Een verkenning naar de toekomst van zorg in Stadskanaal e.o. · Een verkenning naar de toekomst van...

RGPPASPOORT

HOSPITAL

STAKKASCIENCETOWER

HEMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

LAN

DEL

IJK RAADKAMER VAN VITALITEIT

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

H

EMERGENCY

Een verkenning naar de toekomst van zorg in Stadskanaal e.o.

Een verkenning door

Colofon

Dit is een verkenning door:

Stichting Maatschappij en Onderneming (SMO)

Marconistraat 16, 3029 AK Rotterdam

Telefoon: +31 085 065 54 85

Email: [email protected]

Onderzoekers en auteurs:

Han van Nieuwaal, director SMO Healthcare

Anne Berrevoets, onderzoeker en projectleider SMO Healthcare

Marieke Jongma, locatiemanager Huisartsencentrum

Veerle van Koningsveld, Human Resource manager Zorg

Juliëtte Boughouf, projectmanager SMO Healthcare

Omslag, DTP en illustraties: Thomas Bijen

© Stichting Maatschappij en Onderneming Oktober 2018

Niets van deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd zonder de

voorafgaande toestemming van de uitgever en andere auteursrechthebbenden. SMO is

niet aansprakelijk voor gegevens die door derden zijn verstrekt.

OVER SMO

SMO is al sinds 1968 de trusted third party voor overheid, wetenschap en bedrijfsleven. Als

onafhankelijke denktank signaleert SMO complexe vraagstukken en identificeert gedeelde

maatschappelijke ambities. Wij verbinden key stakeholders uit overheid, wetenschap en

bedrijfsleven en stimuleren een integrale aanpak om maatschappelijke ambities gezamenlijk

versneld te realiseren. Dit doen we onder andere door het toegankelijk maken van kennis

en het organiseren van workshops, evenementen en innovatie challenges. De kracht van

SMO schuilt daarbij in haar aanpak: een combinatie van bedenken, verbinden en doen.

SMO richt zich op de volgende belangrijke thema’s in de samenleving: Purpose, Innovatie

& Ondernemerschap, Healthcare, Duurzaamheid en Arbeidsmarkt.

Posteri nostri tam aperta nos nescisse mirentur.(Onze nakomelingen zullen er zich over verbazen dat we

dergelijke evidente dingen niet hebben geweten.)

- Seneca

Voorwoord

Inleiding

Refaja Ziekenhuis

Stichting Zorg is van Ons!

SMO

Leeswijzer

Een ziekenhuis in context

DE VERKENNING

De methode - scenariodenken

Kritische onzekerheid 1: Mate van marktwerking

Kritische onzekerheid 2: Mate van adaptatie ten aanzien van nieuwe

zorgmodellen

De vier scenario’s

Uitwerking scenario’s

Scenario 1: “Zorg on demand”

Scenario 2: “Gezondheid de norm”

Scenario 3: “Vitaal en centraal”

Scenario 4: “Kracht van het collectief”

Aanbevelingen

Lijst van nieuwe concepten

Bronnenlijst

Lijst van geïnterviewden

7

9

9

10

10

10

11

15

17

22

23

25

25

27

35

41

47

54

60

61

63

Inhoudsopgave

6


7

Voorwoord

VOORWOORD

Vanuit een persoonlijke betrokkenheid met Zuid en Oost Groningen en sterke verbonden-

heid met deze gemeenschap vanuit de Rabobank, sta ik op voor de vraagstukken van

de regionale maatschappelijke agenda. Centraal staat in dit geval het vraagstuk van de

zorg in onze regio. Een hoogst actueel onderwerp; het zijn turbulente tijden voor de

zorg. Er is een tendens van onvrede en bezorgdheid onder mensen. Het voelt alsof het

huidige systeem faalt en te weinig houvast en perspectief biedt. Het raakt ons als mens,

rechtstreeks of via onze naasten. Zorg is daarmee letterlijk van ons.

Een groep betrokken inwoners en ondernemers heeft zich naar aanleiding van de

ontwikkelingen rondom het Refaja Ziekenhuis in Stadskanaal verenigd onder de naam

“Zorg is van Ons!”. Het doel is bereikbare zorg van voldoende kwaliteit voor iedereen

veiligstellen. De stichting wil een bijdrage leveren door nieuwe inzichten en kansen te

delen. Zij zoekt nadrukkelijk de samenwerking op bij de ontwikkeling van een toekomstvisie

op welzijn en zorg. Met de wetenschappelijke denktank SMO (onderdeel van de Erasmus

Universiteit Rotterdam) zijn op basis van onderzoek scenario’s geschetst die juist in onze

regio kans van slagen hebben. Kansen die we moeten omzetten in acties.

We mogen trots zijn dat juist vanuit onze regio dit rapport wordt aangeboden. Een opstap

naar een nieuwe dialoog waarbij het accent ligt op samenwerken en het delen van

inzichten tussen alle betrokken partijen. Een oproep tot gesprek gericht op versterking.

Een bouwsteen voor de gezamenlijke zoektocht naar mogelijke oplossingen. Ook buiten

de gebaande paden.

Ik nodig u van harte uit om dit rapport door te nemen. Het beschrijft kansen voor oplossingen

voor dit ingewikkelde maatschappelijke vraagstuk in onze complexe samenleving. Laat het

u inspireren tot medewerking. Dit rapport kan op deze wijze een bijdrage leveren aan een

verdere noodzakelijke stap, voor goede blijvende zorg. Niet alleen in onze regio, maar

voor ons allemaal. Ik wens alle betrokkenen veel wijsheid toe.

Het zal ons geen zorg meer zijn.

Harry Scholte

8


9

Inleiding

INLEIDING

Refaja Ziekenhuis

De Treant Zorggroep heeft op 13 september 2018 de afdelingen klinische verloskunde

en klinische kindergeneeskunde van het Refaja Ziekenhuis (hierna ‘Refaja’) in Stadskanaal

(Groningen) gesloten. Medio oktober 2018 zijn dezelfde afdelingen in Ziekenhuis Bethesda

in Hoogeveen (Drenthe) gesloten. Het bestuur van Treant Zorggroep zag aanleiding tot dit

besluit wegens een tekort aan kinderartsen en verplaatst klinische verloskunde en klinische

kindergeneeskunde naar het Scheperziekenhuis in Emmen. Echter, door betrokkenen bij

het ziekenhuis wordt ook aangegeven dat de (negatieve) organisatiecultuur binnen het

Refaja invloed heeft op de bereidheid van specialisten werkzaam te blijven in het ziekenhuis.

De sluiting van de afdelingen in het Refaja heeft geleid tot grote bezorgdheid onder

inwoners van Stadskanaal en andere belanghebbenden. Alternatieve ziekenhuizen

bevinden zich namelijk op ruime afstand van Stadskanaal, terwijl juist in deze regio de

nabijheid en toereikendheid van een ziekenhuis van groot belang is. Het betreft namelijk

een vergrijzend krimpgebied, met relatief hoge zorglasten en een kwetsbaar sociaal-

economisch niveau. Daarmee is enerzijds de zorgvraag bovengemiddeld, terwijl anderzijds

de beschikbaarheid van zorgprofessionals om de zorgvraag op te vangen beperkt is.

Daarnaast heeft de sluiting van de afdelingen impact op de gehele operatie van het Refaja

en vreest men dat er wordt voorgesorteerd op een uiteindelijke sluiting van het gehele

Refaja. De sluiting van het ziekenhuis heeft grote invloed op de leefbaarheid, maar ook op

het woon- en werkklimaat. Stadskanaal heeft al te maken met krimp, het verdwijnen van

grote voorzieningen en werkgelegenheid maakt de regio nog minder aantrekkelijk om te

wonen. De noodkreet om het Refaja Ziekenhuis te laten blijven bestaan is daarmee even

terecht als uitdagend.

Treant en zorgverzekeraars Menzis en het Zilveren Kruis denken gezamenlijk na over een

adequate oplossing om de zorgvraag in Stadskanaal op te blijven vangen. Zij hebben

een kerngroep in het leven geroepen die nadenkt over de toekomst van het ziekenhuis.

Inwoners stellen hier echter weinig vertrouwen in. Zij verwachten dat deze kerngroep zal

komen met voordehandliggende ’binnen-de-box-oplossingen’, die niet gevoelig zijn voor

de behoeften en verwachtingen vanuit burgers. Bovendien zitten er alleen de Drentse

huisartsen in de kerngroep, de Groningse huisartsen zijn hierbij niet betrokken. Daarnaast

zijn de verloskundigen laat ingelicht, waardoor zij zich snel moeten aanpassen aan de

genomen besluiten, en hiermee hun onderneming en de zorgkwaliteit in het geding zien

komen.

In reactie hierop komen inwoners zelf in actie middels de stichting ‘Zorg is van ons!’.

Hiermee wil men voorkomen dat toereikende ziekenhuiszorg verdwijnt. Het doel is

het formuleren van een alternatief voor de oplossingen vanuit de kerngroep. Stichting

10


Maatschappij en Onderneming (SMO) is gevraagd deze second opinion uit te voeren.

Deze second opinion gaat inzichten geven in nieuwe, disruptieve manieren om zorg in de

regio te organiseren. SMO en Zorg is van Ons! willen door out-of-the box te denken een

concrete stap maken naar wat er wél mogelijk is in de regio.

Stichting Zorg is van Ons!

Stichting Zorg is van ons! is opgericht door bevlogen inwoners en ondernemers met een

hart voor de regio van Stadskanaal. De groep is ontstaan door een gedeeld dissonant

gevoel ten aanzien van de beslissing van Treant om de klinische verloskunde en klinische

kindergeneeskunde afdelingen van het Refaja Ziekenhuis te sluiten op basis van louter

praktische en financiële argumentatie.

Bezuinigingen op zorg kunnen risico-verhogend uitpakken voor een kwetsbare populatie.

Zeker wanneer het gaat om het sluiten van essentiële voorzieningen, zoals klinische

verloskunde en klinische kindergeneeskunde. Daarom wordt het juist in die situatie moreel

verlangd van betrokkenen om kansen en mogelijkheden te willen zien. Zorg is van ons!

wil een positieve en constructieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling van toegankelijke

zorg in haar regio. De groep werkt naar een toekomstbestendige visie op bereikbare zorg

voor alle inwoners van de regio.

SMO

SMO is een aan de Erasmus Universiteit Rotterdam gelieerde denktank die zich bevindt

op het scheidsvlak van wetenschap, ondernemerschap en maatschappelijke relevantie.

SMO is al 50 jaar de trusted third party voor overheid, wetenschap en bedrijfsleven. Als

onafhankelijke partij signaleert SMO complexe vraagstukken en identificeert gedeelde

maatschappelijke ambities. SMO verbindt stakeholders uit overheid, wetenschap en

bedrijfsleven en stimuleert een integrale aanpak om maatschappelijke ambities gezamenlijk

versneld te realiseren. SMO werkt in opdracht van Zorg is van ons! aan alternatieve

scenario’s voor inrichting van zorg in Zuid en Oost Groningen. Deze scenario’s worden

ontwikkeld op basis van interviews, onderzoek en SMO’s expertise binnen het zorgdomein.

Hierbij wordt niet alleen gekeken naar Refaja als individueel ziekenhuis, maar wordt het

beschouwd vanuit haar rol in de regio: een hoogwaardige voorziening in een krimpgebied

met relatief hoge zorglasten en een achtergebleven sociaaleconomisch niveau.

Leeswijzer

Dit rapport begint met een duiding van de context waarin ziekenhuizen opereren. Hierop

volgt een introductie op de methode van scenariodenken, waarna deze methode wordt

toegepast op de casus van Refaja. Hieruit volgen vier verschillende extreme scenario’s, die

elk worden toegelicht. De rapportage sluit af met enkele aanbevelingen.

11

EEN ZIEKENHUIS IN CONTEXT

Het ziekenhuis is de plek waar mensen beter worden, ziek zijn, overlijden of juist worden

geboren. Het is ook de plek waar professionals zich met hart en ziel inzetten voor patiënten.

Lange tijd is het ziekenhuis een statische concept geweest: je gaat erin als er iets aan de

hand is en je komt er weer uit als je beter bent. Die tijd is voorbij. We willen en moeten

fundamenteel anders denken over het inrichten van zorg en de rol die ziekenhuizen

daarin spelen. Willen, omdat we hogere eisen stellen aan onze levensstandaard en zien

dat ontwikkelingen in de technologie nieuwe deuren opent voor gezondheid en welzijn in

combinatie met comfort. Moeten, omdat multimorbiditeit, vergrijzing, personeelstekorten

en betaalbaarheid de systemen en zorgmodellen van nu op lange termijn onhoudbaar

maken. Als we deze ontwikkelingen betrekken op het traditionele ziekenhuis, dan lijkt de

vraag gelegitimeerd of we over 30 jaar nog wel zullen spreken van ziekenhuizen. Of wordt

het ziekenhuis het amfitheater van de zorg?

Stilzitten geen optie

Het Refaja is een van de ziekenhuizen die de urgentie van nieuwe manieren van organiseren

en verzorgen nu ervaart. In september van 2018 zijn de afdelingen klinische verloskunde

en klinische kindergeneeskunde gesloten. Dit heeft grote impact op de operatie, omdat dit

afdelingen zijn die de aanwezigheid van diverse specialisten vraagt en een 24/7 operatie

vereist. Immers, bevallen lukt niet altijd netjes tussen 9 en 5. Daarnaast zijn dit ook de

afdelingen die meer dan gemiddeld emoties oproepen door de dynamiek en grillen van

bevallingen die mensen hier hebben ervaren, zowel door verzorgers als verzorgden.

Het is dan ook geen verrassing dat juist dit besluit de aandacht trekt van belanghebbenden

bij het ziekenhuis, en men zich afvraagt of sluiting de best denkbare oplossing is om

de personeelsproblematiek het hoofd te bieden. Alle kritische noten die bij de sluiting

(en het beslissingsproces daartoe) worden geplaatst daargelaten, is de behoefte bij

belanghebbenden om alternatieven te vinden voor de sluiting van de afdelingen klinische

verloskunde en klinische kindergeneeskunde een ultieme aanleiding op de koe bij de

horens te vatten: welke aspecten van zorg en welzijn willen we gewaarborgd hebben,

wie spelen daar een rol in en - last but not least - wat kunnen we zelf betekenen: als

innovator, zorgprofessional, bestuurder, wethouder, ondernemer of gewoon rechtgeaarde

wereldverbeteraar?

