Eerste Wereldoorlog (jeugdboeken)

2

Beste lezer,

Van 1914 tot 1918 vond de Eerste Wereldoorlog plaats. Dat was een oorlog waarbij

heel veel landen betrokken waren. Deze oorlog wordt ook wel de Grote Oorlog

genoemd.

In 2015 herdenken we dat er tussen 1915 en 1919, tijdens deze oorlog, in totaal

ongeveer 15.000 vluchtelingen hebben gewoond in het barakkenkamp Vluchtoord

in Uden. Er is dit jaar van alles te doen om deze oorlog te herdenken.

Er zijn ook heel veel boeken verschenen die zich afspelen in deze oorlog. Veel

boeken voor volwassenen, maar juist ook veel jeugdboeken. In dit advies hebben

we een aantal van deze jeugdboeken op een rijtje gezet. Dat zijn ze lang niet

allemaal, maar zo kun je gewoon op ideeën komen welke boeken je allemaal zou

kunnen lezen.

Op veel boektitels en op de voorpagina van dit advies zie je een klaproos staan.

Deze bloem is een symbool geworden voor alle soldaten die overleden zijn in deze

oorlog.

De boeken kun je allemaal terugvinden en lenen in de bibliotheek. Als je specifiek

een bepaald boek zoekt, dan kun je het altijd aan een van de medewerkers van de

bibliotheek vragen. Zij helpen je verder!

Veel leesplezier!

Verhalencoaches - Bibliotheek Uden

3

Eerste Wereldoorlog

De jongen die zijn vader zocht / John Boyne 1914. Als Alfie vijf jaar oud is, gaat zijn vader naar het front. De Grote

Oorlog is begonnen. Vader belooft voor kerst te zullen terugkeren,

maar na enkele brieven blijft het doodstil. Vier jaar lang wacht Alfie op

taal en teken van pa. Als hij verneemt dat vader in een ziekenhuis ligt

vanwege een oorlogstrauma heeft hij maar één missie: vader veilig

thuisbrengen. Het laatste hoofdstuk beschrijft de periode vier jaar na

de oorlog, 1922.

De witte veer / John Boyne In 1919 reist de dan 20-jarige Tristan Sadler naar het Engelse plaatsje

Norwich om bij Marian Bancroft brieven van haar omgekomen broer

Will terug te bezorgen. Tristan vocht samen met Will in Frankrijk

tijdens de Eerste Wereldoorlog. Na een nare gebeurtenis gooide Will

zijn wapen weg en riep zichzelf uit tot gewetensbezwaarde. Een 'witte

veer' noemde men dat in Engeland, een lafaard, een schande. Hij werd

ervoor gefusilleerd. De ware reden waarom Tristan Marian opzoekt is,

dat hij van een vreselijk geheim verlost wil worden, maar daarvoor

heeft hij veel moed nodig. Het verhaal speelt zich afwisselend af in

1919 in Norwich, en in 1916 in het opleidingskamp en de loopgraven.

Ule: ik was veertien in 1914 / Mark De Bel Een letterlijke zoektocht: een Vlaams gezin vlucht tijdens de Eerste

Wereldoorlog voor oorlogsgeweld naar veilige plekken. Een figuurlijke

zoektocht: 14-jarige Ule (ik-figuur) zoekt naar zin in een zinloze

wereld. Vier jaar lang probeert het gezin de oorlog te ontvluchten.

Bommen vallen, granaten ontploffen, dorpen branden uit en mensen

sterven. Ule en haar broers worden naar een kolonie gestuurd. Daar

lopen ze weg, en na een levensgevaarlijke tocht keren ze terug bij de

achtergebleven moeder in Watou. Even keert de rust terug. Maar het

noodlot slaat weer toe. Als volwassen vrouw keert Ule terug in haar

geboortedorp, een reis door een kaal en doods landschap.

