2

EDITORIAAL

korvisserij, een techniek die zeer veelenergie verbruikt. Voor elke kilo verkoch-te vis (gemiddeld 4 EUR/kg opbrengst) is4-5 liter diesel nodig. Met de huidigebrandstofprijzen is de eigenlijkeopbrengst voor de visser en reder laagen komt de economische duurzaamheidvan de sector onder druk te staan. De Vlaamse vissersgemeenschap is kleinen vertegenwoordigt amper 1% van detotale Europese vangstcapaciteit. De laatste 10 jaar is de Vlaamse vlootmet 45% gereduceerd. Visbeperkingenbedreigen het voortbestaan van de volle-dige visserijsector en de visserscultuur.

Nochtans wil iedereen nog lang gezondevis kunnen eten, en wil men een leefbaretoekomst voor de visserijsector. De visserijis volledig afhankelijk van natuurlijke,hernieuwbare hulpbronnen. Daarom ishet van groot belang dat duurzaamwordt omgesprongen met de visbestan-den en het milieu waarin de vissen leven.Een duurzame visserij is een visserij dieop lange termijn, met respect voor denatuur en binnen ecologische randvoor-waarden, economisch rendabel

We eten met zijn allen steeds meer vis,schaal- en schelpdieren. Dat is lekker éngezond! Met de vissen in de zee gaathet echter een stuk minder goed.Visserijbiologen waarschuwen al jarenvoor overbevissing en het instorten vanvispopulaties als er geen strengere maatregelen genomen worden. De Voedsel- en Landbouworganisatie vande Verenigde Naties (FAO) rapporteerdein 2005 nog dat wereldwijd 76% van decommercieel geëxploiteerde vissoortenonder hoge druk staan door overbevis-sing; 24% hiervan staat zelfs op de randvan uitputting. Dit is bijvoorbeeld hetgeval voor bekende Noordzee-soortenals kabeljauw, wijting, schol en tot voorkort ook haring.

Daarbij komt dat sommige visserijtechnie-ken, zoals de boomkor, een zware fysi-sche verstoring van de zeebodem - en dedieren die er op en in leven - veroorza-ken. Ze kunnen ook schade toebrengenaan biologische structuren, zoals worm-bedden en oesterbanken. Ook ongewil-de, maar soms hoge bijvangst van niet-commerciële soorten, van té jonge vis,van ongewervelden en van zeezoog-dieren die dood of bijnadood terug over boordgaan, is een heikel punt.

Een bijkomend probleemvoor de Vlaamse vis-serijsector is dat zequasi volledigsteunt op de boom-

VISSEN MET TOEKOMST

De visserijsector is volledig afhankelijk van natuurlijke, hernieuwbare hulpbronnen. Het nastreven van duurzaamheid is niet alleen belangrijk voor de visstocks en de vis-sers, maar ook voor de handel en de visverwerkende industrie

DD

Voor u ligt het laatste nummer van de vijfdejaargang van ons gratis infoblad over kust enzee, De Grote Rede. En dat zal niet ongemerktvoorbijgaan! Voortbouwend op de krachtlijnenvan de nieuwe beheersovereenkomst 2005-2009 van het VLIZ met de financierendeVlaamse en provinciale overheden, werd beslistonze publicatiestrategie bij te sturen. Dit betekent dat we nog meer ‘gewicht’ zullengeven aan dit populaire zeeblad. Na vijf jaar,en zonder agressieve reclamecampagnes tevoeren, is het adressenbestand immers uitge-groeid tot 2400 en dagelijks komt er gemid-deld één nieuwe abonnee bij. Daarom is beslistom vanaf het eerstvolgende nummer - het eerstevan de jaargang 2006 - de Grote Rede in kleuruit te geven en verder uit te bouwen aan dehand van extra rubrieken. Concreet zal naastde drie hoofdartikels, de korte berichten (‘In de branding’) en de verklaring van ‘zee-woorden’, straks ook aandacht gaan naar‘duurzame visserij’, ‘prikkelende onderzoeksvra-gen’, ‘strandvondsten’ en komt er een fotoru-briek met prijsvraag. En: alles blijft gratis! Ook de redactie blijft groeien en zal straks 35 man/vrouw sterk zijn. Op die wijze strevenwe ernaar een levendig blad te blijven verzor-gen en een zo breed mogelijk interesseveld tebespelen.

Dit vijftiende nummer illustreert dit overigens oppassende wijze. In een eerste bijdrage vaningenieur Toon Verwaest en diens collega’s vande Vlaamse administratie Waterwegen enZeewezen krijgen we een uitvoerig overzichtvan hoe de zeespiegelstijging aan onze kustwordt gemeten en gecounterd. Ook geologeCécile Baeteman van de Belgische GeologischeDienst werkte mee aan deze bijdrage.Daarnaast gingen Hannelore Maelfait en KathyBelpaeme van het Coördinatiepunt DuurzaamKustbeheer bij onze noorderburen op zoeknaar oplossingen voor het probleem van meeu-wen die vuilniszakken open pikken. Nederlandheeft immers al veel langer ervaring in hetsamenleven met grotere populaties van dezezeevogels. Met de hulp van KIMONederland/België en VLIZ, werden 25Nederlandse kustgemeentes bereid gevondenhun ervaringen in deze te delen en u zult mer-ken: er bestaat wel degelijk een oplossing. In een derde hoofdbijdrage krijgt u - als consument van visproducten - eerlijke informatieover de duurzaamheid van het visserijgebeurenen hoe u actief kunt bijdragen aan een gezon-de (lees: sociale, economisch rendabele enmilieuvriendelijke) visserijsector. Tevens is ditartikel, van de hand van Nancy Fockedey, deaanzet voor de vaste rubriek rond duurzamevisserij, die vanaf het eerste Grote Rede num-mer ‘nieuwe stijl’ op u wordt afgevuurd.

Naar vaste gewoonte krijgt u ook opnieuwtwee ‘zeewoorden’ voorgeschoteld (loods,Negenvaam), naar betekenis en herkomstgeanalyseerd door een team van etymologen,historici en andere experten. In de rubriek ‘In de branding’ tenslotte, kunt u de actualiteitvolgen aan de hand van korte bijdragen overeen nieuwe zeeatlas, de ontmijning van onzestranden, het beschadigde oosterstaketsel teOostende, de marien beschermde gebieden eneen gevreesde, nieuwe zeeslak. Hoeft het noggezegd? Veel leesplezier!

CORE Metadata, citation and similar papers at core.ac.uk

Provided by Open Marine Archive

3

functioneert en de veiligheid, opleidingen tewerkstelling van jonge mensengarandeert. Het nastreven van duurzaam-heid is eveneens van groot belang voor de handel en de visverwerkendeindustrie.

Het doorbreken van de huidige, (lees:niet duurzame) bedrijfscultuur in de visse-rij is niet eenvoudig. In voorliggend arti-kel (met een vervolgrubriek in elk van dekomende ‘Grote Redes’) brengen wealvast duiding die hopelijk kan bijdragentot juiste en duurzame beslissingen in ditmoeilijke debat. In dit nummer serverenwe een voorproefje door een selectie vanvijf alternatieve soorten voor te stellen.Het betreft soorten die je met een gerustgemoed kunt eten, omdat hun stocksmomenteel behoorlijk groot zijn en degebruikte visserij- of kweektechniek nietal te veel negatieve bijwerkingen heeft.

