Een alternatieve geschiedenis vanChina in ruim 300 fotoboeken

Uit het boek: 中醫舌苔圖譜 [Catalogue of tongue coating diagnoses in

Chinese medicine] (Beijing: People’s Medical Publishing House, 1984).

The Chinese Photobook (Aperture, 2015)

De beelden lijken uit twee verschillende werelden te komen.

Links een rustig vissersdorp aan de Yangtzerivier, rechts een

spectaculaire skyline met een van de hoogste televisietorens ter

Sterre SPRENGERS

Correspondent Beeld & Beeldvorming

wereld. Toch zat er tussen het nemen van de linker- en

rechterfoto hieronder minder dan twintig jaar.

Het indrukwekkende beeld komt uit een van de honderden

fotoboeken die langskomen in The Chinese Photobook. Het

vijfhonderd pagina’s dikke fotoboek óver Chinese fotoboeken is

het resultaat van meer dan acht jaar verzamelen door het

Nederlandse fotografenduo Ruben Lundgren en Thijs Groot

Wassink in samenwerking met Martin Parr, de beroemde Britse

fotograaf en fotoboekenverzamelaar. Veel van de besproken

boeken zijn nooit buiten China te zien geweest.

Naast de beelden zelf, bevat het boek de verhalen achter de

foto's. Zo was fotografie een gevaarlijke bezigheid voor

fotograaf Xu Xixian, de fotograaf van de linkerfoto van Pudong.

Tijdens de Culturele Revolutie zat hij jarenlang gevangen op een

eilandje in de Yangtze vanwege zijn collectie landschapsfoto’s.

Dat hij ze uit voorzorg had verbrand, maakte niet uit. Het was

een tijd waarin de staat een monopolie had op het produceren

van beeld. Foto's maken was 'bourgeois' en 'anti-revolutionair.'

Uit het boek: 百變上海 : 一位普通 市民數十年影像志 A Changing Shanghai

– Through the Camera Lens of an Ordinary Citizen (Shanghai: Shanghai

People’s Fine Arts Publishing House, 2004). The Chinese Photobook

(Aperture, 2015)

Nadat hij vrijkwam, kocht Xu een nieuwe camera en ging hij

verder met het documenteren van zijn geboortestad. Jaren later

nam zijn zoon Xu Jianrong foto’s op exact dezelfde locaties,

ditmaal zonder gevaar voor zijn eigen veiligheid. Het is een van

de vele verhalen uit het boek.

Met zo'n 500 miljoen smartphonegebruikers zou China nu

weleens het meest fotograferende land ter wereld kunnen zijn.

Maar onder jongeren is er weinig belangstelling voor

geschiedenis ervan. 'Wat saai,' kreeg fotograaf Ruben

Lundgren, die ik sprak in Beijing, vaak te horen als hij Chinese

vrienden vertelde dat hij fotoboeken verzamelde. Lundgren, die

in Beijing woont, struinde jarenlang Chinese boekenmarkten en

websites af voor de verzameling.

Een fotoboek over fotoboeken. Dat klínkt ook behoorlijk saai.

Toch blijkt er veel belangstelling voor het project te zijn in

Europa, de VS en China, waar een (gecensureerde) Chinese

vertaling uitkomt. Lundgren hoopt Chinese fotografen door

middel van het boek een nieuwe kijk te bieden op zowel hun

fotografie als op de geschiedenis van het land. Voor westerse

lezers is het daarnaast ook nog 'een gelegenheid om wat

algemene kennis over China op te doen,' aldus Lundgren.

Maar wat zeggen die beelden dan? En welke verhalen zitten

daarachter? Ik selecteerde een aantal foto’s uit The Chinese

Photobook.

Een fotoboek over fotoboeken. Saai?

1. Vroege fotografie (1900-1949)

Deze foto’s behoren tot de allereerste luchtfoto’s van China. De

beelden zijn in 1902 geschoten door een groep Franse

ingenieurs. Ze maakten met hun luchtballonnen en camera’s

deel uit van een buitenlandse troepenmacht die naar China was

gestuurd om de zogenoemde Bokseropstand de kop in te

drukken. De van boven gemaakte beelden tonen het dagelijks

leven in Chinese steden, maar ook de verwoestingen na de

opstand.