4

De hondeneters / Marita De Sterck België, december 1917. De Grote Oorlog (Eerste Wereldoorlog) trekt

diepe sporen: jonge mannen aan het front, armoede, honger,

sjacheraars, oerdriften. 26 hoofdstukken met titels die vooruitzien,

bouwen een dreigende spanning op met een grandioos sfeer- en

tijdsbeeld (onder andere standsverschillen). De 17-jarige Victor, zeer

beperkt vanwege zijn epilepsie, loopt weg op zoek naar zijn

verdwenen hond, en piekert over zijn oudere broer. In

gecondenseerde tijd (26 december - 1 januari) vormen mensen en

omstandigheden hem tot intelligente jong volwassene.

Met huid en haar / Marita De Sterck Joppes overgrootvader Tist wordt bijna honderd jaar, maar zijn

gezondheidstoestand gaat snel achteruit. Joppe (18, ik-figuur) besluit

om zoveel mogelijk voor hem te zorgen. Tist is de centrale figuur in een

familie waar, vooral bij de mannen, stijfkoppigheid troef is. Tussen Tist

en Joppes vader Lex is veel nog niet uitgesproken: welke geheimen

draagt Tist al zijn hele leven met zich mee, wie is de eigenlijke vader

van Lex, wat heeft Tist als kind meegemaakt in de Eerste Wereldoorlog

dat hem nu nog zo angstig maakt? Tussen het verzorgen door

organiseert Joppe met vrienden een grote vredesdemonstratie en

wordt hij tot over zijn oren verliefd op Alya, die maar niet voor hem wil

(kan) kiezen.

De grote verliezer / Karin Dierickxs Margriet (11) beschrijft wat zij en haar familie meemaken in het eerste

jaar van de Eerste Wereldoorlog (1914-1915), toen België bezet werd

door de Duitsers. Haar vader gaat naar het front; haar moeder staat

alleen voor de zorg van de vier kinderen, waaronder een pasgeboren

baby. Margriet helpt haar moeder zo goed ze kan, maar ze kampt met

schuldgevoelens over het feit dat kort voor haar vaders vertrek haar

jongere broertje, op wie ze moest passen, is verdronken. Ze voelt zich

'de grote verliezer' en trekt zich elke mislukking of tegenslag

persoonlijk aan.

De mooiste zomer van mijn leven / Karin Dierickxs Rosalie mag als kindermeisje mee met meneer Jean-Paul en madame

Lily om de zomer van 1914 door te brengen aan zee. Bij deze rijke,

maar kinderloze Vlaamse familie zorgt Rosalie voor de hond Princesse.

Tijdens die vakantie leert Rosalie de liefde kennen op een mooie, maar

ook op een zeer brute wijze en realiseert ze zich hoe vernederend het

is om te werken in een rijke schijnwereld. Die zomer verandert Rosalie

van een vrolijk en naief meisje in een beschadigde, maar wilskrachtige

jonge vrouw. Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, besluit Rosalie om

haar eigen weg te gaan en keert de rijken de rug toe.

5

Wat niemand weet / Karin Dierickxs Nadat de 16-jarige Rosalie in de zomervakantie van 1914 heeft

gewerkt voor een rijke Vlaamse familie (zie 'De mooiste zomer van

mijn leven'*) keert ze gedesillusioneerd huiswaarts. Door de oorlog

komt Rosalie in aanraking met het verzet en wordt koerier voor een

ondergronds netwerk. Als ze haar zomerliefde Friedrich ontmoet, die

nu een Duitse soldaat is, begeeft ze zich door haar verzetswerk op

glad ijs. Ze wordt verraden en belandt in 1918, zwanger van Friedrich,

in de gevangenis waar ze het risico loopt om de doodstraf te krijgen.

Leven.

11 november /Paul Dowswell In de vroege ochtend van 11 november 1918 wordt een

wapenstilstand ondertekend die later die dag om 11 uur ingaat. Er

volgen dan nog zes uren waarin aan beide kanten van het westelijk

front nog vele slachtoffers vallen. De minderjarige Will strijdt bij de

Britse infanterie. De 16-jarige Axel vecht aan Duitse zijde. De 18-jarige

vliegenier Eddie wil de beste piloot van Amerika worden. In deze

laatste uren van de Eerste Wereldoorlog wordt het lot van de drie

jongens met elkaar verbonden. Het verhaal komt wat traag op gang.

