1

Mijn vroegste jeugd herinneringen

              Met mijn buurmeisje op de plantage 1938                     

                         Update april 2012

                                Rijswijk 20092

Voorwoord

Na mijn pensionering had ik sterk de behoefte om dat wat me altijd heeft bezig gehouden op te schrijven. Herinneringen uit mijn jeugd vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog in het voormalige Nederlands-Indië. Het is meer dan een halve eeuw geleden maar nog dikwijls spookt die tijd in mijn hoofd. Alsof ik er nog steeds middenin zit. Het is tot mijn teleurstelling niet gelukt om alle details uit de meest nare gebeurtenissen die mij zijn overkomen boven water te halen. Met het opschrijven van mijn herinneringen had ik zo gehoopt dat er meer details terug zouden komen. De nare gebeurtenissen, vooral die zich rond het overlijden van mijn moeder afspeelden, heb ik kennelijk onbewust verdrongen en nu zit het mij dwars dat ik ze mij niet meer kan herinneren. Toch kunnen onze nakomelingen, nu dit is opgeschreven, lezen hoe wij de oorlog hebben overleefd. En hoe wij, in de jaren daarna, er in geslaagd zijn om in een voor ons vreemd land een nieuw bestaan op te bouwen. Ik ben  mij ervan bewust dat dit boekje niet geschreven is volgens de regels van een echte schrijver, maar dat het slechts een verzameling opgetekende gebeurtenissen betreft. Een soort terugblik op het verleden. Voor mij persoonlijk was het onbewust misschien ook een zoektocht naar erkenning. Die erkenning, als oorlogsslachtoffer, is er uiteindelijk meer dan 60 jaar na dato op mijn 72e jaar toch nog gekomen. Toen ik het voor het eerst zwart op wit las ging er toch wat door me heen en dacht: ‘eindelijk’. Een afgewezen aanvraag om erkenning had voor mij een ontkenning betekend.

3

 Mijn vroegste jeugd herinneringen

Mijn vroegste herinnering voert mij terug naar het voormalige Nederlands-Indië, net voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Wij woonden toen in Malang, Oost-Java. We waren met z’n zevenen thuis: vader, moeder en vijf zonen. Mijn vader heette Herbert Valentijn Ernst van der Schoor en was de zoon van een venduhuis- eigenaar te Probolingo. Hij werd geboren op 22-11-1894 te Soerabaja. Mijn moeder was Melanie van Zwieten, geboren 01-06-1898 te Wonoase. Zij was de dochter van een suikerrietplantage-eigenaar te Wonoase. Ze kregen 5 zoons. Mijn oudste broer, is geboren in 1921 te Probolingo. Dan volgt mijn 2e broer, geboren in1923 te Wonoase. Daarna komt 3e broer. Hij is ook in Wonoase geboren, in 1927. Mijn op één na jongste broer en is geboren in 1931. Ik ben ten slotte de jongste uit het gezin en heet Johannes Robert en ben geboren in 1935 te Lawang. Mijn op één na oudste broer en ik zijn de enige overlevenden. In het jaar 2012 zijn we respectievelijk 89 en 77 jaar oud geworden. Mijn andere drie broers zijn hier in Holland overleden. Alle bovengenoemde plaatsen bevinden zich in Oost-Java, de plek waar ons Indische leven zich voornamelijk heeft afgespeeld. Het eiland Java ligt op de grens van twee verschillende klimatologische zones. Het noordelijke gedeelte valt samen met het vochtige tropische klimaat van Sumatra, Kalimantan en Maleisië. Het zuidelijke deel valt samen met het drogere klimaat van Nusa Tenggara. De temperatuur schommelt er altijd tussen de 24 en 31 graden Celsius en de luchtvochtigheid ligt tussen de 70 en 90%. Het land bestaat uit een archipel van 17.508 eilanden en is

4

daarmee 's werelds grootste eilandenstaat .We zijn afkomstig uit Oost Java,het gebied rondom de goenoeng BROMO (onderste kaart)    De Indonesische Archipel

Oost Java

Oost Java is in oppervlakte iets groter dan Nederland en heeft ongeveer 38 miljoen inwoners

5

     De Japanse troepen landen op Java

Hoewel Nederland al sinds mei 1940 in oorlog was, brak die voor ons pas uit op 1 maart 1942 toen Japanse troepen op Java landden. Ik was op dat moment 6 jaar oud. Als hier in Holland de sirenes loeien, op elke eerste maandag van de maand, gaan mijn gedachten vaak weer terug naar die tijd. Nu 66 jaar geleden. Als angstig jongetje kroop ik dan achter de rokken van mijn moeder. Het angstaanjagende gehuil van de sirenes en de doodse stilte die er op volgde was huiveringwekkend. Ik wist dan dat er spoedig drommen zwaar ronkende vliegtuigen over zouden komen vliegen. Gelukkig wierpen ze hun bommen af op het industriegebied verderop. Die kwamen gierend en fluitend naar beneden en kort daarna volgden dan de enorme dreunen en explosies die al onze ramen en deuren deden trillen. Wat mij is bijgebleven, is de enorme angst maar ook de troostende en geruststellende woorden van mama. Dat het zo weer voorbij zou zijn en het ‘mama is toch bij je’. In mijn herinnering stond ze dan rechtop, als een rots in de branding. Wat ben ik toch trots op haar. Als dit in de donkere avond gebeurde en je de moed had om te kijken, zag je heldere lichtbundels van de zoeklichten die het luchtruim als het ware aftastten. Op zoek naar de overvliegende Japanse vliegtuigen om die dan vervolgens met luchtafweer geschut neer te halen. Ook deze luchtafweer veroorzaakte enorme knallen. Het toeval wilde dat ik op latere leeftijd toen ik hier in Holland mijn militaire dienstplicht moest vervullen bij de luchtafweer artillerie, de LUA terecht kwam. Als stukscommandant had

6

ik het bevel over een geschutsbemanning en de verantwoording over een luchtafweer geschut. In Den Helder hielden we schietoefeningen. In colonne reden we dan van Nijmegen naar het schietterrein in Den Helder. Daar schoten we op een luchtzak die door een klein vliegtuig werd voortgesleept. Ook toen, onder het afvuren, mompelde ik in mijzelf: ‘schiet die Jap aan flarden’. Maar het was gelukkig maar een zak, die je overigens alleen echt kon neerhalen door het sleeptouw te raken. Met trots kan ik zeggen dat het ons als team ook enkele malen is gelukt. Wil je kans van slagen (dus raken) hebben, dan moet je echt op elkaar zijn ingespeeld met je vaste bemanning die heel serieus en heel vaak met elkaar hebben geoefend. We vormden dan ook een hecht team.

7

Kamikaze piloten waren Japanse zelfmoordeenheden tijdens de Tweede Wereldoorlog opgericht op 19 oktober 1944. Ze voerden hun eerste officiële missie uit op 25 oktober en hielden pas op te bestaan bij de Japanse overgave op 15 augustus 1945                                                       

8

 Mijn vader Bij het uitbreken van de oorlog, werd mijn vader opgeroepen voor militaire dienst. Hij werd Landstorm-soldaat bij het KNIL en ingedeeld bij het 10e Bataljon. 

9

Het merendeel van de Landstorm-soldaten waren gewone, werkende burgers die van de ene dag op de andere tot militair werden gebombardeerd. Fatsoenlijke training hebben ze nooit gehad en ze waren ook nog slecht bewapend. Een ieder van het mannelijk geslacht die weerbaar was, werd opgeroepen om dienst te nemen. Deze oorlog heeft echter niet lang geduurd, mede door de grote overmacht en een slecht geoefend leger met gebrekkige bewapening. Een week later gaf Nederlands Indië zich dan ook over. Voor mij betekende dit ook het einde van een zorgeloze jeugd, een jeugd waarvan ik me nauwelijks iets van kan herinneren. Ik was immers de jongste uit het nest. Mijn broers hoorde ik vaak over die tijd praten toen  ook papa er nog was. Hoe goed en lief en zorgzaam hij was. Ik heb er helaas nooit van kunnen genieten. Genieten van het warme nest waarin we als compleet gezin vertoefden. Mijn vader belandde in een Japans krijgsgevangenkamp. Wij hebben hem nooit meer terug gezien. Later bleek dat hij tot net voor het einde van de oorlog nog heeft geleefd en in de laatste dagen voor de bevrijding is overleden. Hij is waarschijnlijk bezweken aan de ontberingen in het kamp. Als dwangarbeider heeft hij aan een nooit gebruikte spoorweg gewerkt. Allemaal zinloos. Wat zijn werkelijke doodsoorzaak is geweest, hebben we nooit goed kunnen achterhalen. In een opstandige bui denk ik wel eens: ‘verdorie, kon je niet even doorvechten…’Ik heb altijd moeten horen dat hij zo’n lieve man was. Waarom mocht ik er niet van genieten en waarom mocht ik hem niet langer meemaken en leren kennen? Ik had toch ook recht op een vader? Als ik daar aan denk, schiet ik steeds weer vol. En dat gaat gepaard met woede en verdriet. En ook al is het

10

meer dan een halve eeuw geleden, het gaat maar niet over. En dat alles door die zinloze rot oorlog. Mijn vader overleed op meer dan 1000 km van Malang, om precies te zijn in Sungai Gerong    op West-Sumatra, op 31 juli 1945. Hij is slechts 50 jaar geworden, Oorlogsgraven Stichting heeft nu het onderhoud van zijn graf op zich genomen. Hij werd herbegraven op het Ereveld Pandoe in Bandoeng.  

                             Onze oudste kleinzoon

 Ik heb met mijn vrouw, mijn kinderen en kleinkinderen al vele malen zijn laatste rustplaats mogen bezoeken. En ik hoop daar nog vaak te mogen komen. Als je dan op dat ereveld staat en om je heen kijkt en al die namen op witte, houten kruisen ziet staan, besef je ook dat velen van de nabestaanden die dat land hebben moeten verlaten nooit de

11

kans hebben gehad het graf van hun dierbaren te bezoeken. Wat zijn wij toch rijk en bevoorrecht dat zelfs onze kleinkinderen in de gelegenheid zijn geweest het graf van hun overgrootvader te kunnen bezoeken. Vooral als je bedenkt dat je uit je geboorteland bent verdreven en meer dan 15.000 duizend kilometer weg in een vreemd land op een ander continent een nieuw leven moest gaan opbouwen. Ver van het land waar we zo van houden en waar we zijn geboren en getogen. Wat kunnen de gevolgen van een oorlog toch veel verdriet en ellende met zich mee brengen. Vurig hopen we dan ook dat zoiets onze nakomelingen bespaard zal blijven. Nooit meer oorlog!! Mijn ouders hebben jammer genoeg de weelde niet gekend om grootouders te worden. Onze kinderen hebben nooit het gevoel kunnen hebben hoe of het zou zijn, een opa en oma te hebben. Beide opa's zijn tijdens de Japanse oorlog overleden de andere opa is als militair als vermist opgegeven en nooit meer gevonden. Beide oma's zijn eigenlijk vrij kort na de bevrijding   overleden en mijn moeder op een gewelddadige manier. Dat speciale gevoel van blijdschap om opa te worden dat ik kreeg was vooral met de komst van het eerste kleinkind. Omdat wij geregeld op hem mochten passen, zag ik hoe snel de veranderingen in de eerste levensjaren gaan. Als we dan alleen thuis waren met dat kind was het net of we ons eigen kind zagen opgroeien. Jammer dat ik al die kleine veranderingen bij mijn eigen kinderen niet heb kunnen zien. Ik was altijd druk met het proberen een eigen carrière op te bouwen. Ik moest immers op mijn 21e jaar van onderaf aan als ongeschoold  arbeider beginnen. Later zag ik in dat het op die leeftijd een onbegonnen inhaalslag bleek. Maar, naar

12

mijn idee, heb ik de geleden achterstand zoveel als ik kon ingehaald ook vooral voor de toekomst van mijn kinderen. Om ze zo veel als mogelijk te kunnen geven wat ik zelf als kind heb moeten missen. Voor een deel dacht ik er in te zijn geslaagd. Maar mijn directe naasten moeten hier maar over oordelen. Maar des te meer kan ik nu genieten van mijn kleinkinderen. Aan het eind van zo’n oppasdag, als het kind moe is, komt altijd weer de zelfde vraag: ”wanneer komt mama?” Dit is de natuurlijke reactie van ieder kind. Ik moest er wel aan wennen en we kunnen ze na zo’n vraag ook best weer voor een tijdje afleiden. Maar in het begin vond ik die vraag extra akelig omdat ik ongetwijfeld mijn eigen moeder ook vele malen heb gevraagd waar of mijn vader bleef. Ik heb er ook nu nog spijt van, hoe wreed en genadeloos het voor haar moest klinken. Niemand, maar dan ook niemand wist waar hun dierbaren zich bevonden. Ze werden door de Jap uit huis gerukt en moesten alleen wat kleding inpakken voor een kort verblijf. Ook mama kon natuurlijk niet weten, waarheen ze haar man zouden brengen en voor hoelang ze papa vast zouden houden.

13

De krijgsgevangen transportenDe krijgsgevangenentransporten moeten ook verschrikkelijk zijn geweest. De gevangenen werden in overvolle, geblindeerde goederenwagons van treinen gepropt. Dit alles gebeurde buiten het zicht van de achterblijvers en familieleden. Veel van deze krijgsgevangenen hebben die transporten niet overleefd. Het kon ook niet anders, in die tropische hitte met potdichte en geblindeerde treinen die dagen of misschien wel weken onderweg waren. Het ergste was de onzekerheid die echtgenoten en familieleden hadden. Niemand wist waar hun man, vader of zonen zaten. Later bleek zelfs dat er ook velen naar Japan en Birma zijn getransporteerd. Ze werden in volgepropte ruimen van schepen vervoerd. Onderweg werden ze door geallieerde vliegtuigen gebombardeerd en tot zinken gebracht omdat ze onder de Japanse vlag voeren en de geallieerde vliegtuigen  niet wisten dat het gevangenen waren op transport. Massaal gingen ze een verschrikkelijke dood tegemoet.

14

Een schokkende ontdekkingOp 26 augustus 2011 ontdekte ik al surfend op het internet bij toeval  uit de archieven uit Indië het volgende: uit de Japanse bezetting, kampgegevens van het kamp waar mijn vader gevangen heeft gezeten ontdekte ik een tabel. In deze tabel kon ik zijn waarschijnlijke doodsoorzaak ontdekken. Toen ik het las raakte ik helemaal van slag. Wat bekend

15

was is de datum van overlijden dat was op 31 juli 1945.

Twee weken voor de capitulatie. Japan capituleerde op16

15 augustus 1945. Hier las ik dat vooral in het laatste halfjaar de omstandigheden zeer slecht waren en dat velen de hongerdood stierven. Voor de medische zorg waren nauwelijks medicijnen. Voor wat betreft de behandeling vonden er veel martelingen plaats, vooral door de Koreaanse bewakers. Deze mensen stonden bekend als zeer wreed. Over sterfgevallen las ik: Totaal 350; periode 26.05.1945 – 24.08.1945 nog 250 doden. Vreselijk wat mensen elkaar toch kunnen aandoen. Dit is weer 66 jaar geleden maar nog steeds heeft het mij diep geschokt en erg aangegrepen. Op de vorige pagina een afdruk van het tabelletje. Het deel onderaan de tabel (Omstandigheden) heeft me heel erg geraakt.Op de vraag: wat deden Koreanen in die tijd in het Japans leger? Korea werd in 1910 door Japan geannexeerd. Tot 15 augustus 1945,  bleef Korea een Japanse  kolonie 

Ook vond ik nog zijn Interneringskaart

17

 Een bevestiging die kreeg van het Rode Kruis.

Geachte heer Van der Schoor,Met uw e-mail van 17 september 2011 verzocht u om gegevens omtrent het overlijden van uw vader, de heer H.V.E. van der Schoor, in het voormalige Nederlands-Indië. U vroeg met name naar een kennisgeving van overlijden dat het Rode Kruis aan uw moeder heeft gezonden. Uw vader diende in het KNIL, rang soldaat, stamboeknummer 24287. Hij overleed op 31 juli 1945 in Sungei Gerong aan de gevolgen van ondervoeding. Over de krijgsgevangenschap en het overlijden van uw vader heb ik verder geen gegevens aangetroffen. Ook geen correspondentie. Uw vader in Nederlands-Indië is overleden en uw moeder woonde daar; de brief zal verstuurd zijn door het Nederlands-Indische Rode Kruis (NIRK). Het archief van het NIRK is na de onafhankelijkheid van Indonesië verloren gegaan. Van u is bekend dat u met uw moeder volgens een lijst van 7 maart 1946 door de Indonesiërs in het kamp Tawangsarie te Lawang was geïnterneerd. Vanuit dit kamp kwam u met uw broer Proper René op 1 augustus 1947 aan in Soerabaja

Ik hoop u hiermee van dienst te zijn geweest.Met vriendelijke groeten,drs. Michiel S.Het Nederlandse Rode KruisOorlogsnazorg

18

Deze foto is gemaakt kort voor het uitbreken van WO.2

Leven tijdens de Japanse bezetting

Wat ik me kon herinneren nadat de bombardementen voorbij waren is dat er een nare stilte in onze buurt heerste. We woonden in die periode in Malang. De straten waren nagenoeg verlaten en velen bleven thuis achter gesloten ramen en deuren. Er mocht geen licht naar buiten kunnen schijnen. alle deuren en ramen moesten worden geblindeerd en alle ruiten moesten aan beide kanten worden wit gekalkt. Gesloten ramen en deuren, dat was in die tijd in Indië overdag een ongewoon gezicht. Door de radio hoorden we dat de Japanners overal in de stad en in straten te zien waren. Het actuele nieuws in het Nederlands hebben we nog maar even kunnen beluisteren. Al heel snel

19

werd de NIROM (Nederlandse Indische Radio Omroep) uit de lucht gehaald. Alle uitzendingen kon alleen in het Indonesisch of in het Japans te beluisteren zijn. Veel propaganda en haatzaaiende  leuzen tegen alles wat Nederlands was kreeg je de hele dag te horen. Al heel snel kregen we huisbezoek van mensen die de  radio kwamen verzegelen. De radio werd op één  zender afgestemd en vervolgens werd de afstemknop met rode Japanse zegellak vastgezet zodat je niet meer op een ander zender kon afstemmen. Een heel primitieve maatregel. Handige jongens zagen kans om met een kleine ingreep toch onder ander de BBC en Radio Australië te ontvangen. Alleen door een borgschroefje van het afstemmechanisme los te draaien kon je met het losgekomen asje al hieraan draaiend makkelijk andere zenders opzoeken. Men moest wel heel voorzichtig zijn, er was ook veel verraad. Iedereen wantrouwde  elkaar. Er waren ook lieden die met de vijand mee heulen in ruil voor een beter bestaan. Ze waren niet altijd herkenbaar, ze droegen geen uniform. Sommigen droegen een band om hun arm met een rode bol (De Japanse vlag) Ze waren informanten van de Kem Pee Tai de Japanse Gestapo. Ze werden de ballenjongens genoemd. Ook veel onschuldige personen werden gearresteerd door toedoen van deze ballenjongens. Na de oorlog verdwenen deze mensen dan ook op een geheimzinnige wijze. Velen namen ook de benen en vestigen zich ook elders in het land waar men hen niet kende. Maar vaak hielp dat niet en werden ze toch opgespoord door op wraak zinnende mensen die familieleden die door toedoen van deze ballenjongens hebben verloren. Het woord schending van mensenrechten kende men er ook niet. Er bestonden ook

20

geen kampen als in Vught voor de mensen die met de Duitsers samen hebben gewerkt en lid waren van de NSB. Ook de in Indië wonende Japanners hebben al lang voor de Japanse inval belangrijke gegevens voor het Japanse leger verzameld. Zoals in Lawang hadden we een Japanse toko, toko Tayo. Het was een soort bazaar waar je  van alles kon kopen. Je werd dan ook geholpen door een altijd vriendelijk,buigende,grijnzende Japanner. Deze zelfde Jap liep in officierskleding rond toen de Jap ook Lawang bereikte. Toen zijn de rollen omgedraaid want toen moesten wij voor deze Japanner een diepe buiging maken en was hij niet meer zo vriendelijk. In iedere stad had je wel één of meer Japanse winkels die goedkope speelgoed verkochten. De Japanners begonnen toen al heel snel alle volbloed Hollandse gezinnen te arresteren. Vrouwen en kinderen werden gescheiden van mannen om in gescheiden vrouwenkampen en mannenkampen te worden opgesloten. Het was verschrikkelijk, ze moesten hun huizen verlaten met achterlating van bijna alles wat ze bezaten. Bij de Indische bevolkingsgroep lag het anders. Deze mensen hadden gemengd bloed, waren Nederlands opgevoed en hadden Europese namen. Maar omdat hun voormoeders Indonesisch waren moesten ze buiten de kampen blijven. Ons gezin behoorde dus ook tot die Indische groep. Aanvankelijk leek het  wel fijn dat we niet opgesloten werden. Al heel snel bleek dit toch bitter tegen te vallen. Zoals bij ons en bij vele andere gezinnen waren de vaders en dus de kostwinners in de krijgsgevangen kampen opgesloten. Ze werden immers allen opgeroepen om bij het KNIL dienen, kort voor de oorlog uitbrak. Vele gezinnen moesten zich in leven houden door hun bezittingen één

21

voor één te verkopen om te overleven. En dan waren er die propaganda leuzen en het haat zaaien tegen alles wat Nederlands was. Ook wij moesten het ontgelden. Voor de Javanen waren we gewoon ook Nederlands.(Blanda’s). We waren  eigenlijk vogelvrij verklaard zonder enige bescherming en moesten voortdurend op onze hoede zijn. Later toen het erger werd mochten we ook niet meer als kind op het voorerf spelen aan de straatkant dus in het zicht van voorbijgangers. Als we buiten speelden deden we het alleen op het achtererf waar men ons niet kon zien. Er kwamen nieuwe regelingen op last van de Jap, zo kwam er ook een wijkhoofd en de mensen moesten een identificatiekaart aanvragen en te allen tijde bij zich dragen. Veel grote huizen werden door de Japanners gevorderd, De bewoners kregen dan een zekere tijd om het huis te verlaten waarna deze huizen werden bewoond door Japanse officieren. Alles wat van waarde was werd gewoon in beslag genomen. Als je van de Japanner de oorlog verloor was je een minderwaardig wezen en kunnen ze met je doen wat ze wilden. Je werd geschopt en geslagen als je dingen deed die hun niet beviel. Zo hadden ze bijvoorbeeld overal verspreid  in de stad op hoeken van straten vaak verscholen in de schaduw wachtposten staan met gewapende Japanse soldaten. Als je niet wist dat er een wachtpost ergens stond en kwam je er bijvoorbeeld met de fiets langs rijden werd je met luid gebrul teruggeroepen met hun geweer op je gericht en kon je vaak een paar flinke klappen ontvangen. Je verdedigen om bijvoorbeeld te zeggen dat je niet wist dat er wachtpost stond wekte alleen nog meer agressie op en kreeg je nog meer klappen. Ze dulden geen tegenspraak Het hoorde zo te zijn dat voor je

22

de wachtpost naderde op tijd van je fiets stapte een diepe buiging maakte voor de Japanse wacht dan een eind verder moest lopen voor je op de fiets stapte. Dit gold voor alles en iedereen die een wachtpost passeerde. De gekste straffen deelden ze uit. Zo moest je soms ook stilstaan met gestrekte armen langs je lichaam in volle zon en naar de zon kijkend, alleen omdat je geen buiging maakte voor de wachtpost. Alles gebeurde gewoon op straat in het openbaar, als ze je maar konden vernederen. Lijfstraffen waren voor deze mensen de gewoonste zaak. Ook sloegen de officieren hun manschappen in het openbaar. 

   Bij het passeren van een militair op wacht is  groeten verplicht

De Japanners hebben we in die oorlogsjaren leren kennen als een wreed volk. Ik zie ze tegenwoordig nog dikwijls als

23

we in Bali op vakantie zijn en moet telkens weer aan die bezettingstijd denken. Als Ik zo naar ze kijk, hoewel deze Japanners van een paar generaties later zijn, vraag ik mij toch af of ze nog steeds zo  wreed zijn als ze er de kans voor krijgen? Zit het soms in de aard van het beestje? Ik kan er niets aan doen maar wantrouw ze nog steeds. Daarvoor hebben ze ons te veel leed bezorgd. Vele van hun voorouders waren per slot van rekening verantwoordelijk voor de dood van veel onschuldige burgers waaronder mijn beide ouders. Zo hebben ze ook duizenden anderen veel leed bezorgd.

Verordening Groetplicht

In opdracht van het hoofd van de Isamoe regering van het Dai Nipponse leger, van de afdeling West-Java gevestigd te Bandoeng, wordt bekend gemaakt, dat iedereen, ongeacht ras, bij het passeren van een Nipponse militair, ongeacht rang, hem met een hoofdknik behoort te groeten voornamelijk de op wacht staande personen behoren gegroet te worden. Personen in een voer- of rijtuig, zowel de inzittenden als de bestuurder, hoeven bij het passeren van een op wacht staande soldaat niet uit te stappen, doch behalve bovengenoemde groet te doen, het voer- of rijtuig langzaam te doen rijden.

24

 

Bus conductrice buigt voor een Japanse officier          

                         Kem Pei Tai officieren   

25

 Zeer ernstige oorlogsmisdaden 

Op het internet vond ik getuigenis verklaringen en ik heb er twee van de minsten twintig hieronder afgedrukt.Aan handen en voeten vastgebonden en getransporteerd in varkensmanden om ze dan levend in zee te werpen Getuigenissen van Japanse oorlogsmisdaden

Eerste getuigenisEind september, begin oktober 1942 liepen mijn vader en ik over de hoofdweg van de koffie en rubber plantage Sumber Sewu, liggend op de rug van de vulkaan de Semeru boven het plaatsje Dampit, Oost-Java, toen wij vanuit de verte vrachtwagens hoorden aankomen. Voormalig Nederlands-Indië was bezet door Japan, dus wij moesten erg voorzichtig zijn. Wij verscholen ons daarom snel achter de koffiestruiken die hogerop lagen dan de weg, zodat wij (helaas) alles goed konden zien. Wij zagen vijf open trucks voorbij rijden volgeladen met bamboemanden waarin blanke mannen lagen, die wij hoorden roepen, schreeuwen om hulp en om water in het Nederlands en in het Engels. De manden lagen opeengestapeld in de open trucks die volgens mij richting Banyuwangi over de Zuid Smeroeweg reden. Ik was 15 jaar en kon zodoende ten volle begrijpen wat zich daar voor mijn ogen afspeelde.

Maar wat mij tot diep in mijn ziel trof waren die wanhopige en in doodsangst roepende mannenstemmen die God smeekten om hulp en riepen om water.

26

Ik hoorde mijn vader zachtjes zeggen: “Oh mijn God!” Wij zijn langs een andere weg naar huis gelopen. Geen van ons beiden sprak een woord. Er waren geen woorden voor wat wij zojuist hadden gezien en gehoord. Maar ik had zo graag na de oorlog met mijn vader willen spreken over dat vreselijke drama dat zich toen voor ons beider afspeelde. Hadden de Madoerezen van Sumber Sewu het ook allemaal gezien en gehoord? Ik zal het nooit weten.

Mijn vader werd door de Kempeitai te Malang in maart 1945 omgebracht. Op 11 augustus 1990 verscheen er in de Telegraaf een artikel over “varkensmanden transporten” die op diverse plaatsen en op verschillende tijden gezien en gehoord waren. Het dossier 5284 in de Telegraaf vermeld, over de misdadige transporten van krijgsgevangenen tijdens de Japanse bezetting in het voormalig Nederlands-Indië, ligt vertrouwelijk ter inzage in ons Nationaal Archief te Den Haag Maar daarna werd het weer stil rond deze zeer ernstige oorlogsmisdaad.

Tweede getuigenisVerklaring : Vrouw Nederlandse nationaliteit Samenvatting van onderzoek. Mevrouw L.MCh Verklaart onder ede:Ik ben 31 jaar oud en ben te Soerabaja geboren en bezit de Nederlandse nationaliteit. Ik woon ook heden weer in Soerabaja. In de tweede helft van april of begin mei, was ik op weg naar een buitenverblijf nabij Dampit, toen ik enkele trucks aan zag komen vanuit een zijweg en dan draaiend

27

naar de hoofdweg mijn kant op. Deze weg is ca 5 tot 6 meters breed, dus de koetsier van mijn rijtuig stopte om de trucks te laten passeren. Van een afstand van 2 meters kon ik zien dat de trucks volgeladen waren met manden, 3 tot 4 stapels hoog. In iedere mand zag ik een man met de handen achter op de rug vastgebonden en de benen opgetrokken en ook met stevig touw vastgebonden. Sommigen van hen leken Ambonezen en anderen waren Europeanen. De uniformen waren groen en verscheurd. De gezichten en lichamen waren bedekt met bloed. De Japanse bewakers waren soldaten van de Kempeitai. Nog een andere truck en verscheidene motoren met Kempeitai soldaten volgden. Omdat ik in die tijd te Malang woonde , waar de Japanners regelmatig huiszoeking hielden, kende ik de insignes van de Kempeitai. Mijn moeder en ik hoorden later van Indonesiërs dat de trucks naar Ampelgading reden en van daar over verschillende plantages reden en daarna over de Zuid Smeroe weg met einddoel Pasirian aan de zuid kust Men heeft mij verteld dat de gevangenen levend en in de manden over de hoge steile rotsen in de zee bij Pasirian zijn gegooid. Dit was de plaats waar eeuwen terug al de Indonesische plek van opoffering aan de goden was. De commandant in dienst 1942/1943 van de Kempeitai te Malang en omgeving was een lange man , slank figuur, brede schouders, kort geknipt haar, diepe stem, een bijna Europeaan. De lokale Kempeitai commandant van Malang ook gedurende 1942/1943 was M… en had de bijnaam “De leeuw van Malang”.Getekend, L.M. C… 8 maart 1946  Meer dan 20 getuigenissen onder ede zijn op onderstaande link te lezen. http://www.dutch-east-indies.com/story/getuigenissen.php

28

       De toestand verergerde naarmate de tijd versreek Zoals ik al eerder zei waren de Japanners wreed en voerden een echt schrikbewind. Iedereen was bang voor deze meestal kleine wrede militairen. Bijna iedereen die eens in aanraking is geweest met de Kem Pei Tai is er niet ongeschonden uitgekomen. Ook zijn er die er niet levend zijn uitgekomen en zijn dood gemarteld. Martelingen om bekentenissen te forceren was voor hun een gebruikelijke methode. Gebeurtenissen die ik maar niet uit mijn hoofd kan krijgen en me nog steeds na al die jaren achtervolgen.

29

Naarmate de oorlogsjaren in tijd verstreek werd het steeds maar moeilijker om het hoofd boven water te houden. Alle levensmiddelen, zoals rijst het hoofdvoedsel was schaars en bijna niet te betalen, Vlees, kip en vis was onbetaalbaar. Alles kwam in verval, rijstvelden en akkers werden niet meer beplant want ook de orang tani (boeren) konden niet meer overleven. En wat ze hadden beplant moesten ze voor een groot deel aan de bezetters afstaan dusdanig dat ze zelf niet genoeg hadden om er van te leven. Alleen maïs en cassave was er voldoende wat voor de mensen het hoofdvoedsel werd. Dit waren snel groeiende gewassen die je overal kon planten  en nagenoeg geen verzorging nodig hadden. Door eenzijdig voedsel en gebrek aan vitaminerijk voedsel liepen wij als kinderen met dikke buikjes rond. We leden aan hongeroedeem. Er was eigenlijk gebrek aan alles. Kleding was ook op het laatst niet meer te krijgen of alleen voor veel geld uit oude voorraad. In het begin hadden we ook nog veel kleding. Mijn moeder kon er nog veel van verkopen om er dan voedsel van te kopen. Je zag ook veel Javaanse mannen die broeken droegen gemaakt van jutezakken. Er kwamen steeds meer zwevers (bambongs) die dakloos waren. Overal waar ze maar wat beschutting konden vinden werden bezet en afgezet met wat oude kartonnen dozen. Daar was geen plekje onder bruggen over in de hele stad die niet aan de beide oeverzijden door mensen werden bewoond. Wij hadden ook niets maar vergeleken bij deze mensen waren we rijk. Overal werd er gebedeld.

30

31

32

De bedelaars stonden of zaten gehurkt voor de eethuisjes met een leeg kommetje om restjes eten van de mensen die daar aten te bedelen. Er werd massaal honger geleden. Veel mensen uit de nabije dorpen kwamen naar de stad omdat ze dachten dat daar de overleving kansen groter waren. Waarschijnlijk hadden de bezetters ook te lijden van het voedsel te kort. Op een zeker moment werden ook Javaanse mannen geronseld om als dwangarbeider voor de Japanners te werken. Ze moesten in grote groepen onder

33

strenge leiding van de Japanners voedsel verbouwen zoals vele soorten groenten en rijst. Velen zijn door uitputting en met veel slaag omgekomen. Ze kregen amper te eten. Het moet verschrikkelijk zijn geweest. Het waren de zogenaamde ramoesa’s opgericht door de Japanners. Soekarno die later de eerste president van Indonesië zou worden werkte veel samen met de Jap en heeft als eerste de mensen gestimuleerd om dit werk te doen. Japan heeft immers beloofd er voor te zorgen dat Indonesië zijn onafhankelijkheid zou krijgen. Japan gaf zelfs ook militaire training aan jonge Indonesische mannen om later als ze onafhankelijk waren zich weerbaar te kunnen opstellen. Voor alle zekerheid  kregen ze alleen houten geweren waarmee je dus niet kon schieten.

34

             

Buiten kampers

"Julie, een Indisch meisje" (Kopie uit het internet) Hier beschreef ze de toestand waarin men als buiten kamper de Japanse bezetting moest proberen te overleven Ook werd ze door toedoen van verraad door de Kempei Tai gearresteerd: De "vrijheid" van de Indo-Europeanen die buiten de kampen leefden was aan zeer grote beperkingen onderhevig. Zij moesten voortdurend vrezen voor verraad, valse beschuldigingen en ontrouw aan het Indonesische vrijheidsideaal of voor het grillige gedrag van de Japanners. Het aantal overleden ‘binnen-kampers’ inclusief doodsoorzaak is goed onderzocht (1 op 8). Het merendeel

35

is overleden door ondervoeding en ziekte. De Japanners hadden echter geen uitroeiing plan (Endlösung) zoals de Duitsers dat hadden. Er is weinig bekend omtrent de aantallen Indo-Europeanen (volwassenen en kinderen) die door verraad, marteling en uithongering buiten de kampen zijn omgekomen. Dit aantal zou wel eens vele malen groter kunnen zijn dan de dodentallen binnen de kampen. Het aantal slachtoffers buiten de kampen vanwege de grote hongersnood op Java wordt geschat op meer dan 4 miljoen personen. Deze grote hongersnood is geheel en al te wijten aan de onmacht van de Nederlandse regering en haar leger en vervolgens aan het militaire Japanse regime. De desastreuze hongersnood vanaf 1943 tot 1945 wordt zelden of nooit vermeld in de verhalen uit de interneringskampen of tijdens herdenkingen.