Huidige vistechnieken

De Vlaamse vissersvloot bestaat uit 121 vaartuigen, met een totaal vermo-gen van 65.600 kW en een tonnagevan 22.700 GT. Het overgrote deel vandeze vloot - 93% - doet aan boomkor-visserij. Onze vissers zijn gespeciali-seerd in het vissen op platvis. 22% vanhet gewicht aangeland door Vlaamsevissers bestaat uit schol en 20% uittong. Bodembewonende rondvis, zoalskabeljauw en wijting, zijn bijvangst inhet boomkornet (totale aanvoer vandeze soorten is respectievelijk 8 en 2%van de totale aanvoer). Ook tongschar(5%), griet (2%), tarbot (2%), roggen(10%) en haaien (3%) worden meeopgevist. De helft van de opbrengst(besomming) in Vlaamse zeehavensbestaat echter uit tong; de waarde vanschol is veel geringer en deze soortbrengt slechts 10% op van de totalebesomming. Dicht bij de kust zijn kleine-re boomkorkotters actief in de garnaal-visserij. Jaarlijks landen zij ongeveer400 ton grijze garnaal aan, goed voor 2% van het totale aangevoerdegewicht en 1,5% van de totale besom-ming.

Meer duurzame vistechnieken

Om platvissoorten of garnaal te kunnenvangen is de boomkor nochtans niet deenige manier. Steeds meer zoekt mennaar alternatieve, meer milieuvriendelijkevisserijtechnieken die de ongewenste bijvangsten beperkt houden en het brand-stofverbruik matigen. Vissers met deboomkor passen nu reeds brandstof-beperkende maatregelen toe, o.a. doorhet installeren van een eco-toerenteller enhet gebruik van een kortere korrestok inde boomkor. Dergelijke maatregelen helpen misschien wel het economisch en

De Z183

op weg naar de visgronden

Een typisch boomkorvaartuig of bokker is aan elke zijde uitgerust met een bok of giek,waaraan telkens een boom-kornet voortgesleept wordt.

DD

Een boomkornet wordt opengehouden door een stalen buis of een korrestok(tot 12m lang), die aan beide uiteinden steunt op sloffen of korijzers die over de bodemglijden. Het net houdt contact met de bodem door een verzwaarde bollenpees.

Platvissen en garnalen diezich op of in de bodemschuil houden wordenopgeschrikt met behulpvan meerdere wekkerket-tingen of een wekkermat.Op zachte bodems door-ploegen deze kettingen debodem tot enkele centime-ters diepte.

HP

sociaal overleven van de visserijsector,maar dragen niet bij tot een duurzamevisserij op lange termijn.

Alternatieve vistechnieken zijn voorhan-den of in volle ontwikkeling. Voorbeeldenzijn outrigger visserij, twinrigging,

snurrevaad of spanzegen, longlining,staande netten en andere passieve tech-nieken, en de elektrische boomkor ofpulskor. Momenteel geven deze alterna-tieven nog niet steeds een even hoge visopbrengst (in kg). Maar ze hebbenwel andere voordelen: minder brandstof-

verbruik, een hogere kwaliteit vande gevangen vis, minder bijvangsten of minder verstoringvan het bodemleven. In iedergeval lijkt zich voor de Vlaamse

visserij een grotere diversiteit inde visserijtechnieken en het inzetten

van polyvalente vissersvaartuigenop te dringen.

4

wen van de te grote vloot, een beterehandhaving en controle van de regels, enmeer inspraak door de visserijsector inhet beleid wil men nu de visserij inEuropese wateren verder stuwen in eenduurzame richting. Zo werkt men ookaan de uitbouw van een netwerk vanmariene beschermde gebieden (MarineProtected Areas of MPA’s). Dit soortgesloten gebieden kan er o.a. voor zorgen dat vis de gelegenheid krijgt omin alle rust te paaien en op te groeien.

We eten ook steeds meer vis, schaal- enschelpdieren die afkomstig zijn uit visse-rijen en kwekerijen van over heel dewereld. Ook daar is het beleid niet altijdtoereikend om een ecologisch, econo-misch en sociaal duurzame activiteit tegaranderen.

Als consument kan je ook ietsdoen!

Elke wakkere burger, restaurateur ofhandelaar kan zelf bewust kiezen vooreen duurzamer alternatief op zijn bord.Door bijvoorbeeld niet steeds dezelfdevissoort te kopen op de markt of bij devishandelaar, geef je de diversificatievan de visserij een duwtje in de rug. Jekunt natuurlijk ook bewust kiezen vooreen vissoort die minder onder druk staaten met duurzame technieken wordtboven gehaald. De vraag blijft: hoekom je als niet-kenner tot voldoendeinzicht in de visketen, van de vangst totde aankoop?

Geen nood, in oktober 2005 brachtenNatuurpunt en Stichting De Noordzee‘De Goede Visgids’ uit. Deze gids,geschreven door wetenschapsjournalistWouter Klootwijk en visserijbiologenChristien Absil en Carol Phua, geeft jeeen klaar beeld van hoe de vis op jebord scoort op een schaal van duur-zaamheid. Ook elders zagen gelijk-aardige gidsen het levenslicht en stimuleerden ze initiatieven rond het culinair verwerken van duurzame vis (www.seafoodchoices.com;www.mbayaq.org/cr/seafoodwatch.asp;www.msc.org). Dit gebeurde bijvoor-beeld aan de hand van kookboeken,kookdemonstraties, workshops, toeristi-sche arrangementen, festivals en beur-zen. Ook eco-labels helpen de consu-ment een bewust duurzame keuze temaken. Een dergelijk label geeft immersaan hoe de vis werd gevangen en/ofwaar hij vandaan komt. Informatie dieonontbeerlijk, is wil men een gewogenkeuze kunnen maken. Bovendien kan devraag van de consument naar gelabeldeproducten het gedrag van de visserijdoen veranderen en een verzekerdeafzetmarkt creëren. Kiezen, eventueelslechts tijdelijk, voor een goed en duur-

Zo moet het mogelijk worden in de ver-schillende gebieden van de Noordzeeop verschillende soorten te vissen. De toegepaste technieken zouden boven-dien kunnen wisselen naargelang het seizoen. Deze diversificatie zou de sectorals geheel minder kwetsbaar maken.

Wat er ook van zij, de afdelingZeevisserij van het Instituut voorLandbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) inOostende maakt momenteel een inventa-ris op van alle alternatieve visserijtechnie-ken die wereldwijd worden toegepast enonderzoekt welke van deze techniekendoor de Vlaamse vissersvlootzouden kunnen toegepast worden. De studie is in vollegang. Meer over de resultaten zult u kunnen lezen in volgen-de nummers van de GroteRede.

De hoge brandstofprijzen hebben de boomkorvisserij aangezet tot het nemen vanbrandstofbeperkende maatregelen zoals het installeren van een eco-toerenteller of hetgebruik van een kortere korrestok. Dergelijke maatregelen helpen misschien wel het economisch en sociaal overleven van de visserijsector, maar dragen niet bij tot een duurzame visserij op lange termijn

Europees visserijbeleid aan herziening toe

De visserij in de Noord-Atlantische oce-aan en de Noordzee wordt de laatste 20 jaar op Europees niveau geregeld. Meer dan 30 soorten zijn gequoteerd enmogen slechts beperkt opgevist worden.Met het Europese GemeenschappelijkVisserijbeleid is gepoogd het tij van deoverexploitatie te doen keren, echter zonder veel succes.