Als men vanuit die gedachte haalbare en duurzame oplossingen wil formuleren, dan zijn

twee elementen cruciaal. Ten eerste moeten we ons bewust zijn van de context waarin

zorg en welzijn zich in de toekomst zou kunnen af gaan spelen. Specialismen binnen zorg

en welzijn en technologieën blijven zich ontwikkelen. Al die specialismen en technologie

huisvesten in één ziekenhuis, is simpelweg geen reële verwachting en misschien niet

eens wenselijk. Ten tweede moet men durf tonen; durven dromen en in dromen durven


12


geloven. Het zijn al eeuwen lang de inspiratie en de grote gedachten van wetenschappers,

ondernemers, uitvinders etc. die ons brengen wat onverwacht was, en onmisbaar wordt.

Gelukkig beweegt ‘het veld’ al. We zien dat zorg niet alleen meer gaat om ziekenhuisbedden,

operatietafels en stethoscopen of chirurgen, verpleegsters en huisartsen. Het gaat

steeds vaker ook over interfaces, sensoren en robotica of data wetenschappers,

gezondheidscoaches en ondernemers. Ook beginnen data en internet steeds vaker de

fysieke spreekkamers en klinieken te vervangen. Tegelijk zien we patiënten transformeren

in klanten, het zwaartepunt verschuift van genezen naar gezond blijven en het

innovatiegedreven netwerkdenken dwingt het hiërarchische denken en organiseren naar

de achtergrond. Als de ontwikkelingen - en de mensen die hierin geloven - de ruimte

geboden worden, dan creëert dit legio mogelijkheden om de grote donkere wolk die

boven de zorg hangt - personeelstekorten - weg te blazen. ‘Stil zitten als je geschoren

wordt’ lijkt in dit geval namelijk niet de oplossing, al is dat vaak nog wel de modus operandi.

Hierdoor blijft de sector gevangen in een neerwaartse spiraal van verzuim dat leidt tot

hogere werkdruk en uiteindelijke uitstroom, en een waterbedeffect dat wordt veroorzaakt

door zorginstellingen die in reactie op de tekorten elkaars talent bejagen.

Een uniek kruispunt

Het Refaja is niet het eerste of enige ziekenhuis dat met sluiting (van afdelingen of

geheel) te maken krijgt. Door het hele land zijn vergelijkbare casussen te vinden. Echter,

de geografische ligging van het ziekenhuis in een groene, rustige en weidse omgeving

dicht bij Duitsland, de hoge mate van ondernemerschap in de regio en de specifieke

maatschappelijke betrokkenheid (nabuurschap) maken het een interessante casus om

out-of-the-box mogelijkheden voor de inrichting van het zorglandschap in de regio te

verkennen. De betrokkenheid van ondernemende en burgers - zoals die in de stichting

Zorg is van Ons! zijn verenigd - daarbij opgeteld, maken Stadskanaal en omgeving een

uitgelezen plek om de bakermat van zorg van de toekomst te worden en optimale zorg

en welzijn voor haar burgers te veilig te stellen.

De figuur hiernaast geeft een directe indruk van relevante elementen die individueel niet

uniek zijn, maar samen de bijzondere en kansrijke positie van Stadskanaal en omgeving,

die wel uniek is, tonen.

13

De relevantie van de individuele onderwerpen in bovenstaande mix die de unieke positie

van Stadskanaal en omgeving opmaken zal per stakeholder verschillen. Daarbij is het een

descriptieve weergave van deze elementen: het is aan de lezer om deze als wenselijk

en kansrijk, dan wel een belemmering te duiden. Met betrekking tot juist dit punt geven

wij de geïnteresseerde lezer van de scenario’s en aanbevelingen die in de rest van deze

verkenning gepresenteerd worden, graag nog een overweging mee.

Stadskanaal lijkt een perfect geploegde proeftuin voor nieuwe zorgmodellen te zijn. Dat is

het geval temidden van de onrust die in het zorglandschap anno 2018 heerst. Op bijna alle

vlakken staat de sector aan de vooravond van radicale verandering. Op het gebied van o.a.

arbeidsmarkt & personeel, privacy, marktwerking, toepassing van technologie, ethische

grenzen, en alle vlakken waar deze domeinen elkaar kruisen is er beweging. Met één doel:

mensen zo lang mogelijk gezond en vitaal houden. In deze stormachtige periode, en juist

omdat het gaat over onze eigen gezondheid, ligt polarisatie continu op de loer. Actie roept

reactie op en als iedereen daarbij vanuit bestaande belangen en machtsposities denkt,

ontstaat in het slechtste geval een volledige aporie, waarbij de ene stakeholder de ander

volledig in de houdgreep heeft en waar van oplossingen of verbetering geen sprake zal

zijn.


Krimpgebied

UMCG nabij

Bes

taan

de ziekenhuislocatie aanweig

Ho

og

ontwikkeld Nab

uu

rschp

Reg

ionaal bovengem

idd

elde vergrijzing

Ext

reem

betrokken ‘Refajanen’

Rel

atief hoge zorgko

sten

Ho

ge m

ate van onderne

merschap

Aan

wez

igheid soc. ec. kw

etsbare groepen

Per

soneelstekort in

zorg

Du

itsl

an

d als achterland

Ru

imte

lijke omgevin

g: veel groen etc.

Act

ieve stichting Z

org

is van Ons!

Stadskanaale.o.

U bevindt zich hier!

14


Deze verkenning is ook een reactie. Een op de ontwikkelingen en beslissingen ten aanzien

van Refaja. Echter, het is de bedoeling dat deze reactie een volgende stap - de antithese

- vormt in een dialectisch proces van A) these; B) antithese; C) synthese. Daarmee

veronderstellen wij dat iedere conclusie, suggestie of alternatief dat in dit document wordt

getrokken of gedaan kan leiden tot een volgende stap, een synthese. Deze verkenning

pretendeert niet een eindresultaat te zijn, maar wel een belangrijke bijdrage te kunnen

leveren aan het proces om te komen tot duurzame en voldoende zorg in de regio. Op die

manier kan Stadskanaal en omgeving een voorbeeld worden voor een toekomstbestendig

zorglandschap.

U bevindt zich hier!

These

Antithese

Antithese

Synthese

SyntheseSynthese

Antithese

De verkenning

17

De verkenning

DE METHODE - SCENARIODENKEN

Scenariodenken is een methodiek die regelmatig wordt toegepast, zowel in de publieke

sector als in het bedrijfsleven. Het is ontstaan in het Amerikaanse leger medio twintigste

eeuw, maar is populair geworden bij de overheid en het bedrijfsleven toen Shell door

middel van deze methode als een van de weinige organisaties kon inspelen op de oliecrisis

van de jaren tachtig van de twintigste eeuw. De scenariodenk-methodiek helpt om

toekomstbeelden te creëren, maar is geen manier om toekomstvoorspellingen te doen. Het

stelt betrokkenen in staat om te anticiperen op onzekerheden door toekomstscenario’s te

formuleren die ook voor de actualiteit relevante inzichten bieden bij beslissingsprocessen.

SMO heeft in dit onderzoek scenariodenken toegepast om te komen tot een schets

van het zorglandschap in de regio Stadskanaal in 2050 vanuit vier extreme situaties. De

scenario’s zijn ontwikkeld op basis van de belangrijkste trends en de twee meest kritische

onzekerheden in de toekomst. Er is een selectie gemaakt van de belangrijkste trends -

ontwikkelingen met een relatief zeker verloop - die ons uitgangspunt vormen van hoe de

wereld er in 2050 uitziet. Op basis van interviews met stakeholders en co-creatie sessies

met focusgroepen hebben we de meest kritische onzekerheden - ontwikkelingen met

een zeer moeilijk in te schatten verloop - bepaald. We verwachten dat deze onzekerheden

het meest van invloed zullen zijn op de ontwikkeling van zorg in de regio in de toekomst.

Op basis van twee kritische onzekerheden zijn vier kwadranten gevormd waarbinnen de

scenario’s zijn geformuleerd. Zie de figuur hieronder ter verduidelijking.

laag

hoog

weinigveel

Kritische onderzekerheid 2

Kritische onderzekerheid 1

Scenario 1 Scenario 2

Scenario 4 Scenario 3

18


Trends

Trends zijn ontwikkelingen die reeds aan de gang zijn. In welke mate deze trends precies

doorzetten is moeilijk te voorspellen. In dit hoofdstuk worden de meest relevante trends

in de context van deze verkenning geduid.

Grote stad is in trek bij jongeren

De bevolkingsgroei van Nederlandse steden neemt toe1. Sinds de vroege jaren ‘90 heeft

het beleid voor het versterken van de concurrentiepositie van de grootstedelijke regio’s

veel aandacht gekregen. Regionale verschillen zijn hierdoor de afgelopen tijd toegenomen

en met de huidige koers is het de verwachting dat deze verschillen sterker worden. Deze

trend zal zich naar verwachting dus doorzetten, zeker als bestuurders en beleidsmakers

zich blijven richten op het versterken van de concurrentiepositie van de grootstedelijke

regio’s in Nederland.

De grootstedelijke regio’s floreren en regio’s met kleine dorpen en middelgrote plaatsen

staan voor uitdagingen. Voor de regio Stadskanaal ligt de uitdaging in het bijzonder in het

behouden en aantrekken van professionals, vakmensen en jongeren en jongvolwassen.

Vooral die laatsten ondersteunen de groei van de grotere steden. Zij verhuizen voor

studie of de eerste baan naar de steden2. De beleving is dat de grote stad vaak betere

voorzieningen, carrièrekansen en een beter salaris biedt. Jongvolwassenen waarderen

de stedelijke dynamiek met een breed aanbod van podiumkunsten, horeca, openbaar

vervoer en de diversiteit van winkels. Studie, netwerk, persoonlijke contacten, de sfeer en

voorzieningen zijn belangrijke factoren voor jongvolwassenen om zich te vestigen.

Vergrijzing

De gemiddelde leeftijd van de Nederlandse bevolking neemt toe. In Oost-Groningen is

deze trend sterker dan in andere delen van Nederland3. De demografische ontwikkelingen

in Nederland laten zien dat er dubbele vergrijzing plaatsvindt: de groep ouderen vormt een

relatief groter aandeel van de populatie en binnen deze groep ligt de gemiddelde leeftijd

ook steeds hoger. Daarnaast worden er relatief minder kinderen geboren - ontgroening:

het kindertal per vrouw is gedaald van 3,1 in 1960 naar 1,6 in 2017 (voor de regio Groningen

1,45 in 2017)4. Vanaf 2020 zal het aantal 75-plussers sterk gaan groeien en de helft van de

beroepsbevolking is in 2025 naar verwachting ouder dan 50 jaar. Enerzijds betekent dat

een toename van gezonde en vitale ouderen. Anderzijds nemen de complexe zorgvragen

toe door chronische ziekten en doordat mensen meerdere ziekten tegelijk hebben;

multimorbiditeit.

Technologie en data

Technologie maakt het mogelijk om continu met elkaar in verbinding te staan. Internet

of things, sensor-technologie, robotica, domotica, virtual reality, augmented reality,

1 https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/45/veel-jonge-gezinnen-verlaten-de-grote-stad2 https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/05/stad-groningen-trekt-inwoners-uit-de-regio3 https://publiekegezondheid.nl/docs/nieuws/factsheet-leefomgeving-gezondheid-en-zorg-in-de-noordelijke-krimpregios.pdf4 http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37201&D1=6-14&D2=0-16&D3=l&HDR=T&STB=G1,G2&VW=T

19

3D-printen, big data, artificial intelligence, nano- en biotechnieken dragen allemaal bij

aan ontwikkeling van geavanceerde technologische mogelijkheden. Het biedt de patiënt

nieuwe vormen van zorg en eindeloos veel ondersteunende mogelijkheden. Deze

ontwikkelingen hebben grote invloed op de domeinen van wetenschappelijk onderzoek

en onderwijs. Het gebruik van data kan de wetenschap helpen bij onderzoek. Life Lines

(Universitair Medisch Centrum Groningen) is daar een voorbeeld van. De uitkomsten

van LifeLines moeten leiden tot het sneller vaststellen van ziekte, het vinden van nieuwe

behandelingen of zelfs tot het voorkomen van verschillende chronische aandoeningen

(UMCG).

Nieuwe technologische toepassingen en het gebruik van data maken het mogelijk om

processen efficiënter in te richten of bijvoorbeeld de risico’s in de extramurale zorg te

verkleinen. Deze ontwikkelingen vragen om andere competenties en breed medisch-

technisch opgeleide professionals. Daarnaast biedt deze technologie veel mogelijkheden

om ‘het ziekenhuis naar huis te verplaatsen’. Patiënten kunnen thuis in de gaten gehouden

worden en hoeven niet meer dagelijks ter controle naar het ziekenhuis. Ook contact met

zorgverleners zal steeds meer digitaal verlopen5.

Veranderingen beroepen en rollen in de zorg

Door de technologische ontwikkelingen en de toename van het aantal ouderen met

chronische ziekten zal de rol van de professional veranderen. Zorgprofessionals en

specialisten zullen verder integreren in netwerken met andere disciplines, vrijwilligers

en mantelzorgers. De technologische ontwikkelingen vergroten de mogelijkheden voor

zelfregie van de patiënt. De samenwerking tussen de patiënt en zorgprofessional wordt

steeds belangrijker waarbij het uitgangspunt de eigen kracht en het netwerk van de patiënt

zal zijn, met name bij de chronische zorg. Shared decision making6 vormt de basis bij de

besluitvorming over de invulling van zorg en/of behandeling en vraagt een coachende

en ondersteunende rol van de zorgprofessional. Patiënten hebben volledig inzicht in hun

eigen medische gegevens, dit vraagt van professionals vaardigheden om als coach en

vertaler de data over te brengen aan de patiënt.