Hier is een  fragment uit een brief die ze haar broer schreef:

36

                           Executie met de samoerai

Mijn op één na oudste broerKort nadat mijn vader in het krijgsgevangenkamp terecht kwam, werd ook mijn op één na oudste broer als dwangarbeider te werk gesteld. Als houthakker in oost Java in kamp Kesilir. Ook hier kwamen we trouwens pas na de oorlog achter. Hij heeft ondanks alle ontberingen de oorlog overleefd en leeft nu met zijn echtgenote in Den Haag en is nu 89 jaar oud. Mijn andere drie broers zijn inmiddels overleden zonder dat ze ooit hun geboorteland hebben terug gezien. Als eerste overleed mijn broer Frans op 26-09-1989 op 58 jarige leeftijd in Middelburg. Elf jaar later overleed mijn oudste broer Perry op 18-03-2000 op 79-jarige leeftijd in Doetinchem. Mijn oudere broer Frits overleed op 01-03-2003 in Rijswijk. Hij werd 76 jaar oud. Ze hebben hier geleefd en gewerkt en zijn gestorven in een land dat niet het hunne was. Vooral mijn broer Frans had nog heel graag een keer naar zijn geboorteland willen terug keren. Mij, en vele anderen met mij, wacht ditzelfde lot. Ik zou het dan ook erg op prijs stellen als de gelegenheid zich

37

voor doet en het mogelijk is, dat mijn kinderen, of een van hen, een beetje van mijn as op het graf van een van mijn ouders uitstrooit. Onze generatie die in Nederlands-Indië zijn geboren zullen na een niet al te lange tijd uitgestorven zijn. Het is dan te hopen dat de generaties na ons hun Indische afkomst niet zullen  vergeten.

De hygiëne in de kampen was gebrekkig. Er was een tekort aan water, zeep en schoonmaakmiddelen. De afvoer van de wc’s gaf problemen en… stank Ziektes kregen in zo’n omgeving volop de kans. Maar medicijnen werden amper verstrekt. Dysenterie, buikloop, kwam vaak voor. Door ondervoeding hadden veel mensen hongeroedeem. In sommige kampen was aan het eind van de oorlog 1/3 deel ziek. Van de 140.000 geïnterneerden overleden er 20.000

38

Kamptekening: het toilet in kamp Kesilir

39

 De autoWat ik me uit die tijd ook kon herinneren is dat onze auto door de Japanners in beslag werd genomen, ik zie de Jap er nog mee wegrijden. De auto, de trots van mijn vader: een T-Ford uit de jaren 30. Het was er eentje met een dak van zijldoek, een zeer ouderwetse cabrio. Volgens mijn vader was de Ford voor hem de meest geschikte auto voor zijn werk. Hij kon namelijk met het grootste gemak door de suikerriettuinen rijden omdat deze auto hoog op zijn wielen stond. En dat was handig omdat hij als tuinemployee op een suikerfabriek werkte. Om even een beeld te vormen wat dat inhield, een korte uitleg hoe de organisatie op een grote suikerfabriek er ongeveer uit zag. Het was een zeer groot gebied met uitgestrekte rietvelden,

40

zover het oog reikte, met de suikerfabriek centraal in het midden. De grote baas was de administrateur. Zijn staf bestond uit een machinist, hoofd administratie en een aantal tuinemployees. Het aantal tuinemployees was weer afhankelijk van het aantal hectares dat de fabriek aan riettuinen had. De machinist was verantwoordelijk voor het hele machinepark en al het rijdend materieel. De administrateur was de absolute heer en meester over alles. Heel vroeger, in elk geval voor mijn vaders tijd, was het gebruikelijk en werd het ook als normaal beschouwd dat de administrateur lijfstraffen uitdeelde. Deze lijfstraffen zijn later afgeschaft maar ook in de tijd van mijn vader werd er door de administrateur nog recht gesproken. Bij grotere delicten, waar gevangenisstraffen aan te pas kwamen, werden de verdachten overgedragen aan het landgerecht in de dichtstbijzijnde grote stad. Het kwam vaak voor dat geschillen of delicten door de administrateur moesten worden opgelost en berecht. Rondom het fabrieksterrein stond ook altijd een grote kampong waar al de fabriek en landarbeiders woonden in huisjes die tot de fabriek behoorden. Vaak waren deze fabrieken  met hun   honderden hectares tuin ook ver gelegen van de grote stad. Al het lagere personeel woonde, soms al generaties lang, op zo’n onderneming. Het hoger personeel kreeg een dienstwoning toegewezen die niet zo ver van de fabriek was verwijderd. In een wijkje waar deze woningen bij elkaar stonden. Het kwam zelden of nooit voor dat deze personeelsleden tientallen jaren in bleven wonen. Vaak werden ze overgeplaatst omdat ze dan elders, op een plantage nodig waren. Maar vaak verkaste het personeel ook bij wisseling van de grote baas, de administrateur.

41

Die koos er vaak voor zijn eigen staf  samen te stellen. Veel mensen die de op suikerplantages werkten, deden dat al generaties lang, Mijn vader was echter zoals ik al eerder vertelde, de zoon van een venduhuis eigenaar. Waarschijnlijk onder invloed van zijn schoolvrienden en later zijn medestudenten, waarvan de meeste uit suiker families kwamen is hij er ook ingerold. Mijn vaders familie woonde immers in de stad Probolingo, gelegen midden in een plantagestreek. Mijn moeder kwam wel uit een plantage geslacht dat misschien al generaties ver terug ging. Als tuinemployee had mijn vader het beheer over een flink aantal hectares met de bijbehorende mandoers en landarbeiders, die de tuinen onderhielden. Gezien de grote afstanden die mijn vader moest afleggen liet hij zich rondrijden in zijn T Ford. Tegenwoordig zou men terreinwagens gebruiken met aandrijving op alle vier wielen. Elke dag weer werd hij door Amat gewassen tot het laatste spatje modder verdwenen  was. Hij is er ook trots op om in die Ford te mogen rijden.

Gending                  In mijn herinnering woonden we op de plantage in een ouderwetse koloniale woning met een voorgalerij met grote witte pilaren en een voortuin met een oprijlaan. Iedere morgen voltrok zich het zelfde ritueel. Mijn vader ging dan

42

naar het werk, moeder begeleidde hem tot aan de trap aan het einde van de voorgalerij. Daar overhandigde zij hem dan zijn akte tas. Hij stapte vervolgens in de auto die al met draaiende motor voor hem klaar stond. Helaas heb ik geen foto van het huis in Gending, vandaar de foto met het huis die er in mijn herinnering op leek. Deze foto is gewoon van internet geplukt, maar het huis lijkt op ons huis zoals dat er in mijn herinnering uitzag. Als ik dit nu even terug lees, klinkt het voor mij zelf vreemd in de oren zoals het vroeger daar in Indië  aan toe ging. Het is toch wel erg dat alles wat Nederlands was zich als heer en meester over de Javanen konden gedragen. Alle ingehuurde hulp in huis deed alles wat er in een huishouding te doen was. De vrouw des huize deed ook niets anders dan commanderen. Je wist niet beter en ik heb het dan ook altijd als gewoon ervaren. De oorlog en het kampleven hebben hier ook resoluut een eind aan gemaakt.

43

44

Nu even een sprong vooruit in de tijd naar 2010

Gending 2010In november 2010 zijn we met onze 3 kinderen, inmiddels volwassen en zelf ook een gezin hebben met kinderen, naar Indonesië vertrokken. Dit keer voor één keer alleen met onze kinderen waarbij ze hun gezin hebben thuis gelaten. We zijn alleen op die plekken geweest waar wij als ouders tot ons 19e jaar zijn opgegroeid. We zijn onder ander  naar de graven van hun grootmoeders geweest en naar mijn geboortehuis Ook zijn we op de suikerfabriek Gending geweest waar mijn vader vele jaren heeft gewerkt.  Terug rekenend moet het 70 jaar geleden zijn dat ik daar voor het

45

laatst was. Ik was toen 5 jaar oud. Niets maar dan ook niets was er voor mij daar herkenbaar. Het gaf me wel een goed gevoel dat we daar met onze kinderen konden lopen. Hier moest mijn vader ook menigmaal hebben gelopen. Wel werden wij met respect en bijna met eerbied ontvangen en rondgeleid nadat ze gevraagd hadden welk beroep mijn vader hier uitoevende . Tegenwoordig hebben

ze maar één tuinemployee die tevens plaatsvervangend administrateur is. Voor ons als ouders was het altijd al een stille wens geweest om alleen met onze 3 kinderen naar Indonesië te gaan. We hebben het nooit durven te vragen, je mag toch nooit van ze vragen hun eigen gezin thuis te laten. Maar de plannen voor deze reis is al met elkaar pratend zo maar ontstaan zonder dat we er echt om vroegen. Zo is onze wens toch in vervulling gegaan.

46

Met onze drie kinderen samen naar Indonesië

November 2010

De graven van beide oma's

47

Hun oma van moederskant ligt in Surabaya op Kembang Kuning begraven  en van hun oma vaderskant, mijn moeder, in Prbolingo bij de rest van haar familie. Het graf van oma Zonnenberg hebben we na en flinke opknapbeurt weer met een goed gevoel kunnen verlaten.

Oma's graf in Probolingo zag er goed verzorgd uit. Nakomelingen van de familie van Zwieten wonen daar nog die alle familiegraven verzorgen. In Oost Java zijn we alleen in de plaatsen Surabaya,Malang, Lawang,Sidoarjo en Probolingo geweest. In Surabaya hebben  we ook even een oversteek naar het eiland Madura gemaakt. Ze hebben naast de ferry ook een brug aangelegd van 7 Km tussen

48

Surabaya en Madura die we toch even moesten proberen

49

Bali We hebben geweldig genoten. In de laatste  week zijn we ook nog naar Bali geweest. De jongens zijn ook nog een dag in Amed geweest om er te duiken terwijl wij met onze dochter zijn gaan winkelen. Deze, voor ons bijzondere reiservaring heb ik even tussenin in dit boekje geplaatst. Dit is namelijk de aller eerste keer dat we samen met al onze 3 kinderen tegelijk naar Indonesië zijn geweest. 

50

51

De laatste dagenVanuit Bali  zijn we terug gereden naar Surabaya met een gehuurd busje waar we de 2 laatste dagen doorbrachten voordat we  onze terugvlucht  Surabaya-Amsterdam ondernamen. Deze rit duurde net zo lang als het grootste stuk op onze heenvlucht van Amsterdam naar Kuala Lumpur in Maleisië. Een afstand meer 10.000 Km afgelegd in 12 uur. De afstand van uit Bali Kuta  naar Surabaya bedraagt 313 Km en heeft dus ook 12 uur geduurd inclusief de oversteek met de ferry  van het eiland Bali naar het eiland Java. Deze oversteek duurde ongeveer een uur. Smalle en druk bereden wegen maakten dat deze reis zo lang duurde. Maar het busje met aircondition   en het mooie en gevarieerde landschap maakte een heleboel goed.

52

Naar de pasar in SurabayaIn Surabaya zijn we nog op een pasar geweest. Hier heeft de jongste zoon ook veel leuke foto's gemaakt van de kooplieden. Hij heeft zomaar openlijk foto's gemaakt van de kooplieden zonder er toestemming voor te vragen. Hij schreeuwde ze zelfs toe door te hard te brullen "LACHEN" Het heeft me enigszins verbaasd dat ze er in toestemden gefotografeerd te worden en inderdaad gingen lachen hoewel deze mensen geen Nederlands verstonden. Op de volgende pagina's heb ik wat foto's geplaatst. Ik vond het altijd plezierig om door een pasar rond te kuieren en al die meestal vrolijke lachende gezichten te zien. In deze pasar waren  hoofdzakelijk etenswaren te koop. Hier deed de lokale bevolking hun dagelijkse boodschappen. In de vroege ochtend is het dan het drukst en in de middag was er dan veel minder te koop.

53

     

54

 

 

   

55

Nu het vervolg van  mijn verhaal uit het verre verleden

Het klimaat in GendingSuikerriet groeit het beste in zeer warme streken met een hoge vochtigheidsgraad. Suikerfabriek Gending bevond zich ook in zo’n streek. Op een gegeven moment heeft mijn vader een huis in de bergen laten bouwen, waar het klimaat zeer aangenaam was. In dat huis ben ik geboren op 4 november 1935. Als het al te warm werd in Gending op de suikerfabriek, meestal in de maanden oktober en november, dan ging mijn moeder met de kinderen naar ons huis in de bergen in Lawang met zijn heerlijk klimaat. Ook in de weekenden reden we vaak van Gending naar Lawang voor verkoeling. Pa trots op zijn Ford die met het grootste gemak de Simping helling overwon. Het was een niet al te

56

steile pas, enkele kilometers voordat je het bergplaatsje Lawang binnen reed, maar toch. De auto's  hadden in die tijd niet zo veel vermogen als dat ze nu hebben. Het huis

57

staat er nog steeds, het is helaas niet meer in ons bezit. Trouwens, alles wat we daar bezaten is verloren gegaan. Op de voorgrond van het huis (zie foto op vorige pagina), vlak achter het muurtje, groeiden de lievelingsplanten van mijn moeder: Canna’s in allerlei kleuren. Rechts naast het huis is de garage.

 

DysenterieKort voordat de oorlog in Indië uitbrak, raakte mijn vader zijn baan kwijt. In Nederland was de Tweede Wereldoorlog al begonnen en in Nederlands Indië braken daardoor de crisisjaren aan waarin velen hun baan verloren. Mijn vader pakte, net als veel andere werklozen, van alles aan om zijn gezin te onderhouden. Wij verhuisden in die periode naar Malang, waarom weet ik niet. Maar misschien waren de kansen groter om daar aan werk te komen. Malang is een grotere stad. In die periode was ik als kind heel vaak ziek. Ik leed aan bacillaire dysenterie en was een zwak jongetje. Toch moest ik in die tijd naar school. Ik zat op de fraterschool Tjelaket. Ik verzuimde heel veel

58

vanwege de steeds terugkerende dysenterieaanvallen. Het ergste vond ik dat iedere keer als ik ziek werd, de dokter die dagelijks op bezoek kwam om mij een injectie te geven. Dit moest gedurende een hele kuur. Hoe lang zo’n kuur duurde, weet ik niet meer. Maar in mijn herinnering was het heel lang. Wat mij ook altijd is bij gebleven, is de uitputting na zo’n ziekteperiode. Ik kon letterlijk niet op mijn benen staan en moest langzaam aansterken. Het was een nare periode die ik nooit ben vergeten.

           

  De kokkie, de baboe's en de djongos

Wat moet het moeilijk zijn geweest voor mijn moeder om zonder inkomen haar nog thuis wonende zonen en zichzelf in leven te houden terwijl pa in krijgsgevangenschap zat. In die tijd, de oorlog was toen net uitgebroken, hadden we nog vijf  bedienden in huis, Salan,Sadenie, Samino, Kanon en Kokie Ze hadden allen een vaste taak in huis. Salan, de huisjongen. Hij zorgde er voor dat alle werkzaamheden binnenshuis werd uitgevoerd. Hij zorgde bijvoorbeeld ook voor het opdienen van onze maaltijden. Hij dekte de tafel en vroeg mijn moeder of het eten al opgediend kon worden. Voor deze gelegenheid droeg hij altijd voor hem op maat vermaakte jas toetoep (soort witte kort jasje met een hoge kraag) van mijn vader. Tijdens onze maaltijden stond hij onopvallend in de hoek van de eetkamer naast een klein tafeltje waarop een grote karaf met ijswater staat en zorgde dan dat glazen gevuld bleven. Het was in Indië de gewoonte dat men ijswater dronk tijdens de maaltijden. Hij

59

zorgde ook dat de schalen bijgevuld of werden afgeruimd, kortom we werden helemaal bediend. Ma was altijd heel precies op het eten, je mocht altijd net zo veel eten als je zelf wilde maar moest altijd je bordje leegeten. Ook moest je eten wat de pot schaft. Voor één van mijn broers was dat moeilijk, sommige dingen schoof hij terzijde omdat hij bepaalde dingen in een gerecht verwerkt niet lust. Nu was het zo dat we altijd uit diepe borden aten(altijd bij Indisch eten) met daaronder een plat bord. Met grote behendigheid schoof hij dan wat hij niet lust over het diepe bord naar het platte bord daaronder als mijn moeder even niet keek. Het was de opgedragen taak van mijn broer aan Salan om dit ongezien af te ruimen. Na de hoofdmaaltijd werden de bovenste borden afgeruimd om het platte bord daaronder te gebruiken voor het toetje of om nog wat fruit te eten. Altijd werd bij mijn broer beide borden per ongeluk afgeruimd als er wat op zijn platte bord was gedeponeerd en bracht vervolgens weer een schoon bord terug. Dat was nu Salan die altijd moest schipperen tussen de opdrachten van ma en mijn oudere broers. In mijn herinnering was hij altijd geduldig en heel lief voor ons  verwende mormels, als een hele lieve man is hij in mijn herinnering gebleven. Sadenie was de vrouw van Salan. Sadenie is er later bijgekomen. Na de vastentijd krijgen de bedienden vrijaf om bij hun familie het Suikerfeest te vieren. Na zo’n verlofperiode kwam Salan weer terug met de mededeling dat hij nu getrouwd was. Na  grondig te zijn ondervraagd door mijn moeder wat of ze allemaal kon en hoe ze was vroeg mijn moeder uiteindelijk of ze ook bij ons wil komen werken. Ze waren blij dat ze bij elkaar konden zijn. Achter de garage was nog een bijgebouwtje waar ze van mijn moeder

60

apart konden wonen. Het werd eerst ontruimd, het was in gebruik als opslagplaats. Sadenie  werd de baboe dalam (de binnenmeid) ze was belast met al het linnengoed. Ze deed de was en streek al onze kleren en maakte bijvoorbeeld alle bedden op. Samen met haar man Salan maakten ze ook het huis dagelijks schoon. Samino had de zorg over  de tuin, hij maaide het gras, snoeide de  heggen en verzorgde alle planten. Binnenshuis werden de planten ook door hem verzorgd. Verder dweilde hij dagelijks alle vloeren. Dan had je nog Kanon die deed samen met Sadenie de was. Alle was deden ze achter het huis bij de put. Ook hielp ze kokkie met koken van de maaltijden. Kokkie was de oudste van het hele stel en speelde ook de baas over de andere bedienden. Het deed ons veel verdriet dat mijn moeder genoodzaakt was ze naar huis te sturen. Ze kon ze niet meer genoeg van voedsel voorzien. In de Desa (bergdorp) waar ze woonden was de kans dat daar konden overleven groter. Het karige loon dat ze verdienden kregen ze al lang niet meer, ze waren al tevreden als er wat te eten was. Ze wilden gewoon blijven, ze waren ook al zo lang bij ons intern en behoorden tot onze gezinsleden. Ze hadden ook achter het woonhuis in de bijgebouwen hun eigen vertrekken en een eigen keuken waar ze hun zeer eenvoudige maaltijden berijden. Het moet voor ons allen heel moeilijk zijn geweest om ze te zien vertrekken

Meneer StaatsOp een zekere dag kwamen we in aanraking met een zekere meneer Staats, naar mijn weten was hij sportleraar geweest. Hij stelde mijn moeder voor om met mij en mijn

61

broers aan sport te doen. We hadden voor ons huis een redelijk groot grasveld en de heer Staats heeft dit veldje omgetoverd in een sportveldje. Compleet met ringen en een rekstok en nog wat andere sportattributen, die meneer Staats eigenhandig maakte. Elke middag was het een paar uur sporten. Met als gevolg dat onze conditie snel verbeterde. De dysenterie verzwakte mij waardoor ik bijna geen weerstand meer had. Ik was zeer bevattelijk voor niet steriel bereid voedsel. Alles moest goed gekookt en gebakken worden, om te voorkomen dat ik weer een dysenterieaanval zou krijgen. Deze meneer Staats heeft mij uiteindelijk genezen en ik ben hem er nu nog dankbaar voor. Hij zei tegen mijn moeder: "Die jongen moet sporten en niet opgroeien als een kasplantje". Mijn moeder, die mij heel sterk beschermend heeft opgevoed, heeft daar met veel moeite en in grote ongerustheid uiteindelijk mee ingestemd. Elke dag bracht meneer Staats koekjes mee die hij op de pasar haalde. Langzaamaan liet hij mij die kuwe’s ook eten. Voor mij eigenlijk de grootste zonde, om te eten van de straat. En elke middag werd er ook een paar uur intensief gesport. Op wonderbaarlijke wijze bleven de dysenterieaanvallen sindsdien weg. Volgens mij had meneer Staats (hij werd overigens altijd met meneer aangesproken) een bijzondere gave. Wat ik mij ook goed kan herinneren was dat hij een keer als medium wilde optreden om erachter te komen hoe mijn vader het op dat moment maakte. Het kwam eigenlijk zo: in aanwezigheid van meneer Staats vroeg mijn moeder zich hardop af: "Hoe zou het toch met Bert (mijn vader) zijn en hoe zou hij het nu maken"?  Niets hebben we nadat hij is meegevoerd door de Jap over hem gehoord of informatie over hem gekregen.

62

Wat moet mijn moeder toen in angst hebben geleefd en in grote onzekerheid hebben gezeten. Maar meneer Staats zei: ‘Ik zal voor u kijken hoe het hem gaat’. Hij zei dat hij eerst een bepaalde dag van de week moest uitzoeken uit de Javaanse jaartelling. Toen de dag aanbrak vroeg hij om een kom met water en een ongekookt kippenei. Hij vroeg mijn moeder of hij zich met haar in een kamer waar nog een paar andere mensen bij waren zou mogen afzonderen. Daar heeft hij beschreven waar mijn vader op dat moment was en hoe hij het maakte. Dit zag hij in dat ei dat in een kom water lag. Ook mijn moeder zag de beeltenis van mijn vader in het ei. Op één of andere manier heeft men kunnen nagaan of het verhaal klopte, of mijn vader echt zat waar meneer Staats dacht dat hij zat. Het klopte precies. Een merkwaardige gebeurtenis die mij altijd is bijgebleven. Hoe het kan, weet ik niet, maar deze meneer Staats heeft de hele Japanse bezetting trouwens als een vrij man rondgelopen terwijl alle andere Nederlanders van zijn leeftijd in die tijd gevangen zaten. Dit laatste heb ik me pas veel later gerealiseerd. De Japanse bezetting heeft hij overleefd maar toen kwam de Bersiap-tijd: de Indonesische revolutie. In die tijd hebben we te horen gekregen dat hij op een gewelddadige wijze om het leven was gebracht. Ze hadden hem namelijk onthoofd in een kali gevonden. Deze man heeft altijd in mijn herinnering voortgeleefd en ik zal hem ook nooit vergeten. Na Malang verhuisden we naar Lawang, zo’n kilometer of achttien van Malang verwijderd. Waarom en op welk tijdstip dat is gebeurd, kan ik me niet meer herinneren. Misschien was het huis na het vertrek van de bedienden te groot geworden en kon mijn moeder het niet meer bekostigen. Wat ik wel weet, is dat

63

we het contact met meneer Staats helemaal hebben verloren. Ik heb me altijd afgevraagd hoe dat toch kon gebeuren.

LawangHoewel we in Lawang een eigen huis hadden, zijn we toch in een klein paviljoentje terecht gekomen, wij waren toen onderhuurder bij de familie Hols. Waarschijnlijk hadden we in die periode geen zeggenschap meer over ons eigen huis. Vele bezittingen werden in die tijd namelijk in beslag genomen. Met veel respect moet ik aan mijn moeder terugdenken die zonder inkomen toch in staat was ons door die oorlogsjaren heen te slepen. Zonder dat we  er nadelige gevolgen van hebben overgehouden. Later vertelde ze ons dat we in die oorlogsjaren ook geleefd hebben van de juwelen die ze nog van voor de oorlog had. Één voor één heeft ze die bij de Chinees voor heel weinig kunnen

verkopen. Op die manier heeft ze ons in die jaren kunnen verzorgen. Alle kostbaarheden die ze bezat, droeg  ze letterlijk onzichtbaar bij zich. Ik begreep later dat ze het altijd onder haar kleding droeg. Ook in Lawang ging ik weer naar school. Nederlands onderwijs mocht niet meer gegeven worden en alles

ging in het Indonesisch. De schooldag begon in de ochtend eerst met de Kimigajo (het Japanse volkslied) waarvoor

64

alle leerlingen op het schoolplein moesten verzamelen. We moesten dan diep buigen terwijl de vlag werd gehesen en het volkslied speelde. Daarna volgde de verplichte gymnastiek. Op dat moment waren we nog maar met z’n vieren thuis: mam, mijn twee broers Frits, Frans en ik. Mijn oudste broer Prosper woonde op zich zelf in Malang en heeft gedurende de hele Japanse bezetting op een broodfabriek gewerkt. Dit brood was hoofdzakelijk voor de Japanners bestemd. Het schijnt dat ik altijd heel goed mijn best deed en leergierig was. Mijn moeder had ook hoge verwachtingen van me. Als ze in leven zou zijn gebleven, had ze er ook zeker alles aan gedaan om mij een zo goed mogelijke opleiding te laten volgen. Maar het heeft niet zo mogen zijn. In ieder geval hebben onze kinderen die kansen wel gekregen. En ook benut. Wat zou ze enorm trots zijn geweest als ze had kunnen meemaken wat onze drie kinderen, haar kleinkinderen, hebben bereikt. Wat is het toch jammer dat het zo gelopen is. Wij als ouders, zijn niet alleen apetrots maar ook uiterst dankbaar dat onze

65

kinderen zijn geworden wat ze zijn geworden. Jammer dat mijn moeder het niet heeft kunnen meemaken.

Baden in de kali-Soember Soeko in LawangToch waren er ook nog prettige momenten in mijn jeugdjaren tijdens de Japanse bezetting. In Lawang zag je maar heel weinig Japanse soldaten. Dit in tegenstelling tot Malang waar we eerst zaten. Malang was altijd al een garnizoensstad geweest. Het Japanse leger heeft toen alle kazernes en  andere militaire voorzieningen gebruikt. Zoals ik al eerder schreef woonden we toen in Lawang, maar niet in mijn geboortehuis. We hadden woonruimte in de bijgebouwen achter het woonhuis bij de familie Hols. Groot was het niet, maar er was genoeg ruimte voor ons gezinnetje. Ma, met mijn twee broers Frits en Frans en ik. Pa en mijn andere broers zaten in het Jappenkamp, waar wisten we niet. De tuin aan de achterzijde van het huis

66

werd begrensd door een hoge muur. Er was ook een deur in deze muur. Deze achteruitgang gaf direct toegang tot de kampong. Er liep ook een pad dwars door deze kleine woongemeenschap. Links en rechts van dit zandpad stonden eenvoudige kleine huisjes.

 Deze huisjes waren van bamboe opgetrokken en hadden meestal een eenvoudige rieten dak en een moestuin die doorgaans ook met bamboehekjes was afgezet. Ook in al deze tuintjes plantte men cassave en maïs omdat rijst zeker voor deze mensen onbetaalbaar was. Het zandpad tussen de huisjes leidde naar de kali. In mijn herinnering was het toch nog een flink eindje lopen. Vaak, als ik door de kampong liep om naar de kali te gaan, liepen er wat jongens uit de kampong mee. Ze riepen dan “kemana njo”, dat betekent waar ga je heen, jonge heer?. Tja, in die tijd

67

had je nog klassenverschillen. Als volwassene werd je toean genoemd en als jongen sinjo. Ik antwoordde dan “zwemmen in de kali” en vroeg dan “ikoet”, “ga je mee?”. Je was daar ook nooit alleen. Deze kali was van levensbelang voor de mensen in deze kampong. Ze hadden immers geen stromend water in hun huisjes. Ze dronken het water, het was de plek waar ze zich baden en hun kleren wasten. Maar ze deden er ook hun behoefte.

Het was een kronkelend, snel stromend riviertje die niet breder was dan een meter of acht. Het was niet zo eenvoudig om bij het riviertje te komen. Je moest een flinke steile afdaling maken om er te komen omdat het in een diep ravijn lag. Het moet geen pretje zijn geweest voor die mensen om er in de regentijd te komen. De paden van kleigrond waren dan namelijk spiegelglad. En omdat ze zo steil waren, was het dan ook niet zonder gevaar om er overheen te gaan. Wij gingen daarom alleen naar die kali

68

als het droog was. Het was heerlijk om het geruis te horen, dat steeds harder klonk naarmate je dichterbij het riviertje kwam. Eenmaal beneden aangekomen en staand in de kleine rivierbedding zag je dan het kristalheldere water snel voorbij stromen. De rivier lag bezaaid met grote en kleine zwarte stenen. Sommige grote stenen waren meters hoog. In dit deel van de rivier was het niet dieper dan een meter en het had een schone zandbodem. De andere oever bestond uit een steile rotswand. Op diverse plekken stroomde tussen de rotsspleten helder bronwater de rivier in. En op sommige plekken hadden ze dikke bamboestammen in de rotswand

69

geplaatst. Daar kletterde dan een forse straal water uit. Het was heerlijk om daar in je blootje onder te gaan staan. Het water was in mijn herinnering heel koud en we gingen daarom na het zwemmen altijd lekker een poosje op een grote steen in de zon zitten om op te warmen. Die stenen, die de hele dag beschenen werden door de zon, gaven een behaaglijke warmte af. Zittend of  liggend op zo’n steen zag je ook pas goed hoe prachtig de natuur om je heen was. En als je dan omhoog keek, in de   richting van het pad waarlangs we liepen om bij de rivier te komen, besefte je hoe groots alles daar is. De hele helling, die als een bergwand omhoog rees, was begroeid met groene struiken, afgewisseld door grote hoge bomen die halsreikend de zon opzochten.  Stroomafwaarts iets verderop, in bocht van de kali, groeide een gigantisch bamboe bos. Met bamboestammen van wel 20 cm dik, die heel dicht tegen elkaar groeiden en tot wel acht meter omhoog rezen. Uit de verte leek het groene bamboebos wel een reuzengraspol. Het voortdurende aangename geruis door de wind in de meebuigende bamboetoppen kwam boven het geruis van het stromende water uit. Nu ik daar zo aan terugdacht, realiseerde ik me pas echt hoe mooi de natuur daar is. Stroomopwaarts hebben ze ooit eens wat grote stenen dusdanig verlegd dat er een soort ondiep meertje ontstond. Dat deed dienst als badplaats voor de vrouwen en kleine kinderen. Hier wasten de vrouwen ook hun kleren. Ze gebruikten enkele grote platte stenen als wasbord en daarna werden de kleren op diezelfde platte stenen te drogen gelegd. Nog een stukje verder stroomopwaarts was de badplaats voor de mannen die er het zelfde uitzag. De vrouwen en meisjes waren zeer behendig om geen stukje

70

naakt te tonen als ze zich in het water willen begeven. Voordat ze het water in liepen, knoopten ze hun sarong tot boven hun borsten en liepen dan heel langzaam het water in. Bij iedere schrede dat ze wat dieper het water in kwamen, trokken ze hun sarong iets omhoog. Ze hurkten dan langzaam bij een steen totdat alleen hun hoofd en armen nog boven het water staken terwijl ze de sarong omhoog hezen tot boven hun hoofd om het vervolgens kurkdroog op een steen te leggen. Voor het doen van de grote behoefte hadden de mannen en de vrouwen een aparte techniek. De mannen hurkten gewoon langs de oever of op een grote steen en lieten alles simpelweg in het water kletteren. De vrouwen hurkten in een ondiep gedeelte tot aan hun middel in het water en deden dan hun behoefte. Ook nu zagen ze kans hun sarong droog te houden. Ze zorgden er wel voor dat ze met hun gezicht stroomopwaarts keken. Dit was nodig om te voorkomen dat de drollen niet om hun middel zouden dwarrelen

Mijn tweede broerMijn der de broer , de oudste van ons drieën, werd door de Jap te werk gesteld bij de melkcentrale. Hij zal toen een jaar of 17 zijn geweest. In die tijd hadden we in elk geval genoeg melk te drinken, het was een zeer welkome aanvulling op het karige dagelijkse voedsel.    Melk was in die dagen een zeer luxe voedingsmiddel. Ongeveer een jaar later werd ook hij geronseld om als dwangarbeider in de bossen bij Dampit, een klein bergplaatsje om er hout te hakken. Hij moest hier hard werken en de tewerkgestelde kregen bijna niets te eten. Hier liep hij een gigantische tropische zweer op die door zwaar vitamine gebrek maar

71

niet wilde genezen. Uiteindelijk mocht hij het kamp verlaten en kwam weer thuis. Hij had geluk dat hij een goed kamphoofd had getroffen. Er waren ook wel goede Jappen. Het heeft nog maanden geduurd voordat zijn wond genas. Als jongen vond ik het heel eng om er naar te kijken, je zag de maden door zijn wond kruipen. Medicijnen of zalfjes waren er inmiddels niet meer. Met veel geduld en iedere dag reinigen kon mijn moeder de wond toch genezen. Zij was overigens wel gewend om dat soort wonden te behandelen. Mensen uit de directe omgeving uit de kampong kwamen vaak bij ons thuis om hulp en medicijnen te vragen voor hun tropische zweren. Mijn moeder kon ze niet helpen aan medicijnen. Maar ze maakte wel geregeld hun wonden schoon en deed er dan een verband om. Ze moesten dan geregeld terug komen om het weer te laten verzorgen. Verband was er nu niet. Dat maakte ze van oude bedlakens die ze in repen scheurde. Ik vind het ook nog steeds wonderbaarlijk dat ik toen helemaal genezen was van dysenterie waar ik toch jaren aan geleden had. Als ik het in deze tijd weer had gekregen, had ik het misschien niet overleefd door gebrek aan medicijnen. In die tijd at ik ook alles wat er te eten viel. Of het nu van de straat kwam of niet. Maar ziek ben ik er nooit meer van geworden. Alle volbloed Hollandse vrouwen werden opgepakt en werden met hun jonge kinderen in vrouwenkampen opgesloten. Nederlandse vrouwen van Indische afkomst werden buiten het kamp gehouden. Vele vrouwen verkozen liever het kampleven. In het kamp was je tenminste bij elkaar en was je redelijk beschermd. Buiten het kamp was je vogelvrij verklaard en zonder inkomen moest je jezelf in leven zien te houden. Veel jonge

72

vrouwen lieten zich dan ook door de Jap verleiden en verkochten hun lichaam om in leven te blijven.

School tijdens de Japanse bezetting Het naar school gaan werd ook steeds moeilijker je was de Indonesisch taal niet machtig. Je hoefde niet op hulp te rekenen van het onderwijzend personeel. Vele die onderwijs gaven waren de zelfde leerkrachten die op die zelfde school ook altijd in het Nederlands les hebben gegeven. Ze weigerden ook maar één woord Nederlands te spreken. De Nederlandse onderwijzers waren er niet meer. Door alle propaganda via de radio-omroep en alle leuzen die je overal zag aangeplakt dat alles wat Nederlands was niet deugde en verdreven moesten worden. Ook wij buiten het kamp  kregen we het steeds moeilijker. Op school werd je gepest om wat je was en waarin je geloofde. Al deze pesterijen werden oogluikend door het onderwijzend personeel toegestaan en deden er ook werkelijk niets tegen. Dat alles en vooral ook het gebrek aan het beheersen van de taal werd het naar school gaan je eigenlijk onmogelijk gemaakt. Al snel heeft onze moeder ook ons van school gehaald. Thuis kregen we van onze moeder zo goed als mogelijk les. Ze had op de kweekschool gezeten en kon ons dus ook les geven. Echter hadden we ook niet de benodigde school boeken. Dus had ook ik  gedurende de oorlogsjaren nagenoeg geen regulier onderwijs kunnen volgen zoals  later hier in Holland door het Indisch Platvorm is vermeld over de aspecten van het rechtsherstel. Hieronder is een kopie, afgedrukt uit punt 3.2.5 van dit rapport.

