Een rondje VelsenFietsen langs plaatsen van vermaak en vertier

32

Feest is van alle tijden. Bij elkaar komen om te vieren schept verbondenheid

en geeft structuur aan de tijd. Ritueel of uitlaatklep, de beest uithangen of ge-

denken: feest is een bindmiddel in elke samenleving. De cyclus van licht en

seizoenen, tot voor kort nog zo bepalend voor de leefomstandigheden, domi-

neerden vanzelfsprekend ook in prehistorische tijden het bestaan. Het vieren

van de winterzonnewende, de terugkeer van het leven in het voorjaar en het

veiligstellen van de oogst boden in alle tijden hoop en toekomstperspectief.

Als dat geen feestvieren waard is?!

In de middeleeuwen stonden feesten altijd in enig verband met de kerk. Niet

alleen het moment en de achtergrond van de heidense rituelen waren inge-

lijfd in de christelijke leer, ook de plaats van viering was soms overgenomen.

Of de vestiging van de Engelmunduskerk in Oud Velsen samenhangt met

een cultusplaats is onbekend, maar zeker niet uitgesloten. Heeft elke heilige

zijn eigen feestdag, de dag dat de kerkwijding wordt herdacht, behoort te

worden gevierd met een feestelijke mis en een jaarmarkt, samengevat: ‘de

kermis’. Het woord kermis komt niet voor niets van het woord kerkmis.

Was de kermis iets waar gedurende een jaar naar werd uitgekeken, het vermaak

in de herbergen ging het hele jaar door. Ook organiseerden herbergiers bij-

voorbeeld harddraverijen. In 1751 werd bij herberg De Weyman, voor zover

bekend, de eerste harddraverij in Santpoort georganiseerd.

Arm en rijk vierden tot in de middeleeuwen samen feest, maar vanaf de 16de

eeuw tekende zich een duidelijke scheiding af tussen feesten van de hogere

Inleiding

ColofonGemeente Velsen 2006 © (herzien in 2014)

Tekst en route Monumentenzorg gemeente Velsen

Foto’s Monumentenzorg gemeente Velsen

Cartografie Ludo Heijnens (GEO Informatie & Statistiek)

Lay-out Claudia Hofman

Omslag Willemsplein, Oud-IJmuiden

54

standen, die zich vooral binnenshuis afspeelden, en de volksfeesten, die op

marktpleinen en in kroegen plaatsvonden en waarbij het er nogal liederlijk

toe kon gaan. De hogere standen kregen steeds meer hun eigen vormen

van vertier. Bijzonder was de (vinken)jacht die zich vanzelfsprekend wel weer

buiten afspeelde. Werd de vinkenjacht aanvankelijk uitgeoefend als brood-

winning, vanaf de 16de eeuw werd het een vorm van vermaak.

In de 18de en 19de eeuw ontstond er steeds meer behoefte aan versobering.

Fatsoen en deugd waren hoog gewaardeerde kwaliteiten waarop mensen

werden beoordeeld. Uitbundige feesten, zoals met name carnaval, maakten

plaats voor ander vermaak, georganiseerd door de kerk, de school, de fabriek.

De jaarlijkse kermissen werden zelfs geheel verboden. Vermaak en vertier

speelde zich steeds meer af in de huiselijke kring en binnen verenigings-

verband. Rond 1900 ontstond het verenigingsleven en werd de ene na de

andere vereniging opgericht. Zo richtte het personeel van papierfabriek Smidt

van Gelder begin 1900 een harmoniekorps op, de Harmoniekapel van de

Koninklijke Papierfabriek ‘de Eendracht’. In 1934 werd door de Speeltuin Ver-

eniging Spaarnberg aan de Wüstelaan tegenover de Bethelkerk een speel-

tuin geopend waar elk jaar in september een groot zomerfeest voor de kinde-

ren werd georganiseerd.

Omdat de Stichting Open Monumentendag dit jaar haar 20-jarig jubileum

viert, luidt het thema van de landelijke Open Monumentendag 2006: Feest!.

Op Open Monumentendag, zondag 10 september, zullen op een aantal plaat-

sen in de gemeente activiteiten plaatsvinden die met dit thema te maken

hebben. Het dagprogramma vindt u te zijner tijd in de plaatselijke media.

Om vóór die tijd al te kunnen genieten van de ‘feestelijke plekken’ die Velsen

telt is, in samenwerking met Stichting Santpoort, een fietsroute rond dit thema

uitgezet. Deze route is zeker niet volledig wat het thema betreft, maar op deze

manier kunt u kennismaken met het cultuurhistorisch verleden en boven-

dien genieten van mooie plekjes en bijzondere architectuur. De samenstel-

lers hopen dat u de gehele route beleeft als één feest!

Inleiding

De route is 21 km. lang. Beginpunt is de parkeerplaats aan de Meervlietstraat

te Velsen-Zuid. Vanaf de parkeerplaats via de Zuiderdorpstraat het dorp in.

