Eindrapportage Smaaklessen & SchoolGruiten

Schooljaar 2009-2010

Naam project: Smaaklessen / SchoolGruiten 2009-2010 Verplichtingennummer: 1400003317 Aanvrager: Prof. Dr. Ir. A.G.J. Voragen Coördinatie uitvoering: Wageningen University, Levensmiddelenchemie Looptijd: 1 april 2009 – 1 oktober 2010 Rapportage: Eindrapportage, november 2010

2

INHOUDSOPGAVE

INHOUDSOPGAVE ...................................................................................................... 2 VOORWOORD ............................................................................................................. 3 1. SMAAKLESSEN & SCHOOLGRUITEN................................................................... 4 2. SMAAKLESSEN ..................................................................................................... 5 2.1 Kwantitatieve doelstelling................................................................................... 5 2.2 Activiteiten voor nieuwe scholen ....................................................................... 5 2.3 Activiteiten voor te behouden Smaaklesscholen .............................................. 6 2.4 Ontwikkelen nieuwe activiteiten ......................................................................... 9 2.5 Aanpak richting Buiten Schoolse Opvang (BSO) .............................................. 9 2.6 Lesmateriaal Smaaklessen en voorbereiding effectonderzoek .................... 10 2.7 Deelnemende en samenwerkende partijen voor Smaaklessen ..................... 12 3. SCHOOLGRUITEN ............................................................................................... 15 3.1 Werving en ondersteuning SchoolGruitscholen .............................................. 15 3.2 Materialen ......................................................................................................... 15 3.3 EU-schoolfruit programma ............................................................................... 16 4. GEZAMENLIJKE ACTIVITEITEN STEUNPUNT ..................................................... 17 4.1 Websites ........................................................................................................... 17 4.2 Bijeenbrengen netwerken Smaaklessen & SchoolGruiten ............................. 18 4.3 Gezamenlijke PR-momenten ............................................................................ 18 5. FINANCIEN ........................................................................................................... 21

3

VOORWOORD Beste lezer, Voor u ligt de gecombineerde eindrapportage van het Steunpunt Smaaklessen & SchoolGruiten voor schooljaar 2009-2010. Eind augustus 2010 staan er ruim 2100 scholen ingeschreven voor het programma Smaaklessen en zijn er ruim 640 scholen die meedoen aan SchoolGruiten. De spreiding van deze deelnemende scholen over de verschillende gemeenten is aanschouwelijk weergegeven op de kaarten op de voorkant van deze rapportage. Een belangrijke succesfactor bij het bereiken en ondersteunen van de scholen is het landelijk netwerk van steunpunten bestaande uit Hassen en AOC’s voor Smaaklessen en GGD-en voor SchoolGruiten. De sterkte van deze steunpunten staat en valt met het enthousiasme van de betrokken personen en de steun die ze ondervinden van hun organisatie. Voor de Groene Instellingen geldt hierbij dat de Groene Kennis Coöperatie vanuit bestuurlijk oogpunt het initiatief moet ondersteunen. Deze betrokkenheid van het hoger management is noodzakelijk om toekomstige borging van Smaaklessen en SchoolGruiten, maar meer nog van Jeugd & Voedsel i.o., te kunnen verkrijgen. Daarbij is een meerjarenplanning met zicht op een meerjarenfinanciering een belangrijk argument. Tevens is het van belang dat de betrokkenheid van deze instellingen ook binnen regionale samenwerkingen vorm krijgt. Door het toenemend aantal scholen moeten er steeds meer inspanningen geleverd worden scholen te behouden. Bij veel scholen is de inzet van Smaaklessen te afhankelijk van het enthousiasme van individuele leerkrachten. Daarnaast lijkt zolangzamerhand het moment gekomen dat de instroom van nieuwe Smaaklesscholen niet meer zo vanzelfsprekend is. (Regionale) samenwerking met partijen met vergelijkbare initiatieven en een grotere samenwerking met Pabo’s om Smaaklessen in het curriculum te kunnen verankeren kunnen mogelijk oplossingen zijn om structurele aandacht voor voeding en voedsel voor de lange termijn te borgen. De noodzaak tot een gedegen effectonderzoek voor vooral Smaaklessen te komen begint een steeds grotere prioriteit te krijgen. In het afgelopen schooljaar is een voorstel ingediend binnen het programma ‘Gezonde Voeding’ van ZONMW. Helaas is dit voorstel niet goedgekeurd. Samen met verschillende onderzoeksgroepen van Wageningen UR wordt gekeken naar andere financiële mogelijkheden. Naast de in dit rapport beschreven activiteiten zijn er veel aansluitende ontwikkelingen. Te denken hierbij valt aan de verdere uitontwikkeling van het Convenant Gezond Gewicht, met het Deelconvenant School en het Deelconvenant Jongeren op Gezond Gewicht. Vanuit het Steunpunt ligt een duidelijke wens beleid dat in dit kader door de Ministeries van EL&I en VWS wordt ontwikkeld of gestimuleerd aan te laten sluiten bij de ontwikkelingen binnen het Steunpunt. Voor de verdere uitontwikkeling van het EU-Schoolfruitprogramma geldt eenzelfde wens. Wij hopen u met deze rapportage een goed overzicht te geven van de ontwikkelingen binnen het Steunpunt Smaaklessen & SchoolGruiten voor schooljaar 2009-2010. Prof. Dr. Ir. Fons Voragen Ir. H.J. Meester Emeritus Hoogleraar Levensmiddelenchemie Manager Steunpunt Smaaklessen & SchoolGruiten Directeur Smaaklessen & SchoolGruiten Wageningen University Wageningen University

4

1. SMAAKLESSEN & SCHOOLGRUITEN Smaaklessen Smaaklessen is een educatief programma over voeding en voedsel voor het basisonderwijs en heeft tot doel consumenten in hun jeugd al te interesseren voor voedsel via het aantrekkelijke aspect van smaak. De gedachte hierachter is dat de jeugd hiermee ontvankelijk gemaakt wordt voor voeding en voedsel en zich hier verder over wil informeren en blijvend geïnteresseerd raakt in deze onderwerpen. Door aspecten van voeding en voedsel op een speelse manier onder de aandacht te brengen gaan gerelateerde onderwerpen meer interesseren en maakt de jeugd op den duur meer onderbouwde keuzes. Inhoudelijk is Smaaklessen opgebouwd rond drie pijlers te weten smaak, eten en gezondheid en voedselkwaliteit. SchoolGruiten SchoolGruiten staat voor het gezamenlijk eten van groenten en fruit in de ochtendpauze op school. Het doel van SchoolGruiten is het imago van groenten en fruit bij kinderen te verbeteren en de consumptie van groenten en fruit te verhogen. Deze gedragsverandering ontstaat echter pas door het daadwerkelijk eten van groenten en fruit. Dit is dan ook de doelstelling van SchoolGruiten. Dit programma stimuleert de uitvoering van een ‘groenten- en fruitmoment’ waarin kinderen en leerkrachten gezamenlijk groenten en fruit eten in de klas. Ter ondersteuning is er lesmateriaal en een website. Steunpunt Smaaklessen & SchoolGruiten en verhouding tot Jeugd & Voedsel Smaaklessen & SchoolGruiten hebben elk een eigen doelstelling. Smaaklessen is een breed educatief programma waarin alle onderwerpen gerelateerd aan voeding en voedsel aan bod komen. SchoolGruiten is op educatief gebied een verdieping op de productgroepen groenten en fruit. Het belangrijkste gedeelte van het programma bestaat echter uit de verstrekking van groenten en fruit. Door deze verschillende aspecten kunnen beide programma’s goed bij elkaar aansluiten, maar kunnen ze elkaar niet vervangen of geheel geïntegreerd worden. Smaaklessen en SchoolGruiten hebben tot januari 2009 onafhankelijk geopereerd. Smaaklessen wordt gefinancierd vanuit het Ministerie van EL&I (voormalig Ministerie van LNV) en is gesitueerd bij Wageningen University. SchoolGruiten wordt gefinancierd vanuit het Ministerie van VWS en was gesitueerd bij het GroentenFruit Bureau. Vanaf januari 2009 is er, als start van de programmalijn Jeugd en Voedsel, een gezamenlijk steunpunt opgezet. Jeugd & Voedsel is een gezamenlijke programmalijn van de ministeries EL&I en VWS. Deze programmalijn heeft tot doel de kennis van voeding en voedsel van schoolgaande jeugd op prikkelende wijze te verhogen, zodat ze nu of op latere leeftijd gezondheid en herkomst van voedsel in hun eigen keuzes betrekken. Tevens moet deze programmalijn de groente- en fruitconsumptie bevorderen. In de opdrachtbrief van 1 oktober 2009 is weergegeven dat de betreffende opdrachtbrief enkel betrekking heeft op de uitrol van Smaaklessen & SchoolGruiten 2009-2010. Aangezien er in aanvulling op de betreffende opdrachtbrief geen opdrachtbrief is ontvangen voor de uitrol van Jeugd & Voedsel voor schooljaar 2009-2010 is de huidige eindrapportage zowel een rapportage voor de uitvoer van Smaaklessen & SchoolGruiten als voor de uitontwikkeling van Jeugd & Voedsel.