De luchtfoto’s werden uiteindelijk gebundeld in een fotoboek.

Net als veel verzamelboeken uit die tijd (bijna altijd gemaakt

door westerse fotografen), tonen ze een vrij exotisch beeld van

China. Maar al snel werden ook binnen de Chinese elite

fotografen actief en zie je andere beelden opduiken. Neem

dit jaarboek van The Peking Light Society, met daarin deze

schattige kattenfoto uit 1929.

'China: from earth and balloon' [Reproduction of 272 photographs

executed by the engineer officers of the expeditionary force with 42

collotype plates and explanatory captions] (Paris: Berger-Levrault & Cie.,

1902). The Chinese Photobook (Aperture, 2015)

The Chinese Photobook wijdt een apart hoofdstuk aan de

veertien jaar dat Japan een deel van Noord-China bezette en

erde staat Mantsjoerije stichtte.

Uit het boek: 北平光社年鑑 [Peking Light Society Annual] (Peking Light

Society, 1929). The Chinese Photobook (Aperture, 2015)

2. Mantsjoerije en de Sino-Japanseoorlog (1931-1945)

Japan was destijds verreweg het modernste land van Azië en

stond bekend om zijn goede design en fotografie. Tijdens de

Tweede Wereldoorlog was het land veel bezig met het uitdragen

van een positief beeld van de oorlog. Daar hoorde ook een

nieuwe vorm van propaganda bij. Zo werden er van elke

gewonnen slag kleine fotoboekjes gemaakt en verspreid. Dit

beeld komt uit Manchukuo: An Epic, een propagandawerk uit

1943 dat in vijftien talen verscheen.

China leerde hier weer van. Hieronder zie je hoe een Chinese

uitgever, duidelijk geïnspireerd door het innovatieve Japanse

ontwerp, een tegenversie maakt waarin juist de Japanse

verwoestingen in Noord-China duidelijk zichtbaar zijn.

Uit het boek: 'Front - Manchoukuo, An Epic' (Hsinking: Manchuria Book

Distribution Corporation, 1942). The Chinese Photobook (Aperture, 2015)

Uit het boek: 'Pictorial Review of the Sino-Japanese Conflict in Shanghai'

(Shanghai: Wen Hwa Fine Arts Press, Ltd., 1932). The Chinese Photobook

(Aperture, 2015)

3. Het nieuwe China (1945-1966)

Na de Tweede Wereldoorlog brak in China een hevige

Uit het boek: 北京站 [Peking Railway Station] (Beijing: Exhibition Bureau

of the Ministry of Railways, 1965). The Chinese Photobook (Aperture,

2015)

中國婦女 [Women in China]

(Publisher unknown, 1954). The

Chinese Photobook (Aperture, 2015)

burgeroorlog uit tussen de nationalisten en de communisten. In

1949 eindigde die in een overwinning voor de communisten en

de oprichting van de socialistische Volksrepubliek China.

Propaganda speelde een belangrijke rol in de creatie van Mao

Zedongs volksrepubliek. Zo belangrijk dat de staat de grootste

uitgever van fotoboeken werd. Waar propaganda eerst bestond

uit goedkope pamfletjes gedrukt op de persen die de Japanners

hadden achtergelaten, werden nu door het hele land foto’s

verspreid van de successen van de jonge republiek: bruggen,

fabrieken, of een gloednieuw treinstation.

Wat opvalt is de aandacht voor vrouwen, werkend aan de

opbouw van hun land op de velden of in de fabrieken. Hele

fotoboeken worden er gewijd aan vrouwelijke arbeiders, die

volgens Mao Zedong 'de halve hemel omhoog hielden.'

