fmi

FMinFOCUS VEILIGHEID | Achterwaards inparkeren | Beveiligingsbranche professionaliseert |

20e jaargang nummer 9 - 2013 vaktijdschrift van Facility Management Nederland www.fmn.nl

‘20 procent besparen én goede dienstverlening blijven bieden’

Thema: Real Estate

Bert Uyterlinde over herhuisvesting gemeente Rotterdam:

3fmi 9 - 2013

LindaJohn Dommerholt, hoofdredacteur

HOOFDREDACTIONEEL

Recent las ik op nu.nl twee nieuwsbe-richten over de inzet van robots. Futu-ristisch, maar het komt dichterbij. De universiteit van Birmingham heeft een prototype ontwikkeld dat door gebou-wen kan rijden en kan ‘zien’ wat er in de omgeving gebeurt. Het idee erachter is dat Linda, de naam van het proto-type, onverwachte gebeurtenissen kan opmerken. En zo bijvoorbeeld signa-leert als er een inbraak gepleegd is of, iets heel anders, dat er een patiënt uit bed gevallen is. Wat mij vooral opviel was de betrek-kelijke lage kosten waarvoor Linda gebouwd was. In het artikel werd een bedrag genoemd van 30.000 euro. Als dat eenmalige kosten zijn, is de inzet van zo’n robot snel terugverdiend. Voor zijn deelname aan de Electrolux Design Lab-wedstrijd heeft de ontwer-per Adrian Perez Zapata de Mab be-dacht. De Mab schijnt een bol te zijn

met ruim 900 kleine vliegende robots in zich. Als je water en een speciaal schoonmaakmiddel in de bol stopt, verspreiden de vliegende robots deze substantie over vloeren, tafels en an-dere oppervlakten. De druppels zouden vervolgens het vuil moeten aantrekken en opnemen. De vliegende robots halen de druppels vervolgens weer op en brengen ze naar het thuisstation waar het water in de bol wordt gereinigd. Op de snelste en minst nauwkeurige ma-

nier zou een ruimte van 170 vierkante meter in tien minuten worden schoon-gemaakt. De meest zorgvuldige wijze zou een uur kosten. Nu ben ik nooit zo’n liefhebber van science-fictionfilms geweest. Maar dit lijkt mij fantastisch. Als dit soort toe-passingen verkrijgbaar worden, zou je direct een early adapter willen worden. In het perspectief van de huidige tijd moeten we de robots natuurlijk wel wat hospitality bijbrengen. Maar vervolgens kunnen we er jaren plezier van hebben. Echte vernieuwing in ons vakgebied is beperkt. Maar dit soort ontwikkelingen zou facility management en dienstver-lening in een heel ander perspectief zetten. In plaats van het managen van contracten en het organiseren van dienstverlening, moeten we ons gaan richten op het bemensen van een con-trol room. Ik ben benieuwd hoe lang het gaat duren. Maar ik ben voor!

ColofonFMIFacility Management Informatie tijdschrift van FMN, Facility Management Nederland

BladmanagementAPPR bv, Inga van Uchelen, inga@appr.nl

RedactieJohn Dommerholt (hoofdredacteur), Ron Brouwer, Erik Ernst, Natalie Hofman, Rianne Kuik, Maaike Kuipers, Lisette van Steijn, Carel Wielinga

EindredactieAPPR bv

UitgeverAPPR bv

Aan dit nummer werkten meeMaybrit Admiraal, Iris Bakker, Nicolette Biessels, Ellen Bots-Floors, Marcel Bullinga, Peter Couwenberg, Bernard Drion, Rob Fens, Lennart Harpe, Jan Pieter Klep, Leon van Leersum, Nikki Leeuwrik, Mijntje Perk, Barbera van Schaik-Van Schuppen, Mirjam Schokker, Marije van der Zande, Natasja Zandstra

VormgevingAPPR bv, Merit op de Dijk (art direction)

DrukwerkDrukkerij Ten Brink, Meppel

Advertentie-exploitatieAPPR bv, Steffen Land, steffen@appr.nl, Herman Wessels, herman@appr.nl, www.fmi.nu

APPR bvPostbus 5135, 1410 AC Naardentel.: 035 694 28 78, fax: 035 694 74 27

FMN-bureauPostbus 5135, 1410 AC Naardentel.: 035 694 35 03, www.fmn.nl / fmn@fmn.nlInformatie over lidmaatschap of opzeggen?www.fmn.nl/lidmaatschap

Verschijningsfrequentie11x per jaar

ISSN1380-8176

Ahrend. Humanising_Spaces

www.ahrend.com

Door zijn modulaire opbouw voegt Ahrend Team_Up zich naar

elke gewenste opstelling en elke invulling van Het Nieuwe Wer­

ken. Van solo werkplek naar team werkplek. Van geconcentreerd

werken naar samenspraak en overleg. Maar ook: van zittend

naar staand werken en van open naar gesloten opstellingen.