73

 INDISCH PLATFORM

         ASPECTEN VAN HET RECHTSHERSTEL

3.2.5 Schoolachterstand

Vele kinderen van repatrianten hadden een schoolachterstand door het niet kunnen volgen van onderwijs tijdens Japanse bezetting en Bersiap. Vooral kinderen van 5 jaar (1942 - 1947) ¬waren effectief uitgesloten geweest van enig onderwijs, en hadden bij aankomst een leerachterstand, die moeilijk was in te halen. Een hele generatie gerepatrieerden heeft daardoor haar potentieel niet kunnen waarmaken. Opgemerkt dient hierbij te worden, dat voor de kinderen uit de eerste repatriantengolf, de regering wel maatregelen heeft getroffen, vooral op het gebied van het middelbaar onderwijs, zoals herstelklassen en gericht remedial onderwijs. Vele kinderen van de "Oosterse Nederlanders" en later van de warganegara's die als spijtoptant naar Nederland repatrieerden, kwamen vanwege hun Indonesische diploma's in de knel. Immers, de Indonesische diploma's van lagere en middelbare scholen werden in Nederland niet erkend. Voor opvang van de kinderen van "Oosterse Nederlanders" aan het einde van de vijftiger jaren en begin zestiger jaren werd qua onderwijs niets ondernomen, wat deels de maatschappelijke achterstand van vele van deze inmiddels volwassen geworden kinderen verklaart.                             

74

Samenvatting  Het niet voldoen van deze zaken heeft inmiddels binnen de Indische gemeenschap geleid tot veel bitterheid en frustratie aangaande de opeenvolgende Nederlandse regeringen.

                     Ook ik behoorde tot die groepIk behoorde weliswaar niet tot de categorie spijtoptanten maar ben direct na de 2e bevrijding (na de politionele acties) uit het kamp dus na de bersiaptijd (1947)direct naar school gestuurd in de grote stad Surabaja terwijl mijn moeder op Lawang bleef wonen. Op Lawang was er nog geen Nederlandse school en is er ook nooit meer gekomen. In 1955 ben ik naar Nederland vertrokken  De aantal jaren dat ik daar op school geweest ben waarbij ik nog met

75

moeite mijn ambachtschooldiploma heb kunnen behalen waren voor niets geweest omdat de daar behaalde diploma’s in Nederland niet werden erkend. Ik had er veel moeite mee omdat in het 2e jaar alleen in het Indonesisch les werd gegeven. Indonesië werd intussen onafhankelijk Hier in Holland aangekomen werd vervolgens dat diploma niet erkend en begon dus helemaal van onderaf aan als ongeschoolde arbeider aan de lopende band in een fabriek

   Capitulatie                   Op 15 augustus 1945 kwam er een einde aan de Japanse bezetting en was de oorlog voorbij. Japan capituleerde nadat de eerste atoombommen op Hiroshima en Nagasaki vielen op 6 en 9 augustus 1945. Vele ingrijpende gebeurtenissen volgden elkaar toen snel op. De krijgsgevangenkampen werden bevrijd. Iedereen zocht naar familie. Niemand wist waar gedurende de bezetting hun vaders, echtgenoten en kinderen waren gebleven. Het Rode Kruis draaide op volle toeren om iedereen op te sporen en families weer te herenigen. Een ieder werd ook verzocht om zich te registreren zodat het Rode Kruis haar werk kon doen. Vrij snel waren wij dan ook weer herenigd, mijn broers kwamen uit de mannenkampen. De vreugde was bij ons heel groot en vooral bij mijn moeder, dat ze haar vijf zonen weer terug had. Kort daarna kwam echter ook het bericht van het Rode Kruis in de vorm van een briefkaart dat mijn vader het kamp niet had overleefd. Duidelijk staat me nog voor de geest hoe de vreugde omsloeg in verdriet. Vooral het verdriet dat ik bij mijn moeder zag, is me altijd bijgebleven  

76

           

Keizer Hirohito leest de capitulatie voor

                         Japan geeft zich over 

      Gen. Umezu 2 september 1945          

77

  Bersiap

Veel tijd om te rouwen werd ons niet gegund. De Indonesische revolutiestrijd brak los, de ‘Bersiap-tijd’ brak aan. Deze periode duurde van augustus 1945 tot eind 1946. Er heerste chaos en er kwam een hoop ellende over ons heen. Er werd een complete boycot afgekondigd tegen alle Nederlanders en alles wat van  Nederlandse afkomst was. Wij behoorden tot die laatste categorie. Javanen mochten niet meer in dienst zijn van, of diensten verlenen aan alles wat Nederlands was. Onze Kokkie moest ons huis verlaten. Javaanse mannen, ‘Pemuda’s’, zogenaamde vrijheidstrijders, drongen ons huis binnen om haar op te halen. Ze protesteerde zo fel dat ze haar letterlijk uit huis hebben moeten dragen. Ze zou naar haar familie in Besuki terug worden gebracht. Het afscheid van Kokkie moet heel moeilijk zijn geweest. Ze was ook al zo lang bij ons en behoorde helemaal tot ons gezin.

78

Puntige bamboestokken hadden ze als bewapening     

We weten niet of de zoektocht naar haar familie succesvol is verlopen. We weten zelfs niet of ze het heeft overleefd. Veel medewerking van haar rasgenoten hoefde ze niet te verwachten, ze had immers voor de Blanda’s gewerkt en werd dus beschouwd als een verrader. We stonden machteloos. Wij mochten ook niets meer kopen van of contact hebben met Javanen. Haar helpen om haar familie te vinden was dus onmogelijk. Ik was intussen negen of tien jaar geworden en was misschien te jong om dat intense verdriet te ervaren. Het gekke is dat ik dat verdriet pas later heb kunnen voelen, toen ik wat ouder was en aan die tijd terug dacht. Het was in die tijd heel moeilijk om in je dagelijkse levensbehoeften te voorzien. Tegen woekerprijzen verkochten gewiekste Javanen ons levensmiddelen. Ze liepen zelf ook groot gevaar, als ze

79

door hun rasgenoten werden ontdekt kon het vaak hun dood betekenen.  

            

 Later iets beter bewapend met Japanse geweren 

Kampen in de Bersiap- tijdOp  7 maart 1946. werd ik met mijn moeder in een bersiapkamp geïnterneerd. Vrouwen met hun dochters en de zonen tot twaalf jaar en oude mannen in het vouwenkamp en de mannen samen met de jongens boven de 12 jaar in het mannenkamp. Dit alles onder het mom dat het beter was voor onze veiligheid. Mijn broers kwamen in het voormalig meisjesweeshuis Bergzicht te Lawang terecht dat met prikkeldraad werd omrasterd en omgedoopt tot mannenkamp.

80

                     Beide foto’s zijn gemaakt in 2009

.

Dit mannenkamp was ondergebracht in vier zalen een groot huis ten noordwesten van het station aan de nieuwe

81

rondweg, de Resident Perenboom Boulevard (nu Djalan Tawang Argo). Het huis was voorheen een Protestants Meisjesweeshuis. Het huis heette ‘Bergzicht’, omdat het een mooi uitzicht had op de bergen; het huis had een grote tuin. In dit huis werden 207 mannen en grotere kinderen opgesloten.  De vrouwen en kinderen en oude mannen werden in de wijk Tawang Sari opgesloten. Het kamp bestond uit achttien Europese huizen, gelegen in het Wilhelminapark in het Noordoostelijk stadsdeel van Lawang. De huizen en tuinen, kortom de hele wijk was omgeven door een bamboeschutting met prikkeldraad compleet met politiebewaking. Men mocht per persoon een matras en een koffertje met kleding meenemen. Uit archiefgegevens, die ik eveneens vond op het internet, blijkt dat in begin december 1945 1100 personen uit Lawang en omgeving in dit kamp werden opgesloten. En dat in achttien huizen. Het waren wel grote huizen, maar met gemiddeld 61 personen per woning was het wel dringen. (Ook deze gegevens verderop afgedrukt een lijstje Bersiap kampen Tawangsari) De huizen die we moesten verlaten, bleven onbeheerd achter. Later hoorden we dat niet lang nadat we de huizen hadden verlaten het rampokken (plunderen) begon. Alles, maar dan ook alles is leeggeroofd. Waarschijnlijk werd dit door de machthebbers oogluikend toegestaan en misschien zelfs wel aangemoedigd. Nadat eerst alle meubilair en later ook de andere spullen waren weggehaald, is men begonnen met het slopen van deuren, ramen. Zelfs kozijnen werden uitgehakt. Dit zagen veel mensen terug toen ze later uit de kampen waren bevrijd. In het tropische klimaat is het ook nog zo, dat als huizen niet worden bewoond de natuur de

82

grond en alles wat er omheen zit onmiddellijk weer terug eist. Binnen een mum van tijd is alles weer overwoekerd met alle in het wild groeiende vegetatie. Als het dan ook nog open is doordat er geen ramen en deuren meer in zitten groeit er zelfs binnenshuis van alles en nog wat. De huizen die we toen daar bewoonden waren ook vrijstaande huizen met meestal een flinke tuin er om heen. Wij zijn gelukkig van deze ellende gevrijwaard omdat ons huis in zijn geheel door mensen werd bewoond met alles er erop en er aan. Dit is later gebleken toen we uit het kamp kwamen.

Het trappenhuisDe wijk die tot kamp was omgetoverd, was veel te klein voor alle vrouwen en kinderen die op dat moment in Lawang woonden. Meerdere gezinnen werden in één kamer gehuisvest. Vaak maakten de mensen zo goed en zo kwaad als dat ging afscheidingen van alles wat er maar te vinden was, voornamelijk rotzooi. Omdat ik alleen met mijn moeder was, kregen we een plaats toegewezen onder een trap met plaats voor net aan twee matrasjes. Als we niet sliepen, werden de matrassen op elkaar gestapeld en dienden ze als zitplaats. Het huis waar we met vele gezinnen in zaten was een heel groot herenhuis met twee of drie verdiepingen. Het plekje waar we zaten onder die trap maakte dus deel uit van een heel groot trappenhuis. De hele dag door hoorden we ook gestommel op de trappen boven ons hoofd van passerende mensen. Het ergste wat ik me kan herinneren, zijn de lekkages waar we voortdurend mee te kampen hadden. Er was een enorm gebrek aan water. Drinkwater en water om je te wassen moest helemaal aan de poort van het kamp gehaald worden. Dat gebeurde met

83

emmers en mankracht (vrouwkracht eigenlijk). Je kunt je wel voorstellen wat er gebeurde als er water op die kale houten trappen werd gemorst tijdens het sjouwen van de emmers naar de verdiepingen boven ons. Het was helemaal een feest als een hele emmer omdonderde. Met een noodgang moesten we dan met de matrassen een veilig en vooral droog heenkomen zoeken om die komende nacht nog droog te kunnen slapen. Hoe gek het ook klinkt, toch heb ik met al dat ongerief nog de prettigste herinneringen uit die tijd er aan over gehouden. Misschien kwam dat omdat je met z’n allen bij elkaar zat en van elkaar wist dat je het zelfde lot onderging. Ik kon spelen met vele vriendjes die ik daar snel maakte. Buiten het kamp kon je als kind niet zo vaak met vriendjes spelen. Die woonden immers veel verder van je vandaan. In die oorlogstijd was het bovendien ook niet zo verstandig om op straat te komen. Wij mochten het in ieder geval niet. Misschien waren het ook van die weinige momenten uit mijn jeugd in die oorlogsjaren dat ik als kind echt even kind kon zijn en met andere kinderen kon spelen. Terwijl je toch zat opgesloten in dat kamp en van je vrijheid was beroofd. Het is ook een wonder dat ik toen redelijk gezond ben gebleven. We zaten wel onder de luizen en velen hadden een soort huidziekte met veel last van jeuk en een schilverende huid, het zal waarschijnlijk wel schurft zijn geweest. Medische zorg en medicijnen waren er niet. Toch had ik daar in dat kamp echt het gevoel dat ik kind was. Het bezit van speelgoed heb ik nooit gekend maar als kind kon je overal mee spelen. En bovendien wist ik niet beter. De tijden zijn gelukkig veranderd. Eerst struikelde je letterlijk over het speelgoed van je kinderen en als je nu

84

niet goed uitkijkt, kun je zelfs je nek breken over het speelgoed van je kleinkinderen. Ik weet nog dat we zelf knikkers maakten van klei die we in de zon lieten uitharden. Zo hebben we ons met de kleinste dingen kunnen vermaken. Ik vind het nog steeds heel vreemd dat ik daar juist mijn leukste herinnering aan heb over gehouden. Altijd waren er wel kinderen die buiten speelden. Dat kon ook niet anders: binnen was er amper plaats om te slapen.

EtenVeel eten kreeg je er niet en lekker was het al helemaal niet. Ik had ook altijd een gevoel van honger over me. Vruchtbomen, die je toch heel veel in de tuinen van die wijk vond, zoals Manga’s, Papaja’s en andere vruchten waren niet veilig. Alles werd, veel te jong, geplukt en lekker opgepeuzeld. Het waren altijd hele leuke spelletjes om op jacht te gaan naar alles wat eetbaar was. Onze maaltijden kregen we van de centrale keuken. Dit gebeurde onder de bezielende leiding van mevrouw De Jong, een nogal gezette dame. Ze was ook, zover ik het kon nagaan, de enige dame die later tijdens het verlaten van het kamp totaal niet was vermagerd in vergelijking met alle andere dames. In de centrale keuken werd er zelf gekookt en zelf betaald voor de boodschappen, later kreeg men enige vergoeding. Het inkopen ging via de bewakers. Bij toerbeurt moesten de vrouwen in ploegjes in de keuken werken om het eten klaar te maken. Laat in de middag stonden we dan in lange rijen om onze warme maaltijd op te halen. Met bewaking om kibbelende en kijvende

85

vrouwen in het gareel te houden. Iedere dag kwam ook een handkar uit het mannenkamp met militaire bewaking langs om eten te halen in gamellen. In het vrouwenkamp werd ook voor hen gekookt.

86

Smokkelen langs het prikkeldraadZoals gezegd was het hele kamp omringd met een bamboe heg voorzien van prikkeldraad. Door de gevlochten bamboe matten (wat ‘gedek’ heet) werd het zicht naar buiten vanuit het kamp deels belemmerd. Andersom kon men zo ook niet van buiten het kamp naar binnen kijken. Langs de binnenkant van deze heg werd dikwijls door de gewapende kampbewaking gepatrouilleerd. Daardoor ontstond er een pad door het gras langs de omheining. Al heel snel kwamen we er achter dat er altijd mensen vlak buiten het hek stonden die etenswaren te koop aanboden om ook wat te verdienen. De plaatselijke bevolking had het ook heel moeilijk, de Japanse bezetting was net voorbij en de Indonesische revolutie in volle gang. Ze probeerden wat etenswaren te verkopen aan de kampbewoners die ze toch nog altijd zagen als de rijken. Voor beide partijen, voor zowel de mensen binnen als buiten de omheining was het een zeer riskante zaak. Er werd echt op de mensen geschoten als ze werden betrapt. Heimelijk verstopten ze dan ook hun koopwaar tussen het struikgewas. Binnen het hek werd deze smokkeloperatie ook goed voorbereid. Kinderen die zogenaamd verstoppertje aan het spelen waren, stonden verdekt op de uitkijk. Bij onraad was afgesproken dat ze dan flink kabaal zouden maken. Intussen probeerden de moeders dan wat etenswaar te kopen. Dit werd heel snel gedaan. Het was bieden en loven zoals het daar gebruikelijk was. Wanneer de patrouille voorbij kwam, was onvoorspelbaar, vandaar dat deze operatie altijd direct moest worden uitgevoerd als de patrouille net langs was geweest. Dan had je de meeste tijd. Ik heb ook wel eens op de uitkijk gestaan. Met kloppend

87

hart zat ik daar tussen de struiken zonder mijn ogen af te wenden van de richting van waar de bewakers vandaan zouden kunnen komen. Blij en opgelucht als het voorbij was. Blij omdat dan ook vooral de beloning kwam: een heerlijk stuk gekookte cassave of een banaan. Later, toen bijna niemand meer geld had, ruilden we oude kleding tegen alles wat maar eetbaar was. Maar ook dat was geen vetpot. We hadden immers niets meer dan de weinige kledingstukken die we indertijd in de haast hadden kunnen meenemen. Ik weet nog goed dat we onder bulderende stemmen opgejaagd onze eigen woning moesten verlaten zonder dat we de tijd kregen om fatsoenlijk wat in te pakken. Moeder graaide maar wat kleding uit de kast en schoof dat snel een koffertje in. Dat gebrul en geschreeuw hadden die Javanen goed geleerd van de Jap. En wij waren na al die jaren van Japanse bezetting dat gebrul ook redelijk gewend. Helemaal nieuw was het voor ons dus niet. Het kampleven had ook niet veel langer moeten duren, anders zou het slecht met ons afgelopen zijn.

Offertjes stelen van Dewi SriHet kamp was aan één zijde begrensd door sawa’s (rijstvelden). Een leuk maar riskant spelletje was het weghalen van offertjes. Wanneer de rijstvelden weer gereed werden gemaakt voor de nieuwe aanplant van jonge rijstplantjes, die één voor één in de modderachtige grond worden gestoken, plaatsen de bijgelovige Javanen offertjes. Die bestaan meestal uit de lekkerste hapjes. Het is jammer dat het altijd om kleine hoeveelheden gaat. Al deze offertjes zijn dus bestemd voor de godin van de rijst, Dewi Sri. Wij gluurden door de bamboe omheining naar de

88

mensen die de offers neerlegden. Het is wel een kwestie van goed opletten wanneer ze worden neergelegd, anders waren de vogels je voor. Als de offerbrengers vertrokken en uit het zicht waren, konden wij beginnen. Goed uitkijken of er geen bewaking was en dan door een geheim gat in de omheining achter de struiken snel en in een draf de sawa op, offers rapen en weer terug. Ondertussen stond een vriendje op de uitkijk. En daarna was het heerlijk smullen geblazen van dat kleine beetje eten dat met zoveel risico was bemachtigd. Arme Dewi Sri

89

90

GeallieerdenWat zich buiten het kamp allemaal afspeelde, daar hadden we totaal geen weet van. Intussen waren de geallieerde troepen op Java geland. Later zagen we Nederlandse Mariniers, Engelsen, Brits-Indiërs (de Gurka’s) en nog andere nationaliteiten. Het moet ergens na mei 1947 zijn geweest dat we het kamp konden verlaten. Het gebeurde eigenlijk op een onverwachte en merkwaardige manier. Op een gegeven moment zagen we dat het grote huis voor aan de kamppoort, waar de Indonesische politie die belast was met de kampbewaking zat, geheel was verlaten. Er was in geen velden of wegen een politieman te bekennen. Die lafaards waren ‘m met z’n allen gesmeerd. We hadden ook niets gehoord van enig oorlogsgeweld, of ander lawaai.

91

Waarschijnlijk waren de Indonesische bewakers al gevlucht voordat de geallieerde troepen Lawang binnen trokken. Later hoorden we dat Indonesische vrijheidstrijders in de stad tanks aanvielen met bamboe roentjing’s (bamboe stokken waar een punt aan was geslepen). Ze geloofden zelf dat ze onkwetsbaar waren en dat hen niets zou overkomen. Dat deze aanvallen verkeerd afliepen was natuurlijk te voorspellen. Het moet voor de jongens in die tanks trouwens ook geen pretje zijn geweest om hele hordes mensen die alleen bewapend waren met bamboestokken op zich af te zien komen.

92

            Bevrijding van Soerabaja tot Malang.       Een actie uitgevoerd door de mariniersbrigade

Kopie uit : http://www.dekolonisatie.com/mariniersbrigade/product.htmActie 'Product-Zuid' Deze actie werd het zwaarste onderdeel van de gehele operatie. Doel was om een kortere verbinding te krijgen tussen Soerabaja en de oosthoek, waarna doorgestoten werd naar Lawang en Malang. De plaatsen Pandakan, Poerwosari en Bangil werden bezet. De TNI was in de maand voorafgaand aan 'Operatie Product' goed ingelicht en, na vernomen te hebben dat de X-Brigade een versterking zou worden van de Mariniersbrigade, zette in grote haast allerlei versperringen en tankvallen op. Op 8 augustus was het gehele gebied onder controle. Maar in Malang zag het centrum er troosteloos uit: op het

93

Coenplein was geen gebouw meer heel en de centrale winkelstraat,Kajoe Tangan, was volkomen vernield door een extremistische organisatie, KRIS.

Coenplein en Kajoe tangang was volkomen vernield 1947  

  Bijna onherkenbaar ten opzichte van foto boven

94

Het Rode kruisAl heel snel kwamen de geallieerde militairen die voedselpakketten van het Rode Kruis uitdeelden. Heerlijk was dat. De pakketten zaten vol met etenswaren in blik die we al die oorlogsjaren niet gezien hadden, laat staan gegeten. Alles uit de voedselpakketten was een lekkernij. Ik kan me nog als de dag van gisteren herinneren hoe intens we er van genoten hebben. Wij werden ook weer uit het kamp naar onze eigen woning gebracht. Voor de meeste mensen was de thuiskomst echter een grote teleurstelling. De meeste huizen waren totaal geplunderd en de mensen hadden alleen nog hun bezittingen uit het kamp. De meeste waren totaal berooid. Wij hadden geluk, ons huis was intact gebleven. Ik weet niet waar we het aan te danken hadden. Mijn moeder is altijd heel goed geweest voor de mensen om haar heen, ook al hadden we niet veel te bieden. Misschien heeft de buurt en de lokale bevolking bij ons een oogje in het zeil gehouden. Hoewel er heel veel Nederlands staatsburgers waren in het naoorlogse Nederlands-Indië, zagen we buiten het Rode Kruis niets of niemand van de overheid om enige hulp te bieden. In die oorlogsjaren zijn vele gezinnen uit elkaar gerukt. Het is het Rode Kruis geweest dat gezorgd heeft voor gezinshereniging. Helaas kwamen ze ook vaak met slecht nieuws. Ons was dat immers ook overkomen met het bericht van het overlijden van mijn vader. Een gevoel van woede, verdriet en teleurstelling kwam over mij heen. Het was zo oneerlijk, om je heen zag je toch ook kinderen die wel hun vader hadden  teruggekregen.

95

School na de bersiap periodeNederland was weer aan het bewind. Nederlandse firma’s deden hun deuren weer open waardoor er weer werkgelegenheid kwam. Langzaam krabbelden de mensen overeind om de draad van het gewone leven weer op te pakken. Iedereen zocht naar werk en men pakte alles aan. De scholen met Nederlands als voertaal gingen weer open en de lagere school werd anders ingericht. Er werden toen herstelklassen en normaal klassen gevormd, de herstelklassen om er toch voor te zorgen dat je rond je twaalfde jaar de lagere school hebt doorlopen. Ik heb ook in zulke klassen gezeten. Daar werd je in versneld tempo onderwezen om toch op tijd gewoon naar de middelbare school te kunnen gaan. Mijn moeder zorgde er voor dat ik in de grote stad Soerabaja in een kosthuis terecht kwam om daar naar de lagere school te kunnen gaan. Ik heb daar geen prettige herinneringen aan, Ik vond het maar niks om niet meer bij mijn moeder te zijn, we waren immers altijd samen en ben nog nooit zo ver van huis geweest  Ik wou eigenlijk gewoon bij mijn moeder zijn. Ik hoor haar nog zeggen: ”Het is voor je eigen bestwil”. In de vakantie mocht ik naar huis en daar heb ik wel weer prettige herinnering aan. De lagere school, tegenwoordig de basisschool, heb ik in ongeveer in twee en een half jaar doorlopen. Dat dit in die korte tijd mogelijk was, heb ik te danken aan de lessen die moeder mij in de oorlogsjaren heeft gegeven. Al eerder had ik het over mijn schooljaren in Indië gehad. Hierin gaf ik aan  dat het allemaal in zekere zin zinloos is geweest omdat de diploma’s hier niets waard bleken te zijn. Natuurlijk had ik door die oorlogsjaren niet veel schoolopleiding kunnen hebben. In mijn het laatste

96

schooljaar van de lagere school overleed bovendien mijn moeder daarna ben ik nog 2 jaar naar school gegaan. Ik zat in laatste klas van de lagere school toen ik er voor koos om daarna naar de technische school te gaan. Die opleiding duurde vier jaar. Ik heb er maar twee jaar op gezeten, ik zou dat jaar ook 16 worden, en besloot aan het eind  van het 2e jaar het vakexamen te doen op de ambachtschool als elektricien, waar ik ook voor slaagde. Na het overlijden van mijn moeder waren de jaren op school een hele nare tijd geweest. Ik kreeg toen een kleine toelage een soort uitkering voor wezen maar het was te weinig om daarvoor een redelijk kosthuis te betalen. Ik werd opgenomen bij het gezin van één van mijn tantes .Het duurde echter niet lang toen kwam ik weer bij een andere tante terecht. Ik hoorde een keer zeggen tegen een andere tante, kan jij hem niet poosje hebben. Ik voelde me zeer ongelukkig en wenste dat ik ouder was zodat ik voor mezelf kon zorgen. Ik had ook gebrek aan alles zoals simpele schoolbehoeften, schriften, potloden en dergelijke. Eigenlijk simpele eenvoudige basis behoeften voor een schoolgaand kind. Achteraf  als men er later over nadenkt was het wel logisch, de oorlog lag nog vers achter ons en iedereen had het moeilijk en weinig te besteden. Maar het was wel bitter dat je neefjes en nichtjes, met wie je in het zelfde huis leefde het wel hadden. Nadat ik was geslaagd wou ik zo snel als mogelijk aan het werk. Ik wou immers snel zelfstandig zijn, mijn eigen brood verdienen en op eigen benen willen staan. Hierdoor hoefde ik van niemand meer afhankelijk te zijn. Het is me ook gelukt en ik kwam al gauw aan het werk. Ik kreeg een baan, als zestienjarige, bij de firma Ruhaak in Soerabaja. Ik vond een kosthuis waar ik weer gelukkig was. Een warm

97

gezin dat het ook niet zo breed had. Langzaam raakte ik het gevoel van eenzaamheid kwijt. De binding met die familie is nog steeds zeer hecht, ik ben namelijk met een dochter van de vrouw des huizes getrouwd, nu al meer dan 50 jaar lang. Ze was op één na de jongste dochter, Ciska. Het was de Indische familie Zonnenberg. Een weduwevrouw met zeven kinderen: drie jongens en vier meisjes. Haar man, de heer Zonnenberg dus, is ook militair geweest en is na de bevrijding als vermist op gegeven. Nooit hebben ze er ooit iets van vernomen. Ze weten eigenlijk helemaal  niets. Je blijft altijd met onbeantwoorde vragen zitten. Is hij overleden? Zo ja wanneer en waar ligt dan zijn graf? we zullen  er nooit meer achter komen. De foto  hier onder was de laatste foto van Ciska’s vader.                    

98

Gebeurtenissen direct na de capitulatieHier nog een kort overzicht.Direct na de capitulatie bezetten  Britse troepen strategische  posities in de archipel , het is dan 15 augustus 1945. In de rest van de archipel hadden de Indonesische Nationalisten vrij spel met hun strijd voor onafhankelijkheid Tegelijkertijd heeft Soekarno en Hata op 17 augustus 1945 de proclamatie uitgeroepen voor de onafhankelijkheid van Indonesië. Ze waren de belangrijkste nationalistische leiders. Britse bevrijders eisen dat Nederland met de nationalisten in overleg te gaan. In maart 1946 kwam de toestemming voor de  Nederlandse troepen om posities van de Britten over te nemen. Nederland wou de republiek niet erkennen en streefde naar snel herstel van haar gezag. Men had ook haast toen er verontrustende berichten kwamen uit Republikeins gebied

99

over massale moordpartijen op Nederlanders die de Japanse interneringskampen hadden overleefd en ook op Indo-Europeanen, Indonesiërs en andere rassen die aan de Nederlandse kant stonden. In deze bersiaptijd vielen duizenden slachtoffers. In deze periode werden ook  in snel tempo kampen opgericht waar alle Europeanen en Indo-Europeanen werden opgesloten .In het grensgebied van de zogenaamde demarcatielijnen waren er voortdurend gevechten  tussen Nederlandse en Republikeinse troepen. Hoewel Nederland er naar streefde om op korte termijn naar herstel van de vooroorlogse situatie in Nederlands-Indië wist men ook dat op den duur de onafhankelijkheid van de Republiek onvermijdelijk zou zijn. Onderhandelingen met de Republiek verliepen zeer moeizaam, maar onder buitenlandse druk viel er niet aan te ontkomen. De totale sterkte van de Nederlandse grondtroepen in Indonesië bedroeg circa 120.000 man in de periode 1946 t/m 1949 waarvan 95.000 Nederlandse dienstplichtigen die naar Indonesië zijn gestuurd. In mei 1949 gaf de Nederlandse regering het op. Er werd een akkoord gesloten met de Republiek. Op 27 december 1949 werd de soevereiniteit officieel overgedragen aan de Republiek Indonesië.Resultaat: Na de gruwelen van de Japanse bezetting met zijn duizenden doden 1942-1945 Nogmaals duizenden doden voor de vrijheidstrijd van Indonesië 1945- 1949 En wij die over bleven met ons 300.000, ze hebben het land waar we zijn geboren ons ontnomen. We zijn eruit geknikkerd en gerepatrieerd naar Nederland  om bij nul  te beginnen ongeacht je leeftijd of opleiding

100

Wat blijft er over  Iedere keer doemen die nare herinneringen weer op en denk je aan die nare tijd waarin mensen (volkeren) er toe in staat zijn elkaar toch zo veel leed aan te doen. Het is een naar gevoel om altijd maar gevoelens van antipathie of een zekere mate van haat te hebben tegenover andere bevolkingsgroepen of rassen. Wat zou het een heerlijk gevoel moeten geven als men daar van af zou kunnen komen. Gewoon vergeten en vergeven en gevoel van vrede in je zelf voelen. Het zou waarschijnlijk veel onrust in je zelf weg halen waardoor het leven een stuk aangenamer is te leven. Het zou ook vooral een stuk zelfverwijt van ontevredenheid bij je wegnemen, daar is immers geen enkele reden toe. Je hebt immers alle geluk en vitaliteit die je maar kunt wensen, velen van je tijdgenoten moeten het met veel minder geluk in hun leven doen. Je zelf vol stoppen met materiële dingen die niet echt nodig zijn de zogenaamde “hebbe dingetjes” die je zogenaamd graag wilt hebben om een beter gevoel er aan over te houden leiden echt niet tot een beter gevoel en helpen dus niet. In ieder geval niet bij mij.  Maar eens zal het allemaal hopelijk weer over gaan en goed komen. Kort na het moment dat je dit laatste voor je zelf hoopt dat het wel weer goed zal komen krijg je het volgend geschrift onder de ogen Het gaat hier om te goeden van  de Indische oorlogsslachtoffers uit de tweede wereldoorlog die al tientallen jaren speelt. Iedere keer na een nieuwe regeringsperiode van vier jaar  wanneer er hier weer een nieuwe regering wordt samengesteld wordt er een motie ingediend door het Indisch Platvorm. Iedere keer weer

101

zonder succes en dus ook dit keer Onder het eerste kabinet Rutte.  Ook deze  regering moet zich flink schamen

Ferry Schwab 30 juni 2011 17:03uurOnderwerp: om 22:00 uur gaan alle leden van Tweede Kamer stemmen op de ingebrachte motie door het IP(Indiës Platvorm) Wij zijn vanavond om 19:30 bij de Ludel op Het Plein, dan gaan wij gezamenlijk naar de Tweede Kamer. Vanavond gaan alle politieke partijen in de Kamer stemmen over de motie ingediend door het IP. Wist U dat de Nederlandse slachtoffers 640.000 ruim 9 miljard hebben gehad melde ons de SP. Wist U van den Indische slachtoffers(340.000) hebben gehad nog geen 0,385 miljard, dus niets!!! Moet deze staatssecretaris en de regering zich niet flink schamen, en zij hebben het geld gehad van Japan; Terecht staatssecretaris Zijlstra merkt op "Regering waar is het Indisch geld gebleven" Ook Zalm zei wij zitten op het Indisch geld! Resultaat: Motie heeft het niet gehaald. Ook deze regeringscoalitie VVD,CDA en PVV laten ons ook weer in de steek

102

Mijn Moeder

Ze werd nog geen 50

103

Mijn MoederMijn moeder heeft alleen de  laatste periode van mijn lagere school kunnen meemaken. Ik had vakantie en was dus thuis in Lawang bij moeder. Op de tweede dag van deze vakantie kwam tot nu toe de zwartste dag van mijn leven. Mijn moeder stierf een gewelddadige dood. Ze is tijdens haar dagelijkse ochtendwandeling in de ochtendschemer onder het licht van een lantarenpaal doodgeschoten. Een laffe moord op een weerloze vrouw van nog geen 50 jaar. Het gebeurde op 22 februari 1949. We waren verbijsterd en woedend op die rot Javanen. Ze kon het altijd zo goed vinden bij de plaatselijke bevolking, ze hielp ook altijd iedereen waar ze maar kon. Veel later is de dader ook door mijn neef gevonden, hij was KNIL militair en had bemoeinissen met de militaire inlichtingendienst. Naar mijn weten is dader vervolgd en hij zal zijn verdiende straf hebben gekregen. In de dagen direct na haar dood leefde ik in een roes en ik kan me de kleine details niet meer herinneren. Ik zit me soms suf te piekeren om de gebeurtenissen direct na haar dood weer voor de geest te halen. Ik weet dat ze voor het ziekenhuis in Lawang onder een verlichte lantarenpaal is doodgeschoten en dat niemand vanuit het ziekenhuis naar buiten kwam om haar te helpen. Dit is wat ik als kind heb opgevangen tijdens de gesprekken van volwassen familieleden.                                       

             

104

                                 Ik vraag me nu dan af of ze daar lang heeft liggen pijnlijden. Zouden ze haar hebben kunnen redden als ze er direct bij waren geweest? Zo heb ik nog vele vragen die waarschijnlijk altijd onbeantwoord zullen blijven. Ik weet ook niet hoe en waar ze is opgebaard en of ik wel ooit afscheid van haar heb kunnen nemen. In mijn herinnering heb ik haar nooit opgebaard gezien. Vreemd, ik was toch 13 toen het gebeurde. Wat ik wel weet, is dat ze onder grote belangstelling is begraven. Ook vanuit de plaatselijke bevolking was er veel belangstelling en medeleven. Kennelijk heb ik daarna getracht die periode in mijn leven te vergeten of te verdringen misschien. Dat heb ik alleen kunnen doen door steeds bezig te zijn met andere dingen en er niet meer aan te denken. Achteraf gezien heb ik het onbewust eigenlijk altijd al gedaan, altijd maar bezig zijn en bijna nooit stil zitten. ‘Blijf nou een keer rustig zitten’, heb ik vele malen in mijn leven moeten horen. Met het verstrijken der jaren, wordt het altijd maar bezig zijn je toch steeds meer belemmerd door lichamelijke en andere ouderdomsbeperkingen. Het lezen van een boek kost me nu ook vaak veel moeite, het is dan lastig om me te concentreren. Maar als ik dan lees, lees ik bijna altijd boeken die over het oude Indië gaan. Mensen om mij heen hebben, vind ik ook heel fijn. Helaas kan dit niet altijd. Alleen zijn vind ik verschrikkelijk en dan moet ik beslist iets om handen hebben. Ik kan er heel slecht tegen en krijg er zelfs ook vaak een angstig gevoel bij. Dit gebrek ervaar ik als zeer hinderlijk maar ik kom er niet van af. Onbegrijpelijk dat het mij nog steeds achtervolgt, het is immers alweer meer dan 60 jaar geleden dat mijn moeder

105

overleed. Sinds het ontdekken van de wondere wereld van het internet heb ik er weer een nieuwe bezigheid bij en dat kost niet al te veel lichaamsinspanning. Maar dan nog zit ik vaak weer te wroeten in het verleden: de Tweede Wereldoorlog, de bersiap-tijd en politionele acties heb ik vaak ingetikt als trefwoord in de zoekmachines. Ik vond op die manier zelfs ook gegevens uit het bersiap-kamp Tawangsari en kamp gegevens van mijn vader. Het blijkt dat ik niet de enige ben die zich met het verleden bezig houdt want het barst van de lotgenoten en gegevens uit het voormalige Nederlands-Indië tussen 1942 en 1949. Na al die jaren zijn mensen nog steeds op zoek naar lotgenoten uit die tijd. Naar mensen die hetzelfde hebben meegemaakt, maar die, verdreven van hun geboortegrond, ergens op de wereld in de massa verloren zijn gegaan. Ook ik heb met heel weinig succes pogingen gedaan om lotgenoten te vinden. Slechts één persoon heb ik gevonden. Daar kom ik nog op terug. Toen mijn moeder overleed, was ik, zoals gezegd, 13 jaar oud. En ik moest de draad weer oppakken en ging dus terug naar school in Soerabaja. Ik ben toen in die tijd van de ene tante naar de andere tante gesleept om er te wonen. Ik voelde me nergens meer thuis en toen kwam pas echt het grote gemis naar mijn moeder. Ik miste de vooruitzichten om in de vakanties naar huis te kunnen. Ik miste het om de verwende Benjamin te zijn. Haar in mijn directe omgeving te hebben. Eigenlijk gewoon om bij haar te zijn, meer niet. Die tijd heeft me ook snel volwassen gemaakt en ik realiseerde me dat het beste was om niet meer afhankelijk te zijn van wie dan ook. Achteraf denk ik dat ik kennelijk de kracht heb gekregen (misschien wel van mam) om mijn verdriet weg

106

te stoppen zonder dat ik het echt heb kunnen verwerken en zonder een rouwproces door te maken. Het is zo vreemd dat je er nog steeds aan word herinnerd terwijl je toch al in de laatste fase van je leven bent.