5

2. SMAAKLESSEN

2.1 Kwantitatieve doelstelling De doelstelling voor schooljaar 2009-2010 was 1700 actief deelnemende Smaaklesscholen te hebben. Hiervan zijn 500 nieuwe scholen en 1200 scholen die in voorgaande jaren met Smaaklessen van start zijn gegaan en Smaaklessen herhaaldelijk inzetten. Na afloop van schooljaar 2009-2010 moeten er 2200 scholen ooit in aanraking geweest met Smaaklessen. Eind augustus 2010 staat de teller van het aantal scholen dat zich ingeschreven heeft voor Smaaklessen op ruim 2100 scholen. Hiervan zijn 55 Buitenschoolse Opvang, 60 Voortgezet Speciaal Onderwijs en 141 Speciale Basisscholen. Het aantal inschrijvingen dit schooljaar blijft achter ten opzichte van het aantal inschrijvingen van vorige schooljaren. Dit ondanks de enorme aandacht voor Smaaklessen in de Kinderboekenweek en de Week van de Smaak in september en oktober 2009. De voornaamste reden voor de verminderde inschrijvingen is dat mogelijk een punt van verzadiging is bereikt. Aanvullend geven steeds meer leerkrachten aan dat zij zich meer willen en moeten focussen op de verplichte basisvakken, waardoor scholen minder geïnteresseerd zijn in vernieuwende projecten zoals Smaaklessen. Het Steunpunt heeft het afgelopen schooljaar veel activiteiten ondernomen om de doelstelling te behalen. Zo is er actief ingesprongen op de Kinderboekenweek en de Week van de Smaak, was de aanwezigheid bij veel verschillende beurzen en activiteiten vanuit alle regionale steunpunten hoog en zijn er veel introductieworkshops aangeboden zodat scholen de keuze hadden waar en wanneer ze een workshop wilden volgen.

2.2 Activiteiten voor nieuwe scholen Smaakleskist & Smaakbudget De Smaakleskist en de inhoud hiervan zijn hetzelfde als vorige schooljaren. De producent van de huidige leskist (IKEA) heeft aangegeven deze leskist komend schooljaar niet meer te leveren. Het steunpunt heeft een alternatief gevonden. Het alternatief is een groenkleurige plastic leskist. Deze leskist is compacter, betere afsluitbaar en beter stapelbaar. In het huidige schooljaar zijn er 42 scholen die aanspraak hebben gemaakt op het Smaakbudget. Deze scholen hadden zich in het schooljaar 2008-2009 ingeschreven of hadden zich ingeschreven op basis van achterhaalde folders. Introductieworkshop Er zijn in schooljaar 2009-2010 65 introductieworkshops gegeven. De inhoud van de workshops wordt continu actueel gehouden, gebaseerd op nieuwe inzichten en wensen vanuit de gebruikers. Eén van de aanpassingen is dat de focus binnen de workshop steeds meer komt te liggen op de structureel inzetten van Smaaklessen. Dit komt terug in twee onderdelen van de workshop. In de startpresentatie worden handvatten gegeven hoe de leerkracht Smaaklessen kan inpassen in het lescurriculum. In de afsluitende brainstormsessie bespreken leerkrachten met elkaar hoe Smaaklessen ingepast kan worden binnen het lescurriculum van hun eigen school en op welke manier andere leerkrachten van de school ook betrokken kunnen worden bij Smaaklessen. Voor verdere optimalisatie van de introductieworkshops is een overzicht gemaakt van de overeenkomsten en verschillen van de introductieworkshops bij de zeven regionale steunpunten. Aansluitend zijn een aantal randvoorwaarden opgesteld waaraan elke introductieworkshop bij elk regionaal steunpunt moet voldoen. Deze gegevens worden vormgegeven binnen een Handboek wat aan alle Steunpunten aangereikt wordt. Eén van de verbeterpunten is het duidelijk kenbaar maken hoe leerkrachten Smaaklessen kunnen combineren met de reguliere vakken. Met alle regionale steunpunten is afgesproken dat bij elke introductieworkshop het document ‘Smaaklessen combineren met andere vakken’ ter inzage aanwezig is en onder de aandacht van de deelnemers wordt gebracht. Het document is ook te vinden op www.smaaklessen.kennisnet.nl/deelname/combi_bestaande_vakken en zal mogelijk komend schooljaar aan elke leskist worden toegevoegd.

6

In sommige regio’s vinden scholen de afstand naar de locatie van de introductieworkshop te ver. Dit is bijvoorbeeld zo in Limburg, Friesland en Groningen. Om deze reden zijn ook kleinere workshops op scholen georganiseerd. Een voordeel van deze vorm van introduceren is dat er van één school meerdere teamleden aanwezig zijn. Hierdoor is de kans groter dat Smaaklessen in meerdere klassen gegeven wordt.

2.3 Activiteiten voor te behouden Smaaklesscholen Smaaklessen is een programma waarmee elke individuele leerkracht aan de slag kan. Er is geen goedkeuring of out-of-pocket budget vanuit de directie nodig aangezien de aanschaf van de leskist gratis is. Deze manier van werken genereert vele enthousiaste individuen maar heeft als risico dat de betreffende leerkracht eenmalig met het materiaal aan de slag gaat en niet herhaaldelijk het materiaal gebruikt. Smaaklessen krijgt op deze manier geen structurele plek binnen de school. Daarnaast is het ook mogelijk dat slechts één leerkracht met het materiaal werkt. Dit terwijl de school over een lesmateriaal beschikt voor alle klassen. Database en categorisering van mate van activiteit scholen Om de aantallen actieve scholen inzichtelijk te maken en een overzicht te hebben wat scholen met Smaaklessen doen is in schooljaar 2008-2009 een integrale database ontwikkeld. Het doel van deze database is één systeem te hebben waarin alle gegevens van alle deelnemende Smaaklesscholen verzameld zijn. Het systeem is voor elk regionaal steunpunt toegankelijk en moet ervoor zorgen dat alle gegevens van een school eenduidig worden opgeslagen en voor alle betrokken partijen inzichtelijk zijn. De database wordt door alle regionale steunpunten gebruikt. In de tweede helft van schooljaar 2009-2010 is een inhaalslag gemaakt met het invoeren van gegevens uit voorgaande schooljaren. In deze periode is ook geïnventariseerd wat de regionale steunpunten goed vinden aan het huidige systeem en wat wensen zijn voor verbetering. Op- en aanmerkingen vormen de basis van een herziende, definitieve versie van de integrale database. De oplevering van de definitieve versie heeft enige vertraging opgeleverd maar zal uiterlijk 1 december 2010 gereed zijn. Eén van de aanpassingen in het systeem is de weergave van de mate van activiteit van scholen. Door de scholen in te delen in categorieën ontstaat een duidelijk beeld van het aantal scholen dat meer of minder actief gebruik maakt van Smaaklessen. De school kan op een specifieke manier benaderd worden, afhankelijk van de categorie (actief / minder actief, hele school / aantal klassen). Behoudsactiviteiten algemeen Er zijn verschillende behoudsactiviteiten, zoals Smaakfeesten, terugkomworkshops, Student in de Klas, Kok in de Klas en regiospecifieke activiteiten. Genoemde activiteiten werden afwisselend ingezet als introductie- en als behoudsactiviteiten. De ervaring leert dat de diverse activiteiten beter ingezet kunnen worden als behoudsactiviteit i.p.v. als startactiviteit. Wanneer een activiteit na een jaar aangevraagd kan worden, stimuleert dit de school Smaaklessen terug te laten komen in een volgend schooljaar. Ook wordt op deze manier opnieuw contact gelegd met het Steunpunt waardoor geïnventariseerd kan worden hoe actief de school gebruik maakt van het materiaal. Kok in de Klas en Student in de Klas worden daarom niet direct, maar pas nadat de school een jaar ingeschreven is, aangeboden. Student in de Klas Smaaklessen kost veel tijd en ondersteuning van de leerkrachten. Daarnaast wordt er inhoudelijk veel van leerkrachten verwacht. De activiteit Student in de Klas neemt praktisch werk uit handen van de leerkrachten en zorgt voor inhoudelijke ondersteuning. Bij de activiteit geven studenten van Wageningen University, Hassen en ook AOC’s een specifieke les. Voor deze studenten is de activiteit een interessante opdracht om hun kennis en ervaring te delen en op simpel niveau duidelijk te maken. Ook doen de studenten didactische ervaring op. In dit schooljaar zijn 70 lessen Student in de Klas gegeven. Het merendeel van deze lessen zijn gegeven bij CAH Dronten en Wageningen University.

