BijZijn-XL BijZijn-XL

25nr. 10 - 2011 EMPATHIE

>

PSYCHOSOCIALE ASPECTEN

De term ‘competentie’ is een moeilijk woord voor een pakketje dat bestaat uit kennis, inzicht, houding en vaardigheden op een bepaald gebied. Om goed te kunnen werken in de zorg moet je bijvoorbeeld in voldoende mate be­schikken over de compe­tenties ‘samenwerken’ en ‘plannen’. Competenties kun je ontwikkelen, door naar school te gaan en erva­ring op te doen. Deels ook zitten competenties al in je: sommige mensen zijn van nature bijvoorbeeld al uitstekende planners of samenwerkers. Het gaat ze gemakkelijk af. Dan heb je een voorsprong. Meestal kiezen mensen dan ook een beroep dat al past bij de competenties die hen liggen. Dat is natuurlijk wel zo leuk. Een van de competenties die belangrijk is als je in de zorg wilt werken, is dat je goed aanvoelt wat een pa­tiënt nodig heeft. Daarover gaat deze aflevering van een serie artikelen over competenties.

Empathie is voor zorgprofessio-

nals een belangrijke competentie.

Je moet je kunnen inleven in de

patiënt en in je collega’s. Maar, je

moet ook afstand bewaren en je

het leed van anderen niet te veel

aantrekken. Het gaat dus niet

zozeer om ‘hoe meer, hoe beter’,

maar om de juiste balans tussen

het inleven in de ander en het

bewaren van afstand.

Werken in de zorg, is werken met mensen. Om een medemens goed te kunnen helpen, moet je wel begrijpen wat hij nodig

heeft. Je moet aanvoelen wat iemand wil en je in zijn schoenen kunnen verplaatsen. In andere woor den: je moet over genoeg em pathie beschik-ken. Empathie is niet alleen belangrijk om een ander goed te kunnen helpen. Het is ook voor jezelf van belang. Wie zich inleeft, begrijpt de ander beter. Dat zorgt ervoor dat je je minder snel ergert aan negatief of afwijkend gedrag. Leef je je bijvoorbeeld in in je collega’s situatie (haar kind is ziek), dan zul je het waarschijnlijk minder vervelend vinden als ze te laat komt. En een patiënt die tegen doktersadvies in toch rookt, zul je minder snel veroordelen als je ge voelsmatig echt begrijpt dat roken

wat zijn competenties eigenlijk?

wertyuiop

EMpatHiE: aanvoElEn

wat EEn andEr nodig HEEft

nr. 10 - 2011 EMPATHIE

24

6

>

Tekst: Dr. Pieternel Dijkstra, psycholoog, schrijfster, onderzoekster en docent. Zie ook www.pieternel dijkstra.nl.

BijZijn-XL

PSYCHOSOCIALE ASPECTEN

De term ‘competentie’ is een moeilijk woord voor een pakketje dat bestaat uit kennis, inzicht, houding en vaardigheden op een bepaald gebied. Om goed te kunnen werken in de zorg moet je bijvoorbeeld in voldoende mate be­schikken over de compe­tenties ‘samenwerken’ en ‘plannen’. Competenties kun je ontwikkelen, door naar school te gaan en erva­ring op te doen. Deels ook zitten competenties al in je: sommige mensen zijn van nature bijvoorbeeld al uitstekende planners of samenwerkers. Het gaat ze gemakkelijk af. Dan heb je een voorsprong. Meestal kiezen mensen dan ook een beroep dat al past bij de competenties die hen liggen. Dat is natuurlijk wel zo leuk. Een van de competenties die belangrijk is als je in de zorg wilt werken, is dat je goed aanvoelt wat een pa­tiënt nodig heeft. Daarover gaat deze aflevering van een serie artikelen over competenties.

wat zijn competenties eigenlijk?

nr. 10 - 2011 EMPATHIE

24

6

Tekst: Dr. Pieternel Dijkstra, psycholoog, schrijfster,

docent. Zie ook www.pieternel dijkstra.nl.

BijZijn-XL

25nr. 10 - 2011 EMPATHIE

>wertyuiop

EMpatHiE: aanvoElEn

wat EEn andEr nodig HEEft

Het vinden van de juiste balans

COMPETENTIES

Empathie

BijZijn-XL nr. 10 - 2011 EMPATHIE

voor hem zijn enige pleziertje is. Empathie draagt daarmee bij aan een betere sfeer: je doet je best om elkaar te begrijpen, bent aardiger en behulpzamer voor elkaar en eerder bereid compromissen te sluiten.Voor zorgprofessionals is empathie, zowel in het contact met patiënten als collega’s, dan ook een belangrijke competentie. De meeste mensen die in de gezondheidszorg werken, beschikken al over een behoorlijke dosis empathie. Dát is vaak juist ook de reden dat ze in de zorg zijn gaan werken. Problemen kun je echter ook tegenkomen als je te veel empathie aan de dag legt. Je kunt je het leed van anderen dan te veel aantrekken. Gevolg: je ligt ’s nachts te piekeren en ervaart stress door andermans problemen. Kijk je niet uit, dan kun je bovendien over je grenzen gaan. Om een ander te helpen, verg je lichamelijk of geestelijk te veel van jezelf en kun je opgebrand raken.Bij empathie gaat het dan ook niet zozeer om ‘hoe meer, hoe beter’, maar om de juiste balans: je moet je kunnen inleven in de ander, zonder jezelf in de ander te verliezen.