1. Zuiderdorpstraat 15De herberg ‘Het Root Hart’ wordt in 1592 al in verschillende geschriften

genoemd. De uitspanning lag aan een veelgebruikte achterweg, het Haar-

lemmervoetpad. Dit weggetje liep vanaf de noordkant dwars door het dorp

richting Driehuis, Santpoort en Haarlem. De herberg was voor de lokale be-

volking een belangrijke plek voor vertier. Vooral de kermis was een belangrijk

volksfeest. De schoolgaande jeugd kreeg daar bijvoorbeeld in 1608 al drie

dagen vrij voor. Het verloten van een os, paard of stier is in die tijd in de

herberg een geliefd tijdverdrijf. Dit zogenaamde ‘versmakken’ gebeurt met

dobbelstenen ten overstaan van de schout, die alles in de gaten houdt.

In het begin van de 19de eeuw werd het pand een kruidenierswinkel met

woonhuis, maar in 1973 werd het gerestaureerd en verbouwd en kreeg het

onder de naam herberg ‘Het Roode Hert’ zijn oorspronkelijke functie terug.

Linksaf richting kerk, door het witte hek, meteen linksaf (Kerkplein), aan het

eind rechtsaf de Meervlietstraat in.

2. Meervlietstraat 50De Meervlietstraat maakte vroeger deel uit van een belangrijke verkeersader,

de Rijksweg (vroeger Heereweg) van Haarlem naar Alkmaar. Hier reed vanaf

juli 1896 (tot 1924) ook de stoomtram Haarlem-Alkmaar. De tram stak met

Fietsroute

6 7

de pont het Noordzeekanaal over. Als gevolg van dit verkeer was de Meer-

vlietstraat vroeger een drukke en gezellige straat met winkels en uitspan-

ningen. Zo was op de nrs. 48 en 50 het roemruchte café/koffiehuis ‘De Zwarte

Os’ gevestigd. Het pand is in het jaar van de opening van het Noordzee-

kanaal (1876) gebouwd en heeft tot 1940 als café/koffiehuis gefunctioneerd.

3. Meervlietstraat 52-54Een dubbel woonhuis dat in 1896 is gebouwd als zaal voor het naastgelegen

koffiehuis ‘De Zwarte Os’ en vervolgens in 1907 verbouwd. Het zaalkarakter

komt nog tot uiting in de hoge ramen in de voorgevel.

4. Meervlietstraat 62De Kerkesingel was vroeger onderdeel van de Driehuizerkerkweg, die nu

nog aan de overkant van de Parkweg loopt. Op de hoek van de Kerke-

singel en de Meervlietstraat was vroeger herberg ‘De Prins’ gevestigd, één

van de vele uitspanningen die het dorp rijk was. Het pand komt al voor op

de brandweerkaart van 1760. De gewone man zocht zijn vermaak bij Duine-

Fietsroute - Een rondje Velsen

veld, een melksalon aan de andere kant van de straat, ‘De Prins’ bood plaats

aan het ‘betere’ publiek. De herberg fungeerde ook als tramhalte. Na een

brand in 1908 werd op deze locatie in 1926 opnieuw een horecagelegenheid

gebouwd, een functie die het pand momenteel nog steeds heeft.

Rechtsaf de Kerkesingel in.

5. Kerkesingel 11-13Een voormalig beneden- en bovenhuis met winkel uit 1916. De bebouwing

kwam in de plaats van een stalhouderij, die in 1884 nog behoorde tot

logement ‘De Prins’. Het logement stond op de plaats van het naastgelegen

huidige restaurant (Meervlietstraat 62).

Fiets de Kerkesingel uit, rechtsaf het fietspad langs het Noordzeekanaal op,

bij het Pontplein rechtdoor het viaduct onderdoor. Eerste straat rechtsaf de

Willebrordstraat in, linksaf de Willebrordstraat vervolgen, deze gaat over in

de Trompstraat.

6. Frans Naereboutstraat 9Links op de hoek ligt café met feestzaal ‘De Griffioen’, gebouwd rond 1912.

De Griffioen is één van de oudst bewaard gebleven cafés uit Velseroord. Het

is opgetrokken in een stijl die veel werd toegepast in Velseroord en ‘IJmuiden

over de brug’ aan het begin van de 20ste eeuw.

Fietsroute - Een rondje Velsen

KoemarktKoemarkten waren voor Velsen van grote betekenis en genoten tot ver in de

omtrek bekendheid. In 1735 werden in het dorp Velsen de eerste koemarkten

gehouden, één in het voorjaar en twee in het najaar. Echter de toenemen-

de industriële bedrijvigheid in het Noordzeekanaalgebied en de snelle op-

komst van IJmuiden als vissersplaats eind 19de eeuw verdrongen het oude,

agrarisch ingestelde Velsen definitief naar de achtergrond. Uiteindelijk was

er in 1924 alleen nog de eerste najaarsmarkt over, door de eeuwen heen de

belangrijkste en drukst bezochte koemarkt. Op 26 oktober 1929 werd de laat-

ste koemarkt gehouden. De traditie van de Velser koemarkt werd tot 2000

min of meer voortgezet met de pinkenveiling die de Hervormde Gemeente

Velsen bij de Engelmunduskerk in het najaar organiseerde. Dat de pinken-

veiling bij de kerk werd georganiseerd is niet zo vreemd omdat kerken van

oudsher centrum van het maatschappelijk leven waren en daarmee een

belangrijke schakel bij festiviteiten vormden.