7

De inhoud van deze lessen is op dit moment bij alle regionale steunpunten verschillend. Sommige lessen komen uit het lesmateriaal zelf, andere lessen zijn speciaal ontwikkeld door studenten. Op dit moment loopt een inventarisatie welke lessen er zijn en hoe deze lessen zijn opgebouwd. De verkregen gegevens worden gebruikt om de lessen te optimaliseren en te komen tot een standaardconcept waar alle lessen Student in de Klas aan moeten voldoen. Aanvullend wordt gekeken hoe de lessen gekoppeld kunnen worden aan de lessen uit het lesmateriaal die door de leerkrachten zelf gegeven worden. Kok in de Klas Het doel voor schooljaar 2009-2010 was 170 kokslessen uit te voeren. Deze lessen worden vooral beschikbaar gesteld aan te behouden scholen. In heel schooljaar 2009-2010 hebben 33 koks een evaluatie en een verzoek tot betaling ingediend. Aanvullend zijn er een klein aantal koks die de les wel verzorgd hebben maar geen (financiële) evaluatie hebben ingediend. Geconcludeerd kan worden dat er dus veel minder kokslessen verzorgd zijn dan gepland. Dit ondanks de extra promotie die gemaakt is onder scholen. Achteraf schat het Steunpunt in dat het begrootte aantal van 10% van de actieve scholen een te groot aantal was. Aanvullend geldt dat deze activiteit mogelijk meer actief, telefoon i.p.v. mail en/of nieuwsbrief, aan scholen aangeboden moet gaan worden. Dit zal komend schooljaar mee gedaan worden. In schooljaar 2008-2009 is een onderzoek uitgevoerd onder koks en bij basisscholen naar de ervaringen met Kok in de Klas en is geïnventariseerd of de inhoud van de les naar wens is. Naar aanleiding van dit onderzoek is het materiaal dat tijdens Kok in de Klas gebruikt wordt herzien. Het nieuwe lesmateriaal bestaat uit een leerlingenboekje en lesmap, inclusief instructie-dvd, ter ondersteuning van de koks. Het lesmateriaal is beschikbaar sinds de Kinderboekenweek 2009, de instructie-dvd vanaf februari 2010. Het totale pakket is aangeboden aan alle deelnemende koks. Een introductiefilm voor koks en een bijbehorende promotiefilm zijn te zien op www.smaaklessen.nl/extra_activiteiten/kok. Tevens is de website www.papilletje.nl, horende bij Kok in de Klas, geüpdate en aangepast aan het nieuwe lesmateriaal. Euro-Toques is steeds op zoek naar meer koks zodat de landelijke spreiding zo optimaal mogelijk is. In februari 2010 is extra promotie gemaakt voor Kok in de Klas door een persbericht te sturen aan diverse regionale dagbladen. Dit bericht is in Limburg geplaatst. In Groningen en Friesland is in het voorjaar van 2010 extra promotie gemaakt. Smaakfeesten Deelnemende Smaaklesscholen kunnen een Smaakfeest aanvragen. Een Smaakfeest is een feestelijke ochtend voor de hele school, in het teken van Smaaklessen. In elke klas wordt een parcours uitgezet van vier onderdelen. Drie onderdelen omvatten proefjes vergelijkbaar met de proefjes uit Smaaklessen. Het vierde onderdeel is het bereiden van een deel van de lunch. De onderdelen worden begeleid door ouders. Aan het einde van de ochtend hebben alle leerlingen samen een volledige lunch gemaakt. Deze wordt met leerlingen, ouders en leerkrachten gezamenlijk genuttigd. Bij een Smaakfeest wordt de hele school betrokken. Op deze manier wordt ontvankelijkheid gecreëerd bij andere leerkrachten, de directie en ook bij ouders voor ondersteuning en aandacht thuis. De school zorgt zelf voor de eetbare producten. De overige producten en de organisatie zijn in handen van studenten van de verschillende steunpunten. Er zijn tot eind augustus 2010 28 Smaakfeesten verzorgd. Aanvullend zijn er 3 scholen die zonder studenten een Smaakfeest hebben uitgevoerd. Hiervoor is een draaiboek beschikbaar. Terugkomworkshops In het schooljaar 2009-2010 zijn 2 terugkomworkshops georganiseerd. Een terugkomworkshop is bedoeld om leerkrachten meer informatie te geven over een specifiek onderwerp gerelateerd aan Smaaklessen en om leerkrachten nieuwe lesideeën te geven. Helaas worden de terugkomworkshops door een gering aantal leerkrachten bezocht. Leerkrachten geven aan dat dit komt omdat zij deze workshop in hun eigen tijd moeten inplannen. Een officiële studiedag kan wel ingepland worden binnen werktijd.

8

Landelijke studiedag Om leerkrachten een mogelijkheid te bieden meer kennis en ideeën op te doen over voeding en voedsel stond in het plan van aanpak 2009-2010 genoemd dat er, naast de terugkomworkshops, een landelijke studiedag georganiseerd zou worden. Ter voorbereiding hiervoor is een inventarisatie gedaan hoe deze dag vorm zou moeten krijgen. De voornaamste uitkomst hiervan is dat een aparte studiedag niet verstandig is, maar dat het beter is deze dag aan te laten sluiten bij bestaande studiedagen. Tevens is tijdige planning hiervan nodig om de studiedag in het programma van scholen te krijgen. De studiedag zal mogelijk pas in schooljaar 2010-2011 vorm krijgen. Bedrijf in de klas Het regionale steunpunt van Smaaklessen bij van Hall Larenstein heeft een start gemaakt met de activiteit Bedrijf in de Klas. Dit is gedaan binnen het begrootte R&D-budget zoals weergegeven in paragraaf 2.4. Bedrijven aangesloten bij het samenwerkingsverband Innexus verzorgen lessen over verschillende productgroepen. Deelnemende bedrijven zijn o.a. Koopmans en CSK. Dit schooljaar zijn 7 lessen Bedrijf in de Klas verzorgd op basisscholen aangesloten bij Smaaklessen. Poster In het plan van aanpak wordt gesproken over een te ontwikkelen educatieve poster. Bij scholen bestaat grote vraag naar een poster met voorbeelden van gezonde traktaties. Hierbij rijst echter de vraag of het Steunpunt Smaaklessen voor een dergelijke poster de geijkte partij is. Hierom is besloten de plannen voor een traktatieposter in een breder samenwerkingsverband op te pakken. Te denken valt hierbij aan het Voedingscentrum, het Ivoren Kruis en wellicht een ander thema –instituut. De ontwikkeling is om deze reden uitgesteld. Er wordt gedacht aan een serie posters, met een folder voor leerkrachten en informatie voor ouders rond de eetmomenten op school en eventueel thuis. Te denken valt hierbij aan ontbijt, pauzehap en –drank, traktaties, lunch & overblijven en naschools eten. Aanvullende regionale activiteiten Naast bovengenoemde activiteiten zijn bij de verschillende steunpunten aanvullende regionale activiteiten uitgevoerd. Zo heeft Van Hall bij alle scholen uit hun regio die voorgaande jaren met Smaaklessen zijn begonnen een telefonische enquête gedaan. Het Citaverde College heeft met veel van hun scholen telefonisch en life contact om te inventariseren wat met Smaaklessen gedaan wordt. Aanvullend zijn zij actief aanwezig geweest bij Floriade Invites. Hogeschool Inholland heeft 19 goochelshows verzorgd bij scholen die konden aantonen dat zij Smaaklessen structureel ingezet hebben. Aanvullend heeft het regionale Steunpunt Inholland op bijna al hun Pabo-vestigingen een aangepaste introductieworkshop verzorgd aan 1e, 2e en 3e jaar studenten met als doel enthousiasme te kweken en ze te stimuleren op hun stageschool Smaaklessen te verzorgen. De CAH Dronten heeft 137 scholen uit schooljaar 2008-2009 bezocht of telefonisch benaderd met vragen hoe zij Smaaklessen inzetten. Zij werden tevens verrast met een Appelmomandje. Dit is een mandje met daarin een aantal appels, een appelsnijder, een plankje, een mes, kaneel en rozijnen. Ook zit er een recept bij om de appels in de magnetron klaar te maken. Op deze manier komt Smaaklessen in de lerarenkamer opnieuw onder de aandacht. HAS Den Bosch heeft geen aanvullende activiteiten georganiseerd voor te behouden scholen. Tot slot heeft Wageningen University het afgelopen schooljaar alle scholen uit de regio Utrecht en Gelderland die in 2006 t/m 2008 met Smaaklessen zijn begonnen een mail gestuurd. Hierin werden de activiteiten Kok in de Klas, Student in de Klas en het Smaakfeest onder de aandacht gebracht. Helaas zijn hier niet veel reacties op gekomen. Komend schooljaar zullen al deze scholen gebeld worden. Aansluitend informeert het Steunpunt alle scholen die om welke reden dan ook telefonisch contact zoeken met het Steunpunt over de aanvullende activiteiten.

9

Bijbestellen lesmaterialen SchoolSupport Smaaklesscholen ontvangen tijdens de introductieworkshop de Smaakleskist. In deze leskist zitten lerarenhandleidingen, leerlingboekjes en materialen voor de proefjes. Bij herhaaldelijke inzet van Smaaklessen zullen deze materialen op gaan en zal er bijbesteld moeten worden. Dit kan bij Schoolsupport, een uitgever en distributeur voor veel lesmaterialen voor het basisonderwijs. Naast de nabestellingen kan ook de leskist via Schoolsupport gekocht worden. Partijen anders dan basisscholen kunnen via deze mogelijkheid de leskist ook aanschaffen. In schooljaar 2009-2010 zijn er 40 lerarenhandleidingen bijbesteld. 395 leerling-boekjes en 10 leskisten. Naast verkoop maakt SchoolSupport ook promotie voor Smaaklessen via hun website www.schoolsupport.nl en hun brochure. Telefonisch contact De verschillende regionale steunpunten onderhouden telefonisch contact met de basisscholen uit hun regio. Het doel van deze gesprekken is te inventariseren wat er op dit moment met Smaaklessen wordt gedaan en scholen tevens opnieuw te motiveren met het programma aan de slag te gaan. Verkregen gegevens geven een beeld van hoe intensief en op welke manier de scholen gebruik maken van het lesmateriaal. Deze gegevens worden genoteerd in de digitale database. Het bellen is een intensieve activiteit omdat scholen moeilijk bereikbaar zijn en het aantal scholen natuurlijk steeds groter wordt. Het is belangrijk bij het bellen een concrete activiteit zoals een terugkomworkshop, student in de klas of een kok in de klas aan te kunnen bieden om scholen enthousiast te houden voor Smaaklessen. Aanvullend worden ook vernieuwingen, zoals de handleiding ‘Smaaklessen combineren met bestaande vakken’ telefonisch doorgegeven. Kwantificering van het aantal actieve scholen. De exacte kwantificering van het aantal actieve scholen blijft moeilijk weer te geven. Dit omdat een structurele relatie met scholen om inzicht te houden hoe actief ze bezig zijn met Smaaklessen heel tijdsintensief is. Gezegd kan worden dat er slechts een klein deel van de scholen uit voorgaande schooljaren niet meer met Smaaklessen verder willen. Meer dan de helft van alle scholen heeft meer dan één schooljaar met Smaaklessen gewerkt of heeft Smaaklessen een structurele plaats in hun curriculum gegeven.