In Nederland ontstaan nieuwe zorgmodellen als specialistische focusklinieken en

anderhalvelijnscentra waar zorg geconcentreerd geleverd wordt of waar eerstelijnszorg

en tweedelijnszorg gecombineerd worden. Laag-complexe zorg wordt in de toekomst

steeds meer in de regio aangeboden door zorgprofessionals die dichter bij de patiënten

staan. Complexe zorg en specialistische zorg zal in de toekomst meer vanuit een centraal

punt geleverd worden. Door het concentreren van hoog complexe zorg en expertise

vindt er kennisontwikkeling plaats. De kostbare apparatuur hoeft slechts op enkele

locaties beschikbaar te zijn. Er is transparantie als het gaat om kwaliteit en prestaties van

zorgprofessionals en hun organisaties. Door kennis te bundelen en meer aandacht te

5 Zie https://www.nivel.nl/nl/technologie-in-de-zorg-en-ehealth voor diverse publicaties en factsheets over ontwikkeling van technologie in de zorg.6 ‘Meer patiëntregie door meer uitkomstinformatie in 2022’, Zorginstituut Nederland, 2018

De verkenning

20


besteden aan de inzet van data, kan de zorg steeds beter afgestemd worden op de vraag

van de patiënt. Deze ‘algoritmisering’ heeft maatschappelijk reeds enige tijd geleden zijn

intrede gedaan via o.a. Facebook, Google, chatbots en maatgemaakte reclame via internet

browsers. Een dergelijke ontwikkeling binnen de zorgsector betekent voor de inhoud van

het werk van zorgprofessionals dat zij andere vaardigheden nodig zullen hebben en dat er

taakverschuiving en functiedifferentiatie zal gaan plaatsvinden.

Ambulancezorg

Goede ambulancezorg is in Nederland vanzelfsprekend. Het is goed om te beseffen

hoe de Nederlandse mobiele zorg snel is ontwikkeld tot een volwaardige speler in de

acute zorgketen. Door de jaren heen heeft de ambulancezorg zich ontwikkeld naar een

professionele zorgvoorziening en kunnen we stellen dat Nederland tot de top behoort in

Europa7. Door het inzetten van rapid responders8 en een steeds hoger kwaliteitsniveau

binnen ambulanceteams en gespecialiseerde teams gericht op mobiele spoedinzet, wordt

er steeds meer zorg ter plaatse geboden.

Dit heeft als resultaat dat bij spoed binnen de ambulancezorg ook ter plaatse opgeschaald

kan worden en specifiek opgeleide teams de benodigde acute zorg kunnen leveren op

locatie. Niet alleen heeft dit effect op de tijd tussen de spoedvraag en de daadwerkelijk

geboden zorg, ook resulteert dit in een afname in behandelingen en acute zorg binnen

een ziekenhuis. Ambulancezorg Nederland verwacht dat er in de toekomst steeds vaker

ter plaatse zorg zal worden verleend, zonder verder vervoer naar een ziekenhuis9.

Focus op gezondheid en gedrag

De opvattingen over wat verstaan wordt onder gezondheid veranderen. Bestaande

paradigma’s verschuiven: gezondheid is niet langer de afwezigheid van ziekte. Mirella

Minkman benoemt in haar oratie10 anders kijken naar gezondheid; “Om te weten wat

iemand nodig heeft, is het essentieel om uit te gaan van een brede definitie van zowel

zorg als gezondheid”. Gezondheid als begrip, gaat niet alleen over de lichamelijke

aspecten maar ook over de geestelijke en de sociale aspecten van het leven11. De definitie

kenmerkt zich door een brede en holistische scoop. Met deze visie als uitgangspunt krijgt

de gezondheidszorg van de toekomst een andere kleur.

De sector zorg en welzijn beweegt zich in de richting van zelfredzaamheid, zelfregie en

zelfzorg van patiënten. Naast het behandelen van ziekte is er aandacht voor individuele

gezondheidsaspecten en zingeving. Er is meer aandacht voor de mens vanuit een

holistische blik. Gezondheid sluit aan op hetgeen wat in iemands vermogen ligt en wat hij

of zij écht belangrijk vindt. Persoonsgerichte zorg vraagt om flexibiliteit van het aanbod in

zorg en welzijn en om andere vormen van interactie tussen professionals en patiënten. .

7 ‘Nota Goede ambulancezorg’, p.3, Ambulancezorg Nederland (2018)8 Een Rapid Responder is een kleine, wendbare ambulance die snel ter plaatse kan zijn. Het voertuig wordt bestuurd door ambulance verpleegkundige en kan geen patiënten vervoeren. https://www.ravu.nl/home/ambulancezorg/type-ambulances9 ‘Nota Goede ambulancezorg’, p.3, Ambulancezorg Nederland (2018)10 ‘Verlangen naar integraliteit’, M. Minkman (2017)11 ‘How should be define health?’, Huber et al. (2011)

21

De verkenning

De zorgprofessional

Het is zeer onzeker of er de komende decennia voldoende professionals beschikbaar

zullen zijn voor de zorg en welzijn sector. Er is sprake van een lagere instroom van nieuwe

medewerkers en tegelijkertijd een verwachte hoge uitstroom van medewerkers vanwege

het bereiken van pensioenleeftijd. Alle prognoses wijzen in die richting als de status quo

wordt gehandhaafd.

De juiste mix tussen generalisten en specialisten en het reduceren van de administratieve

lasten behoren tot de uitdagingen. Technologie zal deels mensenwerk gaan vervangen

om het tekort aan personeel opvangen. Dit in combinatie met de verschuivingen in het

zorglandschap zorgt ervoor dat er in de toekomst nieuwe rollen en functies zullen ontstaan.

Ook zal de samenstelling van teams in de zorg inhoudelijk veranderen. In de toekomst

zal van de zorgprofessionals een mix van medisch en ICT/technische competenties en

vaardigheden gevraagd worden. Door de technologische ontwikkelingen en digitalisering

zullen mens en computer steeds meer gaan samenwerken. Het aanpassingsvermogen en

de bereidheid van werknemers om regelmatig nieuwe vaardigheden te leren wordt steeds

belangrijker. De innovatiekracht en het vermogen tot vernieuwen bij werkgevers en lokale

overheden wordt steeds belangrijker voor de werkgelegenheid en arbeidsparticipatie en

voor een veerkrachtige en economisch gezonde regio.

Om zo goed mogelijk aan te sluiten bij wensen en behoeften van bewoners is het

belangrijk om te denken in mogelijkheden en oplossingen; out of the box denken en vaste

routines los laten. Ook moet de organisatie leren met de handen op de rug te zorgen en

bewoners in hun kracht te zetten in plaats van alles over te nemen. Hierbij hoort ook dat

er gezamenlijk en op gelijke voet met elkaar beslissingen worden genomen.

Betekeniseconomie

De betekeniseconomie is een maatschappelijke ontwikkeling waarbij zin- en betekenisgeving

de hoofdrol spelen in het economisch handelen. In de betekeniseconomie zijn sociale en

ecologische winst belangrijker dan geldelijk gewin. Het liefst gaat men in de betekenis

economie zelfs nog een stapje verder. In plaats van het beperken van de schade die individu

of gemeenschap aanbrengt in haar economische activiteiten, wordt economische activiteit

gericht op het leveren van een positieve bijdragen aan de samenleving of de planeet.

Economische activiteit - werken, ondernemen, managen, besturen etc. - staat in dienst

van deze purpose. Het gevolg van deze trend is dat er nieuwe soorten bedrijven ontstaan

die niet slechts kijken naar het ‘gat in de markt’, maar naar het ‘gat in de maatschappij’.

De activiteiten van bedrijven in de betekeniseconomie kunnen bijvoorbeeld gericht zijn

op het creëren van zoveel mogelijk arbeidsplaatsen voor werk dat door henzelf en hun

omgeving als waardevol wordt beschouwd, in plaats van het minimaliseren van menselijke

arbeid en efficiënte ‘betekenisloze’ productie om winsten te maximaliseren.

22


KRITISCHE ONZEKERHEID 1: MATE VAN MARKTWERKING

De kritische onzekerheid ‘mate van marktwerking in de zorg’ is een macro onzekerheid.

Dat wil zeggen dat deze niet exclusief is voor de regio van Stadskanaal. Het zijn landelijke

beslissingen en ontwikkelingen die de koers zetten. Wij hebben deze vertaald in een as met

als uitersten enerzijds zeer veel marktwerking, en anderzijds zeer weinig marktwerking.

Marktwerking is een op concurrentie gebaseerde omgeving voor de ontwikkeling

van producten en diensten12. Marktwerking in de gezondheidszorg betekent dus dat

commerciële partijen in concurrentie met elkaar het zorgaanbod bepalen. Dit brengt

kansen en innovatie met zich mee. Anno 2018 zien we ondernemers in toenemende mate

het zorgdomein als markt ontdekken. Neerlands trots Philips is zelfs van gloeilampenfabriek

omgevormd naar specialist op health care technology. Maar ook voor startups blijkt zorg

een interessante markt.

Academische centra werken samen met startups of hebben zelf startups als spin-off.

Conventionele zorgverleners hebben interesse in robotica, domotica en sensortechnologie

en (o.a. diagnostische) DNA analyses bieden weer een heel andere variëteit aan

mogelijkheden om mensen voornamelijk gezond te houden.

Op dit moment is er in Nederland sprake van gereguleerde marktwerking in de zorg. Bij

de introductie van marktwerking in de zorg in 2006 is afgesproken dat het basispakket

voor iedereen hetzelfde moet zijn en dat de overheid bepaalt wat er vergoed wordt.

Ook mag een zorgverzekeraar niemand een basisverzekering weigeren en chronisch

zieken en ouderen (die veel en kostbare zorg nodig hebben) mogen geen hogere premie

betalen. Concurrentie tussen ziekenhuizen of zorgverzekeraars vindt plaats binnen door

de overheid gestelde randvoorwaarden. Het is onzeker of marktwerking in de toekomst

toeneemt of dat de overheid er juist voor kiest het zorgaanbod zelf zo veel mogelijk te

reguleren. De mate van marktwerking is doorslaggevend voor de manier waarop zorg in

de toekomst zal worden ingericht.

Zeer veel markt

In het geval van een hoge mate van marktwerking in de zorg zullen bedrijven een grote rol

spelen in het bepalen van het zorgaanbod en de prijs. Concurrentie tussen zorgbedrijven

zal innovatie aanjagen. Tegelijk zullen zij zich gaan specialiseren in specifieke onderdelen

van zorg, zowel care als cure. Vrije marktwerking, zonder belemmering door wet-en

regelgeving, brengt ook risico’s met zich mee. In welke mate - en hoe - worden ethische

grenzen bepaald en bewaakt? Is kwalitatief goede zorg voor iedereen toegankelijk, ook

voor mensen met een kleiner budget? Wat zijn de gevolgen voor patiënten wanneer

rendement boven gezondheid en welzijn wordt gesteld?

12 https://www.ensie.nl/rob-gehring/marktwerking

23

De verkenning

Zeer weinig markt

Bij weinig marktwerking speelt de overheid zelf een dominante rol in de ontwikkeling,

organisatie en operatie van het zorgdomein. Zij bepaalt het zorgaanbod en we zullen een

systeem herkennen dat iets wegheeft van het ziekenfonds-model. Zorg wordt centraal

georganiseerd en de overheid garandeert de toegang tot gelijkwaardige zorg voor iedereen.

KRITISCHE ONZEKERHEID 2: MATE VAN ADAPTATIE TEN AANZIEN VAN NIEUWE

ZORGMODELLEN

De kritische onzekerheid ‘mate van adaptatie ten aanzien van nieuwe zorgmodellen’

is een micro onzekerheid die betrekking heeft op de regio Stadskanaal. Het betreft de

mate waarin patiënten bereid zijn om zorg op nieuwe manieren geleverd te krijgen. Het

raakt aan de cultuur en houding van de inwoners van de regio en de invloed die nieuwe

zorgmodellen - indien geaccepteerd - kunnen gaan hebben in de vormgeving van het

toekomstige zorglandschap. Wij hebben deze vertaald in een as met als uitersten enerzijds

hoge adaptatie van nieuwe zorgmodellen, en anderzijds lage adaptatie van nieuwe

zorgmodellen.

Veranderende zorgmodellen

Met een zorgmodel verwijzen wij hier naar het overzicht van zorgvoorzieningen die een

ordening van de belangrijkste zorgmomenten en zorgbehoeften voor een bepaalde

doelgroep bedient13. Het zorgmodel heeft dus vooral betrekking op de uitvoer van zorg en

hoe deze wordt ervaren door de patiënt. Zodoende merkt een patiënt het ook wanneer

een zorgmodel wijzigt. Een gesimplificeerd voorbeeld van een zorgmodel zoals we dat nu

kennen, is dat wij bij klachten contact opnemen met de huisarts, dat deze ons ontvangt/

te woord staat en indien nodig doorverwijst naar een specialist die op een operatie in het

ziekenhuis nodig kan achten.

Technologische ontwikkelingen, wijziging in de betrokken instanties, wetgeving (of

de afwezigheid hiervan), demografische ontwikkelingen en ook ontwikkelingen in de

markt (vooral wanneer er sprake is van een marktgedreven zorgdomein) kunnen invloed

hebben op het zorgmodel. Immers, betrokken partijen bepalen binnen technologische en

juridische parameters wat er nodig is voor de patiëntenpopulatie. Het huidige zorgmodel

kan dus gaan veranderen in de toekomst. Hoe ver die veranderingen zullen gaan is echter

afhankelijk van de mate waarin nieuwe zorgmodellen worden geaccepteerd door burgers,

patiënten en zorgprofessionals.