Meervlietstraat,

voorheen

Voorstraat

8 9

Rechtsaf de Frans Naereboutstraat in, de IJmuiderstraatweg oversteken,

fietspad volgen langs de Kanaaldijk. Ter hoogte van het Witte Theater de

Geul oversteken en links aanhouden.

7. Kanaalstraat 257In 1900 werd hier een aanvang gemaakt met de bouw van de electriciteits-

centrale ‘Kennemerland’ van de E.N.E.M. (Eerste Nederlandsche Electrici-

teits Maatschappij), die vanaf 1901 de gehele gemeente Velsen en Zandvoort

van stroom heeft voorzien. Na in 1904 te zijn overgedragen aan de K.E.M.

(Kennemer Electriciteits Maatschappij), werd deze in 1912-1913 vervangen

door een grotere en krachtiger centrale.

In 1931 liet de P.E.N. (Provinciaal Electriciteitsbedrijf Noord-Holland) een

nieuwe centrale bouwen in Velsen-Noord, waardoor het gebouw aan de

Kanaalstraat buiten gebruik werd gesteld. Het heeft daarna verschillende

functies gehad, o.a. conservenfabriek, totdat in 1970 het Witte Theater in het

gebouw werd gevestigd.

Ga na het Witte Theater de Kanaalstraat in. Steek de Kerkstraat en verderop

de Oranjestraat over. Op de hoek Oranjestraat/Kanaalstraat bevond zich het

eerste hotel van IJmuiden.

8. Oranjestraat t.h.v. 6Op deze plek stond hotel ‘Nommer Eén’, het eerste hotel dat in Oud-IJmuiden

gebouwd werd (1876-’77). Het was een trefpunt voor reders en vishande-

laren. Het is in de 1943/’44 op last van de bezetter gesloopt.

9. Kanaalstraat 60In 1891 is dit huis gebouwd als woning met café. In 1909 is het café verbouwd

tot winkel, waarbij de twee dubbele cafédeuren vervangen zijn door een groot

winkelraam. Deze is in 1970 vervangen door garagedeuren, waardoor het

aanzien van de pui ernstig is verstoord.

10. Kanaalstraat 40-40rdIn 1880 werd het in 1877 gebouwde café ‘Sluis en Kanaalzicht’ verkocht.

De nieuwe eigenaar veranderde het café in hotel/café ‘De Kleine Willem

Barendsz’. In 1885 werd het belendende pand erbij getrokken en kregen

de beide huizen een nieuwe, gezamenlijke gevel. In 1930 is de pui ver-

nieuwd, terwijl als gevolg van oorlogsschade in 1950 de tweede verdieping is

gesloopt. Bovendien hebben de vensters op de eerste verdieping een

verandering ondergaan.

11. Kanaalstraat 27Dit huis is waarschijnlijk in 1899 gebouwd als woonhuis met café. Het pand

heeft nog steeds een café-functie.

Oud-IJmuidenNa de opening van het Noordzeekanaal in 1876 bestond het jonge IJmuiden

uit niet meer dan een rijtje dienstwoningen, wat keten, een ‘keetwinkel’ en

een tapperij. Maar IJmuiden breidde zich, zeker wat tapperijen betreft, snel

uit. Omstreeks 1900 telde Oud-IJmuiden 44 kroegen, café/restaurants en

hotels met fraaie namen als ‘Duinzicht’, ‘De Uitkijk’, ‘Havenzicht’, ‘Schoonzicht’

en ‘Bellevue’. Hiernaast waren er nog talrijke snoep-, tabaks- en kruideniers-

winkeltjes die clandestien drank verkochten.

Overdag deden de cafés dienst voor zakelijk overleg, zoals van de vishande-

laren en voor het vinden van werkgelegenheid op zee of aan de wal. Het was

ook in de cafés dat vóór de Eerste Wereldoorlog gewoonlijk de lonen werden

uitbetaald, aan vissers, kolenwerkers, timmerlieden en stenensjouwers.

Fietsroute - Een rondje Velsen Fietsroute - Een rondje Velsen

10 11

De Kanaalstraat een stukje terug, rechts de Visseringstraat in.

12. Visseringstraat 1Omstreeks 1895 is dit pand op de linkerhoek met de Kanaalstraat als woon-

huis en kantoor gebouwd. In 1931 is het pand verbouwd tot café met boven-

woning. Het is onder de naam ‘De Bruinvis’ nog steeds als zodanig in gebruik.

