidir Zira

Erman GOumlREN 160

iynksrsquouumln etkisi Hubbardrsquoın (1985 107 vdd) formuumlle ettiği ayrımla physisrsquoin ldquodoğalrdquo olanın ldquotanınan bilinen aşina olunanrdquo sınırları iccedilinde kal(a)maz dışarıdan bir eklenti olarak gelen ve ldquoyabancıya oumltekiye aitrdquo olan tekhnecircrsquonin sağladığı oumlzguumlrluumlk alanında eyler Her ne kadar kuşun tanrısal koumlkeni ve doğasının buumlyuumldeki etkin roluuml oumlnemli olsa da son ccediloumlzuumlmlemede buumlyuuml uygula-ması bir tekhnecirc olarak ifa edilir) Bu doğrultuda iynks soumlz konusu oumlzlem ve hasreti alevlendir-mesinin yanı sıra oumlzlemin nesnesine kişiyi youmlnlendirmesiyle de oumln plana ccedilıkar Bu konuda daha net bir fikir veren Theokritosrsquota iynksrsquoe ilişkin bazı ayrıntılar belirmeye başlar Theokritosrsquoun ikinci eidyllionrsquou boyunca tekrarlanan bir ifade dikkat ccedilekicidir (Id II 17 22 26 37 42 47 63)

Ἶυγξ ἕλκε τὺ τῆνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα

Ey Iynks cezbet o yiğidi benim evime doğru

Theokritosrsquoun bir aşk buumlyuumlsuuml rituumleli bağlamına yerleştirdiği bu tekrarlanan ifade iynksrsquouumln buumlyuumlsuumlnuumln etkisi altındaki kişiyi fiziksel olarak da youmlnlendirebileceğini ortaya koyar Pinda-rosrsquotakine benzer şekilde Theokritosrsquota da vurgulanan elkocircelkomai fiili oldukccedila geniş bir anlam alanına sahiptir Oumlyle ki soumlz konusu fiil gecenin zifiri karanlığının Heliosrsquoun ışığının peşinden ccedilekilmesini (Hom Il 8485-486) yayın gerilmesini (Hom Il IV 122 Od XXI 419 Hdt III 21 Xen An IV 2 28) ya da kılıcın kınından ccedilekilmesini (Hom Il I 194 Sop Ant 1233 Eur Rh 576) ifade edebilir Pindarosrsquoun (Pyth II 90-91) ldquoboumlyleleri | gererek oumllccediluuml ipini ccedilok ileriye peşinen belirlerler kalplerindeki ıstıraplı yarayırdquo (stathmas de tinos elkomenoi | perissas enepaksan helkos odynaron heacirci prosthe kardiacirci) soumlzleriyle ifade ettiği oldukccedila tartışmalı metaforundaki kullanımından hareketle elkomai fiilinin hiccedil değilse bir sınır durumunu belirle-mekle ilişkilendirildiği net bir şekilde accedilığa ccedilıkmaktadır Benzer şekilde Pindarosrsquoun yukarı-daki dizesinde orta ccedilatıda yer alan elkomai fiilinin ifade ettiği cezbenin belirli bir sınır duruma gelindiğine goumlnderme yaptığı soumlylenebilir Theokritosrsquoun dizeleri bağlamında buumlyuumlnuumln etkisi altındaki acircşığın macircşuğu Simaitharsquonın evine youmlnelmesi evin ortasında konumlanan ldquoocakrdquola simgelenen kadının sabitliğine goumlnderme yapar (Segal 1985 104) Dolayısıyla elkomai fiili bu bağlamda da belirli bir sınıra ulaşmayı ailenin kutsal alanına yaklaşmayı ifade eder ldquoOcakrdquoın ( hestia) evle yakın ilişkisi kadın erkek ilişkilerinin ayrıntılarını ifade eden acircdetlere ve rituumlellere kadar genişletilebilir Artemidorosrsquoun ruumlya yorumu bu bağlamda değerlendirilebilir (II 10 41 vdd)

ἀνακαίειν δὲ δοκεῖν πῦρ ταχέως ἀναπτόμενον καὶ ἐφrsquo ἑστίας καὶ ἐν κλιβάνῳ ἀγαθὸν καὶ παίδων σημαίνει γονήνmiddot ἔοικε γὰρ καὶ ἡ ἑστία καὶ ὁ κλίβανος γυναικὶ [hellip] τὸ δὲ ἐν αὐτοῖς πῦρ ἔγκυον ἔσεσθαι τὴν γυναῖκα μαντεύεται ldquoOumlyle goumlruumlnuumlyor ki hızlı bir şekilde tutuşturarak ocakta ya da tandırda ateş yakmak iyi bir ccedilocuğun doğacağına işaret eder nitekim hem ocak hem de tandır kadına benzer [hellip] oumlyle ki bunların iccedilindeki ateş kadının gebe kalacağı kehanetinde bulunurrdquo

Evin ortasındaki ldquoocakrdquo (hestia) kadının rahmiyle oumlzdeşleştirilir Kadından doğan ldquobebekrdquo (bre-phos) babası ya da babasının soyundan bir erkeğin koyduğu adını alıp bir ldquoccedilocukrdquo (pais) haline gelirken ailenin sembolik rahmi olan ldquoocakrdquotan (hestia) yeniden doğar Dolayısıyla elkomairsquola buumlyuumllenen kişinin ldquoailerdquonin (oikos) kendi oumlzuumlnuuml yeniden uumlreterek suumlrduumlrduumlğuuml alan olan ldquoocakrdquoın (hestia) sınırına kadar getirildiği kastedilir Bu sınırın oumltesine geccedilmek ailenin yeni nesiller meydana getirmesini engelleyebilecek bir muumldahale anlamına gelebilir Ancak sınırda karşı-laşma oumlzlemi ve hasreti baskın ccedilıkar ve sınıra gelmeyen macircşuk yuumlzuumlnden aşk acısı ccedilekilir

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 161

Aşkın cazibesi uğruna tehlikeye atılan buumltuumln ldquoailerdquonin (oikos) geleceğidir Dolayısıyla buumlyuuml rituumlelinin buumlyuumlcuumlye sağladığı oldukccedila guumlccedilluuml bir ccedilekim guumlcuumlduumlr (Theokritosrsquoun vurguladığı bu ccedilekim guumlcuuml Latin takipccedilisi Vergilius (Eclog VIII 64-109) tarafından da şiirsel bir tema olarak kullanılmıştır)

Segalrsquoin (1973 42-43) işaret ettiği gibi Theokritosrsquoun eidyllionrsquounun ilk yarısı aşk acısının umutsuzluğun goumllgesi altında ldquokhitonik Hekaterdquoye (tacirci khoniacirci thrsquo Hekatacirci Theoc Id II 12) seslenişle suumlrerken ikinci yarısında şair yuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlne ccedilevirir Artık karanlığın guumlccedilleri yerine goumlkyuumlzuumlnuuml aydınlatan Selenersquoden medet umulmaktadır (Theoc Id II 69 75 81 87 93 99 105 111 117 123 129 135)

φράζεό μευ τὸν ἔρωθ᾽ ὅθεν ἵκετο πότνα Σελάνα

Gel haydi ey sahibe Selene aşkımı ilan ettiğim yere

Hekatersquoden uzaklaşmak buumlyuumlsel olandan iynksrsquouumln guumlcuumlnuumln işlediği alandan uzaklaşmak de-mektir Larsonrsquoun (2007 166-167) dikkati ccedilektiği uumlzere Hekate MOuml V yuumlzyıldan oumlnce Thes-salia tanrıccedilası Enodia (Yolda-olan) ile bağdaştırılmış ve bu ad onun sanlıklarından biri olarak kullanılmıştır Enodiarsquonın erken doumlnemdeki doğasıyla ilgili bilgimiz kısıtlı olmasına rağmen Hellen pantheonrsquounda Hekatersquonin buumlyuuml uygulamalarının hacircmisi olmasının koumlkeninde Eno-diarsquoyla olan ilişkisini varsaymak akla yakın goumlruumlnmektedir Nitekim Sophoklesrsquoin Rhizoto-moirsquoundan aktarılan bir fragmanda (fr 534 TrGF) kadınlar buumlyuumlsel amaccedillarla kullanılan bazı otlar toplarken tanrıccedilaya einodia Hekate biccediliminde seslenirler Thessaliarsquolı yerel tanrıccedila E(i)nodia da Pan-Hellenik Hekate gibi evlerin ve ccedilocukların koruyucusudur Dolayısıyla buumlyuumllenenin eve gelebilmesi Hekatersquonin iznine ve buumlyuumlsel guumlccedilleri aracılığıyla sağlayacağı yardıma bağlıdır Nitekim oumlzellikle geccedil doumlnemde Khaldaia Kehanetlerirsquoyle bağlantılı bir şekilde Hekatikos Strop-halos olarak adlandırılan bir tekerlek (Mic Psell Chal 13317) iynksrsquouumlnkine ccedilok benzer buuml-yuumlsel işlevler iccedilin theourgosrsquolar tarafından kullanılırdı (Karivieri 2010 425) Tekrarlanan bu yeni ifadeyle Theokritos aynı zamanda bir ay tanrısı olan Hekatersquonin yuumlklendiği buumlyuumlsel mis-yonunu Selenersquoye devrettiğini ima eder Pindaros ise bu oumlzelleşmiş tanrıccedilalar yerine iynksrsquouumln buumlyuumlselliğinin kaynağı olarak doğrudan Aphroditersquoyi işaret eder Pindarosrsquoun ldquoyeni-ay bay-ramırdquona (neomecircnia) yaptığı vurgu iynks ve onunla ilişkili buumlyuuml uygulamalarının ldquoayrdquodan sorumlu tanrısal guumlccedillerle yakınlığını hatırlatmaktadır

Iynksrsquouumln Mitolojik Kimliği ve Fiziksel Doğası

Oumlte yandan Iynks aynı zamanda gerccedilek bir mitolojik karakterdir Kallimakhos (fr 685 Pfeiffer) Iynksrsquouumln Ekhorsquonun nympha olan kızlarından biri olduğunu Zeusrsquou buumlyuumllemeye kalkıştığından Hera tarafından iynks kuşuna doumlnuumlştuumlruumllduumlğuumlnuuml ifade eder Bu mitolojik bağlantı kuşun sesine yapılan vurguyu guumlccedillendirmektedir Oumlte yandan ikinci bir değişke olarak skholionrsquolarda akta-rıldığına goumlre (Sch ad Theoc II 17 Sch ad Pin Pyth IV 380 Sch ad Pin Nem IV 56 Tz ad Lycoph 310 Phot ι 273) Peitho (İkna) ile Panrsquoın kızları olan Iynks Zeusrsquou Iorsquoya buumlyuuml marifetiyle acircşık etmek iccedilin ccedilabalamıştır Bunun uumlzerine Hera onu cezalandırarak ldquoiynksrdquo (Iynx torquilla) adlı bir kuşa ya da taşa doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Panrsquoın cinsellikle yakın bağlantısı ve Pei-thorsquonun ldquoiknardquonın henuumlz sekuumllerleşmemiş buumlyuumlsel yanını vurgulayan etkinlik alanı Iynksrsquouumln mitsel doğasının belirleyicileridir Iynksrsquouumln ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo youmlnuuml Suidarsquoda (Suid ι 759 sv iynks) accedilıkccedila ifade edilerek ldquokuumlccediluumlk suumlrtuumlkrdquo anlamındaki kinaidionrsquola oumlzdeşleştirilir Pindarosrsquoun yukarıdaki dizelerinde zikredilen Peitho şairin mythosrsquoun bu ikinci değişkesini oumln plana ccedilıkar-dığına kanıt goumlsterilebilir Peithocirc (ikna etmek) ile bia (cebir) arasında oluşan karşıtlık Klasik Doumlnemrsquoin demokratikleşen ortamında oldukccedila belirgindir Kleisthenes reformları sonrasında

Erman GOumlREN 162

Hellen soylusu iccedilin peithocirc medeni bir birey olmakla eş anlamlıydı Oysa bia (cebir) eski kah-ramanlar ccedilağına oumlzguuml hoyratlığa vurgu yapar Pindarosrsquoun Peithorsquou Iynksrsquouumln annesi olarak su-nan mythos değişkesini esas alması bu bakımdan da oumlnemlidir Iason Medeiarsquoyı ldquohoyratlıkrdquola değil ldquoiknardquonın goumlruumlnuumlşteki inandırıcılığıyla razı eder

Geleneğin başka bir kanadından beslenen Nikandrosrsquoun (Nic apud Ant Lib 9 = fr 54 Gow ‐ Schofield) aktardığı bir diğer oumlykuumlye goumlre Iynks Pierosrsquoun dokuz kızından biridir Pierosrsquoa ilişkin anlatılardan birinde Linos ya da Oiagrosrsquoun da babası olduğu bildirilir Bu durumda Orpheusrsquoun da buumlyuumlkbabası olur o ve kızkardeşleri Mousarsquolarla muumlzikal bir rekabete girmeye cuumlret edince herbiri farklı kuşlara doumlnuumlştuumlruumlluumlr o da iynks adlı bir kuşa doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Iynksrsquouumln soydaşı Orpheusrsquola yolları daha sonra yeniden kesişecektir

Kuş olarak buumlyuumlsel roluumlyle birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde iynks mythosrsquoun birinci ve ikinci de-ğişkelerinde aşk buumlyuumlsuuml yuumlzuumlnden Herarsquoyla ccedilatışırken son değişkede muumlziğin buumlyuumlleyiciliğiyle Mousarsquoların şahsında Apollonrsquoa meydan okumaktadır Oumlte yandan Herarsquonın karşısında evliliğin kutsallığını tehlikeye sokarken Apollonrsquoun nezdinde tanrısal kehanetin kaccedilınılmazlığını tartı-şılır hale getirir Dolayısıyla ilkinde iynksrsquouumln evliliğin sabit ilişki biccedilimine itirazı ikincisinde Apollonrsquoun sağduyunun altını ccedilizen bilicilik geleneğine başka soumlzlerle kaderin belirleyiciliğine youmlnelir

Iynksrsquouumln kanlı canlı bir kuş olarak nitelikleri bu mitolojik arka planına ışık tutmaktadır Bu kuşa ilişkin Aristoteles (HA 504a) şunları kaydeder