De verbindende panelen (in drie hoogtes en 50 of 80 mm dik)

zijn kenmerkend voor de bijzondere uitstraling en zijn eenvoudig

aan te passen aan individuele wensen. Ze kunnen worden uit­

gevoerd in geperforeerd staal of worden bekleed met stof.

Bezoek www.ahrend.com/teamup en bekijk de video!

_ AHREND TEAM_UP IN ELKE OPSTELLING EEN WINNEND TEAM

INHOUD fmi 9 - 2013

fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

58 Slimme logistiek in de bouw - Smart Building Logistics

bespaart tijd, geld en milieu

6 Nieuws

8 Productnieuws

10 De Markt

28 Facilitaire loopbaan van…

38 Column Iris Bakker/Wie wat waar

39 Juridisch

51 FMin2025

55 Lectorendialoog

63 Column bestuur

64 FMN Actueel

67 FMNextern

69 Sponsor in beeld – GOM

70 Sponsor in beeld – NPQ

71 Facilitaire aanbieders

74 Next/adverteerdersindex

46 ‘Auto achterwaarts inparkeren’In de petrochemische industrie komt veiligheid op de eerste plaats. Ook bij Sabic in Bergen op Zoom. We spraken met de broers Peter en Johan van den Eijnden over het belang van deze veiligheid. Niet alleen voor het primaire proces, maar ook voor facility management.

En verder…52 Tijd van uurtje-factuurtje is voorbij

56 Een ongeluk zit in een klein hoekje

14 Herhuisvesting gemeente Rotterdam

De komende jaren krijgt bijna elke ambtenaar van de gemeen-te Rotterdam een andere werkomgeving. Een omvangrijk project dat niet alleen betrekking heeft op de kantoorlocaties, maar ook op alle uitvoeringslocaties. Aan het woord komt Bert Uyterlinde, gedelegeerd opdrachtgever bij de gemeente Rotterdam.

En verder…18 Aansprakelijkheid bij kerken

24 Nu een school, over 30 jaar een woning

30 Realisatie grootste kantoorpand: de Jubi-toren

34 Huisvestingsmanagement succesvol uitbesteden

41 Asset performance management

FMinFocus: VEILIGHEID

28

58

55

14

46

Thema: REAL ESTATE

FMnieuws

76 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Zorginstellingen bereiden zich voor op zwaar weerDe omzet van zorginstellingen nam in 2012 met 5,9 procent toe. Het eigen ver-mogen van zorginstellingen is met 12,3 procent gestegen tot in totaal 9 miljard euro. De solvabiliteit (eigen vermogen ten opzichte van de omzet) is verbeterd, van 19 naar 20 procent. De resultaatratio (resultaat ten opzichte van de omzet) nam toe, van 1,9 naar 2,3 procent. Zo luiden de eerste conclusies van Intrakoop, de inkoopcoöperatie van de zorg, aan de hand van ruim 1000 jaarverslagen van zorginstellingen in Nederland.Het is duidelijk dat zorgaanbieders de

hogere opbrengsten niet volledig heb-ben ingezet. Tegenover een opbrengs-tenstijging van 5,9 procent, staat een lastenstijging van 5,7 procent. Door aangekondigde overheidsbezuinigingen houden instellingen de hand op de knip. Risico’s nemen toe, terwijl garanties af-nemen. Dit lijkt de sector goed te onder-kennen en op te pakken. Overigens hebben nog altijd 76 zorgin-stellingen een negatief eigen vermogen. Ziekenhuizen hebben hun solvabiliteit het meest versterkt met maar liefst 7,9 procent. Is het eigen vermogen dan nu

voldoende om de economische tegen-wind op te vangen? Of is het alleen boekhoudkundig vermogen waarbij het geld vastzit in vastgoed? Wat opvalt is dat de GGZ als enige deelsector te ma-ken heeft met afnemende resultaten. De resultaatratio in deze sector daalt van 3,7 procent in 2011 naar 1,7 procent in 2012. Ook dit vraagt om een verdere analyse. Intrakoop zal samen met Ver-stegen accountants en adviseurs het ‘verhaal achter de cijfers’ nader onder-zoeken.Informatie: www.intrakoop.nl