13. Visseringstraat 4 Van oorsprong is dit pand in 1878 in opdracht van de Ier John Fennell als café

met bovenwoning gebouwd. Fennell was duiker, werkzaam bij de aanleg van

de pieren. Na opening van het Noordzeekanaal zocht hij een andere bron van

bestaan en begon hij dit café onder de naam ‘Brittannia’.

14. Visseringstraat 15, Prins Hendrikstraat 82Ongeveer op de plek van deze huizen stond vroeger café/restaurant ‘De

Cycloop’. Deze bestond uit een gelagkamer, biljartzaal en een slijterij. Boven

het café was een voor die tijd zeer moderne schouwburgzaal met een ruim

toneel en een balkon. In de zaal was plaats voor ongeveer 300 bezoekers.

De eigenaar begon destijds met de schouwburg omdat hij vond dat er naast

de vele kroegen en andere drankgelegenheden een ander soort vertier

moest komen. Op zaterdagavonden werd er in de zaal dansles gegeven en

er waren geregeld bal masqués, bruiloften en partijen. Later werden er in de

zaal ook filmvoorstellingen gegeven. De Cycloop werd met recht ‘het hart van

IJmuiden’ genoemd. In 1943 werd het getroffen door een bom en onherstel-

baar vernield.

De Visseringstraat vervolgen, rechtsaf de Frogerstraat in. Deze straat uit-

rijden tot aan de hoek met de Bik en Arnoldkade.

15. Bik en Arnoldkade 12Voormalig hotel en café/restaurant, nu in gebruik als café met bovenwoningen.

Het pand is meteen na het vrijgeven van de bouwgrond in 1896 gebouwd.

‘Kamperduin’, zoals het altijd heeft geheten, was en is nog altijd gezien de lig-

ging ten opzichte van de vissershaven en vishallen een visserskroeg bij uitstek.

Dergelijke kroegen stonden er veel meer in Oud-IJmuiden en speelden een

belangrijke rol in het dagelijks leven in IJmuiden. In de jaren ’20 van de vorige

eeuw is recht tegenover het café een loopbrug aangelegd die rechtstreeks

met de vishallen verbonden was. In het hek aan de Bik en Arnoldkade is de

toegang tot de inmiddels gesloopte brug nog altijd zichtbaar.

Volg de Bik en Arnoldkade langs het café, de Breesaapstraat in.

16. Breesaapstraat 52In 1890 is Thalia gebouwd als oud-katholieke kerk met bijbehorende pastorie.

De gebouwen waren in neorenaissancestijl opgetrokken, waarbij vooral de

voorgevel van de driebeukige kerk rijk bewerkt was. Nadat het kerkje al snel

te klein was geworden, kwam het na de bouw van een nieuwe kerk aan de

Koningin Wilhelminakade in 1907 leeg te staan. Een plaatselijk bedrijf vestig-

de er een mandenmakerij in en gebruikte de ruimte verder als opslag.

In 1921 werd de voormalige kerk een uitgaansgelegenheid. De voorgevel

werd een voor die tijd moderne, gepleisterde art deco-achtige blikvanger,

waarin de geleding van de kerk nog duidelijk te herkennen is. Het gebouw,

dat als theater en bioscoop in gebruik werd genomen, kreeg de naam

Thalia, naar een van de muzen. Alle uitvoeringen en feestavonden eindig-

den steevast met een bal. De films waren nog zonder geluid; een orkestje

in de orkestbak zorgde voor de mu-

zikale omlijsting. Tijdens de Tweede

Wereldoorlog werd Thalia door de

Duitsers gevorderd en gebruikt voor

opslag en paardenstal. De buurt

kwam zeer gehavend uit de oorlog

en er waren plannen om Thalia te

slopen. Maar na een succesvolle ac-

tie om het karakteristieke pand voor

Oud-IJmuiden te behouden, werd

het pand gerestaureerd. Eind jaren

’90 opende theater/restaurant Thalia

weer haar deuren.

Fietsroute - Een rondje Velsen Fietsroute - Een rondje Velsen

12 13

17. Breesaapstraat 54Dit hoekhuis met café maakte oorspronkelijk deel uit van een rij van acht

arbeiderswoningen.

Tegenover deze bebouwing bevond zich vroeger het roemruchte Willems-

plein (zie omslag). Vanaf de beginjaren was dit het centrum van Oud-IJmui-

den en was het vooral voor de jeugd een ontmoetingsplaats. Nog steeds

bekend is het ‘rondje’, waarbij op zaterdag en zondag de huwbare jeugd van

IJmuiden een rondje liep en elkaar zo ontmoette.

Het Willemsplein en omgeving was ook het centrum van het culturele leven.

De concerten van harmonievereniging ‘Concordia’ onder leiding van Sam

Vlessing, trokken altijd veel belangstelling en ook de activiteiten in ‘De Cy-

cloop’ waren zeer in trek. Verder was het plein de plek van de IJmuider kermis.