Pas als duidelijk is wat de achtergronden zijn van de drie jongens, en

wat hun persoonlijke redenen zijn om aan de oorlog deel te nemen,

wordt het boeiend. Dan worden hun regimenten naar dezelfde plaats

gevoerd.

Achter de draad / Hans Kuijper Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt er druk gesmokkeld op de grens

van Nederland en België. Als de Duitsers een elektrische beveiliging

tussen de landen aanleggen, lijkt het grensverkeer daarmee

onmogelijk. Toch weet Mars (13) met een baby naar België te sluipen.

Omdat het daar niet veilig is, moet hij een manier vinden om terug te

keren naar Nederland. Dit lijkt te lukken. Tot hij op een Duitse

grensbewakingspatrouille stuit. In korte tijd verandert Mars van een

onwetend kind in een jongen die geconfronteerd wordt met leven en

dood. Hij moet al zijn vindingrijkheid en vernuft inschakelen om

zichzelf en zijn gezelschap uit de levensbedreigende situatie te redden.

6

Milans grote oorlog /Patrick Lagrou Milan vertrekt samen met zijn grootouders voor een weekend naar de

Westhoek. De jongen kijkt er al naar uit: ze verblijven in een

vakantiehoeve en zullen wandelingen maken in de streek waar in 1914

de Slag om de IJzer werd uitgevochten.

Eenmaal ter plaatse valt het nogal tegen. Het is slecht weer en zijn

grootouders nemen hem mee van het ene museum naar het andere.

Milan vindt het maar een saaie bedoening.

Maar dan gebeurt er ’s nachts iets bijzonders. Uit de kelders van de

vakantiehoeve komen vreemde geluiden. Milan gaat in zijn eentje op

verkenning uit. Voor hij het goed en wel beseft, zit hij opeens zelf

midden in de ‘Groote Oorlog’

War horse / Michael Morpurgo Alberts vader doet soms rare dingen. Hij koopt bijvoorbeeld een

veulen dat hij niet nodig heeft. Maar Albert traint veulen Joey. Hij

leert hem werken en gehoorzamen. Dan is er geld nodig en Joey wordt

verkocht. Hij raakt als legerpaard verzeild in de Eerste Wereldoorlog,

eerst aan Engelse, later aan Duitse kant. Hij maakt gevechten mee,

raakt gewond, is hospitaalpaard en nog veel meer. En dan is daar,

midden in de oorlog, Albert weer. Schoonheid en tragiek van de

vriendschap tussen dier en mens worden indringend beschreven. De

waanzin van de loopgravenoorlog, de nietsontziende tactiek van de

verschroeide aarde, de idioterie van met paarden optrekken tegen

machinegeweren, alles komt aan de orde.

Het meisje en de soldaat / Aline Sax Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontmoeten een blind meisje en een

Afrikaanse soldaat elkaar op het bankje voor de herberg waar het

meisje woont. Zijn 'warme geur zoals van gebrande noten' intrigeert

haar. Hij vertelt haar verhalen over zijn gezin en zijn land waarnaar hij

zo verlangt. Tijdens hun uren samen lijkt de oorlog even niet te

bestaan, maar dan moet de soldaat weer naar het front. Als hij niet

terugkeert, besluit het meisje impulsief om hem te gaan zoeken. Het

verhaal over deze bijzondere vriendschap wordt beurtelings verteld

vanuit het perspectief van het meisje en het perspectief van de

soldaat.