Met een langetermijnplanning, meerbeperkingen in vaardagen, het (tijdelijk)

afsluiten van gebie-den voor de visserij,

het afbou-

DD

ducten en schaal- en schelpdieren inbeschouwing.

We moeten er ons van bewust zijn dathet lijstje van duurzame visproductenjaarlijks opnieuw moet geëvalueerd worden. De visstocks groeien of slinkenjaarlijks (door natuurlijke variatie, maarook o.i.v. de visserij, de opwarming vande zee, enz.), de vangsttechnieken veranderen, nieuwe soorten komen op demarkt, nieuwe gegevens en onderzoeks-

5

zaam alternatief op je bord, geeft de visen zijn omgeving, de visconsument, devisserij en aquacultuursector alvast meerkansen voor de toekomst. Het internatio-nale ‘Marine Stewardship Council Label’(MSC), in 1997 opgericht door WWF enUnilever, is nu een onafhankelijk labeldat de consument wil helpen om duidelijkte kiezen voor die soorten die op eenduurzame wijze bevist worden. Voor het ogenblik kregen wereldwijdslechts 15 visserijen het MSC label (zie tabel). Recent deed ook deNederlandse garnaalvisserij een aan-vraag aan MSC om hun visserij te latendoorlichten op duurzaamheid.

Ons lijstje van vijf

Hieronder vind je vijf soorten die het nurelatief goed doen en die (minstens tijde-lijk) als ‘goede vis’ kunnen beschouwdworden. De visserij op elk van deze 5soorten heeft een duurzaam karakter, alsrekening wordt gehouden met bepaalderandvoorwaarden. Deze worden toege-licht bij elke soort. Naast verse vis,nemen we in ons lijstje ook diepvriespro-

Met behulp van ‘De Goede Visgids’ krijg je een klaar beeld van hoe de vis op je bord scoort op een schaal van duurzaamheid(www.goedevis.nl)

Het ‘Marine Stewardship Council Label’(MSC) helpt je als consument om bewust tekiezen voor een meer duurzaam alternatief(www.msc.org)

De Marine Stewardship Council erkent alleen duurzame visserijen, zoals de Alaska-visserij op de Alaska-koolvis. Unilever, Delhaize en Quick gaan alvast voorMSC-gelabelde vis in hun fish-sticks, visburgers en geprepareerde diepvriesproducten.Het kan dus: fast-food én duurzame vis (www.msc.org)

rapporten en nieuwe eco-labels komeneraan. Soorten die er vandaag slechtvoorstaan kunnen het, mits een goedbeheer, morgen weer beter stellen en zohun plaatsje heroveren op ons bord.Maar zeker is dat een meer duurzaambeheer dringend noodzakelijk is, willenwe ook in de verre toekomst lekkere viskunnen blijven eten!

Alaska-koolvis Theragra chalcogramma Alaska (USA) - trawlsBering Zee - mid-water trawl

Alaska-zalm Oncorhynchus soorten Alaska (USA)

haring Clupea harengus Thames (Engeland) - drijfnetHastings (Engeland) - drijfnet

heek Merlucius hubbsi, M. merlucius Zuid-Afrika

hoki Macruronus novaezelandiae Nieuw-Zeeland kabeljauw Gadus macrocephalus Bering Sea en Aleutian Island

- longline visserij

kreeft Panulirus interruptus NW-MexicoPanulirus cygnus Australië

kokkels Cerastoderma edule Burry Inlet (Wales)

makreel Scomber scombrus ZW Engeland - lijnvisserijHastings (Engeland) - drijfnet

Noorse kreeft (scampi) Nephrops norvegicus Loch Torridon (Schotland)

‘Patagonian toothfish‘ Dissostichus eleginoides South Georgia (USA)

tong Solea solea Hastings (Engeland) - warrelnet

6

Consumptie* Aanvoer door Vlaamse Score op de schaal van Kies voor een alternatief*** vissers in Vlaamse havens** duurzaamheid***

in ton in miljoen (2004) (2005) EUR (2005)

1 kabeljauw 1.589 4,1 Noordzee: ROOD koolvis, schelvis, tilapiaIJsland: ORANJEkweek: ORANJE

2 zalm - - wilde Schotse zalm: ROOD wilde (MSC) Alaska zalm, forel Schotse kweek: ORANJENoorse kweek: GEELChileense kweek: ROODwilde Alaska zalm: GROEN

3 tong 3.854 39,0 Noordzee: ROOD tongschar Baltische zee: ORANJE

4 victoriabaars - - ORANJE(1)

(zoetwater)

5 forel - - ORANJE (zoetwatercultuur)

6 roodbaars 2,1 0,002 ROOD koolvis, schelvis, dorade

7 pladijs/schol 4.128 8,0 ROOD schar, tongschar(vermijd schol in de winter wanneer de vis kuit schiet)

8 zalmforel(2)

- - ORANJE(zoetwatercultuur)

9 rog 1.906 3,2 ROOD

10 haring 5,9 0,002 GROEN

(*) Cijfers verkregen via de VLAM - visconsumptie België (Bron: GfK Panelservices Benelux)(**) Cijfers verkregen via het Ministerie van de Vlaamse gemeenschap - Dienst Zeevisserij(***) Walter Klootwijk (2005). De Goede Visgids – 2de editie(1) Soort is uitgezet in de Afrikaanse meren en heeft daar geleid tot het uitsterven van tientallen lokale vissoorten. Wordt nu voornamelijk voor export bevist(2) Zalmforel is vlees van de regenboogforel waar kleurstof is aan toegevoegd

Voor elke top-10-soort wordt weergegeven hoeveel door Vlaamse vissers in Vlaamse havens (Zeebrugge, Oostende enNieuwpoort) aangevoerd werd in 2005 en hoe ze scoren op een schaal van duurzaamheid. We volgen hierbij de lijst van de‘Goede visgids’, waarin met een kleurcode aangeduid wordt hoe de stocks of kweek er voorstaan: groen duidt op een prima toestand van de visbestanden of duurzame kweekmethodes, geel-oranje duidt op problemen met de visserij of kweek en rood wijstop een zeer slechte toestand. Vooral bij de laatste categorie wordt de bewuste consument aangeraden om een duurzamer alternatief te kiezen.

Consumptie van verse visproducten in België

Welke vis eten de Belgen? De gemiddelde Belg koopt als verse vis voor huishoudelijk gebruik bij voorkeur kabeljauw, zalm en tong. Verder in de top-10 staan victoriabaars, forel, roodbaars, pladijs of schol, zalmforel, rog en haring. Helaas scoren deze soorten - met uitzondering van haring en zalm uit Alaska - allemaal ‘oranje’ (problemen met visserij of kweek) tot ‘rood’ (niet duur-zaam bevist of gekweekt). In de onderstaande tabel geven we enkele duurzame alternatieven.