Deze gaf echter aanleiding tot zoveel dronkenschap en vechtpartijen (daarbij

waren zelfs doden te betreuren) dat het gemeentebestuur in 1911 besloot de

IJmuider kermis te verbieden.

Aan het eind van de Breesaapstraat rechtsaf de hoek om, de Oranjestraat in.

18. Oranjestraat 98Op de plaats waar nu het hotel en café/restaurant ‘Augusta’ staat, hebben

tot 1907 tien kleine burgerwoningen gestaan. De huisjes waren in 1879 ge-

bouwd in opdracht van de arts P. Harttenroth. In 1907 gaf de IJmuidense vis-

handelaar W. van Voorst opdracht tot het bouwen van een hotel, vijf winkel-

huizen en vier bovenwoningen. Daartoe moesten de oude huisjes worden

afgebroken.

De winkel met bovenwoning (oorspronkelijk nr. 94-96) behoort tot het com-

plex Augusta, waar de hoofdvorm van het hotel met de asymmetrische

toren herhaald wordt. Hotels en cafés hebben altijd een zeer belangrijke rol

gespeeld in de sociale geschiedenis van Oud-IJmuiden. Augusta is het enige

overgebleven hotel.

Gelijk linksaf de Neptunusstraat in, eerste straat rechts de Adrianastraat in tot

aan de hoek met de Koningin Wilhelminakade.

19. Koningin Wilhelminakade 1Café ‘Bellevue’, in 1949 opgericht. De eigenaar had voor de oorlog al een

café aan de Koningin Wilhelminakade, maar dit complex werd door bombar-

dementen verwoest.

Fiets de Koningin Wilhelminakade uit tot aan de Julianabrug.

20. Koningin Wilhelminakade 219De uit Friesland afkomstige arts F.H. Veldman gaf in 1911 opdracht tot het

bouwen van een villa met artsenpraktijk, ‘Beau Soleil’ genaamd.

Geheel vrijstaand op de hoek waar Koninstraat en Kerkstraat samenkomen,

recht tegenover de Julianabrug, is de villa een belangrijk element als eerste

aanblik bij het binnenkomen van Oud-IJmuiden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is de villa als Wehrmachtsbordeel in gebruik

geweest.

Steek de brug over en sla de derde weg rechtsaf, de Kennemerlaan in.

21. Kennemerlaan 116Hotel/restaurant ‘Kennemerhof’, in 1930 gebouwd. Het hotel maakt deel uit

van een bouwvlak met woningen dat langs de Edisonstraat loopt.

Fietsroute - Een rondje Velsen Fietsroute - Een rondje Velsen

Koningin Wilhelminakadde 219,

‘Beau Soleil’

14 15

De hoekafsluiting aan de Houtmanstraat, tegenover het hotel, is van hetzelf-

de type.

Fiets de Kennemerlaan uit. Deze gaat over in het Marktplein. Aan het einde

hiervan de straat de Lange Nieuwstraat oversteken de Merwedestraat in. Aan

het eind van de Merwedestraat met de bocht naar links en daarna rechts aan-

houden. Aan het eind oversteken en de Heerenduinweg naar links volgen. De

spoorwegovergang over en rechtdoor de Waterloolaan blijven volgen. Op de

rotonde rechtsaf, de Driehuizerkerkweg in.

22. Driehuizerkerkweg 71-71aCafé ‘Middeloo’ is van oorsprong een boerderijtje annex herberg. Het complex

is in 1870 gebouwd aan de kruising van de Driehuizerkerkweg, de voormalige

Zeeweg (nu Valeriuslaan) en het Wijk aan Zeeërvoetpad (ook wel bekend als het

‘Hellepad’). De herberg droeg de naam Middeloo, naar de in 1859 gesloopte bui-

tenplaats Middeloo, die iets ten zuiden van het pand heeft gelegen. Het gebouw

is een zeldzaam voorbeeld van een eenvoudige boerderij met een tweeledige

functie, namelijk hoeve en herberg.

23. Driehuizerkerkweg, hoek GenestetlaanHet planten van herdenkingsbomen is een oude traditie. Deze bomen memo-

reren zowel gebeurtenissen in privé-sfeer als nationale gebeurtenissen zoals

bevrijdingsfeesten of zaken rond het koningshuis, zoals ook deze Koningin

Beatrix-boom (linde). De boom is op initiatief van de Oranjevereniging Driehuis

in 1980 geplant. De tekst op de herinneringstegel luidt als volgt:

KONINGIN BEATRIX BOOMGEPLANT 30 APRIL 1980DE ORANJE-VER. DRIEHUIS

Driehuizerkerkweg vervolgen. Aan het eind rechtsaf de spoorwegovergang

oversteken en de Duin en Kruidbergerweg volgen. Op de splitsing met de

Kennemergaardeweg rechtsaf de Duin en Kruidbergerweg vervolgen. Na

150 meter is via een doorkijk rechts het landgoed Duin en Kruidberg te zien.

