Epistula 80: De wereld is een schouwtoneel (p.81).

Epistula 80:De wereld is een schouwtoneel

(p.81)

Seneca Lucilio suo salutem

Seneca zegt gegroet tegen zijn (vriend) Lucilius

Een moment voor jezelf

Hodierno die non tantum meo beneficio mihi vaco, sed spectaculi, quod omnes molestos ad sphaeromachian avocavit.

Vandaag heb ik tijd voor mezelf, niet alleen door mijn eigen weldaad, maar ook (door de weldaad) van het schouwspel, dat alle lastige [mensen] naar een bokswedstrijd heeft geroepen.

2 mihi vaco – is hoofdww. Hierbij staan 2 bepalingen:

- meo beneficio

- (beneficio) spectaculi

2-3 spectaculi … avocavit: personificatie alsof het schouwspel de mensen heeft geroepen.

3 molestos – omdat ze steeds binnenvallen en hem storen bij het denken e.d.

Nemo inrumpet, nemo cogitationem meam inpediet, quae hac ipsa fiducia procedit audacius.

3-4 inrumpet, inpediet – welke tijd?

futurum

quae, verwijst naar…..?



futurum


cogitationem

hac hoort bij …?



futurum


cogitationem

hac hoort bij …?

(ipsa) fiducia– audacius – welke vorm??– comparativus, bijwoord

Vertaling comparativus:longius = 1. langer

2. nogal / vrij lang3. de langste (van twee)


Niemand zal binnenvallen, niemand zal mijn gedachtenbelemmeren, die juist door deze garantie zich vrijmoedigerontwikkelen.

4 Waarom is ‘vrijmoediger’ hier de beste keuze voor de comparativus?

vrijmoediger dan wanneer er wél mensen binnenvallen

Non crepabit subinde ostium, non adlevabitur velum:

Niet zal telkens mijn deur piepen, niet zal mijn gordijn worden opgetild:

5 De kamers van een Romeins huis, zoals de werkkamer – tablinum - waren meestal afgescheiden van het atrium door een gordijn.

licebit tuto vadere, quod magis necessarium est per se eunti et suam sequenti viam.

6 eunti, sequenti – welke vorm?

ppa, gesubstantiveerd

in dativus omdat bij necessarium een dativus hoort

licebit tuto vadere, quod magis necessarium est per se eunti et suam sequenti viam.

het zal (voor mij) mogelijk zijn rustig mijn gang te gaan, wat al te noodzakelijk is voor iemand die op zichzelf gaat en zijn eigen weg volgt.

eunti – viam – beeldspraak (metafoor): het leven wordt als een weg voorgesteld. Seneca is op het pad des levens een ‘Einzelgänger’.

Non ergo sequor priores? Facio, sed permitto mihi et invenire aliquid et mutare et relinquere; non servio illis, sed assentior.

Volg ik dan niet mijn voorgangers? (Dat) doe ik (wel), maar ik sta mij toe én iets te vinden én te veranderen én weg te laten; ik ben niet hun slaaf, maar ben het met hen eens.

7-8 Welke stijlfiguren zie je?

trikolon: invenire, mutare, relinquere

polysyndeton / anafoor: et … et … et

antithese (tegenstelling): non servio,sed assentior.

Magnum tamen verbum dixi, qui mihi silentium promittebam et sine interpellatore secretum:

Ik heb echter een groot woord gezegd, (ik) die mij stilte beloofde en afzondering zonder iemand die stoort:

9 magnum verbum = een groot woord ( teveel)

ecce ingens clamor ex stadio perfertur et me non excutit mihi, sed in huius ipsius rei contemplationem transfert.

kijk, een geweldig geschreeuw van(uit) de wedstrijd dringt (tot mij) door en rukt me niet van mijzelf weg, maar brengt mij tot beschouwing van juist die zaak.

10 Tussen secretum en ecce staat geen voegwoord. Wat voor asyndeton is dit?

explicatief asyndeton (geeft uitleg, waarom hij teveel heeft gezegd): er was geen stilte, want er kwam geschreeuw uit het stadion

evt ook adversatief: ik hoopte op rust, maar er komt geschreeuw.