7

Vluchtelingen op de vuist / Gerard Sonnemans We schrijven 1918. In België woedt de Eerste Wereldoorlog en daarom

verblijven Belgische en Nederlands-Duitse vluchtelingen in een kamp

bij Uden, in het neutrale Nederland. Gert en zijn vijf vrienden vormen

daar een clubje dat zich geïnspireerd voelt door Old Shatterhand en

Winnetou. Er ontstaat rivaliteit met de ‘Hollanders’ naar aanleiding van

een voetbalwedstrijd, want ook toen was voetbal al oorlog! Bovendien

heeft het jongensgroepje een zéér assertieve vriendin in haar

gelederen, wat hen op de nodige pesterijen komt te staan. De zaken

dreigen uit de hand te lopen

Voetballen of vechten / Herman Van Campenhout De jonge Engelse soldaat Frank Sumption (20) levert tijdens de Eerste

Wereldoorlog vanuit de loopgraven slag met de Duitsers. Rond kerst

1914 vindt op de modderige Vlaamse vlakten een verbroedering

plaats tussen de strijdende partijen. Frank leert een Duitser kennen

met wie hij al snel vriendschap sluit. Daarna is het lastig om de

gevechtshandelingen weer te hervatten. Toch moet dat van het

opperbevel. Een verhaal dat is gebaseerd op waargebeurde feiten. Het

toont de innerlijke tegenstrijdigheid van oorlog. Jonge mannen

worden naar het front gestuurd met een vijandbeeld dat in de

persoonlijke sfeer niets met de werkelijkheid te maken heeft. Eenmaal

oog in oog met de vijand ontmoeten ze een mens van vlees en bloed,

iemand die nauwelijks van henzelf verschilt

Een lied voor Lore / Hedwig Van de Velde Een oorlogsverhaal dat gebaseerd is op het oorlogsdagboek van Leon

van Haelst. Het is het verhaal van het grensdorp Koewacht waar tijdens

de Eerste Wereldoorlog door de Duitsers de grens dwars doorheen

wordt gelegd, door een onder stroom gezet prikkeldraad. Families

worden zo van elkaar gescheiden, kunnen niet meer naar de kerk of

niet meer naar school. De liefde tussen Lore, dochter van de

plaatselijke cafébaas (België), en Bert (Nederland) wordt erg op de

proef gesteld.

8

Iedereen bleef brood eten / Do Van Ranst De prille relatie tussen Nelle en Simon komt tijdens de Eerste

Wereldoorlog onder druk te staan als Nelle besluit zich aan te melden

als verpleegster aan het front. Simon wil zich afzijdig houden van het

geweld, maar neemt toch dienst om zijn vader te tonen dat hij niet laf

is. Gedurende de oorlog zien zij elkaar zo nu en dan; Simon veinst zelfs

kwalen om naar het hospitaal te mogen waar Nelle werkt. Beiden

raken ernstig gewond. Nelle neemt na de oorlog de zorg op zich voor

Simon en zijn ouders. De oorlog wordt omschreven in al zijn

gruwelijkheid.

Niet welkom / Detty Verreijdt Rik, zijn zusje en hun ouders worden geconfronteerd met de Duitse

bezetting in 1914 in België. Vader wordt naar het front gestuurd en de

kinderen vluchtten samen met moeder naar Nederland. Na verloop

van tijd keren zij terug naar hun vaderland, waar de oorlog nog woedt.

Het verhaal is geschreven vanuit de optiek van Rik, zodat de doelgroep

zich goed kan inleven in zijn belevingswereld.

Mijn liefste ik wil je vertellen / Louise Young Arbeiderszoon Riley Purefoy is in Londen om zijn intelligentie

opgenomen in het zeer gegoede gezin van klasgenootje Nadine, maar

wordt door haar ouders bij haar weg gehouden als ze later van elkaar

gaan houden. Riley (18) neemt daarom in de Eerste Wereldoorlog

(1914) dienst in het Britse leger, Nadine wordt verpleegster. Riley

maakt snel carrière en wordt door zijn officier Locke gepromoveerd

tot officier. Diens vrouw Julia is geobsedeerd door zijn terugkeer

zonder zich te realiseren dat hij erg verandert door wat hij meemaakt.