RuhaakRuhaak was in Indië een bekende firma. Het was een apparatenfabriek die elektrisch schakel- en beveiligingsmateriaal maakte voor grote en kleine krachtstroominstallaties.

107

De andere activiteit was het installeren van licht- en krachtinstallaties in kleine en grote bedrijven waaronder ook plantages. Deze plantages waren zo ver afgelegen dat ze niet op het nationale elektriciteitnet konden worden aangesloten. De stroomopwekking werd ook door Ruhaak verzorgd. Indonesië was in die jaren nog steeds onrustig. Islamitische opstandelingen probeerden de eerste regering van de president Soekarno zo veel mogelijk te saboteren. Het saboteren gebeurde onder meer op de plantages van rubber, koffie, thee en cacao. Deze plantages, die meteen na de oorlog direct weer waren opgebouwd, waren een gewillig doelwit voor de opstandelingen. Deze ondernemingen lagen zeer afgelegen in het binnenland en ze konden dus ongestoord, zonder  de politie of het leger in de buurt, hun gang gaan. Ze beroofden de plantages en staken de fabriek en eindproducten in brand. Deze vernielingen brachten het land veel schade toe. Tijdens de wederopbouw van deze plantages na de bevrijding heeft de firma Ruhaak, toen dus mijn werkgever, de elektrische installaties mogen verzorgen. Na de vernielingen mochten we ook weer aan de nieuwe wederopbouw werken. Ik ben begonnen in de apparatenfabriek. Hoewel het werk in de buitendienst wel een riskante onderneming was, heb ik me toch ook opgegeven voor die buitendienst. Het was namelijk goed verdienen: het gevarengeld was groter dan mijn salaris. Al heel snel, als zeventienjarige en daarmee de jongste, mocht ik leiding geven aan een ploeg van tien tot vijftien man. Niet veel van de collega’s met gezinnen hadden trek in deze opdrachten vanwege het risico dat er aan verbonden was. Op de plantage werd ik voor de periode dat ik daar werkzaam was, ingekwartierd in het

108

vrijgezellenhuis in een van de dienstwoningen. Ik heb daar ook verschillende overvallen meegemaakt. Die overvallen werden altijd in de nachtelijke uren, als iedereen in diepe rust lag, gepleegd. Nadat de bewaking, vaak zonder dat er een schot werd gelost, was uitgeschakeld, waren de dienstwoningen aan de beurt. Iedereen werd onder gewapende dwang gegijzeld en niemand mocht de woning verlaten. Meestal moesten we dan ons in de huiskamer verzamelen om daar door een gewapende overvaller te worden bewaakt. De andere collega-overvallers konden dan in de fabriek de boel vernielen en de voorraden in brand steken. Meestal waren ze tegenover ons niet gewelddadig en vaak zelfs beleefd. Zolang je maar precies deed wat ze van je verlangden. Later toen er zelfs bewapende militaire bewaking kwam, zagen ze nog steeds kans om deze overvallen te plegen. Ze beslopen de bewakers met steekwapens. Wat ook vaak gebeurde is dat de vrachtwagens met eindproducten op weg naar de grote stad werden overvallen en in brand gestoken. Vooral het transport vanuit de rubberplantage was daar erg  gevoelig voor. Urenlang moesten die vrachtwagens door de eindeloze rubberbossen rijden voordat ze de veilige grote hoofdweg bereikten. Een keer zijn wij onderweg naar een rubberonderneming ook beschoten. We reden met twee voertuigen en ik reed mee met een personeelslid uit de plantage. Hij had ons in de stad afgehaald met een Jeep en achter ons, in een vrachtwagen, zaten onze elektriciens met de nodige materialen voor de installatie. Gelukkig is ons niets overkomen. Ik deed het zowat in mijn broek en lag binnen een mum van tijd plat op de bodem van de Jeep toen mijn afhaler brulde ”ga plat liggen!” Het zou me

109

onder normale omstandigheden niet zijn gelukt, met mijn lange lijf in zo’n kleine Jeep. Dat waren de omstandigheden waaronder ik toen werkte.  

                                 Latex tappen

      Latex verwerken

110

Verplicht kiezen                                                                  

Ik heb er tot eind 1955 kunnen werken. Toen kwam er een nieuwe regeling van de Indonesische overheid. De firma mocht alleen nog maar Indonesische staatsburgers in dienst hebben. Ik werd voor de keus gesteld om Indonesiër te worden of Nederlands staatsburger te blijven. Ik koos voor het Nederlanderschap. En dat betekende dat je het land moest verlaten. Je kon immers nergens meer terecht met je Nederlandse nationaliteit. De uittocht van Indische Nederlanders was toen ook al begonnen. Als je kon bewijzen dat je Nederlander was, mocht je op Rijksvoorschot naar Nederland repatriëren zoals dat toen heette. Vele Indische Nederlanders hebben ook gekozen voor de Indonesische nationaliteit, dit om hun baan te behouden en in het land te kunnen blijven waar ze waren geboren en getogen. Maar een groot aantal van hen is later op die keuze teruggekomen en alsnog naar Nederland gegaan. Ze werden op den duur toch beschouwd als tweederangs burgers zonder enig perspectief. Verschrikkelijk om zo te worden behandeld in het land waar je bent geboren, opgegroeid en altijd hebt gewoond. Deze mensen werden ‘spijtoptanten’ genoemd. Achteraf ben ik heel blij dat ik de keuze heb gemaakt voor het behoud van mijn eigen nationaliteit. Hierdoor hebben onze kinderen, die we later zouden krijgen, aanmerkelijk betere kansen gekregen voor hun verdere toekomst.

             

Nederlanderschap

111

Het heeft voor mij heel wat moeite gekost om in die tijd aan een paspoort te komen bij het Nederlandse commissariaat. Zonder paspoort kon je Indonesië niet verlaten. Maar om een paspoort te krijgen, moest je onder meer in het bezit zijn van de geboorteakten van je vader en grootvader. En dat terwijl de Nederlandse overheid wist dat de geboorteregisters door de Jappen grotendeels waren vernietigd. Gelukkig kon ik nog tussen de oude papieren van mijn moeder, die ze altijd met zich heeft meegesleept, de benodigde bewijzen vinden van mijn Nederlanderschap om mijn paspoort te verkrijgen. Ze waren weliswaar vergeeld en verkreukeld maar nog steeds bruikbaar. Zo heeft mijn moeder ons toch nog kunnen helpen. Uren moest ik in de rij staan samen met andere aanvragers om vervolgens honds te worden behandeld. Alsof je aan het bedelen was. Dit waren eigenlijk mijn eerste slechte ervaringen op Nederlands grondgebied (het Commissariaat der Nederlanden). Toen begon het moeizame geregel om weg te komen. Want als je denkt dat je in die dagen meteen op enige steun of bescherming van de Nederlandse overheid kon rekenen als eenmaal was vastgesteld dat je echt Nederlands staatsburger was, heb je het goed mis. Je kon een aanvraag indienen (letterlijk in viervoud) om in aanmerking te kunnen komen voor een reis naar Nederland. Bovendien moest je een verklaring ondertekenen dat je deze reis later zou terug betalen aan de staat. Het heette niet voor niets  Rijksvoorschot…In die tijd heb ik eigenlijk voor het eerst ondervonden dat je als Indische Nederlander met een Nederlands paspoort niet volledig erkend werd. Die erkenning heeft ook na die tijd

112

nog ruim dertig jaar op zich laten wachten. Toen pas kreeg ook de Indische gemeenschap toestemming om in Nederland een eigen monument te hebben waar we onze naaste verwanten en familieleden die door oorlogsgeweld in ons geboorteland zijn omgekomen kunnen herdenken, wat ook Nederlands grondgebied was. De kosten voor dat monument heeft de Indische gemeenschap zelf bijeen gesprokkeld. Voor velen kwam dit alles echter al te laat. Bij leven hebben zij alleen in stilte hun doden kunnen herdenken en ook hadden velen de middelen niet om naar hun geboorteland terug te keren. Al was het maar om de graven van hun dierbaren te bezoeken. Was dat nou de beloning voor de zeer koningshuisgezinde en vaderlandslievende bewoners van Nederlands-Indië? Was dat nou de beloning voor de trouwe diensten en alle ontberingen die de bewoners van dat overzeese rijk als Nederlands staatsburger in die oorlogsjaren hadden moeten ondergaan? Met grote minachting denk ik wel eens aan die tijd terug. In de jaren 50 begon de grote uittocht van de Indische Nederlanders die met schepen zoals de Sybajak, de Grote Beer en Oranje naar Holland werden verscheept. De massale repatriëring op Rijksvoorschot was begonnen. De meeste mensen hadden met geen mogelijkheid deze reis zelf kunnen betalen. Berooid en alleen met wat koffers waarin kleding zat die totaal niet geschikt was voor het Hollandse klimaat verlieten ze hun geliefde geboorteland. Direct na aankomst in Nederland werden ze weggevoerd en ondergebracht in kampen of in contractpensions verspreid over het hele land. De meeste van ons zochten snel een baan en gingen direct aan de slag. Men pakte alles aan, de meeste begonnen onderaan de maatschappelijke ladder, als

113

ongeschoold arbeider. Het deed er niet toe wat voor opleiding je had genoten, in Nederlands-Indië behaalde diploma’s, zelfs die van na de oorlog, werden hier niet erkend. Bovendien had ik door alle omstandigheden niet heel lang op school kunnen blijven. Ik moest immers zo snel mogelijk mijn eigen kost verdienen. Ook ik begon in Holland, net als vele anderen met mij,op 20-jarige leeftijd, helemaal van onder af aan als ongeschoold arbeider. Toen ik hier in het westen begon, werkte ik dan ook aanvankelijk bij Van der Heem in Den Haag aan de lopende band in de luidsprekerfabricage. Deze achterstand, ik was inmiddels 21, die ik opliep door op die leeftijd als ongeschoold arbeider te moeten beginnen heb ik nooit kunnen inlopen. Mede hierdoor, en het zeer vroegtijdige verlies van mijn beide ouders, heb ik mijn kinderdromen, om er later iets van te maken in het leven, helaas niet voldoende kunnen waarmaken. Het heeft ook tot behoorlijke inkomensverliezen geresulteerd, doorwerkend in pensioenaanspraken. Het stemt mij soms ook bitter dat de Nederlandse regering hierin niets voor ons heeft gedaan. Helaas word ik de laatste jaren na mijn pensionering steeds vaker geplaagd door al die nare herinneringen uit mijn vroegste jeugd. Om op mijn verhaal terug te komen, het was ook nog eens zo dat je zestig procent van je salaris moest afstaan om je schuld af te lossen voor de overtocht naar Nederland. Toen al heerste er stille armoede onder de Indische gemeenschap. Zestig procent van je magere loon, dat was nog al wat. Later, toen de Indische gezinnen, vanuit contractpensions waar ze klein behuisd waren en vele langdurig hebben moeten wonen, huizen kregen toegewezen, bleek dat ze geen geld hadden voor de

114

inrichting. Men kreeg daar een ‘meubelvoorschot’ voor, waardoor de schuld aan de staat alleen nog maar groter werd. In stilte en zonder klagen heeft men dit ondergaan. Aanpassing - en integratieproblemen hebben zich niet voor gedaan. De hele Indische gemeenschap heeft zich geruisloos en succesvol in dit land aangepast. En het gaat hier echt niet om een te verwaarlozen groep. Na 1945 zijn 300.000 Indische Nederlanders uit Indonesië gerepatrieerd. Vergelijk dat eens met de integratieproblemen die zich tegenwoordig voordoen. Kijk bijvoorbeeld naar hoe onze landgenoten uit de Antillen of groepen Marokkanen zich gedragen in de grote steden van dit land. Soms kan ik verbitterd en jaloers kijken naar de opvang en aandacht die tegenwoordig aan vluchtelingen worden besteed. Het bittere verschil is dat wij Nederlands staatsburgers waren. Echte aandacht hebben wij nooit gehad en op erkenning hebben we na veel strijd door sommigen van ons, lang moeten wachten. Het is alsof Nederland zich heeft geschaamd om zijn koloniale verleden. Het leek er op of ze alles in een grote doofpot wilden stoppen. Ook is de Nederlandse bevolking in onwetendheid gelaten. Wat wisten ze nou van hun bruine landgenoten en hun afkomst uit dat verre Indië? Niets. En nu waarschijnlijk nog steeds niets. Menig keer is mij in het begin ook de vraag gesteld waar ik toch zo snel Nederlands heb leren spreken. De Indische gemeenschap is probleemloos geïntegreerd zonder alle aandacht die vreemdelingen in ons land tegenwoordig krijgen. ’Integratie’, ik kende dat woord niet eens. Wij mogen trots zijn op onszelf en onze identiteit.

115

En onze hoop ligt in de toekomst van onze nakomelingen. Het is dan ook te hopen dat onze nakomelingen het ‘Indisch zijn’ en onze gewoonten met zijn gastvrijheid niet zullen verliezen. Het raakt me nog steeds (na meer dan 50 jaar Holland) dat de Nederlandse staat nu altijd alles in het werk stelt om Nederlandse staatsburgers uit oorlog- of ander onveilige gebieden in het buitenland te evacueren. Dat was toen voor ons wel even anders. Ik heb het toen ook verdomd om die aanvraag voor een Rijksvoorschot in te dienen en heb de overtocht zelf betaald. Hoewel ik op dat moment pas 19 jaar oud was en dus na mijn schooltijd niet zo lang heb kunnen werken, was ik toch in staat mijn eigen overtocht te betalen. Ik was er best trots op en heb het passageticket tot op heden bewaard. Ook moest ik mij onder andere bij de Indonesische Emigratiedienst melden om aan te tonen dat ik de Indonesische staat niets meer

116

schuldig was. Daar kreeg ik een lijst van wat ik wel en niet mocht uitvoeren. En de douane zou er streng op controleren, zo was mij beloofd. Het was schrikken toen ik de lijst door nam. Je mocht letterlijk niets van waarde meenemen. Geen goud, geen sieraden. Maar ook geen contant geld, in welke valuta dan ook.            

De reis

Met die wetenschap in het achterhoofd, heb ik nagenoeg al mijn geld besteed aan mijn reis. Ik heb toen gekozen voor een cruiseschip dat tussen Australië en Napels voer. Ik ben toen heel luxe naar Genua gevaren met alles er op en er aan. In Genua met de Simplon Express door onder ander Zwitserland gereden met bestemming Amsterdam. Een treinreis waar je als Indo in Indonesië alleen maar van had

117

kunnen dromen. Ergens onderweg ontving ik per post een gesloten envelop, gestuurd vanuit Holland door de DMZ (Dienst Maatschappelijke Zorg). De inhoud bestond uit een Hollands tientje en een adres in Amsterdam op de Kiezersgracht 288.Verder bevatte de enveloppe de mededeling dat ik me op dat adres moest melden en het geld gebruiken voor een taxi. Zowel van de cruise als van de treinreis heb ik intens genoten, de prachtige besneeuwde berghellingen staan nog steeds in mijn geheugen gegrift. Het heeft heel veel indruk op mij gemaakt, ik had immers

118

nooit iets anders dan een tropisch landschap gekend. Ik vond het wel jammer dat ik het genieten van de reis niet met iemand kon delen. Ik voelde me daardoor een beetje eenzaam. Hoe meer ik naar het noorden reed hoe triester het landschap werd. Uiteindelijk kwam ik bij Arnhem Nederland binnen. Het was 22 of 23 december 1955, een grauwe winterdag. Een paar uur later reed ik het Centraal Station van Amsterdam binnen. Bestemming bereikt na 24 dagen onderweg te zijn geweest.

Totaal berooid en slechts met een tientje op zak stapte ik de trein uit, vernikkelend van de kou in mijn tropenkleding. Tot mijn grote schrik kwam er ook nog een grote blanke Hollander op me af met, in mijn ogen, een smetteloos wit jasje die me vroeg om mijn koffer te dragen. Ik heb hem

119

toen keurig, met ‘dank u’ beantwoord. Wist ik veel. De kruiers op de stations die ik in die tijd  kende, waren Javaantjes die heel schamel gekleed waren. Die hadden echt niet zo’n keurig wit jasje aan. Nou, toen ik die kruier dus op een vriendelijke manier had afgepoeierd, zag ik een bordje ‘uitgang’ staan. Daar liep ik op af en zag al gauw de taxistandplaats. Ik gaf het adres op en was tot mijn grote schrik al na een paar minuten op de plaats van bestemming. Ik was immers gewend aan grote afstanden.

Opvang Ik rekende af met de taxi en belde aan, het was een groot herenhuis. Iemand deed open, vroeg naar mijn naam, keek op een lijstje en zei ”Komt u maar mee”. We liepen de hal door en de gang op. Hij stopte voor een grijze deur en zei: ”Dit is uw kamer en binnenkort komt er iemand voor U”. En weg was hij,voor ik hem ook maar iets had kunnen vragen. Ik heb die man nadien ook nooit meer gezien.

120

Dat was mijn eerste kennismaking met het land waar ik vermoedelijk mijn hele leven zou blijven. Ik merkte wel vrij snel dat ik met mijn kleding uit de tropen het niet koud had, dus de verwarming werkte goed. In mijn herinnering heb ik uren op bed gezeten en geluisterd naar de stilte, er was totaal niets te horen in huis. Het wachten op iemand werd niet beloond en dus ging ik maar op verkenning in huis. Ik ging de deur van mijn kamer uit en liep de gang uit die uitkwam op een groot vertrek. Ik herkende het als een eetzaal maar zag er geen sterveling. Verder ontdekte ik het toilet en een badkamer. Toen ik de eetzaal zag, vroeg ik me ook af wanneer we te eten kregen. Ik liep in gedachten langzaam naar mijn kamer terug maar hoorde een zacht geroezemoes achter een van de deuren in die gang. Ik aarzelde geen moment en klopte op die bewuste deur. De deur ging langzaam open en ik stond voor een klein tenger Indisch dametje. Ik vroeg haar hoe laat er werd gegeten. Ze zei: ‘Straks om zeven uur’. Ik vroeg haar of er dan ook iemand was van de DMZ. Maar ze zei: ‘Nee meneer, pas na Nieuwjaar. Die lui hebben Kerstvakantie’. En daar moest ik het mee doen. Ik hoorde ook van haar dat dit maar een noodopvanghuis was. Zij zat er met twee kinderen en wachtte ook op een nieuw adres. Stipt zeven uur werd er geklopt of ik naar de eetzaal wou komen. Het was een forse blonde dame die in dat huis werkte en voor het eten zorgde en misschien ook wel kookte. Tot mijn grote verbazing was ik de enige die in deze grote eetzaal  aan tafel zat. Toen ze me het eten bracht, vroeg ik zonder dat ik naar het eten keek, waar de anderen waren. Ze zei: ”Het is op dit moment heel rustig en de anderen hebben hun eten liever op de kamer”. Ik kon

121

mijn eten ook op mijn kamer krijgen als ik dat wilde. Ik zag aan haar dat ze dat eigenlijk prettiger vond, dus heb ik daar ook maar voor gekozen. Bovendien was het super ongezellig, zo alleen in die grote eetzaal. Ik baalde echt en in mijn kamer vroeg ik me wel duizend keer af of ik de juiste beslissing had genomen door Indonesië te verlaten. Met heimwee dacht ik weer aan het moment dat ik op het achtersteven van het schip stond terwijl ik het eiland Java langzaam zag vervagen. Wij  hebben er net zo lang gestaan tot het achter de horizon verdween. Ik stond er met de gedachte ‘jou zie ik nooit meer terug’.Ik zei “wij” omdat ik er niet alleen stond. Enkele meters van mij vandaan stond een jonge vrouw en zag dat haar schouders schokten, ik had het vermoeden dat ze snikte van het huilen. Voorzichtig benaderde ik haar en vroeg ”kan ik wat voor je doen”?  Ik legde mijn hand op haar schouder en ze reageerde . Ik had u al eerder gezien hier aan boord en dacht dat is vast ook een Indische jongen. ”Ik voel me zo alleen en ik ben zo verdrietig en dat” ze wees naar de horizon achter ons ”zie ik nooit meer terug”. Ik moest ook even slikken want ik had immers die zelfde droevige gedachte. Ik zei weet je, ...we moeten vooruit kijken naar de toekomst die voor ons ligt. Maar dat is juist ook zo erg onzeker zei ze en er vloeiden nog meer tranen. Ik wou flink zijn om haar te troosten maar toen kreeg ik het ook erg moeilijk en hebben beiden staan janken om het zelfde leed. We hadden beiden de zelfde gevoelens van angst en onzekerheid. Beiden het zelfde verdriet om wat we moesten achterlaten en de zelfde grote onzekerheid van wat ons te wachten stond. We zochten vanaf dat moment elkaar steeds weer op en er ontstond een hechte band. Vanaf dat

122

moment waren we voor de rest van de bootreis ook echte maatjes die steun bij elkaar zochten en ook vonden. Ze bleek met een marineman, met de handschoen te zijn getrouwd. Ze hebben elkaar nog nooit in  levende  lijve gezien en kennen elkaar alleen van langdurige correspondentie. Dat verklaarde misschien haar grote onzekerheid. Bij afscheid aan het eind van de bootreis heb ik haar moeten beloven haar een keer op te zoeken in Amsterdam en kreeg haar adres. Mijn adres kon ik niet geven omdat ik er nog geen had. Ze heette Laura van Draanen en ze  is voor het leven in mijn geheugen gegrift. Mijn herinneringen aan haar en ons samenzijn, zijn mij ook zeer dierbaar Later in mijn verhaal kom ik hierop terug als ik het over mijn diensttijd heb. Ik prijs mij zeer gelukkig dat de vrees  om niet meer terug te keren naar ons geboorteland  niet is uitgekomen. Vele, vele malen zijn Ciska, mijn echtgenote en ik, nog terug geweest en we gaan nog steeds geregeld. We zijn al lang geleden de tel kwijt geraakt hoe vaak we er zijn geweest. Wij zijn er ook erg dankbaar voor dat wij die mogelijkheid hebben. Velen van ons, Indische mensen, die hier hebben geleefd en gewerkt, zijn inmiddels overleden zonder dat ze ooit de kans hebben gekregen om hun geliefde geboorteland nog een keer terug te zien. Zou Laura ook al eens terug zijn geweest. 

Ongunstige tijdKerst en Oud en Nieuw 1955 waren de eenzaamste feestdagen die ik tot nu toe ooit heb meegemaakt. Het was de eerste keer in mijn leven dat ik kerst,oud en nieuw en Nieuwjaar helemaal alleen heb moeten doorbrengen maar

123

ze gingen vanzelf voorbij. En zo werd het januari 1956. Een sociaalwerkster van de DMZ kwam opdagen. Ik weet niet meer of ik haar gevraagd heb of ze een prettige kerst en een goede jaarwisseling had gehad. Wat ze in elk geval tegen mij zei, was dat ik wel een ongunstige tijd had gekozen om uit Indonesië te vertrekken. Maar dat was volgens haar het risico als je alleen reisde en niet met de grote stroom kwam. Ik was eigenlijk te moe en lamgeslagen om daarop te reageren. Het leek wel een verwijt dat je zelf je reis had bekostigd. Ik heb eigenlijk alleen maar geluisterd naar wat ze te zeggen had. Ze zij me onder meer dat ik met mijn 20 jaar nog minderjarig was en dus een voogd toegewezen kreeg die me binnenkort zou komen opzoeken. "Zij zal je dan verder begeleiden". Ze vroeg of ik nog wat te vragen had, ik had daar totaal geen behoefte aan en antwoordde met neen. Het gesprek was koel, kort en zakelijk en daarna vertrok ze weer.

Mijn voogdEnkele dagen daarna kwam inderdaad mijn voogd. Na de kennismaking zei ze meteen: "We moeten je eerst in de winterkleren steken". Diezelfde dag nog moest ik mee naar C&A of zo. Zij koos de kleren uit die ik moest passen en we stonden binnen de kortste keren weer buiten. Ik gehuld in mijn nieuwe winterjas die ik zelf nooit gekozen zou hebben. Het was voor haar een routineklus en dat kon je aan alles merken. Ik voelde mij als een kleine jongen behandeld maar liet het niet merken. Als voogd heeft ze niet eens de moeite genomen om met mij te praten over mijn verleden. Als ze dat had gedaan dan wist ze tenminste dat ik al op heel vroege leeftijd in staat was voor me zelf te

124

zorgen. Ik moest verhuizen en kwam terecht bij een katholiek gezin in de Gaapsstaat in Amsterdam-Zuid. Dat moest omdat ik ook katholiek ben. Het waren gelukkig hele lieve, hartelijke,warme mensen. 

Ik kreeg een rijksdaalder zakgeld per week, omgerekend iets meer dan een euro, van mijn voogd en moest me direct melden op het arbeidsbureau voor een beroepskeuze test. De afspraak had ze al gemaakt. Ze zij me dat ze veel machinebankwerkers nodig hadden en de test wees natuurlijk uit dat ik geschikt was voor machinebankwerk. Één keer heb ik mijn voogd gezegd dat ik liever als elektricien wilde werken. Dat ik daarvoor was opgeleid en daarin ook werkervaring had. Maar hierover was geen discussie mogelijk. Ik moest blij wezen dat ik die dure opleiding gratis mocht volgen. Ik was het hier totaal niet mee eens maar hield het voor me.

125

Mijn kamergenootVoor de tweede keer in mijn jonge leven moest ik weer vechten voor mijn onafhankelijkheid. En dan nog wel in een vreemd land waar ik niet eens de tijd kreeg om mij aan te passen en te acclimatiseren. Maar ik was vol strijdlust en

vastberaden. Ik speurde alle advertenties af die ik maar vond om te kijken of ze ergens een elektricien zochten. Dat moest ik wel stiekem doen. Ik kon alleen mijn kamergenoot met wie ik een kamer deelde, ook een Indo, hiervan deelgenoot maken. Richard heette hij en hij was een stuk makkelijker dan ik. Het interesseerde hem helemaal niet wat hij moest doen. Zijn motto was: ze doen toch alles voor mij en ik wacht wel af. Hij was ook niet vooruit te branden en bleef het liefst achter de potkachel op onze zolderkamer. Soms was ik wel jaloers op zijn karakter. Waar hij zich wel druk over maakte, was hoe hij aan een tweede kit kolen per dag kon komen. Die kreeg hij niet zomaar. Onze hospita gebruikte ook slechts één kit

126

kolen per dag, zoals iedereen eigenlijk. Het was in de jaren 50 de gewoonte dat alleen de huiskamer werd verwarmd met een kolenkachel of kolenhaard. Dat was in die tijd al duur genoeg. Wij kregen een kamer voor 2 personen met verwarming. Dit kregen we om er te kunnen studeren, dit in verband met de komende herscholing. Het was bovendien een hele koude zolderkamer die direct onder de dakpannen was gelegen

 KoudIk ging vaak de deur uit om een beetje aan het klimaat te wennen. En om op zoek te gaan naar werk. Richard en ik waren allebei nog in afwachting van de oproep voor de opleiding waar ik niets in zag. Ondertussen werd onze zolderkamer steeds leger. Ik merkte in het begin niet eens dat er een stoel minder was in onze kamer, totdat ik op den duur alleen nog maar zittend op het bed mijn schoenen kon aantrekken. Ik vroeg Richard waar al die stoelen waren gebleven. Hij antwoordde alleen door naar de potkachel te wijzen. Ik was stomverbaasd, hij had ze gewoon op gestookt. Dat werd al snel ontdekt en er kwam reusachtig gedonder van. Onze voogd kwam er aan te pas en Richard kreeg gigantisch op z’n donder. De stoelen moesten worden vergoed en z’n zakgeld werd stop gezet. Maar hij kreeg uiteindelijk wel zijn zin en ontving voortaan zijn tweede kit kolen. Dienst Maatschappelijke Zorg vond namelijk ook dat de kamer toch moeilijk warm was te houden. Drie hoog op een hoek en dan nog een zolderkamer. In de kamers er onder werd niet gestookt omdat het slaapkamers waren. Er trok dus ook

127

geen warmte van beneden naar boven. We hebben er nadien toch ook goed om gelachen. 

Was dit nu Hollands Vooroordeel ?

FRAGMENT UIT INDO GO HOME!

Uit: Rob Riemens boek De eeuwige terugkeer van het fascisme

Er was ook de wetenschapper Werner die in 1952 een rapport (rapport Commissie-Werner) over Indo-Europeanen maakte waarin de toenmalige minister president Dr. Drees typeringen en meningen over de aard der Indo’s aantrof die hem deden denken aan ‘in Nazitijd gehanteerde terminologieën’. Daarop stopte hij dat ding in z’n la om er nooit meer in te kijken. Maar het kwaad was al geschied: Indo’s waren te oosters om zich te kunnen aanpassen aan de Nederlandse maatschappij. En verdomd! Ze aten rijst in plaats van aardappelen, die ze bovendien niet naar zich toe, maar van zich áf schilden.

Uit de "DE INDO STORY"met als Auteur R.L. Dias 

1. Het rapport De commissie Werner.2. De slechte ontvangst van de Indische Nederlanders.3. Epiloog

       HET RAPPORT COMMISSIE WERNER EN DE                          GEVOLGEN DAARVAN                  In 1952 werd het discriminerende eindrapport van de

128

Commissie Werner aan het Nederlandse kabinet aangeboden. In dit eindrapport stond het advies voor het te voeren beleid ten aanzien van de Indische Nederlanders. In dit rapport werd een onderscheid gemaakt tussen westers- en oosters- georiënteerde Indische Nederlanders. De oosters georiënteerde Indische Nederlanders zouden door hun lage arbeidstempo geen kans van slagen hebben op de Nederlandse arbeidsmarkt. Ook op andere terreinen zou er weinig hoop zijn voor een succesvolle integratie in de Nederlandse samenleving. De verwachting was dat deze mensen tot de asociale elementen van de Nederlandse samenleving zouden gaan behoren. In een rede die Werner hield noemde hij het dwaasheid om de Indische Nederlanders naar Nederland te laten komen. Nederland was overbevolkt, er was geen werk en huisvesting voor hen. Nederland had geen financiële middelen om zo´n omvangrijke operatie te betalen.

Dhr. J. Verboom van Pelita oordeelde, dat de bedoeling van het rapport van de commissie Werner was, om op zo´n goedkoop mogelijke manier van het probleem van het voormalig Nederlands Oost Indië af te komen. Zoals eerder vermeld bleef Nederland en haar ambassade in Indonesië de repatriëring van Indische Nederlanders met alle middelen(ook via krantenberichten)tegenwerken. De Indische Nederlanders werden aan het lijntje gehouden, foutief geïnformeerd en in de richting van het Warga Negara Indonesia- schap(WNI) gedreven met beloften die men nooit zou kunnen waar maken. In 1956 zegde Indonesië, het verdrag tussen Indonesië en Nederland eenzijdig op, en stopte alle betalingen. 

129

Dit was voor minister Marga Klompe het sein om het ontmoedigingsbeleid van de Nederlandse regering om te zetten in aan actieve repatriëringpolitiek. Iedere Indische Nederlander kreeg een laatste kans voor een voorschot voor de kosten voor repatriëring naar Nederland. In die periode was de informatie voorziening in Indonesië over dit nieuwe beleid mede door gebrek aan communicatie middelen summier. Vele Indische Nederlanders waren door onwetendheid, sociale motieven, ziekte en andere oorzaken niet bij machte van deze kans gebruik te maken. Ongeveer 6.000 Indische Nederlanders bleven hierdoor in Indonesië achter en werden gedwongen WNI-ers te worden. Onder het bewind van president Soekarno hebben zij hun namen moeten vervangen door Indonesische namen en werden ook zo geregistreerd in de bevolkingsregisters.

        DE AANKOMST EN SLECHTE ONTVANGST                         IN  NEDERLAND.                   Velen onder hen moesten door de gedwongen repatriëring zeer belangrijke “Nederlandse Contracten” die zij onder andere bij de “NIGIMY” N.V. (dochteronderneming van firma Hagemijer in Baarn) sloten, eenzijdig opzeggen of verbreken wat een groot inkomenstenverlies opleverde.