F-Gen facilitair management awardHalf juli kreeg de FM-student Event and Leisure Management Jeroni Monaten de F-Gen facilitair management award uit-gereikt voor zijn onderzoek naar de economische impact van het WK Wielren-nen in Limburg vorig jaar. Monaten deed, samen met de Provincie en de co-finan-ciers van het evenement, onderzoek naar de impact voor de lokale gemeenten.De docenten van de faculteit Facility Management aan de Hogeschool Zuyd

hadden naast Monaten nog twee stu-denten genomineerd: Teuntje Brouns (student Consumer Services Manage-ment) en Mandy Frankenreiter (student General Facility Management).De beoordelingscriteria voor de prijs zijn gebaseerd op de menselijke aspecten (vaardigheden en persoonlijkheid) en op de geleverde producten (output van de afgelopen twee jaren). Uiteraard werden ook de omstandigheden waarin

de genomineerden zich bevonden ten tijde van hun projecten meegenomen. HsZuyd heeft alle drie de genomineer-den aangereikt bij F-Gen, waarna F-Gen heeft gekozen voor Monaten. Naast de eer kreeg hij een geldprijs van 500 euro in ontvangst mogen nemen, beschikbaar gesteld door F-Gen. Verder heeft F-Gen alle genomineerden uitge-nodigd te solliciteren bij F-Gen. Informatie: www.f-gen.nl

De laatste energieoplossingen voor bouw, vastgoed en industrie

Energie besparen is noodzakelijk en loont. Op de vakbeurs Energie 2013, van 24

tot en met 26 september in de Bra-banthallen in Den Bosch, vindt u alles om te komen tot een gepaste energielevering en een optimale verbruiksbesparing in de bouw en in de industrie.

Decentrale opwekking, biomassa, duurzame bronnen, smart grids:

energiebesparing is booming. De maat-schappelijke bewustheid groeit

en de voordelen (voor zowel de portemonnee als het milieu) worden steeds in-zichtelijker. En dat is niet het enige: door nieuwe wet-

en regelgeving zoals het ener-gielabel, is energiebesparing niet langer ‘slechts’ een keuze, maar een noodzaak.Energie 2013 biedt passende oplossingen, up-to-date informa-tie en deskundig advies. Bijvoorbeeld over het beperken van uw energiegebruik, het minimaliseren van verspilling en efficiënter gebruik van energie(bronnen). Maar ook over het slim (collectief ) inkopen van duurzame energie en het recyclen van restenergie.Het PassiefBouwen Event en het Solar Event vinden gelijktijdig met Energie plaats. Het PassiefBouwen Event, met de laatste oplossingen, trends en ontwikkelingen op het gebied van pas-sief bouwen, beleeft dit jaar zijn tweede editie. Helemaal nieuw is het Solar Event, georganiseerd in samenwerking met Holland Solar, Solliance en Solarplaza, waar de opwekking en toepassing van zonne-energie centraal staat. Informatie: www.energievakbeurs.nl

OK-symposium – nieuwe richtlijnDe huidige richtlijnen rond operatiekamers zijn gedateerd en geven naast waardevolle inhoud ook de nodige verwarring. De nieuwe WIP-richtlijn ‘Luchtbehandeling in operatiekamer en opdekruimte in operatieafdeling klasse 1 (concept) 30 mei 2013’ en de VCCN-richtlijn 7 ‘Methode voor testen en classificeren van OK’s en opdekruimtes is rust (concept) 30 mei 2013’ zijn, als volgende stap, gepubliceerd.In vervolg op eerdere symposia over operatiekamers, organiseert VCCN samen met de VHIG en de NVTG het vierde OK-symposium: ‘OK’s een stap in de goede richtlijn’. Sprekers met achtergronden vanuit de WIP, de IGZ, TNO, de VHIG, de NVTG, de CEN TC WG18 en VCCN komen de stand van zaken en ontwikkelingen toelich-ten. Naast het programma is de gelegenheid de stands (leveran-ciers en dienstverleners rond het OK-bedrijf ) van de informatie-markt te bezoeken.Informatie: www.vccn.nl