Consumptie van verse visproducten stijgtUit gegevens van de marketingdienst van VLAM (Vlaams Promotiecentrum voor Agro- en Visserijmarketing) blijkt dat de Belgsteeds meer verse vis, schaal- en weekdieren consumeert en dat niet alleen op restaurant. Het huishoudelijke verbruik steeg in2003 met 11% en in 2004 met 3%. Uit dezelfde navraag bleek dat 9 op de 10 Belgen in 2004 thuis verse vis, schaal- en schelpdieren gegeten heeft. Gemiddeld at de Belg 7,2 kg verse visproducten per persoon en gaf hij/zij hier gemiddeld 57 EURaan uit. Schaal- en weekdieren, waarvan mossel en garnaal het meest geliefd zijn, namen meer dan de helft van dit marktsegmentvoor hun rekening (58% van het gewicht). Naast verse visproducten zijn ook de verwerkte producten in trek bij de Belg. In 2004 werden per persoon ook 1 kg diepvriesvis, 0,5 kg schaal- en weekdieren uit de diepvries, 0,8 kg rookvis, 0,3 kg vis uitbokaal, en 0,8 kg bereidingen op basis van vis, schaal- en weekdieren genuttigd.

7

Maximale lengte:45 cm, gewoonlijk 9-30 cmMinimum aanvoermaat:20 cm (Noordzee), 18 cm (Skagerrak)Maximaal gewicht: 1,05 kgMaximale leeftijd: 11 jaar; in deNoordzee wordt haring meestal nietouder dan 7 jaar.

Voeding: haring voedt zich vooral metkleine schaaldiertjes die in de water-kolom zweven (zoöplankton), maar zeeten - in hun latere leven - ook vislarvenen -eieren. Ze vinden hun voedsel metbehulp van hun goed ontwikkelde ogen.

Voorkomen: haring komt voor in deAtlantische oceaan, ten noorden van delijn die loopt van de Golf van Biskaje totSouth-Carolina in de Verenigde Staten. Er bestaan verschillende rassen. De haring afkomstig van de Baltische ende Witte Zee betreft twee aparte soorten(Clupea harengus membras en Clupeapallasii marisalbi).

Habitat: jonge haring (vanaf 5 cmgroot) komt dicht bij de kust en in rivier-mondingen voor. Na twee jaar trekt zenaar dieper water (tot 200 meter diep).Haring leeft in scholen. Ze zwemmenrond in de waterkolom, maar zelden vervan de zeebodem. ‘s Nachts verplaatsenze zich naar het wateroppervlak. In de loop van het jaar trekken de scho-len over grote afstanden in functie van devoedselbeschikbaarheid en de paaitijd.

Geslachtsrijpheid:vanaf een leeftijd van 2-3 jaar en eenlengte van ±25 cmPaaitijd: In de Noordzee: januari-april.Een wijfje legt jaarlijks 240-380 eierenper gram lichaamsgewicht. Voor een wijfje met een gewicht van 200 g komtdit al snel op 48.000–76.000 eitjes.

1Wetenschappelijke naam: Clupea harengus

herring (E), hareng (F), Hering (D)

Andere: jonge haring wordt lokaal o.a. bliek,maatje, noordwestwindsprot, paljas of pin genoemd

HARING

Haring is een zilverkleurige vis, met een donkerblauwe rug en zilvergrijze flanken. De buikvin staat recht onder de rugvin ingeplant. Dit in tegenstelling tot sprot, waar debuikvin vóór de rugvin ingeplant staat

Biologie

Paaigebieden: eieren worden afgezetop bodems van grind en schelpen, waar-boven een sterke stroming staat (15–40mdiep). In de Baltische Zee legt haring zijneieren tussen de zeegrassen en wieren. Kraamkamergebieden: bij het uitkomen, stijgen de 10 mm grote larvennaar het wateroppervlak, waar ze worden meegedragen met de stromingen terecht komen op plaatsen die ver vande paaigebieden verwijderd zijn. Verdubbeling van de populatie mogelijk op 1,4-4,4 jaar

Gemiddelde jaarlijkse vangsten (in aantal peruur vissen) van haring in de periode 1977-2005. Tijdens zijn eerste levensjaar (links-boven) blijft haring in water dat niet dieper isdan 100 m, vnl. in het zuidoosten van deNoordzee, het Kattegat en de kusten van hetVerenigd Koninkrijk. De haring van 2 jaar oud(rechtsboven) is meer verspreid over denoordelijke Noordzee. Geslachtsrijpe, 3 jaaroude haring (onder) vertoeft vooral in het westen van de Noordzee (ICES)

MD

8

Voedingswaarde: vette vis, met hooggehalte aan omega-3 vetzurenPer 100 g: 18 g proteïne, 14 g vet, 888 kJ.Indien gerookt: 1062 kJ; indien gezou-ten: 832 kJ. Cholesterol: 58 mg (gezou-ten), 90 mg (gemarineerd)

Op de markt: ‘vers’, ingelegd in zuurof andere marinades, gezouten en (koud of warm) gerookt, geroosterd,gebakken, gedroogd of gefermenteerd.Ook verwerkt in vismeel en visolie.

De haring kan ‘vers’ gegeten worden ofna verdere verwerking. Vers moet je welmet een korreltje zout nemen. De soortbederft zeer snel en werd daarom tradi-tioneel, onmiddellijk na het vangen enschoonmaken, aan boord gepekeld.Tegenwoordig moet alle haring voor con-sumptie eerst de diepvries in, dit terbestrijding van een weinig voorkomende,maar voor de mens gevaarlijke parasiet:de haringworm. Haring wordt bij onsook gemarineerd. Bekendste voorbeeldhiervan is de ‘rolmops’ of ‘pekelharing’.Je kunt haring ook koud of warm roken(bokking, bokharing, brado, kipping) eneventueel daarna bakken, frituren ofroosteren (boekstring, boekstrink, boek-ring, leevaard, krakelo …). Kenners ver-kiezen zelfs een gerookte haringfiletboven een sneetje gerookte zalm! In Scandinavië wordt ‘rotte’ haring ofsurströmming dan weer als lekkernijbeschouwd: kleine haringen laat meneerst fermenteren in een vat. Daarna wor-den ze eventueel ingeblikt en blijven zeverder gisten: de blikjes gaan er zowaar bol van staan.

bouwen en streng toe te zien op devangstquota. Dit visserijbeleid zorgtervoor dat de haring het vandaag weerbeter doet. De soort blijft echter flirtenmet de veilige biologische referentie-waarden. Haring is zowat het uithang-bord voor het feit dat een goed visserij-beleid, waarin de quota jaarlijksgeëvalueerd worden, kan leiden tot eenherstel van de stock en een duurzameexploitatie van een soort!

Elk jaar worden delen van de Noordzeetijdelijk afgesloten voor alle visserij: dezogenaamde haring-boxen. Deze bevin-den zich ter hoogte van de Deense kust(afgesloten in juli-augustus om jongeharing te beschermen en hen de moge-lijkheid te geven om zich te ontwikkelen)en ter hoogte van de Engelse kust (afge-sloten van midden augustus tot eind sep-tember om waardevolle paaigronden tebeschermen). De haringvisserij in deThames met drijvende kieuwnetten, werdin 2005 beloond met een MarineStewardship Council label (MSC) omwillevan zijn duurzaam karakter.

Geen enkele Vlaamse visser vist gerichtop haring. Zelfs de Nederlanders, zotrots op hun maatjesharing en historischeen belangrijke haringnatie, hebbendeze visserij grotendeels overgelaten aande Noren en de Denen. In Nederland isharing voor de consument de meest populaire soort, maar in Vlaanderen kanharing culinair best wel een duwtje in derug gebruiken. Hier heeft haring een watoubollig imago en doet hij bij veel men-sen denken aan oorlogskost, een sterkegeur en veel dorst nadien...

Aquacultuur: haring wordt momenteelniet gekweekt.