In Nederland aangekomen, werden de mensen in contractpensions onder gebracht. Gezinnen tot 5 personen werden in een kamer van 4 x 5 meter ondergebracht, waardoor elke vorm van privacy ontbrak. Het eten kwam uit een gaarkeuken. Er werd niet geïnformeerd naar, noch rekening gehouden met de eetgewoonten van deze Indische

130

Nederlanders. Men kreeg een kleding voorschot, dat onder toezicht van een Dienst Maatschappelijke Zorgambtenaar moest worden besteed. Men was niet vrij in de keuze van winkels of van goederen. Men moest genoegen nemen met wat men aangeboden kreeg. Zakgeld werd eens per maand verstrekt, onder de strikte voorwaarde dat 60 % van dit bedrag en van eventuele andere inkomens aan de DMZ ambtenaren moesten worden afgedragen. Bij de toewijzing van eigen huisvesting kreeg men meubelvoorschot. Al de verstrekte bedragen inclusief de overtochtkosten van Nieuw-Guinea naar Nederland moesten worden terugbetaald. Deze terugbetaling heeft voor het grootste deel plaats gevonden. De overheid ging eraan voorbij dat de repatrianten wegens omstandigheden door de Nederlandse overheid (Zij kon het leven en welzijn van de Nederlandse burgers niet langer waarborgen) waren gedwongen naar Nederland te komen. Kort na aankomst werden de gerepatrieerden psychologisch getest voor een baan. Alle in Nederlands Indië en Nieuw-Guinea behaalde diploma’s en de opgedane werkervaring werd in Nederland, door het ontbreken van een gelijkstellingwet voor het onderwijs, niet erkend. Van de ene dag op de andere werden alle gerepatrieerden, inclusief academici tot ongeschoolde arbeiders gedegradeerd. Een commissaris van politie moest als pompbediende bij een benzinestation in Utrecht gaan werken omdat hij weigerde bij de Sociale Dienst zijn hand op te houden. De lageropgeleiden kregen banen als leerling-lassers, ondanks dat zij wel in het bezit waren van alle denkbare lasdiploma’s. Tot aspiranten van politie werd slechts een enkeling aangenomen, waaronder de auteur,die in Nederlands Nw.Guinea nota bene

131

detachementcommandant bij de Politie was en het bevel voerde over ten minste 120 manschappen. Kortom de gerepatrieerden kregen de vuile baantjes ongeacht hun opleiding. Hierbij waren universitaire en HTS/KWS geschoolde mensen. De gerepatrieerden werden beschouwd als een soort gastarbeider.

INDO GO HOME!‘Indo go home!´, is een in de vijftiger jaren van de vorige eeuw regelmatig op muren gekalkte boodschap aan het adres van Indo-Europeanen uit het voormalige Nederlands-Indië. Varianten als ‘Rot op naar je apenland!’ en ‘Jullie horen in klapperbomen thuis!’ werden hen ook wel naar het hoofd geslingerd. Die kwaadaardige stompzinnigheden kwamen niet zo maar uit de lucht vallen: de bronnen waren geachte wetenschappers. Zij kalkten geen leuzen op muren, schelden deden ze ook niet. Ze kwamen met typeringen en veronderstellingen met als doel: voorkomen dat (veel meer) Indo’s naar Nederland zouden komen. Zo had je Professor Dr. W.F. Wertheim die in zijn rede bij zijn aanvaarding van het ambt van hoogleraar op 3 maart 1947, over Indo’s zei dat zij ‘behoorden  tot de klasse van inwoners van Indonesië’. Door Holland te beschouwen als hun moederland –  zij waren nota bene Nederlanders vanaf rond het einde van de 19e eeuw! – ‘verkeerden zij in psychische nood’. Maar via psychoanalyse zouden zij leren beseffen dat zij niet in Nederland thuishoorden, maar in Indonesië

132

EpiloogOnze ouders en wij hebben oorlogen gestreden voor het behoud van Nederlands Oost Indië. Nu onze ouders en een groot deel van hun eerste generatie bijna allen behoren tot “de mensen van voorbij” is het goed, dat de nazaten de geschiedenis van de Indische jongen kennen en doorgeven. Eenieder van ons heeft in de Tweede Wereldoorlog en in de periode daarna tot en met de overdracht van Nederlands Nieuw-Guinea aan Indonesië in 1963 zeer indrukwekkende voorvallen meegemaakt, die diep in ons geheugen staan gegrift. De inhoud van dit boekje kan hopelijk in vogelvlucht weergeven wat eenieder van ons heeft ervaren. Door ervan kennis te nemen kan worden bereikt dat er begrip is voor elkaar´s lijden en gedrag, waardoor opgelopen oorlogstrauma’s mogelijk worden verzacht. Vragen van onze kinderen en kleinkinderen kunnen door de inhoud van dit boekje misschien antwoorden bieden en meer begrip over onze

133

achtergrond en ons verleden verschaffen. Hopelijk begrijpen zij nu waarom wij hun vaak liefde en warmte hebben onthouden. Bij onze komst naar Nederland hebben wij vaak dubbele uren per etmaal moeten werken om de nodige diploma’s te halen om ons een plaats op de maatschappelijke ladder in ons nieuwe thuisland te veroveren en een goed bestaan op te bouwen. Wij deden dit zodat de volgende generaties een goed leven kunnen genieten. Nu wij, “de oudjes”, de achterstand hebben weggewerkt is het aan onze nazaten om aan te tonen dat Indische Nederlanders in staat zijn op elk niveau te kunnen functioneren.

Nadat ik deze twee stukken van Rob Riemens en R.L. Dias in dit boekje heb opgenomen ga ik verder met mijn verhaal

  Zeeland, mijn eerste baan in Holland

Op een voor mij gelukkige dag zag ik in een advertentie een vacature staan voor een onderhoudselektricien bij de Schelde in Vlissingen. Ik heb er schriftelijk op gesolliciteerd en kreeg na een poosje waarachtig een uitnodiging voor een gesprek. Met mijn opgespaarde zakgeld en mijn koffertje ben ik in het geheim per trein in alle vroegte vanuit Amsterdam naar Vlissingen vertrokken. Alleen Richard wist van dit avontuur. Ik wist dat ik in Soeburg, een klein dorpje tussen Middelburg en Vlissingen, eventueel bij een broer van mij, die intussen ook in Holland was aangekomen, kon logeren. Of het zo moest zijn, ik weet het niet. Maar in elk geval ben ik een

134

station te vroeg uitgestapt, ik dacht dat ik al in Vlissingen was. Al vrij snel ontdekte ik dat het

135

Middelburg was en dat ik dus niet goed zat. Omdat het vroeg was besloot ik, nadat ik gekeken had welke trein ik moest nemen om op tijd in Vlissingen te zijn, in de stad wat rond te kijken. Terwijl ik daar zo liep zag ik in een grote lampenwinkel in de etalage een bord staan met daarop de tekst: ‘elektricien gevraagd’. Ik stapte naar binnen en zei dat ik graag op die baan wilde solliciteren. Een oudere, wat deftige dame stond me te woord. Ze bleek de eigenaar te zijn, ontdekte ik later. Zij verwees me naar haar zoon want met hem moest ik een gesprek hebben. Na de kennismaking had hij een overmatige belangstelling voor mijn afkomst. Toen hij hoorde dat ik uit Java kwam, werd hij steeds enthousiaster en hij vertelde dat hij er ook was geweest en daar zijn dienstplicht had vervuld. Hij had er hele goede herinneringen aan overgehouden. Ik voelde al aan dat het goed zat met mijn sollicitatie. We begonnen over het werk te praten waarin ik moest vertellen over mijn werkervaring. Ik vertelde over mijn werk op de plantages en gezien zijn belangstelling dacht ik: dit kan niet meer stuk. Hij wist van de gevaren omdat er tijdens zijn legering ook al sprake was van militaire bewaking vanuit zijn onderdeel op de plantages. Hij was namelijk gelegerd geweest op West Java waar de meeste plantages waren.   Ik werd meteen aangenomen en kon direct beginnen. Hij begon gelijk met het opnemen van mijn persoonsgegevens. Toen kwam ook dat ik mijn adres moest opgeven,dat was even spannend. Ik kon niets anders opgeven dan de Gaaspstraat in Amsterdam-Zuid. Ik vertelde er maar meteen bij dat ik dus eerst een kosthuis moet vinden voordat ik aan de slag kon. Hij was zeer verbaasd en begreep er helemaal niets van. Ik heb hem toen gewoon

136

alles verteld en uitgelegd hoe de vork in de steel zat. Hij toonde er begrip voor en zei alleen dat ik me daar wel moest uitschrijven. Toen stond hij op en zei: "blijf even zitten, ik ben zo terug". Even later was hij terug en hij vertelde dat zijn moeder iemand kende die kostgangers had of iets van die strekking. En die had nog plaats. Hij vroeg of ik er belangstelling voor had of dat ik zelf al iets op het oog had. Ik vertelde dat ik graag op dit aanbod wilde ingaan. Hij heeft voor mij gebeld en ik kon nog de zelfde dag terecht in mijn nieuwe kosthuis De kosten waren Fl. 25,00 per week, inclusief eten, en mijn weekloon bedroeg Fl. 30,00 per week. Ik ben de volgende dag direct begonnen en kreeg een blauwe overal. Het inwerken ging vrij snel en al na een paar weken kreeg ik wat meer toegestopt door mevrouw van der Heuvel (zo heette de eigenares). "Omdat je zo je best doet", zei ze erbij. Ik werd ook een beetje bemoederd. Later ontdekte ik dat ik dagelijks meer klanten hielp dan mijn collega’s. Vaak holde ze naar de werkplaats als ze me zag aankomen. Ze vroeg dan of ik tussendoor nog naar dit of dat adresje kon gaan omdat die mevrouw zonder licht zat bijvoorbeeld. Ik deed dat altijd, maar die klusjes kostten ook de nodige tijd. Daardoor kwam ik vaak vrij laat pas weer terug op de werkplaats. Iedereen was dan meestal al naar huis. Maar zij bleef altijd op de zaak tot alle monteurs weer terug waren, ook al was de winkel al dicht. Ze vroeg dan of we dan samen nog een kopje koffie wilden drinken. Ik werkte daar met plezier.  Ik weigerde nooit, ik had nooit haast om naar mijn kosthuis te gaan. 

137

DienstIk heb er gewerkt tot augustus 1957. Toen moest ik opkomen voor de dienstplicht. Ik ben in Ossendrecht opgekomen en later bij de parate troepen in Nijmegen gelegerd.

Het is een bijzonder leuke en leerzame tijd geweest. Daar maakte ik toen pas kennis met de zeden en gewoonten van de Hollandse jongens. Ze kwamen uit allerlei soorten milieus.  Het was voor mij een leerzame tijd. Ik was ingedeeld bij de luchtdoelartillerie Al snel werd ik bevorderd tot stukscommandant. Ik had de leiding over een aantal jongens voor de bediening van een luchtafweergeschut. Twee maal per maand kreeg je een weekendverlof met een vrij vervoer voor de trein. Iedereen kon naar huis behalve als je kazernewacht moest lopen. In het begin heb ik daar wat centjes aan verdiend, ik nam dan

138

Met dit soort luchtafweer hebben we in dienst geoefend

de wacht over van jongens opdat ze met weekendverlof konden. Ik had mijn kosthuis toch opgezegd en had dus niet echt meer een weekendadres. Toen dat na een poosje opviel, kreeg ik

139

een ‘open vrij vervoer’ en kon naar iedere bestemming gaan in Nederland. Van deze mogelijkheid heb ik vrijwel direct gebruik gemaakt en had besloten naar Amsterdam te gaan. Ik had immers beloofd terug te komen op mijn verhaal over Laura. Ik had haar toen beloofd haar op te zoeken in Amsterdam. Haar adres had ik altijd zorgvuldig bewaard. Ik vond dat de tijd er nu wel rijp voor was na ruim 2 jaar verblijf hier in Holland. Ik had eerst mijn komst willen aankondigen maar zag er uit onzekerheid van af. Ik ga maar eerst kijken of ze daar nog wel wonen. Wellicht zal er wel een naambordje staan met van Doorn, zo heet haar man. Ik vroeg me af, zou ze nog wel weten wie ik was of is ze me al lang vergeten. Met al die twijfels stapte ik uit de trein op het Centraal station  in Amsterdam. Ik keek om me heen en dacht hier ben ik voor het eerst alleen op Nederlandse bodem gestapt en wat is er toch veel gebeurd in die 2 jaar. Nu weer met twijfels of het wel verstandig was Laura een bezoek te brengen. Al snel kwam ik er achter hoe ik in Amsterdam Oost moet komen en welke tramlijn ik moest hebben om in de Indische buurt te komen. Onderweg in de tram vroeg ik mezelf af zal ik straks aanbellen of zal het bij een verkenning blijven. Ik begreep mezelf ook niet waarom ik zo twijfelde. De straat en het huisnummer had ik vrij snel gevonden. Ik stond voor hun deur met het door mij gezochte naambordje. Familie van  Doorn. Vol spanning belde ik aan, ik zag door het kleine raampje in de voordeur dat het licht in het halletje achter de voordeur aan ging en hoorde direct daarna een licht geratel van de elektrische deuropener. Ik drukte de deur open en stond in een hel verlicht halletje voor een trap. Ik keek naar boven en herkende haar direct, ze stond

140

op de overloop op de eerste etage boven aan de trap. Ze herkende me niet direct. Ik was in militair uniform, In die tijd mocht je niet de kazerne in of uit in burgerkleding. Ik kwam immers rechtstreeks uit mijn kazerne in Nijmegen met mijn nieuw verworven weekend retourtje Nijmegen Amsterdam. Toen ze mijn stem hoorde en zei wie ik was slaakte ze een gil van vreugde. Boven aan de trap op de overloop hebben we elkaar omhelsd  van vreugde. In een klap waren al mijn twijfels verdwenen. Ik had toen het gevoel voor het eerst hier in Holland zo hartelijk te zijn ontvangen. Achteraf denk ik, het was niet alleen het gevoel het was de echte Indische gastvrijheid die ik voor de eerste keer mocht ontvangen hier in Holland. Al heel snel kwam er heerlijke koffie. Ze zag er heel goed uit en straalde van geluk, wat was ze toch mooi. Een van de eerste dingen die ik haar vroeg was ’ben je gelukkig?’Ze heeft mij  met een volmondig ja kunnen beantwoorden. Ik was blij met deze bevestiging. Ik vroeg waar is iedereen? Ze antwoordde mijn man is op zee en komt pas over een maand terug. Ik ben alleen thuis met mijn zoontje en greep me bij mijn hand en zei kom mee. Ze sleepte me als het ware de kinderkamer in en bracht me naar het kinderbedje. Kijk eens is dat niet een echte kleine Indo? Ik stond perplex naar het slapend mooi jongetje te staren. Ik moest het allemaal nog even verwerken. Ik keek  naar Laura ze stond daar stralend van geluk en als trotse moeder. Ik vroeg haar later of ze nog wel eens dat eenzame gevoel had die ze aan boord had. Gelukkig niet meer zei ze. Ze is helemaal opgenomen in de familie van haar man. De eenzaamheid en alle zorgen aan boord waren maar even zei ze. het was verdwenen toen ik jou hand op mijn schouder voelde. Toen

141

je me vroeg of  je wat voor me kon doen gaf ik nog zo’n raar antwoord door te zeggen dat ik je al eerder aan boord had gezien. Ik voelde me zo eenzaam en had zo’n behoefte aan een metgezel en had het geluk jou te treffen. Ik voelde me zeer vereerd maar zei plagend, je had geen andere keus wij waren als enigen die Nederlands spraken en bovendien allebei nog Indo ook. Laura was altijd spontaan en openhartig en zei bijna alles wat ze denkt. Zo heb ik haar in die 21 dagen aan boord leren kennen. Deze 3 weken waren best lang genoeg als je voortdurend in elkaars gezelschap bent. En zeker als je te maken hebt met zo’n openhartig mens als Laura. Aan boord dachten de mensen ook dat we een stel waren en het voortdurend uitleggen hoe het echt zat daar hadden we geen zin meer in. Ik was er trouwens trots op om zo'n mooie vrouw altijd in mijn nabijheid te hebben. Ik zei haar ook dat ik haar net zo veel nodig had als metgezel als zij mij. Ik werd bedolven met complimentjes dat ik altijd zo attent, geduldig en zorgzaam was. Ik maakte haar er nog op attent hoe goed ze voor mij gezorgd heeft toen ik 2 dagen beroerd en zeeziek was .Ze verzorgde mij in mijn hut bracht eten en drinken en zat uren achtereen  aan mijn bed. Ik zei dat het is echt wederkerig was en het klikte gewoon tussen ons. We hadden ook vaak de zelfde gedachten want ook zij koesterde de herinneringen die we aan boord samen hebben gehad en dat zegt ze me dan ook heel spontaan. Heel lang hebben we nog nagepraat over vele leuke gebeurtenissen aan boord die we samen hebben beleefd. Ik moest er blijven eten en ze maakte een eenvoudig Indisch gerecht klaar waarvan we ook samen lekker  hebben van zitten eten. Ook heb ik nog met de baby gesold  terwijl zijn

142

mama aan het koken was. Ik was er de hele dag en mocht niet eerder weg dan na het avondeten. Ze vertelde over haar huidige leven en hoe liefdevol ze opgenomen is in zijn familie. In de tijd dat hij op zee was is ze heel veel bij zijn moeder thuis die haar  als haar eigen dochter beschouwde. Maar Laura zou Laura niet zijn als ze zich ook niet om mijn leven bekommerde. Ze zei hoe moet het dan met jou, je moet je dienst nog uitzitten en daarna wat dan? Voor jou heeft de tijd door die diensttijd stil gestaan en eigenlijk heb je nog niets. Ik stelde haar gerust en attendeerde haar er ook op dat ik al op hele jonge leeftijd geleerd heb voor me zelf te zorgen en bovendien kon ik nog altijd terug komen bij mijn vorige baas. Hij had het mij trouwens al aangeboden. Ik heb haar zorg om mij toch zo veel mogelijk weg kunnen nemen. Het is echt een schat van een mens en hij boft maar met zo’n vrouw. Dit laatste heb ik haar ook gezegd en dat het geen compliment was maar dat ik het echt meende. Zo liep de dag tot mijn spijt sneller ten einde dan ik dacht en zou wensen. Het werd tijd om afscheid te nemen en ook echt afscheid. Ik heb gezien en geconstateerd dat ze haar leven goed op orde heeft en gelukkig is met haar  kind, haar huwelijk en zijn hele familie. Ik moet en mag er niet tussenbeide komen met zo’n vreemde relatie of vriendschap of een mengeling daarvan. Wat zeker is dat de dierbare herinnering aan ons samenzijn in mijn verdere leven bewaard zal blijven. We namen afscheid precies zoals het is begonnen aan boord met overvloedig veel tranen. We zeiden geen van beiden tot ziens want ook zij voelde dat we elkaar niet meer zouden zien zonder dat dit is uitgesproken. Als verdoofd met een intens gevoel van grote leegte doordat er iets

143

dierbaars verloren is gegaan  ben ik naar Nijmegen terug gereisd. Ik kwam pas nabij het einde van mijn terugreis bij zinnen. We hebben elkaar nooit meer gezien of wat van elkaar gehoord. Dat  deze herinnering nog steeds bij mij voortleeft blijkt wel uit dit relaas, het is immers reeds meer dan 50 jaar geleden dat dit ons overkwam. Nu vandaag in de laatste fase van mijn leven zou ik dolgraag willen weten hoe of het hun is vergaan maar weet  ook dat ik er niet meer achter zal komen. Weekenden later ben ik naar Middelburg afgereisd om mijn voormalige werkgever te bezoeken in Middelburg. Ik wou even terug ook om de mensen met wie ik werkte weer te ontmoeten. Ze hadden mij gemist. En mevrouw vroeg meteen of ik daar weer op de vrije weekenden zou willen komen werken. Het ging alleen om reparaties op de werkplaats. Niets werd er in die tijd weggegooid, alles werd gerepareerd van koffiezetapparaten tot theelichtjes en nog veel meer. Ik zei: ‘doe mij maar een slaapplaats hier ergens op de zaak’ en bleef daarna hele weekenden in Middelburg om alle reparaties weg te werken. Toen had ik ook een weekendadres en dat was aantrekkelijker dan wachtlopen. Zo verliep mijn diensttijd. Op een ongelukkige dag kreeg ik het nare bericht uit Indonesië dat ma Zonnenberg na een kortstondige ziekte, moeder van mijn vriendin Ciska,is overleden. Ciska was in Indonesië gebleven omwille van haar moeder. Ik voelde me machteloos zo ver weg en onbereikbaar om afscheid te kunnen nemen. Uiteindelijk vertrok ze met haar broer, haar jongere zusje en haar 2

144

jongere broers  ook naar Nederland. Ciska had de taak van haar moeder overgenomen door voor haar broer, haar jongere zus en haar andere broers te zorgen. Ook hier in Holland aangekomen heeft ze samen met haar broer er voor gezorgd dat ze in het begin als een gezin bij elkaar konden blijven. Het was in 1957 dat Ciska met haar broers en vele repatrianten in Rotterdam met de Sibajak

aankwam. Als een verkleumd musje stapte ze van boord en spoedde ze zich naar de ontvangsthal. Hier werden de mensen ingedeeld en kregen ze een bestemming, verspreid over het hele land. Ciska kwam met de anderen terecht in

145

een contractpension als tijdelijke opvang in Scheveningen. Na wat omzwervingen in Den Haag kwam ze uiteindelijk in de Sillestraat in Den Haag terecht. Ze woonde in bij een oude dame, mevrouw de Baan, die alleen in een vierkamerwoning woonde. Ciska huurde daar 1 kamer met gebruik van keuken. Hier voelde ze zich dan ook eindelijk thuis. Mevrouw de Baan was weduwe en ook kinderloos en heeft vanaf 1920 in dat huis gewoond. Haar man was hoofd timmerman en werkte in die hoedanigheid in het Bronovo ziekenhuis. Dikwijls kookte Ciska voor twee en ze aten dan gezamenlijk de warme maaltijd. Ze konden het heel goed met elkaar vinden. Ciska is daar, zoals verderop in mijn verhaal nog zal blijken, nog heel lang blijven wonen.

                                            Ciska was hier 20

Wonen en werken in de RandstadIn 1959 kwam ik uit dienst en dat voelde weer als een afscheid. Het was toch de plek waar ik een tijd gewoond en gewerkt had. Een echt thuis buiten de kazerne had ik al die

146

tijd niet en ik heb de diensttijd als heel prettig en leerzaam ervaren. Later hoorde ik van jongens die zich stierlijk hebben verveeld tijdens het vervullen van hun dienstplicht. Daar heb ik nooit last van gehad. In die tijd (1957-1959) werd je toch voortdurend bezig gehouden, van verveling was absoluut geen sprake. Kort voor ik de dienst mocht verlaten, moest ik bij de kazernecommandant komen. Hij vroeg me of ik er niets voor voelde om bij te tekenen. Dat heette toen ‘kortverband vrijwilliger’. Ik was zeer verbaasd maar heb hem er toch maar voor bedankt. Waarschijnlijk hadden ze in de gaten dat ik er geen hekel aan had om als militair rond te lopen. Maar het leek mij een leukere uitdaging om in de burgermaatschappij weer iets te gaan doen in elektronica. Ik vertok naar de Randstad en vond ook direct een baan in Den Haag bij General Electric in de 1e Van de Kunststraat. Ik ging tijdelijk bij mijn oudere broer inwonen in s’Gravenzande. Het viel in het begin ontzettend tegen, ik moest weer helemaal van onder af aan beginnen, de Indonesische technische diploma’s waren niets waard en ik begon op mijn 21ste jaar als ongeschoolde arbeider. In dit grote bedrijf hadden ze toch wel andere eisen dan in het familiebedrijfje in Middelburg waar ik als elektricien werkzaam was. Na nog geen jaar daar ben ik op zoek gegaan naar ander werk omdat ik geen vooruitzichten binnen dat bedrijf had en geen kans zag om een of andere bedrijfsopleiding te volgen. Ik vond toen werk bij Van der Heem in Den Haag aan de Maanweg en heb daar uiteindelijk bijna 25 jaar gewerkt. Met mijn eerste Batavus bromfiets die ik op afbetaling kocht, reed ik dagelijks van s’Gravenzande naar Den Haag. Vaak reed ik dan na werktijd eerst naar de Sillestraat om even bij Ciska

147

te zijn.                  De volksverhuizing en opvang in Nederland               

Hoe het verder ging met het verloop van de grote golf repatrianten Op het internet (dedokwerker.nl) vond ik een stuk geschreven door Maria Knijn wat voor mij en mijn tijdgenoten zeer herkenbaar moet zijn. Ze beschrijft hierin de volksverhuizing uit Indonesië van de Indische gemeenschap in de jaren ’50. Van heel dichtbij heb ik het bij Ciska en haar broers en mijn broer Frits met zijn gezin en bij andere familieleden kunnen mee beleven. Ik behoorde echter bij de regeling voor de Alleenstaande Minderjarige Repatriant

Hieronder volgt een kopie geschreven doorMaria Knijn     

Naar aanleiding van een artikel in een door Jopie Loos geschreven blog reageerde Maria Knijn van indosite.nl. Zij vroeg of er ook aandacht kon worden besteed aan de Indische families die in de jaren 50 naar Nederland kwamen en in de buitenwijken van Amsterdam, Slotermeer, Slotervaart, Geuzenveld en Osdorp woonden. De vriendjes van Maria waren Nederlandse en Indische kinderen, die in feite natuurlijk net zo Nederlands waren als de rest. Nu gaat er een discussie over of zij allochtoon zijn of Nederlander. Belachelijk vindt Maria. Zo zegt zei: "Bij ons op school zaten veel Indische kinderen, later kwamen daar ook kinderen uit de Molukken bij en helemaal niets hierover vind ik op uw site over Amsterdam. Wij zijn kennelijk de Indo's vergeten? Gaat

148

het Indisch erfgoed verloren? Of is het zo dat zij zo geïntegreerd zijn dat ze niet opvielen?"     Aan deze oproep geeft Jopie Loos graag gehoor              

 "Hier een stuk dat niet mag ontbreken bij Amsterdam.........."

 De Indische diasporaNa de Tweede Wereldoorlog werd Indonesië in 1949 onafhankelijk en kozen de meeste Indische mensen voor repatriëring naar Nederland. De Indonesische regering gaf de Indische Nederlanders in 1949 twee jaar de tijd om te beslissen of men het Indonesisch staatsburgerschap verkoos (warga negara asing.) Slechts een beperkt aantal Indo's koos hiervoor. Velen kwamen na verloop van tijd op dit besluit terug omdat hun maatschappelijke positie in het nieuwe Indonesië sterk onder druk stond. Het gevolg was dat velen daarna alsnog kozen voor migratie naar Nederland ('spijtoptanten') en de Nederlandse nationaliteit verkozen boven de Indonesische nationaliteit. Ruim 300.000 Indische Nederlanders repatrieerden tussen 1946 en 1964 in vier golven naar Nederland; 50.000 van hen emigreerden weer, onder andere naar de Verenigde Staten en Canada en Nieuw Zeeland.

De eerste jaren in NederlandIndische mensen tonen zich over het algemeen sterk aanpassingsbereid, al  was dit ook een vorm van zelfbehoud. Veel Indische gezinnen werden in Holland eerst in contractpensions opgevangen en zelfstandige huisvesting werd alleen gehonoreerd als men zich

149

geassimileerd gedroeg. In die periode was er vanuit maatschappelijke organisaties en overheid sprake van een vorm van betutteling van de Indische gemeenschap in combinatie met een benepen opvatting over de groep, met name in de jaren '50. Nederland stelde culturele verschillen gelijk met culturele achterstanden. Bovendien wilde Nederland zo snel mogelijk het hoofdstuk van de koloniale geschiedenis afsluiten.

In stilteHet steeds maar ingesteld zijn op je aanpassen aan je Nederlandse omgeving kan als gevolg hebben dat Indische mensen hun eigen culturele achtergrond steeds meer onderdrukken of ontkennen. Over de traumatische ervaringen tijdens oorlog en Bersiap werd gezwegen, aangezien men in Nederland door de eigen oorlogservaringen geen tijd had om naar de 'verhalen' van de Indische Nederlanders te luisteren. Als niemand in je omgeving interesse toont voor je achtergrond houd je zowel de goede als slechte herinneringen aan vroeger maar liever voor jezelf. Kinderen van 1e generatie Indische ouders stuiten, als gevolg daarvan, vaak op de 'geslotenheid' van hun ouders als het gaat om het Indisch verleden in Indië. Wat je kwetsbaar maakt daar praat je niet makkelijk over. De ervaringen in de oorlogstijd, met name de Japanse bezetting en de Bersiapperiode, heeft de situatie extra gecompliceerd voor de 1e generatie en ook voor kinderen daarvan die kort voor de Japanse bezetting geboren werden. De combinatie van enerzijds de dierbare herinneringen aan Indië, maar anderzijds ook de trauma's

150

van de oorlogstijd hebben het terugblikken op de verleden tijd voor veel Indische mensen uit de eerste en soms 2e generatie extra gecompliceerd. Bij een deel van de eerste generatie Indische Nederlanders komt pas nu op hoge leeftijd de behoefte naar boven om te vertellen over de dingen die zij in hun leven hebben meegemaakt en waarover zij altijd hebben gezwegen.

ContractpensionsDe huisvesting:Vanwege de woningnood werden de Indische Nederlanders tijdelijk gehuisvest in zogenaamde contractpensions, veelal gelegen in toeristische gebieden die - zeker in die krappe naoorlogse - periode - een overschot hadden aan hotels. De hotels die als contractpension werden aangenomen waren meestal zwaar verouderd en verkeerden in slechte staat. Vaak moesten hele gezinnen op een of twee kleine achteraf kamertjes bivakkeren. De kamers waren klein en voorzien van een enkele wasbak met alleen koud water. Bij veel hotels was het meubilair vaak slecht. De veren schoten bij wijze van spreken uit de fauteuils en het gebeurde niet zelden dat een stoel het begaf als iemand erop ging zitten. Dat het plaatsen in een kleine ruimte van zoveel verschillende mensen uit een land waar men net twee oorlogen achter de rug had (Jappentijd en Bersiap periode) vaak tot onderlinge sociale problemen en soms tot gewelddadigheden in het pension leidde is duidelijk.

151

WesterborkEen groep Indische Nederlanders werden vanaf 1950 in voormalige concentratiekampen gezet o.a. het voormalig Judendurchgangslager Westerbork dat toen de naam 'De Schattenberg' kreeg. Oud-bewoners van De Schattenberg komen aan het woord en vertellen over het leven in het kamp maar ook van hun latere geschiedenis.

Paleis het LooDe film toont het verhaal van een vrouw die met haar gezin samen met zo'n 50 andere gerepatrieerden opgevangen werd in paleis Het Loo. Prinses Wilhelmina had een vleugel van haar paleis ontruimd en gereed laten maken voor de opvang van Indische gezinnen. Personen die hier gewoond hebben denken met positieve gevoelens terug aan deze periode in hun leven. Prinses Wilhelmina zorgde als een moeder voor haar gasten en Koningin Juliana kwam regelmatig met een breiwerkje op bezoek in de recreatiezaal. Men mocht er spelen in de tuin en in de bossen, had volop ruimte en op het eten na (dit werd verzorgd door een naburig restaurant!) leek het bijna wel op een vakantieoord

Het eten:De bevolkingsgroep die in Indië een hoogstaande eetcultuur had ontwikkeld, moest hier gaan wennen aan de naoorlogse Nederlandse kost. Elke dag aardappels, groenten en vlees van mindere kwaliteit, 's morgens pap en brood met reuzel, het waren geen uitzonderingen. Het feit dat de pensionhouder een vast bedrag per gast kreeg uitgekeerd dat hij naar eigen goeddunken mocht besteden

152

had zijn effect op de kwaliteit van het voedsel. "Dat de omstandigheden zo slecht waren heb ik echt nooit geweten. Ik dacht ook dat mijn moeder altijd goed was opgevangen toen ze naar Nederland kwam. Toen ik haar er laatst naar vroeg zei ze dat ze in een gezin zat en dat de mevrouw heel onaardig was. Al heel vroeg moest het licht uit en elke avond kregen ze hele vieze pudding door mevrouw zelf gemaakt. Ze konden de pudding nooit weigeren en mijn moeder en zus gaven de pudding stiekem aan de hond. Maar tot overmaat van ramp werd die hond er misselijk van en kotste de hele pudding uit. Betrapt dus!" Zelf koken mochten de mensen in de contractpensions over het algemeen niet, hoewel het op de kamers stiekem wel geprobeerd werd. Saté maken op een omgekeerde strijkbout, rijst en sambal klaarmaken op een klein elektrisch komfoortje. Vanwege het brandgevaar waren de pensionhouders hier uiteraard niet gelukkig mee.

Baden:Er waren onvoldoende toiletten op de gang, zodat lange wachtrijen ontstonden en er was vaak maar één badkamer voor het hele hotel. De hygiënische omstandigheden waren zelfs voor die tijd vaak slecht. "Mensen die in Indonesië gewend waren iedere dag drie keer in bad te gaan, moesten op zaterdagmiddag uren in de rij staan om enkele minuten te kunnen douchen. Na tien minuten, klaar of niet klaar, ging de warmwaterkraan dicht. Op andere dagen was baden niet mogelijk."

153

Kleding:Omdat de meeste mensen niet meer bij zich hadden dan wat lichte zomerkleding werd er in eerste instantie door de overheid voor kleding gezorgd."We werden meteen naar een grote loods van het rode kruis gebracht. Daar lagen op de grond bergen gebruikte kleding. We moesten er zelf maar wat uittrekken waarvan we dachten dat we het konden gebruiken. Kleding voor de kinderen moesten we altijd te groot nemen: ze moesten 'op de groei' zijn."Later kregen de mensen kledingvoorschotten waarmee ze in speciale winkels zelf kleding mochten gaan aanschaffen. Dit voorschot moest later helemaal terugbetaald worden."

Terugbetaling:Waarvan veel mensen niet op de hoogte zijn en wat de meesten vaak ook verbijsterd is het feit dat de repatrianten alles zelf hebben moeten terugbetalen. Ze kregen hun wekelijkse zakgeld van de contactambtenaar, maar wat er niet bij werd verteld is dat van ieders salaris 60% werd ingehouden voor kost en inwoning. Ook de kleding en meubelvoorschotten (als men een huis had toegewezen gekregen) moesten tot op de laatste cent worden terugbetaald. Veel Indische Nederlanders van de eerste generatie hebben tot aan hun dood maandelijks nog een vast bedrag moeten afstaan.

De ontvangst in Nederland:Het was voor de eerste keer in de geschiedenis dat zo'n grote groep mensen uit het buitenland in een keer

154

Nederland binnen kwam. De reacties van de Nederlandse bevolking, in die tijd absoluut niet gewend aan medeburgers uit een andere cultuur en absoluut onwetend over het dagelijkse leven in Indië, waren vaak ontactisch en zelfs pijnlijk. Indische mensen voelden zich Nederlander en waren opgevoed met een groot aantal elementen uit de Nederlandse cultuur. Hier werden ze bekeken alsof ze regelrecht uit de jungle kwamen. Vragen als: "Woonden jullie daar in een hut?", "Leuk dat u nu ook eens in een auto kunt rijden" of "Waar hebben jullie Nederlands leren spreken?" geven aan dat de gemiddelde Nederlander er absoluut geen idee van hadden hoe men in Indië leefde. Ik was zes jaar en klein van stuk. In Indië had ik al een jaar op school gezeten en was dus in leerstof voor op mijn klasgenootjes. In de eerste schoolweek kreeg ik een bolletje wol en twee naalden. Ik had er geen benul van wat ik daarmee moest doen. De juffrouw kwam langs en schudde haar hoofd. Vervolgens tilde ze mij op en zette mij op de tafel. Tot de klas zei ze: "Kijk eens kinderen, dit is nu een kindje uit dat arme, achterlijke land waar wij zilverpapier voor moeten sparen!" Ik mocht een keer bij een Nederlands vriendinnetje thuis gaan spelen. Ik werd midden in de kamer op een stoel gezet en de hele familie liep om mij heen alsof ik een buitenaards wezen was. Toen ik wat vroeg aan mijn vriendinnetje was de hele familie verbijsterd: "Kijk, het aapje kan ook praten!"

155

Nederlandse diploma's

Behaald in Nederlands-Indië werden hier niet erkend of in het gunstigste geval minder gewaardeerd. Heel vaak kregen Indische Nederlanders werk dat fors onder hun niveau lag. Door volharding en hard werken slaagden zij er in tijdens hun loopbaan uiteindelijk op te klimmen tot de hoogste functies.