Mate van adaptatie

Mensen uit het noorden van Nederland staan bekend als nuchter. Dat beeld werd door

de lokale betrokkenen bevestigd tijdens de interviews die voor dit scenario-onderzoek zijn

13 G. Pool, 2004, Handboek psychologische interventies bij chronisch-somatische aandoeningen, p.68

24


gehouden. Die nuchterheid lijkt zich echter op twee manieren te manifesteren: enerzijds

als ‘handen uit de mouwen’-nuchterheid, anderzijds nuchterheid als terughoudendheid

(‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’). Die eerste vorm van nuchterheid blijkt

alleen al uit de oprichting van Zorg is van Ons! en het betrekken van SMO bij het initiatief,

maar ook uit de daadkracht van de ondernemers in de regio en de behoefte van de meeste

geïnterviewden om op constructieve wijze een alternatief te bieden voor een besluit dat zij

niet onderschrijven. De tweede vorm van nuchterheid werd door dezelfde personen vaak

aangehaald. Er werd regelmatig naar deze terughoudendheid verwezen in situaties waarbij

mensen niet werden meegenomen in beslissingen en veranderingen, in het bijzonder als

deze uit de koker van buitenstaanders komen. Deze terughoudendheid of conservativiteit

kan zich in sommige gevallen zelfs manifesteren in de vorm van grote weerstand tegen

verandering. Het is dus niet zeker of nieuwe zorgmodellen zonder meer zullen worden

geaccepteerd. De mate waarin mensen worden meegenomen bij het introduceren van

nieuwe zorgmodellen is dus zeer bepalend voor de mate van adaptatie - en daarmee het

succes - van diezelfde zorgmodellen. Wanneer men wordt meegenomen in de beslissing

en men op de hoogte is van het waarom, staat de regio open voor vernieuwing en gaat

men mee met de verandering. Het legitimeren van veranderingen binnen alle niveaus

is hier van groot belang. Desalniettemin is de collectivistische sfeer in de regio ook een

geweldige kans om de gemeenschap mee te krijgen bij een nieuwe koers.

25


DE VIER SCENARIO’S

Uitwerking scenario’s

Onderstaand staan de vier uiteindelijke scenario’s beschreven. Deze zijn gevormd op basis

van de twee assen (met vier uitersten) die de vier kwadranten hebben gevormd. Binnen

die kwadranten zijn de vier scenario’s ontwikkeld. Hiervoor is gebruik gemaakt van kennis

uit data analyse, input uit co-creatie sessies, feedback van experts en wetenschappers en

diverse interviews met professionals binnen en buiten de zorgsector.

De scenario’s zijn als volgt opgebouwd:

• Actoren in perspectief | Het figuur boven ieder scenario schetst de vijf belangrijkste

actoren in het zorglandschap van de toekomst voor het respectievelijke scenario.

Deze vijf zijn niet alle betrokken actoren, maar een selectie van actoren die de

verhoudingen in het scenario weergeven. De grootte van de actor geeft aan in welke

mate de actor in dat scenario een rol heeft in het leveren van zorg aan de burger.

• Scenariobeschrijving | Beschrijving van het zorglandschap in 2050.

• Tijdlijn | Een beknopte tijdlijn de belangrijkste hypothetische ‘gebeurtenissen’ in

de jaren 2018, 2030 en 2050. Dit weergeeft mogelijke ijkpunten die samen een

mogelijke tijdlijn vormen richting het scenario dat zich in 2050 afspeelt.

• Box | Een box met een narratief dat de concrete uitvoer en het functioneren van de

zorg beschrijft. Het uitgangspunt is daarbij steeds het individu.

• Best practices | Een selectie van best practices als aanknopingspunten om op korte

termijn actie te ondernemen in de geest van het scenario. Dit zijn voorbeelden van

methoden en technieken die elders reeds succesvol zijn gebleken.

mate van adaptatie ten aanzien van nieuwe zorgmodellen

mate van marktwerking

Scenario 1“Zorg on demand”

Scenario 2“Gezondheid de norm”

Scenario 4“Kracht van het collectief”

Scenario 3“Vitaal en Centraal”

26


STAKKASCIENCETOWER

Scenario 1“Zorg on demand”

29


Scenariobeschrijving:

Het is 2050. De overheid heeft zich teruggetrokken uit de zorg en

de markt heeft alle vrijheid om nieuwe zorgmodellen te creëren.

Er bestaat minimale weten regelgeving met betrekking tot de

zorg. Dit maakt dat de mogelijkheden, binnen de ethische kaders,

grenzeloos zijn. Consumenten kiezen zelf welke zorg ze van welke

aanbieder willen ontvangen. Bedrijven opereren al enige decennia

op een betekenisvolle manier. Dat houdt in dat ze niet alleen focus

leggen op dat wat veel geld oplevert, maar vooral op welke zorg

van toegevoegde waarde is voor de consumenten. Hierdoor heeft de

markt positieve impact op de maatschappij waarin burgers een hoge

mate van zelfregie hebben. Het verschilt per zorggebruiker welke

prijs men wil of kan betalen voor de verschillende producten die

de zorgmarkt biedt. Op het moment dat de zorgmarkt opengesteld

werd, is een aantal bedrijven zich gaan specialiseren in verschillende

onderdelen van zorg. State of the art hypertech-bedrijven bieden zorg

in een hoog prijssegment, sociale zorgondernemingen zijn in het gat

gesprongen van gegarandeerde en betaalbare zorg voor de lagere

inkomens. Siemens heeft zich gespecialiseerd in oncologie, Nestlé

heeft zich gespecialiseerd in healthy aging en voeding en Google

is eigenaar van een expertisecentrum voor hart-en vaatziekten.

Omdat het erg moeilijk is om toe te treden tot sommige domeinen

van deze complexe markt - er is veel kennis en kapitaal nodig om

bijvoorbeeld een gespecialiseerde kliniek te starten - zijn er in

Actoren in perspectief:

20

18

Overheid trekt zich terug en laat de markt het

gehele zorglandschap bepalen.

20

30

De Stakka Science Tower breidt uit vanwege het grote aantal scale-ups.

20

50

Stadskanaal is pionier met de eerste volwaardige

Health City.

Wetenschap

ZorginstellingenBedrijfsleven

CivilSociety

Overheid

30


sommige zorgdomeinen monopolies ontstaan op het gebied van specialistische zorg. Met

betrekking tot de dagelijkse monitoring van de gezondheid is de variëteit aan aanbieders

groter. Zo bestaan er allerlei bedrijfjes die health scans uitvoeren of chips plaatsen voor

consumenten die graag constant op de hoogte blijven van hun gezondheid. Verder is het

mogelijk om op basis van DNA persoonlijk advies te krijgen op het gebied van voeding,

sport, slaap en erfelijke ziekten. Een gevolg van het hoge niveau van algemeen bewustzijn

van de meerwaarde van een gezonde leefstijl is dat de wachtlijsten bij specialisten zijn

afgenomen. De behoefte van de consumenten is leidend, deze behoefte wordt dagelijks

in kaart gebracht door technologie. Zorg staat in het algemeen gelijk aan gezondheid en

is verweven binnen het persoonlijk ecosysteem: gezondheid als leefstijl en gedurende

de hele dag. Wanneer je ‘s ochtends opstaat ontvangt men een slaapverslag en een

gepersonaliseerd voedingsadvies aan de hand van de persoonlijke behoeftes van jouw

lichaam en de agenda voor die dag. Werknemers ontvangen een waarschuwing wanneer

het stressniveau te hoog is of wanneer het tijd is om even de benen te strekken.

Zorgverzekeraars zoals we die in 2018 kenden bestaan niet meer. De zorgverzekeringsmarkt

is nu geopend voor alle aanbieders. Het afsluiten van een zorgverzekering is niet meer

verplicht, maar geheel de eigen verantwoordelijkheid van de burgers. Je kunt jezelf nu

onder andere laten verzekeren bij grote bedrijven zoals Apple, Amazon of Nike. Nike is als

sportswearbedrijf al jaren betrokken bij het stimuleren van een gezonde levensstijl voor

jong en oud. Wanneer je je bij Nike verzekert krijg je bovendien korting op hun producten.

Je kunt ook een speciale sportpolis afsluiten, waarmee je gratis gebruik kunt maken

van de sportschool met personal trainer die gesponsord wordt door Nike. Naast deze

bedrijven, zijn ook banken in het gat van verzekeraars gesprongen. Bij een bank kun je een

zorgspaarrekening openen. Burgers kunnen op die rekening tegen aantrekkelijke rente

geld sparen voor het geval ze in de toekomst zorg nodig zullen hebben. Voor mensen die

geen verzekering hebben afgesloten, maar onverwacht toch in het ziekenhuis behandeld

moeten worden, bestaat er een zorglening. Door middel van deze zorglening kun je (tegen

rente) je zorgkosten afbetalen.

2018 was in Stadskanaal een kantelpunt in de perceptie van zorg. Vanuit de noodzaak

om zorg efficiënter in te richten, ontstond een nieuwe manier van denken en is men

binnen zorg gaan ondernemen en creëren. Daarmee werd Stadskanaal voorloper van

fundamenteel anders naar zorg kijken, namelijk: zorg als kans. In een regio van mooie

natuur en een cultuur van noaberschap werd vergrijzing omgezet in een specialisme.

Vanwege de innovatiekracht van ondernemers in Stadskanaal, de (groene) ruimte en de

schone lucht zijn bedrijven zich gaan clusteren in een health ville. Dit begon met de Stakka

Science Tower: een plek voor vernieuwende (zorg)ondernemers en start-ups om zich te

focussen op zorginnovatie. Het Universitair Medisch Centrum van Groningen betrok hier

kort na de opening van ook een faciliteit. Andere bedrijven en instanties volgden snel in

31

de richting van deze innovatieve zorghub. Ouderenorganisaties hebben in samenwerking

met zorginstellingen en vastgoedondernemers tiny houses neergezet binnen de health

ville, zodat zorg altijd dichtbij is.

Anno 2050 is Stadskanaal uitgegroeid tot een ware health city, vol met zowel kleine als

grote bedrijven die op een of andere manier bezig zijn met (ouderen)zorg en technologie.

Inmiddels zijn er in de health city ook woningen voor zorgprofessionals, ondernemers,

studenten en bestaat er een Health Hotel voor patiënten die vanuit alle hoeken van binnen-

en buitenland gebruik willen maken van de faciliteiten van de health city. Het Universitair

Medisch Centrum zoals dat bestond in 2018, vinden we niet meer terug. Dat is nu terug te

vinden als centrum van de zorgcitadel, maar via een kennisinfrastructuur nauw verweven

met de omringende zorgbedrijven.

Omdat veel ziekten nu eerder ondervangen en gediagnosticeerd worden, is de behoefte

aan spoedzorg significant afgenomen. Als gevolg van deze positieve gezondheidszorg

is men zich bewuster geworden van de meerwaarde van gezond leven en vitaal ouder

worden. Mocht er toch sprake zijn van een spoedgeval, bijvoorbeeld na een ernstig ongeluk,

dan kunnen patiënten gebruik maken van verschillende aanbieders van spoedzorg. De

emergency express is een ultra snelle mobiele eerste hulp bus, die wordt gerund door een

samenwerking tussen BMW en spoedzorgspecialisten. Deze bus is toegerust om eerste

hulp te verlenen, maar ook om spoedoperaties uit te voeren. Deze ambulance kan snel

ter plaatse zijn en ook meteen een behandeling uitvoeren. Je kunt alleen gebruik maken

van de emergency express als je bereid of in staat bent de tarieven van het bedrijf te

betalen. Een alternatief voor mensen die dit niet kunnen, is de ‘uberlance’. Dit platform is

opgericht door burgers en zorgprofessionals die gepassioneerd zijn in het garant stellen

van spoedzorg voor alle burgers. Zij bieden eerste hulp cursussen aan voor chauffeurs.

Wanneer er een noodgeval is kan iemand via de uberlance app de dichtstbijzijnde chauffeur

zo snel mogelijk naar het ongeval laten komen.

Zorg wordt daar waar mogelijk op afstand geboden. Zo werken medisch specialisten en

zorgverleners via hologrammen of digitale verbindingen. Medisch specialisten kunnen

hierdoor voor meerdere medische centra werken en regio’s zijn niet direct afhankelijk

van het lokale aantal specialisten. Eerstelijnszorg, monitoring en preventie vindt allemaal

thuis plaats, in eerste instantie met behulp van technologie. Dit heeft een positief effect

gehad op personeelstekorten die aanvankelijk een groot probleem in het voortbestaan

van goede zorg vormden. Beroepen binnen de zorg hebben veelal een andere invulling

van inhoud gekregen door de verschuiving naar het algemeen gebruik van health apps, de

decentralisatie van zorg en communicatie op afstand. De huisarts of fysiotherapeut begeleidt

je via een hologram in je woonkamer. Hologrammen zijn in 2050 een gebruikelijke manier

van consulteren, net zoals vrijwel iedereen in 2018 een telefoon bezat, beschikt de grote


32


Box 1:

Karin is een zwangere vrouw van 31 jaar oud en woont in Stadskanaal. Karin maakt

al jaren dagelijks gebruik van de diensten van een kleine zorgtechondernerming uit

de Stakka Science Tower. Omdat ze zich niet prettig voelt bij het dragen van een

chip kiest ze voor een horloge dat haar continu monitort op haar vitale functies.

Bij afwijkende waarden ontvangt ze een berichtje via een app op haar telefoon.

Ze ontvangt advies over slaapgedrag of voeding, maar wordt ze ook gealarmeerd

wanneer ze haar huisarts zou moeten consulteren. Karin kan ervoor kiezen om

de verzamelde data te delen met haar huisarts, zodat die van een afstand mee

kan kijken. Mocht Karin behoefte hebben aan een consult, dan vindt dat in eerste

instantie plaats via een hologram. Omdat Karin zwanger is heeft ze een abonnement

genomen bij een zwangersschapszorgonderneming uit de Stakka Science Tower.

Ze koos dit bedrijf omdat het goede reviews ontving van de zorgcommunity van

zwangeren en bovendien een aantrekkelijke prijs/kwaliteit verhouding heeft.

meerderheid van de burgers over deze technologie aan huis. Patiëntgegevens zijn voor

alle medici beschikbaar waardoor er vanuit een holistisch beeld aan de gezondheid van

de patiënt kan worden gewerkt. De communicatie tussen zorgprofessionals is optimaal

doordat men kan overleggen via conference calls en iedereen vanuit dezelfde dossiers

werkt.