Visgronden: verspreid over deNoordzee, met nadruk op het westelijkdeel (zie figuur). Voornamelijk bevistdoor de Denen en de Noren met behulpvan ringzegens en plankennetten.

Aanvoer in België (2004):•door Vlaamse vissers: slechts 8 tonaanvoer in Vlaamse havens (geen aan-voer in buitenlandse havens)•door buitenlandse vissers: haringwordt niet aangeland door buitenlandsevissers in Vlaamse havens

Quota België (2004): 9184 ton (dit isslechts 0,005% van de totale toegelatenvangsten in de Noordzee)Quota opgevist (2004): 8 tonQuota geruild (2004): 9100 ton;quota vnl. geruild voor tong, schol, tong-schar, kabeljauw en zeeduivel met Duits-land, Nederland en Verenigd Koninkrijk.Quota onbenut (2004): 76 ton

Hoe staat de stock ervoor? •Biomassa van de Noordzee-stock (geslachtsrijpe vissen in 2004):wordt geschat op ongeveer 2 miljoenton. Visserijbiologen waarschuwen voorde effecten van de zwakke jaarklassen2003-2005. De biologisch veilige referentiewaarde bedraagt 800.000 ton.•Visserijsterfte: 22% van de populatiewerd in 2004 bevist; dit sluit nauw aanbij de biologische referentiewaarde voorhet veilig bevissen van de stocks.

De stand van haring kan zeer sterkschommelen over de jaren. Dat is eenbiologisch verschijnsel, veroorzaakt doorjaarlijkse variaties in de watertempera-tuur, de stromingen, het aanbod en dekwaliteit van het voedsel. Maar deharing is ook niet ongevoelig voor over-bevissing en menselijke verstoring van degrindbedden die dienst doen als paai-grond. Haring heeft daarnaast ook eenzeer goed ontwikkeld gehoorvermogen,wat hen gevoelig maakt voor geluidshin-der door menselijke activiteiten op zee.

Haring heeft een moeilijke periode achterde rug in de Noordzee. In de jaren ’70van de vorige eeuw zwom nog slechts2% rond van wat er vóór Wereldoorlog IIaanwezig was. Het stilleggen van de vis-serij voor een aantal jaren maakte dat deharing zich wat herstelde, maar kortdaarna ging de visserij weer door alsvoorheen: op een niet-duurzame wijze.Er werd door de Noorse en Deense vlootweer volop op jonge haring gevist voorde vismeel- en veevoederindustrie, totbegin de jaren ‘90 zelfs gevreesd werdvoor het verdwijnen van de soort uit deNoordzee. In 1996 besliste Europa danook om de vangst van jonge haring af te

Het verloop van de haringstocks in de Noordzee (in 1000 ton). Duidelijk zichtbaar is het instorten van de populatie in de jaren ‘70 na een periode van overexploitatie. De stocks lagenver beneden de biologisch veilige referentiewaarde (horizontale stippellijn). Onder deze waardebestaat het gevaar dat de soort uitsterft of zich niet meer kan herstellen. De soort heeft zich reedstwee maal kunnen herstellen na een visserijstop. De visserijstop op het einde van de jaren ‘70 --begin jaren ‘80 had het verhoopte effect. De stocks herstelden zich en de visserij ging weer doorals voorheen. In de jaren ‘90 ging het weer fout met de haringstocks. In 1996 werd dan ookbeslist om op Europees niveau de vangst van jonge haring af te bouwen en streng toe te zien opde vangstquota. Met resultaat! (ICES)

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 20051960

2500

stilleggen van de visserij (78-79)nieuwe problemen met stocks begin jaren 90

instorting van stocks in de jaren 70

2000

1500

1000

500

0

SBB

in 1

000

to,

CulinairVisserij Noordzee

Visgronden vnl. in het noorden van deNoordzee, met als zuidelijke grens de50 m dieptelijn. Met plankennettenbevist, vooral door de Schotten, en inmindere mate door de Engelsen, Denenen Noren.

Aanvoer in België (2004)•door Vlaamse vissers: 398 ton inVlaamse havens en 45 ton in buitenland-se havens (voor een totale waarde van561.000 EUR); vnl. in het najaar (augus-tus-oktober)

Zoals alle kabeljauwachtigen heeft de schelvis 3 rugvinnen en 2 anaalvinnen. De rug is donker groenbruin of paars, de flanken zijn zilverwit en de buik is wit. De vis is goed herkenbaar aan zijn korte kindraad, de zwarte zijlijn en de grote ovalezwarte vlek op de flanken, onder de eerste rugvin. Deze vlek wordt soms “Petrusvlek”genoemd, naar de duimafdruk van de Heilige Petrus

9

Wetenschappelijke naam:Melanogrammus aeglefinus

haddock (E), églefin (F), Schellfisch (D)

Andere: Petrusvis, Sint-Pieter, valse Sint-Pietersvis, (petrus)duim, schellevis, lisaat-je, pieper, faux Saint-Pierre, calevés

Maximale lengte: 100 cm, meestal50–75 cmMinimum aanvoermaat: 30 cm (EU)Maximaal gewicht: 16,8 kgMaximale leeftijd: 20 jaar

Voeding: voedt zich nabij de bodem eneet vooral bodemdieren en kleine vissen.

Voorkomen: in het noordelijke deelvan de Atlantische Oceaan.

Habitat: schelvis leeft dicht bij debodem; deze levenswijze noemt men‘demersaal’. De soort komt voor in scholen in water van 40-300 m diep. De overgrote meerderheid houdt zich opop 75-125 m diepte, bij temperaturenvan niet meer dan 6°C.

Geslachtsrijpheid: vanaf 2-3 jaar;vanaf 30 cm Paaitijd: februari-juni (piek in maart-mei)Paaigebieden: paairijpe schelvis trekt naar een diepte van 100-150 m,ten noorden van de Noordzee (tussenSchotse kust en Noorwegen). Een volwassen wijfje levert 500 eitjes pergram lichaamsgewicht. Een 4-jarig wijfjevan 40 cm (630 g) produceert dus jaar-lijks zo’n 300.000 eitjes. Kraamkamergebieden Noordzee:de larven verspreiden zich niet ver vande paaigronden. Ze komen de Noord-zee binnen via de ‘Färoer-ShetlandPassage’Verdubbeling van de populatie moge-lijk op 1,4-4,4 jaar

2 SCHELVIS

Biologie

Visserij Noordzee

De visserij op volwassen schelvis (groter dan30 cm) gebeurt voornamelijk in het noordenvan de Noordzee. De zwarte cirkels stellen degemiddelde jaarlijkse vangsten voor in deperiode 1977-2005 (uitgedrukt in aantal peruur gevist)(ICES)

• door buitenlandse vissers: geenaanvoer in 2004, dit in tegenstelling totbv. 2003 (42 ton) en 2002 (6 ton)

Quota België (2004): 826 ton (= 0,46% van de totaal toegelaten vang-sten in de Noordzee)Quota opgevist (2004): 509 tonQuota geruild (2004): 287 ton; vnl.geruild voor tong, schol, kabeljauw metDenemarken, Nederland en VerenigdKoninkrijkQuota onbenut (2004): 30 ton

In de Vlaamse vismijnen wordt schelvisnauwelijks aangevoerd. De soort verte-genwoordigt nauwelijks 2% van het tota-le aanvoergewicht en 0,6% van de totaleaanvoerwaarde. Schelvis wordt door deVlaamse vissers vooral gevangen als bijvangst in de boomkorvisserij. Er zijnslechts 2 Vlaamse vissers (van de 121 in2005) die specifiek op rondvis vissen. Zij vissen slechts sporadisch op schelvis.In het noorden van de Noordzee zijn hetvooral de Schotten die de scholen schel-vis exploiteren. Ze doen dat met zoge-naamde ‘otter-trawls’, ook bordenvisserijgenoemd, waarmee ze ook kabeljauwen koolvis vangen. Schelvis is ook bij-vangst van de visserij op Noorse kreeftjes(zie verder).