11 huius – gen van hic

De kracht van lichaam en geest

Cogito mecum, quam multi corpora exerceant, ingenia quam pauci;

Ik denk bij mezelf, hoe velen hun lichaam oefenen, hoe weinigen hun talent/verstand (oefenen):

12 exerceant – coni vanwege afh. vraag (grammaticalis)

Welke stijlfiguren zie je in deze zin?

1. Anafoor – quam … quam

2. (Adversatief) asyndeton – exerceant, ingenia

3. Chiasme - multi corpora, ingenia pauci;

4. Ellips – in 2e deel van zin moet je nog een keer

exerceant aanvullen

quantus ad spectaculum non fidele et lusorium fiat concursus, quanta sit circa artes bonas solitudo;

12 fidele – welke vorm?

onzijdig van fidelis

Hoort dus bij …?


12 fidele – welke vorm?

onzijdig van fidelis

Hoort dus bij …?

spectaculum


hoe grote toeloop er ontstaat naar een oppervlakkig en tot tijdverdrijf dienend schouwspel, hoe groot de eenzaam-heid is in de omgeving van de wetenschap;

13-14 Ook hier een adversatief asyndeton: in de arena is het druk, maar slechts heel weinig mensen doen aan wetenschap (filosofie!)

Nog steeds coni nog steeds afh.

vraag (ik denk bij mezelf …)

quam inbecilli animo sint, quorum lacertos umerosque miramur.

hoe slap van geest zij zijn, van wie wij de armen en schouders bewonderen.

Illud maxime revolvo mecum:

Dit vooral overdenk ik steeds bij mezelf:

si corpus perduci exercitatione ad hanc patientiam potest,

qua et pugnos pariter et calces non unius hominis ferat, qua solem ardentissimum in ferventissimo pulvere sustinens aliquis et sanguine suo madens diem ducat, quanto facilius animus conroborari possit, ut fortunae ictus invictus excipiat, ut proiectus, ut conculcatus exsurgat.

Let op de constructie van deze zin:- eerst een si-zin

- hierin 2 bijzinnen met qua– Waar verwijst qua naar?– patientiam

- dan de hoofdzin (geel)- dan 3x ut (ut + coni! geeft 3 gevolgen aan)

si corpus perduci exercitatione ad hanc patientiam potest, qua et pugnos pariter et calces non unius hominis ferat,

als het lichaam door training tot deze gehardheid gebracht

kan worden, waardoor het tegelijkertijd én de vuisten én de hakken van niet één verdraagt (kan verdragen),

16 pugnos / calces

vuisten / hakken staan voor ….?

slagen en trappen

17 non unius = ….?

plures (meerdere)

qua solem ardentissimum in ferventissimo pulvere sustinens aliquis et sanguine suo madens diem ducat,

waardoor iemand, de fel brandende zon in het gloeiend hete zand verdragend en druipend van zijn eigen bloed, de dag doorbrengt (kan doorbrengen),

17 ferventissimo pulvere – natuurlijk het zand van de arena, waar de bokswedstrijd werd gehouden.

sanguine – Romeinse boksers mochten hun handen omwikkelen met ‘boksbeugels’. Waarschijnlijk gaat het hier om het zgn. pankration, een mix van worstelen en boksen, waarbij bijna alles was toegestaan.

quanto facilius animus conroborari possit, ut fortunae ictus invictus excipiat, ut proiectus, ut conculcatus exsurgat.

hoeveel makkelijker zou de geest kunnen worden gesterkt om de slagen van het lot ongebroken op te vangen, om neergegooid, om in elkaar getrapt (weer) op te staan.

19 conroborari – metafoor sporten als metafoor voor: de geest ‘sterk maken’

Ook invictus, proiectus, conculcatus is een term uit de sport / arena.

Corpus enim multis eget rebus, ut valeat: animus ex se crescit, se ipse alit, se exercet.