De zorg (en de rest van het dagelijks leven) is weliswaar sterk geïndividualiseerd,

maar via online platforms vindt men elkaar in communities van gelijkgestemden. Via

websites laten zorggebruikers reviews achter over de ontvangen zorg en we vinden

bedrijven die zich gespecialiseerd hebben in het testen van de kwaliteit van zorg van de

verschillende aanbieders. Zij publiceren onder andere prijs-kwaliteitrankings. Deze online

zorgcommunities zijn voor zorgverleners weer relevante doelgroepen voor bijvoorbeeld

marktonderzoek of marketingdoeleinden. Binnen de civil society zijn organisaties

ontstaan die mensen ondersteunen die moeite hebben om hun weg te vinden binnen

het zorglandschap te begeleiden. Deze zorgbegeleiders opereren in samenwerking met

vrijwilligers die andere mensen helpen met het vinden van passende zorg. Daarnaast zijn

er ngo’s opgericht die toegewijd zijn aan het domein ‘technologie’. Toegang tot en begrip

van technologie is een basisbehoefte geworden in de huidige samenleving. Deze NGO’s

zamelen geld in om iedereen de benodigde technologie aan huis aan te bieden. Daarnaast

bieden ze bijvoorbeeld voor een lage prijs tweedehands hologrammen aan voor gezinnen

met lagere inkomens. Andere organisaties helpen mensen die moeite hebben met het

begrijpen en toepassen van nieuwe technologie. Zo wordt iedereen in de samenleving

betrokken en blijft er niemand achter.

33

Best Practice I: Global biomedical data ecosystem

Google ontwikkelt een wereldwijd biomedisch data ecosysteem tezamen met de National

Institutes of Health. https://www.blog.google/products/google-cloud/building-a-global-

biomedical-data-ecosystem-with-the-national-institutes-of-health/

Best Practice II: Novio Tech Campus

In de Novio Tech Campus zijn er minder dan vijf jaar meer dan 70 bedrijven met ruim

3.400 medewerkers op het campusterrein gevestigd. Het gaat om bedrijven in de Life

Sciences, Health en High Tech-sectoren en servicebedrijven.

https://noviotechcampus.com/nl/foo/medtech-nl/

Best Practice III: Omnigen

Met het onderzoeken van DNA helpt het bedrijf je om de beste versie van jezelf te worden.

Op basis van analyse van jouw DNA krijg je advies op het gebied van voeding en sport.

http://consument.omnigen.nl/nl/home/

Best Practice IV: Care-cottages

De Amerikaanse organisaties MEDCottage en Nationwide Homes ontwerpen tiny houses

die speciaal gericht zijn op mensen die zorg nodig hebben. Deze huisjes kunnen worden

voorzien van robottechnologie, hulpmiddelen voor mensen met een fysieke beperking en

meer. Er zijn permanente huisjes beschikbaar, maar ook verrijdbare soorten.

https://www.youtube.com/watch?v=qIYdjVNYpHk

Een speciale band om haar buik monitort bij Karin constant het welzijn van haarzelf

en haar baby. Wanneer ze daar behoefte aan heeft kan Karin de gynaecoloog

van de zwangerschapsdienstverlener benaderen voor advies. De technologie

en zorgmogelijkheden zijn zo geavanceerd dat de uiteindelijke bevalling op

een uur nauwkeurig te plannen is. Voor de bevalling heeft ze de keuze gemaakt

om deze thuis te laten plaatsvinden. Op de dag van de bevalling is er een klein

zorgteam bij haar thuis aanwezig dat ervoor zorgt dat de bevalling van begin

tot einde soepel en voorspoedig verloopt. Karin is tevreden met de services

van de zwangerschapsonderneming en laat een positieve review achter op de

zorgcommunity website.


34


35

RGPPASPOORT

Scenario 2“Gezondheid de norm”

37



Het is 2050. De overheid heeft alle touwtjes in handen met

betrekking tot de zorg. Er heeft een verschuiving plaatsgevonden

van ‘ziektedenken’ naar ‘gezondheidsdenken’. Binnen de zorg ligt

de focus op preventie en gezondheid. Alle burgers in Nederland

bezitten een zorgpaspoort en dragen verplicht zorgbelasting af.

De opbrengsten van de zorgbelasting gaan naar het Nederlandse

Collectieve Verzekeringsfonds (NCV). Voor de zorgbelasting geldt

het draagkrachtbeginsel: huishoudens met hogere inkomens

dragen relatief meer zorgbelasting af dan huishoudens met lagere

inkomens. Op die manier blijft de zorg betaalbaar en toegankelijk

voor iedereen. Het zorgpaspoort is een applicatie die in verbinding

staat met een chip die men bij zich draagt. In het zorgpaspoort

worden gegevens geregistreerd zoals de hartslag, bloeddruk, aantal

gelopen stappen en de voeding die je tot je neemt. De overheid

garandeert goede zorg voor iedereen, maar verwacht dat burgers

ook zelf verantwoordelijkheid nemen. Gezondheid is de norm:

iedereen leeft zo gezond en bewust mogelijk. De behoefte aan

vernieuwing en de potentie van wetenschap en innovatie onder

professionals en burgers is groot. In Stadskanaal werken zij samen

aan continue ontwikkeling van zorg. In het onderwijs krijgen alle

leerlingen dagelijks les over voeding en sport is een vast onderdeel

van de dag in zowel het bedrijfsleven als het onderwijs. Roken en

drinken is taboe, maar niet verboden. Gezond gedrag wordt extra


20

18

De overheid neemt regie in het zorglandschap en

installeert het Rijksin-stituut voor Gezondheid en Preventie (RGP) dat de zorg in Nederland

organiseert.

20

30

Het RGP wijst verschil-lende regio’s in het land aan voor specialisatie in een zorgdomein. Stads-

kanaal krijgt ouderenzorg toegewezen

20

50

Stadskanaal wint een internationale zorgin-novatieprijs en vestigt

daarmee haar naam als expertisecentrum voor

ouderenzorg.

WetenschapZorginstellingen

Bedrijfsleven

Overheid

Civil Society

38


gestimuleerd door kortingen op de zorgbelasting. Aan de hand van het zorgpaspoort

checkt de overheid hoe gezond men leeft. Wanneer je ongezonde keuzes maakt, krijg

je strafpunten in je zorgpaspoort. Dit houdt in dat het percentage zorgbelasting voor jou

omhoog gaat. Maar deze regel werkt ook andersom, wanneer je erg gezond leeft krijg je

korting op je zorgbelasting en bespaar je dus geld. De data die verzameld worden door de

zorgpaspoorten, worden opgeslagen op een centraal en zwaar beveiligd punt. Deze data

kunnen worden geanalyseerd door aangewezen instanties om bijvoorbeeld griepgolven

te voorspellen, maar ook langere termijn gezondheidstrends te identificeren. Op basis

hiervan kan beleid worden aangepast. Een van deze in 2018 opgerichte instanties is het

Rijksinstituut voor Gezondheid en Preventie (RGP). Het RGP speelt een centrale rol in

de weten regelgeving rondom het gezond houden van de bevolking. Het gaat hierbij

niet alleen om fysieke gezondheid, maar ook om mentale gezondheid. Bedrijven worden

bijvoorbeeld streng gecontroleerd op werkdruk om burn-outs te voorkomen.

Stadskanaal staat inmiddels bekend als hét centrum voor zorginnovatie voor ouderen. De

overheid heeft in 2030 Stadskanaal aangewezen als proeftuin voor nieuwe zorgconcepten,

specifiek gericht op ouderenzorg. Ouderen kunnen op een fijne manier in een groene

omgeving oud worden. Zij blijven thuis wonen en worden ondersteund door zorgrobots

en zorg op afstand. Het specialistisch gezondheid- en technologiecentrum (GTC) leidt

dit in goede banen. In Stadskanaal legt dit centrum zich volledig toe op ouderenzorg

en heeft gezondheid en technologie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Er zijn echter

meerdere GTC’s over het land verspreid die naast basiszorg ook eigen specialismen

bieden. Zo heeft Rotterdam een GTC voor oncologie en is Utrecht gespecialiseerd in

kindergeneeskunde. De GTC’s staan continue in verbinding met elkaar en delen kennis op

het gebied van technologie, gezondheid en preventie. In de afgelopen 30 jaar hebben de

GTC’s technieken ontwikkeld om monitoring en gepersonaliseerde gezondheidsadviezen

te optimaliseren.

In de GTC’s werken gezondheidsspecialisten die via hologrammen in contact staan met

de patiënt. Hierdoor kan een kleiner aantal professionals, een groter aantal zorgvragers

bedienen én wordt (het gevoel van) de zelfstandigheid van zorgvragers vergroot. Die

zelfstandigheid geldt ook voor medicijngebruik: door middel van een persoonlijk

identificatienummer print men thuis gepersonaliseerde medicijnen met de 3D-printer.

Deze ontwikkelingen, de aanhoudende potentie aan uitdagingen en de mooie omgeving

trokken de meest innovatieve gezondheidsspecialisten en studenten uit binnen- en

buitenland naar deze regio: Nederland is groot in waterbouw, Stadskanaal is groot in

zorg. Stadskanaal ontvangt hiervoor in 2050 een internationale zorginnovatieprijs. Deze

internationale aandacht geeft nog een extra boost voor de werkgelegenheid in de regio.

39


Box 2:

Karin is een zwangere vrouw van 31 jaar oud en woont in Stadskanaal. Omdat

Karin erg gezond leeft en zich altijd aan de adviezen van het RGP houdt, scoort ze

bovengemiddeld in haar zorgpaspoort. Sinds ze zwanger is, heeft ze regelmatig

contact met zwangerschapsprofessionals in het gespecialiseerde GTC Utrecht. Via

hologrammen ontvangt ze consult van haar gynaecoloog en de data van haar chip

worden doorlopend uitgelezen door GTC Utrecht.

Op basis van de realtime monitoring van de collectieve data voorziet het RGP

een griepgolf en roept alle burgers op om zich te laten vaccineren. De vaccinatie

punten bevinden zich op aangewezen openbare plekken, zoals OV-knooppunten,

sportverenigingen en winkelcentra. Karin laat haar chip scannen en ontvangt de

juiste vaccinatie. De week daarop ontvangt Karin een bericht vanuit GTC Utrecht:

volgens hun voorspelling zal ze binnen een dag gaan bevallen. Samen met haar

partner René neemt ze de volgende ochtend de hyperloop die hen binnen enkele

minuten naar Utrecht brengt. Haar bevalling vindt succesvol plaats in GTC Utrecht.

Kort na de bevalling ontvangt baby Berry zijn eigen chip. Zowel het RGP als Karin

en René kunnen de gegevens van deze chip op ieder moment inzien. Deze

bevoegdheid vervalt voor de ouders wanneer het kind 18 jaar oud is.

Best Practice I: Mobiele 3D-printer voor medicijnen

Onderzoekers van de universiteit van Glasgow hebben voor het eerst een mobiele

3D-printer voor medicijnen ontwikkeld. Hiermee kunnen overal ter wereld op commando

medicijnen worden gemaakt.

https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/iedereen-kan-pillen-

fabriceren-met-nieuwe-3d-printer.htm

Best Practice II: Ambulance drone

De TU Delft heeft een ambulance drone met levensreddende technologieën ontwikkeld.

https://www.tudelft.nl/en/ide/research/research-labs/applied-labs/ambulance-drone/

Best Practice III: Thuismonitoring COPD

Monitoring en zorg op afstand waardoor veranderingen op tijd worden gesignaleerd en

de patiënt bovendien minder vaak naar het ziekenhuis hoeft te komen voor controles.

https://www.focuscura.com/nl/producten-en-diensten/cvitals-thuismeten

40


Best Practice IV: Hologram huisarts

Enhanced Medical Mixed Reality is een ‘mixed reality’-technologie om real life, geprojecteerde

hologrammen en videoconferenties te combineren, waardoor verpleegkundigen, clinici

en cliënten brede toegang hebben tot informatie en dienstverlening.

https://www.youtube.com/watch?v=DcqrKMtNiYc&feature=youtu.be

HEMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

LAN

DEL


EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

H

EMERGENCY

HEMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

LAN

DEL


EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

EMERGENCY

H

EMERGENCY

Scenario 3“Vitaal en centraal”

43


Het is 2050. De overheid is de enige zorgaanbieder en de zorg

is sterk aanbodgestuurd. Men is behoudend als het gaat om

maatschappelijke vernieuwingen en tevens terughoudend in het

gebruik van nieuwe zorgmodellen. Het zorgmodel van 2050

lijkt erg veel op het zorgmodel van 2018, de veranderingen zitten

vooral in technologische innovatie. De toegankelijkheid van de

zorg wordt gewaarborgd door een verplichte vitaliteitsverzekering

voor de kosten van medische verrichtingen en/of behandelingen.

Deze vitaliteitsverzekering wordt aangeboden door de Landelijke

Raadkamer voor Vitaliteit. Deze Raadkamer ontvangt haar inkomsten

uit de premies van burgers en organisaties.

De Raadkamer verzorgt de opleidingen voor alle zorgdisciplines,

initieert innovaties en is tevens een onderzoeksinstelling. De

Raadkamer is sturend, in control bij de uitvoering van haar beleid

en kent één bekostigingsstructuur waarbij voorspelbaarheid en

beheersing de dominante factor zijn. De Raadkamer stelt financieel

vermogen beschikbaar op basis van de kosten die samenhangen met

de behandelingen. Alle gezondheidsgegevens van Nederlanders zijn

bekend en de Raadkamer kan op basis daarvan een goede voorspelling

doen als het gaat om de zorg. Men weet veel te voorspellen welk

specialisme, zorgtype, zorgvraag, diagnose en behandeling waar

nodig en wanneer nodig is. De Raadkamer stuurt op basis van deze


20

18

De sluiting van het Refaja Ziekenhuis in Stadska-naal is de volgende in

een reeks sluitingen van streekziekenhuizen door

het hele land.

20

30

De overheid heeft de ziekenhuiszorg gecon-centreerd in provinciale

regioziekenhuizen. Huisartsen leveren 1,5

lijnszorg.

20

50

Door concentratie van expertise hebben

regioziekenhuizen zich ontwikkeld tot hoog-

waardige ziekenhuizen. Noaberschap is een landelijk fenomeen.