Defensie-app winnaar Business At Your FingertipsMagnus, SAP, T-Mobile en T-Systems hebben dit jaar in samen-werking met hardwarepartner Samsung de wedstrijd Business At Your Fingertips georganiseerd. Hiermee dagen zij deelnemers uit een mobiele applicatie te bedenken waarmee ze hun organisatie verder op voorsprong zetten. De jury heeft de app van het ministerie van Defensie tot de winnaar van 2013 uitgeroepen.De jury heeft voor het idee van het mi-nisterie van Defensie gekozen omdat zij civiele middelen hebben ingezet om een militair proces te ondersteunen. Op het moment dat Defensie te maken krijgt met een calamiteit of crisis in de ICT-om-geving, krijgt de dienstdoende crisis-manager een alert op zijn telefoon – ongeacht waar hij zich bevindt of hoe laat het is. ‘Tot nu toe kunnen crisismanagers soms via een speciaal systeem inloggen op de ICT-omgeving, maar vaak ook niet’, legt Pascal Langedijk uit, die als werkplekspecialist onder meer betrokken is bij het invoeren van mobiele devices binnen Defensie.‘De crisismanager moet dan door het voeren van te-lefoongesprekken informatie inwinnen, op basis waarvan hij besluiten moet nemen. Een veilige app betekent dus grote tijdwinst en meer gefundeerde beslissingen.’Volgens de jury is het idee van het ministerie van Defen-sie een perfect voorbeeld van waar Business At Your Fingertips voor bedoeld is: Hoe benut je optimaal de mogelijkheden van mobility binnen de organisatie? De prijs bestaat uit het daad-werkelijk realiseren van de app.Informatie: www.sap.com/netherlands

Productnieuws

8 fmi 9 - 2013

Truphone biedt telecom-alternatiefTruphone is een internationale telecomprovider. Volgens het bedrijf kunnen gebruikers van de aanbieder hun mobiele telefoon in het buitenland volledig blijven gebruiken én tegelijk geld bespa-ren. De kosten van mobiele telefonie zijn volgens het bedrijf gemiddeld 38 procent lager dan bij de andere telecomproviders.Het grootste voordeel, tot 85 procent, wordt be-haald wanneer mobiel wordt gebeld vanuit of naar een van de volgende landen: Nederland, het Ver-enigd Koninkrijk, Duitsland, Polen, Spanje, de Verenigde Staten, Australië en/of Hong Kong. In deze landen gelden de lokale tarieven.Vanuit het thuisland naar een andere Truphone-gebruiker bellen, is gratis. Alle abonnementen worden aangeboden tegen concurrerende tarie-ven en met een wereldwijde 24/7 service, zo meldt het bedrijf.Informatie: www.truphone.com

Maximale bluscapaciteitMet de deregulering en de terugtredende over-heid is de noodzaak om zélf voor brandpreventie te zorgen zeer actueel. Uit het onlangs versche-nen onderzoek van branchevereniging Vebon blijkt dat 3 op de 100 ondernemers in 2012 te maken heeft gehad met een brand. Geruststel-lende gedachte is dan wel weer dat in 90 procent van die gevallen de ondernemer zelf de brand wist te blussen of onder controle wist te houden tot de komst van de brandweer. Snel ingrijpen met goed werkende blusmiddelen is dus zeer effectief.Poederblussers hebben qua bluscapaciteit altijd een streepje voor gehad op schuimblussers, maar die tijd is voorbij. De nieuwe Bioclass H(igh) R(ating) blussers van Saval evenaren volgens het bedrijf de bluskracht van poeder, maar geven niet de nevenschade. Bovendien is de hoeveelheid benodigd blusschuim in de blussers teruggebracht tot 0,04 liter. Daarmee is het niet alleen een krachtige schuimblusser, maar ook een milieuvriendelijke.Saval doneert per aangeschafte 6 of 9 liter HR-schuimblusser 2,50 euro aan Stichting Kind & Brandwond. De bijdrage wordt gebruikt voor het realiseren van een nieuwe, kindvriendelijk ingerichte verbandwisselkamer.Informatie: www.saval.nl

Nominatie voor bureaustoel op maat

Ondanks alle normen voor bureaustoe-len, zijn er mensen die met een stan-daard bureaustoel niet uit de voeten kunnen. De oorzaak kan liggen in een

afwijkende lichaamsmaat of door licha-melijke klachten als een hernia. Beter-Zitten uit Lunteren maakt bureaustoe-len op maat, indien nodig ook met een

vaste beensteun aan de zitting, een ar-throdese zitting of een stuituitsparing.