ὀλίγοι δέ τινες δύο μὲν ἔμπροσθεν δύο δrsquo ὄπισθεν οἷον ἡ καλουμένη ἴυγξ Αὕτη δrsquo ἐστὶ μικρῷ μὲνμείζων σπίζης τὸ δrsquo εἶδος ποικίλον ἴδια δrsquo ἔχει τά τε περὶ τοὺς δακτύλους καὶ τὴν γλῶτταν ὁμοίαν τοῖς ὄφεσιν ἔχει γὰρ ἐπὶ μῆκος ἔκτασιν καὶ ἐπὶ τέτταρας δακτύλους καὶ πάλιν συστέλλεται εἰς ἑαυτήν Ἔτι δὲ περιστρέφει τὸν τράχηλον εἰς τοὐπίσω τοῦ λοιποῦ σώματος ἠρεμοῦντος καθάπεροἱ ὄφεις Ὄνυχας δrsquo ἔχει μεγάλους μὲν ὁμοίως μέντοιπεφυκότας τοῖς τῶν κολοιῶν τῇ δὲ φωνῇ τρίζει Bazı kuşların hem oumlnde hem de arkada ikişer tırnağı bulunur bunun gibi olanlardan birine iynks adı verilmiştir Bu kuş ldquoispinozrdquodan (spiza) bi-razcık daha buumlyuumlktuumlr ve vuumlcudu alacalıdır Kendine has tırnaklara sa-hiptir ve dili yılanınki gibidir Zira dilini doumlrt parmak genişliğinde dışarı ccedilıkarır ve geri iccedileri alır Bunun yanı sıra bedeni hareketsiz tutarak boy-nunu tıpkı yılan gibi arkaya ve oumlne ccedilevirebilir Penccedileleri kuumlccediluumlk kargala-rınki gibi iricedir Yuumlksek sesle ccedilığrışır

ldquoAğaccedilkakanrdquo (Picidae) ailesine mensup bir kuş olan iynksrsquouumln gerek ornitoloji terminolojisindeki Latince adı (Iynx Torquilla) gerek Tuumlrkccedilersquodeki ccedileşitli adları (Boyunccedileviren Boyundoumlnduumlren) gerekse belli başlı Batı dillerindeki adları (İng Wryneck [Eğri-boyun] Fr Torcol Fourmilier [Boynunu-ccedileviren karıncayiyen] Alm Wendehals [Boyun-ccedileviren]) bu kuşun boynunu ccedilevirerek yaptığı kendine has hareketlere dikkat ccedilekmektedir Fransızca adında vurgulandığı uumlzere diğer ağaccedilkakanlar gibi ccediloğunlukla karınca ile beslenir Ancak buumltuumln diğer ağaccedilkakanların tersine goumlccedilmen bir kuştur Kışı Hindistan ovalarında ya da tropikal Afrikarsquoda geccedilirir Mayıs ayında yumurtlamak uumlzere Avruparsquoya goumlccedil eder (Wood 1864 563-564 Blanford 1895 78-79) Boyunccedilevirenler ccediliftleşme doumlneminde eşlerine kur yapmak ve rahatsız edildiklerinde duumlşman-larını korkutmak uumlzere kendilerine oumlzguuml hareketler yaparlar Oumlnce kuyruk tuumlylerini aralayarak boynunlarını uzatırlar ve baş tuumlylerini yukarı doğru kısa bir ibik halinde kaldırırlar sonra

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 159

Iynksrsquouumln ldquodivacircne (eden)rdquo niteliği Iasonrsquoa Medeiarsquonın ebeveynine karşı beslediği ldquohuumlrmetrdquoi (aidocircs) elinden alabilecek bir ldquomaharetrdquo (sophia) kazandırır Şuumlphesiz aidocircs soumlzcuumlğuumlnuumln goumln-derme alanı iccedilinde kadının ldquoiffetrdquoi de vardır (Hdt I 8 3) ve Iasonrsquola ilişkisi ccedilerccedilevesinde Medeiarsquonın kaybettiği değerler listesinde ldquoiffetrdquo baş sıralarda yer alır Ancak buradaki bağ-lamda aidocircsrsquounu yitirmiş olmak demek oumlzellikle kişinin toplumsal konumu ccedilerccedilevesinde oldukccedila oumlnemli bir yara alması anlamına gelir Cairns (1993 176 vd) Pindaros bağlamındaki aidocircsrsquou ldquoaşırılıktan kaccedilınmak tanrısal dargınlığa karşı duyarlılıkrdquo olarak tanımlar Temelde aidocircs toplumsal ve dinsel ldquokutsalrdquola birey arasındaki sınır ccedilizgisinde gerektiği gibi dinsel bir ldquohuşucircrdquo ya da toplumsal normlara uygun bir ldquohicaprdquola durmayı ifade eder Bu bağlamda ldquokutsalrdquo olan bizim bağlamımızdaki ebeveyne karşı huumlrmete (tokeocircn Pin Pyth IV 218) olduğu gibi akrabalar arasındaki davranışlardaki temel normlara uymaya (homogonois Pin Pyth IV 145-146) savaşccedilının silah arkadaşlarının cesaretine karşı kadirbilirliğine ve tanrılar karşısındaki oumllccediluumlluuml bir cesaretle şekillenen haddinibilirliğine (alkan Pin Pyth IV 174 entyen [hellip] thymon Pin Nem IX 34-37) hatta cinsel birleşme esnasındaki eşlerin birbirine (oumlzellikle erkeğin ka-dına) karşı sergilediği muumlşfik davranışlara da (glykerais eunais Pin Pyth IX 12 to procircton eunas Pin Pyth IX 40 v) goumlnderme yapar Dolayısıyla Medeia buumlyuumlnuumln etkisiyle toplumsal normlara uygun şekilde davranarak kendi sınırları iccedilinde kalma yetisini yitirir Buumlyuuml yuumlzuumlnden kaybettiği bu yeti onu ldquoailerdquosinin (oikos) geldiği ldquosoyrdquoun (gonecirc) hatta bağlı olduğu tanrıların ldquodargınlıkrdquoına sebep olmasını engeller Bu yetinin kaybı ilk bakışta kişinin zihinsel olarak koumlrleşmesine bir tuumlr atecircrsquoye kapılmasına neden oluyor gibi goumlruumlnebilir Ancak iynksrsquouumln etkisi atecircrsquonin belirgin ve buumltuumlnuumlyle olumsuz ccedilerccedilevesine hapsedilemez Platonrsquoun (Phd 244a) acircşık olan ldquodivacircneleşirrdquo (mainetai) belirlemesi bu konuda oumlnemli bir aydınlanma sağlamaktadır Acircşık onu kendinden geccediliren maniarsquoyla baş etmeye ccedilalışırken macircşuk hacirclacirc sophrosynecircrsquonin kendisine sağladığı soğukkanlılığı korur Sophrosynecircrsquonin sağladığı soğukkanlık her ne kadar oumlvuumllesi bir nitelik olarak sunulsa da maniarsquonın kendinden geccediliren youmlnuuml insanın tanrılarla kurabileceği olası bağlantılara zemin hazırlar Nitekim Platon (Phd 256b) ldquoinsani ihtiyatrdquo (sophrosynecirc anthrocirc-pinecirc) ile ldquotanrısal ilhamrdquo (theia mania) arasındaki keskin ayrımı dile getirirken maniarsquonın insanla tanrılar arasındaki sınırı belirsizleştiren youmlnuumlne dikkati ccedileker Benzer şekilde Dionysos kuumlltuumlnuumln sadık takipccedilileri kendinden geccedilip tanrıların belirlediği sınırları dahi umursamayan davranışları yuumlzuumlnden Mainades başka soumlzlerle Maniarsquolı-olanlar biccediliminde adlandırılırlar Ancak son ccediloumlzuumlmlemede mania farklı bakış accedilılarına goumlre iyi ve koumltuuml youmlnleri olan ikircikli bir ruh durumunu ifade eder

Pindarosrsquota kimi zaman (Olym IX 39 Nem XI 48) sınırların net bir şekilde ihlal edildiği ldquocinnetrdquoe goumlnderme yapan mania daha geniş ccedilerccedilevede ele alındığında iynksrsquole bağlantılı ola-rak bir tuumlr esrikliğe goumlnderme yapmak amacıyla da kullanılır Nitekim iynksrsquouumln buumlyuumlsel etkisi mecazi bir uumlslupla şoumlyle dillendirilir (Pin Nem IV 35-36)

[hellip] ἀπειρομάχας ἐών κε φανείη εἴϋγγι δrsquo ἕλκομαι ἦτορ νεομηνίᾳ θιγέμεν ah ne ccedilare cezbelendim yuumlreğimde bir iynksrsquole değinmek uumlzere yeni-ay bayramına

Pindaros anlatımını kısa kesmek zorunda kaldığında sıklıkla bu tarzda mecazi bir ifade kullanır Bu kısım bize iynksrsquouumln kurbanını hangi niteliğiyle ve nasıl cezbettiği konusunda hemen hemen hiccedilbir şey soumlylemezken oumlzlem ve hasret temalarına yaptığı vurguyla belirginleşmektedir (Palaiogeorgoursquonun (2003 261-262) işaret ettiği gibi buradaki de partikeli Pindarosrsquoun bir dize oumlnce ifade ettiği ldquoşarkının yasalarırdquonın (tethmos) dışına ccedilıktığının bir goumlstergesidir Zira

Erman GOumlREN 160

iynksrsquouumln etkisi Hubbardrsquoın (1985 107 vdd) formuumlle ettiği ayrımla physisrsquoin ldquodoğalrdquo olanın ldquotanınan bilinen aşina olunanrdquo sınırları iccedilinde kal(a)maz dışarıdan bir eklenti olarak gelen ve ldquoyabancıya oumltekiye aitrdquo olan tekhnecircrsquonin sağladığı oumlzguumlrluumlk alanında eyler Her ne kadar kuşun tanrısal koumlkeni ve doğasının buumlyuumldeki etkin roluuml oumlnemli olsa da son ccediloumlzuumlmlemede buumlyuuml uygula-ması bir tekhnecirc olarak ifa edilir) Bu doğrultuda iynks soumlz konusu oumlzlem ve hasreti alevlendir-mesinin yanı sıra oumlzlemin nesnesine kişiyi youmlnlendirmesiyle de oumln plana ccedilıkar Bu konuda daha net bir fikir veren Theokritosrsquota iynksrsquoe ilişkin bazı ayrıntılar belirmeye başlar Theokritosrsquoun ikinci eidyllionrsquou boyunca tekrarlanan bir ifade dikkat ccedilekicidir (Id II 17 22 26 37 42 47 63)

Ἶυγξ ἕλκε τὺ τῆνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα

Ey Iynks cezbet o yiğidi benim evime doğru

Theokritosrsquoun bir aşk buumlyuumlsuuml rituumleli bağlamına yerleştirdiği bu tekrarlanan ifade iynksrsquouumln buumlyuumlsuumlnuumln etkisi altındaki kişiyi fiziksel olarak da youmlnlendirebileceğini ortaya koyar Pinda-rosrsquotakine benzer şekilde Theokritosrsquota da vurgulanan elkocircelkomai fiili oldukccedila geniş bir anlam alanına sahiptir Oumlyle ki soumlz konusu fiil gecenin zifiri karanlığının Heliosrsquoun ışığının peşinden ccedilekilmesini (Hom Il 8485-486) yayın gerilmesini (Hom Il IV 122 Od XXI 419 Hdt III 21 Xen An IV 2 28) ya da kılıcın kınından ccedilekilmesini (Hom Il I 194 Sop Ant 1233 Eur Rh 576) ifade edebilir Pindarosrsquoun (Pyth II 90-91) ldquoboumlyleleri | gererek oumllccediluuml ipini ccedilok ileriye peşinen belirlerler kalplerindeki ıstıraplı yarayırdquo (stathmas de tinos elkomenoi | perissas enepaksan helkos odynaron heacirci prosthe kardiacirci) soumlzleriyle ifade ettiği oldukccedila tartışmalı metaforundaki kullanımından hareketle elkomai fiilinin hiccedil değilse bir sınır durumunu belirle-mekle ilişkilendirildiği net bir şekilde accedilığa ccedilıkmaktadır Benzer şekilde Pindarosrsquoun yukarı-daki dizesinde orta ccedilatıda yer alan elkomai fiilinin ifade ettiği cezbenin belirli bir sınır duruma gelindiğine goumlnderme yaptığı soumlylenebilir Theokritosrsquoun dizeleri bağlamında buumlyuumlnuumln etkisi altındaki acircşığın macircşuğu Simaitharsquonın evine youmlnelmesi evin ortasında konumlanan ldquoocakrdquola simgelenen kadının sabitliğine goumlnderme yapar (Segal 1985 104) Dolayısıyla elkomai fiili bu bağlamda da belirli bir sınıra ulaşmayı ailenin kutsal alanına yaklaşmayı ifade eder ldquoOcakrdquoın ( hestia) evle yakın ilişkisi kadın erkek ilişkilerinin ayrıntılarını ifade eden acircdetlere ve rituumlellere kadar genişletilebilir Artemidorosrsquoun ruumlya yorumu bu bağlamda değerlendirilebilir (II 10 41 vdd)

ἀνακαίειν δὲ δοκεῖν πῦρ ταχέως ἀναπτόμενον καὶ ἐφrsquo ἑστίας καὶ ἐν κλιβάνῳ ἀγαθὸν καὶ παίδων σημαίνει γονήνmiddot ἔοικε γὰρ καὶ ἡ ἑστία καὶ ὁ κλίβανος γυναικὶ [hellip] τὸ δὲ ἐν αὐτοῖς πῦρ ἔγκυον ἔσεσθαι τὴν γυναῖκα μαντεύεται ldquoOumlyle goumlruumlnuumlyor ki hızlı bir şekilde tutuşturarak ocakta ya da tandırda ateş yakmak iyi bir ccedilocuğun doğacağına işaret eder nitekim hem ocak hem de tandır kadına benzer [hellip] oumlyle ki bunların iccedilindeki ateş kadının gebe kalacağı kehanetinde bulunurrdquo

Evin ortasındaki ldquoocakrdquo (hestia) kadının rahmiyle oumlzdeşleştirilir Kadından doğan ldquobebekrdquo (bre-phos) babası ya da babasının soyundan bir erkeğin koyduğu adını alıp bir ldquoccedilocukrdquo (pais) haline gelirken ailenin sembolik rahmi olan ldquoocakrdquotan (hestia) yeniden doğar Dolayısıyla elkomairsquola buumlyuumllenen kişinin ldquoailerdquonin (oikos) kendi oumlzuumlnuuml yeniden uumlreterek suumlrduumlrduumlğuuml alan olan ldquoocakrdquoın (hestia) sınırına kadar getirildiği kastedilir Bu sınırın oumltesine geccedilmek ailenin yeni nesiller meydana getirmesini engelleyebilecek bir muumldahale anlamına gelebilir Ancak sınırda karşı-laşma oumlzlemi ve hasreti baskın ccedilıkar ve sınıra gelmeyen macircşuk yuumlzuumlnden aşk acısı ccedilekilir