Opmerkelijk bij schelvis is dat de vang-sten van jaar tot jaar kunnen variëren inkwantiteit en kwaliteit. Na een bijzondergoed jaar en nadat veel broed de tijdheeft gekregen om op te groeien, is devisserij overvloedig en wordt schelvis zuidelijker gevangen dan gewoonlijk.

MD

10

Hoe staat de stock ervoor? •Biomassa van Noordzee-stock(geslachtsrijpe vissen in 2004): geschatop 289.000 ton. Men spreekt van eengezonde populatie als de geschatte biomassa boven de 100.000 ton ligt. •Visserijsterfte: in 2004 werd 31%van de populatie opgevist, d.i. een stukonder de biologisch veilige referentie-waarde van 57%.

De visserijdruk op deze soort is jarenlanghoog geweest, maar sinds 2001 gaat het goed met de schelvis in deNoordzee. Door recente maatregelen inhet Verenigd Koninkrijk en Noorwegen -zoals het toepassen van het voorzorgs-principe en het vergroten van de maas-wijdte van 100 naar 120 mm - is de vis-serijdruk op schelvis veel lager gewordenen kon de ongewenste bijvangst aanzien-lijk worden verminderd. De huidige visse-rij op schelvis (met otter-trawls) kan danook als een duurzame visserij beschouwdworden.

Aquacultuur: experimentele kweek inCanada, Schotland en Noorwegen

Voedingswaarde: magere visPer 100 g: 17 g proteïne, 0,1 g vet, 324 kJ.Indien gerookt: 21 g proteïne, 0,4 g vet,412 kJ. Lever: 7 g proteïne, 44 g vet,1774 kJ. Cholesterol: 91 mg (vers); 340mg (schelvislever)

Op de markt: vers op ijs, als diepvries-filets, schelvislever in olie (blik),gedroogd, gepekeld en gerookt. Wordt ook verwerkt in vismeel en dierenvoeding. Komt in Engeland vaakterecht in de ‘fish & chips’. Schelvis is bijhet publiek een sterk ondergewaardeer-de vis. Dit is jammer want schelvis is eenzeer lekkere vis, waarvan de smaak vergelijkbaar is met die van kabeljauw. Het visvlees is enkel wat losser van structuur en er moet wat voorzichtigermee omgegaan worden tijdens het bereiden. Maar schelvis kan goed gebakken, gefrituurd, gestoofd en gerookt worden.

Het verloop van de grootte van de schelvisstock (uitgedrukt als de totale biomassa vangeslachtsrijpe vissen binnen de populatie in 1000 ton) met aanduiding van de biologisch veilige referentiewaarde (stippellijn). In 2004 werd de stock van schelvis in de Noordzeegeschat op 289.000 ton (ICES)

Culinair

In het noorden van de Noordzee zijn het vooral de Schotten die de scholen schelvis exploiteren. Ze doen dat met zogenaamde otter-trawls, ook wel borden-visserij genoemd. (Bron: www.frs-scotland.gov.uk)

11

Wetenschappelijke naam: Theragra chalcogramma

walleye pollock (E), lieu d’ Alaska (F),Polar Kabeljau (D)

Andere: bigeye

Maximale lengte: 90 cmMinimum aanvoermaat: niet gekendMaximaal gewicht: 1,4 kgMaximale leeftijd: 15 jaar

Voeding: Alaska-pollak voedt zich nabijde bodem en eet voornamelijk vis en garnaalachtigen.

Voorkomen: noordelijke kusten van deStille Oceaan (vanaf 68°N), zowel in hetoosten (Alaska tot Californië) als in hetwesten (Japan tot Rusland)

Habitat: de soort komt voor tot op eendiepte van 1280 m en leeft meestal dichtbij de bodem.

Geslachtsrijpheid: vanaf het 3

delevensjaar en een lengte van 30 cm

Paaitijd: voornamelijk in de late winteren voorjaarPaaigebieden: de soort vormt grote ‘paai-scholen’ op een diepte van50-250 meterKraamkamergebieden: ondiepebaaien en kustgebiedenVerdubbeling van de populatie moge-lijk op 4,5-14 jaar

Visgronden: zowel langs de oostelijkeals westelijke kusten van de StilleOceaan wordt Alaska-pollak bevist doorde grootschalige industrievisserij; gevan-gen vis wordt aan boord verwerkt totdiepvriesfilet. Alaska-pollak wordt voor-namelijk bevist door Rusland, Japan,Korea en de Verenigde Staten.

Aanvoer Europa: voornamelijk als(gepaneerd) diepvriesproduct

Aanvoer in België: ingevoerd alsdiepvriesfilet, fish-sticks en surimi

Quota: niet van toepassing

Aquacultuur:momenteel niet gekweekt.

Hoe staat de stock ervoor?Bij de keuze voor duurzaam gevangenkoolvis of pollak, zou je als consumentmoeten kunnen weten waar de soortexact vandaan komt. En voor het ogen-blik is dat niet steeds mogelijk. Er zijnimmers belangrijke verschillen tussen devisserijen in de Noordzee, Rusland enAlaska.

De koolvis die in België het meest verkocht wordt, is de Alaska-koolvis.Rusland is de grootste producent vanAlaska-koolvis, maar daar gaat het nietgoed met de stocks. De Alaska-koolvisdie bij ons op de markt komt is meestalafkomstig van Rusland en is dus geenduurzame keuze! In Alaska gaat het wél goed met de koolvis-stocks en de visserij wordt er duurzaam beheerd. De Alaskavisserij heeft er zelfs een keur-merk voor gekregen: het MSC label (zie hoger).

De koolvissen die in de Noordzee voor-komen zijn andere soorten: de zwartekoolvis Pollachius virens en de witte kool-vis Pollachius pollachius. Deze bevindenzich momenteel binnen de veilige biologische grenzen, maar in IJsland ende Färoer-eilanden wordt de soort overbevist. Ook hier zou je als bewustconsument dus moeten kunnen wetenwaar de soort exact vandaan komt. Voor het ogenblik bestaat nog geengedetailleerd herkomstlabel. “Gevangenin de noordoostelijke Atlantische

Oceaan” of “Noordzee” is soms deenige plaatsaanduiding en geeft te weinig detail om een gegronde aankoopte kunnen doen.

Voedingswaarde: magere visPer 100 g: 18 g proteïne, 0,7 g vet, 356 kJ.Indien gerookt: 22 g proteïne, 407 kJ.Cholesterol: 60 mg.De levertraan heeft een hoog gehaltevitamine A.

Op de markt: als diepvriesfilets of verwerkt als fish sticks, fish burgers, blokjes visfilet, surimi sticks, levertraan.Alaska-pollak wordt ook verwerkt in vismeel.