Door middel van een passstoel wordt op locatie de stoel aangeme-

ten en ook de werkplek nader beke-ken. Na fabricage in eigen huis, wordt

de bureaustoel afgeleverd en volgt een laatste controle en instructie. Wanneer de bedrijfsarts dit ondersteunt, is de stoel door de gebruiker te declare-ren bij het UWV. Met een nominatie voor de Benelux Office Product Award 2013, is er tevens erkenning voor het pro-duct bureaustoel op maat als probleemoplosser. In Nederland zijn ruim 1,2 miljoen mensen met nek- rug- en schouderklachten. Een individueel op maat gemaakte bureaustoel zorgt dat mensen weer met plezier en zonder – of minder – klach-ten kunnen werken.Informatie: www.beterzitten.nl

Scandinavian Love Story De RBM Noor – waarbij Noor staat voor Noorderlicht – combi-neert, sfeer, functionaliteit en gebruiksgemak voor ‘plezierige vergaderingen en gezellig samenzijn’. Het ontwerp van de stoel is door vier partijen tot stand gekomen. Scandinavian Business Seating hoopte dieper in de Noord Europese expresse te duiken door een designbureau uit elk Scandinavisch land uit te nodigen. Het resultaat

is een uitgebreide collectie kleur-rijke en eenvoudig te combineren stoelen voor alle doeleinden, ruim-tes en omgevingen. Een collectie met een Scandinavische identiteit en oog voor het milieu. De slanke lichtgewicht stoel is eenvoudig in te zetten is, op te stellen, te stape-len en schoon te maken.Informatie: www.rbmfurniture.nl

FMIS | Self Service | Regie en Monitoring | Vergaderservice | CAD ServicesBHV | Huisvestingsmanagement | Vastgoedbeheer | BIM

Waarmeekunnen we u helpen?

Lekkere koffi e...... en op tijd!

Van gewoon koffi e tot comfortabele werkplek

Van zaalreserveringen tot beheer van uw huisvesting en werkplekken. Plus alles wat daar tussen zit en uw bedrijfsvoering helpt. U automatiseert deze processen met Prequest FM Software. Dat betekent 24/7 toegang tot actuele informatie, producten, services en realtime overzicht via een dashboard. Omdat uw service telt!

Passende werkplek

5_181_26_AdvPrequest_A4_130808_V04.indd 1 08-08-13 11:51

De markt

10 fmi 9 - 2013

Mediq 24/7 bereikbaar met DeZorgCentrale.nlRecent heeft Mediq een contract afgesloten met DeZorgCentrale.nl. Samen zorgen zij ervoor dat Mediq Tefa 24 uur per dag, 7 dagen in de week bereikbaar is. Mediq Tefa levert medische voeding, medische hulpmiddelen, medicatie en verpleegkundige diensten direct bij mensen thuis en aan instellingen. Het heeft een breed assortiment op het gebied van medische voeding, infuustechno-logie en luchtwegzorg. Continue bereikbaarheid is in dit geval dan ook van levensbelang. Naast de dienstverlening aan Mediq Tefa, verzorgt DeZorgCentrale.nl de 24/7 bereikbaarheid voor Mediq Direct Diabetes en Mediq Romedic.Informatie: www.dezorgcentrale.nl

LOC en IFC starten met gastvrij-heidsbarometerIFC Gastvrije zorg en LOC gaan samenwerken om de gastvrijheid in de zorg nog beter te maken. Dat doen zij met de Gastvrij-heidsbarometer. De gastvrijheidsbarometer meet de gastvrij-heidsbeleving van cliënten, bewoners, patiënten en bezoekers. Door de inzet van de barometer krijgt een organisatie een beeld van het niveau van welbevinden en gastvrijheidsbele-ving van haar cliënten, bewoners, patiënten en bezoekers. De meting is in te zetten in de verpleging en verzorging, geestelijke gezondheidszorg, ziekenhuizen en maatschap-pelijke opvang. Informatie: www.loc.nl