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 161

Aşkın cazibesi uğruna tehlikeye atılan buumltuumln ldquoailerdquonin (oikos) geleceğidir Dolayısıyla buumlyuuml rituumlelinin buumlyuumlcuumlye sağladığı oldukccedila guumlccedilluuml bir ccedilekim guumlcuumlduumlr (Theokritosrsquoun vurguladığı bu ccedilekim guumlcuuml Latin takipccedilisi Vergilius (Eclog VIII 64-109) tarafından da şiirsel bir tema olarak kullanılmıştır)

Segalrsquoin (1973 42-43) işaret ettiği gibi Theokritosrsquoun eidyllionrsquounun ilk yarısı aşk acısının umutsuzluğun goumllgesi altında ldquokhitonik Hekaterdquoye (tacirci khoniacirci thrsquo Hekatacirci Theoc Id II 12) seslenişle suumlrerken ikinci yarısında şair yuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlne ccedilevirir Artık karanlığın guumlccedilleri yerine goumlkyuumlzuumlnuuml aydınlatan Selenersquoden medet umulmaktadır (Theoc Id II 69 75 81 87 93 99 105 111 117 123 129 135)

φράζεό μευ τὸν ἔρωθ᾽ ὅθεν ἵκετο πότνα Σελάνα

Gel haydi ey sahibe Selene aşkımı ilan ettiğim yere

Hekatersquoden uzaklaşmak buumlyuumlsel olandan iynksrsquouumln guumlcuumlnuumln işlediği alandan uzaklaşmak de-mektir Larsonrsquoun (2007 166-167) dikkati ccedilektiği uumlzere Hekate MOuml V yuumlzyıldan oumlnce Thes-salia tanrıccedilası Enodia (Yolda-olan) ile bağdaştırılmış ve bu ad onun sanlıklarından biri olarak kullanılmıştır Enodiarsquonın erken doumlnemdeki doğasıyla ilgili bilgimiz kısıtlı olmasına rağmen Hellen pantheonrsquounda Hekatersquonin buumlyuuml uygulamalarının hacircmisi olmasının koumlkeninde Eno-diarsquoyla olan ilişkisini varsaymak akla yakın goumlruumlnmektedir Nitekim Sophoklesrsquoin Rhizoto-moirsquoundan aktarılan bir fragmanda (fr 534 TrGF) kadınlar buumlyuumlsel amaccedillarla kullanılan bazı otlar toplarken tanrıccedilaya einodia Hekate biccediliminde seslenirler Thessaliarsquolı yerel tanrıccedila E(i)nodia da Pan-Hellenik Hekate gibi evlerin ve ccedilocukların koruyucusudur Dolayısıyla buumlyuumllenenin eve gelebilmesi Hekatersquonin iznine ve buumlyuumlsel guumlccedilleri aracılığıyla sağlayacağı yardıma bağlıdır Nitekim oumlzellikle geccedil doumlnemde Khaldaia Kehanetlerirsquoyle bağlantılı bir şekilde Hekatikos Strop-halos olarak adlandırılan bir tekerlek (Mic Psell Chal 13317) iynksrsquouumlnkine ccedilok benzer buuml-yuumlsel işlevler iccedilin theourgosrsquolar tarafından kullanılırdı (Karivieri 2010 425) Tekrarlanan bu yeni ifadeyle Theokritos aynı zamanda bir ay tanrısı olan Hekatersquonin yuumlklendiği buumlyuumlsel mis-yonunu Selenersquoye devrettiğini ima eder Pindaros ise bu oumlzelleşmiş tanrıccedilalar yerine iynksrsquouumln buumlyuumlselliğinin kaynağı olarak doğrudan Aphroditersquoyi işaret eder Pindarosrsquoun ldquoyeni-ay bay-ramırdquona (neomecircnia) yaptığı vurgu iynks ve onunla ilişkili buumlyuuml uygulamalarının ldquoayrdquodan sorumlu tanrısal guumlccedillerle yakınlığını hatırlatmaktadır

Iynksrsquouumln Mitolojik Kimliği ve Fiziksel Doğası

Oumlte yandan Iynks aynı zamanda gerccedilek bir mitolojik karakterdir Kallimakhos (fr 685 Pfeiffer) Iynksrsquouumln Ekhorsquonun nympha olan kızlarından biri olduğunu Zeusrsquou buumlyuumllemeye kalkıştığından Hera tarafından iynks kuşuna doumlnuumlştuumlruumllduumlğuumlnuuml ifade eder Bu mitolojik bağlantı kuşun sesine yapılan vurguyu guumlccedillendirmektedir Oumlte yandan ikinci bir değişke olarak skholionrsquolarda akta-rıldığına goumlre (Sch ad Theoc II 17 Sch ad Pin Pyth IV 380 Sch ad Pin Nem IV 56 Tz ad Lycoph 310 Phot ι 273) Peitho (İkna) ile Panrsquoın kızları olan Iynks Zeusrsquou Iorsquoya buumlyuuml marifetiyle acircşık etmek iccedilin ccedilabalamıştır Bunun uumlzerine Hera onu cezalandırarak ldquoiynksrdquo (Iynx torquilla) adlı bir kuşa ya da taşa doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Panrsquoın cinsellikle yakın bağlantısı ve Pei-thorsquonun ldquoiknardquonın henuumlz sekuumllerleşmemiş buumlyuumlsel yanını vurgulayan etkinlik alanı Iynksrsquouumln mitsel doğasının belirleyicileridir Iynksrsquouumln ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo youmlnuuml Suidarsquoda (Suid ι 759 sv iynks) accedilıkccedila ifade edilerek ldquokuumlccediluumlk suumlrtuumlkrdquo anlamındaki kinaidionrsquola oumlzdeşleştirilir Pindarosrsquoun yukarıdaki dizelerinde zikredilen Peitho şairin mythosrsquoun bu ikinci değişkesini oumln plana ccedilıkar-dığına kanıt goumlsterilebilir Peithocirc (ikna etmek) ile bia (cebir) arasında oluşan karşıtlık Klasik Doumlnemrsquoin demokratikleşen ortamında oldukccedila belirgindir Kleisthenes reformları sonrasında

Erman GOumlREN 162

Hellen soylusu iccedilin peithocirc medeni bir birey olmakla eş anlamlıydı Oysa bia (cebir) eski kah-ramanlar ccedilağına oumlzguuml hoyratlığa vurgu yapar Pindarosrsquoun Peithorsquou Iynksrsquouumln annesi olarak su-nan mythos değişkesini esas alması bu bakımdan da oumlnemlidir Iason Medeiarsquoyı ldquohoyratlıkrdquola değil ldquoiknardquonın goumlruumlnuumlşteki inandırıcılığıyla razı eder

Geleneğin başka bir kanadından beslenen Nikandrosrsquoun (Nic apud Ant Lib 9 = fr 54 Gow ‐ Schofield) aktardığı bir diğer oumlykuumlye goumlre Iynks Pierosrsquoun dokuz kızından biridir Pierosrsquoa ilişkin anlatılardan birinde Linos ya da Oiagrosrsquoun da babası olduğu bildirilir Bu durumda Orpheusrsquoun da buumlyuumlkbabası olur o ve kızkardeşleri Mousarsquolarla muumlzikal bir rekabete girmeye cuumlret edince herbiri farklı kuşlara doumlnuumlştuumlruumlluumlr o da iynks adlı bir kuşa doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Iynksrsquouumln soydaşı Orpheusrsquola yolları daha sonra yeniden kesişecektir

Kuş olarak buumlyuumlsel roluumlyle birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde iynks mythosrsquoun birinci ve ikinci de-ğişkelerinde aşk buumlyuumlsuuml yuumlzuumlnden Herarsquoyla ccedilatışırken son değişkede muumlziğin buumlyuumlleyiciliğiyle Mousarsquoların şahsında Apollonrsquoa meydan okumaktadır Oumlte yandan Herarsquonın karşısında evliliğin kutsallığını tehlikeye sokarken Apollonrsquoun nezdinde tanrısal kehanetin kaccedilınılmazlığını tartı-şılır hale getirir Dolayısıyla ilkinde iynksrsquouumln evliliğin sabit ilişki biccedilimine itirazı ikincisinde Apollonrsquoun sağduyunun altını ccedilizen bilicilik geleneğine başka soumlzlerle kaderin belirleyiciliğine youmlnelir

Iynksrsquouumln kanlı canlı bir kuş olarak nitelikleri bu mitolojik arka planına ışık tutmaktadır Bu kuşa ilişkin Aristoteles (HA 504a) şunları kaydeder

ὀλίγοι δέ τινες δύο μὲν ἔμπροσθεν δύο δrsquo ὄπισθεν οἷον ἡ καλουμένη ἴυγξ Αὕτη δrsquo ἐστὶ μικρῷ μὲνμείζων σπίζης τὸ δrsquo εἶδος ποικίλον ἴδια δrsquo ἔχει τά τε περὶ τοὺς δακτύλους καὶ τὴν γλῶτταν ὁμοίαν τοῖς ὄφεσιν ἔχει γὰρ ἐπὶ μῆκος ἔκτασιν καὶ ἐπὶ τέτταρας δακτύλους καὶ πάλιν συστέλλεται εἰς ἑαυτήν Ἔτι δὲ περιστρέφει τὸν τράχηλον εἰς τοὐπίσω τοῦ λοιποῦ σώματος ἠρεμοῦντος καθάπεροἱ ὄφεις Ὄνυχας δrsquo ἔχει μεγάλους μὲν ὁμοίως μέντοιπεφυκότας τοῖς τῶν κολοιῶν τῇ δὲ φωνῇ τρίζει Bazı kuşların hem oumlnde hem de arkada ikişer tırnağı bulunur bunun gibi olanlardan birine iynks adı verilmiştir Bu kuş ldquoispinozrdquodan (spiza) bi-razcık daha buumlyuumlktuumlr ve vuumlcudu alacalıdır Kendine has tırnaklara sa-hiptir ve dili yılanınki gibidir Zira dilini doumlrt parmak genişliğinde dışarı ccedilıkarır ve geri iccedileri alır Bunun yanı sıra bedeni hareketsiz tutarak boy-nunu tıpkı yılan gibi arkaya ve oumlne ccedilevirebilir Penccedileleri kuumlccediluumlk kargala-rınki gibi iricedir Yuumlksek sesle ccedilığrışır

ldquoAğaccedilkakanrdquo (Picidae) ailesine mensup bir kuş olan iynksrsquouumln gerek ornitoloji terminolojisindeki Latince adı (Iynx Torquilla) gerek Tuumlrkccedilersquodeki ccedileşitli adları (Boyunccedileviren Boyundoumlnduumlren) gerekse belli başlı Batı dillerindeki adları (İng Wryneck [Eğri-boyun] Fr Torcol Fourmilier [Boynunu-ccedileviren karıncayiyen] Alm Wendehals [Boyun-ccedileviren]) bu kuşun boynunu ccedilevirerek yaptığı kendine has hareketlere dikkat ccedilekmektedir Fransızca adında vurgulandığı uumlzere diğer ağaccedilkakanlar gibi ccediloğunlukla karınca ile beslenir Ancak buumltuumln diğer ağaccedilkakanların tersine goumlccedilmen bir kuştur Kışı Hindistan ovalarında ya da tropikal Afrikarsquoda geccedilirir Mayıs ayında yumurtlamak uumlzere Avruparsquoya goumlccedil eder (Wood 1864 563-564 Blanford 1895 78-79) Boyunccedilevirenler ccediliftleşme doumlneminde eşlerine kur yapmak ve rahatsız edildiklerinde duumlşman-larını korkutmak uumlzere kendilerine oumlzguuml hareketler yaparlar Oumlnce kuyruk tuumlylerini aralayarak boynunlarını uzatırlar ve baş tuumlylerini yukarı doğru kısa bir ibik halinde kaldırırlar sonra

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 160

iynksrsquouumln etkisi Hubbardrsquoın (1985 107 vdd) formuumlle ettiği ayrımla physisrsquoin ldquodoğalrdquo olanın ldquotanınan bilinen aşina olunanrdquo sınırları iccedilinde kal(a)maz dışarıdan bir eklenti olarak gelen ve ldquoyabancıya oumltekiye aitrdquo olan tekhnecircrsquonin sağladığı oumlzguumlrluumlk alanında eyler Her ne kadar kuşun tanrısal koumlkeni ve doğasının buumlyuumldeki etkin roluuml oumlnemli olsa da son ccediloumlzuumlmlemede buumlyuuml uygula-ması bir tekhnecirc olarak ifa edilir) Bu doğrultuda iynks soumlz konusu oumlzlem ve hasreti alevlendir-mesinin yanı sıra oumlzlemin nesnesine kişiyi youmlnlendirmesiyle de oumln plana ccedilıkar Bu konuda daha net bir fikir veren Theokritosrsquota iynksrsquoe ilişkin bazı ayrıntılar belirmeye başlar Theokritosrsquoun ikinci eidyllionrsquou boyunca tekrarlanan bir ifade dikkat ccedilekicidir (Id II 17 22 26 37 42 47 63)

Ἶυγξ ἕλκε τὺ τῆνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα

Ey Iynks cezbet o yiğidi benim evime doğru

Theokritosrsquoun bir aşk buumlyuumlsuuml rituumleli bağlamına yerleştirdiği bu tekrarlanan ifade iynksrsquouumln buumlyuumlsuumlnuumln etkisi altındaki kişiyi fiziksel olarak da youmlnlendirebileceğini ortaya koyar Pinda-rosrsquotakine benzer şekilde Theokritosrsquota da vurgulanan elkocircelkomai fiili oldukccedila geniş bir anlam alanına sahiptir Oumlyle ki soumlz konusu fiil gecenin zifiri karanlığının Heliosrsquoun ışığının peşinden ccedilekilmesini (Hom Il 8485-486) yayın gerilmesini (Hom Il IV 122 Od XXI 419 Hdt III 21 Xen An IV 2 28) ya da kılıcın kınından ccedilekilmesini (Hom Il I 194 Sop Ant 1233 Eur Rh 576) ifade edebilir Pindarosrsquoun (Pyth II 90-91) ldquoboumlyleleri | gererek oumllccediluuml ipini ccedilok ileriye peşinen belirlerler kalplerindeki ıstıraplı yarayırdquo (stathmas de tinos elkomenoi | perissas enepaksan helkos odynaron heacirci prosthe kardiacirci) soumlzleriyle ifade ettiği oldukccedila tartışmalı metaforundaki kullanımından hareketle elkomai fiilinin hiccedil değilse bir sınır durumunu belirle-mekle ilişkilendirildiği net bir şekilde accedilığa ccedilıkmaktadır Benzer şekilde Pindarosrsquoun yukarı-daki dizesinde orta ccedilatıda yer alan elkomai fiilinin ifade ettiği cezbenin belirli bir sınır duruma gelindiğine goumlnderme yaptığı soumlylenebilir Theokritosrsquoun dizeleri bağlamında buumlyuumlnuumln etkisi altındaki acircşığın macircşuğu Simaitharsquonın evine youmlnelmesi evin ortasında konumlanan ldquoocakrdquola simgelenen kadının sabitliğine goumlnderme yapar (Segal 1985 104) Dolayısıyla elkomai fiili bu bağlamda da belirli bir sınıra ulaşmayı ailenin kutsal alanına yaklaşmayı ifade eder ldquoOcakrdquoın ( hestia) evle yakın ilişkisi kadın erkek ilişkilerinin ayrıntılarını ifade eden acircdetlere ve rituumlellere kadar genişletilebilir Artemidorosrsquoun ruumlya yorumu bu bağlamda değerlendirilebilir (II 10 41 vdd)