2.4 Ontwikkelen nieuwe activiteiten De kracht van Smaaklessen zit voor een groot deel in de energie en creativiteit die leeft bij de verschillende regionale steunpunten. Om deze reden is binnen de begroting een budget gereserveerd, het R&D budget, voor nieuwe ideeën voor aanvullende regionale initiatieven. Nieuwe ideeën met verzoeken voor ondersteuning zijn ingediend. Voor schooljaar 2009-2010 is gekozen het Van Hall Instituut in Leeuwarden extra budget te geven om de eerder genoemde activiteit ‘Bedrijf in de Klas’ verder vorm te geven.

2.5 Aanpak richting Buiten Schoolse Opvang (BSO) De eerste twee schooljaren stond het programma Smaaklessen enkel open voor basisscholen. In schooljaar 2008-2009 mocht de Buitenschoolse Opvang ook deelnemen. Er werd voor deze doelgroep geen actieve werving gedaan en het lesmateriaal werd ook niet aangepast. De doelgroep van de BSO is min of meer gelijk aan de doelgroep van de basisschool (kinderen tussen de 4 en 12 jaar). Vanuit de BSO komt steeds duidelijker en vaker de vraag naar activiteiten die zij op hun locaties uit kunnen voeren. Bepaalde activiteiten uit Smaaklessen zijn hier goed in te zetten. Een nadeel van de BSO is dat zij geen educatieve taken heeft en hierdoor niet beschikt over didactisch onderlegd personeel. Smaaklessen is een educatief pakket en dus is het materiaal niet onverkort geschikt voor de BSO. De BSO is tevens een commerciële sector die budget heeft voor dergelijke projecten. Om bovengenoemde redenen is besloten dit schooljaar de BSO’s niet meer gratis te laten inschrijven voor Smaaklessen. BSO´s kunnen het lesmateriaal wel gratis downloaden of kopen bij de uitgever Schoolsupport. In de praktijk blijkt echter dat BSO´s Smaaklessen regelmatig en structureel inzetten. Op de BSO is, in vergelijking met de basisschool, meer tijd voor de organisatie van praktische activiteiten zoals de smaakproefjes. Door deze ervaringen is besloten een BSO-versie van Smaaklessen te

10

ontwikkelen en hiermee een pilot uit te voeren. Het nieuwe materiaal ‘Smaakplezier voor de BSO’ bestaat uit drie handleidingen, voor de bovenbouw, middenbouw en onderbouw. Het materiaal is beschikbaar via www.smaaklessen.nl/lesmateriaal/bso. ‘Smaakplezier voor de BSO’ is in de maanden voor en tijdens de zomervakantie uitgetest door een vijftigtal BSO´s. De helft van de BSO´s werd hierin begeleid door de GGD West-Brabant en Scala Welzijn Twente, met de rest was direct contact vanuit het Steunpunt. De BSO’s hebben het materiaal getest en hun bevindingen via vragenlijsten en interviews weergegeven. De uitkomsten van de pilot tot nu toe zijn dat de huidige versie van ‘Smaakplezier voor de BSO’ te educatief is. De medewerkers vinden dat de kinderen meer ruimte moeten krijgen in het inzetten van hun eigen creativiteit bij de knutselactiviteiten c.q. vrije opdrachten. Verder staan in de handleidingen bij ieder thema inleidende verhaaltjes, waarbij ook een terugkoppeling is naar het vorige thema. Ook dit vinden de medewerkers te schools. Bij de proefsuggesties in de handleiding is het onderdeel ‘Samen praten’ opgenomen om de discussie over de te proeven voedingsmiddelen op gang te brengen. Dit wordt ook als te schools beoordeeld. De liedjes die in de handleiding staan, worden over het algemeen geschikt gevonden voor kinderen van 0-4 jaar. Medewerkers van de BSO zijn op zoek naar een map met losse doe-activiteiten. Bij het aanbieden van materiaal voor de BSO is het belangrijk aanvullend een vorm van introductie aan te bieden. Deze introductie zorgt dat mensen die met het materiaal gaan werken inzicht krijgen in het achterliggende doel van het materiaal. Het doel, kinderen kunnen een gezonde, en bewuste voedselkeus maken, is niet voor elke pedagogisch medewerker vanzelfsprekend en bekend. Tot slot bleek uit de pilot dat een BSO beschikt over voldoende budget om materiaal te kopen. Het pakket dient aangeboden te worden aan de locatieleider omdat deze persoon inzicht heeft in de financiële mogelijkheden van de BSO. Vervolgstappen in dit onderzoek zijn dat de vragenlijsten en interviews verder worden geanalyseerd. Naar aanleiding van de uitkomsten zal het materiaal worden aangepast. Verder zal er mogelijk een introductieworkshop worden ontwikkeld en gekoppeld aan het materiaal die tegen betaling kan worden gegeven aan de medewerkers alvorens met het materiaal aan de slag te gaan. De organisatiestructuur van de buitenschoolse opvang zal worden uitgezocht en er zullen contacten worden gelegd op hoger niveau binnen de organisaties om het materiaal en de introductieworkshops goed weg te kunnen zetten. Verder zal er aandacht worden besteed aan gezonde voeding in het beleid voor de buitenschoolse opvang door een beleidskatern te ontwikkelen en toe te voegen aan het materiaal. In het plan van aanpak is genoemd dat BSO’s de deel willen nemen aan Smaaklessen hiervoor zouden moeten gaan betalen. Dit is dit schooljaar niet gebeurd. Wel is bovengenoemde pilot vormgegeven. Deze pilot was niet opgenomen in de begroting voor schooljaar 2009-2010.

2.6 Lesmateriaal Smaaklessen en voorbereiding effectonderzoek Zoals elk schooljaar is ook aan het begin van het schooljaar, voorafgaand aan de herdruk, het lesmateriaal van Smaaklessen kritisch bekeken en geoptimaliseerd. De reden hiertoe is het bestaande materiaal continu zo accuraat mogelijk te houden. Voor de lange termijn staat de complete herziening van het lesmateriaal op het programma. Deze herziening is gerelateerd aan de verdere invulling van het programma Jeugd en Voedsel en aan de ontwikkelingen m.b.t. het effectonderzoek voor Smaaklessen. Het programma Jeugd en Voedsel is in ontwikkeling. Op dit moment lijkt het erop dat er geen complete integratie van Smaaklessen en SchoolGruiten zal plaatshebben. De reden hiertoe is dat de doelstelling van beide programma’s te verschillend is. Het educatieve materiaal van SchoolGruiten kan een verdieping gaan vormen op het basisprogramma Smaaklessen. Voor de totale herziening van het lesmateriaal is het vormgeven van een gedegen theoretische onderbouwing, met doelenmatrices, noodzakelijk. Hiermee is een start gemaakt in het kader van het voorstel ‘Evaluation of an entertaining primary school programme on taste, nutrition and food quality for children aged 4-12 years’ dat in november 2009 ingediend bij het programma ‘Gezonde Voeding’ van ZonMW. De doelstelling binnen dit voorstel was in schooljaar 2010-2011 met de

11

effectevaluatie te starten en voorafgaand aan dit onderzoek herzien lesmateriaal beschikbaar te hebben. Helaas is in januari duidelijk geworden dat ZonMW het voorstel niet heeft geaccordeerd. Aanvullend heeft er ter voorbereiding van een potentieel effectonderzoek vanaf januari 2010 een stagiaire Gezondheid en Maatschappij (WUR) een onderzoek uitgevoerd. Het doel van haar opdracht was indicatoren op te stellen om te kunnen meten of de ervaringsgerichte aanpak die binnen Smaaklessen gebruikt wordt mogelijk meer impact heeft en meer effect genereert dan een aanpak met een meer traditionele educatieve content. In het verlengde van bovenstaande ontwikkelingen wordt het lesmateriaal komend schooljaar niet herzien. Als dit te vroeg gedaan wordt treedt mogelijk vervuiling op van de experimentele groep. Smaaklessen en SchoolGruiten hebben recent een plaats gekregen in de I-base van Centrum Gezond Leven (www.loketgezondleven.nl/i-database/interventies). Binnen deze database heeft SchoolGruiten de beoordeling ‘Goed beschreven’ gekregen, de beoordeling van Smaaklessen loopt nog. Via dit proces kan Smaaklessen op de lijst met programma’s komen waarmee stap voor stap certificering bereikt kan worden. Op termijn zullen GGD’en, en mogelijk ook andere partijen, alleen programma’s aanbevelen die gecertificeerd zijn binnen dit traject. Smaaklessen is tevens gekwalificeerd door PodiumOnline. PodiumOnline kwalificeert lesmateriaal voor Natuur- en Milieu Educatiecentra in Nederland d.m.v. de kwaliteitsmeter. De beoordeling door PodiumOnline bepaalt voor veel NME Centra of zij het materiaal in hun aanbod opnemen. Smaaklessen heeft een beoordeling van 4/5 sterren op een schaal van 5 gekregen. Door deze goede waardering, zullen meer NME centra in Nederland de leskist in hun aanbod opnemen en onder de aandacht brengen bij scholen. Aanvullend zijn de op- en aanmerkingen van PodiumOnline gebruikt om het lesmateriaal van Smaaklessen te optimaliseren. Basisprogramma en verdiepingsstructuur Smaaklessen wordt gezien als een basisprogramma waarin de onderwerpen smaak, voeding en gezondheid en voedselkwaliteit een plek hebben. Aan dit basisprogramma kunnen verdiepingsprogramma’s worden gelinkt. SchoolGruiten kan als zo’n verdieping worden gezien op de productgroep groenten en fruit. Naast de productsector groenten en fruit kunnen ook andere productsectoren of andere thema’s een educatieve verdieping worden op Smaaklessen. Hetzelfde zou ook mogelijk kunnen zijn voor andere productgroepen. In gesprekken in het kader van Jeugd & Voedsel is door de Nederlandse Zuivel Organisatie en het Productschap Margarine, Vetten en Oliën duidelijke steun voor deze benadering gegeven. Binnen het KIGO project van de HAS Den Bosch is een lessenserie ontwikkeld over dierwelzijn; ‘Dierenwelzijn, hoe smakelijk is dat?’ Deze lessenserie is een verdieping in het kader van Dierenwelzijn. Buiten de educatieve setting kunnen ook andere programma’s aangehaakt worden aan het basisprogramma. Te denken valt aan: boodschappen doen (Supershopper digitaal), rondleidingen in supermarkten (Supershopper), koken (Superchefs) en bestaande games en lessen rond groenten en fruit (Vic, de Vitaminevreter; Bokispel) en voedselherkomst (Sappen in Stappen; het pizzaspel). Zowel Supershopper als Superchefs zijn de afgelopen jaren ver uitontwikkeld. Een link naar de Supershopper digitaal is al opgenomen op de website van Smaaklessen. De rondleiding van Supershopper en Superchefs worden in schooljaar 2010-2011 in diverse steden in de laatste effectmeting meegenomen. Vervolgens zal gekeken worden op welke manier deze initiatieven verbonden kunnen worden met Smaaklessen. Aanvullend aan de educatieve structuur van lesmateriaal moet ook gekeken worden naar beleidsondersteunende materialen. Binnen SchoolGruiten bestaat hiervoor al een handboek om het eten van groenten en fruit te stimuleren. Vergelijkbare materialen kunnen ontwikkeld worden voor de invulling van het traktatiebeleid en de tussenschoolse opvang. Het is belangrijk dat er op termijn, samen met het Voedingscentrum, een geïntegreerd totaalpakket ‘Eten op school’ ontwikkelt wordt.