Duurzaamheidsproject Balanz Facilitair en Gemeente Heerlen Balanz Facilitair, onderdeel van Vebego International, is een onderne-ming die duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan. Een onder-neming die in Zuid-Limburg geworteld is en met haar unieke perso-neelsbestand duurzaam bijdraagt aan de ontwikkeling van (potenti-ele) arbeidskrachten die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Balanz Facilitair is afgelopen voorjaar – samen met haar partners De Graaf Security en Tork – gestart met het recycleproces Paper for Paper bij Ge-meente Heerlen. Een initiatief dat kosteloos aan de Gemeente Heerlen is aangeboden. Paper for Paper is een duurzaam recycleproces waarbij opgehaald kantoorpapier grondstof wordt voor nieuw hygiënepapier. Staatsbosbeheer plant voor iedere 1000 kilogram opgehaald kantoor-papier 1 nieuwe boom. Voor iedere 59 kilogram aan opgehaald kan-toorpapier wordt er 1 boom minder gekapt. Door de deelname van de Gemeente Heerlen aan Paper for Paper wordt de kap van 624 bomen op jaarbasis voorkomen en worden er door Staatsbosbeheer elk jaar 36 nieuwe bomen geplant. Gemeente Heerlen koopt het door Tork geproduceerde hygiënepapier weer in en zo is de cirkel rond.Informatie: www.balanzfacilitair.nl

OSB genomineerd voor Natio-nale AlfabetiseringsprijsOSB is met het traject ‘Taal in de Schoonmaak’ genomineerd voor de Nationale Alfabetiseringsprijs 2013 (categorie Doen). Taal in de Schoonmaak informeert werkgevers in de schoonmaak over het belang van het leren van Nederlands en biedt lessen Nederlands op de werkvloer.Cao-partijen in de schoonmaak- en glazenwassersbranche hebben hierover afspraken gemaakt. In 2012 en 2013 leren 1.000 schoonmakers de Nederlandse taal. Hiervan worden via FNV Bondgenoten 200 werknemers opgeleid, via de werkgevers 800. De branche stelt 4000 euro per werknemer beschikbaar. Hiermee worden de kosten die de werkgever maakt voor het taaltraject en de loonkosten van werknemers gefinancierd. Het doel van de cao-afspraak is om het taalni-veau van werknemers te verhogen naar minimaal A2-niveau.Op het moment dat dit nummer naar de drukker ging, was de winnaar nog niet bekend. 9 september zijn de prijzen uitgereikt.Informatie: www.weekvandealfabetisering.nl/nominaties

In dit museum begrijpen ze de kunst

van het weglaten

De gemeente Kampen koos voor het Stedelijk Museum

een prachtig monument met historie, sfeer en uitstraling.

Maar waar laat je de elektrotechnische installatie die past

bij een museum van nu? De ingrijpende renovatie vroeg

om een strak plan, veel creativiteit en een nauw gezette

uitvoering. Samen met de verschillende partijen, betrok-

ken bij de metamorfose van het 600 jaar oude pand,

creëerden we de perfecte ambiance voor de kunst van

Kampen. Een omgeving die recht doet aan de esthetiek

van het monument en de collecties. Waar in geen

bezoeker weet heeft van de systemen, zoals de bevei-

liging, de brandmelding en het lichtbesturings systeem,

die onzichtbaar aanwezig zijn. U vindt ons in het Stedelijk

Museum, maar u ziet ons niet. Wilt u meer weten over

het grootste in elektrotechniek gespecialiseerde bedrijf

met meer dan 130 jaar ervaring? Kijk op croon.nl

ontwerp . realisatie . maintenance croon.nl

0540.00.506 Adv_Kampen_A4_FC_Mag.indd 1 14-06-13 13:37

Yask start met dienstverlening bij Alliander Yask heeft na een aanbestedingsproces de uitvoering en coördinatie van alle operati-onele activiteiten op het gebied van werk-plek-, locatie- en wagenparkbeheer gegund gekregen door Alliander. Eind augustus is de handtekening gezet onder een overeen-komst voor langdurige samenwerking.William Tomà, directeur Operations bij Yask: ‘De intensieve samenwerking in de afgelo-pen maanden geeft genoeg aanknopings-punten en kansen om dit partnership tot een succes te maken. Tijdens deze periode