Tijdens de Culturele Revolutie bereikte de rol van propaganda

en censuur een hoogtepunt. Bezit van boeken die verboden

informatie bevatten, was levensgevaarlijk. Toen Mao’s

rechterhand Lin Biao in 1971 uit de gratie viel, moesten alle

bezitters van het boek Voorzitter Mao is de rode zon in ons

hartervoor zorgen dat Lin van alle foto’s verdween. Lundgren

verzamelde een hele stapel en zag hoe mensen zelf hun boeken

censureerden. Door Lin zwart te maken, uit het boek te knippen

of simpelweg een kruis op de foto te zetten.

4. Staatspublicaties (1966 tot nu)

Alle publicaties waren in handen van de staat. Dat betekende

niet dat fotoboeken enkel over politiek gingen. China moest een

gezonde, sterke bevolking krijgen en daarom werd er ook veel

aandacht besteed aan onderwijs over gezondheid

enpersoonlijke hygiëne, maar ook aan sport. Deze

voetbalboekjes komen uit 1974.

Niet lang na de Culturele Revolutie en het overlijden van Mao

Zedong, begon China te experimenteren met radicale

economische hervormingen. China - hoewel nog altijd

socialistisch in naam - ging op weg naar een markteconomie.

Uit de serie: 足球基本技術叢書 [Basics of soccer – A series on technique]

(Beijing: People’s Sports Publishing House, 1974). The Chinese Photobook

(Aperture, 2015)

5. Renaissance van de Chinesefotografie (1979 - nu)

Eindelijk was er ook weer meer ruimte voor fotografie. Er

ontstonden fotogenootschappen (zoals voor 1949 gewoon was)

en The April Photographic Society organiseerde in 1979 de

eerste onafhankelijke fototentoonstelling in een park in Beijing.

De tentoonstelling, met werk van 51 fotografen, was gratis en

Uit de serie: 自然•社會•人 [Nature, society, and man, volumes I and II]

(Beijing: April Photography Society, Vol. I, 1980, Vol. II, 1981). The

Chinese Photobook (Aperture, 2015)

Uit de serie: 自然•社會•人 [Nature,

society, and man, volumes I and II]

(Beijing: April Photography Society,

Vol. I, 1980, Vol. II, 1981). The

Chinese Photobook (Aperture, 2015)

trok duizenden bezoekers per dag. Na tientallen jaren

propaganda, was er eindelijk ruimte voor niet-politieke

fotografie: zwemmende kinderen, experimentele close-ups,

natuur en natuurlijk kittens.

De tentoonstelling vormde het begin van een publicatiestroom

die nog altijd voortduurt. Toch is zelf fotoboeken uitgeven nog

altijd illegaal. Zo werd NUDE, een boek waarin fotograaf Ren

Hang een eigen wereld creëert voor zichzelf en zijn vrienden,

gedrukt in een printwinkeltje na sluitingstijd.

China is een populaire bestemming voor buitenlandse

fotografen. Maar waar richten zij hun lens op? En waarom? Dit

laatste hoofdstuk staat vol spectaculaire beelden van steden en

fabrieken, maar ook vol intieme portretten. Zo redde de Franse

fotograaf Thomas Sauvin een half miljoen fotonegatieven die

voor hun zilvernitraat gerecycled zouden worden. Hij

Uit het boek: 'NUDE' (Self-published, 2012). The Chinese Photobook

(Aperture, 2015)

6. De rest van de wereld over China

selecteerde daaruit foto’s rond bepaalde thema’s en maakte er

uittrekbare boekjes van.

Het lukt niet veel publicaties over China om zowel binnen als

buiten het land een levendige discussie op gang brengen. The

Chinese Photobook doet dat wel. Zo schreef het Chinese

tijdschrift The Outlook Magazine dat het boek 'door de officiële

geschiedschrijving bezette herinneringen kan vernieuwen en

aanvullen.'

Dit artikel is geschreven door gastcorrespondent Tabitha

Speelman.

De serie: 'Silvermine' (London: Archive of Modern Conflict, 2013). The

Chinese Photobook (Aperture, 2015)