Overheid

Bedrijfsleven

Zorg-instellingen

Civil Society

Wetenschap

44


gegevens het aanbod van zorg in de regio’s aan. Er is geen winstoogmerk, vastgoed wordt

beheerd door de Raadkamer en het ontwikkelen van innovaties wordt ondersteund door

de lokale overheden.

De Raadkamer is van grote invloed op het zorglandschap. 2018 bleek het begin van de

verschraling van de zorg. Alle streekziekenhuizen zijn in de loop van de tijd verdwenen. Het

Refaja Ziekenhuis in Stadskanaal was een van de eersten in de regio dat definitief moest

sluiten. In 2050 bestaat er per provincie nog maar één gecentraliseerd regioziekenhuis.

Voor de regio Stadskanaal betekent het dat men voor zorg naar het regioziekenhuis in

Groningen of in Assen gaat. Omdat de concentratie van zorg ook zorgt voor de concentratie

van kennis en kunde, leveren de regioziekenhuizen internationaal erkende kwalitatieve

topzorg. Huisartsen leveren 1,5 lijnszorg en sturen wanneer nodig patiënten door naar een

regioziekenhuis. Er is een duidelijke scheiding tussen ‘reguliere’ zorg en spoedzorg. Voor

niet-spoedzorg ga je naar de huisarts of het regioziekenhuis. Voor spoedzorg geldt dat niet

langer een ambulance patiënten naar het ziekenhuis brengt, maar dat het ziekenhuis naar

de patiënt toekomt. Het ambulancepersoneel draagt hierin een grote verantwoordelijkheid.

Verspreid over elke provincie bevinden zich ambulance hubs. Vanuit deze hub vertrekt een

ambulance naar een spoedgeval. Deze ambulances zijn zo geavanceerd dat er medische

ingrepen kunnen worden uitgevoerd. Feitelijk zijn deze ambulances emergency rooms

op wielen. Het personeel op deze ambulances is hoogwaardig opgeleid en is in staat om

patiënten te stabiliseren en te behandelen. Ook zijn er ambulances speciaal toegerust om

bevallingen te begeleiden, dit zijn genaamde verloskundeambulances.

De technologie en medische wetenschap hebben zich verder ontwikkeld. Er zijn methodes

ontwikkeld waarmee beter inzicht verkregen is in genetica en waarmee sneller potentiële

ziekten worden opgespoord en behandeld. Ziekten zijn beter te behandelen doordat

diagnoses preciezer en in een eerder stadium worden vastgesteld. Zodra iemand baat

heeft bij een behandeling ter verbetering van zijn gezondheidheid, wordt men aangemeld

voor een quick fix. Op het moment dat er geen treffende behandeling is, wordt slowcare

ingezet waarbij stabiliseren en comfort centraal staan. De concentratie van zorg heeft

gezorgd voor een concentratie van personeel. De tekorten die vroeger een probleem

vormden zijn inmiddels verleden tijd.

De regio van Stadskanaal werd in 2018 geroemd voor haar sterke noaberschap. In 2050 is

dat fenomeen nog altijd karakteristiek voor de omgeving en van grote waarde gebleken.

Ondernemers, mensen uit het sociale domein en de civil society zijn gaan staan voor

de kwaliteiten en kansen van het noaberschap. Stadskanaal is een levendige en hechte

gemeenschap en de burgers hebben een sterke verbinding met elkaar. Noaberschap is

inmiddels uitgegroeid tot een landelijke collectieve beweging, waarbij men waarde hecht

aan zorg en aandacht voor elkaar. Het noaberschap met het laagdrempelige onderlinge

45


contact ondersteund door de technologische mogelijkheden, geeft burgers het gevoel van

een levendige en sterke gemeenschap, waarin iedereen zich betrokken voelt. Deze cultuur

van noaberschap wordt ook sterk gestimuleerd door de overheid. Omdat het ziekenhuis

niet om de hoek staat, wordt van de burgers verwacht dat zij ook als mantelzorger blijven

bijdragen aan de zorg voor hun naasten.

Box 3:

Karin is een zwangere vrouw van 31 jaar oud en woont in Stadskanaal. Tot nu toe

verloopt haar zwangerschap vlekkeloos. Bij haar eigen huisarts kan ze om advies

vragen en af en toe gaat ze ter controle naar het regioziekenhuis in Groningen.

Karin is met zwangerschapsverlof, maar zorgt nog wel twee dagen in de week voor

haar oude buurvrouw. Karin houdt haar gezelschap en rijdt haar maandelijks naar

de geriater in het regioziekenhuis in Assen. Omdat de zwangerschap zo soepel is

verlopen kiest Karin ervoor om thuis te bevallen. Echter, op het moment dat de

bevalling een uur bezig is, ontstaan er complicaties. Haar partner René vertrouwt

het niet en belt de ambulancedienst. Vanuit de ambulancehub in Stadskanaal komt

er met spoed een gespecialiseerde verloskundeambulance naar het huis van Karin.

Deze ambulance wordt bemand door een gynaecoloog en een verloskundige.

Door hun snelle handelen en expertise bevalt Karin van een gezonde jongen.

De ambulance is dermate uitgerust als rijdende verloskundekliniek, dat de kleine

complicaties die tijdens de bevalling plaatsvonden adequaat zijn opgelost. De

professionals stellen uiteindelijk vast dat moeder en kind voldoende sterk zijn om

thuis uit te rusten. De oude buurvrouw van Karin is inmiddels gaan kijken wat er

allemaal gaande is bij Karin. Als waardering voor hun professionele optreden krijgt

het ambulancepersoneel koffie en wat lekkers aangeboden van de buurvrouw.

Karin en René genieten van hun eerste kindje.

Best Practice I: MedApp

App die helpt herinneren wanneer medicatie moet worden ingenomen.

https://medapp.nu/

Best Practice II: IBM Watson

Big data en kunstmatige intelligentie doen accurate voorspellingen bij gezondheid en

ziekte. https://www.ibm.com/watson/

46


Best Practice III: UCLA Health Mobile Stroke Unit

Om kostbare tijd te winnen is de UCLA Health Mobile Stroke unit uitgerust met

mogelijkheden om patiënten met een beroerte ter plekke te kunnen behandelen. Het is

een ambulance die is uitgerust met CT scan technologie en een hoogopgeleid team dat

in staat is om diagnoses te stellen en de juiste behandeling te initiëren.

http://radiology.ucla.edu/workfi les/forpatients/PU2018W_Stroke.pdf

47

HOSPITAL

Scenario 4“Kracht van het collectief”

49



Het is 2050. We herkennen dezelfde zorgmodellen als de decennia

daarvoor: ziekenhuizen, klinieken, verzorgingshuizen, huisartsen en

specialisten leveren onze zorg. Zowel zorgleveranciers, zorgvragers

als overheid zijn conservatief als het gaat om nieuwe zorgmodellen.

De overheid heeft zich volledig teruggetrokken uit het zorgstelsel

en is ook maatschappelijk in brede zin terughoudend. Zij kijkt voor

verandering en ontwikkeling vooral naar burgers en markten en

schept zelf de randvoorwaarden en minimale regelgeving. Het is een

zorgnachtwakerstaat, waar de macht en kracht bij ‘de markt’ ligt.

Het zorglandschap toont een groot aantal gespecialiseerde klinieken.

Deze bieden hoogwaardige zorg ten aanzien van specifieke ziekten en

aandoeningen. Naast deze gespecialiseerde klinieken zijn er ook veel

private ziekenhuizen die zorg bieden. Dit zijn nieuwe en bestaande

ziekenhuizen die de afgelopen twintig jaar zijn geprivatiseerd en met

elkaar concurreren voor klandizie en personeel. Ze zijn toegankelijk

voor degenen die bereid en in staat zijn om voor het zorgaanbod te

betalen. Voor mensen die dit niet kunnen of willen betalen, bestaat

de mogelijkheid om gebruik te maken van een publiek ziekenhuis

of het coöperatieve ziekenhuis. Het publieke ziekenhuis wordt

aangeboden door de overheid maar voorziet alleen in basiszorg en

is van lagere kwaliteit dan de private ziekenhuizen. Hierdoor ontstaat

het risico van een gezondheidskloof tussen arme en rijke groepen in


20

18

Overheid trekt zich terug en laat de markt het

gehele zorglandschap bepalen.

20

30

Extreme marktwerking in de zorg veroorzaakt een gezondheidskloof. In reactie hierop wordt

in Stadskanaal het eerste coöperatieve ziekenhuis

opgericht.

20

50

De R&D campus van Philips in Stadskanaal

is het centrum van een omgeving die bruist

van innovatie en werk-gelegenheid.

Zorgbedrijven

Overheid

CivilSociety

Wetenschap

Zorg-instellingen

50


de samenleving. Als reactie hierop is het coöperatieve ziekenhuis opgericht. Dit ziekenhuis

is eigendom van de burgers in een omlijnd gebied en volgt het voorbeeld van de ‘work-

owned coöperations’14, een trend die begin 21e eeuw is ingezet. In deze coöperaties is er

sprake van een grote mate van democratie en tegelijkertijd een hoog eigenaarschap van

een houdbaar businessmodel. De participanten hebben invloed op het management van

het ziekenhuis, maar altijd met het doel om de gezondheid van patiënten te dienen, zonder

deze op bedrijfskundige afstand te zetten. Daarom beschikken coöperatieve ziekenhuizen

altijd over een verloskunde afdeling (waardoor het ziekenhuis de facto 24/7 operationeel

is) en is de spoedzorg geregeld vanuit de gedachte om goede zorg te leveren, en wordt

het niet gezien als een blok aan het been. De coöperatie is niet alleen een ziekenhuis,

maar ook een plek waar jonge professionals werkervaring kunnen opdoen. De coöperatie

werkt samen met betaalbare en toegankelijke zorgonderwijsinstellingen en biedt ruimte

voor jonge mensen van alle niveaus om te leren in de praktijk.

De behoefte aan innovatie binnen de bestaande zorgmodellen maakt dat de regio

Stadskanaal gebruik maakt van deze beweging en er ontstaat een groot aantal innovatieve

bedrijfjes in techniek en dienstverlening. Philips heeft aangekondigd terug te komen met

een R&D tech-campus in Stadskanaal. Innovatie op de specialisaties van de klinieken gaat

hard: onder druk van commercie en concurrentie en aangejaagd door ontwikkelingen

in technologie doen zorginstellingen en ondersteunende organisaties hun best om

bestaande processen te verbeteren en efficiënter te maken. Deze ontwikkelingen vinden

plaats binnen de R&D afdelingen van de zorgbedrijven, maar vaak ook in samenwerking

met de wetenschap. De klant is koning, maar een hoog rendement het doel. Voor mensen

die toegang hebben tot deze zorg is er een aanzienlijke verbetering in zorg en gezondheid

te merken.

Het landschap van zorgverzekeraars is weinig veranderd ten opzichte van 2018. De

zorgverzekeraar vergoedt kosten aan het ziekenhuis. Patiënten die gebruik maken van een

privaat ziekenhuis weten dat de verzekeraars slechts tot een maximum bedrag vergoeden

en zijn bereid om zelf extra geld neer te leggen voor private zorg. Zorgverzekeraars

werken ook samen met de coöperatieve ziekenhuizen. Deze samenwerking is bijzonder

te noemen omdat de coöperaties een complete tussenlaag van bestuurders hebben

weggesneden. In plaats daarvan doen verzekeraars direct zaken met het ziekenhuis zelf.

Dit bespaart tijd en geld, en blijkt bovendien zeer effectief te werken.

Door de komst van Philips hebben veel kleine bedrijfjes zich ook in deze regio gevestigd.

Hiermee is de regio een hub voor (zorg)innovatie geworden: het trekt talent aan en ontwikkelt

nieuwe bedrijvigheid (ook spin-offs buiten zorg & welzijn). De boost in werkgelegenheid

in de regio heeft ertoe geleid dat Stadskanaal een aantrekkelijke regio is geworden om te

wonen en werken. De vrije ruimte, de frisse groene omgeving en de lage huizenprijzen in

14 een coöperatie die eigendom is en wordt gemanaged door de eigen medewerkers.

51

vergelijking met de randstad blijken goud waard. De overheid en gemeenten hebben in

de jaren ‘20 geïnvesteerd in infrastructuur, hierdoor is de bereikbaarheid van Stadskanaal

per auto, bus, trein en hyperloop verhoogd. De R&D tech-campus van Philips trekt jonge

en ambitieuze mensen uit het hele land en zelfs delen van Duitsland aan. De landelijke

- noem het dorpse - identiteit met het ‘noaberschap’ (goed nabuurschap) is behouden,

maar het stempel van krimpgebied is niet meer van toepassing.

Naast de bedrijven is ook civil society actief in de regio. Informele zorg wordt door

zelfsturende teams in de wijk georganiseerd en er bestaan welzijnsorganisaties die dage-

lijkse zorg leveren aan mensen die zich het zorgaanbod vanuit de markt niet kunnen

veroorloven. De cultuur van de regio maakt echter dat mensen relatief vaak voor elkaar

zorgen. Dit helpt mensen vaak om de dure zorg te vermijden. Helaas blijft een groep van

zorgmijders die zorg zo lang mogelijk uitstellen bestaan, waardoor uiteindelijk de kosten

voor hun zorg juist oplopen.

Rijke ouderen maken veelal gebruik van luxe seniorenresorts. Deze resorts bestaan uit luxe

woningen, voorzien van moderne technologie. Bovendien is het resort van alle gemakken

voorzien, een zwembad, zorgvoorzieningen, supermarkten en restaurants. Ouderen

hoeven de plek niet meer te verlaten. Echter, deze resorts zijn niet betaalbaar voor iedereen.

Omdat de publieke ouderenzorg erg sober is, heeft ook de ouderenzorg zich verenigd

in coöperaties. Vastgoedondernemers, professionele zorgverleners, mantelzorgers en

ouderen hebben zich verenigd in een seniorencoöperatie. De seniorencoöperatie in

Stadskanaal heeft meerdere grote woonboerderijen opgekocht waar ouderen kunnen

wonen en gezamenlijk zorg inkopen. Op deze manier kunnen ouderen op een fijne en

betaalbare manier hun oude dag beleven.