is door beide partijen hard gewerkt aan enerzijds de contractvorming voor een in-novatieve samenwerking, en anderzijds aan de transitie van de dienstverlening. Vanaf 22 augustus is Yask integraal verantwoor-delijk voor de uitvoering van de dienstver-lening. De regieorganisatie van Alliander bepaalt de kaders en condities waaronder de dienstverlening tot stand komt.‘Alliander Facilities wilde al haar operatio-nele activiteiten op het gebied van werk-plek-, locatie- en wagenparkbeheer onder

integrale verantwoordelijkheid (aanstu-ring, coördinatie en optimalisatie) onder-brengen bij één externe partner. Rand-voorwaarde was een under-management-constructie, waarbij de medewerkers van Alliander Facilities hun arbeidsvoorwaar-den blijven behouden. Informatie: www.yask.nl

fmiThemaREAL ESTATE

14 Herhuisvesting gemeente Rotterdam

De komende jaren krijgt bijna elke ambtenaar van de gemeente Rotterdam een andere werkomgeving. Een omvangrijk project dat niet alleen betrekking heeft op de kantoorlocaties, maar ook op alle uitvoeringslocaties. Aan het woord komt Bert Uyterlinde, gedelegeerd op-drachtgever bij de gemeente Rotterdam.

18 Aansprakelijkheid bij kerken Met dank aan haar hoofdeconoom, Drs. Frank Hamers,

formuleerde het bisdom Roermond begin 2013 een opdracht aan (een projectgroep studenten van) de fa-culteit Facility Management in Heerlen. Het bisdom had behoefte aan een systematiek waarmee over het lot van leegstaande kerken – al dan niet al onttrokken aan de eredienst – kon worden beslist.

24 Nu een school, over 30 jaar een woning

Hoge leegstandspercentages van nieuwe kantoorcom-plexen, het versloppen van wijken en de vraag naar duurzaamheid, zijn issues die vragen om een andere kijk op het realiseren of revitaliseren van gebouwen. FMI in gesprek met Erick Wuestman en Steven de Haas, beiden van de Stichting Circulaire Economie, over hun toe-komstvisie.

En verder…30 Realisatie grootste kantoorpand: de Jubi-toren

34 Huisvestingsmanagement succesvol uitbesteden

41 Asset performance management

18

14

24

newDirections T. +31(0)70 338 75 79 | WWW.NEWDIRECTIONS.NL

newDirections een verzameling van mooie projecten en bijzondere mensen in de breedste zin van het facilitaire werkveld.

(On the movE)

OMDAT WE WERKEN ZOALS WE ZIJN, ZIJN WE GOED IN WAT WE DOEN

> > > > >

> > > > >

> > > > >

11022_ND_FMI_A4_Adv.indd 1 04-01-12 18:09

Consultants, eerlijk en verbonden

en u bent verantwoordelijk voor het welzijn van uw organisatie

Met eChte visie op naar een Masterplan voor ‘uw werken’

de projeCten waar je trots op bent

t. +31(0)70 338 75 79 | www.newdireCtions.nl

oMdat we werken zoals we zijn, zijn we goed in wat we doen

newdirections

newdirections een verzameling van mooie projecten en bijzondere mensen in de breedste zin van het facilitaire werkveld.

(On the move)

2N90D7_ND_adv_FMI_A4_consultants.indd 1 06-08-13 12:51

1514 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Van 33 kantoorlocaties, naar 4 kantoorlocaties in 2016. Bert Uyterlinde is bij de gemeente Rotter-dam gedelegeerd opdrachtgever voor een van de grootste huisvestingstransities die ooit in Neder-land heeft plaatsgevonden, die van de gemeente Rotterdam zelf. Daarbij vindt een reductie plaats

circa 60.000 vierkante meter. Van 140.000 vierkante meter nu, naar uiteindelijk 80.000 vierkante meter – waar plek moet zijn voor zo’n 8.000 fte Maar dat is niet enige. Naast de kantoorlocaties heeft de gemeente Rotterdam honderden zogeheten uitvoeringslocaties in gebruik, dit zijn panden met een loketfunctie, sportvoorzieningen en scholen maar ook locaties van de gemeente-lijke afvalorganisatie en stadsbeheer. En ook bij deze locaties wordt meer synergie, en daarmee reductie nagestreefd. Een megaproject.