ἀνακαίειν δὲ δοκεῖν πῦρ ταχέως ἀναπτόμενον καὶ ἐφrsquo ἑστίας καὶ ἐν κλιβάνῳ ἀγαθὸν καὶ παίδων σημαίνει γονήνmiddot ἔοικε γὰρ καὶ ἡ ἑστία καὶ ὁ κλίβανος γυναικὶ [hellip] τὸ δὲ ἐν αὐτοῖς πῦρ ἔγκυον ἔσεσθαι τὴν γυναῖκα μαντεύεται ldquoOumlyle goumlruumlnuumlyor ki hızlı bir şekilde tutuşturarak ocakta ya da tandırda ateş yakmak iyi bir ccedilocuğun doğacağına işaret eder nitekim hem ocak hem de tandır kadına benzer [hellip] oumlyle ki bunların iccedilindeki ateş kadının gebe kalacağı kehanetinde bulunurrdquo

Evin ortasındaki ldquoocakrdquo (hestia) kadının rahmiyle oumlzdeşleştirilir Kadından doğan ldquobebekrdquo (bre-phos) babası ya da babasının soyundan bir erkeğin koyduğu adını alıp bir ldquoccedilocukrdquo (pais) haline gelirken ailenin sembolik rahmi olan ldquoocakrdquotan (hestia) yeniden doğar Dolayısıyla elkomairsquola buumlyuumllenen kişinin ldquoailerdquonin (oikos) kendi oumlzuumlnuuml yeniden uumlreterek suumlrduumlrduumlğuuml alan olan ldquoocakrdquoın (hestia) sınırına kadar getirildiği kastedilir Bu sınırın oumltesine geccedilmek ailenin yeni nesiller meydana getirmesini engelleyebilecek bir muumldahale anlamına gelebilir Ancak sınırda karşı-laşma oumlzlemi ve hasreti baskın ccedilıkar ve sınıra gelmeyen macircşuk yuumlzuumlnden aşk acısı ccedilekilir

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 161

Aşkın cazibesi uğruna tehlikeye atılan buumltuumln ldquoailerdquonin (oikos) geleceğidir Dolayısıyla buumlyuuml rituumlelinin buumlyuumlcuumlye sağladığı oldukccedila guumlccedilluuml bir ccedilekim guumlcuumlduumlr (Theokritosrsquoun vurguladığı bu ccedilekim guumlcuuml Latin takipccedilisi Vergilius (Eclog VIII 64-109) tarafından da şiirsel bir tema olarak kullanılmıştır)

Segalrsquoin (1973 42-43) işaret ettiği gibi Theokritosrsquoun eidyllionrsquounun ilk yarısı aşk acısının umutsuzluğun goumllgesi altında ldquokhitonik Hekaterdquoye (tacirci khoniacirci thrsquo Hekatacirci Theoc Id II 12) seslenişle suumlrerken ikinci yarısında şair yuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlne ccedilevirir Artık karanlığın guumlccedilleri yerine goumlkyuumlzuumlnuuml aydınlatan Selenersquoden medet umulmaktadır (Theoc Id II 69 75 81 87 93 99 105 111 117 123 129 135)

φράζεό μευ τὸν ἔρωθ᾽ ὅθεν ἵκετο πότνα Σελάνα

Gel haydi ey sahibe Selene aşkımı ilan ettiğim yere

Hekatersquoden uzaklaşmak buumlyuumlsel olandan iynksrsquouumln guumlcuumlnuumln işlediği alandan uzaklaşmak de-mektir Larsonrsquoun (2007 166-167) dikkati ccedilektiği uumlzere Hekate MOuml V yuumlzyıldan oumlnce Thes-salia tanrıccedilası Enodia (Yolda-olan) ile bağdaştırılmış ve bu ad onun sanlıklarından biri olarak kullanılmıştır Enodiarsquonın erken doumlnemdeki doğasıyla ilgili bilgimiz kısıtlı olmasına rağmen Hellen pantheonrsquounda Hekatersquonin buumlyuuml uygulamalarının hacircmisi olmasının koumlkeninde Eno-diarsquoyla olan ilişkisini varsaymak akla yakın goumlruumlnmektedir Nitekim Sophoklesrsquoin Rhizoto-moirsquoundan aktarılan bir fragmanda (fr 534 TrGF) kadınlar buumlyuumlsel amaccedillarla kullanılan bazı otlar toplarken tanrıccedilaya einodia Hekate biccediliminde seslenirler Thessaliarsquolı yerel tanrıccedila E(i)nodia da Pan-Hellenik Hekate gibi evlerin ve ccedilocukların koruyucusudur Dolayısıyla buumlyuumllenenin eve gelebilmesi Hekatersquonin iznine ve buumlyuumlsel guumlccedilleri aracılığıyla sağlayacağı yardıma bağlıdır Nitekim oumlzellikle geccedil doumlnemde Khaldaia Kehanetlerirsquoyle bağlantılı bir şekilde Hekatikos Strop-halos olarak adlandırılan bir tekerlek (Mic Psell Chal 13317) iynksrsquouumlnkine ccedilok benzer buuml-yuumlsel işlevler iccedilin theourgosrsquolar tarafından kullanılırdı (Karivieri 2010 425) Tekrarlanan bu yeni ifadeyle Theokritos aynı zamanda bir ay tanrısı olan Hekatersquonin yuumlklendiği buumlyuumlsel mis-yonunu Selenersquoye devrettiğini ima eder Pindaros ise bu oumlzelleşmiş tanrıccedilalar yerine iynksrsquouumln buumlyuumlselliğinin kaynağı olarak doğrudan Aphroditersquoyi işaret eder Pindarosrsquoun ldquoyeni-ay bay-ramırdquona (neomecircnia) yaptığı vurgu iynks ve onunla ilişkili buumlyuuml uygulamalarının ldquoayrdquodan sorumlu tanrısal guumlccedillerle yakınlığını hatırlatmaktadır

Iynksrsquouumln Mitolojik Kimliği ve Fiziksel Doğası

Oumlte yandan Iynks aynı zamanda gerccedilek bir mitolojik karakterdir Kallimakhos (fr 685 Pfeiffer) Iynksrsquouumln Ekhorsquonun nympha olan kızlarından biri olduğunu Zeusrsquou buumlyuumllemeye kalkıştığından Hera tarafından iynks kuşuna doumlnuumlştuumlruumllduumlğuumlnuuml ifade eder Bu mitolojik bağlantı kuşun sesine yapılan vurguyu guumlccedillendirmektedir Oumlte yandan ikinci bir değişke olarak skholionrsquolarda akta-rıldığına goumlre (Sch ad Theoc II 17 Sch ad Pin Pyth IV 380 Sch ad Pin Nem IV 56 Tz ad Lycoph 310 Phot ι 273) Peitho (İkna) ile Panrsquoın kızları olan Iynks Zeusrsquou Iorsquoya buumlyuuml marifetiyle acircşık etmek iccedilin ccedilabalamıştır Bunun uumlzerine Hera onu cezalandırarak ldquoiynksrdquo (Iynx torquilla) adlı bir kuşa ya da taşa doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Panrsquoın cinsellikle yakın bağlantısı ve Pei-thorsquonun ldquoiknardquonın henuumlz sekuumllerleşmemiş buumlyuumlsel yanını vurgulayan etkinlik alanı Iynksrsquouumln mitsel doğasının belirleyicileridir Iynksrsquouumln ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo youmlnuuml Suidarsquoda (Suid ι 759 sv iynks) accedilıkccedila ifade edilerek ldquokuumlccediluumlk suumlrtuumlkrdquo anlamındaki kinaidionrsquola oumlzdeşleştirilir Pindarosrsquoun yukarıdaki dizelerinde zikredilen Peitho şairin mythosrsquoun bu ikinci değişkesini oumln plana ccedilıkar-dığına kanıt goumlsterilebilir Peithocirc (ikna etmek) ile bia (cebir) arasında oluşan karşıtlık Klasik Doumlnemrsquoin demokratikleşen ortamında oldukccedila belirgindir Kleisthenes reformları sonrasında

Erman GOumlREN 162

Hellen soylusu iccedilin peithocirc medeni bir birey olmakla eş anlamlıydı Oysa bia (cebir) eski kah-ramanlar ccedilağına oumlzguuml hoyratlığa vurgu yapar Pindarosrsquoun Peithorsquou Iynksrsquouumln annesi olarak su-nan mythos değişkesini esas alması bu bakımdan da oumlnemlidir Iason Medeiarsquoyı ldquohoyratlıkrdquola değil ldquoiknardquonın goumlruumlnuumlşteki inandırıcılığıyla razı eder

Geleneğin başka bir kanadından beslenen Nikandrosrsquoun (Nic apud Ant Lib 9 = fr 54 Gow ‐ Schofield) aktardığı bir diğer oumlykuumlye goumlre Iynks Pierosrsquoun dokuz kızından biridir Pierosrsquoa ilişkin anlatılardan birinde Linos ya da Oiagrosrsquoun da babası olduğu bildirilir Bu durumda Orpheusrsquoun da buumlyuumlkbabası olur o ve kızkardeşleri Mousarsquolarla muumlzikal bir rekabete girmeye cuumlret edince herbiri farklı kuşlara doumlnuumlştuumlruumlluumlr o da iynks adlı bir kuşa doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Iynksrsquouumln soydaşı Orpheusrsquola yolları daha sonra yeniden kesişecektir

Kuş olarak buumlyuumlsel roluumlyle birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde iynks mythosrsquoun birinci ve ikinci de-ğişkelerinde aşk buumlyuumlsuuml yuumlzuumlnden Herarsquoyla ccedilatışırken son değişkede muumlziğin buumlyuumlleyiciliğiyle Mousarsquoların şahsında Apollonrsquoa meydan okumaktadır Oumlte yandan Herarsquonın karşısında evliliğin kutsallığını tehlikeye sokarken Apollonrsquoun nezdinde tanrısal kehanetin kaccedilınılmazlığını tartı-şılır hale getirir Dolayısıyla ilkinde iynksrsquouumln evliliğin sabit ilişki biccedilimine itirazı ikincisinde Apollonrsquoun sağduyunun altını ccedilizen bilicilik geleneğine başka soumlzlerle kaderin belirleyiciliğine youmlnelir

Iynksrsquouumln kanlı canlı bir kuş olarak nitelikleri bu mitolojik arka planına ışık tutmaktadır Bu kuşa ilişkin Aristoteles (HA 504a) şunları kaydeder

ὀλίγοι δέ τινες δύο μὲν ἔμπροσθεν δύο δrsquo ὄπισθεν οἷον ἡ καλουμένη ἴυγξ Αὕτη δrsquo ἐστὶ μικρῷ μὲνμείζων σπίζης τὸ δrsquo εἶδος ποικίλον ἴδια δrsquo ἔχει τά τε περὶ τοὺς δακτύλους καὶ τὴν γλῶτταν ὁμοίαν τοῖς ὄφεσιν ἔχει γὰρ ἐπὶ μῆκος ἔκτασιν καὶ ἐπὶ τέτταρας δακτύλους καὶ πάλιν συστέλλεται εἰς ἑαυτήν Ἔτι δὲ περιστρέφει τὸν τράχηλον εἰς τοὐπίσω τοῦ λοιποῦ σώματος ἠρεμοῦντος καθάπεροἱ ὄφεις Ὄνυχας δrsquo ἔχει μεγάλους μὲν ὁμοίως μέντοιπεφυκότας τοῖς τῶν κολοιῶν τῇ δὲ φωνῇ τρίζει Bazı kuşların hem oumlnde hem de arkada ikişer tırnağı bulunur bunun gibi olanlardan birine iynks adı verilmiştir Bu kuş ldquoispinozrdquodan (spiza) bi-razcık daha buumlyuumlktuumlr ve vuumlcudu alacalıdır Kendine has tırnaklara sa-hiptir ve dili yılanınki gibidir Zira dilini doumlrt parmak genişliğinde dışarı ccedilıkarır ve geri iccedileri alır Bunun yanı sıra bedeni hareketsiz tutarak boy-nunu tıpkı yılan gibi arkaya ve oumlne ccedilevirebilir Penccedileleri kuumlccediluumlk kargala-rınki gibi iricedir Yuumlksek sesle ccedilığrışır

ldquoAğaccedilkakanrdquo (Picidae) ailesine mensup bir kuş olan iynksrsquouumln gerek ornitoloji terminolojisindeki Latince adı (Iynx Torquilla) gerek Tuumlrkccedilersquodeki ccedileşitli adları (Boyunccedileviren Boyundoumlnduumlren) gerekse belli başlı Batı dillerindeki adları (İng Wryneck [Eğri-boyun] Fr Torcol Fourmilier [Boynunu-ccedileviren karıncayiyen] Alm Wendehals [Boyun-ccedileviren]) bu kuşun boynunu ccedilevirerek yaptığı kendine has hareketlere dikkat ccedilekmektedir Fransızca adında vurgulandığı uumlzere diğer ağaccedilkakanlar gibi ccediloğunlukla karınca ile beslenir Ancak buumltuumln diğer ağaccedilkakanların tersine goumlccedilmen bir kuştur Kışı Hindistan ovalarında ya da tropikal Afrikarsquoda geccedilirir Mayıs ayında yumurtlamak uumlzere Avruparsquoya goumlccedil eder (Wood 1864 563-564 Blanford 1895 78-79) Boyunccedilevirenler ccediliftleşme doumlneminde eşlerine kur yapmak ve rahatsız edildiklerinde duumlşman-larını korkutmak uumlzere kendilerine oumlzguuml hareketler yaparlar Oumlnce kuyruk tuumlylerini aralayarak boynunlarını uzatırlar ve baş tuumlylerini yukarı doğru kısa bir ibik halinde kaldırırlar sonra