Het lichaam heeft immers veel dingen nodig om gezondte zijn: de geest groeit van zichzelf, voedt zichzelf, oefent zichzelf.

20-21 Welke stijlfiguren zie je?

1. (adversatief) asyndeton – valeat: animus

2. trikolon – crescit, alit, exercet

Illis multo cibo, multa potione opus est, multo oleo, longa denique opera:

Zíj hebben veel voedsel, veel drinken nodig, veel olie, kortom een lange verzorging:

21 Wie worden bedoeld met illis?

De boksers die veel kunnen verdragen.

tibi continget virtus sine apparatu, sine inpensa.

22 continget – welke tijd?

futurum

tibi continget virtus sine apparatu, sine inpensa.

aan jou zal de deugd ten deel vallen zonder uitrusting, zonder kosten.

Seneca gebruikt in de afgelopen regels een zgn. a fortiori – redenering (a fortiori = des te sterker):

* als een lichaam zo sterker kan worden door oefenen …

* kan de geest het zeker / nog makkelijker!

Wilskracht

Quidquid facere te potest bonum, tecum est.

Al wat jou goed kan maken, is met jou (zit in jezelf).

Quid tibi opus est, ut sis bonus? Velle.

24 sis – welke vorm?

coni praes van esse

Quid tibi opus est, ut sis bonus? Velle.

Wat heb jij nodig om goed te zijn? (Het) Willen.

Quid autem melius potes velle quam eripere te huic servituti, quae omnes premit, quam mancipia quoque condicionis extremae et in his sordibus nata omni modo exuere conantur?

25-27 Let op de 2 soorten quam in deze zin!

* de eerste quam = ‘dan’ (melius … quam = beter … dan)

* de tweede quam is ….. ?

een relativum

quae en quam wijzen terug naar ….?

servituti

Let op: quae is onderwerp in de (eerste) bijzin;

quam is lijdend voorwerp in de (tweede) bijzin

Quid autem melius potes velle quam eripere te huic servituti, quae omnes premit, quam mancipia quoque condicionis extremae et in his sordibus nata omni modo exuere conantur?

Wat kan jij echter beter willen dan je te ontrukken aan deze slavernij, die allen neerdrukt, die ook slaven in de slechtste omstandigheden en in deze armzalige toestand geboren op iedere manier proberen af te schudden?

25 servituti is hier metaforisch bedoeld een situatie die je onderdrukt: afhankelijk zijn van je lichaam (dus van alles wat het lichaam nodig heeft) en andere uiterlijke zaken

Peculium suum, quod comparaverunt ventre fraudato, pro capite numerant:

28 ventre fraudato – welke constructie?

abl abs

numerant – welke tijd?

gewoon praesens – in het werkwoord numerare zit al –era-; geen pqpf dus.

Peculium suum, quod comparaverunt ventre fraudato, pro capite numerant:

Hun spaargeld, dat zij hebben bijeengebracht door hun maag te kort te doen, tellen ze neer voor hun vrijheid:

28 numerant – wie bedoelt Seneca?

slaven

Als zij niet al het eten nodig hadden dat ze van hun meester kregen, mochten ze dat verkopen. Zo konden ze sparen om zich uiteindelijk vrij te kopen.

tu non concupisces quanticumque ad libertatem pervenire, qui te in illa putas natum?

zal jij niet hevig verlangen om tot elke prijs de vrijheid te bereiken, (jij) die meent dat je daarin geboren bent?

28-29 Met welke twee betekenissen van ‘vrijheid’ speelt Seneca hier?

* letterlijke vrijheid (i.t.t. slavernij)

* geestelijke vrijheid (filosofisch gezien: de ratio bereiken)

Quid ad arcam tuam respicis? Emi non potest.

Waarom kijk je om naar je geldkist? Hij / deze kan niet gekocht worden.