Als in 1917 de onderkant van Riley’s gezicht is weggeschoten en hij

niet meer kan praten, stuurt hij uit compassie Nadine weg.

Meisje van de Engelsman/ Wim Gielens Een 16-jarig Vlaams-Engels meisje raakt door een markante oude man

in haar dorp geïnteresseerd in de Eerste Wereldoorlog en haar eigen

familiegeschiedenis. Ze leert van Ston hoe het was om in de

loopgraven te zijn, hoe belangrijk vriendschap was en welke rol de

Engelsen speelden in die tijd. De roman is tevens de zoektocht van een

jong meisje naar haar eigen identiteit. Bovendien geeft het boek een

feilloos beeld van het Vlaanderen in de jaren zeventig. Zeer geslaagd

debuut van de auteur die eerder een roman voor volwassen schreef

over de Eerste Wereldoorlog 'Nooit meer terug naar Tipperary'*.

Hoofdpersoon Shirley wordt als levensechte puber neergezet met al

haar twijfels, tegenstrijdige gevoelens en ergernissen..

9

Oorlogspost: het dagboek van Frans / Leen De Laere Frans is 13 jaar en woont in Antwerpen als de Duitse troepen in 1914

België binnenvallen: het begin van de Eerste Wereldoorlog. Hij begint

een dagboek en beschrijft hierin het verloop van de oorlog: de

bombardementen op de stad Antwerpen, de Duitse bezetting, de

vluchtelingen. Via brieven van zijn broer Karel die is gemobiliseerd,

volgt hij tevens het leven aan het front. Het dagboek wordt afgewisseld

met brieven en veel originele foto's, waardoor men een goed beeld

krijgt van het leven in België tijdens de Duitse bezetting en het leven

aan het front.

Soldaaat Peaceful / Michael Morpurgo Indrukwekkende en aangrijpende oorlogsroman, gesitueerd in

Engeland en België tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een betekenisvol

horloge tikt de minuten en uren van één nacht. Ieder hoofdstuk geeft

de tijd aan, eindigend één minuut voor zes in de ochtend. De jonge

soldaat Tommo houdt een soort wake, waarvan de betekenis op het

eind wordt onthuld. Hij memoreert het leven van twee broers en hun

onvoorwaardelijke vriendschap voor elkaar.

Tunnelkoorts / Andre Boesberg De 12-jarige Willem (ik-figuur) heeft na de gewelddadige dood van zijn

ouders in 1916 weinig meer te verliezen, behalve zijn vriendin

Marieke. Wanneer schoolgenoot Karel hem vertelt over zijn werk

achter het front, waar hij in de keuken en met allerlei klusjes helpt,

denkt Willem niet lang na. Ze storten zich samen op het zware werk

en moeten zich zien te redden tijdens de bombardementen en het

instorten van een tunnel. De Vlaamse auteur werd tien jaar geleden

geprezen om de spanning, de filmische, realistische stijl en het aan de

orde stellen van algemene menselijke waarden in ‘Koka en de

doodsviool van Bidshika’* dat zich afspeelt tijdens de Tweede

Wereldoorlog

10

Valentine Joe / Rebecca Stevens Een dag voor Valentijnsdag neemt een Londense opa zijn 14-jarige

kleindochter Rose mee naar het Belgische Ieper, om het graf van zijn

oom te zoeken, die daar in de Eerste Wereldoorlog sneuvelde. Ze

vinden er ook het oorlogsgraf van de zeer jong gestorven soldaat

Valentine Joe (15 jaar), en dat maakt indruk op hen. Terug in het hotel,

komt het verleden tot leven als Rose ’s nachts vanuit haar hotelraam

soldaten over het plein ziet marcheren. Rose glijdt terug in de tijd en

ontmoet soldaat Joe. Ze raakt bevriend met hem en zijn hond en

probeert te begrijpen waarom Joe de keuze maakt om naar het front

te gaan.