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 161

Aşkın cazibesi uğruna tehlikeye atılan buumltuumln ldquoailerdquonin (oikos) geleceğidir Dolayısıyla buumlyuuml rituumlelinin buumlyuumlcuumlye sağladığı oldukccedila guumlccedilluuml bir ccedilekim guumlcuumlduumlr (Theokritosrsquoun vurguladığı bu ccedilekim guumlcuuml Latin takipccedilisi Vergilius (Eclog VIII 64-109) tarafından da şiirsel bir tema olarak kullanılmıştır)

Segalrsquoin (1973 42-43) işaret ettiği gibi Theokritosrsquoun eidyllionrsquounun ilk yarısı aşk acısının umutsuzluğun goumllgesi altında ldquokhitonik Hekaterdquoye (tacirci khoniacirci thrsquo Hekatacirci Theoc Id II 12) seslenişle suumlrerken ikinci yarısında şair yuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlne ccedilevirir Artık karanlığın guumlccedilleri yerine goumlkyuumlzuumlnuuml aydınlatan Selenersquoden medet umulmaktadır (Theoc Id II 69 75 81 87 93 99 105 111 117 123 129 135)

φράζεό μευ τὸν ἔρωθ᾽ ὅθεν ἵκετο πότνα Σελάνα

Gel haydi ey sahibe Selene aşkımı ilan ettiğim yere

Hekatersquoden uzaklaşmak buumlyuumlsel olandan iynksrsquouumln guumlcuumlnuumln işlediği alandan uzaklaşmak de-mektir Larsonrsquoun (2007 166-167) dikkati ccedilektiği uumlzere Hekate MOuml V yuumlzyıldan oumlnce Thes-salia tanrıccedilası Enodia (Yolda-olan) ile bağdaştırılmış ve bu ad onun sanlıklarından biri olarak kullanılmıştır Enodiarsquonın erken doumlnemdeki doğasıyla ilgili bilgimiz kısıtlı olmasına rağmen Hellen pantheonrsquounda Hekatersquonin buumlyuuml uygulamalarının hacircmisi olmasının koumlkeninde Eno-diarsquoyla olan ilişkisini varsaymak akla yakın goumlruumlnmektedir Nitekim Sophoklesrsquoin Rhizoto-moirsquoundan aktarılan bir fragmanda (fr 534 TrGF) kadınlar buumlyuumlsel amaccedillarla kullanılan bazı otlar toplarken tanrıccedilaya einodia Hekate biccediliminde seslenirler Thessaliarsquolı yerel tanrıccedila E(i)nodia da Pan-Hellenik Hekate gibi evlerin ve ccedilocukların koruyucusudur Dolayısıyla buumlyuumllenenin eve gelebilmesi Hekatersquonin iznine ve buumlyuumlsel guumlccedilleri aracılığıyla sağlayacağı yardıma bağlıdır Nitekim oumlzellikle geccedil doumlnemde Khaldaia Kehanetlerirsquoyle bağlantılı bir şekilde Hekatikos Strop-halos olarak adlandırılan bir tekerlek (Mic Psell Chal 13317) iynksrsquouumlnkine ccedilok benzer buuml-yuumlsel işlevler iccedilin theourgosrsquolar tarafından kullanılırdı (Karivieri 2010 425) Tekrarlanan bu yeni ifadeyle Theokritos aynı zamanda bir ay tanrısı olan Hekatersquonin yuumlklendiği buumlyuumlsel mis-yonunu Selenersquoye devrettiğini ima eder Pindaros ise bu oumlzelleşmiş tanrıccedilalar yerine iynksrsquouumln buumlyuumlselliğinin kaynağı olarak doğrudan Aphroditersquoyi işaret eder Pindarosrsquoun ldquoyeni-ay bay-ramırdquona (neomecircnia) yaptığı vurgu iynks ve onunla ilişkili buumlyuuml uygulamalarının ldquoayrdquodan sorumlu tanrısal guumlccedillerle yakınlığını hatırlatmaktadır

Iynksrsquouumln Mitolojik Kimliği ve Fiziksel Doğası

Oumlte yandan Iynks aynı zamanda gerccedilek bir mitolojik karakterdir Kallimakhos (fr 685 Pfeiffer) Iynksrsquouumln Ekhorsquonun nympha olan kızlarından biri olduğunu Zeusrsquou buumlyuumllemeye kalkıştığından Hera tarafından iynks kuşuna doumlnuumlştuumlruumllduumlğuumlnuuml ifade eder Bu mitolojik bağlantı kuşun sesine yapılan vurguyu guumlccedillendirmektedir Oumlte yandan ikinci bir değişke olarak skholionrsquolarda akta-rıldığına goumlre (Sch ad Theoc II 17 Sch ad Pin Pyth IV 380 Sch ad Pin Nem IV 56 Tz ad Lycoph 310 Phot ι 273) Peitho (İkna) ile Panrsquoın kızları olan Iynks Zeusrsquou Iorsquoya buumlyuuml marifetiyle acircşık etmek iccedilin ccedilabalamıştır Bunun uumlzerine Hera onu cezalandırarak ldquoiynksrdquo (Iynx torquilla) adlı bir kuşa ya da taşa doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Panrsquoın cinsellikle yakın bağlantısı ve Pei-thorsquonun ldquoiknardquonın henuumlz sekuumllerleşmemiş buumlyuumlsel yanını vurgulayan etkinlik alanı Iynksrsquouumln mitsel doğasının belirleyicileridir Iynksrsquouumln ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo youmlnuuml Suidarsquoda (Suid ι 759 sv iynks) accedilıkccedila ifade edilerek ldquokuumlccediluumlk suumlrtuumlkrdquo anlamındaki kinaidionrsquola oumlzdeşleştirilir Pindarosrsquoun yukarıdaki dizelerinde zikredilen Peitho şairin mythosrsquoun bu ikinci değişkesini oumln plana ccedilıkar-dığına kanıt goumlsterilebilir Peithocirc (ikna etmek) ile bia (cebir) arasında oluşan karşıtlık Klasik Doumlnemrsquoin demokratikleşen ortamında oldukccedila belirgindir Kleisthenes reformları sonrasında

Erman GOumlREN 162

Hellen soylusu iccedilin peithocirc medeni bir birey olmakla eş anlamlıydı Oysa bia (cebir) eski kah-ramanlar ccedilağına oumlzguuml hoyratlığa vurgu yapar Pindarosrsquoun Peithorsquou Iynksrsquouumln annesi olarak su-nan mythos değişkesini esas alması bu bakımdan da oumlnemlidir Iason Medeiarsquoyı ldquohoyratlıkrdquola değil ldquoiknardquonın goumlruumlnuumlşteki inandırıcılığıyla razı eder

Geleneğin başka bir kanadından beslenen Nikandrosrsquoun (Nic apud Ant Lib 9 = fr 54 Gow ‐ Schofield) aktardığı bir diğer oumlykuumlye goumlre Iynks Pierosrsquoun dokuz kızından biridir Pierosrsquoa ilişkin anlatılardan birinde Linos ya da Oiagrosrsquoun da babası olduğu bildirilir Bu durumda Orpheusrsquoun da buumlyuumlkbabası olur o ve kızkardeşleri Mousarsquolarla muumlzikal bir rekabete girmeye cuumlret edince herbiri farklı kuşlara doumlnuumlştuumlruumlluumlr o da iynks adlı bir kuşa doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Iynksrsquouumln soydaşı Orpheusrsquola yolları daha sonra yeniden kesişecektir

Kuş olarak buumlyuumlsel roluumlyle birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde iynks mythosrsquoun birinci ve ikinci de-ğişkelerinde aşk buumlyuumlsuuml yuumlzuumlnden Herarsquoyla ccedilatışırken son değişkede muumlziğin buumlyuumlleyiciliğiyle Mousarsquoların şahsında Apollonrsquoa meydan okumaktadır Oumlte yandan Herarsquonın karşısında evliliğin kutsallığını tehlikeye sokarken Apollonrsquoun nezdinde tanrısal kehanetin kaccedilınılmazlığını tartı-şılır hale getirir Dolayısıyla ilkinde iynksrsquouumln evliliğin sabit ilişki biccedilimine itirazı ikincisinde Apollonrsquoun sağduyunun altını ccedilizen bilicilik geleneğine başka soumlzlerle kaderin belirleyiciliğine youmlnelir

Iynksrsquouumln kanlı canlı bir kuş olarak nitelikleri bu mitolojik arka planına ışık tutmaktadır Bu kuşa ilişkin Aristoteles (HA 504a) şunları kaydeder

ὀλίγοι δέ τινες δύο μὲν ἔμπροσθεν δύο δrsquo ὄπισθεν οἷον ἡ καλουμένη ἴυγξ Αὕτη δrsquo ἐστὶ μικρῷ μὲνμείζων σπίζης τὸ δrsquo εἶδος ποικίλον ἴδια δrsquo ἔχει τά τε περὶ τοὺς δακτύλους καὶ τὴν γλῶτταν ὁμοίαν τοῖς ὄφεσιν ἔχει γὰρ ἐπὶ μῆκος ἔκτασιν καὶ ἐπὶ τέτταρας δακτύλους καὶ πάλιν συστέλλεται εἰς ἑαυτήν Ἔτι δὲ περιστρέφει τὸν τράχηλον εἰς τοὐπίσω τοῦ λοιποῦ σώματος ἠρεμοῦντος καθάπεροἱ ὄφεις Ὄνυχας δrsquo ἔχει μεγάλους μὲν ὁμοίως μέντοιπεφυκότας τοῖς τῶν κολοιῶν τῇ δὲ φωνῇ τρίζει Bazı kuşların hem oumlnde hem de arkada ikişer tırnağı bulunur bunun gibi olanlardan birine iynks adı verilmiştir Bu kuş ldquoispinozrdquodan (spiza) bi-razcık daha buumlyuumlktuumlr ve vuumlcudu alacalıdır Kendine has tırnaklara sa-hiptir ve dili yılanınki gibidir Zira dilini doumlrt parmak genişliğinde dışarı ccedilıkarır ve geri iccedileri alır Bunun yanı sıra bedeni hareketsiz tutarak boy-nunu tıpkı yılan gibi arkaya ve oumlne ccedilevirebilir Penccedileleri kuumlccediluumlk kargala-rınki gibi iricedir Yuumlksek sesle ccedilığrışır

ldquoAğaccedilkakanrdquo (Picidae) ailesine mensup bir kuş olan iynksrsquouumln gerek ornitoloji terminolojisindeki Latince adı (Iynx Torquilla) gerek Tuumlrkccedilersquodeki ccedileşitli adları (Boyunccedileviren Boyundoumlnduumlren) gerekse belli başlı Batı dillerindeki adları (İng Wryneck [Eğri-boyun] Fr Torcol Fourmilier [Boynunu-ccedileviren karıncayiyen] Alm Wendehals [Boyun-ccedileviren]) bu kuşun boynunu ccedilevirerek yaptığı kendine has hareketlere dikkat ccedilekmektedir Fransızca adında vurgulandığı uumlzere diğer ağaccedilkakanlar gibi ccediloğunlukla karınca ile beslenir Ancak buumltuumln diğer ağaccedilkakanların tersine goumlccedilmen bir kuştur Kışı Hindistan ovalarında ya da tropikal Afrikarsquoda geccedilirir Mayıs ayında yumurtlamak uumlzere Avruparsquoya goumlccedil eder (Wood 1864 563-564 Blanford 1895 78-79) Boyunccedilevirenler ccediliftleşme doumlneminde eşlerine kur yapmak ve rahatsız edildiklerinde duumlşman-larını korkutmak uumlzere kendilerine oumlzguuml hareketler yaparlar Oumlnce kuyruk tuumlylerini aralayarak boynunlarını uzatırlar ve baş tuumlylerini yukarı doğru kısa bir ibik halinde kaldırırlar sonra

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 162

Hellen soylusu iccedilin peithocirc medeni bir birey olmakla eş anlamlıydı Oysa bia (cebir) eski kah-ramanlar ccedilağına oumlzguuml hoyratlığa vurgu yapar Pindarosrsquoun Peithorsquou Iynksrsquouumln annesi olarak su-nan mythos değişkesini esas alması bu bakımdan da oumlnemlidir Iason Medeiarsquoyı ldquohoyratlıkrdquola değil ldquoiknardquonın goumlruumlnuumlşteki inandırıcılığıyla razı eder

Geleneğin başka bir kanadından beslenen Nikandrosrsquoun (Nic apud Ant Lib 9 = fr 54 Gow ‐ Schofield) aktardığı bir diğer oumlykuumlye goumlre Iynks Pierosrsquoun dokuz kızından biridir Pierosrsquoa ilişkin anlatılardan birinde Linos ya da Oiagrosrsquoun da babası olduğu bildirilir Bu durumda Orpheusrsquoun da buumlyuumlkbabası olur o ve kızkardeşleri Mousarsquolarla muumlzikal bir rekabete girmeye cuumlret edince herbiri farklı kuşlara doumlnuumlştuumlruumlluumlr o da iynks adlı bir kuşa doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Iynksrsquouumln soydaşı Orpheusrsquola yolları daha sonra yeniden kesişecektir

Kuş olarak buumlyuumlsel roluumlyle birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde iynks mythosrsquoun birinci ve ikinci de-ğişkelerinde aşk buumlyuumlsuuml yuumlzuumlnden Herarsquoyla ccedilatışırken son değişkede muumlziğin buumlyuumlleyiciliğiyle Mousarsquoların şahsında Apollonrsquoa meydan okumaktadır Oumlte yandan Herarsquonın karşısında evliliğin kutsallığını tehlikeye sokarken Apollonrsquoun nezdinde tanrısal kehanetin kaccedilınılmazlığını tartı-şılır hale getirir Dolayısıyla ilkinde iynksrsquouumln evliliğin sabit ilişki biccedilimine itirazı ikincisinde Apollonrsquoun sağduyunun altını ccedilizen bilicilik geleneğine başka soumlzlerle kaderin belirleyiciliğine youmlnelir

Iynksrsquouumln kanlı canlı bir kuş olarak nitelikleri bu mitolojik arka planına ışık tutmaktadır Bu kuşa ilişkin Aristoteles (HA 504a) şunları kaydeder