30 emi – infin praes pass

Wat is het onderwerp van potest?

geestelijke vrijheid

Itaque in tabellas vanum coicitur nomen libertatis, quam nec, qui emerunt, habent nec, qui vendiderunt:

30-31 Let op: 2 soorten relativa

* quam heeft wél een antecedent, nl. …?

libertatis

* qui (2x) heeft dat niet. Hoe vertaal je qui?

degenen die, zij die

Itaque in tabellas vanum coicitur nomen libertatis, quam nec, qui emerunt, habent nec, qui vendiderunt:

Dus wordt de naam (van) vrijheid ten onrechte opgetekend in de registers, [de vrijheid] die noch zij die haar hebben gekocht, bezitten noch zij die haar hebben verkocht:

30 in tabellas coicitur – in Rome werd door de censores in registers bijgehouden, welke slaven er waren vrijgelaten.

30-31 Ook in deze ene zin gebruikt Seneca weer de twee betekenissen van vrijheid/slavernij door elkaar.

tibi des oportet istud bonum, a te petas.

jij moet dit bezit aan jezelf geven, van jezelf vragen.(het is nodig dat jij … geeft / vraagt)

Ieder mens speelt zijn eigen rol

Libera te primum metu mortis (illa nobis iugum inponit), deinde metu paupertatis.

33 libera – imper van liberare

illa – verwijst naar …?

metu mortis

Ieder mens speelt zijn eigen rol

Libera te primum metu mortis (illa nobis iugum inponit), deinde metu paupertatis.

Bevrijd je ten eerste van de vrees voor de dood (die legt ons een juk op), daarna van de vrees voor de armoede.

33 iugum imponit – wat wordt hiermee bedoeld?

is een metafoor: een juk is:

a. letterlijk: houten balk die op je schouders rust (bv om 2 emmertjes water te halen)

b. figuurlijk: iets wat zwaar weegt, een last is

Welke 2 indifferentia noemt Seneca hier?

- de dood

- armoede / geld

Si vis scire, quam nihil in illa mali sit, compara inter se pauperum et divitum vultus: saepius pauper et fidelius ridet;

35 pauperum / divitum – welke vorm?

gen. mv

Het bijv nw is gesubstantiveerd (ook bij pauper in volgende stuk zin)

saepius, fidelius – welke vorm?

compar (bijwoord) van saepe, fidelis

Si vis scire, quam nihil in illa mali sit, compara inter se pauperum et divitum vultus: saepius pauper et fidelius ridet;

Als je wilt weten hoe daarin niets kwaads schuilt, vergelijk (dan) de gezichten van de armen en rijken met elkaar: de arme lacht vaker en oprechter;

34 Wat wordt er bedoeld met illa?

paupertas

nulla sollicitudo in alto est; etiam si qua incidit cura, velut nubes levis transit:

er is geen enkele bezorgdheid in zijn binnenste; ook als er

zich enige zorg voordoet, gaat die voorbij als een lichte wolk:

36 in alto – over wiens binnenste gaat het hier?

van een arme man

Waar komt de vertaling ‘enige zorg’ vandaan?

nulla sollicitudo in alto est; etiam si qua incidit cura, velut nubes levis transit:

er is geen enkele bezorgdheid in zijn binnenste; ook als er

zich enige zorg voordoet, gaat die voorbij als een lichte wolk:

36 in alto – over wiens binnenste gaat het hier?

van een arme man

Waar komt de vertaling ‘enige zorg’ vandaan?

van qua

Na si, nisi, num en ne gaat ali- niet met quis-je mee!

qua = aliqua (= een of andere, enige)

Wat is het tertium comparationis in deze vergelijking?

transit (zowel de zorg als de wolk gaan over)

horum, qui felices vocantur, hilaritas ficta est aut gravis et suppurata tristitia, eo quidem gravior, quia interdum non licet palam esse miseros, sed inter aerumnas cor ipsum exedentes necesse est agere felicem.

36 horum – welke vorm?

gen mv van hic

Wat is de hoofdzin?


36 horum – welke vorm?

gen mv van hic

Wat is de hoofdzin?