Er bestaat een speciale ‘verzekering’ voor zwangerschappen. Zwangere vrouwen bevallen

namelijk nog steeds thuis of in het ziekenhuis, maar veel van hen nemen in een vroeg

stadium van de zwangerschap een abonnement op specialistische zorg rondom de

bevalling. Hiermee zijn ze verzekerd van een gespecialiseerd team en afdoende transport

om tijdig in het ziekenhuis te arriveren, of in geval van thuisbevalling, voldoende zorg

ter plaatse te ontvangen en in noodsituaties snel en gestabiliseerd vervoerd te kunnen

worden. Je kunt abonnementen afsluiten bij private klinieken of bij jouw lokale coöperatie.

Deze abonnementen verschillen in prijs, kwaliteit en service. Er bestaan ook allerlei

soorten geboortehotels die zowel luxe kamers als basiskamers aanbieden waarin je onder

begeleiding van specialisten en hotelmedewerkers op een ontspannen manier kunt

bevallen en bijkomen. Zonder abonnement ben je afhankelijk van de diensten van het

publieke ziekenhuis.


52


Box 4:

Karin is een zwangere vrouw van 31 jaar oud en woont in Stadskanaal. Ze werkt

in een coöperatief ziekenhuis. Daar heeft ze het geweldig naar haar zin doordat

ze groot eigenaarschap voelt. In het coöperatieve ziekenhuis is ze als werknemer

namelijk ook mede-eigenaar en heeft ze niet te maken met een vertragende

bestuurslaag: zorg wordt uitgevoerd op basis van de behoefte van de cliënt en

de directe vergoeding van de verzekeraar. Daarnaast biedt deze coöperatieve

omgeving Karin veel gelegenheid om zich te ontwikkelen en door te groeien.

Immers, er wordt veel gelegenheid geboden voor innovatie en samenwerking met

onderwijsinstellingen om processen en dienstverlening te verbeteren.

Voordat ze zwanger werd hebben Karin en haar partner René geld gespaard om een

luxe zwangerschapsverzekering af te kunnen sluiten. Dat moment is nu gekomen!

Om zeker te zijn van de beste begeleiding sluit ze een premium-abonnement af bij

een gespecialiseerde private kliniek in Hoogeveen. Met dit abonnement begeleidt

de kliniek haar gedurende haar zwangerschap, tijdens de bevalling en biedt nazorg

tot drie maanden na de geboorte. In deze bijzondere tijd zijn Karin en René graag

bereid om extra te betalen voor deze aanvullende zorg. Die financiële middelen

kunnen zij samen prima opbrengen, omdat René werkzaam is bij een tech-startup

die dienstverlening biedt bij DNA onderzoek. Dit soort bedrijven zijn big business

en het is de snelstgroeiende tech-markt binnen Europa. Stadskanaal heeft deze

kans aangegrepen om jong en innovatief talent aan te trekken die Stadskanaal en

omgeving als health hub op de kaart hebben gezet.

Best Practice I: Austerlitz Zorgt

Deze coöperatie heeft tot doel het voor de oudere inwoners van Austerlitz (regio Utrecht)

mogelijk te maken om zo lang mogelijk zo zelfstandig mogelijk in het dorp te blijven

wonen. De coöperatie organiseert de nodige steun, zorg en hulp voor ouderen en andere

zorgbehoeftigen in het dorp. https://www.austerlitzzorgt.nl/over-ons/welkom

Best Practice II: Klooster & Buren

De coöperatie Klooster & Buren heeft een professioneel zelfsturend zorgteam. Het team

denkt zelf na en neemt zelf beslissingen, wat betekent dat de medewerkers allemaal

erg betrokken zijn. Alle zorgonderdelen zijn samengevoegd in één team: de schotten

tussen ambulante zorg, wonen en dagbesteding zijn verdwenen. Het uitgangspunt is de

autonome mens en de zorg is daarom vraaggericht. https://kloosterenburen.nl/

53

Best Practice III: Hyperloop

De Hyperloop is een een transportmiddel waarbij gebruik wordt gemaakt van traincapsules

die door een vacuümbuizenstelstel worden getransporteerd. In de zomer van 2019 moet

onder het Centraal Station van Delft een twee kilometer lang traject beschikbaar zijn waar

op volle snelheid (meer dan 300 kilometer per uur) testritten worden gemaakt.

https://www.youtube.com/watch?time_continue=57&v=eP8Bz_XCIrk

54


AANBEVELINGEN

De vier ontwikkelde toekomstscenario’s zijn extreme doch plausible voorstellingen van hoe

de zorg in 2050 ingericht kan zijn, in het bijzonder in de regio Stadskanaal. De scenario’s

zijn bedoeld om partijen te prikkelen om na te denken over de mogelijke positieve en

negatieve consequenties van bepaalde ontwikkelingen in de huidige maatschappij en

specifiek in de zorg.

Daarom is het belangrijk om nu na te denken over de invloed van keuzes die gemaakt

worden. Uiteraard blijft het onzeker hoe de toekomst er daadwerkelijk uit zal gaan zien.

Dat betekent niet dat er moet worden afgewacht tot de toekomst ons ‘overkomt’. Door

nu actie te ondernemen kunnen belanghebbenden invloed hebben op de wijze waarop

het zorglandschap vorm krijgt. Op basis van het onderzoek bij deze verkenning doet SMO

in dit hoofdstuk een aantal aanbevelingen. Deze zijn niet uitputtend, maar kunnen richting

geven om tot actie over te gaan of om vervolgonderzoeken uit te voeren.

• Denk intersectoraal

De zorgsector is bij uitstek een sector die meerwaarde kan halen uit samenwerking

met andere sectoren. Samenwerking op techniek en technologie, infrastructuur,

circulaire processen, customer journey en ruimtelijke ordening zou daarom de

modus operandi moeten zijn. Wanneer we zorginstellingen of wijken beschouwen

als zorglabs - vanzelfsprekend binnen realistische ethische grenzen, dan ontstaan hier

diverse mogelijkheden om samen te werken en voortgang in houdbare en adequate

zorg te ontwikkelen. Het Refaja Ziekenhuis zou bijvoorbeeld een rijke toekomst

kunnen hebben als een dergelijk zorglab: niet een plek waar oude dingen moeten

worden behouden, maar waar nieuwe dingen worden uitgeprobeerd. Hiermee blijft

enerzijds het bestaansrecht van het ziekenhuis gegarandeerd, anderzijds biedt het

de mogelijkheid om innovaties in de praktijk te brengen en hiermee op den duur de

zorgverlening aan de patiënt te optimaliseren.

En passant kan de koppeling van zorg - vaak nog gepercipieerd en/of ervaren als zwaar,

monotoon ‘handen aan het bed’-werk - met andere, bijvoorbeeld technologische,

domeinen en vakgebieden het zorgvak zowel inhoudelijk als qua uitstraling een

positieve stimulans geven en mogelijk bijdragen aan het terugdringen van het

personeelstekort. De regio kan actief inspelen op de promotie van werken in de

zorg en laten zien hoe mooi en waardevol het vak is en investeren in mogelijkheden

om het werk minder zwaar te maken. Zij-instromers of mensen met een afstand

tot de arbeidsmarkt kunnen kansen worden geboden om een opleiding/interne

training te volgen en zich te ontwikkelen tot zorgprofessional. Moderne middelen

zoals vloggen of VR experience kunnen worden ingezet om te laten zien hoe een

dag in de zorg eruit ziet.

55

• Durf incrementeel en radicaal te innoveren

Het opnieuw doordenken van zorgmodellen om goede zorg voor iedereen

gedurende de komende decennia te garanderen, staat bij veel bestuurders en

beleidsmakers hoog op - zo niet bovenaan - de agenda. Dat gebeurt vaak nog

binnen de bestaande fysieke en institutionele ruimte. De gelegenheid om zorg op

een blanco vel in te tekenen doet zich zelden voor, de behoefte is er wel. Juist hierin

ligt een enorme kans in de regio Stadskanaal. Zowel de ruimte als de innovatiekracht

om nieuwe zorgmodellen te ontwikkelen is hier ruimschoots voorhanden. Gezien

de tijdsgeest waarin verandering in de zorgmodellen links- of rechtsom noodzakelijk

zijn en de actuele problematiek rondom Refaja (en o.a. Hoogeveen), lijken de regio

Stadskanaal en het concept Health Hub een match made in heaven. Mits gericht op

concrete dingen proberen en het niet blijft bij programmering op papier.

Het MKB kan gezamenlijk het voortouw nemen - gesteund door overheden - in het

versterken van uitwisseling en samenwerking met kennisinstellingen en daarmee de

regionale economische groeipotentie positief beïnvloeden. Voor het ontwikkelen

van de juiste competenties en skills voor de toekomst is een belangrijke rol

weggelegd voor het onderwijs en de kennisinstellingen. Dit geldt voor alle niveaus:

van het Drenthe College (MBO) tot de Hanzehogeschool en de Rijksuniversiteit

Groningen.

Aandacht voor digitalisering en technologie moet uiteindelijk geen curiositeit meer

zijn, maar tot mainstream verworden. Zij hebben grote invloed op productieprocessen,

waardeketens, businessmodellen en ook de zorg voor mensen. Landbouw zonder

drones is inmiddels bijna ondenkbaar, welzijn zonder domotica spoedig ook. Digitale

platformen verbinden vraag en aanbod en maken tussenpersonen overbodig.

Juist het feit dat de verloskundige zorg en spoed kindergeneeskunde verdwijnen

in de regio van Stadskanaal, biedt mogelijkheden om de zorg op een andere

innovatieve manier op te vangen. Denk daarbij aan het ontwikkelen van full fletched

verloskundeambulances of huisartsenposten die toegerust zijn om bevallingen te

laten plaatsvinden.

• Ontwikkel zorg als economische kracht

Zorg draagt bij aan meer bij dan louter een gezonde populatie. Het is een banenmotor

pur sang (als sector de grootste werkgever van Nederland) en de ontwikkelingen

van toepassingen (virtueel of fysiek) voor het uitvoeren van zorg is een branche

op zichzelf. Gezien de kracht van het MKB in de regio zou dit een een-tweetje

moeten zijn. Echter, men - zowel ondernemers als beleidsbepalers - lijkt deze tak

van bedrijvigheid nog niet voldoende in het vizier te hebben.

56


Door ontwikkelingen omtrent stijgende kosten voor zorg als gevolg van vergrijzing

- o.a. multimorbiditeit en langer leven (en daarmee zorgen) - en technische of

farmaceutische ontwikkelingen die nieuwe ziekten identificeren en behandelbaar

maken, beperkter aanbod van zorg vanwege personeelstekorten en een continue

ethische discussie vanwege technische mogelijkheden in een veranderende

maatschappij (cure versus care, kwaliteit van leven, etc.) zijn we zowel in het

openbare debat als in politiek-bestuurlijke kringen steeds explicieter op zoek naar

de balans tussen markt en verzorgen. We moeten steeds een antwoord geven

op de vraag: tot welk punt bieden en garanderen we zorg en hoe financieren we

die? Daarbij wordt direct de vraag relevant: wie verzorgt de zorg? Moet dat een

‘good old’ ziekenhuis zijn, dat op doorverwijzing van de huisarts een plekje voor

ons heeft en wiens kosten door de jaarlijks te kiezen traditionele zorgverzekeraar

worden gedekt? Of is dat een samenspel van een myriade aan zorg-specialistische

ondernemers die ons gezond maken (en houden)? Betalen wij zelf direct voor zorg

of zijn wij via een (buitenlandse) zorgverzekeraar op zorg geabonneerd?

Het faciliteren en stimuleren van startups en MKB en het binnenhalen van grotere

organisaties kan hierbij een katalyserend effect hebben op de ontwikkeling van de

economische kracht op langere termijn in de regio. Voormalig lampenfabrikant

Philips zou als healthtech gigant weer kunnen terugkeren naar Stadskanaal en de

eerste zijn die vergrijzing expliciet omarmt als ‘grijs goud’.

Naast de economische potentie in de regio, liggen er ook mogelijkheden op

nationaal (en internationaal) niveau. Digitalisering faciliteert zorg op afstand en

maakt daarmee de zorgmarkt buiten de regio bereikbaar. Vanuit Oost-Groningen

kan digitale zorg of aanvullende diensten geboden worden aan patiënten in de

Randstad. Ook Duitsland is een enorme potentiële markt die niet vergeten moet

worden.

• Deel personeel

De deeleconomie die inmiddels al enige jaren op weg is - met al zijn successen

en tegenslagen - hoeft zich niet te beperken tot materieel goed als auto’s, fietsen,

gereedschap of woonruimte. De zorg biedt bij uitstek een kans om personeel te

delen. Dat is tot op heden lastig en duur. Met name door contractuele obstakels en

de kosten die ‘uitlenen’ (21% over de vergoeding - die we beter kunnen besteden)

met zich meebrengen.

Zodra organisaties en personeelsleden meer ruimte krijgen om mankracht en

talent te delen en flexibel in te zetten, ontstaat er een nieuwe dynamiek en nieuwe

mogelijkheden binnen de zorgmarkt. Het helpt personeel ook beter te behouden

57

voor de sector doordat zij de kans krijgen om nieuwe prikkels te ervaren, zich breder

te ontwikkelen en - in geval van doodlopende weg bij de eigen organisatie - zich

makkelijker en grondiger te kunnen oriënteren op alternatieven binnen de sector. De

juridische drempels om het delen van personeel soepel te laten verlopen vormen

hierin een uitdaging, maar zouden in een regionale proeftuin kunnen worden ter

discussie gesteld of overwonnen.

• Benader het ziekenhuis als partner

Het is de vraag of het ziekenhuis zoals we dat nu in haar statische vorm kennen, in

de toekomst nog bestaat. De kans is groot dat de dominante rol van het ziekenhuis

in het zorgproces verschuift naar een rol als één van de partijen die gezondheid

van mensen gedurende hun leven optimaal houden. Het ziekenhuis wordt op die

manier veel meer een partner. Bij het doordenken van een nieuw zorglandschap en

het zetten van de eerste stappen tot het daadwerkelijk inrichten van dit landschap

is het raadzaam om het ziekenhuis (of haar functies) als gelijkwaardige partner te

benaderen.