12

Aansluiting bij andere programma’s Het programma Smaaklessen moet worden gelinkt aan een effectief bewezen lesprogramma voor de basisschool over eten én bewegen. Dit gezien de problematiek rond overgewicht. Echter, gezien de huidige structuur en grootte van het lesprogramma Smaaklessen is dit onderwerp niet als zodanig in te passen. Een link met een goed onderzocht te ontwikkelen lesprogramma rond eten en bewegen is echter wel mogelijk. Een effectief bewezen lesprogramma rond overgewicht voor het onderwijs is nog niet ontwikkeld, hoewel er veel projecten in het veld zijn. In het afgelopen schooljaar is TNO Kwaliteit van Leven samen met het NIGZ, het Voedingscentrum en het NISB een onderzoeksproject met ZonMW subsidie gestart. Dit onderzoek heeft als doel een lesprogramma eten en bewegen voor groep 6 en 7 te ontwikkelen, uitgaande van elementen uit bestaande programma’s, en op effectiviteit te toetsen. Dit programma heet Extra Lekker Fit en Smaaklessen is hierin meegenomen. Extra Lekker Fit loopt in samenwerking met verschillende GGD’en, waaronder GGD Groningen die ook zeer actief is met SchoolGruiten. Extra Lekker Fit heeft afgelopen schooljaar bij een experimentele groep scholen in groep 6 gelopen en zal vanaf september in groep 7 uitgevoerd worden. In 2012 zijn de onderzoeksresultaten beschikbaar Procesevaluatie De afgelopen jaren is aan het eind van elk schooljaar een procesevaluatie uitgevoerd, evenals een grote procesevaluatie door het Voedingscentrum in 2008. Het afgelopen schooljaar zijn veel scholen al benaderd door de verschillende steunpunten of in het kader van deelname aan de Beste Schoollunch. Aanvullend staat in schooljaar 2010-2011 een procesonderzoek op het programma naar de stand van zaken wat betreft Smaaklessen. Om deze redenen is ervoor gekozen dit schooljaar geen procesevaluatie uit te voeren.

2.7 Deelnemende en samenwerkende partijen voor Smaaklessen Regionale steunpunten De huidige activiteiten voor Smaaklessen worden uitgevoerd door Wageningen University, de vier Hassen (HAS Den Bosch, Hogeschool INHOLLAND, CAH Dronten en Van Hall Instituut Leeuwarden) en twee AOC’s (Citaverde College en AOC Oost). Deze instellingen zijn de regionale steunpunten voor basisscholen in de regio’s van betreffende onderwijsinstellingen. Deze steunpunten ontvangen voor de uitvoer van Smaaklessen in hun regio een budget vanuit het landelijk steunpunt. De kosten voor de uitvoer van regionale steunpuntsactiviteiten voor Wageningen University worden meegenomen in de algemene financiering van het Steunpunt, hier is geen separate financiering voor vormgegeven. Om de afstand tussen de basisscholen en de steunpunten te verkleinen en meer scholieren in te zetten bij behoudsacties van Smaaklessen wordt op dit moment onderzocht of in Zeeland, Drenthe en Noord-Holland ook regionale steunpunten opgezet kunnen worden. In Noord-Holland zijn hiervoor al contacten met het Clusius College en in Zeeland met AOC Edudelta. Op dit moment wordt in Zeeland een plan van aanpak voor het opzetten van een regionaal steunpunt. Dit wordt geschreven vanuit De Werkplaats en is een samenwerking met AOC Edudelta en NME Zeeland. Het plan is begin 2011 beschikbaar. Naast de bestaande regionale partners zijn er voor de uitvoer van Smaaklessen op dit moment met dertig NME-centra, met verscheidene steunpunt Verbreding Techniek in het Basisonderwijs en met een steeds groter aantal GGD’en, op dit moment 28, contacten. Deze samenwerking wordt vooral vormgegeven door samenwerking bij de uitvoer van introductieworkshops. Aanvullend heeft van Hall Leeuwarden een samenwerking gestart met het bedrijvennetwerk Innexus om vorm te geven aan Bedrijf in de Klas en werken ze samen met Huis van de Sport in Groningen. Citaverde College heeft ook contacten met het Huis van de Sport. In de Gemeente Hengelo is een actieve samenwerking opgezet tussen de gemeente, Scala Welzijn en de GGD voor de uitvoer van Smaaklessen. Bij de gemeente is voor een jaar een medewerker aangesteld om Smaaklessen binnen de gemeente weg te zetten. Dit heeft tot nu toe geleidt tot 38 Smaaklesscholen. Ook met de gemeentes Hellendoorn en Assen is actieve samenwerking. Hier is Smaaklessen opgenomen binnen een gezondheidsweek. Inzet studenten

13

Bij de uitrol van Smaaklessen worden tevens studenten ingezet. Dit gebeurt zowel binnen als buiten het kader van hun opleiding. In het eerste geval werken studenten binnen hun curriculum als stagiaire, afstudeerstudent, of binnen een lesmodule aan Smaaklessen mee. Binnen Wageningen UR hebben vier studenten van de Hogeschool Arnhem Nijmegen een onderzoek gedaan naar de structurele implementatie van Smaaklessen. Ook verzorgt een team van zestien studenten de lessen Student in de klas. Bij CAH Dronten zijn studenten van de CAH Dronten, Hogeschool van Amsterdam en de Christelijke Hogeschool Ede actief bij de uitvoer van Smaakfeesten en proeflessen. Bij de overige teams zijn teams van eigen studenten en scholieren o.a. betrokken bij de uitvoer van de workshops. Inzet scholieren AOC’s Diverse AOC’s zijn op zoek naar mogelijkheden om hun scholieren aan de slag te laten gaan met het onderwerp voeding. Tevens zijn AOC’s op zoek naar manieren waarop zij contact kunnen krijgen met basisscholen in hun regio. De reden hiervoor is dat leerlingen van basisscholen toekomstige scholieren van AOC’s kunnen zijn. Een aangepaste versie van Smaaklessen kan als materiaal dienen voor leerlingen van AOC’s, vooral in de onderbouw VMBO. Tevens kunnen scholieren van AOC’s aan de hand van Smaaklessen lessen over voeding en voedsel verzorgen op basisscholen. Dit gebeurt al op kleine schaal bij het Citaverde College. Om dit concept verder vorm te geven zijn er bij verschillende AOC’s KIGO-projecten actief. Het programmateam Smaaklessen is bij de volgende projecten actief betrokken: De Food Experience Tour (FET) van Citaverde College is een smaakmakende ontdekkingstocht voor kinderen in de leeftijd van 9-12 jaar. Het doel van FET is kinderen kennis te laten maken met de wereld achter hun voedsel en kinderen bewust te maken dat gezond en lekker eten goed samen gaan. FET bestaat uit een introductieles op school, een bezoek aan een groente- of fruitbedrijf, een kookworkshop en een activiteit thuis of op school. Bij de ontwikkeling van FET zijn studenten van Wageningen UR en de HAS betrokken. Bij de uitvoering van FET zijn zowel studenten van de HAS als leerlingen en docenten van het Citaverde College betrokken. In juli 2010 mocht de eerste klas op Food Experience Tour. Groep 8 van Het Ritje kreeg een introductieles over paprika’s. Daarna ging de klas op excursie bij de paprikateler en mochten zij koken op het Citaverde College. In het schooljaar 2010-2011 wordt FET verder ontwikkeld. Ook wordt gekeken hoe FET kan aansluiten bij Smaaklessen. Kinderen voor groen, natuurlijk bij AOC Groene Welle heeft als doel een adequate educatieve infrastructuur voor groene educatie te ontwikkelen. Dit wordt bewerkstelligd door kinderen te laten deelnemen aan educatieprogramma’s over dieren en dierenwelzijn, aan proef- en Smaaklessen en door het onderhouden van een tuintje. Komend schooljaar zal gekeken worden op welke manier de ontwikkeling van de schooltuinen aan kan sluiten bij Smaaklessen. Aanvullend is ROC De Rooi Pannen bezig Smaaklessen een plek te geven binnen de te ontwikkelen maatschappelijke stages. Leerlingen van De Rooi Pannen verzorgen in het kader van hun maatschappelijke stage op één school in alle groepen een proefles. De proefles bevat onderdelen van Smaaklessen. Deze leerlingen worden getraind door het regionale steunpunt bij de HAS Den Bosch en bij de eerste les begeleid door een docent van de Rooi Pannen. Samenwerking met Pabo’s en programma VTB Pabo’s leiden toekomstige basisschoolleerkrachten op. Om meer structurele aandacht voor voeding en voedsel bij basisschoolleerkrachten te garanderen is het nuttig bij Pabo’s dit onderwerp te agenderen. Hogeschool Inholland wil binnen haar gelederen Smaaklessen een structurele plek binnen het Pabo-curriculum krijgen. Hiervoor zijn de eerste stappen gezet en mogelijk wordt hiervoor een KIGO-project ingericht. Aanvullend heeft het Steunpunt contacten met het Platform Bèta Techniek. Dit platform stimuleert de aandacht voor wetenschap en techniek in het basisonderwijs. Zij vullen dit in door middel van verschillende activiteiten binnen zowel het basisonderwijs als het Pabo-onderwijs. Binnen deze samenwerking wordt gekeken naar mogelijkheden binnen het curriculum van de PABO meer aandacht voor Smaaklessen te genereren. In november 2009 is bij het Platform Bèta Techniek een voorstel voor een Wetenschapsknooppunt Wageningen University ingediend. Binnen dit knooppunt zal gewerkt worden aan een structurele samenwerking tussen de universiteit en basisscholen in de regio Food Valley. De uitgangssituatie