De contactambtenaar en maatschappelijk werksterVan overheidswege stelde de overheid ambtenaren aan die de nieuwkomers moesten begeleiden in hun overgang naar de Nederlandse maatschappij. Als de mensen geluk hadden troffen zij een ambtenaar die zelf ook ooit in Indië had gewoond en dus begrip had voor de problemen die mensen hier tegenkwamen. De contactambtenaar regelde de zaken met allerlei instanties, regelde geldzaken (inhouding!) en zakgeld, bemiddelde bij woningbouwcorporaties voor woonruimte en hielp bij het inrichten van de inmiddels verkregen nieuwe huizen. De maatschappelijk werkster stond mensen bij in sociale en medische problemen en bemiddelde bij conflicten in het pension.

Djangan loepah!De overheid vond dat de Indische Nederlanders zich zo snel mogelijk dienden aan te passen aan de gebruiken in de Nederlandse samenleving. Daarom liet het ministerie een losbladig boekje uitgeven met als titel: "Djangan loepah! - Niet vergeten!". Daarin stonden (opvoedkundige) adviezen,

156

instructies, wijsheden, geldtips etc. Helaas werd het boekje geschreven door Nederlandse huishoudschoolleraressen die absoluut geen enkele binding hadden met Indië en geen flauw benul hadden van de leefwijze van de bevolkingsgroep die daar vandaan kwam .Door het kinderachtige taalgebruik en de betuttelende inhoud was het boekje vaak een belediging voor de mensen voor wie het bedoeld was. Zo werd er uitleg gegeven over "Nederlandse familiefeesten". Sinterklaas en Kerst, Koninginnedag werden al voor de oorlog in Indië gevierd. We leerden in het boekje hoe we aardappels moesten schillen. In Indië schilden wij met het mes van ons af. Hier moesten wij 'naar ons toe schillen'. We vroegen aan de maatschappelijk werkster: "Als je zo schilt, smaakt de aardappel dan ook anders?"Met vriendelijke groeten Maria Knijn

Naschrift Jopie Loos:  Een fraai geschreven stuk dat goed beschrijft wat zich in de ziel van een bijna vergeten bevolkingsgroep nog dagelijks afspeelt. Misschien klopt het dat Indische families te goed geïntegreerd zijn.Hoe iets goeds dus ook tegen je kan werken.

                                     

                                                                     

157

158

159

Onze trouwdag  

                

 Op 21 juli 1961 traden we in het huwelijk. We trouwden in het stadhuis van s’Gravenzande en vierden daar in een bescheiden zaaltje ons huwelijksfeest. s’Gravenzande was in die tijd nog maar een klein dorpje met weinig naoorlogse

160

nieuwbouw.  De melkboer kwam in die tijd nog aan huis. Met deze melkboer kwam het feestje op gang. Ik sprak hem op een dag aan toen hij onze dagelijkse fles melk kwam bezorgen. Ik zei: "Ik wil een  hoop frisdrank en bier bij je bestellen". Zo, gaat u een feestje geven?’, vroeg hij. Ik legde hem uit dat ik zou gaan trouwen en daarna natuurlijk ook feest wilde vieren. En ik vertelde hem dat ik dat zaaltje in de Dorpstaat er voor af wilde huren en of hij de drank dan daar kon bezorgen. Tot mijn verrassing zei hij mij dat hij het feestje ook wel kon verzorgen. "Ik zorg dan voor drank en eventueel ook sterke drank,koffie gebakjes en serveersters. Als u ongeveer het aantal genodigden opgeeft, kan ik een prijsopgave voor u maken. De drank kunnen we dan later afrekenen aan de hand van de lege en aangebroken flessen." Die prijsopgave vond ik in stilte wel belangrijk want wij hadden namelijk niet zo veel te besteden. Zelf had ik, mede door mijn diensttijd, niet zoveel kunnen sparen. Maar Ciska was direct na aankomst in Holland gaan werken en zij had wel wat opzij kunnen zetten. Ze heeft hier in Holland maar één werkgever gehad en dat was de Post Cheque- en Girodienst. Ik ging gelijk op het voorstel van onze melkboer in en het werd toch nog een leuk feest. Na ons huwelijk heeft Ciska nog ongeveer 2 jaar gewerkt totdat onze oudste dochter werd geboren. Maar later meer hierover. Na ons huwelijk kwam ik ook in de Sillestraat te wonen. Mevrouw De Baan had Ciska niet langer meer voor haar alleen en ik mocht er bij komen wonen. We mochten een extra kamer huren en zijn er heel lang gebleven. In 1963 overleed mevrouw de Baan waarschijnlijk van ouderdom. Ciska heeft haar nog tot een

161

paar dagen voor haar dood verzorgd en toen is ze opgenomen in het Bronovo ziekenhuis en daar overleden. Van de toenmalige huisbaas mochten we er blijven wonen. We hebben er uiteindelijk tot 1998 gewoond, dus 37 jaar. Na 2 jaar in de Sillestraat te hebben gewoond, werd onze oudste dochter1963 geboren. Ons tweede kind, een zoon werd geboren1965 en de jongste een zoon kwam als nakomertje zeven jaar later en werd geboren1972. Vol trots kunnen we zeggen dat ze samen met hun partners acht kinderen hebben voortgebracht.

     Hier zijn we compleet met 3 generaties in 2008        

Vier jongens en vier meisjes, geboren tussen 1992 en 2007

162

Hoe het verder ging bij van der Heem

Maar terug naar Van der Heem. Dat bedrijf maakte consumentenelektronica voor het merk Erres. Hier werd ook de Solex-bromfiets in licentie gefabriceerd. Het eerste jaar werkte ik op de luidsprekerfabricage aan de lopende band. Zeer geestdodend werk. Ik ben direct begonnen aan de beschikbare bedrijfscursussen om van die lopende band af te kunnen. Zo lukte het mij om op de afdeling TV fabricage als controleur te gaan werken. Langzaam, heel langzaam wist ik mij telkens weer een treetje hoger op de maatschappelijke ladder te werken. Wel had ik last van de slechte bedrijfsresultaten van dat bedrijf. Daardoor werd er vele malen gereorganiseerd. Eerst ging Van der Heem samen met Indola en werd het IndoHeem. Indola maakte shampoo en dergelijke en wij  fabriceerden haardrogers en alle andere elektrische kappersbenodigdheden. Daarna werd IndoHeem opgekocht door Philips. Alle Erres-producten werden Philipsproducten. Na een poosje bleek dit ook niet te werken en stapte Philips over op de fabricage van randapparatuur voor computers.

163

 Dit leek aanvankelijk een groot succes, maar niet voor heel lang. Toen werden we Unidata en ons assortiment aan randapparatuur voor grote computersystemen werd fors uitgebreid. Maar nog steeds onder de vleugels van Philips. Na enkele jaren kwam er weer een reorganisatie en we werden Philips Data Systems. Bij deze reorganisatie vielen voor zover ik me kon herinneren de meeste ontslagen. Dit ging daarna jaren goed en ik ben toen groepsleider geworden van een productieafdeling. Vaak ging ik ook weer op cursus, meestal in Apeldoorn, om kennis op te doen van de nieuw te bouwen en te testen randapparatuur. In Apeldoorn zat namelijk het opleidingsinstituut van Philips voor computers. En ondertussen zat ik ook in mijn tweede jaar van een opleiding aan het Haags Radio Instituut Ik klom toen weer een treetje hoger en kreeg een select groepje onder mij dat hoogwaardige militaire apparatuur maakte voor een Zwitsers bedrijf. Ik was verantwoordelijk voor de totale productie en test.

164

Eigenhandig mocht ik dat opzetten en ik ben daarvoor ook enkele keren naar Zwitserland geweest. Het meest lastige was de tijdsdruk die het afleverschema met zich mee bracht. Altijd was er de dreiging van een boeteclausule die boven je hoofd hing. Er werden ook zeer hoge eisen gesteld aan de producten en er was altijd militair toezicht aanwezig, een landmacht kapitein. Het product moest voldoen aan strikt omschreven militaire eisen. Dit heb ik na 5 jaar met plezier kunnen afronden. Data Systems werd toen ook gereorganiseerd en er bleven nog maar zo’n honderd personeelsleden over. En dan te bedenken dat deze vestiging onder de eerste naam Van der Heem in zijn hoogtijdagen meer dan 3000 personeelsleden telde. Ik werd nu groepsleider van een testgroep met een nieuwe naam, Data Entry. Ook deze groep van honderd werd later weer uitgedund. Er bleven nog maar veertig personeelsleden over en weer zat ik daarbij. Het is voor mij werkelijk een wonder dat ik na iedere reorganisatie weer een nieuwe plaats kreeg toegewezen of mijn functie kon behouden. Toen ik bij Van der Heem begon, werkten er 1500 mensen en tot aan de eerste reorganisatie was dat aantal dus verdubbeld. Op het laatst werkte ik nog met veertig mensen. Het werkpakket dat we met die laatste veertig personen toebedeeld kregen, bestond op den duur alleen nog maar uit uitbesteed werk. Dus altijd tijdelijk werk uit andere fabrieken. Het waren vaak kleine projecten van andere grote Philips bedrijven die aan ons werden uit besteed. Kennelijk vonden ze het zelf niet de moeite waard of ze hadden er geen capaciteit  voor. Het was altijd zeer onzeker of er weer nieuw werk kwam. Het stemde me heel bedroefd en vroeg me af is dit nu alles wat het leven me te

165

bieden had. Dit bedrijf was zo’n bloeiend bedrijf  Wat is er nu van over?  Ik bevind ik me in een sterfhuis en verwacht binnenkort een definitieve sluiting. Bijna 25 jaar heb ik hier mij ten volle ingezet om toch iets te bereiken en iets hoger te komen op de maatschappelijke ladder. Ik was altijd een loyale medewerker geweest die hart heeft voor de zaak. Is dit nu echt alles wat ik kreeg  toebedeeld.? Ik was inmiddels 50, ik moest er niet aan denken dat ik werkloos raakte. Ik had mijn strijdlust nog lang niet verloren, bovendien moest  ik er ook niet aan denken dat ons gezin moest rondkomen van uitkering. Tegen beter weten in was je als  50 jarige haast kansloos om nog aan een baan te komen. Je was te oud en verdiende te veel om als beginneling ergens te kunnen starten. Ik wou niet langer wachten, zoals de meesten, op de “OPROTPREMIE” die je krijgt als de zaak definitief sluit. Ik was vast besloten mijn jarenlange ervaring in de strijd te gooien en nogmaals te solliciteren  naar een nieuwe baan. Ik ben begonnen met alle functies die ik heb gehad op papier te zetten. Het bleek uit het dossier van personeelzaken(HR)  meer te zijn dan dat ik dacht. Alle opleidingen en cursussen  heb ik ook op een rijtje gezet. Mijn eerste optie was natuurlijk werken in een Philips bedrijf dit om geen pensioenbreuk op te lopen. Gelukkig had ik de volle medewerking van onze HR die er ook in geloofde dat er een kans van slagen was. Mijn eerste sollicitatiebrief met mijn CV stuurde ik naar die andere Philips bedrijf hier in Den Haag. Na enkele weken kreeg ik van mijn personeelschef het bericht dat er naar mij is geïnformeerd door haar collega van dat andere Philips bedrijf. Al heel snel kreeg ik een oproep voor het eerste gesprek. Er was een vacature voor een leidinggever bij de

166

kwaliteit dienst Vol spanning maar goed voorbereid ging ik dat gesprek in. Natuurlijk heb ik tijdens mijn voorbereiding er sterk rekening mee gehouden op een afwijzing vanwege mijn leeftijd. Ik werd ontvangen door de secretaresse van de hoogste baas van afdeling kwaliteit en bij hem aangekondigd. Ik kwam binnen en stelde me voor en ook aan iemand van HR. Het gesprek verliep  heel ontspannen ook ik was totaal niet nerveus omdat ik toch ook rekening hield met een afwijzing. Ik moest veel toelichting geven over de groepen waaraan ik leiding had gegeven en hoe groot of ze waren. Hij was op zoek naar een leidinggever die was opgewassen tegen een “relatief lastige groep” zoals hij het noemde. Hij wist dat ik in het verleden ook de leiding had over een klein groepje kwaliteit controleurs. Dit las hij uit mijn CV. Verder liep het gesprek naar mijn oordeel goed. Ik had wel de indruk en het gevoel dat ze dachten dat ik maar een matige belangstelling had voor deze baan. Maar ook dacht ik dat ze wel vonden dat ik een goede staat van dienst had. Aan het eind van het gesprek kreeg ik nog een toelichting van de dame van personeel zaken. Ik zou binnen niet al te lange tijd bericht krijgen voor een 2e gesprek of het bericht krijgen dat de keus op een andere kandidaat is gevallen. Mocht er een 2e gesprek komen  zal de groep waaraan leiding aan gegeven moet worden er ook bij aanwezig zijn. Ik ging weer weg en wist werkelijk niet  wat ik er van moest denken. Ik werd daarna tot mijn grote verbazing al snel opgeroepen voor een 2e gesprek. Eerst kreeg ik een gesprek met de baas alleen. Hierin vertelde hij mij dat nogmaals dat het een vrij moeilijke groep was die al een poos zonder  leiding zat. Ik zei dat ik ook wel meer met moeilijke groepen had

167

gewerkt. Meestal kennen deze mensen beter hun rechten als hun plichten merkte ik op. Als ik er leiding aan zou willen geven  zou ik wel de vrije hand hierin willen hebben. Hij ging er alleen op in voor wat betreft de rechten en plichten wat hij ook beaamde. Ik kreeg eerst een korte rondleiding door alle productie afdelingen van de hele fabriek. Hij wees me ook de keurige bureautjes waar deze mensen de eindproducten kregen aangeboden ter afname. Wat klinkt dat deftig en formeel zei ik nog. De meeste van deze plekken waren niet bezet en vroeg waar of ze dan wel waren. Ze hebben een gezamenlijk kantoor waar ze hun keur rapporten maakten en op afroep op de afdelingen kwamen. Ik zei dat ik het heel vreemd vond dat ze niet gewoon op de afdelingen zaten waar ze hun werk moesten doen. Het waren toch keurige bureautjes compleet met telefoon. Hieruit kon ik al concluderen dat er sprake was van over capaciteit en dus dat ze geen  volle dagtaak hadden. Toen kwam de confrontatie met de groep. Ik merkte gelijk al op dat deze mensen in een rijk florerend bedrijf werkten en inderdaad veel meer op de hoogte zijn van hun rechten en veel minder wisten wat hun plichten waren. Ik heb hun ook kenbaar gemaakt dat er hoog nodig een gedetailleerde functie omschrijving nodig was. Het was er niet en zei dat ik het in ieder geval zou aanbevelen, de groep was daarmee eens. Ik zei er later ook bij dat dit per individu  goed van pas kwam bij de jaarlijkse beoordeling en men elkaar ook hierop zou kunnen afrekenen. Het is al zo lang beloofd en hoe denkt u het dan te laten maken.  Ik zei dat het niet zo moeilijk was een arbeidsanalist, de directe leidinggever en betrokken persoon zullen het moeten samenstellen. Dat laatste vond men toch wat

168

minder prettig klinken had ik gemerkt. De arbeidsanalist had immers ook de taak naar de dagvulling te kijken en daarvoor ook tijdwaarnemingen  moest verrichten. Zo hebben we elkaar zitten aftasten en hebben de mensen mij overspoeld met heel veel vragen. De baas heeft hoofdzakelijk alleen geluisterd en mengde zich nauwelijks in het gesprek. Als hij niet wat aanvullende vragen had, naar mij toe gericht, was ik vaak tijdens mijn betoog er niet eens meer bewust van zijn aanwezigheid. Na afloop werden de mensen bedankt voor hun aanwezigheid en bijdrage en konden gaan. Ik moest nog even blijven en vroeg me mijn mening over deze groep. Ik zei dat ik heel andere mensen gewend was. Vooral de laatste jaren, onze mensen deden zo verschrikkelijk hun best om hun baan te behouden en waren zo ontzettend gemotiveerd. Hier kon ik goed merken dat ze niet eens ten volle waarderen dat ze een baan hadden. Bovendien bespeurde ik bij sommigen dat ze dachten werkelijk onmisbaar te zijn. Uiteindelijk vroeg hij ten slotte of ik deze baan nog wel ambieerde. Het klonk alsof hij dacht dat ik deze baan niet wou. Verbaasd moest ik hebben geklonken “natuurlijk wil deze baan” Mijn huidige baan stond  immers op de tocht en bovendien vond ik het weer een nieuwe uitdaging. En zo ben ik op mijn 50e jaar toch nog aan een baan gekomen. Langzaam heb ik er een productieve afdeling van kunnen maken tot ieders tevredenheid. Als eerste heb ik de overbodige kantoorruimte laten ontruimen en een ieder op de afdeling laten zitten waar hij of zij haar of zijn werkzaamheden moest verrichten. Het aan het eind het gereed product aanbieden en het dan goed of afkeuren, daar heb ik snel een eind aan gemaakt, Het eindproduct werd voor aflevering

169

aan de klant wel gekeurd door onze mensen maar met bijna de overtuiging dat het goedgekeurd zou worden. Onze kwaliteit mensen hebben we ook controles laten uitvoeren tijdens het proces en dat kreeg van mij de naam procescontrole, hiermee heb ik de overcapaciteit van onze mensen kunnen benutten en het afkeuren tot een minimum kunnen beperken . Met de controles tijdens het proces konden veel fouten worden voorkomen en op tijd worden hersteld wat resulteerde in een foutloos eindproduct en een vlottere doorlooptijd. Al heel snel waren de kwaliteit resultaten zichtbaar verbeterd. Wekelijks werden ook deze resultaten gepubliceerd en verstuurd naar alle belanghebbenden Het ging niet altijd even makkelijk en enkelen hebben naar een andere functie binnen het bedrijf gezocht waarbij ik ze mijn volle medewerking heb gegeven en begeleid heb naar hun nieuwe functie. Veel reorganisaties volgden en Philips Telecommunicatie werd uiteindelijk over genomen door het Amerikaanse AT&T. Hierdoor veranderde ook de stijl van werken en langzaam verdween de Philips cultuur. Misschien was het wel echt Amerikaans, loon naar prestatie. Enkele Jaren later werd via een reorganisatie mijn baas naar vestiging Huizen overgeplaatst. Ik mocht hem, in een wat gewijzigde vorm opvolgen. Intussen had ik al enige promoties achter de rug en behoorde tot het hoger personeel met betere arbeidsvoorwaarden. Deze functie heb ik tot aan mijn pensionering met grote voldoening vervuld.

170

Het Philips communicatiegebouw in Den Haag

171

Tot SlotHet is gegaan zoals het moest gaan en er is geen enkel gevoel van wrok overgebleven. Soms ben ik wel een beetje jaloers op de kinderen die nog steeds vrienden hebben van hun jongste schooljaren en van hun latere vervolgopleidingen. Ik heb geen enkel contact meer met de kinderen die daar in dat verre land met mij op school hebben gezeten. Ook dat versterkt het gevoel van het gemis van mijn kinderjaren, alsof ik maar heel even kind ben geweest. Het gemis van een warm nest, van bescherming en troost op moeders schoot en het samen iets doen met je pa. Het gemis aan goede scholing waardoor ik toch een wat moeizame start voor mijn verdere leven heb gemaakt.  Al met al heeft het verlies van wat kostbare jaren in mijn vroege jeugd later toch zijn tol geëist. Ik vind het ook zo jammer dat we slechts enkele keren het graf van mijn moeder hebben bezocht. Maar ze ligt ook niet op een gangbare route waardoor het graf moeilijk bereikbaar is.

172

Het is zeer merkwaardig dat ik nu op, latere leeftijd, steeds vaker aan dat verre verleden moet terug denken. Veel meer dan me lief is, trekt dat verleden als een film aan me voorbij. Dit is waarschijnlijk de reden dat ik de behoefte had dit van me af te schrijven. Misschien komt het ook omdat mijn eigen kinderen nu ook kinderen hebben. Ik zie met vreugde dat deze kleinkinderen alles krijgen wat ze nodig hebben en dan bedoel ik niet alleen in materiële zin. Met vreugde en grote dankbaarheid zien wij, als ouders, wat onze kinderen hebben bereikt. Voor het bereiken van hun middelbare leeftijd zijn ze al verder gekomen dan ik in mijn hele leven heb kunnen bereiken. Wij zijn daar heel en heel erg trots op. Het geeft ons een gevoel van grote voldoening. En bij mezelf denk ik dan: ‘Het is het toch allemaal wel de moeite waard geweest’ Natuurlijk heb ik fouten gemaakt maar misschien hebben ze die mij wel vergeven. God dank dat onze kinderen de nadelige gevolgen van ons oorlogsverleden bespaard zijn gebleven. Ik heb mijn uiterste best gedaan om mijn nare jeugdherinneringen niet over te brengen op onze kinderen. Het is en was vooral hun moeder Ciska, de spil in ons gezin, die hier de grootste bijdrage aan heeft geleverd. Van heel dichtbij heb ik namelijk kunnen zien hoe verknipt sommige kinderen van onze generatie zijn geraakt door het oorlogsverleden van hun ouders. Zelf heb ik het gevoel geen grote schade te hebben opgelopen en mijn kinderen daardoor ook niet. Ik heb het gevoel alsof ik de last, die in mijn kinderjaren op mijn schouders is gekomen, instinctief eraf heb gehaald om het voorzichtig ergens te deponeren. Ik moest immers verder. Aan vechtlust heeft het mij nooit ontbroken. Achteraf terugkijkend ben ik best tevreden hoe

173

het is gelopen. Maar soms is daar toch ook dat dubbele gevoel van opstandigheid en onrecht dat je hebt moeten ondergaan. Altijd heb ik de behoefte gehad om me over het verleden te uiten. Maar ik heb het niet gedaan, iets hield me tegen, misschien uit angst om schade te berokkenen. Bovendien ben ik ook alle lotgenoten uit die tijd uit het oog verloren. Terwijl ik weet dat ik er alleen met hen over kan praten. Zij hebben het zelfde meegemaakt en alleen onderling is er wederzijds begrip zonder dat het als gezeur over de oorlog wordt ervaren. Maar nu heb ik het gevoel dat het kan, wij zijn er immers klaar mee. Wij hoeven alleen nog maar opa en oma te zijn.

174

En we hopen trouwens dat nog heel lang te kunnen zijn. Mijn eigen opa’s en oma’s heb ik overigens nooit gekend, ze waren al voor mijn geboorte overleden. Wel heb ik nog foto’s van ze die ik op deze en vorige pagina heb geplaatst. Helaas zal het niet zo erg lang meer duren voordat onze generatie, die uit Indië is verdreven, uitgestorven is. Maar velen met mij kunnen trots zijn op hun nageslacht dat hier in Nederland geboren is en hier een toekomst opbouwt. Hopelijk zullen ze ruimte vinden en krijgen om iets van hun Indische roots te behouden en te koesteren. En het ook aan hun kinderen doorgeven. Ik hoop dat ze, net als ik, trots zullen zijn op het ‘Indisch’ zijn. Ook zij zijn namelijk nakomelingen van dat geweldige en gastvrije land Indië.    

175

Gemaakt tijdens onze jaarlijkse bezoeken      

 Een voorval om heel trots op te zijnGraag wil ik de lezer toch deelgenoot maken door ze dat te laten lezen wat mijn jongste zoon op de weblog van het bedrijf waar hij werkt heeft geschrevenMijn zoon Danny schreef het volgendeBlog: 30 november 2010

Klaar voor Generatie Y?Op de verjaardag van mijn oom sprak ik Robert, mijn neefje van 1,96 m. Hij is op mijn 20e verjaardag geboren, 18 jaar geleden, en net begonnen aan de studie Life Science in Leiden en Delft. Hij doet deze studie omdat hij uitgedaagd  wil worden en iets wil betekenen voor anderen. En dus houdt hij zich nu bezig met moleculaire biotechnologie, scheikunde, natuurkunde, biochemische

176

wetenschappen en meer van die bètavakken, waardoor ik als psycholoog uiterst onder de indruk en trots ben dat hij dat zomaar doet. Daarnaast is ie ook nog lid geworden van studentenvereniging Quintus. Er gaat een nieuwe wereld voor hem open. Hij zei: ‘Het is best pittig zo met Quintus en die studielast, maar het is echt gaaf. Als ik blijk het niet aan te kunnen of het toch niet zo interessant te vinden, ga ik gewoon iets anders zoeken wat beter bij me past. Voor nu zit ik goed zo.

’WauwAfgezien van hoe onwijs trots ik ben op deze lieve, zachte, slimme, stevige, zelfverzekerde en mooie jongen heeft hij me ook aan het denken gezet over zijn generatie. De Y-generatie. In luxe geboren en opgegroeid (pa en ma beiden huisarts), constant online (de hele verjaardag lang was hij zijn dispuutgenoten aan het mailen, pingen, msn-en op z’n smartphone), en ambitieus. En dan niet zozeer qua status en geld. Meer dan dat. De status en het geld lijkt bijna als vanzelfsprekend. Hij wil óók iets betekenen voor anderen. Die ‘en-en’ intrigeert me zo. Er zit geen schaamte op ‘een goede baan willen hebben voor het geld’ en ook niet op ‘iets willen betekenen’.Ik zie het al voor me. Over 10 jaar is Robert ‘loaded’, heeft een toffe auto, gaat lekker vaak op stap en/of op vakantie en heeft samen met zijn lab-vrienden een remedie tegen het ebola virus ontdekt en op de markt gezet!Voor alle HRM-ers die dit lezen: kijk dus uit! De volgende generatie Y eist niet alleen een goed betaalde baan met status en inhoudelijke innovatie. Ze zoeken daadwerkelijke betekenis in wat ze doen. Voor zichzelf, anderen en de rest

177

van de planeet. Zijn we daar klaar voor, als werkgevers en werknemers? Misschien zitten we nog te veel in het paradigma dat gebaseerd is op de 1e industriële revolutie: betaald worden voor arbeid. Punt. Kijken we als werkgevers en werknemers uiteindelijk niet naar de personen, maar naar het werk wat medewerkers kunnen leveren en de vergoeding die de werkgever daarvoor betaald? Een transactie? Of zijn we op zoek naar co-creatie waarin elke betrokkene meerwaarde genereert; voor zichzelf en anderen. Een Transformatie?

Laat me je dit vertellen: klaar of niet, Robert gaat niet voor een transactie. En dat geldt voor zijn hele generatie. Daarnaast hebben we te maken met een snel bewegende economie die aan veel veranderingen onderhevig is (Azië, welkom!). Dus als we een rol willen blijven spelen in de toekomst, moeten we nadenken over een transformatieve manier van samenwerken. Daarbij gaat het niet alleen over wat je doet en kan. Je kan het verschil juist maken door wie je bent en wat je wilt.

Als je als organisatie waardevol wil zijn en meerwaarde wil hebben voor je klanten en je omgeving, dien je dus na te denken over wie je als organisatie wil zijn. En wat je als organisatie wil. Je zal je dan als vanzelf afvragen wat voor mensen je dan aan boord hebt en wil hebben. En dat heeft implicaties voor hoe je je mensen wil beoordelen, ontwikkelen en selecteren. Niet alleen kijken naar wat iemand kan, maar ook wie iemand is. Dat vraagt meer dan een reguliere assessment-tool. Dat vraagt een ontmoeting van betekenis.

178

Ik nodig iedereen graag uit hierover na te denken en met me in gesprek te gaan. Om vorm te geven aan een mooie toekomst met generatie Y.Ik hoop trouwens dat Robert nog binnen 10 jaar die remedie heeft gevonden.

Danny van der Schoor

Ik had sterk de behoefte hierop te reageren

Van: J.R. van der Schoor    Verzonden: zondag 19 december 2010 21:10   Aan: Danny van der Schoor   Onderwerp: Onder de Indruk

   Geweldig Dan Je papa is erg onder de indruk van wat je op papier hebt gezet. Ik heb het eerste stuk over Robert een paar keer met aandacht gelezen en nog eens gelezen De rest zal ik ook graag lezen Ik ben heel erg trots dat je mijn zoon bent en ook net als jij,  ben ik trots op mijn kleinzoon Robert. Ik wou dat ik de kennis, intellect en het vermogen had om, dat wat ik graag wil opschrijven, het op jouw manier en stijl kan verwoorden. Ik vind het fijn en nogmaals ben ik heel trots dat jij die kennis wel hebt. Het geeft mij het gevoel en ook bij mama dat het allemaal de moeite waard is geweest dat we eens uit ons geliefde geboorteland zijn vertrokken. Maar vooral het gevoel van dankbaarheid overheerst.Dikke kus Papa

Danny179

Hai Pa,Wat een onwijs lief mailtje zeg! Dankjewel voor het prachtige compliment.Kim en ik hebben het met tranen in onze ogen gelezen!Danki!!!Danny 

Mama's commentaar was "Wat lief"en ik raakte geëmotioneerd.

Nog een blog die Danny schreef 17 november 2011De rol van mijn opvoedingOns gedrag is voor een groot deel bepaalt door onze genetische structuur. Niets aan te doen.Ik wil uit de nature-nurture discussie blijven, maar ik durf te stellen dat daarnaast andere externe zaken ook een grote rol spelen. Opvoeding. De manier hoe we hebben geleerd te hechten, te vertrouwen, lief te hebben, los te laten, te vergeven, of voor onszelf op te komen, zijn zaken die bepalend zijn voor hoe we ons nu gedragen. En daarmee hebben, met name, onze ouders een grote rol (gehad) in ons huidige gedragsrepertoire.

Ik ben van Indische afkomst. Mijn beide ouders zijn, als wees, na de onafhankelijkheid van Indonesië gerepatrieerd naar Nederland. Ze kenden elkaar al in Indië, maar hebben hier ons gezin, mijn zus, mijn broer en ik, gesticht.

Dit is in een notendop de geschiedenis van mijn familie zoals deze geldt voor veel Nederlands Indische families.

180

Als jongste van drie had ik het erg goed. Alles was voor handen, de lastige paden waren al voor mij gebaand door (met name) zus en broer en daarnaast heb ik van nature een open en nieuwsgierige levenshouding. Dat maakt me tot wie ik nu ben. Makkelijk in de omgang, contactvaardig en erg benieuwd naar ‘het verhaal’ van de ander.

Maar wat ik me de laatste jaren steeds meer bewust ben, is hoeveel geluk ik wel niet heb gehad. Mijn beide ouders, komende uit een vreselijke traumatische tijd, zijn oorlogsslachtoffers. Als kind hebben ze alle veiligheid en geborgenheid van een gezin op veel te vroege leeftijd vaarwel moeten zeggen. Daarnaast heeft de oorlog onnoemelijk veel ellende veroorzaakt. Letterlijk onnoemelijk. Daar werd/ wordt niet over gesproken. Als psycholoog heb ik enig zicht op hoe dat soort ervaringen effect moeten hebben op hoe je als kind-slachtoffer veilige hechting, vertrouwen en genegenheid kwijt kan raken in je ontwikkeling

Dus ja, dingen die vervelend waren, werden liever verzwegen bij ons thuis. We hebben/hadden een ambivalente houding ten opzichte van blanke Nederlanders en ja, dat heeft z’n weerslag op hoe ik me nu verhoud ten opzichte van mijn eigen werkomgeving. Best lastig om de neiging te hebben dingen impliciet te houden, terwijl je als trainer/adviseur er voor wordt betaald zaken expliciet te maken! Maar wat hebben mijn ouders het ongelofelijk goed gedaan. Om je kinderen (ons) met zoveel liefde en warmte en lekker eten te omringen en ze bij te brengen dat een sense of community nodig is om betekenis te geven

181

aan de waarde van het leven, terwijl je zelf, als kind, er maar bitter weinig van hebt mogen proeven. Wat een wonder en wat een ongelofelijke prestatie. Alle (trauma) psychologen ten spijt!

Al met al kun je zeggen dat ik erg goed ben terecht gekomen. (Mijn broer en zus trouwens ook hoor. Maar laat ik voor mezelf spreken.) Mijn ouders hebben daar een erg grote rol in gespeeld. En er zijn een aantal duidelijke valkuilen die ik nu ervaar die goed zijn te herleiden naar het verleden van mijn ouders. Maar gegeven hun (grotendeels onvertelde) achtergrond, wat een geweldige prestatie om mij in staat te stellen lief te hebben, te vertrouwen, echt contact te kunnen maken.

Dat maakt dat ik tot op de dag van vandaag mensen wil zien voor wie ze zijn.Danny

Misschien nu echt ”Tot slot”Hoewel ik het vorige hoofdstuk al ‘Tot Slot noemde, krijg ik telkens weer de neiging om nog wat op papier te zetten. In sommige hoofdstukken heb ik er dan ook wat tussen geschreven. Mijn verleden houdt mij nog steeds bezig. De stukken die ik er later aan toegevoegd heb, zijn niet altijd de plezierige herinneringen, maar gaan vooral over het gevoel van onrecht dat ons (Indische mensen) is aangedaan. Ik weet niet zo goed wat ik er mee aan moet, dat ik er de hele tijd nieuwe dingen aan toe wil voegen.

182

Het mag geen obsessie worden en het moet een keer stoppen. Toch gebeurde er nog iets bijzonders, iets wat ik gewoon moet delen. En daardoor is dit verhaal toch weer wat langer geworden. Niet zo lang geleden heb ik een oproep gedaan op de Pelita-site. Pelita is de hulpverleningsorganisatie voor getroffenen van de oorlog met Japan en de Bersiap periode. Heel vaak heb ik al die oproepen van mensen   gelezen en doorzocht. Zoekend naar lotgenoten die in dezelfde tijd als ik, 1945-1946, in het zelfde Bersiap kamp hebben gezeten. Ook in andere rubrieken en plekken op het internet waar mensen uit Indië elkaar zochten heb ik nooit één lotgenoot gevonden. Lang heb ik getwijfeld en het eigenlijk ook niet aangedurfd om zelf een oproep te plaatsen. Waarom, kan ik moeilijk verklaren. Misschien was ik wel bang dat er echt een reactie zou komen Maar toch heb ik het maar gedaan. Ergens hoopte ik dat niemand zou reageren. Misschien angst voor de confrontatie met het verleden? Ik weet het echt niet. Maar dat gebeurde niet. Vrij snel nadat ik mijn oproep, die hier verder op staat  afgedrukt, had geplaatst, kwam er daadwerkelijk een reactie. Ik schrok me wild en maakte het ontvangen mailtje wat zenuwachtig open. Ik bleek de afzender helemaal niet te kennen.