* hilaritas ficta est aut gravis et suppurata tristitia (est)

Welke vorm is gravior?

comparativus


van hen, die gelukkig worden genoemd, is de vrolijkheid gemaakt of (is) de treurnis ernstig en zwerend, (en dat is) des te zwaarder,

omdat het soms niet mogelijk is openlijk bedroefd te

zijn, maar te midden van de ellende die het hart zelf

kwelt het noodzakelijk is de gelukkige

te spelen.


Leg uit, dat Seneca in de afgelopen regels de redenering manipuleert door het wel heel zwart-wit voor te stellen.

Hij doet net of elke rijke ongelukkig is (maar mooi weer speelt) en elke arme gelukkig.

Waarom doet hij dat?

Hierdoor lijkt het of mensen met minder

bezit gelukkiger zijn. En één van de

doelen van de Stoa is om geld als een

van de indifferentia te beschouwen

Saepius hoc exemplo mihi utendum est, nec enim ullo efficacius exprimitur hic humanae vitae mimus, qui nobis partes, quas male agamus, adsignat.

40 utendum est ….?

gerundivum van verplichting

41 adsignat – welke vorm?

coni praes

coni in relatieve bijzin. Wat geeft die aan?

1. finalis

2. causalis

3. explicativus (is het hier: zo’n soort … die)

Saepius hoc exemplo mihi utendum est, nec enim ullo efficacius exprimitur hic humanae vitae mimus, qui nobis partes, quas male agamus, adsignat.

Nogal vaak / al te vaak moet ik dit voorbeeld gebruiken, want door geen enkel voorbeeld wordt effectiever deze klucht van het menselijk leven uitgedrukt, die ons de rol toewijst die wij slecht spelen.

40 hoc exemplo – welk voorbeeld wordt

bedoeld?

van de klucht (mimus)

Ille qui in scaena latus incedit et haec resupinus dicit,

Hij die breedsprakig het toneel opgaat en trots deze woorden / dit zegt:

42 ille qui - Toneel werd meestal

gespeeld door slaven of in ieder

geval mensen van lage komaf!

En impero Argis; regna mihi liquit Pelops,qua ponto ab Helles atque ab Ionio mariurguetur Isthmos,

‘Kijk, ik heers in Argos; Pelops liet mij het rijk na, een gebied waar de Isthmus door de Hellespont en de Ionische zee wordt begrensd’,

Ionische Zee

servus est, quinque modios accipit et quinque denarios.

is een slaaf, krijgt vijf schepels (graan) en vijf denarii.

46 modius – schepel (ca 9 liter) graan

Oude inhoudsmaten v.l.n.r.:

mud, schepel en kop

Ille qui superbus atque inpotens et fiducia virium tumidus ait,

Quod nisi quieris, Menelae, hac dextra occides, diurnum accipit, in centunculo dormit.

Hij die trots en onbeheerst en verwaand door het vertrouwen in zijn kracht zegt: ‘Als je dit niet zult kunnen, Menelaus, zul je door deze rechterhand sterven’, ontvangt een rantsoen, slaapt in een kleine lap.

46 ille qui = (opnieuw) de toneelspeler

Idem de istis licet omnibus dicas, quos supra capita hominum supraque turbam delicatos lectica suspendit:

49 idem – onz ev. (hetzelfde)

istis – congrueert met …..?



istis – congrueert met omnibus

dicas – coni vanwege licet (lees: licet ut dicas)

50 quos … suspendit – wat is in het La.

onderwerp in deze zin?



istis – congrueert met omnibus

dicas – coni vanwege licet (lees: licet ut dicas)

50 quos … suspendit – wat is in het La.

onderwerp in deze zin?

lectica


Hetzelfde kun je zeggen over al diegenen die een draagstoel (als) verwende (mannen) uittilt boven de hoofden van mensen en boven de menigte:

49-50 Over wat voor soort mensen gaat het hier?Over rijke mensen, die zich met een draagstoel door de stad laten dragen.