14

hierbij is Smaaklessen. Dit voorstel is goedgekeurd en zal in de schooljaren 2010-2011 en 2011-2012 vormgegeven worden. Groene Kennis Coöperatie Binnen de Groene Kennis Coöperatie bestaat het programma Groene Kennis voor en door Burgers. Dit programma heeft tot doel kennis van de Groene Instellingen beschikbaar te stellen voor de maatschappij. De projectleider Smaaklessen van Hogeschool INHOLLAND heeft zitting in het programmateam Groene Kennis voor en door Burgers. Aanvullend zijn er contacten met het programma ‘Voeding en Gezondheid’. Sapere In verschillende andere Europese landen bestaan initiatieven en educatieve programma’s op het gebied van smaak voor het basisonderwijs. Sapere is een netwerkorganisatie van deze initiatieven. Op dit moment zijn naast Nederland ook Zweden, België, Finland, Zwitserland, en Frankrijk bezig met vergelijkbare initiatieven. In andere landen waaronder Duitsland, Polen, Italië en Tsjechië bestaan wensen voor dergelijke programma’s. Om ervaringen uit te wisselen is op 11 en 12 november de ‘Sapere Working Conference’ georganiseerd bij hogeschool Inholland Delft. Deze bijeenkomst had tot doel met elkaar kennis te maken en ervaringen uit te wisselen. In een plenaire sessie zijn alle initiatieven gepresenteerd, aangevuld met een praktische presentatie van de materialen tijdens de informatiemarkt. In workshops is inhoudelijk ingegaan op manieren waarop onderzoek naar het effect van dergelijke programma’s kan worden uitgevoerd, naar de manieren waarop deze initiatieven een structurele plek kunnen krijgen binnen het onderwijs en naar manieren waarop nationale en internationale partijen en overheden betrokken kunnen worden bij deze initiatieven. Een verslag van de bijeenkomst is aanvullend beschikbaar. Activiteiten die in de rest van schooljaar 2009-2010 zijn vormgegeven binnen het Sapere-netwerk zijn het verder vormgeven van de website en een gezamenlijke DVD waarin Smaaklessen in de verschillende landen inzichtelijk worden gemaakt.

15

3. SCHOOLGRUITEN

3.1 Werving en ondersteuning SchoolGruitscholen SchoolGruiten wordt vooral bij basisscholen onder de aandacht gebracht door GGD’en. Hiervoor is gekozen omdat structurele inbedding van SchoolGruiten binnen het schoolbeleid veel tijd en energie kost. GGD’en kunnen hier, door hun lokale rol als gezondheidsbevorderaar en door hun bestaande contacten met basisscholen, ondersteunend en doorslaggevend zijn. Vanuit het Steunpunt is budget beschikbaar om GGD’en hierbij te ondersteunen. Hierbij geldt dat deze GGD’en er tevens eigen middelen tegenover zetten of financiering van derden bewerkstelligen en dat zij zorgen voor toekomstige borging van SchoolGruiten binnen hun beleid. GGD’en die in schooljaar 2009-2010 aanspraak hebben gemaakt op financiële ondersteuning vanuit het Steunpunt zijn GGD Groningen, GGD Limburg Noord, GGD Zuid-Limburg, GGD Amsterdam, en een private persoon in Noordoost Brabant. GGD Hollands Midden en GGD Nijmegen zijn vanuit eigen middelen actief met SchoolGruiten. De gemeente Borselen is actief om scholen uit deze gemeente aan het SchoolGruiten te krijgen. Mogelijk zijn er op deze manier meer GGD’en en gemeenten die SchoolGruiten passief opnemen in hun programma. De doelstelling voor schooljaar 2009-2010 is om 650 officiële SchoolGruitscholen te hebben. Per augustus 2010 is de stand 640 officiële SchoolGruitscholen.

3.2 Materialen Materialen ter bevordering en ondersteuning van het Gruitmoment zijn ouderbrochures, verschillende posters, video/DVD, Gruitboxen en het keurmerk. De afgelopen maanden is er een herdruk geweest van verschillende posters van SchoolGruiten en van de Dvd’s omdat de aanvraag hoger was dan oorspronkelijk geschat. In het plan van aanpak is met een dergelijke bijbestelling geen rekening gehouden. Aanvullend zijn er ruim 15000 Gruitboxen overgekocht van het GroentenFruitBureau omdat de voorraad van het Steunpunt op was. Komend schooljaar is een nieuwe productie van Gruitboxen noodzakelijk. In schooljaar 2009-2010 zijn 32.000 ouderbrochures, 7000 posters en 700 Dvd’s en 125 keurmerken maand besteld. Hierbij geldt dat 1/3 van deze materialen besteld zijn door SchoolGruitscholen en 2/3 van de materialen door scholen die niet officieel SchoolGruiten. In het plan van aanpak is genoemd dat er additioneel materiaal ontwikkeld zou worden ter ondersteuning aan het Gruitmoment. Dit omdat herhaalde stimulering van scholen noodzakelijk blijft. Tot nu toe is om scholen te blijven stimuleren nog gebruik gemaakt van de Gruitklok die vorig schooljaar ontwikkeld is. Additioneel materiaal is niet ontwikkeld. Dit is niet gebeurd omdat de verhouding tussen SchoolGruiten en het EU-Schoolfruitprogramma onduidelijk was en een goede inschatting van behoeften moeilijk was. Lesmaterialen In de pilotfase van SchoolGruiten bestonden diverse hard-copy materialen en leerlingboekjes voor de uitvoer van lesactiviteiten t.b.v. SchoolGruiten. Bij de landelijke opschaling is gekozen deze lessen en suggesties enkel digitaal beschikbaar te maken waarbij leerkrachten ze kunnen downloaden van de website. Ook in schooljaar 2009-2010 is het lesmateriaal op deze manier aangeboden. Aanvullend is in het kader van het EU-Schoolfruitprogramma een versie van het lesmateriaal ontwikkeld met één groente- en fruitles per groep. Met dit materiaal kunnen scholen via het EU-Schoolfruitprogramma op kleine schaal beginnen met lessen over groente en fruit, en sluit het materiaal tegelijkertijd goed aan bij het brede assortiment van SchoolGruiten. Ook dit materiaal was in schooljaar 2009-2010 enkel beschikbaar Opslag en verzending van materialen De materialen die beschikbaar zijn voor SchoolGruiten worden op aanvraag kosteloos verzonden naar betreffende school. De opslag en verzendingen van deze materialen gebeurt bij de verzendhuizen Duopak en Perfectmail.