• Maximaliseer digitale geletterdheid

De informatiesamenleving is nog lang niet op zijn hoogtepunt, dat geldt ook voor

de digitale geletterdheid van burgers. Om de mogelijkheden ter verbetering van

zorgverlening ten volle te benutten is digitale geletterdheid wel een belangrijke

voorwaarde. Een bevolking die zijn weg weet met apps, netwerken, domotica

en databronnen zijn de noodzakelijke voedingsbodem (voor overheden en

ondernemers) om te innoveren richting e-health, data in eigen beheer, hightech

toepassingen, populatie gezondheid en vitaliteit.

• Investeer in (digitale) netwerken

Burgers en zorgprofessionals zullen vaker op netwerkbasis met elkaar in contact staan,

ook digitaal. In de toekomst zullen technologie, monitoring en informatievoorziening

waarde toevoegen op meerdere niveaus. Mensen ontvangen meer informatie over

hun gezondheid, ziekte en behandelmogelijkheden. Deze ontwikkelingen vragen

van mensen om zelfstandig keuzes te maken en vergroten de mogelijkheden voor

eigen regie. In Nederland bestaan er verschillen in leefstijl, gezondheidsvaardigheden

en levensverwachting. Zelf keuzes maken kan ingewikkeld zijn als je ziek bent

of als je iets niet goed begrijpt. Ieder mens is uniek en vraagt om een passende

ondersteunende benadering gericht op eigen behoeften en doelen. Daarbij is het

belangrijk dat mensen de juiste actoren in de juiste netwerken weten te vinden

en bereiken. De sociaal economische achterstand en daarmee samenhangende

gezondheidsproblemen in Stadskanaal vormen een extra prikkel om juist hier te

investeren in deze netwerken.

58


Digitale platformen brengen vraag en aanbod bij elkaar. De werkwijze biedt

perspectief voor dunbevolkte gebieden als de regio waarin Stadskanaal ligt. Het

vergemakkelijkt en faciliteert ondernemer- en burgerinitiatieven voor het uitwisselen

van diensten en slimme logistieke oplossingen. Maar kan ook een belangrijke rol

spelen bij nieuwe structuren voor de arbeidsmarkt, werkgelegenheid en participatie

bij lokale initiatieven.

• Geef ruimte aan betekeniseconomie

In de betekeniseconomie draait het niet langer alleen om de menselijke

begeerte naar goederen van economische waarde. In plaats daarvan is een net

zo belangrijke rol weggelegd voor het streven naar een schone lucht en oceaan,

warme zorg, een arbeidsmarkt waarop werknemers iets te zeggen hebben over

hun werkomstandigheden en een grotere gelijkheid van inkomens. De nadruk

ligt op goederen met sociale of ecologische waarde, die niet te reduceren is tot

economische waarde of alleen uit te drukken in geld. Het draait om transformatie:

bedrijven en organisaties die mensenheid vooruit helpen en daadwerkelijk verschil

maken in de kwaliteit van leven.

Vooral jongeren verlangen betekenisvolle instituties en bedrijven, om mee te leven en

in te werken. Voor de regio Stadskanaal biedt het omarmen van de betekeniseconomie

kansen om jongere mensen aan boord te krijgen. Zowel binnen als buiten de

zorgsector. Dat is relevant, omdat de partners van jongere zorgprofessionals ook

een betekenisvolle job willen. Daarnaast biedt de betekeniseconomie een andere

kijk op organisaties en bedrijven die puur monetair geijkt zijn. Daarmee verschijnt

de mogelijkheid van nieuwe modellen en modi van opereren aan de horizon, die

binnen het bestaande paradigma als niet-adequaat worden beschouwd.

• Benut de regionale karakteristieken

Het feit dat de regio niet stedelijk is, betekent niet dat Stadskanaal en omgeving

niet als bakermat van maatschappelijke ontwikkelingen kunnen gelden. Het gebied

kan zich juist profileren als dunbevolkt met ruimte, natuur en gezonde lucht.

Ondernemerschap en noaberschap zijn verankerd in de regio: men is betrokken bij

de omgeving en draagt een sterk gemeenschapsgevoel uit. Dit zijn kenmerken die

de regio charmant maken en waarop ingespeeld kan worden. Maak de lokaliteit en

regionaliteit een punt van kracht.

• Faciliteer burgerkracht in coöperaties

Een coöperatie is een onderneming die wordt bestuurd en gefinancierd door leden

die gebruik maken van die onderneming en kan worden gezien als een vorm van

zelfhulp. In samenwerking met elkaar voorziet men in de eigen behoefte, in plaats

van voorziening door de markt of overheid.

59

Coöperaties worden gedragen door burgerkracht en verschijnen in toenemende

mate in het maatschappelijk beeld, bijvoorbeeld om lokaal energie op te wekken

en te salderen. Vergelijkbare coöperaties zouden ook mogelijk kunnen zijn binnen

de zorgsector. Er bestaan al verschillende voorbeelden van bewoners die middels

een coöperatie zelf de regie hebben genomen op het gebied van ouderenzorg.

Aangezien vrijwel iedereen persoonlijk belang heeft bij goede zorg, zouden deze

coöperatieve vormen zich steeds meer kunnen uitbreiden tot andere onderdelen

van zorg. Met de stichting Zorg is van Ons! laat Stadskanaal al zien dat de burgerkracht

potentieel heeft. Het oprichten van het eerste coöperatieve ziekenhuis in Nederland

lijkt daarmee zeker niet ondenkbaar.

60


LIJST VAN NIEUWE CONCEPTEN

Deze verkenning behelst enkele nieuwe concepten. Het is van belang te benadrukken

dat sommige van deze concepten het midden houden tussen fictie en realiteit. Dat

ligt binnen de ‘out-of-the-box’-scope van deze verkenning. Dit betreffen dan ook geen

uitputtende en beproefde concepten, maar het zijn futuristische interpretaties van trends

en ontwikkelingen. Deze moeten enerzijds helpen bij het invoelen van de scenario’s

door de lezer, en anderzijds een aanzet zijn tot het serieus nemen van (ver)nieuwe(nde)

concepten die het portaal tot toekomstbestendige zorg de regio van Stadskanaal vormen.

Zorgconcepten anno 2050:

Ambulance hub

Emergency express

Gezondheid- en Technologie Centrum (GTC)

Health City Stadskanaal

Landelijke Raadkamer van Vitaliteit

Nederlandse Collectieve Verzekeringsfonds (NCV)

Nike sportpolis

Online zorgcommunity

Provinciaal regioziekenhuis

Rijksinstituut voor Gezondheid en Preventie (RGP)

Stakka Science Tower

Uberlance

Verloskundeambulance

Vitaliteitsverzekering

Zorglening

Zorgspaarrekening

Zorgpaspoort

Zorgbelasting

Zorgnachtwakerstaat

Coöperatief ziekenhuis

Scenario 3

Scenario 1

Scenario 2

Scenario 1

Scenario 3

Scenario 2

Scenario 1

Scenario 1

Scenario 3

Scenario 2

Scenario 1

Scenario 1

Scenario 3

Scenario 3

Scenario 1

Scenario 1

Scenario 2

Scenario 2

Scenario 4

Scenario 4

p.44

p.31

p.38

p.31

p.43

p.37

p.30

p.32

p.44

p.38

p.30

p.31

p.44

p.43

p.30

p.30

p.37

p.37

p.49

p.49

61

BRONNENLIJST

Gebruikt bij methode

https://jester.nl/scenarioplanning/

Gebruikt bij trends

https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/45/veel-jonge-gezinnen-verlaten-de-grote-stad

https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/05/stad-groningen-trekt-inwoners-uit-de-regio

https://publiekegezondheid.nl/docs/nieuws/factsheet-leefomgeving-gezondheid-en-

zorg-in-de-noordelijke-krimpregios.pdf

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37201&D1=6-14&D2=0-

16&D3=l&HDR=T&STB=G1,G2&VW=T

https://www.nivel.nl/nl/technologie-in-de-zorg-en-ehealth

https://www.ravu.nl/home/ambulancezorg/type-ambulances

Zorginstituut Nederland, 2018. Meer patiënt regie door meer uitkomst informatie in

2022.

Ambulancezorg Nederland (2018). Nota Goede ambulancezorg,

Minkman, M. (2017). ‘Verlangen naar integraliteit’.

Huber et al. (2011), ‘How should we define health?’.

Gebruikt bij assen

https://www.ensie.nl/rob-gehring/marktwerking

Pool, G. 2004, Handboek psychologische interventies bij chronisch-somatische

aandoeningen.

https://www.blog.google/products/google-cloud/building-a-global-biomedical-data-

ecosystem-with-the-national-institutes-of-health/

Gebruikt bij best practices

Scenario 1

https://www.blog.google/products/google-cloud/building-a-global-biomedical-data-

ecosystem-with-the-national-institutes-of-health/ (Global biomedical data ecosystem)

https://noviotechcampus.com/nl/foo/medtech-nl/ (Novio Tech Campus)

http://consument.omnigen.nl/nl/home/ (Omnigen)

https://www.youtube.com/watch?v=qIYdjVNYpHk (Care-cottages)

Scenario 2

https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/iedereen-kan-pillen-

fabriceren-met-nieuwe-3d-printer.htm (Mobiele 3D-printer voor medicijnen)

https://www.tudelft.nl/en/ide/research/research-labs/applied-labs/ambulance-drone/

(Ambulance Drone)

https://www.focuscura.com/nl/producten-en-diensten/cvitals-thuismeten

62


(Thuismonitoring COPD)

https://www.youtube.com/watch?v=DcqrKMtNiYc&feature=youtu.be (Hologram

huisarts)

Scenario 3

https://medapp.nu/ (MedApp)

https://www.ibm.com/watson/ (IMB Watson) http://radiology.ucla.edu/workfiles/

forpatients/PU2018W_Stroke.pdf (UCLA Health Mobile Stroke Unit)

Scenario 4

https://www.austerlitzzorgt.nl/over-ons/welkom (Austerlitz Zorg)

https://kloosterenburen.nl/ (Klooster & Buren)

https://www.youtube.com/watch?time_continue=57&v=eP8Bz_XCIrk (Hyperloop)

63

LIJST VAN GEÏNTERVIEWDEN:

Voor deze verkenning zijn de volgende personen geïnterviewd15:

Amsing, Bastiaan - Samsung MagicInfo Services en ondernemer

Boer, Maaike de - Ambulanceverpleegkundige

Buskens, Erik - Hoogleraar Health Technology Assessment UMCG/RUG

Dohmen, Daan - Oprichter Focuscura

Dupon, Gjalt - Intensive Care verpleegkundige en ambulancemedewerker

Eeren, Leonor van - Gynaecoloog Maasstad ziekenhuis

Euverman, Theo - Gepensioneerd anesthesist Refaja

Groenewold, Renate - Lid kerngroep stichting Zorg is van Ons!

Groenewold, Peter - Lid kerngroep stichting Zorg is van Ons!

Jong, Friso de - Bezorgde burger opgegroeid in het hoge Noorden

Kantil, Fony - Psychiatrisch verpleegkundige, aanduwer sociale projecten binnen

Stadskanaal

Klomp, Kees - Expert betekeniseconomie en directeur SMO

Kraal, Egbert - Partner bij Zorgweb

Kroon, Jan-Pieter de - Huisarts kerngroep

Martens, Jolise - Gynaecoloog Maasstad ziekenhuis

Meijs, Lucas - Nederlands hoogleraar Strategische Filantropie en Vrijwilligerswerk,

Rotterdam School of Management, Erasmus University

Poels, John - Internist, MDL-arts en medisch manager

Riksen, Marjon - Gynaecoloog Refaja ziekenhuis

Roosmalen, Fred van - Directeur Holland High Tech

Scholte, Harry - Directievoorzitter Rabobank Zuid en Oost Groningen

Siersema, Nadja - Onderwijskundige en GroenLinks Stadskanaal

Sinkeler, Steef - Cardioloog Martini ziekenhuis en Medisch Centrum Leeuwarden

Smid, Kirstin - Lid kerngroep stichting Zorg is van Ons!

Stavast, Jur - Oud-burgemeester Stadskanaal

Suchtelen, Remco van - Lid kerngroep stichting Zorg is van Ons!

Veenstra, Lian - Gemeenteraadslid SP

Viel, Bert - Adviseur strategische-en bestuurscommunicatie gemeente Stadskanaal

Winter, Johan - Huisarts kerngroep

Wobben, Stefan - Ondernemer en mede- auteur Handboek betekenisvol ondernemen

Wubs, Marguerite - Gynaecoloog Refaja

15 De verkenning representeert niet integraal de individuele mening van iedere geïnterviewde. De informatie uit interviews is gebruikt om te komen tot scenario’s en aanbevelingen die recht doen en aansluiten op de reële situatie en potentie in en van Stadskanaal en omgeving.

64


Co-creatie sessies en Community of Learners

Ter ondersteuning en inspiratie voor het invullen van de scenario’s hebben we verschillende

bijeenkomsten georganiseerd. Op 4 en 5 september zijn er in respectievelijk Stadskanaal en

Rotterdam co-creatie sessies gehouden. Tijdens deze sessies werd gezamenlijk gebrain-

stormd over de toekomstscenario’s, gegeven de twee kritische onzekerheden. De sessies

telden gezamenlijk zo’n 30 deelnemers. De deelnemers hadden diverse achtergronden;

van verpleegkundigen tot bestuurders en van promovendi tot bezorgde burgers. De input

van deze sessies in gebruikt ter ondersteuning van het invullen van de scenario’s. Op 19

september is er in samenwerking met de Hanzehogeschool Groningen een Community

of Learners (COL) bijeenkomst gehouden. Tijdens deze bijeenkomst bekeek een groep

van zo’n 20 deeltijdstudenten van de Master Healthy Aging Professional de eerst ruwe

versie van de scenario’s. De COL leverde zowel kritiek als nieuwe input die wij hebben

verwerkt in de uiteindelijke scenario’s.

We willen graag iedereen bedanken die aan deze verkenning heeft bijgedragen.

Een verkenning naar de toekomst van zorg in Stadskanaal e.o. · Een verkenning naar de toekomst van...

Documents

Transcript of Een verkenning naar de toekomst van zorg in Stadskanaal e.o. · Een verkenning naar de toekomst van...