De oproep die ik op die Pelita site hebt geplaatst

Het was inderdaad afkomstig van een lotgenoot, Peter 183

Pinchetti, uit dezelfde periode en bijna even oud als ik. En uit hetzelfde kamp Tawangsari. Toen is het mailen begonnen. De eerste mailtjes heb ik verderop in dit boekje afgedrukt. Het is eigenlijk bizar hoe groot de gelijkenissen zijn met wat ons beiden is overkomen, voor en in die oorlogsjaren. We waren bijna buren in Lawang, zijn daar allebei geboren in het ouderlijke huis en later verhuisd naar dezelfde stad Malang. Vervolgens zijn we allebei in hetzelfde kamp terecht gekomen in Lawang, beiden daarna naar Soerabaja verhuist zonder moeder maar bij tantes wonend en allebei hebben we ons daar ongelukkig gevoeld. Zijn vader heeft hij op de zelfde manier verloren als wij de onze. Erg toevallig hè, maar gedeelde shit is misschien halve shit. Het is allemaal zo lang geleden, meer dan 60 jaar. En toch blijft het maar in mijn hoofd malen. Dagelijks, overdag en nachts, houdt het mij vaak uren wakker. Onbegrijpelijk. Na zijn vierde mail te hebben beantwoord, werd het ineens stil. Hij had me eigenlijk beloofd meer te vertellen over het verleden en het kampleven in. Lawang, het zou mij misschien helpen me meer te herinneren van die tijd en daarna. Ik heb het idee dat hij het ook moeilijk heeft om met het verleden geconfronteerd te worden. Bij mij lijkt het er echt op dat ik de zwarte periode heb verdrongen. Wel heeft hij mij gevraagd om veel foto’s van Lawang te maken als ik er nog eens zou komen. Ettelijke locaties heeft hij beschreven waarvan hij graag een foto zou willen hebben. Hij kon alles nog goed beschrijven, alsof hij er pas nog geweest is. Maar Peter heeft, zoals hij in een van zijn mails schreef, het nooit meer aangedurfd om terug te keren naar zijn geboorteplaats. Hij zei letterlijk: " nooit meer terug te

184

keren naar Lawang, mijn hel ", ook hij wordt, net als ik na ruim zestig jaar, nog achtervolgd door het verleden. In juli 2007 zijn we met een groot aantal familieleden naar Indonesië vertrokken. Natuurlijk deden we ook mijn geboorteplaats Lawang aan. Ik kon toen mijn belofte aan Peter inlossen door heel veel foto’s voor hem te maken. Meer dan 45 foto’s heb ik voor hem gemaakt en aan hem doorgemaild. De meeste heb ik voorzien van een korte beschrijving ter oriëntatie. In de mailtjes, een aantal pagina’s verder, heeft hij zijn ontroerende dankbaarheid getoond. Maar ik kreeg net zo’n blij gevoel door hem hier gelukkig mee te maken. In een van zijn laatste mails vertelde hij bovendien dat hij heel sterk wordt aangemoedigd door zijn dochter om toch een keer zijn geboorteplaats Lawang te bezoeken. Maar hij twijfelt nog. Ik heb hem het volgende gemaild:

Hallo PeterIk denk ook dat het voor jou heel goed zou zijn om eens je geboortestreek te bezoeken. Voor mij was de eerste keer wat emotioneel maar met mensen om me heen die mij heel dicht na aan het hart liggen was het voor mij uiteindelijk een geweldige ervaring. Vergeet niet dat we al een dagje ouder worden. Nu kan het nog, zorg in ieder geval dat je later er geen spijt van hebt als je besluit niet te gaan. Voor mij heeft het een heilzame werking gehad, alsof ik iedere keer weer mijn accu een flinke lading heb toegebracht. Ik heb hierdoor ook geleerd alleen aan de prettige dingen uit het verleden te denken als ik daar ben en voel me ook daardoor sterker. Heus geloof me, het heeft mij goed

185

geholpen. Ik ben in ieder geval blij dat ik jou blij heb kunnen maken met de Lawang foto's en hoop nog eens een keer foto's te zien uit Lawang die jij hebt genomen (en dan gaat het mij niet eens om de foto’s).           Met de hartelijke groeten van ons.         Rob 

Wat het boekje  Peter mede heeft beïnvloedIn 2009 had ik de 1e uitgave van dit boekje in concept afgerond. Ik heb het ook laten drukken, het was de allereerste proefdruk. (Inmiddels heeft dit boekje in april 2012 een update ondergaan met 100 pagina’s meer) Een goede kennis uit Den Helder, een ex marineman was met echtgenote een keer bij ons in Rijswijk. Bij ons thuis kwam hij dat boekje onder ogen en vroeg of hij het ook mocht lezen. Ik had daar geen bezwaar tegen en heb dus dat exemplaar aan hem meegegeven. Ieder jaar in den Helder is het gebruikelijk dat er een veteranendag, ook voor ex marine mensen wordt georganiseerd. Deze goede kennis,Jan, las in het boekje dat ik contact onderhield met Peter Pinchetti. Deze Peter was een ex collega van hem en Jan bracht het boekje mee naar die veteranen dag. Hij liet het hem zien met de mededeling, je staat ook in dit boekje compleet met foto’s. Dit was eigenlijk niet de bedoeling want Peter wist totaal niets van het bestaan van dit boekje. Ik had het hem later ter inzage willen geven en eventueel vragen of hij geen bezwaar had dat hij er ook instond. Nadat Peter er vluchtig in had gebladerd wou hij het  niet meer terug geven. Die moet ik hebben hoor en heeft het ook meegenomen. Verbouwereerd heeft Jan er in toegestemd. Die zelfde dag nog heeft Jan mij telefonisch

186

het verhaal verteld met de mededeling dat hij wel een nieuwe wilde hebben. Niet veel later kreeg ik ook een telefoontje van Peter die blij verrast was. Ik antwoordde dat het eigenlijk niet de bedoeling was en gaf nader uileg. Ik heb hem ook toegezegd dat binnenkort er ook een exemplaar naar hem wordt toegestuurd en wel de gekuiste versie. Tot mijn grote vreugde heeft dit boekje er toe bijgedragen dat er een ommekeer in  Peter’s leven heeft plaats gevonden. Vooral het schuin gedrukte deel  in het volgend mailtje heeft ook mij zeer blij gemaakt.

Van: "Peter"Aan: "J R van der Schoor" Onderwerp: Re. jeugdherinnering boekje.Datum: dinsdag 30 juni 2009 18:55Hallo Rob,dank voor je mail, ik heb je boekje nogmaals overgelezen, de eerste heftige emotie heeft tot gevolg gehad dat ik te snel over bepaalde dingen gelezen heb, maar nu heb ik alles op m`n gemak weer gelezen. Ja, je hebt gelijk, alleen diegenen die hetzelfde meegemaakt hebben kunnen elkaars bevindingen en gevoelens volkomen begrijpen. Ik ben echt heel erg opgelucht dat ik de confrontatie met mijn ellendige jeugd weer ben aangegaan, het was niet zozeer de internering en de herinnering aan al die gruwelen zoals het doodsteken van een blanke man, een onthoofding waarbij het hoofd al op de grond lag en de mond en ogen nog allerlei bewegingen maakte terwijl het lichaam nog even geknield overeind bleef terwijl er twee stralen bloed uit de nek bleef spuiten met het afnemende hartritme, een hand van een oude man die afgekapt werd enz. Mijn grootste

187

nachtmerrie was het jarenlange verstoten zijn door mijn moeder, de eindeloze huisarrest die jaar na jaar volgde, de onverklaarbare mishandelingen, zowel door moeder als verzorgster stief-oma waar ik bij achterbleef na de bevrijding terwijl mijn moeder met mijn zus naar Soerabaja vertrok, mijn opa moest ook niets van me hebben. Toen ik na een paar jaar weer naar mijn moeder gestuurd werd kon ik de situatie niet meer aan en besloot een eind aan mijn leven te maken. Pas jaren later heb ik begrepen dat de dood van mijn vader op de Junyo Maru een psychische impact op mijn moeder had als ze mij zag. Ik leek als twee druppels water op mijn vader en mijn aanblik deed bij haar uit tomeloos verdriet een woede uitbarsten die ze met geweld op mij uitleefde. Als kind kon je daar geen begrip voor opbrengen en het resulteerde in maandenlange huilende slapeloze nachten en dodelijke angst als je geroepen werd voor het een of ander. Je kon je verdriet bij niemand kwijt, ik mocht niets terwijl mijn zus en neef (de familie woonde toen allen in een kolossaal huis op Karangsono) alles mochten doen wat een kind leuk vindt en ik werd meestal in mijn kamer opgesloten bij het minste geringste wat ik aan ergernis bij hun teweeg bracht. Dit ging door tot na mijn zelfmoord poging toen ik twaalf was. Ik ben reuze blij voor jou dat dit jou niet overkomen is. Weet je, toen ik ging trouwen heb ik voor mezelf plechtig op straffe Gods gezworen om nooit en te nimmer mijn eventuele kinderen te zullen slaan, ik wist hoe verschrikkelijk de pijn is voor een weerloos kindje. Ik heb dit ook nog nooit gedaan, evenzo mijn vrouw niet want dat was mijn enige eis die ik aan haar stelde. Zo zijn mijn kinderen gelukkig pijnloos volwassen geworden, hoewel ik

188

ze wel strafte als het nodig was. Alleen mijn oudste dochter Barbara heb ik drie jaar geleden mijn jeugdervaringen verteld, ze weet alles.  Rob, ik ben je heel erg dankbaar dat jij me de aanzet hebt gegeven om mijn verleden te begraven, ik voel me zo vreemd opgelucht en gelukkig, ik zou zo naar Schiphol willen gaan en op de plane stappen richting Lawang. Net wat je zei, je weet niet hoe lang je leven nog gegund is dus ga ik dan eindelijk doen wat mijn hele leven lang mijn innigste wens is geweest, helaas kan dit niet eerder dan volgend jaar gerealiseerd worden, maar ik leef er heel erg naar toe, droomde er gisteren zelfs van. Ook mijn vrouw en dochter zijn heel enthousiast en blij dat ik de knoop heb doorgehakt, want jarenlang hebben ze mij steeds proberen over te halen om deze stap te nemen. Judy zit nu al op de computer naar logeeradressen in Soerabaja en Lawang te speuren, als je toevallig tips hebt hou ik me aanbevolen. O ja Rob, heb je toevallig het telefoonnr. van Hr. Cloostra (als het geen geheim nr. is), ik wilde hem graag nog bedanken. Hoewel ik zelf ook gepensioneerd marineman ben, herinner ik me hem nog zijn naam niet, meestal heb je wel eens een gezamenlijke vaarplaatsing (ca. 3jr. aaneengesloten) en dan ken of herken je mekaar wel van aangezicht. Ik hoop dat verder alles goed gaat bij jullie, en doe je vrouw ook onze groeten. Nogmaals mijn welgemeende dank Rob, ik hoor nog wel van je.Groeten van Peter.

LaterToen het boekje gecorrigeerd en wat kleine veranderingen heeft ondergaan. hebben we een aantal exemplaren  laten drukken Één daarvan was voor Peter bestemd en de rest

189

over de familie verspreid. Nadat ik het had opgestuurd en hij het heeft ontvangen kreeg ik de volgende reactie

Van: "Peter"Aan: "J R van der Schoor" Onderwerp: HerinneringsboekjeDatum: zondag 5 juli 2009 23:06Beste Rob,ik hoop dat je een fijne zondag gehad hebt, ik wel, want mijn zoon kwam langs met een grote enveloppe die op zijn adres was afgeleverd,.. het herinneringsboekje van jou. Rob, hartstikke bedankt, ook ik ben heel blij dat er nu iemand is met wie ik mijn verleden kan delen, in het bijzonder de gebeurtenissen uit Lawang in/- en na oorlogstijd. Wat ik graag zou willen is om jou eens persoonlijk te ontmoeten. Tijdens mijn telefonisch gesprek van afgelopen vrijdag jl. met Jan Cloostra, heeft hij verteld dat je wel eens bij hem op bezoek komt, en als je ooit weer eens hier bij hem bent dan zou hij mij een belletje geven, dan zien we wel of we elkaar persoonlijk kunnen ontmoeten. Jan is op het moment voor een week op vakantie, zodra hij terug is dan wil ik hem zijn boekje teruggeven. Ik zal onderaan deze mail voor je mijn adres neerzetten want ik sta niet in de telefoongids vermeld, mijn zoon wel, hij heeft dezelfde voorletters als ik nl. Patrick Edgar en de mijne is Peter Emile. Misschien is het ook mogelijk dat ik je in Rijswijk kan/mag opzoeken, mijn dochter woont nl. in Voorhout, waar ik regelmatig met de trein heen ga, ik heb wel een auto maar gezien mijn hartsituatie (hartverkleining na operatie met nog maar 3 hartkamers) ben ik gauw moe, ik moet na ruim een uur

190

rijden een rusttijd in acht nemen, anders raak ik oververmoeid. Ik heb ook mijn vechtsporten opgegeven wegens te intensieve training inspanningen, maar de schietsport en mijn kanonploeg heb ik nog steeds aangehouden. Maar vanuit Voorhout naar Rijswijk is het hooguit 40 min. rijden en dan kan ik gebruik maken van mijn dochters auto. Ik kom trouwens wel eens in Rijswijk op bezoek bij een oude vriendin van me (79jr), ze woont in de Mandolinestraat 99, is rolstoel gehandicapt (een geamputeerd been) en heet Nel Bernhard. Ken je die toevallig? Ik heb in 1959 te Hollandia Nieuw Guinea haar voor het eerst ontmoet, ze was de pleegmoeder van een machinist (Rik Simons) die bij mij aan boord van Hr.Ms. Overijssel zat. Ik zou het heel erg fijn vinden als er zich een gelegenheid voordoet om jou te kunnen ontmoeten, mocht je toevallig eerder in Den Helder zijn dan ben je met open armen welkom, ongeacht welke dag of tijdstip, wie weet.  Rob, nogmaals bedankt voor het nieuwe boekje en tot spoedig horens dan maar weer, ook de groetjes aan je vrouw.     Peter

Van: "Peter"Aan: "J.R. van der Schoor"Onderwerp: Re: HerinneringsboekjeDatum: maandag 6 juli 2009 11:09Hallo Rob,mijn vrouw en uiteraard ik alzo, zijn heel verheugd met je uitnodiging en daar zullen we beslist op ingaan. Een exacte datum spreken we wel eerst af, maar het wordt beslist pas na 18 juli, tenzij jullie zelf niet op vakantie zijn of reeds

191

andere plannen gemaakt hebben. Wij zitten dan na die datum een paar dagen in Voorhout in het huis van mijn dochter Debby, want zij gaat met man en kinderen twee weken op vakantie in Zuid Engeland. Mijn vrouw Judy heeft een vriendin in Zoetermeer die ze ook graag wilt bezoeken en ook in Den Haag, dus vanuit Voorhout is het van daaruit slechts een kwartiertje met de trein naar Den Haag centraal. Maar dat spreken we dan wel tijdig met jou af als het zover is. In elk geval hartelijk dank voor je uitnodiging, we verheugen ons er al op en natuurlijk geldt voor jou hetzelfde als je toevallig in Den Helder zou zijn ongeacht het willekeurige tijdstip of welke dag dan ook, jullie kunnen zelfs overnachten bij ons, we hebben ruimte zat. Weet je zeker dat ik het boekje van Jan niet terug hoef te geven aan hem?, mag ik het anders aan Debby geven, die was er ook laaiend enthousiast over, ze is continue bezig met onze familiestamboom aan het uitzoeken en met alle zaken uit het Indië verleden van mij. Ook heeft ze permanent contact met Boeroeng (webmaster Indisch4ever en moderator Onze Plek van Pelita), ze heeft afgelopen weekend hier bij mij steeds in jouw herinneringsboekje zitten snuffelen en een heleboel notities gemaakt welke ze thuis uitgebreid wilt proberen uit te zoeken v.w.b. familie-tak en verwantschap, en de geschiedenis daarvan, etc.etc. Met Boeroengs hulp heeft ze al tot ruim tot het jaar1694, stamboom van onze familie weten te achterhalen zowel in Europa als in Ned. Indië met bijbehorende geschiedenis. Dus als je geen bezwaar hebt mag ik het dan aan haar geven?  Rob, we zullen elkaar spoedig ontmoeten, ik neem tijdig contact met je op en verheug me ontzettend op dat moment. Groetjes dan uit Den Helder en tot ziens. Peter

192

From: J.R. van der Schoor To: Peter Sent: Monday, July 06, 2009 4:07 PMSubject: Komst naar RijswijkHallo Peter Leuk hoor Peter dat jullie naar Rijswijk komen. Hier wat data; Zondag 19 juli en de Dinsdag 21e, Woensdag 22e, Donderdag 23e of Vrijdag 24e  Zoals je ziet is de Maandag 20 juli er tussenuit, dan hebben we wat wegbrengers naar Schiphol. Dat boekje mag je gerust weggeven aan je dochter, er staan wel wat foutjes in. Als jullie straks een dag hebt gekozen en later weet hoe laat je vanuit Voorhout vertrekt of in Den Haag Centraal aankomt zal ik jullie van het station komen halen dat is wel zo makkelijk. Ik woon er nog geen 10 minuten vandaan met de auto. Leuk hoor, Ik hoor nog van je.   Tot horens

UitnodigingVoor uitnodiging beloofde Ciska een heerlijke rijsttafel te zullen klaarmaken. Hij heeft dit bezoek aan ons in combinatie  met een bezoek aan het huis aan zijn dochter gedaan die op dat moment met vakantie was. We hebben ze van het station Den Haag Centraal  op de afgesproken tijd af gehaald. Het was een heel gezellige dag geworden waarbij ze ook  lekker hebben gegeten. Veel complimenten gaven ze voor Ciska’s kookkunst. Ook wij hebben we ze later in Den Helder bezocht. Daar hebben we heerlijk saté gegeten en de dag gezellig doorgebracht.   

193

In de aanloop op de verrassende wendingIn zijn 4e mail,verderop in dit boekje schreef hij op 12 maart 2007 en ik citeer letterlijk: ” Ik weet dus volkomen wat het allemaal teweeggebracht heeft en dat is voor mij dan ook de doorslaggevende beslissing geweest om nooit meer terug te keren naar Lawang," mijn hel ", ondanks dat ik met bittere weemoed en verlangen aan Lawang blijf denken”  Heel vaak hebben wij elkaar na die tijd nog gesproken  over van alles en nog wat maar altijd nam het gesprek telkens weer een wending en kwam Lawang en Indië weer ter sprake .Zijn dochter zei me eens dat haar vader erg in zijn voordeel is veranderd en dat praten over zijn jeugd en vroeger, tot op zekere hoogte, thuis geen taboe meer is. De foto’s  van Lawang die ik op zijn aanwijzing  voor hem heb gemaakt en de DVD van onze reis naar onder ander Lawang heeft er misschien er toe bijgedragen dat hij langzaam van gedachten is veranderd. Voorzichtig informeerde hij naar praktische dingen over bijvoorbeeld de reis, het verblijf  en transport in Indonesië. Telkens heb ik hem toch onbewust of misschien bewust aangemoedigd om er toch daar een kijkje te nemen. De verhalen die ik vertelde over het nieuwe Indonesië heeft hij altijd met veel belangstelling beluisterd. In 2009 kwam ineens het bericht. Ik ga in september 2010 met echtgenote en dochter naar Indonesië met als hoofddoel Lawang. Dit na drie en een half jaar waarin hij uitsprak; nooit meer terug te keren naar Lawang," mijn hel ", Ik was blij verrast maar maakte mij gelijk ook wat ongerust. Ik weet namelijk uit ervaring hoe moeilijk die confrontatie de eerste keer is en dat na meer dan 65 jaar te zijn weg geweest. Ook is hij niet  meer de gezondste, maar zijn cardioloog heeft het

194

goed gekeurd. Ze zijn op 23 september 2010 voor 4 weken vertrokken en zijn op 24 oktober weer gezond en wel thuis gekomen. De data van vertrek en terugkeer had ik in mijn hoofd en had onbewust toch op zijn thuiskomst gewacht. Ik heb 2 dagen na thuiskomst zonder resultaat gewacht op bericht, ik kon niet langer wachten en heb hem toen de volgende mail gestuurd

Zeer benieuwdHallo Peter en JudithIk had nog even willen wachten om er achter te komen hoe het jullie is vergaan. Mijn ongeduld heeft er mij toe gedwongen er naar te informeren  Ik ben bloed nieuwsgierig. Allereerst willen wij weten of jullie gezond weer thuis zijn gekomen want dat is het voornaamste. Ik had willen bellen maar was bang jullie met mijn telefoontje lastig te vallen daarom maar via deze mail. Het is per slot van rekening niet niks om na zoveel jaren terug te zijn op jullie eigen geboortegrond met een dochter voor wie het een vreemd land is. Hoop snel wat van jullie te horen.

Veel liefs van Rob en Ciska

Het antwoordHallo Rob en Ciska,dank voor je mailtje, we hebben nog geen tijd gehad om met vrienden contact op te nemen want we worden overstelpt met bezoek en logees van familie, en ook vroeg slapen en midden in de nacht weer wakker, zijn pas twee dagen thuis en moeten nog wennen, maar met ons is alles goed, ook de vakantie is bijzonder fijn geweest.

195

Oorspronkelijk ben ik met loden schoenen het vliegtuig ingestapt, er speelden zo ontzettend veel negatieve gevoelens door m`n hoofd en zag er echt tegenop om geconfronteerd te worden met mijn toenmalige leefplekken. Maar toen het eenmaal zover was en ik door de zure appel beet was het een grote opluchting voor me, alles viel van me af en kon het verleden mooi afsluiten. Ik moet ook zeggen dat alles er heel anders uit zag in Lawang en Surabaya dan wat ik me eerder uit mijn jeugdherinnering herinnerde, alle huizen van mijn vader waren verbouwd en totaal onherkenbaar voor me. Enerzijds was ik heel blij dat ik niets meer kon herkennen wat aan mijn ellendige jeugd doet herinneren, maar anderzijds vond ik het wel jammer. Enfin, ik heb Lawang verder bekeken als zijnde dat ik een toerist was, en dat heeft me heel erg goed gedaan. Ik wist nog precies de weg door Lawang te vinden maar moest de chauffeur wel de weg wijzen, want de straatnamen die ik noemde wist hij niet omdat vele straten een andere naam hadden gekregen. Ook zijn we naar Wonosari geweest bij de thee plantage, Sumber Porong, Bedali, Meling, Wendit en dan voor 4 dagen Malang, ook hier herkende ik weinig, alles was veranderd zowel de wegen, huizen maar ook de begroeiing, vele bomen/struiken/palmbomen die er toen niet waren. Van Malang uit (standplaats Enny`s guesthouse aan de Jl. Taman Wilis) hebben we trips gemaakt naar Batu/Selecta, de Cobanrondo waterval, Tretes, Sidoardjo, en een koffie tuin in Sawojajar vlak bij de dessa Wirotaman. Deze koffietuin is van de schoonvader van een jeugdvriend van Judy die in Arnhem woont. We hebben van zijn schoonpa een zak koffie luak en een zak gula tebu gekregen.

196

Na Malang zijn we naar Surabaya vertrokken en hebben 5 dagen gelogeerd in de pondok Asri aan de Jl.Kalibokor Selatan in Ngagel, en hebben toen alvast Surabaya verkend (ook onherkenbaar). Ik heb toen ruim 5jaar gewoond in de Tjisedanestraat 3, achter het hertenkamp van de dierentuin. Ook dit huis was helemaal verbouwd en onherkenbaar zoals trouwens al de andere woningen naast en tegenover ons, wat me opviel was dat alle tuinen bij die huizen weg zijn, de huizen zijn zowat tot aan de straat uitgebouwd en de opritten overdekt met een dak tot aan het hek. Na 5 dagen Surabaya zijn we per trein naar Jogya gegaan en daar 3 dagen in hotel Duta Garden een kamer met terras en zwembad. Bezoek gebracht aan Kraton, Prambanan en Borobudur. Ook per dokar en betjak de stad bekeken, toen naar een batik fabriek waar Judy en Barbara zelf onder begeleiding een lap batikstof mochten beschilderen en die meenemen. Barbara en Rik werden omgekleed in sarong kebaya en foto`s gemaakt, lijkt net sultan met zijn vrouw. Vervolgens een Jogya zilverfabriek waar vele ringen en armbanden werden gekocht. Daarna richting Semarang om graf van opa van Rik op erebegraafplaats te bezoeken, we hadden onze intrek voor 2 dagen in hotel Quinn vlak naast een grote mall Pragon Agon  genaamd, dus je begrijpt wel dat de vrouwen daar zowat een hele dag in doorbrachten. Daarna weer terug met de trein naar Surabaya voor de resterende 12 dagen, weer in de pondok Asri. Dit is globaal hoe ons verblijf in Indonesië was verlopen, eigenlijk veel te kort, want we bleven het liefst 2 maanden daar, maar Barbara had maar 4 weken verlof zodoende. Ik denk wel nog een keer terug te gaan volgend jaar, enfin, dat zien we dan wel weer. Rob, als je op de Pelita site naar het forum

197

"Onze Plek" kan kijken, er is een pagina bij De Gordel van smaragd Indië/Indonesië - diverse onderwerpen, een forum " familie P. back to the roots " gewijd aan onze eerste terugkeer naar Indonesië na 56 jaar. Daar zijn vanuit Surabaya met hun daar gekochte nieuwe laptop foto`s geplaatst door Rik en Barbara van onze trips etc.etc., moet je daar maar kijken, dan heb je alvast een indruk. Alle films en foto`s moeten nog op dvd en cd gezet worden en op de computer in mappen, dan pas kan ik ze naar je doorsturen per e-mail. Lieve mensen, dit was het dan in het kort, we moeten nu alles nog op een rijtje zetten en weer wennen aan het thuisritme.Tot spoedig horens dan, liefs engroetjes van Judy en Peter.

Dit was helaas het laatste bericht die ik tot nog toe (oktober 2010) van Peter ontving voor wat betreft zijn Indonesië reisNog niet zo lang geleden heb ik op de Pelita-site nog gekeken of mijn oproep er nog steeds staat. Ik kon het niet meer vinden. Met uitzondering van Peter heeft er nooit meer iemand gereageerd. Ik verwacht ook niet dat er nu nog reacties zullen komen. Maar ik vraag me wel af waarom niet. Waar zijn ze toch allemaal gebleven? Zouden de meeste niet meer in leven zijn? Of is het verleden voor hen voorgoed uit hun geheugen gewist. Dat zou misschien het beste zijn.

198

Enkele eerste E-Mail's uit de mail wisselingen

 Reactie van 26-02-2007 op mijn oproepGeachte J.R. v.d. Schoor, heden las ik Uw oproep dd.13 Feb.jl., bedoelde U soms het kamp Tawangsari? Daar heb ik nl. ook in gezeten tot de toevallige bevrijding door de patrouille van de stoottroepen mariniersbrigade, welke te ver was doorgestoten van de hoofdmacht. Mijn geboortedatum is 22 -04-1939, maar mijn herinneringen uit die periode zijn nog aanzienlijk.Gr. P.E.Pinchetti

Antwoord reactie 26-02-2007

Geachte Hr. PincettyIk was heel verheugd een reactie op mijn oproep te mogen ontvangen. Ik zou het heel fijn vinden als we wat herinneringen kunnen uitwisselen Van de bevrijding uit kamp Tawangsari kan ik mij weinig herinneren. Ik ben een beschrijving aan het maken over mijn jeugd herinneringen. Onder ander uit mijn geboorte stad (dorp)Lawang. In 1935 ben ik daar geboren. De oorlogsjaren heb ik dus daar, en ook in Malang doorgebracht Alleen uit kamp Tawangsari is weinig in mijn herinneringen over gebleven. Ik heb, geloof ik, die periode onbewust uit mijn geheugen gewist.

199

Misschien heeft dat met het verlies van mijn moeder te maken en de rot tijd daarna om in mijn eentje de drang om te overleven aan te kunnen. Ze stierf een gewelddadige dood nadat we weer na dat kampleven in Lawang gingen wonen. Op een laffe wijze is ze ,onder een straatlantaarn,in de ochtendschemer dood geschoten tijdens haar dagelijkse ochtend wandeling. Ik zou het heel erg op prijs stellen als u wat feiten uit de tijd en misschien ook namen kunt noemen Gebeurtenissen,zoals u beschrijft van de bevrijding door de mariniers en het kampleven zelf zou heel erg mijn belangstelling wekken Ik worstel de laatste tijd een beetje met het verleden. Ik hoop dat u bereid bent het een en ander op te schrijven Met de hoop op u bereidwilligheid wacht ik op u reactie en groet ik u vriendelijkJ.R. van der Schoor

De 2e mail   27-02-2007Geachte JR,noem mij maar gewoon Peter, dat vind ik veel prettiger klinken. Ik ben ook een Lawanger in hart en nieren, ik zal voor ik  verder ga mijn volledige personalia opsommen, mogelijk dat er iets bekends voor je in de oren klinkt Mijn vader heette Theodoor Pinchetti, was directeur van de blikkenfabriek van de Bataafse Petroleum Maatschappij (BPM) te Wonokromo en was gehuwd met Gerda Asti Rijken (mijn moeder) en woonde tot de oorlog uitbrak in de Resident Peereboom Boulevard vlak naast de Oranjeschool, gelegen naast het meisjes weeshuis op het kruispunt van de Bilitonstraat. In de zelfde rij bevonden zich nog drie identieke woningen, de "drie musketiers" genaamd, deze in totaal 4 huizen waren zijn eigendom,

200

plus nog 1 huis in de Ardjoenostraat, naast de zusterschool. (al deze huizen zijn geconfisceert door de Indonesiërs, hoewel ik de eigendomsbewijzen uit het kadaster van Batavia bezit + nog enkele huizen in Malang en Soerabaja, in totaal 17 stuks... helaas niets aan te doen). Ik ben geboren op 22 April 1939 in het huis naast de Oranjeschool en heb daar gewoond tot de oorlog uitbrak en mijn vader als dienstplichtig soldaat uit Lawang vertrok en gestationeerd werd ergens aan de Noordkust tegenover Madoera. Wij verhuisden toen naar mijn grootouders die woonden op Karangsono, naast het huis van de plantagefamilie Klumper. Toen de jappen binnenvielen werden we geïnterneerd met de familie Fontijn, Kreutzburg, Scholz en Schreuder in een groot verdiepingshuis tegenover de accufabriek op Meling (net buiten Lawang richting Malang). De accufabriek werd als Japans kampement ingericht en er stond dagelijks een soldaat op wacht in onze tuin. Ik weet nog dat de ramen van het huis gesloten moesten blijven en van binnen en buiten met kapoer (kalk) de ruiten dichtgesmeerd werden. We mochten onze huisdieren meenemen t.w. een klein hertje en een vliegende hond in een gazen kooi, helaas na een paar maanden moest het hertje wegens hongernood er aan geloven. In dat huis heb ik als kind een paar gruwelen gezien die plaats vonden aan de overkant bij de jappen. Op sommige plekken in de ruiten was de kapoer weg en kon je door de opening gluren. Zo zag ik dat een man aan een boom vastgebonden was, geslagen werd met een bamboestok totdat hij niet meer kon staan en aan zijn polsen hing waarna er een soldaat met bajonet op geweer hem moest doodsteken., een andere keer een onthoofding

201

met samurai en als laatste een man die zijn arm moest   uitsteken waarna zijn hand werd afgekapt omdat hij een pamflet van een Amerikaans vliegtuig opgeraapt had. De beelden van deze drie gruweldaden blijven mij tot heden ten dage achtervolgen en ik kan ze niet wegbannen. Toen de jappen de strijd begonnen te verliezen en ze zich moesten terugtrekken naar verzamelpunten, werd het Wilhelmina park ingericht door de jap als interneringskamp, en werden alle Nederlanders daarheen afgevoerd met tjikars en ook in colonne`s lopend, en werden we ondergebracht in de huizen aldaar met drie gezinnen tegelijk. De namen van de families weet ik nog: mevr. Moquet (later kamplerares voor kinderen), barones Quarls de Quarls met twee zoons, fam. Grashuis en fam. Van Diggelen. De jap droeg toen het kamp over aan de TRI (tentara republik indonesia), in feite gewoon peloppors, en die gaven toen het kamp de naam Tawangsari. Maanden later werd het overgenomen door een afdeling van de ALRI (angkatan laut republik indonesia). Mijn tante`s Dee de Nijs en Rina Barneveld Binkhuysen werden kampleidsters . Ze werden ondergebracht in huize Cordoba (met het glazen koepeldak) op de hoek bij de spoorwegovergang waar tevens de kali Sentoelan stroomde. Langs de spoorbaan was het grote verdiepingshuis van Han Tjau Bing welke door de TRI als kazernegebouw in gebruik werd genomen. Herinner je nog de ingang over het spoor, met het heilige graf en daartegenover de grote villa die later in brand werd gestoken? Ik heb nog veel meer informatie over het verblijf in Tawangsari tot na de bevrijding. Mijn vader heb ik nooit meer gezien, hij is mede ten onder gegaan met de Junyo

202

Maru .Ik ben pas in 1952 uit Lawang vertrokken naar Soerabaja en in 1954 naar Nederland. Maar ik laat het even hierbij om je de gelegenheid te geven eventuele opmerkingen of vragen te stellen tot dusver, dan ga ik wel weer verder met mijn kampbelevenissen tot de bevrijding, en het verloop tot mijn vertrek naar Soerabaja, ok? Als geheugensteuntje heb ik als bijlage de plattegrond van Lawang toegevoegd, uit de periode 1948. Ik woon nu in Den Helder, waar ik me vanaf 1963 gevestigd had.  Leuk dat je in Rijswijk woont, ik heb daar een goede vriendin wonen in de Mandolinestraat 99, mevr. A.P Bernhard, van Molukse afkomst, ook actief op Pelita site ONZE PLEK onder de naam Ciwi., kijk maar eens op die rubriek "gezellig ngobrol". Ik ben daar ook regelmatig te vinden onder de naam Peet, en mijn avatar is een onderzeebootjager waar ik het laatst op gevaren heb, ik ben nl. gepensioneerd adjudant geschutsconstabel van de kon. marine, ben in 1989 op mijn 50e jr. met verplicht functioneel leeftijdsontslag gegaanTot horens dan maar, groeten Peter

Alleen dit plaatje

had Peter nog als

herinnering aan Lawang zijn geboorteplaats

203

Antwoord 2e mail   28-02-2007Hallo Peter Ik ben heel erg blij met dit contact, jij bent tot nu toe de enige Lawanger uit die tijd van ongeveer de zelfde leeftijd. Ik ben ook heel blij met het kaartje van Lawang met zijn oorspronkelijke straatnamen. Ik kom uit een familie van suikerplanters. Mijn vader werkte op de suikerfabriek Gending nabij Probolingo Ook mijn voorouders van   moeders kant waren suikerplanters. Mijn vader liet in Lawang een huis bouwen die we aanvankelijk alleen bezochten tijdens vakantie en weekenden. Dit deed hij voor mijn moeder die slecht tegen de hitte van het Probolingosche kon. Later gingen we er permanent wonen en ben dan ook daar geboren. Tot mij grote verassing bleek uit je laatste mail dat we eigenlijk bijna buren waren. Ons huis staat in de Semeroe str No8. Ik heb nog een foto van ons huis uit de jaren 30. Op de foto is rechts, als je langs de garage kijkt, is de Orangeschool te zien. Jullie huis staat er helaas achter. Ik zal de foto als bijlage versturen. Iedere keer als we naar Indonesië gaan en Java aandoen zal ik niet nalaten Lawang aan te doen en even langs mijn geboorte huis rijden. Ik heb echter nooit de moed kunnen opbrengen om in het voormalige vrouwenkamp Tawangsari een kijkje te nemen. Wat zou er van overgebleven zijn. Mijn moeder en ik,als kind, hebben niet in de jappenkamp gezeten en ben vooral geïnteresseerd in de gebeurtenissen tijdens de Bersiaptijd. Ook mijn vader is als Landstorm-soldaat opgeroepen en later door de Jap gevangen gezet net als mijn broers. Mijn vader heeft aan de Pakan Baroe spoorweg moeten werken op Sumatra, we hebben hem nooit meer terug gezien. Ik ben echt heel blij met je info en

204

vooral met  het kaartje van Lawang, ik ben het helemaal aan het uitpluizen De meeste straten ken ik maar heb ze nog nooit zo uitgetekend gezien, dank daar voor. Ik moet dit allemaal nog even tot me laten doordringen. Tot nu toe komt mij alleen de familie Grashuis bekend voor, dit omdat een van mijn broers, naar ik heb gehoord,iets had met een van de meisjes Grashuis.(Soenber Soeko str) Ik hoop tot een volgende mailGroetjes Rob van der Schoor 

Peter’s 3e mail   03-03-2007Hallo Rob, Hier dan nog wat info over de Tawangsari bewoners van toen. Ik hoop dat je mogelijk de namen zult herkennen of herrinner en:- Hr. en Mw. Hayes  ( vrouw werd tante Poppy genoemd Mw. Renon  Mw. Jacobsvan  Gelder Met deze personen zaten wij in die grote villa Mw. van de Rest (+ 5 kinderen) bij de vijver en het nood schooltje, remember? Mw. Barones Quarles de Quarles met 2 zoons ( Arthur en....?)    Mv. Grashuis met drie kinderen ( o.a.Dolly Dan herrinner ik me nog de dames Cloppenburg - Soffner  (overleed in het kamp) - Keuls - Bouman - Tichelaar - en Andela, en niet te vergeten onze pater Schwering, die me Franse versjes leerde. Mevrouw Mokett was onze kamplerares samen met ene Mies "Samini" of zoiets (van Molukse afkomst) Na de kampperiode woonden we weer in de Res.Peereboom Boulevaard, maar

205

niet meer in het oorspronkelijke huis, maar tegenover de APP ( algemene politie post met Inspecteur Koole), we verhuisden na het schietincident naar Karansono nr. 19, het huis van de fam. Van Dewal.  De politiepost werd toen met mortieren beschoten en een granaat ontplofte bij het slaapkamerraam  waardoor een scherfje een voortand van opzij raakte en deze in tweeën brak en mijn onderlip openscheurde. By the way, mijn zuster Sonja vroeg of je broer soms Frans heet, de naam Van der Schoor komt haar heel bekend voor, ze was 14 jaar toen ze wegging uit Lawang, waarbij ik alleen achterbleef. 