16

3.3 EU-schoolfruit programma Vanuit de Europese Commissie is budget beschikbaar gesteld voor de verstrekking van groenten en fruit aan alle basisscholen van Europa. Voor Nederland is er jaarlijks maximaal 2,9 miljoen euro beschikbaar. Dit geld geldt als verdubbeling van een gelijk budget dat vanuit Nederland beschikbaar moet komen. In Nederland heeft het Productschap Tuinbouw (PT) de opdracht gekregen het EU-Schoolfruitprogramma vorm te geven. Het Steunpunt is hierbij betrokken. Als praktische taakverdeling hierbij geldt dat PT verantwoordelijk is voor het bijeenkrijgen van contrafinanciering uit Nederland, voor het vormgeven van de Nationale Strategie en voor het hele traject richting leveranciers. Het Steunpunt is verantwoordelijk voor de werving en ondersteuning van de scholen. In het najaar 2009 is in nauwe samenwerking met PT een start gemaakt met de invulling van bovenstaande elementen. Vooral het vinden van Nederlandse financiële middelen bleek een lastig traject. Vanuit het Steunpunt is meegedacht op welke manier de huidige financiering van SchoolGruiten bij GGD’en als contrafinanciering kan gelden voor het EU-traject. Hier blijken veel juridische kanttekeningen aan te zitten. Door personeelswisseling bij PT heeft de verdere uitontwikkeling van de Nationale Strategie en de praktische uitwerking voor dit schooljaar in december en januari stil gelegen. In februari 2010 is de samenwerking weer voortgezet. Activiteiten die het Steunpunt heeft uitgevoerd voor het werven en ondersteunen van scholen zijn het informeren ondersteunende partners, informeren van scholen, ontwikkeling van de website en het inschrijfsysteem op de website en het ontwikkelen van de EU-poster en lesmateriaal. In april 2010 is de inschrijving voor het EU-Schoolfruitprogramma open gesteld. In minder dan twee weken was het maximum aantal scholen dat deel kon nemen, te weten 800 scholen, bereikt. Na de meivakantie hebben alle scholen die deel namen een bevestiging met posters en ontvangen en is het merendeel begonnen met de belevering van het gruit. Het Steunpunt ziet het EU-Schoolfruitprogramma als een geweldige stimulans de consumptie van groenten en fruit te verhogen. Het gehele programma ondersteunt de doelstelling van SchoolGruiten. Het Steunpunt blijft van mening dat er binnen het EU-Schoolfruitprogramma volop aandacht moet blijven voor het structureel ‘Gruiten’. Het EU-Schoolfruitprogramma moet onderdeel uitmaken van een geïntegreerde aanpak waarin aan de ene kant voor een tijdelijke stimulans wordt gezorgd maar tevens een structurele inbedding gegarandeerd is. Hiervoor is het betrekken van GGD’en een erg belangrijk traject die continue aandacht vergt. Financiering activiteiten Steunpunt binnen EU-Schoolfruitprogramma De activiteiten en inzet vanuit het Steunpunt SchoolGruiten voor het EU-Schoolfruitprogramma zijn gedeeltelijk gefinancierd vanuit financieringsmogelijkheden bij het Productschap Tuinbouw en gedeeltelijk vanuit de financiële mogelijkheden binnen het Steunpunt. De reden hiertoe is dat het aan het begin van schooljaar 2009-2010 nog onduidelijk was hoe de financiering van het EU-Schoolfruitprogramma vorm zou krijgen. De ontwikkeling van een deel van de huisstijl voor het EU-Schoolfruitprogramma, een mailing naar scholen, de EU-schoolfruitposter en een deel van de verzending van de materialen zullen betaald worden vanuit het budget dat beschikbaar is gesteld vanuit het Productschap Tuinbouw. Op het moment van schrijven van deze rapportage heeft deze financiële afrekening nog niet plaatsgevonden, waardoor genoemde kosten op de exploitatie van het Steunpunt staan. Vanuit het Steunpunt is voor de uitvoer van de activiteiten van het EU-Schoolfruitprogramma additioneel personeel aangesteld. Aanvullend is het resterend deel van de huisstijl en het ontwikkelen van het lesmateriaal van het EU-Schoolfruitprogramma gefinancierd vanuit budget van het Steunpunt.

17

4. GEZAMENLIJKE ACTIVITEITEN STEUNPUNT

4.1 Websites WWW.SMAAKLESSEN.NL De website www.smaaklessen.nl wordt goed bezocht. Het aantal bezoeken van schooljaar 2009-2010 staat hieronder vermeld. Het aantal hits in de maanden september en oktober is ongeveer vier keer zo hoog als vergelijkbare maanden vorig jaar. Dit is te verklaren door de Week van de Smaak en de Kinderboekenweek. In maart zijn er ruim 200 unieke bezoekers op de website van Smaaklessen gekomen via www.gerdamagazine.nl. Aanvullend aan de website is er een digitale nieuwsbrief uitgebracht. Deze nieuwsbrief is in het voorjaar vernieuwd. De digitale nieuwsbrief is verschenen in november en in juni. Maand Aantal unieke bezoekers per maand Augustus 2009 2.001 September 2009 17.415 Oktober 2009 23.493 November 2009 3.740 December 2009 2.008 Januari 2010 3697 Februari 2010 3330 Maart 2010 4398 April 2010 2973 Mei 2010 2279 Juni 2010 3166 Juli 2010 1488 Augustus 2010 1818 WWW.SCHOOLGRUITEN.NL De oorspronkelijke website www.schoolgruiten.nl was technisch verouderd. Daarnaast was deze website een gecombineerde website voor leerkrachten en leerlingen. Dit bracht verwarring. Om bovengenoemde redenen is in het voorjaar 2009 een start gemaakt met het overzetten van de website naar Stichting Kennisnet, de organisatie waar ook www.smaaklessen.nl gehost is. Op deze manier kunnen beide websites makkelijker gezamenlijk onderhouden worden, en op den duur meer geïntegreerd aangeboden worden. De vernieuwde website is sinds september 2009 online. Het aantal bezoekers voor schooljaar 2009-2010 staat hieronder vermeld. In maart en april heeft ruim de helft van het aantal bezoekers het deel van de website over het EU-Schoolfruitprogramma bezocht. Aanvullend aan de website is een nieuwe digitale nieuwsbrief ontwikkeld. Maand Aantal unieke bezoekers per maand Augustus 2009 28 September 2009 1240 Oktober 2009 2641 November 2009 1287 December 2009 918 Januari 2010 1496 Februari 2010 1411 Maart 2010 3266 April 2010 3683 Mei 2010 2006 Juni 2010 2180 Juli 2010 758 Augustus 2010 1332

18

Gruiten Informatie Systeem Binnen de website van SchoolGruiten bestaat het Gruiten Informatie Systeem (GIS) (www.gis.schoolgruiten.nl). GIS faciliteert de logistieke kant van SchoolGruiten. Scholen en leveranciers kunnen zich met behulp van GIS online aanmelden en eerder ingevoerde gegevens wijzigen. Scholen die voor een van de aflevermodellen kiezen kunnen via dit systeem de gegevens van de deelnemende kinderen invoeren en bijhouden. Daarnaast kunnen scholen in contact komen met potentiële leveranciers. Het huidige GIS werkt gedeeltelijk naar wens. Het Steunpunt wil naar een ander inschrijfsysteem toe. De belangrijkste reden hiervoor is dat de mogelijkheid leveranciers en scholen aan elkaar te koppelen en op deze manier ook financiën te kunnen regelen nauwelijks gebruikt wordt. Daarnaast is het handzamer als de manier van inschrijven voor Smaaklessen, SchoolGruiten en ook het EU-Schoolfruitprogramma eenduidig is. Tripolis Sinds januari 2010 wordt gewerkt met Tripolis, een systeem voor het versturen van nieuwsbrieven. Tripolis maakt het mogelijk een nieuwsbrief naar een specifieke groep te sturen. Hierdoor is het mogelijk een algemene nieuwsbrief te sturen naar deelnemende scholen en een gerichte nieuwsbrief naar partners. Stichting Kennisnet heeft gezorgd voor een nieuwe lay-out voor de nieuwsbrief van Smaaklessen en SchoolGruiten. WWW.VOEDING.KENNISNET.NL De hosting van beide websites van Smaaklessen en SchoolGruiten bij Kennisnet maakt een betere aansluiting en gedeeltelijke integratie van beide programma’s makkelijker. Op termijn kan een geïntegreerd deel de basis zijn voor een bredere website in het kader van de programmalijn Jeugd & Voedsel. Een opzet voor deze website is al ontwikkeld. Deze website is groeiende wordt nu o.a. gebruikt voor praktische zaken m.b.t. de programmalijn Jeugd & Voedsel. De informatie en aanmeldmogelijkheid voor de bijeenkomst in januari 2010 van Jeugd & Voedsel Limburg was mogelijk via deze website.

4.2 Bijeenbrengen netwerken Smaaklessen & SchoolGruiten Zowel binnen Smaaklessen als SchoolGruiten bestaat een ondersteuningsnetwerk om scholen met betreffende programma’s in aanraking te laten komen en structureel aan de slag te laten gaan. Het ondersteuningsnetwerk voor Smaaklessen bestaat uit de groene onderwijsinstellingen en het ondersteuningsnetwerk voor SchoolGruiten bestaat uit GGD’en. In november zijn twee bijeenkomsten georganiseerd, één met de vertegenwoordigers van alle regionale Smaaklessteunpunten en één met alle SchoolGruitcoördinatoren. In maart is een bijeenkomst georganiseerd met alleen de regionale Smaaklessteunpunten. Eind mei heeft een gecombineerde bijeenkomst plaatsgevonden met zowel Smaaklespartners als de SchoolGruitpartners. Dit om samenwerking tussen beide netwerken te stimuleren. In de ochtend zijn algemene aspecten besproken die voor beide partijen interessant zijn. In de middag is een bijeenkomst georganiseerd met de Smaaklespartners en een bijeenkomst met de SchoolGruitpartners. Deze laatste bijeenkomst stond in het teken van het EU-Schoolfruitprogramma. Komend schooljaar wordt vanuit het landelijk Steunpunt, twee keer per jaar een nieuwsbrief verzonden naar alle betrokken partners om hen op de hoogte te houden van landelijke activiteiten en ontwikkelingen van zowel Smaaklessen als SchoolGruiten.