24. Duin en Kruidbergerweg 60Het landgoed Duin en Kruidberg is ontstaan uit de samenvoeging van twee

oudere hofsteden: ‘Duin en Berg’ en ‘De Kruidberg’. In 1895 kocht Jacobus

Cremer, werkzaam bij de Nederlandsche Handel-Maatschappij, het landgoed.

Duin en Kruidberg stond al snel bekend om de feesten en jachtpartijen die er

door Cremer en zijn vrouw werden gegeven.

Rij de Duin en Kruidbergerweg uit, rechtsaf de Velserenderlaan in (links ligt

de Ruïne van Brederode), aan het eind rechtsaf de Brederoodseweg in. Eer-

ste weg linksaf de Duinweg in.

25. Duinweg of Duivelslaan 32Het voormalige verenigingsgebouwtje ‘De Toorts’, thans in gebruik als woon-

huis.

De Duinweg vervolgen, eerste weg rechtsaf de Vinkenbaan in.

Fietsroute - Een rondje Velsen Fietsroute - Een rondje Velsen

VinkenbaanDe naam Vinkenbaan herinnert aan een eeuwenoud gebruik. In eerste in-

stantie werd de vinkenjacht hoofdzakelijk uitgeoefend als broodwinning, maar

vanaf de 16de eeuw werd het ‘een vermaak op hoog niveau’. Een eigenaar

van een buitenplaats van enige omvang kon het zich bijna niet permitteren

geen vinkenbaan te hebben. Het gevolg was dat, vooral in de 18de eeuw,

deze banen over het hele grondgebied van Velsen te vinden waren. Er waren

ondermeer vinkenbanen op Duinlust, Jagtlust, Velserhooft, Velserduin,

Schoonenberg, Velserbeek, Waterland en Rooswijk. Hoe belangrijk dit

vermaak voor de prominente heren was, blijkt uit het feit dat voor het uitoefe-

nen van de vinkenjacht alle pleit- en rechtszaken gedurende de eerste weken

van oktober plachten stil te staan. Ook werden in die tijd aan de hogescholen

in Leiden en Amsterdam geen colleges gegeven. In 1816 zijn deze vinkenva-

kanties afgeschaft. Pas in 1913 werd dit barbaarse vermaak bij wet verboden.

In Nederland zijn nog maar enkele vinkenhuizen bewaard gebleven.

16 17

26. Vinkenbaan 25Villa ‘The Briars’ (briar betekent wilde roos), een van de eerste en thans

oudste nog bestaande villa’s aan de Vinkenbaan. Waarschijnlijk hebben hier

Engelse ingenieurs gewoond die werkzaam zijn geweest bij de aanleg van

het Noordzeekanaal. De villa heeft omstreeks 1900 een centrale plaats

ingenomen als ‘Salon van Velsen’, een geliefd trefpunt voor kunstenaars.

Aan het eind van de Vinkenbaan linksaf de Duinlustparkweg in. De tweede

weg linksaf de Bloemendaalsestraatweg in, aan het einde linksaf de Van

Dalenlaan in. Rechtsaf de spoorbaan oversteken, met de bocht mee naar

links de Wijnoldy Daniëlslaan in, tweede straat rechts de Harddraverslaan in.

27. HarddraverslaanDe Harddraverslaan is aan het begin van de 19de eeuw aangelegd door de

toenmalige eigenaar van Spaarnberg, A. van der Hoop. Al rond 1750 werd

de Santpoortse harddraverij bij herberg ‘De Weyman’ aan de Hoofdstraat

gehouden, maar na de komst van Van der Hoop (1818) werden de draverijen

op zijn landgoed Spaarnberg gehouden, waar hij in 1832 een harddravers-

baan liet aanleggen. In 1913 kreeg de laan de naam Harddraverslaan, ter

ere van de viering van het Onafhankelijkheidsfeest, omdat een eeuw eerder

de Franse bezetting van Nederland eindigde. In 1938 werd de draverij voor

de laatste keer op de Harddraverslaan gehouden. Tegenwoordig wordt dit

evenement verreden in de Hoofdstraat, traditioneel op de eerste donderdag

in augustus.

Aan het begin van de 20ste eeuw mochten ’s zomers kinderen op de

zogenaamde renbaan bij mevrouw Wüste op bezoek, waar zij aardbeien en

eierkoeken kregen, het zogenaamde aardbeienfeest.

Aan het eind van de Harddraverslaan rechtsaf een bospad in. Fiets over dit

pad door het park naar de Wüstelaan. De muziektent die in vroeger tijden in

dit park stond was decor voor diverse feestelijkheden. Hier linksaf, de Wüste-

laan inrijden.

28. Wüstelaan, ter hoogte van nr. 79Koningin Wilhelmina-boom (zilverlinde). De boom staat recht voor de voor-

malige bewaarschool en is omgeven door een krans van opschot.