ὀλίγοι δέ τινες δύο μὲν ἔμπροσθεν δύο δrsquo ὄπισθεν οἷον ἡ καλουμένη ἴυγξ Αὕτη δrsquo ἐστὶ μικρῷ μὲνμείζων σπίζης τὸ δrsquo εἶδος ποικίλον ἴδια δrsquo ἔχει τά τε περὶ τοὺς δακτύλους καὶ τὴν γλῶτταν ὁμοίαν τοῖς ὄφεσιν ἔχει γὰρ ἐπὶ μῆκος ἔκτασιν καὶ ἐπὶ τέτταρας δακτύλους καὶ πάλιν συστέλλεται εἰς ἑαυτήν Ἔτι δὲ περιστρέφει τὸν τράχηλον εἰς τοὐπίσω τοῦ λοιποῦ σώματος ἠρεμοῦντος καθάπεροἱ ὄφεις Ὄνυχας δrsquo ἔχει μεγάλους μὲν ὁμοίως μέντοιπεφυκότας τοῖς τῶν κολοιῶν τῇ δὲ φωνῇ τρίζει Bazı kuşların hem oumlnde hem de arkada ikişer tırnağı bulunur bunun gibi olanlardan birine iynks adı verilmiştir Bu kuş ldquoispinozrdquodan (spiza) bi-razcık daha buumlyuumlktuumlr ve vuumlcudu alacalıdır Kendine has tırnaklara sa-hiptir ve dili yılanınki gibidir Zira dilini doumlrt parmak genişliğinde dışarı ccedilıkarır ve geri iccedileri alır Bunun yanı sıra bedeni hareketsiz tutarak boy-nunu tıpkı yılan gibi arkaya ve oumlne ccedilevirebilir Penccedileleri kuumlccediluumlk kargala-rınki gibi iricedir Yuumlksek sesle ccedilığrışır

ldquoAğaccedilkakanrdquo (Picidae) ailesine mensup bir kuş olan iynksrsquouumln gerek ornitoloji terminolojisindeki Latince adı (Iynx Torquilla) gerek Tuumlrkccedilersquodeki ccedileşitli adları (Boyunccedileviren Boyundoumlnduumlren) gerekse belli başlı Batı dillerindeki adları (İng Wryneck [Eğri-boyun] Fr Torcol Fourmilier [Boynunu-ccedileviren karıncayiyen] Alm Wendehals [Boyun-ccedileviren]) bu kuşun boynunu ccedilevirerek yaptığı kendine has hareketlere dikkat ccedilekmektedir Fransızca adında vurgulandığı uumlzere diğer ağaccedilkakanlar gibi ccediloğunlukla karınca ile beslenir Ancak buumltuumln diğer ağaccedilkakanların tersine goumlccedilmen bir kuştur Kışı Hindistan ovalarında ya da tropikal Afrikarsquoda geccedilirir Mayıs ayında yumurtlamak uumlzere Avruparsquoya goumlccedil eder (Wood 1864 563-564 Blanford 1895 78-79) Boyunccedilevirenler ccediliftleşme doumlneminde eşlerine kur yapmak ve rahatsız edildiklerinde duumlşman-larını korkutmak uumlzere kendilerine oumlzguuml hareketler yaparlar Oumlnce kuyruk tuumlylerini aralayarak boynunlarını uzatırlar ve baş tuumlylerini yukarı doğru kısa bir ibik halinde kaldırırlar sonra

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 163

başlarını ve boyunlarını doumlnduumlrerek yana yatırırlar ve aniden başlarını geri ccedilekerek yılan taklidi yaparlar

Pindarosrsquoun iynksrsquouuml daha ccedilok geccedil doumlnemdeki buumlyuuml ve theourgos ayinlerinde karşımıza ccedilı-kan ancak kanımızca tarihsel koumlkleri Pindarosrsquoa hatta daha da eskiye tarihlenebilecek bir terminolojiden etkilenmiştir Nitekim bu bağlamda iynks uumlzerine kuş bağlı olmayan ve bir kirişin ucunda doumlnen tekerleği ifade etmektedir Geccedil doumlnemde bu soumlzcuumlğuumln buumltuumlnuumlyle kuştan bağımsız bir buumlyuuml aleti olarak kullanılan soumlz konusu tekerleğe işaret ettiği soumlylenebilir Bu tekerleğin tıpkı Pindarosrsquoun bahsettiği kuş iynks gibi Aphroditersquoyle olan yakın ilişkisi Hellenistik bir epigramda accedilıkccedila ifade edilir (Ep 35 Gow - Page Ogden 2002 sect 225) Tavennerrsquoin (1933 109-127) dikkat ccedilektiği uumlzere Theokritosrsquoun dizeleri arasındaki (Theoc 230) (ldquodoumlnmekrdquo ya da ldquodoumlnduumlrmekrdquo anlamındaki rhembeinrsquole ilişkili olan) rhombosrsquoun olduğu gibi iynksrsquouumln de ldquodoumlnmekrdquo eylemiyle yakınlığı tartışılmazdır Gow (1934 1-13) oumlzellikle Theokritos bağlamında iynksrsquouumln ve rhombosrsquoun buumlyuuml rituumleli esnasında kullanılan ve iki kiriş yardımıyla doumlnduumlruumllen bir tekerlek olduğuna dikkati ccedilekmektedir Rhombosrsquoun Theokritosrsquotaki (Id II 30) bağlamı belirgin şekilde buumlyuumlnuumln ldquosympathetikrdquo youmlnuumlnuumln altını ccedilizmektedir ancak rhombosrsquoun iynksrsquoten farklı olarak Pindaros gibi Arkaik şairlere kadar geri goumltuumlruumllememesi bu iki buumlyuuml aletinin birbirinden farklı olduğu kanısını doğurmaktadır (Graf 1999 179-180) Bu tekerleklerin gerek hızla doumlnduumlğuumlnde ccedilıkardığı ıslık sesiyle gerekse doumlnme hareketiyle soumlz konusu kuşu taklit ettiği anlaşılıyor Nelsonrsquoun (1940 443-456) bilim duumlnyasına tanıttığı MOuml ca VIII yuumlzyılın sonuna tarihlenen alt yuumlzeyindeki geometrik betimleriyle dikkat ccedileken pişmiş topraktan iynks tekerleği kuş ile tekerlek arasındaki ilişkiye dair somut veriler sağlamaktadır (Bu rituumlele ilişkin anlatımın antikccedilağın oumltesinde Erken İspanyol Roumlnesansırsquona kadar nasıl yansı-dığına dair ayrıca bk Peacuterez-Abadiacuten Barro 2005 103-116) Oumlyle ki tekerleğe bağlanmış olarak betimlenen birden fazla iynksrsquouumln goumlruumlntuumlsuuml Pindarosrsquoun Iksionvari bir şekilde tek bir kuşu tekerleğe bağlama oumlykuumlsuumlne seccedilenek oluşturabilecek rituumlellerden de bahsedilebileceğini ortaya koymaktadır Iksionrsquoun ilk cezası olan bir bulutla aldatılması ve bulutla birlikte olmasının ardından bir kısrakla yaşadığı yasak cinsel ilişki sonucunda Kentauros doğar Kentauros tam olarak bir tuumlr sınır durumunu ifade eden bir yaratık olarak karşımıza ccedilıkar Ne insan ne at hem insan hem at olarak meşru ilişkilerin toplumda sağladığı toplumsal barışın muhalifidir Oumlte yandan ldquonehellip ne hemhellip hemrdquo formuumlluumlyle tam da sympathetik olanın başka deyişle similia similibus ilkesinin kişileşmiş halidir Şayet Plutarkhosrsquoun işaret ettiği gibi (Amat 5 = Mor 751d) kadınlarla erkekler arasındaki aşk ilişkisi kharisrsquole (luumltuf) ilişkiliyse Iksionrsquoun accedilık bir şekilde bu niteliğe saldırıda bulunduğu başka soumlzlerle kadın erkek ilişkilerindeki latif davra-nışların meşruiyetini sarsmaya ccedilalıştığı soumlylenebilir (Pirenne-Delforge 1993 277-289)

Bu tekerleğin iynksrsquole olan ilişkisi ccedilok koumlkluuml bir mitolojik oumlykuumlyle bağlantılıdır Nitekim Detiennersquoin (1994 86) işaret ettiği gibi Iksion miti iki youmlnden iynks adıyla ilişkilidir birincisi Iksionrsquoun Peithocircrsquonun sorumlu olduğu ldquobaştan ccedilıkarmardquo etkinliği konusundaki cuumlretkacircr girişim-leri ikincisi ise oumlluumlmcuumll succediluna karşılık olarak bir tuumlr iynks gibi cezalandırılması ve yerle goumlk arasında sonsuza dek doumlnen bir tekerleğe kolları ve bacaklarından bağlanarak cezalandırılması Iksionrsquoun cezasının iki aşaması Pindarosrsquota accedilık bir şekilde ifade edilir (Pin Pyth II 35-41a)

35 εὐναὶ δὲ παράτροποι ἐς κακότατrsquo ἀθρόαν ἔβαλον ποτὶ καὶ τὸν ἵκοντrsquo ἐπεὶ

νεφέλᾳ παρελέξατο ψεῦδος γλυκὺ μεθέπων ἄιδρις ἀνήρ εἶδος γὰρ ὑπεροχωτάτᾳ πρέπεν Οὐρανιᾶν θυγατέρι Κρόνου ἅντε δόλον αὐτῷ θέσαν

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 164

40 Ζηνὸς παλάμαι καλὸν πῆμα τὸν δὲ τε- τράκναμον ἔπραξε δεσμόν

ἑὸν ὄλεθρον ὅγrsquo [hellip] 35 Yasak sevişmeler buumlyuumlk bela accedilar

insanın başına onun da geldi başına zaten yatarken bir bulutla

nacircdacircn adam kucakladı tatlı yalanı ccediluumlnkuuml sureti en yuumlcelerdeki goumlksel bir varlık gibiydi Kronosrsquoun kız kardeşinin Zeus kurdu bir kapan gibi

40 ona bu hinliği bu harika musibeti İşte yaptı bunu getirdi başına doumlrt-ispitli prangayı

kendi helakini

ldquoDoumlrt-ispitlirdquo (tetraknamos) sanlığı akla hemen Iasonrsquoun iynksrsquouuml bağladığı tekerleği getirmekte-dir Detiennersquonin (1994 88-98) araştırmasının ortaya koyduğu uumlzere Iksion mitinin merkezi temaları olan ldquobaştan ccedilıkarmardquo ve ldquoevliliğe karşı durmardquo iynksrsquouumln evlilikle baştan ccedilıkarma ya da meşru ve gayrımeşru birleşme arasındaki sınırda durduğunu ortaya koyar Iynks belirgin bir şekilde acircşıkların kavuşma anına ve kavuşacaklar arasındaki sınır ccedilizgisine goumlnderme yapar Nitekim Aiskhylos (Pers 989) yukarıda Pin Nem 435-36rsquoda ifade edildiğine koşut olarak iynksrsquouuml oumlzlemle ilişkili bir şekilde kullanır (Ar Lys 1110) ldquoCcedilok tutkulu bir hayvanrdquo (zocircion lagnistaton) olarak tanıtılan ldquokara kaplumbağasırdquonın (Khersaia khelocircnecirc) isteksiz dişisini ağzında taşıdığı iynks adı verilen gizemli bir otla ccediliftleşmeye hazırladığı kaydedilir (Ael NA XV 19) Soumlz konusu kaplumbağa arzularını tatmin ettiği anda dişisinden uzaklaşır Bu veri iynksrsquouumln kuvvetli birleşme arzusuna uygun duumlşen ancak meşru zeminde birlikteliği devam ettirme anlamına gelen evliliğe karşı olması temasıyla oumlrtuumlşmektedir Iasonrsquoun amaccedillarına ulaşmak uumlzere buumlyuumllediği Medeiarsquola ilişkisin meşru zemine taşınmaması da benzer bir koşutluk taşır Bu tip sabitlikle mesafeli ilişkiler arasında Medeia ve Iasonrsquoun yanı sıra Kirke ve Odysseus Kirke ve Glaukos gibi birliktelikler sayılabilir (Segal 1973 36)

Iynks Sympatheia ve Kurbanın Izdırabı

Pindarosrsquoun dizelerindeki iynksrsquouumln tıpkı Iksion gibi doumlrt-ispitli bir tekerleğe bağlanmış olmasının vurgulanması kuşun bir kurban olduğu değerlendirmesine zemin hazırlamaktadır Dolayısıyla tekerleğe bağlanmasından itibaren iynksrsquoe yapılan muamele antikccedilağdaki buumlyuuml uygulamalarında oumln plana ccedilıkan sympatheia kavrayışını tartışmaya dacirchil etmektedir Sympatheia ilkesi oumlzellikle antropoloji konusunda ccedilığır accedilıcı ccedilalışmalarıyla oumln plana ccedilıkan Frazerrsquodan itibaren daha derinlemesine araştırılmış buumlyuuml uygulamalarının temelini oluşturduğu fikri yay-gınlık kazanmıştır Buumlyuumlk olasılıkla buumlyuuml uygulamalarıyla ilişkisi ccedilok daha eskiye dayanmasına rağmen sympatheiarsquonın tanımı oldukccedila geccedil doumlnemde dillendirilmiştir Cicero (Nat Peor III 28) sympatheia ilkesini ldquosanki bir bağdaşmardquo (quasi consensus) olarak niteler ve Stoalı kaynak-lardan beslendiğini belli eder tarzda ldquotanrılarla değil doğa guumlccedillerirdquoyle (naturae viribus non deorum) ilişkilendirir Soumlz konusu ilkenin Stoarsquolı koumlkleri oldukccedila belirgindir (Nem de Nat Hom 78 7 79 2 Alex Aphr de Mix 223 25 36 Long - Sedley 1998re 269 vol 281 = 2001re 272 283) Ancak Bartonrsquoun (1994 103) altını ccedilizdiği gibi Stoarsquonın astroloji bağlamındaki yaklaşımlarından oumlnce tıp alanında sympatheia ilkesinin sıklıkla kullanıldığını ve genellikle similia similibus [curantur] (benzer benzeri [sağaltır]) ifadesinde oumlzetlendiğini bilmekteyiz Nitekim Plotinos (IV 4 40) kendi ccedilağındaki ldquobuumlyuumlcuumlluumlkrdquouuml (goecircteia) ancak bu ilkeyle tarif edebileceğini ifade eder (Plotinosrsquoun kendisinin dacirchil olduğu buumlyuuml uygulamalarına ilişkin ayrıca

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 165

bk Merlan 1953 341-348)