gaat empathie vanzelf? Voor een deel werkt empathie automatisch. Ga maar eens na: als iemand in je nabijheid begint te gapen, ben je geneigd om dat zelf ook te doen. En als iemand krom ligt van het lachen, begin je, automatisch, zelf vaak ook een beetje te lachen of te gniffelen. Deze hele basale vorm van empathie wordt ook wel ‘lichamelijke synchronie’ genoemd en komt ook bij dieren voor.Deels ook is empathie een bewuste aangelegen-heid. Je kunt bijvoorbeeld je best doen om je in te leven, door goed naar die ander te luisteren en je af te vragen hoe het zou zijn om in die situatie te verkeren. Alhoewel praktisch iedereen wel enige empathie bezit – denk maar aan die automatische reactie –, heeft de een er meer van dan de ander.

TEST

Is jouw empathie nog in balans?

TEST

Is jouw empathie nog in balans?

Is jouw empathie nog in balans?

Is jouw empathie

Als iemand anders blij en opgewonden is, word ik dat ook.

Ik word boos als ik zie dat iemand respectloos wordt behandeld.

Ik vind het leuk om ervoor te zorgen dat andere mensen zich beter voelen.

Ik voel me bezorgd over mensen die het slechter hebben dan ik.

Ik zie het als anderen zich verdrietig voelen, ook al zeggen ze niks.

Als ik iemand zie die overstuur is, voel ik de behoefte om diegene te helpen.

Als ik merk dat er misbruik van iemand wordt gemaakt, heb ik de neiging om die

persoon te beschermen.

Ik kan mezelf makkelijk ‘afstemmen’ op het humeur van anderen.

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

Leef je te weinig of juist te veel met anderen mee?

(bijna) nooit soms geregeld Vaak (bijna) altijd

0 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 4

0 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 4

0 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 4

0 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 4

0 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 4

0 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 4

0 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 4

0 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 40 1 2 3 4

(bijna) nooit soms geregeld Vaak (bijna) altijd

TESTEMPATHIE

26

COMPETENTIES

>

BijZijn-XL nr. 10 - 2011 EMPATHIE

voor hem zijn enige pleziertje is. Empathie draagt daarmee bij aan een betere sfeer: je doet je best om elkaar te begrijpen, bent aardiger en behulpzamer voor elkaar en eerder bereid compromissen te sluiten.Voor zorgprofessionals is empathie, zowel in het contact met patiënten als collega’s, dan ook een belangrijke competentie. De meeste mensen die in de gezondheidszorg werken, beschikken al over een behoorlijke dosis empathie. Dát is vaak juist ook de reden dat ze in de zorg zijn gaan werken. Problemen kun je echter ook tegenkomen als je te veel empathie aan de dag legt. Je kunt je het leed van anderen dan te veel aantrekken. Gevolg: je ligt ’s nachts te piekeren en ervaart stress door andermans problemen. Kijk je niet uit, dan kun je bovendien over je grenzen gaan. Om een ander te helpen, verg je lichamelijk of geestelijk te veel van jezelf en kun je opgebrand raken.Bij empathie gaat het dan ook niet zozeer om ‘hoe meer, hoe beter’, maar om de juiste balans: je moet je kunnen inleven in de ander, zonder jezelf in de ander te verliezen.

gaat empathie vanzelf? Voor een deel werkt empathie automatisch. Ga maar eens na: als iemand in je nabijheid begint te gapen, ben je geneigd om dat zelf ook te doen. En als iemand krom ligt van het lachen, begin je, automatisch, zelf vaak ook een beetje te lachen of te gniffelen. Deze hele basale vorm van empathie wordt ook wel ‘lichamelijke synchronie’ genoemd en komt ook bij dieren voor.Deels ook is empathie een bewuste aangelegen-heid. Je kunt bijvoorbeeld je best doen om je in te leven, door goed naar die ander te luisteren en je af te vragen hoe het zou zijn om in die situatie te verkeren. Alhoewel praktisch iedereen wel enige empathie bezit – denk maar aan die automatische reactie –, heeft de een er meer van dan de ander.

TEST

Is jouw empathie nog in balans?

Als iemand anders blij en opgewonden is, word ik dat ook.

Ik word boos als ik zie dat iemand respectloos wordt behandeld.

Ik vind het leuk om ervoor te zorgen dat andere mensen zich beter voelen.

Ik voel me bezorgd over mensen die het slechter hebben dan ik.