De Wüstelaan vervolgen, eerste links de Velserhooftlaan in tot voorbij de

molen De Zandhaas.

29. Kruising Middenduinerweg, Velserhooftlaan, Frans NetscherlaanAmalia-boom ter gelegenheid van haar geboorte geplaatst op initiatief van de

Oranjevereniging Santpoort-Noord. Rond de boom staat een smeedijzeren

Fietsroute - Een rondje Velsen Fietsroute - Een rondje Velsen

Harddraverij en ringrijderij Wedstrijden met paarden waren zeer geliefd. Uit archiefbescheiden blijkt dat

Maria van Schuijlenberg, hospita van ‘De Weyman’, in elk geval al in 1751 en

volgende jaren vóór haar herberg op de Heereweg een harddraverij organi-

seerde. De prijs is een zilveren zweep en er kan worden gegokt. Het festijn

vond altijd in augustus plaats, omdat de hoofdzakelijk agrarische bevolking

dan vierde dat de oogst was binnengehaald.

Vele jaren werden de harddraverijwedstrijden op de Heereweg gehouden.

Maar in de 19de eeuw verplaatsten de wedstrijden zich naar het landgoed

Spaarnberg. De huidige Harddraverslaan in Santpoort-Zuid heeft daar haar

naam aan te danken. In dezelfde tijd werd de draverij uitgebreid met ring-

steken. In 1936 wordt een harddraverijvereniging opgericht, waarmee de

draverij terugkomt in het centrum van het dorp. Na de Tweede Wereldoorlog

groeit deze oude Sant-

poortse feestdag uit

tot een drukbezochte,

traditionele feestweek.

De harddraverij is nog

steeds het belangrijk-

ste programmaonder-

deel.

18 19

hekwerk dat met oranje kroontjes is afgezet. Op het moment dat Amalia

kroonprinses wordt, zullen de kroontjes in goud worden overgeschilderd.

Rechtsaf de Middenduinerweg in. Tweede straat rechtsaf de Burgemeester

Enschedélaan in. Aan het eind linksaf de Wüstelaan in en deze uitrijden.

30. Hoofdstraat 248Al in de 17de eeuw stond op deze plek herberg ‘De Weyman’ (oude bena-

ming voor jager) aan de toenmalige Heereweg (nu Hoofdstraat). De herberg,

het hotel/pension/restaurant en café met stalhouderij/uitspanning heeft in de

loop van zijn lange bestaan veel veranderingen ondergaan en vele eigenaren

gekend. Paarden en rijtuigen, stal en kegelbaan zijn verdwenen.

De stoomtram van Haarlem naar Alkmaar die voor De Weyman, waar een

vaste halte was, wisselde (de tram uit Haarlem wachtte op die van Velsen en

andersom), behoort sinds 1924 tot het verleden. De Weyman is door weg-

verbredingen en andere oorzaken sterk ingekrompen. Midden jaren tachtig is

het pand volledig afgebrand en vervangen door de huidige nieuwbouw.

De rotonde voor driekwart volgen, direct hierna linksaf, de Hoofdstraat over-

steken. Ga met de fiets aan de hand de Hoofdstraat in.

31. Hoofdstraat 240-242Dit 18de-eeuwse pand maakte onderdeel uit van een groter complex. Door

de carrévorm heeft het complex de bijnaam het ‘hofje’ gekregen. Behalve de

nrs. 240-242 zijn alle gebouwen van het zogenaamde hofje gesloopt. In de

19de en begin 20ste eeuw was er op nr. 240 de dorpskroeg ‘De Wildeman’

gevestigd.

32. Hoofdstraat 204Op de hoek met de Vlugthovenstraat staat het restaurant ‘De Meierij’. In dit

pand was café/biljard ‘De Uilenboom’ gevestigd. Uiteindelijk verplaatste het

bedrijf zich naar het chalet aan de Wüstelaan en nam de naam De Uilenboom

mee. Het pand aan de Hoofdstraat kreeg de naam De Meierij.

33. Hoofdstraat 200-202Dit gedeelte is onderdeel van de voormalige herberg ‘De Wildeman’, die

mogelijk dateert uit de eerste helft van de 17de eeuw. Het pand is gelegen

aan de westzijde van de Hoofdstraat, waar de eerste bebouwing van Sant-

poort zich concentreerde. Halverwege de 18de eeuw is het pand (bestaande

uit de huidige nrs.196-202) in gebruik als timmerbedrijf. In 1821 is het timmer-

bedrijf opgesplitst en in twee delen verkocht. Het zuidelijk deel (de huidige

nrs. 198-202) stond toen omschreven als winkelhuis met schuur.