3 ALASKA-KOOLVIS OF ALASKA-POLLAK(enkel mét MSC label)

Alaska-koolvis heeft een groen tot bruine rug die vaak gevlekt is, zilverachtige flanken met een donkere zijlijn en een lichte buik. De soort behoort tot de kabeljauw-achtigen en heeft dus 3 rugvinnen en 2 anaal vinnen, die grijs tot zwart gekleurd zijn.De soort heeft geen kindraad

Biologie

Visserij

Culinair

RfE

12

Wetenschappelijke naam: Nephrops norvegicus

Norway lobster (E), langoustine (F),Kaisergranat (D), scampo/ scampi (I),cigala (ES)

Andere: kreeftjes, gatjes, bietel, écrevisse, zandkreeft, Desmoiselles deCherbourg, Dublin Bay prawn, vlo (kleineNoorse kreeft)

Maximale lengte: 25 cm zonder scharen, meestal 10-20 cmMinimum aanvoermaat: 7,0 of 8,5of 13,0 cm (EU, naargelang het vis-gebied)Maximaal gewicht: 0,3 kgMaximale leeftijd: mannetjes tot 15 jaar, wijfjes tot 20 jaar

Voeding: wormen, schaal- en schelp-dieren. Als ze de kans zien eten ze ookhun eigen jongen op. Daarom verschui-len de jongen zich in die delen van hetgangensysteem waar de volwassen dieren niet kunnen komen.

Voorkomen: noordoost AtlantischeOceaan, van IJsland tot Marokko,Middellandse en Adriatische Zee

Habitat: leeft in U-vormige gangen, in modderige of zandige zeebodems, op een diepte van 20-800 m (meestal 50-300 m)

Geslachtsrijpheid: geslachtsrijp op3–4 jaar bij een lengte van 6,5–11 cm. Paaitijd: wijfjes die eieren meedragenworden hoofdzakelijk in de herfst en winter aangetroffen. Een volwassen wijfjezet jaarlijks 1000–4500 eitjes af, die 5-9 maanden onder het achterlijf wordenmeegedragen. Paaigebieden: niet van toepassing, deeieren worden meegedragen door hetwijfjeKraamkamergebieden Noordzee:de larven verblijven ongeveer 50 dagenin de waterkolom. Dankzij lokale en seizoensgebonden systemen van circulai-re waterstromen (de zogenaamde gyres)blijven de planktonische larven boven de ouderpopulatie ronddrijven en wordtvoorkomen dat de larven verloren gaanvoor de populatie.Verdubbeling van de populatie: niet gekend

Visgronden: door Vlaamse vissersgevangen in het Botney Gut – Silver Pitgebied in de centrale Noordzee; daaromonder Vlaamse vissers ook wel de ‘kreef-tenput’ genoemd

Aanvoer in Europa: met een jaarlijkseaanvoer van ca. 55.000 ton, is langous-tine één van de belangrijkste commercië-le soorten in de Europese wateren

Aanvoer in België (2004)•door Vlaamse vissers:157 ton aangevoerd in Vlaamse havensen 65 ton in buitenlandse havens (samenter waarde van 803.000 EUR). Wordt het ganse jaar door aangevoerd,met een piek in juni-oktober.•door buitenlandse vissers:50–70 ton per jaar, in hoofdzaak doorNederlandse vissers

Quota België (2004): 993 ton (bijna2% van de totale toegestane vangsten inNoord- en West-Europese wateren)Quota opgevist (2004): 222 tonQuota geruild (2004): 595 ton;quota vnl. geruild voor tong, schol enkabeljauw met Duitsland, Nederland enDenemarkenQuota onbenut (2004): 176 ton.

Hoe staat de stock ervoor?Met uitzondering van de langoustine-stocks rond het Iberisch Schiereiland(Cantabrië, Galicië, Alentejo, Algarve),is de soort op Europese schaal onderbe-vist en heeft ze heel wat vangstpotentieel.De Noorse kreeft wordt voornamelijkbevist met scheerborden-netten die lichtover de bodem slepen, en in minderemate met fuikmanden. Gedurende deperiode dat de wijfjes eitjes meedragen,blijven ze vooral in de gangen en zijn zeniet zo vatbaar om opgevist te worden.

Vangsten bestaan dan voornamelijk uitmannetjes. De Nephrops visserij heeftwel een probleem met de bijvangst vano.m. kabeljauw, wijting, heek (Golf vanBiscaje) en de traag groeiende platvisschar. De Nephrops visserij - met fuik-manden - in Loch Torrindon in Schotlandverkreeg het MSC-label.

Aquacultuur: Langoustine wordt nietop commerciële schaal gekweekt.

Voedingswaarde: mager tot matig vetPer 100 g: 19 g proteïne, 0,6 – 2,0 gvet, 125 kJ. Cholesterol relatief hoog(220 mg per 100g), maar vnl. in de kopvan het dier aanwezig.

Op de markt: levend (zelden), op ijs,gekookt (volledig of enkel de staartjes),diepvries, ‘scampi fritti’ (diepvries).Aan de Vlaamse kust worden Noorsekreeftjes ook wel ‘gatjes’ genoemd,omdat de staartjes vaak apart verkochtworden. Scampi worden in de keukensoms verward met grote, tropische garna-len of gamba’s. Door de Franse naam‘langoustine’ worden ze ook wel verwardmet langoesten of schaarloze kreeften(Palinuridae). Naamsverwarring kan ookoptreden met de Zuid-Amerikaanse 'lang-ostinos', die een vergelijkbare vorm heb-ben maar tot een gans andere groep vankreeftachtigen behoren. Schaaldierenhebben een hoger cholesterolgehalte dande meeste vis en weekdieren. Toch moetmen kreeften en garnalen niet catalogerenals gevaarlijk voor hart- en bloedvaten. Zebevatten immers weinig verzadigde vetzu-ren, die het bloedcholesterolgehalte kun-nen doen stijgen, en veel poly-onverzadig-de n-3 vetzuren, waaraan gunstigeeffecten worden toegeschreven op hart- enbloedvaten.

4 LANGOUSTINES, NOORSE KREEFTOF SCAMPIS

De langoustine behoort tot de kreeftachtigen en heeft twee grote, slanke scharen, die vaak rode en witte strepen vertonen en bezet zijn met forse tanden. Langoustineshebben een bleekroze, roze of oranjerode schaal en niervormige ogen

Biologie

Visserij Noordzee

Culinair

MD

13

Wetenschappelijke naam: Mytilus edulis

Gewone mossel, blauwe mossel (B, NL),blue mussel (E), moule commune (F),Miesmuschel (D)

Andere: niet gekend

Maximale lengte: 20 cm, meestal 3-4 cm (wild) tot 4-8 cm (kweek)Minimum aanvoermaat: mosselenvoor consumptie zijn gebruikelijk minimum 5-6 cm langMaximaal gewicht: niet van toepas-singMaximale leeftijd: 10-15 jaar

Voeding: kleine wiertjes (fytoplankton),gefilterd uit de waterkolom

Voorkomen: kusten van de oostelijkeen westelijke Atlantische Oceaan, vanNoorwegen tot Spanje-Portugal, en dekusten van de Verenigde Staten. Ook aanwezig in de Baltische enMiddellandse Zee. Tot 20 m diep.

Habitat: de mossel heeft een groot verspreidingsgebied, doordat ze zeerwarmte- en koudebestendig is. Ze voeltzich het best in zout water, maar komtook voor in brakke milieus. Groeit hetsnelst in open zee, maar kan overleven inhet intergetijdengebied of gedurendeenkele uren op het droge. Leeft in grotegroepen (mosselbanken), waarbij ze zichvasthecht op een ondergrond of aanelkaar met kleverige baarddraden, dieter hoogte van de voet geproduceerdworden.