In de bijlage heb ik een foto geplaatst van mijn Soerabaja periode, waarbij ik gebruik maakte van dit marinetransport om naar school te gaan, en een foto van mijn vrouw en

206

kleinkinderen, zodat je een idee hebt hoe ik er uit zie. De oudste is zeventien en de jongste zes. Mijn vrouw is de nicht van de bekende Tjali Robinson alias Vincent Mahieu, ik heb haar in 1957 ontmoet in de buurt van Winterswijk en we zijn in 1960 getrouwd, we kregen twee dochters en een zoon. Je zat op de KWS (kon. Wilhelmina school), of de KES? (kon.Emma school), de KES was toch een algemene ambachtschool in de buurt van Pasar Besar meen ik., ik was in 1952 van de HBS verplaatst naar de Zaalbergschool aan de Reyeniers Boulevaard (met de stoomtram). De firma Ruhaak was een hele bekende in Soerabaja. Rob, mocht je ooit weer naar Lawang gaan, zou

207

 je dan deze objecten in het bijzonder willen fotograferen, t.w.:- het schooltje t.o. het station bij het bruggetje,  - vanaf de hoek Peereboom boulevaard bij de Katholieke kerk, de weg Karangsono die omhoog gaat, - daar vlakbij het huis nr. 19 (aan de linkerkant) - de oude zusterschool aan de Peereboom boul.- vanaf de hoek zusterschool de Ardjoenostraat die omhoog gaat met de berg Ardjoeno op de achtergrond -  het verlofcentrum aan de Merapistraat - het ravijn tussen de zusterschool en weeshuis Bergzicht   de Peereboom Boulevaard vanaf de hoek van de Wedonstraat (vroeger stond er op die hoek een betonnen auto-inspectie bruggetje, waar de Peereboom Boulevaard met een bocht naar de pasar aan de Heerenstraat door ging) -  de hoek Heerenstraat met de pasar, waar altijd de "opelets" en dokars stonden, - de toegangsbrug over het spoor naar Tawangsari (denk vragen!!!!) en de goenoeng Wedon. Deze plekken hebben een zeer bijzondere betekenis voor me en ik zou je er heel dankbaar voor zijn. Ik zie het al 50 jaar in mijn dromen. Ik zou er ook nu nog blindelings de weg weten. Rob, de volgende keer wat belevenissen uit kamp tot de inval van de Marinierspatrouille met Sherman tank,vrachtauto radiowagen en jeeps met 2 houwitsers. Prettig weekend gewenst. RobGroeten Peter    

Antwoord 3e mail   03-03-2007Hallo PeterNu ik wat namen heb gezien komen dank zei jou toch weer wat bekende dingen terug Een naam schiet gelijk in mijn

208

geheugen, Mv. van Mourik en natuurlijk de fam Grashuis Volgens mij heeft van Mourik bij ons in de buurt gewoond, moet er even over nadenken. Iedere keer zit ik weer op dat kaartje van Lawang te loeren Het was inderdaad Dolly Grashuis, ze woonde toch op Soembersoeko Ik heb inderdaad een broer Frans gehad met ongeveer de zelfde leeftijd als die van je zus. Hij heeft in Middelburg geleefd en is dus helaas te vroeg overleden. Ik ga straks proberen alle plekken op je kaart te plotten voor je foto wensen of ik alle plekken kan fotograferen kan ik niet beloven maar zal er wel mijn best voor doen. Neem nu bv die djoerang tegenover het meisjesweeshuis die is helemaal vol gebouwd tot bovenaan toe, tot op de hoek van de Seroenistraat bij de Fam.Hamakers(borrelt zojuist bij mij boven) Dokter Serle was onze huisdokter notabene, hij was bij  de bevalling van  mijn geboorte aanwezig geweest, dat is mij eens vroeger verteld.  Broodbakkerij Paulus en daar aan de overkant de landbouwschool waar mijn broer op is geweest.  Polaman met zijn heilige vissen en waar we zo vaak hebben gezwommen Soember Woeni met zijn heilige graf,ken je die ook nog,vanuit de viersprong bij de brievenbus aan jou straat naar boven richting Seroenistraat aan de linkerkant. Heb je de zwarte letters op de gevel van het meisjesweeshuis op de foto gezien"Bergzicht" Ineens kwam het in mij op door die zwarte letters de naam van ons huis ook in zwarte letters "Glückauf"Ik weet nog toen de oorlog in Nederland tegen de Duitsers uitbrak moesten we die Duitse naam verwijderen Mijn vader was onder de indruk van die mijnwerkersgroet, deze groet of wens kregen ze mee als deze de mijn afdalen. Ik had juist het plan gevat om dit keer naar Tawangsari te gaan, ik heb het

209

altijd voor mij uit geschoven en dan komt juist je waarschuwing.  Hoelang was dat geleden dat   vervelende voorval zich voor deed ? Goh dat ik me dat weer allemaal herinner,dank daarvoor. De laatste tijd worstel ik ook ontzettend met het verleden Maar toch ondanks alles zijn we trots op ons zelf en onze hoop ligt in de toekomst van onze nakomelingen. Jij hebt er toch ook wat van gemaakt en ben per slot van rekening ook wat geworden bij de Marine, geweldig hoor Ik ben er ook trots op dat ik bij Philips ook tot Quality Manager hebt geschopt, gewoon poekoel teroes. Heel lang was ik op zoek naar aanknopingspunten uit het verleden. Ik heb kennelijk toen mijn nare ervaringen   kunnen verdringen om voort te kunnen met  mijn leven. Wij hebben 3 kinderen voortgebracht die er ook iets goeds van hebben gemaakt. Alle drie hebben ze een universitaire opleiding genoten. Nu ze al een poos gezeteld zijn en inmiddels ook kinderen hebben en dus ik het gevoel heb er mee klaar te zijn, begon ik steeds meer geplaagd te worden door soms ook nare herinneringen  uit het verleden. Maar ook die tijd  heeft veel positieve kanten, denk maar weer aan de leuke momenten en vaak zorgeloze momenten die er toch ook waren. Bovendien hebben we er veel van geleerd om op zeer jonge leeftijd zelfstandig te zijn.  Ik had me toen zelf plechtig beloofd dat mijn nakomelingen  nooit zo'n jeugd mogen hebben als de onze. Wij zijn er goddank in geslaagd met veel hulp van buiten- menselijke of goddelijke krachten. Ik hoop snel weer wat van je te horen en alle verhalen en gebeurtenissen zal ik met veel vreugde en dank verslinden. Maar wel met de uitdrukkelijke voorwaarde dat het jezelf niet benadeeld. Ook ik zal er een foto  bij doen,

210

mijn oudste dochter met haar man op de achterste rij rechts met haar oudste dochter,ze zijn beiden huisarts en runnen samen een dubbele praktijk in  Den Haag, In het midden naast mij met   die hand duidelijk zichtbaar onze jongste zoon psycholoog Links met zijn vrouw met dat hoofdje scheef onze oudste zoon inspecteur van politie bij Hollands Midden en alle 8 kleinkinderen. We voelen ons rijk en reuze trots Ik heb weer genoeg geklets tot de volgende keer maarGroetjes bedankt    Rob

Antwoord op 4e mail 13 maart 2007Mijn 4e mail aan Peter   6 maart 2007Hallo PeterIk ben nu de verbazing wat te boven dat ik nu ook wat kan schrijven over Lawang zoals het nu is. De eerste keer dat ik er kwam was ik verdrietig dat ik het niet meer terug zag zoals ik het had verlaten.Langzaan door de jaren heen daarna heb ik het nog meer zien veranderen,Nu eerst even wat namen uit mijn herinnering.  Het is raar langzaan komen namen bij mij boven zoals: Jansen Eikensluiters,Soembersoeko str,van Meteren Brouwer,Onze buur op Seroeristr 6,De Fam Holz,Wedonstr,Van Zwieten,Soembersoeko str,Hamakers,Tegenover ons op de hoek waar de Djoerang begint,Gonsales,Riouw str tegenwoordig  Jl Patiusodo,Mvr. de Jong, het kamp kamphoofd bersiap tijd Tawangsari,Mvr. Mutter / dochter Gloria,Soembersoeko str,Nono Visser ( één arm) heeft in Mannenkamp

211

Tawangargo gezeten (Meisjesweeshuis) Vreemd dat ik andere namen ken als die jij kent. Wat ook veranderd is, is het grote Chinesche hoekhuis dat naast de rijstpellerij staat als je van boven komt dus vanuit jouw straat het laatste huis links Die hele hoek is nu ook een overdekte pasar geworden de opeletjes staan er ook nog steeds. Het is er altijd razend druk mede door die pasar. Dus de sprong die grenst aan Herenstr grote Postweg. Deze hoofdweg is ook razend druk met veel moeite kunt je daar de weg oversteken. Deze verkeersader Soerabaja Malang wordt zeer intensief bereden. De spoorwegovergang,richting Soerabaja,daar rijdt het verkeer niet meer over heen. Enkele jaren geleden hebben ze daar een Fly-over gebouwd dus het verkeer gaat daar boven het spoor. Een afschuwelijk lelijk ding, ze hebben die  mooie glooiende uitvalsweg naar Soerabaja,wat mij betreft gemold. De doorstroming is er wel op vooruit gegaan. Jaren terug stond je daar constant in de file vanaf onder aan de Simping helling. Vooral als de spoorbomen dicht zijn of zijn geweest. De hele Simping helling hebben ze drie baans gemaakt,zonde al die grote assembomen, weg. Maar aan het eind van de Simpinghelling komende uit SB. kom je uit op de grote postweg,dus ter hoogte van de spoorweg overgang,weer in een flessenhals terecht want die weg hebben ze nog niet kunnen verbreden. Dit vanwege de bebouwing. Als die verbreding in de toekomst gaat komen zal het hoge huis daar aan de rechterkant komende uit SB moeten wijken. Dat zou eeuwig zonde zijn. Het is nu al verknald door die flyover. Dat geeft bij binnenkomst als je dan Lawang inrijdt een heel ander gezicht. Zonde hoor, Je weet toch wel dat hoge verdiepingshuis opgetrokken in

212

rode baksteen?Maar gelukkig heerst er tegenwoordig een tendens bij de jongere generatie om het oude te bewaren. Zo is ook die tekst Bergzicht in ere hersteld. Indertijd werden die dingen als eerste verwijderd, dat was immers de resten van de Blanda. Zoals ik al eerder meende geschreven te hebben is die djoerang van af de Herenstraat,dat is de djoerang die bij de bioscoop begint ook al vol gebouwd met kampong woningen tot helemaal boven aan toe. Soms raak ik ook in Lawang vaak gedesoriënteerd door al die verbouwing. Een heleboel voorgevels hebben ze ook verpest, zo ook mijn geboortehuis. De laatste keer dat ik Lawang  kwam dat was meen ik in 2004 bracht ik een afdruk van die foto die ik jou hebt toegestuurd mee. Ik was daar aan het filmen voor het huis en de bewoner kwam naar buiten ik gaf hem die oude foto en keek er met bewondering naar. Hij vond het alleen zo kaal. Het ijs was toen wel gebroken en mocht het hele huis weer bekijken. Ook zijn we naar boven gereden richting Ketiendan langs broodbakkerij Paulus om naar de thee-plantage Wonosari te gaan. Ik ben er nooit geweest dus weet ook niet of er veel is veranderd. De gebouwen en de fabriek zag er wel oud uit dus misschien toch wel bij het oude gebleven. Wat ook is veranderd is Soember Waras. Daar stond een zwembad, die bestaat ook niet meer. Daar stond ook de Europese begraafplaats, die is ook al weg Mijn moeder was daar ook begraven en wij  hebben haar laten herbegraven en ze ligt nu bij haar ouders in Probolingo. Het kerkhof moest plaats maken voor een bus terminal wat eerst bij de pasar stond, het werd daar te vol. Lawang is Lawang niet meer zoals het was uit onze jeugd en herinnering. Als je bereid bent en kunt de Ploppor-tijd

213

vergeten en de oorlogsjaren daarvoor zijn de mensen daar nog altijd het zelfde, lieve,vriendelijke,gastvrije mensen met een eeuwige glimlach. Wel die je altijd weer aan zien als een rijkaard uit Holland. Ik ben nog steeds gek op dat land en de mensen en gelukkig zonder enige wrok. Als je nog wat vragen hebt over het huidige Lawang kan ik die misschien ook beantwoorden,Ciska mijn vrouw is ook in die buurt geboren te weten in Malang Ook daar gaan we dan steeds naar toe als we op Java komen. De laatste jaren,als we dan alleen reizen doen we dat steeds meer georganiseerd, met het Schone Streven. lekker makkelijk. Je hoeft dan werkelijk niets maar dan ook niets te regelen, het zijn dan wel groepsreizen. Dit keer gaan we een familiereis maken met kinderen en kleinkinderen. Het lijkt er een beetje op dat ik je wil verleiden maar als je het niet kunt opbrengen respecteer ik het ook ten volle. Al maar, volgende keer weer verder (Indisch hè)    Groetjes Rob

Peter’s 4e Mail   12 maart 2007Hallo Rob,sorry voor m`n late respons, ben nl. een paar dagen weggeweest bij de kleinkinderen in Voorhout, "djaga anak" (kinder oppas). Spreek je zelf nog Indonesisch, of al verleerd? Het bevreemd me echt niet Rob dat je geheugen weer op gang is gekomen. Met mij was het precies hetzelfde aan de hand geweest, temeer daar ik geheel aan mijn lot overgelaten werd na de bersiaptijd,(7 jaar oud) en bij mensen werd achtergelaten  die mij enkel om het geld accepteerden. Daar bleef het bij, geen liefde gekregen die elk kind op zeer jonge leeftijd zo dringend nodig heeft,

214

continue opsluiting en mishandelingen, geen vriendjes, geen verjaardag vieren etc.etc.etc. tot m`n elfde jaar toen ik eindelijk weer werd teruggebracht bij mijn moeder in Soerabaja. Ik weet dus volkomen wat het allemaal teweeggebracht heeft en dat is voor mij dan ook de doorslaggevende beslissing geweest om nooit meer terug te keren naar Lawang," mijn hel ", ondanks dat ik met bittere weemoed en verlangen aan Lawang blijf denken. Het betreurt me ook zeer dat ik slechts een paar foto`s uit mijn geboorteplaats bezit, ook al weet ik ze nog niet exact te lokaliseren (ergens op zolder). Maar het zij zo helaas. Ik ben heel blij voor jou dat je over die drempel hebt kunnen stappen en ook je nageslacht kunt laten kennismaken met je "roots". Ik wil het best geloven dat in ruim 50 jaar enorm veel veranderd is aan de infrastructuur van Lawang en omgeving. De fly-over op de "entree" van Lawang aan het eind van de beruchte dodenweg Simping, was me al bekend via kennissen die er geweest waren (ze hadden helaas geen foto`s van Lawang gemaakt m.u.v. het station). Van de namen die je noemde komen er twee mij bekend voor, t.w. Holz en Gonsales, ook de straatnamen weet ik nog. Is het rode hoge huis niet meer in zijn oorspronkelijke staat? Zegt de naam "Kandang Tikus" je ook nog wat?, ik heb het op het plattegrond van Lawang neergezet, helemaal links bovenin. Jammer dat er in Lawang Malang geen officiële stadsplattegronden te verkrijgen zijn, ik heb vorig jaar met een Indonesiër uit Malang contact gehad (internet) en die stuurde mij een streekkaart van de Kabupaten Malang, vergelijkbaar met een provinciekaart waar Lawang ook onder valt, en overige plaatsen op zijn aangeduid. Het plattegrondje welke ik je stuurde is in feite

215

een luchtopname van een Ned.Firefly (gevechtstvliegtuig) welke ik zelf op schaal vergroot uitgetekend heb, de meeste straatnamen kende ik nog. Ik vond de foto in een archief toen ik nog dienst deed op het Marine hoofdkwartier, waar nog wat dossiers waren van Indië uit 1945/1948. Is het zwembad van Soemberwaras weg? ik heb daar heel vaak gezwommen en gepeddeld, ook bijna verdronken toen de prauw waarin ik zat met een andere jongen, voor de afvoerroosters omsloeg en ik tegen het rooster aangezogen werd. Gelukkig dat de verhuurder van die prauwen in de buurt was en mij er uit trok. Wat leuk dat je vrouw uit Malang komt, mijn ouders zijn daar gehuwd. Mijn vader was directeur van de blikkenfabriek van de BPM in Wonokromo,   broers van hem hadden in o.a. Kediri een suikerplantage annex en koffiepl.  maar hijzelf voelde niets voor het plantageleven en begon zijn carrière eerst boormeester, en nadat alle proefboringen op de hele archipel geschiedt waren heeft hij een vaste werkplek gekozen in Soerabaja. Ik kan me mijn vader nog heel vaag herinneren, het laatst dat ik hem gezien heb was in krijgsgevangenschap in Malang , op een groot grasveld waar ze met vier man in een klein tentje sliepen. Daarna is hij ingescheept op de Junyo Maru en rust ergens op de bodem ter hoogte van Bengkoelen, zijn overlijdensbericht na de oorlog van het rode kruis aan mijn moeder, was de reden dat ik ongewenst, eenzaam en alleen bij anderen werd achtergelaten, zeg maar om traumatisch-psychische redenen. Mijn vader staat afgebeeld  op de website Indisch4ever, in het forum "Wij herdenken..enz."  Enfin, het is allemaal verleden tijd. Ik weet niet wanneer je weer terug gaat met je familie, in elk geval wens ik je heel veel

216

plezier daar, ik reis wel mee in gedachten. Tot de volgende mail dan maar weer, als bijlage twee foto`s van me voor ik eind 1999 de dienst   (Marine) met functioneel leeftijdsontslag verlaten heb, de eerste tijdens een afscheidsfeestje met "mijn jongens" uit de wapenkamer, en de tweede voor de officiële afscheidsreceptie op het hoofdkwartier. Groeten van Peter

Hallo PeterIn dank je mail ontvangen. Vele dingen en gebeurtenissen, zowel in het verleden als in het heden hebben we met elkaar gemeen. Ook net als wij djaga anak met alleen het verschil dat ze bij mij allemaal in de buurt wonen. Bij ons is ook altijd open huis. Ineens komt er dan weer een of meer tjoetjoeks binnen stuiven met de mededeling, oma ik heb honger,heb je nog bami-soep of iets lekkers. Oma

217

reageert ik heb nog soto van gisteren, o graag oma. Ik geniet er echt met volle teugen van. Of mam kan ik vanavond bij jullie komen eten, oma vraagt dan komen de kinderen ook, ja. Zo gaat het ongeveer hier bij ons in Rijswijk. Echt Indisch ja. Natuurlijk spreek ik nog Indonesisch, Vergeet niet dat ik daar pas op 19 jarige leeftijd  ben vertrokken naar dit kikkerland. In 1955,1 jaar na jou Het was inderdaad de KES, waar ik op school ben geweest. Het was de bedoeling dat ik UTS zou doen maar heb na 2 jaar examen gedaan voor de ambachtsschool. Ik wou zo snel als mogelijk gaan werken en van niemand meer afhankelijk zijn. Kwam als zeer jong ventje bij Ruhaak terecht en kreeg na een poos de leiding over een aantal toekangs(elektriciens). Kwam uiteindelijk in de buitendienst terecht. Ik werd belast met de installatie van licht en krachtinstallaties op ondernemingen in West Java (Thee,koffie en rubberplantages)Het was niet ongevaarlijk want de DI (Darur Islam)was de regering Soekarno flink aan het saboteren. Heel vaak overvallen op de onderneming meegemaakt. Ze roofden en staken voor dat ze vertrokken de boel in de fik. Wij konden toen weer opnieuw beginnen en zo bleven we werk houden. Ik verdiende heel goed zo jong als ik was. Ik ben toen in 1955 op eigen kosten naar Nederland vertrokken. Ik mocht in die tijd niets van waarde uit Indonesië meenemen. Een gigantische mooie reis gemaakt met cruiseschip die van Australië naar Napels voer en toen met de Simplon expres naar Amsterdam gereden. Dat was heel lux, Ik kon niets van waarde meenemen en heb alles wat ik bezat in mijn reis gestoken Kwam totaal berooid en alleen hier aan en werd door het DMZ((Dienst maatschappelijke zorg)als

218

minderjarige wees opgevangen. Wat een kl..... tijd. Ook ik moest van onderaf aan beginnen,niet eens een erkenning voor je ambachtsschool diploma. Ik begon ook als ongeschoold arbeider in de fabriek waar Erres toestellen werden gebouwd aan de lopende band. Ik moest ook nog mijn dienstplicht vervullen en werd daar stukscommandant bij de Luchtdoel Artillerie (dus ook al met kanonnen te maken).Met de 40 lang 70 heel vaak in Den Helder op schietoefeningen geweest. Als je dan op zo'n leeftijd nog scholing moet krijgen is het haast onmogelijk om het in te halen. Met keihard werken heb ik er toch nog wat van kunnen maken. Wel eens waar met jaren lang avondschool. Maar genoeg hierover Die kandang tikoes wat was dat eigenlijk ?Er rinkelt bij mij geen belletje. Wij gaan pas 21 Juli  naar Indonesië en maken een rondreis Java Bali Lombok. Wij zijn er echt aan verslaafd, gemiddeld gaan we eens in de 2 Jaar. De laatste reis was in nov. 2006. Een georganiseerde rondreis Sumatra Celebes Bali en Lombok van 30 dagen. Ik heb alles op DVD gezet, best goed gelukt al zeg ik het zelf en niet zo langdradig en met krontjong muziek op de achtergrond Als je belangstelling er voor hebt stuur ik je graag een kopietje op DVD. Misschien kan ik jullie dan een beetje mee laten genieten van het land waar we zijn geboren met zijn prachtige landschappen. Lawang is er helaas niet bij maar volgende keer zeker wel en ook met de beloofde foto's. Jullie waren in Voorhout,dat is maar 30 Km van Rijswijk,waarom toch niet mampir in Rijswijk. volgende keer wel doen hoor. Lekker toch een beetje ngobrol Tot de volgende keer maar ja, ik hoor misschien nog van mijn aanbod de DVD als dank voor dat geweldig Lawang kaartje ik ben daar heel blij mee.

219

Hartelijke groeten Rob. 

Op bovenstaande mail kwam geen antwoord. De laatste mail die hij verstuurde dateert van 13 maart. Op 22 augustus 2007, vijf maanden later, kon ik mijn belofte inlossen. De foto’s die ik beloofd heb voor hem te maken in zijn geboortestad heb ik in twee etappes doorgemaild. Het zijn er totaal achtenveertig stuks geworden. Het uitwisselen van mailtjes kwam weer even op gang. Zie en lees hieronder hoe blij hij er mee was. Ook mij gaf het een blij gevoel een ander blij te kunnen maken. Dat hij er blij mee was, kon ik me in zijn situatie goed indenken en bovendien het is ook mijn geboorteplek.

5e mail die ik weer stuurde  Woensdag, August 22, 2007 12:17 PMFoto's van LawangHallo PeterWij zijn weer terug uit Indonesië en hebben met z’n allen echt genoten Hierbij   zoals beloofd de eerste 17 foto's van LawangAls je wilt heb ik nog meer bv van de Pereboom. Boulevard. Ik herken bijna niets meer uit deze straat en kan geen Oranjeschool meer vinden Laat wat van je horen aub Groeten uit Rijswijk        Rob

Antwoord op 5e mail 22 augustus 2007Sent: Woensdag, August 22, 20076:08 PMSubject: Re: Foto’s Lawang Beste

220

Beste Robwat een grandioze verrassing!! Ik dacht dat je pas in Augustus daarheen zou gaan ik kreeg zowat een brok in de keel toen ik die foto`s zag, ergens komt het me toch wel bekend voor, zeer zeker het station. Als je nog meer foto`s hebt van Lawang, heel graag, ik ben geboren in de Res. Peereboom boulev., en na de internering op Tawangsari tot 1952 in Karangsono, Ardjoenastraat en weer op de Peereb.B. tegenover de Algemene politiepost van Inspecteur Hoen. (op de hoek bij die betonnen auto-werkbrug). Ik heb ook op die zusterschool gezeten, nadat de lagere school t.o. het station een "sekolah rakjat" werd, die bij de grote waringinboom. Dus de Oranjeschool naast het meisjesweeshuis is weg? Rob, heel hartelijk dank voor deze foto`s, ik zal ze door mijn kleindochter laten uitprinten en dan in een album plakken. Hebben jullie het daar fijn gehad? Ken je toevallig ook op Bedali een pension die door ene Ria Cohen met husband beheerd wordt, ik heb daar èèn keer per e-mail contact mee gehad, maar haar e-mail schijnt veranderd te zijn. Rob nogmaals heel hartelijk dank voor de foto`s, ik hou me aanbevolen voor alles wat je van Lawang hebt gefotografeerd. Pas wel op met Tawangsari, want dat is militair gebied, zg. restricted areaGroeten van Peter.

6e mail die ik stuurde op 23 aug 2007waren de laatste foto's totaal 48Sent: 23 aug.2007 Subject: Re: Foto’s LawangHartstikke bedankt Rob,

221

 als ik ze zo bekijk heb ik het gevoel alsof ik daar zelf sta. Iedere keer als ik ze bekijk begint de herinnering te dagen, dat lagere schooltje was mijn eerste school na de bevrijding uit Tawangsari, de juf heette Moquett, ze woonde achter de katholieke kerk op de hoek van Karangsono en Peereboom B. Ook meen ik me te herinneren dat , voordat de zusterschool weer volop draaide, de fa.Ruhaak daar zijn bedrijf gevestigd had onder directeur Willy van Alphen  (een goede kennis van mijn tante in die periode).    Groeten Peter

Hallo Rob,ik heb alle foto`s ontvangen, met en zonder tekst, en idd. 48 stuks. Heel hartelijk dank daarvoor, ik herken sommige wel aan de hand van de gebouwen. Als mijn zuster terug is van haar vakantie uit Spanje, dan zal ik ze ook aan haar laten zien. Mijn dochter probeert me al over te halen om ook een keer naar mijn geboorteplaats te gaan, ik weet het eerlijk gezegd nog niet, ik zie wel. In elk geval ben ik je heel dankbaar voor de foto`s. Het beste met je , en hoop nog eens wat van je te horen. By the way, ben jij dat met je gezin, waar je al dat lekkers kan kopen?, en die foto uit de bus genomen bij de djoerang, is dat je vrouw of dochter?

                           222

Hierbij dan ook een foto van mij met mijn vrouw Judy Boon,(nichtje van Tjalie Robinson), weet je dan ook hoe wij er uit zien. Nogmaals dan mijn hartelijke dank voor alle genomen moeite, ik stel het ten zeerste op prijs, groetjes van Peter.Het regelmatige mailen is nu gestopt. .

                                         Einde

 Reacties van enkele lezers

Ik vroeg een vriend die het concept had gelezen of ik een gedeelte van zijn commentaar op de achteromslag mocht afdrukken Later heb ik het ook op de definitieve versie laten drukkenHieronder zijn antwoord

Hallo RobNatuurlijk mag dat en dan ben ik zeer vereerdIk ben je verhaal voor de tweede keer aan het lezen.Ik vind het fantastisch goed geschreven en al lezende voel je dat het niet zomaar van een leien dakje is gegaan. Heel openhartig, authentiek en zonder terughouding maak je de lezer deelgenoot van hoe jou leven zich heeft afgespeeld en vooral de tijd als jong kind die nauwelijks greep of controle heeft op de dingen die je zijn overkomen, dat stuk is niet met droge ogen te lezen. Tijdens het lezen zie ik soms een lidwoord dat anders kan of een zin die een woordje teveel of te weinig heeft maar dat zijn echt futiliteiten. Ik noteer het in ieder geval. De inhoud waarom het gaat komt

223

regelrecht over. Een definitief exemplaar zou je kunnen deponeren bij het Instituut voor sociale geschiedenis. Een heel mooi cadeau voor je kinderen en kleinkinderen en al je dierbaren die dit niet meer mochten meemaken.

 GroetjesAan Cis en aan jouJohn

Nog een reactie   Hoi Rob,Heb jou levensverhaal in een keer uitgelezen. Het mag dan geen volgens jouw eigen woorden geen literair meesterwerk zijn geworden,maar het geeft erg goed weer,wat jouw gevoelens waren,en zijn. Ondanks alles wat je in je leven hebt meegemaakt en wat erg traumatisch voor je is geweest,en waarschijnlijk nog steeds is, heb je uiteindelijk samen met Ciska jullie leven toch veel inhoud kunnen geven. Het heeft jullie in elk geval een stel fijne kinderen en kleinkinderen gegeven. Rob ik was erg geroerd door de inhoud van je levensverhaal,Ria is er nu aan begonnen en ik twijfel er niet aan dat zij de zelfde mening is toegedaan. Goed dat je uiteindelijk toch de kracht hebt gevonden om dit alles van je af te schrijven.    We hebben gisteren weer van jullie gastvrijheid mogen genieten,en we hopen dat we elkaar nog vele malen mogen ontmoeten.Groetjes van Ria & GerMijn antwoordHallo Ger

224

Bedankt voor de sympathieke reactie die je gaf voor de inhoud van mijn boekje. Ik heb niet het gevoel dat ik nu nog nadelige gevolgen ondervind uit het verleden. Ik heb ook eerder het gevoel dat ik het leven dat we na die tijd geleefd hebben, veel meer te waarderen. Het heeft ons geleerd met de kleinste dingen tevreden te zijn. Het heeft mij in ieder geval ook het gevoel gegeven heel vroeg volwassen te zijn geworden. Ook heb ik getracht dit op te schrijven namens een hele grote groep lotgenoten die nagenoeg dit zelfde  lot zwijgend hebben  ondergaan. Ik ben er bijna van overtuigd dat vele lotgenoten zich ook in dit boekje herkennen Velen van hen zijn er verminkt en met blijvende schade uit die tijd gekomen en ik dank God dat wij zo veel geluk mogen ontvangen dat we zijn zoals we nu zijn. Dit boekje was in eerste instantie bedoeld, na lang stilzwijgen,  mijn nageslacht in het kort kenbaar te maken hoe we de oorlogsjaren zijn door gekomen

Nog een reactieLieve meneer van der Schoor,Ik begrijp van Kim dat u dinsdag weer naar Indonesië afreist. Voor u vertrekt wil ik u nog graag laten weten dat ik erg onder de indruk ben van het boek dat u heeft geschreven. Ik heb het in één ruk uitgelezen en was diep geroerd door de gruwelijke situaties die u beleefd heeft en de wijze waarop u daarmee bent om gegaan. Wat een ongelofelijk verhaal. Wat een indrukwekkende geschiedenisles. U kunt er trots op zijn dat u dit boek geschreven heeft. Ik ben erg trots op mijn lieve vriend Danny en zijn vader die zo geknokt heeft voor zijn familie. En wat een mooie foto is het als je die hele groep bij elkaar

225

ziet. Ik wens u een heerlijk tijd in Indonesië, ik hoop dat u erg geniet van uw lieve vrouw, de geuren, de sfeer en het eten van het land. Geweldig dat u de lef heeft gehad om terug te gaan en om uw verleden een plek te geven. Als u het goed vind wil ik het boek ook graag aan mijn vrouw Albertien en aan mijn moeder laten lezen. Maar alleen als u het goed vindt.  Ik hoop u snel weer te zien en even stevig vast te pakken.Goede reis.Gijs

Mijn antwoord aan Gijs

Lieve GijsOntroering en gevoel van dankbaarheid, kwam over ons heen nadat ik en mijn vrouw  je mail hebben gelezen. Het bruist van warmte en een welgemeend begrip. De spontane reactie van mijn vrouw was ook ” wat lief ”. Ook kreeg ik een gevoel van trots zijn over mijn boekje. Trots op de wijze waarop je lovend over mijn boekje schrijft. Ook wil ik mijn dank aan je uitspreken namens de zwijgende meerderheid van mijn lotgenoten uit mijn generatie die nagenoeg het zelfde hebben meegemaakt in het land waar ze zo van houden. Vaak dragen ze levenslang hun verhaal met zich mee zonder zich hierover te uiten. Helaas raken er sommigen ook door verbitterd en houden er ook wat aan over. Ik ben blij dat ik het van mij heb af geschreven maar nooit verwacht zulke prachtige reacties te mogen ontvangen. Natuurlijk mogen Albertien en je moeder het lezen als ze dat graag willen. Nogmaals dank voor je lieve woorden en we zullen aan jou en je gezin denken als we

226

daar straks voor enkele weken even thuis zijn. Tot weerziens en met de hartelijke groeten van ons beiden Papa van Danny         

Reactie van onze zonen

Hoi Poa,Ik heb hier geen woorden voor…. Ik weet alleen dat u nu al kunt zien wat voor effect uw ‘boekje’ heeft op het leven van een lotgenoot. Ik ben er trots op dat u mijn papa bent en mij heeft opgevoed (samen met mama) zoals u dat heeft gedaan, ondanks alles wat u heeft meegemaakt.Dank u wel pap. Tot morgen

PaAch Pap, wat prachtig. Echt ontroerend om te zien dat de heling van de 1 de ander aanzet tot heling. Ik ben er onwijs trots op hoe je dit allemaal hebt aangepakt en hoe je zelf een weg hebt gevonden om het een plek te geven van al wat gebeurd is. En dat het zoveel impact mag hebben op de levensvreugde van een ander. Dat is helemaal gaaf. Het leert mij nogmaals om inderdaad zo veel mogelijk te

227

genieten van elke dag die ons gegund is. Maar ook als vader, dit stukje gelezen te hebben, zie ik nogmaals in hoe dankbaar we mogen zijn met al onze rijkdom.Fijn dat jullie onze pappa en mamma zijn.Kus en knuffel,Dan      

228

229