Wat bedoelt Seneca met idem?Dat ook deze mannen niet gelukkig zijn: hun voorspoed (zich laten dragen door de stad) is maar schijn, net als van de mannen die toneelspelen. (idem verwijst dus naar de volgende zin: personata felicitas est)

omnium istorum personata felicitas est. Contemnes illos, si despoliaveris.

van al diegenen is het geluk gespeeld. Je zult hen minachten, als je hen van de maskers zult hebben beroofd.

Equum empturus solvi iubes stratum, detrahis vestimenta venalibus, ne qua vitia corporis lateant: hominem involutum aestimas?

52 empturus – welke vorm?

ptc fut act van emere – kopen

Is nom, dus zegt iets over het onderwerp

( iubes – jij…)

solvi- welke vorm?

infin praes pass

ne qua = ne aliqua

Equum empturus solvi iubes stratum, detrahis vestimenta venalibus, ne qua vitia corporis lateant: hominem involutum aestimas?

Als je van plan bent een paard te kopen, beveel je dat het zadelkleed los wordt gemaakt, je trekt de kleding af van slaven (die verkocht worden), opdat niet enige gebreken van het lichaam verborgen blijven: beoordeel je een mens die in kleding gehuld is?

53 hominem involutum aestimas? - Retorische vraag

Seneca gebruikt hier een analogie-redenering: als je iets in het ene geval (niet) zou doen (paard / slaaf kopen zonder goed te bekijken), moet je dat ook in andere gevallen (niet) doen (mens beoordelen op eerste indruk)

Mangones, quidquid est quod displiceat, id aliquo lenocinio abscondunt, itaque ementibus ornamenta ipsa suspecta sunt:

54 ementibus – ppa van emere – kopen.

Wat is in het Ned. dus een goede

vertaling voor ementibus?

kopers

Mangones, quidquid est quod displiceat, id aliquo lenocinio abscondunt, itaque ementibus ornamenta ipsa suspecta sunt:

Slavenhandelaren, wat er ook maar is wat (hen) niet bevalt, verbergen dit met een of andere verfraaiing, dus voor kopers zijn juist versieringen verdacht:

sive crus alligatum sive brachium aspiceres, nudari iubereset ipsum tibi corpus ostendi.

55-56 aspiceres, iuberes – welke vorm en waarom?

coni imperf

irrealis Seneca gebruikt een (op dit moment irreëel voorbeeld: als je nu op de slavenmarkt stond – en dat is niet zo – dan zou je ….)

56 nudari, ostendi – infin praes pass

sive crus alligatum sive brachium aspiceres, nudari iubereset ipsum tibi corpus ostendi.

of je een verbonden been of een (verbonden) arm zou zien, je zou bevelen dat ze ontbloot werden en dat jou het lichaam zelf werd getoond.

Vides illum Scythiae Sarmatiaeve regem insigni capitis decorum?

Zie je die koning van de Scythen of Sarmaten mooi door een sieraad van het hoofd?

56 illum – congr. met regem

insigni capitis decorum abl – gen – acc van bijv nw

Si vis illum aestimare totumque scire, qualis sit, fasciam solve: multum mali sub illa latet. Quid de aliis loquor?

Als je hem wilt beoordelen en helemaal weten wat voor manhij is, maak (dan) zijn diadeem los: daaronder zit veel ellende verborgen. Wat / waarom spreek ik over anderen?

57 vis – 2e ev praes van velle

58 sit – waarom coni?

afh vraag

Welke stijlfiguren zie je in deze zin?

alliteratie – multum mali

retorische vraag - Quid de aliis loquor?

diadeem

Si perpendere te voles, sepone pecuniam, domum, dignitatem, intus te ipse considera: nunc qualis sis, aliis credis. Vale.

Als je jezelf grondig zult willen onderzoeken, zet dan je geld,huis, status opzij, (maar) bekijk jezelf van binnen: nu laat je aan anderen over hoe je bent. Gegroet.

Met welke ene filosofische term zou je de woorden pecuniam, domum, dignitatem kunnen aanduiden?

indifferentia

Epistula 80: De wereld is een schouwtoneel (p.81).

Documents

Transcript of Epistula 80: De wereld is een schouwtoneel (p.81).