Geslachtsrijpheid: na 12-18 maand Paaitijd: eind april tot oktober, met eenpiek in het voorjaar. Een volwassen wijfjeproduceert 5-10 miljoen eicellen. Paaigebieden: ter hoogte van de mosselbanken, daarna gaan de larvenmee met de stromingen. Spatval daarwaar geschikte overlevingsomstandig-heden zijn.Kraamkamergebieden Noordzee:de Waddenzee (Nederland, Duitsland,Denemarken) is het belangrijkste kraam-kamergebied in de Noordzee.Verdubbeling van de populatie: nietgekend

Visgronden Noordzee: de visserij op wilde mosselen gebeurt op mossel-banken voor de kust of in het intergetij-dengebied en estuaria.

De mens nuttigde reeds wilde mosselen6000 jaar voor onze tijdrekening. Ze waren ook in de Romeinse tijd en demiddeleeuwen populair. In verschillendelanden, zoals Denemarken en Frankrijk,worden ze nog steeds in het wild getrok-ken. Bij ons is het echter verboden om alsparticulier wilde mosselen te oogsten!Wereldwijd wordt 80% van de mosselengekweekt in aquacultuur.

Aanvoer Europa: 500.000 ton uitaquacultuur en 135.000 ton uit het wild;het ganse jaar door met uitzondering vande periode tussen april en begin juli(wanneer niet geschikt voor consumptiedoor voortplantingsproces). De aanvoervarieert in de verschillende kweekzones.

Aanvoer in België •door Belgische kwekers: mosselenworden (nog) niet gekweekt doorVlaamse kwekers. Vier schelpdierproduc-tiegebieden zijn aangeduid in Belgischemariene wateren voor de installatie vanhangmosselculturen: één in de nabijheid

van de radartoren op de Oostdyck zandbank, één t.h.v. de meetpaal op de Westhinder, één voor Nieuwpoort (D1-boei) en één t.h.v. het te installerenwindmolenpark op de Thorntonbank•door buitenlandse kwekers(2000): 28.500 ton, voornamelijk uitNederland, maar ook uit Frankrijk,Ierland, Denemarken, Noorwegen enCanada

Quota: niet van toepassing

Hoe staat de stock ervoor?In de Waddenzee, waar de overgrotemeerderheid van het mosselzaad voor deNederlandse, Duitse en Deense kweekwordt gehaald, is het beheer van de mos-selbedden recentelijk aangescherpt. De stock was immers gedaald van 4000ha (jaren ’70) naar slechts 200 ha (eindde jaren ’90). In Belgische wateren zijnquasi alle natuurlijke mosselbanken tus-sen de zandbanken verdwenen door deintensieve boomkorvisserij. De stand vande natuurlijke stocks wordt niet opge-volgd. Wel worden jaarlijks mosselenvan op verschillende plaatsen langs deVlaamse kust onderzocht op de aanwe-zigheid van vervuilende stoffen.

Aquacultuur: de meerderheid van dein Europa geconsumeerde mosselen (0,5

5 GEWONE MOSSELOF BLAUWE MOSSEL

Mosselen behoren tot de tweekleppige schelpdieren en hebben een typische langwer-pige driehoekige schelp. De kleur varieert van blauwzwart, al dan niet met strepen, tot groen of doorschijnend geel. De binnenzijde van de schelp is parelmoerkleurig. Voor meer informatie rond de biologie, ecologie en kweek van de mossel verwijzenwe naar een uitgebreid dossier over de blauwe mossel in ‘De Grote Rede 13’

Biologie

Visserij

MD

voor de mossel en zijn vlees. Voor de verkoop doorlopen mosselen een zuive-ringsproces in puur water, de mossel-klompen worden uit elkaar gehaald enontdaan van allerlei aangroeisels.

Mosselen worden nog steeds verkeerde-lijk aanzien als cholesterolbommen. Ze bevatten gemiddeld niet meer choles-terol dan andere dierlijke producten. De vetten behoren tot de onverzadigdevetzuren en dragen dus niet bij tot de verhoging van het cholesterolgehalte inhet bloed.

Particulieren mogen aan onze kust geenwilde mosselen plukken. Dit is bij wet verboden en moet de mens beschermentegen vervuilende stoffen die aanwezigkunnen zijn in het mosselvlees. Mosselenkunnen immers toxines opnemen diemogelijkerwijs leiden tot allergische reac-ties en verlammingsverschijnselen. Dit is ook de hoofdreden waarom, daarwaar mosselindustrie gevestigd is, hetwater steeds strikt gecontroleerd dient teworden.

Nancy Fockedey

met dank aan: Frank Redant, DaanDelbaere, Hans Polet en ElsVanderperren (ILVO- Zeevisserij)

14

streeks uit de onmiddellijke omgevingervan. Deze techniek wordt daarom aanzien als de meest duurzame maniervan mosselkweek. De kweek vanVlaamse hangmosselen aan onze kust,o.a. in de zones waar windmolenparkeningeplant zullen worden, behoort tot demogelijkheden.

Voedingswaarde: mager.Per 100 g: 10 g proteïne, 2 g koolhy-draten, 2,5 g vet, 293 kJ.Cholesterol: 90 mg

Op de markt: voornamelijk levend,diepgevroren, in glas of in blik

Mosselen zijn zeer gegeerd in deBelgische keuken. Ze worden meestalgekookt, gebakken, gefrituurd of ingelegd in marinades, maar echte smulpapen eten ze ook rauw of op debarbecue.

Tussen de gekookte mosselen vindt mensoms het kleine, witte tot oranje erwten-krabbetje (Pinnotheres pisum) terug. Dit diertje woont bij de mossel in zijnschelp, maar veroorzaakt er geen schade. Op de mosselen groeien vaakwieren, zeepokken en mosdiertjes. Ook deze organismen zijn onschadelijk

miljoen ton) wordt gekweekt, vnl. inSpanje, Nederland, Frankrijk enDenemarken. Daarnaast zijn culturen ookin opmars in Schotland, Ierland, Noor-wegen, de Verenigde Staten en Canada.De mossel uit de Spaanse kweek is eenandere soort (Mytilus galloprovencalis),te herkennen aan de grotere en bredereschelp en het meer oranje gekleurde mosselvlees.

De mosselkweek gebeurt met bodemcul-turen (Nederland), op palen in het intergetijdengebied (Frankrijk, UK), inbaaien met hangculturen vanop vlotten(Spanje) of op volle zee op touwen opge-hangen aan boeien (Nederland, experi-menteel langs de Vlaamse kust).

Mosselen zijn prima te kweken zonderde omgeving zwaar te belasten. De mos-selindustrie is dus duurzaam te noemen,mits het mosselzaad op een duurzamemanier geoogst wordt. De Zeeuwse mos-selindustrie in de Oosterschelde haalt hetmosselzaad op zaadbanken in deWaddenzee, waardoor de natuurlijkedraagkracht van het systeem daar achter-uit gaat. De mosselval op uitgezette net-ten of in kweekinstallaties aan land latengebeuren, zijn mogelijke alternatieven. In de Spaanse hangculturen zet men hetmosselzaad over op touwen die aan drijvende structuren vasthangen. Daarnaast komt het mosselzaad recht-

Culinair

MD