καὶ τῷ πεφυκέναι συμφωνίαν εἶναι ὁμοίων καὶ ἐναντίωσιν ἀνομοίων καὶ τῇ τῶν δυνάμεων τῶν πολλῶν ποικιλίᾳ εἰς ἓν ζῷον συντελούντων Καὶ γὰρ μηδενὸς μηχανωμένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεταιmiddot καὶ ἡ ἀληθινὴ μαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ ltφιλίαgt καὶ τὸ ltνεῖκοςgt αὖ ldquozira doğal olarak benzerler arasında bir ahenk benzemezler arasında ise bir karşıtlık vardır oumlyle ki tek bir canlı varlığa katkıda bulunan ccedilok ccedileşitli pek ccedilok gizil guumlccedil bulunur Nitekim hiccedilbir şeykimse ona neden ol-madığı halde pek ccedilok şey cezbedilir ve buumlyuumllenir hakiki buumlyuuml her şey-deki sevgi ve ccedilekişmededirrdquo

Sonuccedilta sympatheia ilkesinin bir buumlyuuml uygulamasında kullanılması bu ilkenin sadece buumlyuumlnuumln alanına ait olduğunu ifade etmez Zira sympatheia buumltuumln evrenin oluşumunu ve idamesini belirleyen bir doğa ilkesidir Buumlyuuml uygulamaları bu temel ilkeden hareketle gitmek istedikleri hedefe ulaşır Buumlyuumlnuumln bu temel niteliği Pindarosrsquoun anlatımından bazı olası ccedilıkarımlara ulaş-mamıza yardımcı olur Tekerleğe bağlı olan kuşun bulunduğu durumda kendine oumlzguuml boyun ccedilevirme hareketlerini yapması muumlmkuumlnduumlr Ancak Pindarosrsquoun dizelerinden tekerleğin doumlnduuml-ğuumlne dair hiccedilbir veri yoktur Nitekim Faraone (1993a 1-19) bağlamdaki ldquokamccedilıladı Peitho onu attı ateşe zihninirdquo (en phrasi kaiomenan doneoi mastigi Peithous) ifadesinden hareketle sympat-heiarsquonın devrede olduğu sabit bir tekerleğe bağlanmış iynksrsquoe geleneksel youmlntemlerle işkence edilmesinin soumlz konusu olduğu bir buumlyuuml rituumleliyle karşı karşıya olabileceğimiz sonucuna varır Buna goumlre tekerleğe bağlı olan kuşa yapılan fiziksel işkence (kamccedilılama ve ateşle yakma) buumlyuumlnuumln kurbanı olan Medeiarsquoyı belirli bir ruh durumuna getirmek uumlzere bir buumlyuuml uygulaması olarak yerine getirilir Kuşun ızdırabı ve cinsel accedillığı buumlyuumlnuumln nihai kurbanına aktarılmaya ccedilalışılır (Voodoo bebekleriyle yapılan koumlkluuml bir gelenekle ilişkilendirilebilecek bu buumlyuuml uygu-lamasının koumlkleri iccedilin ayrıca bk Faraone 1991 165-205 207-220)

Ateşle cinsel arzu arasındaki yakın ilişki Arkaik Yunan Şiirirsquonde sıklıkla ifade bulur Sapphorsquoun ldquokavrulurdu yuumlreğim hasretlerdquo (eman phrena kaiomenan pothocirci Sapph fr 48 2 Lobel - Page) ya da ldquobir keresinde dolanıp durdu ateş tenimin altındardquo (Sapph fr 3110 Lobel - Page) dizelerinde bu karşı koyulmaz cinsel arzudan dem vurur Dolayısıyla ateşin sadece bir işkence aracı olarak değil cinsel arzunun iynksrsquota ve nihai kurban Medeiarsquoda iccedilselleşmesi iccedilin kullanıldığı ve buradaki ifadelerin sadece birer topoi olduğu duumlşuumlnuumllebilir (Johnston 1995 179) Dolayısıyla ldquokamccedilırdquo ve ldquoateşrdquoin buumltuumlnuumlyle yapılan buumlyuumlnuumln mecazi goumlruumlnuumlmuumlnuuml yansıt-ması olasıdır Ancak bağlanan kuşun belirgin bir şekilde işkence edilmek uumlzere doumlrt uzvundan birden bağlanması fiziksel şiddetin de soumlz konusu olma ihtimalini guumlccedillendirmektedir Faraonersquoun (1999 55-69) bu tuumlr uygulamalar iccedilin ldquoagocircgecirc buumlyuumlsuumlrdquo ifadesini kullanır

Sympathetik buumlyuuml uygulamalarının bu kanıtlamaya destek olan en belirgin oumlrneği yemin rituumlelleridir Faraonersquoun (1993b 65-72) ortaya koyduğu uumlzere yemin sırasında hayvana yapılan vahşi uygulamalar ve yeminin tutulmaması halinde kişinin soumlz konusu hayvanın durumunda olacağının beyan edilmesi Eski Yakındoğursquoya kadar geri goumltuumlruumllebilir

Iynksrsquouumln Sesiyle Buumlyuumllenmek

Iynksrsquouumln kuumlccediluumlk ağaccedilkakan kerkenez ve sıvacıya benzeyen sesi guumlr tiz yayvan ve birbirine bağlı ldquokiyvrdquo ldquokii-kii-kii-kii-kiirdquo hecesinin tekrarından oluşur Bu ses yumuşak genizden gelen ve kişnemeyi andıran bir sestir Tehdit altında olduğunu hissettiğinde ise yılan gibi tıslayabilir

Ailianos (NA 619) iynksrsquouumln sesinin aulosrsquoa benzediğini ifade eder Mitolojik annesi Ekho

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 166

ldquoyankırdquo anlamındadır Babası olan Pan baştan ccedilıkaran ldquokavalrdquoın (syrinks) ustasıdır Nitekim iynksrsquouumln sesinin ccedilobanların kavallarıyla benzerliğine dikkat ccedilekilmiştir (Sch ad Opp Hal I 565) Ailianos ccedileşitli hayvanların ccediliftleşme mevsiminde birbirlerini ccedilağırmalarıyla iynks arasındaki ilişkiye dikkat ccedileker Oumlyle ki ldquokurbağardquonın (batrakhos) eşini ccedilağırmasına (Ael NA IX 13) iynks adı verilir Oumlte yandan panterin ayartıcı guumlccedilleri yine iynks adını almaktadır (Ael NA V 40) Bu veriler iynksrsquouumln ldquoayartmardquo ya da ldquobaştan ccedilıkarmardquoyla yakın ilişkisine ışık tutmaktadır Johnstonrsquoun (1995 177-206) iynksrsquouumln sesine yapılan vurgulara dayanan kanıtla-ması temelde iynksrsquouumln sesini de bir soumlylem biccedilimi olarak değerlendirmektedir Bu doğrultuda Iasonrsquoun iynks aracılığıyla gerccedilekleştirdiği buumlyuuml uygulaması soumlyleminde uz-dilliliğe goumlnderme yapar (Segal 1986 40-42) Soumlylemin dakikliği bir kamccedilı gibi kurbanın uumlzerinde şaklar ve onun iccediline aşk ateşini duumlşuumlruumlr Oumltuumlcuuml kuşların sesleri daima buumlyuumlleyici olmuştur Oumltuumlcuuml kuş tutkunları her kuş tuumlruumlnuumln kendi ldquodilrdquoini oluşturduğunu soumlylerler Zengin cuumlmleleriyle geniş bir coğrafi alanda buumlyuumlleyicilik konusunda kendini ispat eden buumllbuumllle karşılaştırılınca iynksrsquouumln ldquodilrdquoi oldukccedila sadedir Yine de Mousarsquolara meydan okuyan mitsel bir karakter olan iynksrsquouumln antikccedilağrsquoda sesiyle etkileyici bir izlenim bıraktığı soumlylenebilir

Tanrısal Bir Vergi Olarak Buumlyuuml ve Kahramanın İnisiyasyonu

Buumlyuumlyuuml Iasonrsquoa Aphroditersquonin bağışlaması ayrı bir oumlnem arz etmektedir Nitekim Iasonrsquoun Kolkhisrsquolilerin diyarına youmlnelen seyahati Aphroditersquonin verdiği bu kuşla simgelenen bir inisi-yasyon mythosrsquou olarak değerlendirilebilir (Graf 1999 92-93) Iason buumlyuumlcuuml değildir bir Hellen kahramanı olarak ortaya koyduğu bu marifetin ardından da buumlyuumlcuuml olmayacaktır Ancak buumlyuuml tanrıccedilanın bir hediyesi olarak ona bahşedilir Bu hediye saltık bir ihsan değil inisiyas-yonunun eşiklerinden biri olarak oumln plana ccedilıkar Iason iynks buumlyuumlsuumlnuuml ve beraberinde dillendiri-len efsunlu ifadeleri ve tanrısal yardımı talep eden niyazları oumlğrenerek erginlenmesinin bir aşa-masını da tamamlamış olur Ancak bu rituumlelin iccedilinde etkin rol almak Iasonrsquou buumlyuumlcuuml haline getirmez Amaccedillarına ulaşan kahramanın bir daha buumlyuuml uygulamalarıyla ilgilendiğine dair hiccedilbir kayıt yoktur Mackiersquonin (2001 1-17) işaret ettiği gibi Medeiarsquonın buumlyuumlyle iccedil iccedile olan bu sağaltıcılık etkinliğine muumldacirchil olması Iasonrsquoun bir kahraman olarak kimi youmlnleriyle koumltuumlcuumll sayılan ldquobuumlyuumlrdquonuumln dışında tutulabilmesini muumlmkuumln kılmaktadır Dolayısıyla Aphroditersquonin Medeiarsquoyı acircşık etmek konusunda Iasonrsquoa sağladığı yardım Pindarosrsquoun dizelerinde belirli bir buumlyuuml aletinin teslim edilmesi ve buumlyuumlleme youmlnteminin oumlğretilmesi aracılığıyla net bir goumlruumlnuumlm kazanmaktadır Aşkla oumlzdeşleşen bir tanrıccedila olarak Aphroditersquonin yardımı sadece Kolhkisrsquolileri diyarına youmlnelen kahramanın oumlnuumlndeki fiziki engelleri kaldırmakla kalmaz aynı zamanda Iasonrsquoun kendisindeki toumlkezletici oumlgeleri ortadan kaldırmasını sağlar

Iynksrsquouumln Kozmolojik Youmlnuuml Orpheusccediluluk Theourgosrsquoluk ve Yeni Platonculuk

Yeni Platoncu bağlamda iynksrsquoler ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) Babarsquonın İradersquosini kehanetler aracılığıyla Khaldaia rahiplerine iletmekten sorumlu Khaldaia Melekleri olarak tanımlanırlar (Dam Pr II 59 23-25 ve 88 3-5 I 296 8) Oumlyle ki tanrısal olanla maddesel olan arasındaki bilgi alışverişi bağlantısını bu iynks adı verilen melekler sağlarlar Iynks aynı zamanda rahibin başının uumlzerinde doumlnen ve Iynksrsquolerin kendi etkinlikleriyle kutsal ayinin etkinliği arasında sympathetik bir ilişkiyi kurmasını sağlayan buumlyuumlluuml bir tekerlektir Yeni Platonculukrsquotaki soumlz konusu theourgosrsquoccedilu iynks uygulamalarının Orpheusccedilu koumlkleri Damaskios (in Par 92 24) tarafından tescillenmektedir Burnsrsquouumln (2004 130) işaret ettiği uumlzere Proklosrsquoun oumlğrencileri Platonrsquoun Parmenides diyaloğunu nasıl mistik bir şekilde okuyacakları ve iynks tekerleğini nasıl ccedilevirecekleri ya da doğal duumlnyanın nesneleri arasındaki sympathetik ilişkiyi nasıl tanıyacakları konusunda oumlğrenim goumlrmek zorundaydılar Proklosrsquoun ccedilağında iynks tekerleğini ccedilevirmek

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 167

konusundaki maharet sympatheiarsquonın evrende nasıl işlediği konusundaki anlayışla oumlzdeş kabul ediliyordu Bu noktada yukarıda sympatheia ilkesi bağlamında değindiğimiz ldquobağdaşmardquo tema-sının iynksrsquole ilişkisi Proklosrsquoun Yeni Platoncu yaklaşımları bağlamında daha net bir şekilde anlaşılabilir Proklosrsquoun (Procl in Cra 71 37 Pasquali 1994re 33 14 vd) kullandığı diaporthi-mion soumlzcuumlğuuml sympathetik buumlyuumlnuumln ilkelerinin Yeni Platonculukrsquotaki belirgin etkisini goumlsterir Oumlyle ki Duvickrsquoin (2007 138 n 185) işaret ettiği gibi ldquobağdaştırıcırdquo (diaporthimion) teriminin bu tuumlrden oumlzel kullanımı Platonrsquoun kendisine kadar geri goumltuumlruumllebilir Nitekim Diotima Erosrsquoun insanlar ile tanrılar arasındaki (Plat Smp 202e) ldquoiletişimrdquo (hermecircneuon) ve ldquobağdaştırmardquonın (diaporthmion) gizil guumlcuuml sayesinde buumlyuumlk bir ldquoilahrdquo (daimocircn) olduğunu accedilıklar Khaldaiarsquolı Kehanetler bağlamında bu terim onun sayesinde Iynksrsquolerin tanrısal ile oumlluumlmluuml kuumlreler arasın-daki mesaj iletimini sağladığı ada uygulanır Iynksrsquoler evrenin uccedil noktaları arasında yani ldquoduumlşuumlnuumlluumlrrdquo (to noecircton) ve ldquoakılsalrdquo (to noeron) duumlzenle en alt duumlzeydeki madde arasında bağdaştırıcılık yaparlar (Procl in Par 1199)

Dolayısıyla gerek Yeni Platonculuk bağlamında theourgosrsquoun elindeki bir buumlyuuml aleti olan iynks gerekse kozmolojik bir aktarımın aktoumlruuml olan bir yaratık olarak Iynks goumlksel hareketi ve sesleri taklit ederek (Moutsopoulosrsquoun (1990 290 vdd) ortaya koyduğu uumlzere Khaldaia Keha-netleri ccedilerccedilevesinde iynksrsquouumln buumlyuumlnuumln muumlzikal boyutunu oumln plana ccedilıkaran şekilde kullanıldığı ortaya ccedilıkmaktadır) duumlşuumlnuumlluumlr alandan bilgi sağlama (Dam in Par 87 21 88 2) ve tanrısal olanın sınırının oumltesine geccedilme arzusuna hizmet eder (Stewart 1994 99)