34. Hoofdstraat 186Op deze plaats en waar nu de Terrasweg begint, heeft de indertijd zeer

bekende 17de-eeuwse herberg ‘De Groene Valk’ gestaan. Omstreeks 1909 is

de oude herberg met stal annex wagenhuis verbrand. In deze tijd is de Terras-

weg aangelegd en het huidige pand gebouwd. Het hoekhuis bevatte een

woonhuis, een winkel met slachterij en een aparte bovenwoning. Het huis

is gebouwd in laat 19de-eeuwse neorenaissancestijl. Door het verwijderen

van kenmerkende elementen en door het pleisteren van de gevels is het oor-

spronkelijke aanzicht sterk aangetast.

Linksaf de Terrasweg in, tweede weg rechts de Kerkweg in.

Fietsroute - Een rondje Velsen Fietsroute - Een rondje Velsen

Wieken op “feeststand” bij molen De

Zandhaas

20 21

35. Kerkweg 29Het voormalige kerkje ‘El Theto’ (Uw

Koninkrijk) is in 1887 gebouwd voor een

kleine groepering afgescheiden recht-

zinnigen van de Nederlands Hervormde

Gemeente.

De evangelisatievereniging ‘t Mosterd-

zaadje’ (vrij naar Mattheüs 13 vers 31)

groeit in ledenaantal en na een uitbrei-

ding in 1904 besluit men later toch te ver-

huizen en het pand te verkopen. Het pand

is in 1937 na de bouw van een nieuwe

kerk aan de Pastorieweg in gebruik ge-

nomen als timmerwerkplaats. Sinds 1983 heeft het voormalig kerkgebouw

een culturele bestemming en krijgt de naam ’t Mosterdzaadje.

Rechtsaf richting de Voorplaats, aan het eind rechtsaf de Gladiolenstraat in,

linksaf de Anemonenstraat in.

36. Anemonenstraat 25 en Hoofdstraat 150In 1882 waren beide huisjes al in gebruik als drinkgelegenheid. In 1888 zijn

ze verbouwd en vergroot. Het rechterhuis was café ‘Ruimzicht’. Achter de

gelagkamer was een spoelkamer waar lege bier- en limonadeflessen werden

gespoeld en een bottelarij waar met de hand beugelflessen met bier werden

gevuld en van etiketten voorzien.

Van 1896 tot 1914 was bij dit café vanuit Velsen de eerste halte van de

stoomtram na het toenmalige café ‘Rozenstein’ aan de Rijksstraatweg. In

1908 is het linkerhuisje bij het café getrokken. Het is nu nog in gebruik als

café ‘Bartje’.

Steek de Hagelingerweg over en ga linksaf het fietspad op.

37. Hoofdstraat 142 Café ‘De Wildeman’ (voorheen ‘Zomerlust’), in 1917 gebouwd als concert-

zaal met café en woning. Het complex bestaat uit drie aaneengeschakelde

gebouwen, die elk een eigen vorm en aanzicht behouden hebben. De oor-

spronkelijke functie van elk van de onderdelen is daardoor aan de buitenzijde

herkenbaar. De zaal wordt van oudsher gebruikt als repetitieruimte en concert-

zaal alsook voor recepties en feesten.

38. Hagelingerweg 36Een uit de tweede helft van de 19de eeuw daterend huis, dat lange tijd in

gebruik is geweest als woonhuis met winkel en pakhuis. Vermoedelijk is het ook

als zodanig gebouwd. Sinds 1971 is hier het café ‘De Halve Maan’ gevestigd.

Vervolg de Hagelingerweg, bij de rotonde rechtdoor, het viaduct onderdoor

naar Driehuis, de Van den Vondellaan volgen. Na de rotonde rechtdoor, op de

volgende rotonde rechtsaf de Driehuizerkerkweg in. Deze helemaal blijven

volgen, op de kruising bij de manege rechtdoor, dit is nog steeds de Driehuizer-

kerkweg. Aan het einde, voor de fietstunnel, is links een ingang tot Velserbeek.

Volg het pad naar links tot het open veld.

39. Muziektent VelserbeekIn 1924 kocht het gemeentebestuur de buitenplaats Velserbeek en besloot het

mooiste gedeelte, ter grootte van 34 ha., te reserveren voor het gebruik als

openbaar wandelpark. Het overige deel werd bestemd voor de bouw van villa’s.

De inrichting van het park als publieke wandelplaats bracht de gemeente

ertoe een aantal voorzieningen aan te brengen die de aantrekkelijkheid van

het geheel moest vergroten. Zo voorzag men het park van een vogelhuis, een

kinderboerderij en speelvijvers. In de muziektent uit 1926 is in de loop der tijd

menig concert gegeven.

Ga terug naar de Driehuizerkerkweg, linksaf het fietstunneltje onderdoor. Aan

het eind de Meervlietstraat met de bocht mee naar links volgen richting de

parkeerplaats: het startpunt van de route.

El Theto, tegenwoordig evangelisa-

tievereniging ‘t Mosterdzaadje’

Fietsroute - Een rondje Velsen Fietsroute - Een rondje Velsen

22