Ik zie het als anderen zich verdrietig voelen, ook al zeggen ze niks.

Als ik iemand zie die overstuur is, voel ik de behoefte om diegene te helpen.

Als ik merk dat er misbruik van iemand wordt gemaakt, heb ik de neiging om die

persoon te beschermen.

Ik kan mezelf makkelijk ‘afstemmen’ op het humeur van anderen.

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

0 1 2 3 4

Leef je te weinig of juist te veel met anderen mee?

(bijna) nooit soms geregeld Vaak (bijna) altijd

TESTEMPATHIE

26

COMPETENTIES

>

0 - 18 punten:Jouw empathie is niet erg in balans, tenminste als je met plezier in de zorg wilt werken. De test laat namelijk zien dat je niet zo empathisch bent. Wil je je empathie versterken, vraag je dan wat vaker bewust af: Hoe zou ik me voelen in die situatie? Wat zou ik denken en doen? Waaraan zou ik dan behoefte hebben? Zorgen wordt dan leuker.

19 - 27 punten: Jouw empathie lijkt in balans. Dat wil zeggen, je leeft mee met anderen en wilt ze helpen. Tegelijkertijd vereenzelvig je

je niet zó sterk met anderen dat je hun last gaat dragen. Houd die balans vast door goed voor jezelf te blijven zorgen. Alleen als jij goed voor jezelf zorgt, kun je ook voor anderen zorgen.

28 of meer punten: Kijk uit dat je empathie niet uit balans raakt. Je leeft namelijk sterk met anderen mee. Wil dat goed gaan, dan is het noodzakelijk dat je heel bewust grenzen stelt. Jij moet op tijd ‘nee’ kunnen zeggen en de tijd nemen om jezelf weer op te laden. Kortom, wees net zo begaan met jezelf als met anderen.

Word je bewust van je grenzen. Kijk eerst even naar jezelf, voordat je een ander helpt. Hoe voel je je, lichamelijk en geestelijk? Heb je de energie nog om te helpen? Of is het tijd om eerst bij te tanken?

Zet het schuldgevoel van je af. Denk niet dat je altijd maar voor iedereen moet klaarstaan. Realiseer je dat dit idee maar een gedachte is, je hoeft er niks mee. Help alleen als je dat zelf wilt en je de energie ervoor hebt, niet omdat je denkt dat je anders tekort schiet. Stel grenzen. Merk je dat je er doorheen zit, vraag dan hulp of zeg ’nee’ tegen een verzoek. Realiseer je daarbij dat je ‘nee’ zegt tegen het verzoek, niet tegen de persoon.

Werk aan je zelfvertrouwen. Voel je je zelfverzekerd, dan voel je je niet schuldig als je ‘nee’ zegt of een keertje niet wilt helpen. Je durft dan voor jezelf te kiezen.

Laat problemen waar ze horen. Hoe sterk ook de band die je voelt met collega’s of patiënten, het is hun leven, en dus zijn het hun proble-men. Wees er buiten werktijd niet mee bezig. Doe in je vrije tijd dingen die je nodig hebt om je weer op te laden.

Kijk uit voor bemoeizucht. Realiseer je dat te veel empathie ook irritant kan zijn voor de ander. Hij kan een benauwd gevoel ervan krijgen, je bemoeizuchtig vinden of het gevoel hebben dat je hem zielig vindt. Neem mensen daarom niet alles uit handen en geef ze de kans om ook hun eigen fouten te maken.

Zorg voor tegenwicht. Met anderen meeleven en hen helpen, houd je alleen vol als daar genoeg tegen-over staat. Misschien krijg je er energie van, of ontvang je dank-baarheid, waardering of een goed salaris. Wat het ook is, zorg dat je genoeg terug krijgt voor wat je investeert in je medemens.

Tips voor de juiste balans

1

2

3

4

5

6

7

TESTUITSLAG Tel nu alle cijfers die je hebt omcirkeld bij elkaar op en lees de beschrijving die hoort bij jouw puntenaantal.

BijZijn-XL nr. 10 - 2011 EMPATHIE

27

Emotionele besmetting Kun je het goed met je collega’s vinden? Dan is dat prachtig: je kunt samen lekker lachen en elkaar steunen. Je leeft immers met elkaar mee. Maar het heeft ook een nadeel. Zijn collega’s gestrest, dan kun je, juist doordat je zo met ze meeleeft, ook gestrest raken. Zo kan het gebeuren dat een werknemer een collega ‘aansteekt’ met zijn burnout, die vervolgens weer een andere collega ‘aansteekt’. Voor je het weet zit de hele afdeling ziek thuis.

<

wil je de hele toets doen? ga snel naar: www.bsl.nl/bijzijnxlregistratie en maak je account aan. als je de toets met goed resultaat aflegt,ontvang je 2 accreditatiepunten. De toetsen zijn ontwikkeld door leerstation Zorg, digitale kennistoetsbank voor de zorg en het zorgonderwijs.