Sonuccedil

Son ccediloumlzuumlmlemede Pindarosrsquotaki iynks buumlyuumlsuuml tanımları daha geccedil doumlnemde yapılmış olmasına rağmen sympatheia ilkesinin ilksel rituumlellerdeki belirgin etkisine temel sağlamaktadır Iynksrsquouumln tekerleğe bağlanması Iksionrsquoun meşru ilişki karşıtı tutumunun cezalandırılmasıyla koşutluk taşıdığı gibi boyun ccedilevirmesinin arkasında yatan nedene ilişkin yaygın kanı da buumlyuuml aletlerinin farklı kullanımlarına ilham kaynağı olmuştur Bunun oumltesinde onun sınırları ihlal eden esrikliği ccedilağrıştıran davranışları bilinmezi bilmenin yolu olarak Khaldaia Kehanetlerirsquonde Orpheusccedilu ve Yeni Platoncu yaklaşımlarda yerini bulmuştur Iynks ve onunla ilişkili rituumleller uumlzerine yapılan araştırmalarda temelde bir sınır durumu dikkati ccedilekmektedir

Iynksrsquouumln gerek ldquobaştan ccedilıkarıcırdquo bir kuş gerek aşk buumlyuumlsuumlnde etkin bir şekilde rituumlele dacirchil bir aygıt (doumlrt-ispitli tekerlek) gerekse Orpheusccediluluk ve Yeni Platonculuk bağlamındaki kanlı canlı bir buumlyuumlcuuml ve kozmolojik aracılık yapan bir yaratık olarak kullanıldığı bağlamlar duumlşuuml-nuumllduumlğuumlnde ldquosınırrdquo fikrine yapılan belirgin vurgu goumlze ccedilarpmaktadır Yukarıda değindiğimiz Pindaros ve Theokritosrsquoun metinlerindeki elkomai fiili aidocircs ve mania kavrayışları bu yakla-şımı destekleyen veriler sağlar Iynksrsquole ilişkili rituumlelin şekilsel boyutu bir nebze karanlıkta kalsa da oumlzellikle nihai amacına dair daha net bir goumlruumlş ortaya ccedilıkmaktadır Iynks rituumlel iccedilinde insanla tanrı insani olanla tanrısal olan arasındaki sınırı silikleştirir Bu sınırın silikleşmesi kimi zaman kişinin sophrosynecircrsquosini yitirmesine neden olduğu iccedilin olumsuzlanan kendinden geccedilmeye ve aş-kın cazibesine kapılmaya yol accedilarken kimi zaman da sınırın oumltesindekine ulaşmayı beraberinde getiren ldquotanrısal bir ilhamrdquo (theia mania) olarak değer kazanır

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 168

KAYNAKCcedilA

Ais Pers = Aiskhylos Persai Sommerstein A H (EdTrans) (2009) Aeschylus Persians Seven against Thebes Suppliants Prometheus Bound Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Apoll Rhod Argon = Apollonios Rhodios Argonautika Seaton R C (EdTrans) (1999re) Apollonius Rhodius Argonautica Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ael NA = Ailianos Peri Zocirciocircn Idiotecirctos Scholfield A F (Ed) (1958-1959) Aelian On Animals Vols I-III Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Alex Aphr de Mix = Aleksandros Aphrodisieus Peri Kraseocircs kai Auksecircseocircs Long A A-D N Sedley (1998-2001re) The Hellenistic Philosophers vol I Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary vol II Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography (reprint 1987) Cambridge Cambridge University Pressc

Ant Lib = Antoninos Liberalis Metamorphocircseocircn Synagocircgecirc Kock G A (Ed) (1832) Antocircninou Liberalis Metamorphocircseocircn SynagocircgecircAntonini Liberali Transformationum Congeries Lipsiae Libraria Dyckiana

Ar Lys = Aristophanes Lysistrata Henderson J (EdTrans) (2000) Aristophanes Birds Lysistrata Women at the Thesmophoria Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Arist HA = Aristoteles Tocircn peri ta Zocircia Historiocircn Balme D M (1991) Aristotle History of Animals vol I Books VII-X Cambridge Mass Harvard University Press (2002) Aristotle Historia Animalium vol I Books I-X (prepared for publication by A Gotthelf) Cambridge Cambridge University Pressc

Artem = Artemidoros Pack R A (Ed) (1963) Artemidori Daldiani Onirocriticon Libri V Leipzig Teubner

Blanford W T (1895) The Fauna of British India including Ceylon and Burma vol 3 London Taylor and Francis

Braswell B K (1988) A Commentary on the fourth Pythian Ode of Pindar BerlinNew York Walter de Gruyter

Burns D (2004) ldquoProclus and the Theurgic Liturgy of Pseudo-Dionysiusrdquo Dionysius 22 111-132

Cairns D L (1993) Aidocircs The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek Literature Oxford Clarendon Press

Call fr = Kallimakhos Fragmenta Pfeiffer R (Ed) (1949) Callimachus vol I Fragmenta Oxford Clarendon Press

Chantraine P (1968) Dictionnaire eacutetymologique de la Langue Grecque Histoire des Mots Paris Eacutedition Klincksieck

Cic ND = Cicero De Natura Deorum Rackham H (EdTrans) (1933) Cicero On the Nature of the Gods Academics Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Dam in Par ve Pr = Damaskios Eis ton Platonos Parmeniden ve Aporiacirci kai Lyseis peri tocircn Procirctocircn Arkhocircn Ruelle C Eacute (EdTrans) Dubitationes et solutiones de primis principiis in Platonis Parmenidem vols I-II Parisiis Excusum in Typographeo Publico

Detienne M (1994) The Gardens of Adonis Spices in Greek Mythology (Trans Janet Lloyd) Princeton (NJ) Princeton University Press

Duvick B (Trans) (2007) Proclus On Platorsquos Cratylus London Gerald Duckworth

Eur Med = Euripides Medeia Kovacs D (EdTrans) (1994) Euripides Cyclops Alcestis Medea Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Eur Rh = Euripides Rhecircsos Kovacs D (EdTrans) (2003) Euripides Bacchae Iphigenia at Aulis Rhesus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Ep = Epigrammata Gow A S F - D L Page (Ed) (1965) The Greek Anthology Hellenistic Epigrams 2 vols Cambridge Cambridge University Press

Faraone C A (1991) ldquoBinding and Burying the Forces of Evil The Defensive Use of ldquoVoodoo Dollsrdquo in Ancient Greecerdquo Clasical Antiquity 102 165-205 207-220

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pindarosrsquota Aşk Buumlyuumlsuuml Aphroditersquonin ldquoDivacircne (Eden) Kuşurdquo Iynksrsquouumln Kerameti 169

Faraone C A (1993a) ldquoThe Wheel the Whip and Other Implements of Torture Erotic Magic in Pindar Pythian 4 213-19rdquo The Clasical Journal 891 1-19

Faraone C A (1993b) ldquoMolten Wax Spilt Wine and Mutilated Animals Sympathetic Magic in Near Eastern and Early Greek Oath Ceremoniesrdquo Journal of Hellenic Studies 113 60-80

Faraone C A (1999) Ancient Greek Love Magic Cambridge (MA) Harvard University Press

Gow ASF (1934) ldquoἼυγξ Ῥόμβος Rhombus Turbordquo Journal of Hellenic Studies 541 1-13

Graf F (1999) Magic in the Ancient World (Trans Philip Franklin) Cambridge Harvard University Press

Hdt = Herodotos Goldey A D (1920-1925) The Persian Wars vols I-IV Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Il = Homeros Ilias Murray A T (EdTrans) - WF Wyatt (Rev) (19992) Homer Iliad vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1924-1925) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hom Od = Homeros Odysseia Murray A T (EdTrans) - G E Dimock (Rev) (1995-19982) Homer Odyssey vols I-II (ikinci basım ilk basımı 1919) Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Hubbard T K (1985) The Pindaric Mind A Study of Logical Structures in Early Greek Poetry Leiden E J Brill

Johnston S I (1995) ldquoThe Song of the Iynx Magic and Rhetoric in Pythian 4rdquo Transactions of the American Philological Association 125 177-206

Karivieri A (2010) Magic and Syncretic Religious Culture in the East Ed D Gwynn - S Bangert Religious Diversity in Late Antiquity 401-434 Leiden Brill

Larson J (2007) Ancient Greek Cults A Guide New York Routledge

Mackie C J (2001) ldquoThe Earliest Jason Whatrsquos in a Namerdquo Greek amp Rome 481 1-17

Merlan P (1953) ldquoPlotinus and Magicrdquo Isis 444 341-348

Mic Psell Chal = Mikhael Psellos Eksegecircsis tocircn Khaldaiumlkocircn Rhecirctocircn OrsquoMeare D J (Ed) (1989) Michael Psellus Philosophica Minora vol II Opuscula Psychologica Theologica Daemonologica BerlinNew York Walter de Gruyter

Motsopoulos E A (1990) ldquoMusique et musicaliteacute dans les Oracles chaldaiumlquesrdquo Kernos revue inter-nationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 3 281-293

Nelson G W (1940) ldquoA Greek Votive Iynx-Wheel in Bostonrdquo American Journal of Archaeology 444 443-456

Nic fr = Nikandros Fragmenta Gow A S F ‐ A F Schofield (EdTrans) (1953) Nicander of Colophon Poems and Poetical Fragments Cambridge Cambridge University Press

Ogden D (2002) Magic Witchcraft and Ghosts in the Greek and Roman A Sourcebook Oxford Oxford University Press

Ov Met = Ovidius Metamorphoses Miller F J (Ed) - G P Goold (Rev) (1916) Ovid Metamorphoses vol I Books 1-8 Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Palaiogeorgou A K (2003) ldquoPindarrsquos Nemean 4 33-43 The Case of the Break-offrdquo Hellenica 4 259-267

Peacuterez-Abadiacuten Barro S (2005) ldquoEl Iynx o Rhombus en la Farmaceutria de Quevedordquo Hesperia Anuario de Filologiacutea Hispaacutenica 8 103-116

Phot = Photios Lekseocircn Synagocircgecirc kata Stoikheion Theodoridis C (Ed) (1982-2013) Photii Patriarc-hae Lexicon Consilio et Auctoritate Universitatis Thessalonicensis editum vols I-III BerlinNew York Walter de Gruyter

Pin Nem = Pindaros Nemeonikai Race W H (EdTrans) (1997) Pindar Nemean Odes Isthmian Odes Fragments Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Pin Olym ve Pyth = Pindaros Olympionikai ve Pythionikai Race W H (EdTrans) (2002) Pindar Olympian Odes Pythian Odes Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Erman GOumlREN 170

Pirenne-Delforge V (1993) ldquoLrsquoiynge dans le discours mythique et les proceacutedures magiquesrdquo Kernos revue internationale et pluridisciplinaire de religion grecque antique 6 277-289

Plat Phd = Platon Phaidocircn Fowler H N (EdTrans) (2001) Plato vol I Euthyphro Apology Crito Phaedo Phaedrus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plat Symp = Platon Symposion Lamb W R M (EdTrans) (1961) Plato vol III Lysis Symposium Gorgias Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Plot = Plotinos Enneades Henry P - H-R Schwyzer (Ed) (1964-1982) Plotini Opera vols I-III Oxford Clarendon Press

Plut Amat = Plutarkhos Erocirctikos Minar E L Jr - F H Sandbach - W C Helmbold (Ed) (1961) Plu-tarch Moralia vol IX Table-Talk Books 7-9 Dialogue on Love Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Procl in Cra = Proklos Eis ton Kratylon Platocircnos Eklogai Khrecircsimoi Pasquali G (Ed) (1994re) Proclus Diadochus In Platonis Cratylum Commentaria (reprint 1908) Leipzig Teubner

Procl in Par = Proklos Eis ton Platocircnos Parmeniden Luna C ndash A-P Segonds (EdTrans) (2007-2011) Proclus Commentaire sur le Parmeacutenide de Platon 3 vol (Collection des Universiteacutes de France) Paris Les Belles Lettres

Sop Ant = Sophokles Antigonecirc Lloyd-Jones H (EdTrans) (1994) Sophocles Antigone The Women of Trachis Philoctetes Oedipus at Colonus Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)

Sapph fr = Sappho Fragmenta Lobel E - D Page (1968re) Poetarum Lesbiorum Fragmenta (reprint 1955) Oxford Clarendon Press

Sch ad Opp Hal = Skholia eis tou Oppianou ta Halieutika Bussemaker U C (Ed) (1849) Scholia in Oppianum Ed F Duumlbner Scholia in Theocritum 243-364 Paris Editore Ambrosio Firmin-Didot

Sch ad Pin Nem = Skholia eis ton Pindarou Nemeonikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vols III Leipzig Teubner

Sch ad Pin Pyth = Skholia eis ton Pindarou Pythionikas Drachmann A B (1903-1927) Scholia Vetera in Pindari Carmina vol II Leipzig Teubner

Sch ad Theoc = Skholia eis Theokriton Wendel C (Ed) (1914) Scholia in Theocritum Vetera Lipsiae B G Teubner

Segal C (1973) ldquoSimaetha and the Iynx (Theocritus Idyll II)rdquo Quaderni Urbinati di Cultura Classica 15 32-43

Segal C (1985) ldquoSpace Time and Imagination in Theocritusrsquo Second Idyllrdquo Clasical Antiquity 41 103-119

Segal C (1986) Pindarrsquos Mythmaking The Fourth Pythian Ode Princeton Princeton University Press

Stewart C (1994) ldquoMagic Circles An Approach to Greek Ritualrdquo Journal of the Anthropological Soci-ety of Oxford 251 91-101

Suid = Suidas Adler A (Ed) (1928-1938) Suidae Lexicon Pars I-V Stuttgart Teubner

Tavenner E (1933) ldquoIynx and Rhombusrdquo Transactions of the American Philological Association 64 109-127

Theoc Id = Theokritos Eidyllia Gow A S F (EdTransComm) (1973re) Theocritus edited with a Translation and Commentary vols I-II (reprint 1950) Cambridge Cambridge University Press

TrGF = Nauck A (Ed) (18892) Tragicorum Graecorum Fragmenta (ikinci basım ilk basımı 1856) Lipsiae B G Teubner

Tz ad Lycoph = Tzetzes Skholia eis ton Lykophrona Muumlller M C G (Ed) (1811) Isaakiou kai Iocircannou tou Tzetzou Skholia eis Lykophrona Lipsiae Sumptibus F C G Vogelii

Ver Eclog = Vergilius Eclogae Clausen W (Ed) (1994) Virgil Eclogues Oxford Clarendon Press

Wood J G (1864) The Illustrated Natural History Birds London Routledge

Xen An = Ksenophon Anabasis Brownson C L (EdTrans) ‐ J Dillery (Rev) (1998) Xenophon Anabasis Cambridge (MA) Harvard University Press (The Loeb Classical Library)