Wreed schoon / Kathleen Vereecken Verhaal over de belevenissen van de 15-jarige Josephine in het Gent

van 1921. Zij werkt in een weverij en moet daarnaast in de herberg van

haar stiefvader helpen. Maar op onnadrukkelijke wijze komen ook de

sociale ontwikkelingen zoals veranderende arbeidsomstandigheden,

vrouwenkiesrecht en zwangerschapsverlof aan de orde. Josephine

wordt verliefd op en gefascineerd door Victor -een held- die lijdt onder

zijn herinneringen aan de Grote Oorlog.

Kiplings keuze/ Geert Spillebeen Vader en zoon Kipling zijn de beide hoofdpersonen in deze

jeugdroman. Vader is de beroemde schrijver van o.a. het 'Junglebook'

die in zijn grote chauvinisme niets liever wil dan dat zijn zoontje wordt

voorbereid op een carrière in de Britse krijgsmacht. Helaas is dat erg

moeilijk, want de jonge John is maar een heel schriel ventje, met bar

slechte ogen (- 6). Tòch zet vader alles op alles, en in het jaar 1914 (!)

mag John als jong officier in een Iers regiment mee naar het front. De

oversteek vindt plaats in augustus 1915; John wordt in die dagen juist

18 jaar. Al bij de eerste gevechtshandelingen die hij meemaakt, wordt

hij dodelijk gewond: een granaatscherf slaat zijn hele aangezicht weg.

Het geweer / Elisabeth Marain Hoofdfiguur Fons, twaalf jaar, is met zijn familie op de vlucht voor de

Duitsers. Als hij een geweer vindt, verstopt hij het tussen de spullen

op de kar. Hij is ervan overtuigd dat ze het ooit nog nodig zullen

hebben. Maar de Duitsers ontdekken het wapen en verdenken zijn

vader ervan het verstopt te hebben om het tegen hen te gebruiken.

Fons ziet hoe zijn vader wordt meegenomen en neergeslagen. Hij is er

echter van overtuigd dat zijn vader nog leeft en gaat op tocht om hem

te redden. Via Antwerpen trekt hij naar Nederland. Onderweg

ontfermen diverse personages zich over hem..

11

De voorspelling / Marcus Sedgewick Sasha (17) is de jongste dochter van een welgesteld Engels gezin dat

door WO I uit elkaar gedreven wordt. Haar oudste broer sneuvelt in de

loopgravenoorlog en haar jongste broer Tom zet zijn medische studies

stop om naar het Franse front te trekken. Sasha kan de dood van

mensen uit haar omgeving voorspellen, een gave waar ze met niemand

over kan praten. Wanneer ze een visioen krijgt over de dood van Tom,

trekt ze als verpleegster naar het front in de hoop hem te redden.

Maar kan ze de loop van de toekomst zomaar veranderen?

Even zwegen de wapens / James Riordan Dit is een verhaal uit de Eerste Wereldoorlog, kerst 1914. Bij een klein

stukje front nemen de soldaten het initiatief om niet te vechten. Ze

spelen dan een voetbalwedstrijd, maar dat wordt ze een dag later niet

in dank afgenomen door de hogere officieren. Vechten moet, al

begrijpt bijna niemand waarom. De jonge soldaat Jack zal overleven en

later met zijn kleinzoon erop terug kijken. Het boek is vijftien jaar

geleden geschreven en gebaseerd op het leven van een oud-soldaat en

nu vertaald omdat de Eerste Wereldoorlog 100 jaar geleden begon.

Fabian en het mes / Jos de Valk Fabian logeert bij oop (opa), die beeldhouwer is en in een oud

dorpsschooltje woont. Oop moet voor de gemeente een beeld maken

dat betrekking heeft op het smokkelaarsdorp in de Eerste

Wereldoorlog. Om zich in te leven maken ze een nachtelijke

smokkeltocht, duikt oop in het archief en horen ze het tragische

verhaal van het zoontje van de schoolmeester. Daardoor krijgt de

school een bijzondere betekenis voor Fabian en heeft oop een idee

voor zijn beeld.