4.3 Gezamenlijke PR-momenten Week van de Smaak (20 t/m 27 september 2009) In de Week van de Smaak vond het evenement ‘De Grootste Keuken’ plaats in het ADO stadion in Den Haag. Het doel van de Grootste Keuken was aandacht te vragen voor goede voeding en voldoende beweging. 8000 kinderen uit de groepen 6, 7 en 8 en 1600 begeleiders ontvingen een gratis toegangskaart voor dit event. Zij konden gedurende de hele dag verschillende stands bezoeken op de VoedselDoeMarkt. Hier deden zij kennis op over voeding. Ook was er een BeweegFunDorp waar kinderen konden ervaren hoe fijn het is te bewegen. Midden op de dag vond

19

de hoofdact plaats met Pierre Wind. De bezoekers deden mee aan de Grootste Keuken Quiz met vragen over eten en bewegen. Beelden van de Grootste Keuken zijn weergegeven op www.smaakonthemove.nl. In het najaar van 2009 is de Grootste Keuken geëvalueerd vanuit de uren van het Voedingscentrum. Het evaluatieverslag is op te vragen via het steunpunt Smaaklessen en SchoolGruiten. De belangrijkste uitkomst van de evaluatie is dat er bij een volgende editie meer integratie moet zijn tussen de activiteiten over eten en bewegen. Bij de eerste editie van de Grootste Keuken konden de kinderen binnen activiteiten doen op het gebied van eten en buiten op het gebied van bewegen. Om een geïntegreerd aanbod van eet- en beweegactiviteiten aan te kunnen bieden is samenwerking van partijen op het gebied van eten en bewegen (Voedingscentrum, Steunpunt, NISB, Hartstichting etc.) een vereiste. Voorgesteld is om betrokken partijen bijeen te brengen en samen tot een plan van aanpak te komen voor een nieuw eet- en beweeg evenement in de zomer van 2012. Aanvullend aan de Grootste Keuken heeft het Steunpunt de Nationale Smaaktest ontwikkeld. Deze kon in de Week van de Smaak op scholen uitgevoerd worden. De Nationale Smaaktest is een digitale test voor de onder- en bovenbouw. Via proefjes en opdrachten komen kinderen in aanraking met smaak en eten. Voor scholen die al met Smaaklessen werken is de test een jaarlijkse stimulans om voeding onder de aandacht te brengen in de klas. Door de Nationale Smaaktest bij alle scholen in Nederland onder de aandacht te brengen worden de programma’s Smaaklessen & SchoolGruiten onder de aandacht gebracht. De Nationale Smaaktest is beschikbaar via www.smaaklessen.nl. Beide activiteiten zijn uitgevoerd in schooljaar 2009-2010 en betaald uit het budget 2008-2009. Food4You (7 t/m 11 oktober 2009) Food4You is een festival in Wageningen, geheel in het teken van voedsel. Het Steunpunt had hier een stand. Daarnaast is er een workshop gegeven door een kok van Euro-Toques. In dezelfde stand las Jan Paul Schutten (schrijver van het Kinderboekenweekgeschenk) voor kinderen. Kinderboekenweek (7 t/m 17 oktober 2009) Van 7 tot en met 17 oktober vond de Kinderboekenweek plaats. Dit jaar heeft deze week het thema ‘Aan tafel! Eten en snoepen in kinderboeken’. Het Steunpunt heeft contact gehad met de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse boek, de organisator van deze week. Deze Stichting ontwikkelt lesmateriaal voor de Kinderboekenweek. In de nieuwsbrief van de CPNB is aandacht besteed aan Smaaklessen & SchoolGruiten. Natuurlijk is ook dit jaar een Kinderboekenweekgeschenk uitgegeven, dit jaar met als titel ‘De wraak van het spruitje’. In dit geschenk komt het programma Smaaklessen ook aan bod. De regionale steunpunten hebben het in de Kinderboekenweek heel druk gehad met het verzorgen van introductieworkshops en Smaakfeesten Scheurkalender In schooljaar 2007-2008 is de Scheurkalender ‘Scheur Raak met Smaak!’ ontwikkeld. Smaaklesscholen hebben deze Scheurkalender ontvangen. In september 2009 is een herdruk van deze kalender uitgekomen met als titel `Kinder Kook Kalender 2010`. Deze was te koop in verschillende grote boekhandels, waaronder Bruna en V&D. Vanuit het Steunpunt zijn hiervoor geen extra activiteiten uitgevoerd. Er zijn ± 2500 exemplaren van de kalender verkocht. Viering 2010e school in 2010 Op 7 april 2010 werd de 350.000e Smaaklesleerling gehuldigd door Smaakambassadeur Pierre Wind. Deze leerling zat op de Op ’t Hof uit Tricht, de 2010e school die zich ingeschreven heeft voor Smaaklessen. Deze viering vond plaats op een boerenbedrijf. De kinderen hebben op dit bedrijf verschillende opdrachten uitgevoerd en aansluitend een verantwoordelijke lunch gemaakt. Verschillende media zenders besteedde aandacht aan deze mijlpaal. Een verslag, foto’s en een korte film zijn zichtbaar op www.smaaklessen.nl/nieuwsitems/huldiging.

20

Debatwedstrijd Het Steunpunt Smaaklessen en SchoolGruiten was partner van het Basisschool Debattoernooi 2010 dat op 17 april heeft plaatsgevonden in Den Haag. Het thema van dit toernooi was Voeding en Maatschappij. Iedere basisschool in Nederland kon meedoen. Deelnemende scholen ontvingen een training van een professionele debattrainer van het Nederland Debat Instituut. Aanvullend ontvingen zij het lesmateriaal van Smaaklessen voor inhoudelijke ondersteuning. Meer informatie over en een filmpje van het toernooi is te vinden op www.debatinstituut.nl/basisschool. Week van de Smaak 2010 (19 t/m 26 september 2010) & Beste Schoollunch In de Week van de Smaak 2010 verzorgt het Steunpunt de activiteit ‘De beste schoollunch van Nederland’. Deze lessenserie stimuleert leerlingen, leerkrachten en ouders na te denken over een goede schoollunch. Leerlingen worden zich bewust van hun eigen lunch en bedenken samen met hun klasgenoten de beste schoollunch van Nederland. Dit wordt gedaan in de vorm van een wedstrijd. Deelnemende scholen maken een reportage van de lunch. Deze reportage wordt beoordeeld door een deskundige jury. De lessenserie, met de daarbij horende wedstrijd, is bedoeld scholen nieuwe ideeën aan te bieden voor onderwijs over voeding en voedsel. Ook is de lessenserie bedoeld leerlingen, leerkrachten en ouders na te laten denken hoe een gezonde lunch en een goede lunchomgeving op school eruit hoort te zien. Hierbij wordt ingegaan op de maatschappelijke ontwikkelingen waarbij scholen te maken krijgen een steeds groter aantal leerlingen dat gebruik maakt van de tussenschoolse opvang. De beste schoollunch van Nederland wordt voor de helft gefinancierd vanuit een aanvullende subsidie die beschikbaar is gesteld vanuit het Ministerie van EL&I. De andere helft van de financiering komt uit het budget van Smaaklessen voor schooljaren 2009-2010 en 2010-2011. Film Smaaklessen Aan het eind van schooljaar 2008-2009 is een film ontwikkeld als promotie en onderbouwing van Smaaklessen. In de tussenrapportage van juli 2009 en in de eindrapportage van 2008-2009 is genoemd dat deze film betaald zou worden uit budget van schooljaar 2008-2009. De factuur voor betreffende film is echter zeer laat pas ontvangen door het Steunpunt. Om deze reden is de film uiteindelijk geboekt in schooljaar 2009-2010. 4.4 Aankoop auto Voor de uitvoer van Smaaklessen & SchoolGruiten wordt er vanuit het Steunpunt regelmatig gebruik gemaakt van een huurauto of –bestelbusje. In juli 2010 heeft het Steunpunt zelf een kleine bestelbus aangeschaft. De aankoop hiervan is niet meegenomen in de begroting, maar kunnen verantwoord worden door gebudgetteerde kosten voor de huurauto’s. De aankoop is verantwoord in de tussenrapportage van januari 20-10 en aanvullend in een email van dhr. Maathuis, senior beleidsmedewerker van het Ministerie van EL&I, d.d. 1 december 2010.

21

5. FINANCIEN De accountantsverklaring en einddeclaratie van het hier beschreven project wordt aanvullend aan deze rapportage toegezonden. Deze verklaring is afgegeven na controle door Ernst & Young accountants. Verantwoording Inzet Voedingscentrum Nederland Het Voedingscentrum heeft binnen het Steunpunt de taak de ontwikkeling van educatieve materialen te initiëren en te begeleiden. Dit gebeurt vanuit het project Voedselkwaliteit. Daarnaast bestaat de inzet uit het adviseren over strategische ontwikkelingen bij de educatieve lesmaterialen; de samenwerking met lokale en regionale partners en strategie ontwikkeling bij Jeugd en Voedsel. In het rapportagejaar 2009-2010 betroffen dit onderstaande activiteiten. Voor Smaaklessen: - Ontwikkelen en onderzoeken van ‘Smaakplezier voor de BSO’ - Evalueren van de Grootste Keuken - Adviseren en redigeren bij de ontwikkeling van de module dierenwelzijn van KIGO project Has

Den Bosch - Ontwikkelen van lesmaterialen voor de ‘De Beste Schoollunch’ - Zorgen voor aansluiting bij de educatieve projecten van het Voedingscentrum - Meedenken en adviseren over het effectonderzoek Smaaklessen - Voorbereiden van inbedding in het erkenningsysteem van het CGL Voor SchoolGruiten en het EU-Schoolfruitprogramma: - Ontwikkelen van het lesmateriaal van het EU-Schoolfruitprogramma - Adviseren bij de Stuurgroep EU-Schoolfruit over aanpak en verankering Voor Jeugd & Voedsel: - Meewerken aan regiobijeenkomsten - Meedenken binnen strategie-ontwikkeling - Aansluiting bewerkstelligen bij het Convenant Gezond Gewicht.