Organisatorische ontwikkeling leidendEr zijn verschillende aanleidingen voor het project. Uyterlinde: ‘Het is niet zo dat enkele jaren geleden bewust de keuze is gemaakt om de huisvesting van de ge-meente te herzien. Wel maakt een aantal zaken het gewenst dat we ook onze huisvesting structureel en geïntegreerd benaderen.’ De gemeente Rotterdam is volgens Uyterlinde sterk in beweging. Voor de huisvesting is er een aantal drijvers. ‘Uiteindelijk is de belangrijkste drijver dat we 20 procent moeten besparen op de kosten van de gemeentelijke organisatie. Daarbij willen aan onze inwoners na-tuurlijk wel een kwalitatief goede dienstverlening blijven verlenen.’ Om deze doelstellingen te ondersteunen is de gemeentelijke organisatie sterk veranderd. In het verleden bestond de gemeentelijke organisatie uit zo’n 20 dien-sten. Diensten die gericht waren op hun eigen specialisme en daarbij erg autonoom waren in hun organisatie. Zo had elke dienst zijn eigen facilitaire organisatie, ICT-dienst en financiële afdeling. Er is nu gekozen voor een integrale benadering waarbij de dienstverlening in vijf clusters is samengebracht. Clusters waarin voor de burgers herkenbare dienstverlening is samengebracht, en die het de gemeente mogelijk moeten maken om beter om te gaan met veranderingen. De vijf clusters zijn: Stadsontwikkeling, Maatschappelijke Ontwikkeling, Stadsbeheer, Dienstver-lening en Werk en inkomen. De ontwikkeling naar deze clusters loopt voor een deel samen met een al eerder ingezette verandering naar het beter en slimmer organiseren van ondersteunende diensten. In plaats van dat elke dienst beschikt over eigen ondersteunende afde-

John DommerholtDe komende jaren krijgt bijna elke ambtenaar van de

gemeente Rotterdam een andere werkomgeving. Een

omvangrijk project dat niet alleen betrekking heeft op

de kantoorlocaties, maar ook op alle uitvoeringslocaties.

Herhuisvesting gemeente Rotterdam

Thema REAL ESTATE

Bert Uyterlinde, gedelegeerd opdrachtgever bij de gemeente Rotterdam©NFP Photography - Pieter Magielsen

1716 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Thema REAL ESTATE

> John Dommerholt is directeur Hospitality Consultants en hoofdredacteur van FMI.

bracht. ‘We zijn daardoor niet afhankelijk van tijd en ruimte die elders in de organisatie beschikbaar is, maar we kunnen in samenhang en efficiënt alle pro-cesstappen doorlopen. Er zijn korte lijnen en we kunnen daardoor snel schakelen. Nu betreft het nog vooral een projectorganisatie. Maar het lijkt logisch om in de toekomst op een zelfde wijze over de beheer-organisatie na te denken.’Beleid wordt centraal bepaald. Volgens Uyterlinde draagt dit enorm bij aan het succes van het project. ‘We hebben niet, zoals in het verleden, te maken met veel verschillende opdrachtgevers met allemaal hun eigen doelstellingen. Formeel hebben de clusters geen mandaat ten aanzien van budget en daarmee de keuze voor huisvesting. Natuurlijk stemmen we zorg-vuldig af, houden rekening met eisen en wensen die binnen de clusters leven. Maar uiteindelijk hebben we ook onze eigen verantwoordelijkheid. En dat be-tekent dat er keuzes gemaakt moeten worden. In een grote organisatie betekent dat ook dat we het niet iedereen naar de zin kunnen maken.’

Schuivende panelenVoor elk cluster wordt in het huisvestingsproject een businesscase opgesteld. De basis voor deze busines-scase vormt de organisatorische inrichting. Op basis hiervan wordt de huisvesting voor elk cluster ingere-geld. In de businesscase wordt rekening gehouden met de ontwikkeling in andere clusters en wordt een kwalitatieve en kwantitatieve afweging gemaakt.

Uiteindelijk wordt de businesscase door het college van B&W vastgesteld. Daarna vormt dit het vertrek-punt voor de verdere inrichting. Mede op basis van de businesscases is een omvangrijk schuifplan opgesteld. In dit schuifplan is de gehele transitie opgenomen om voor de kantoorlocaties van de huidige situatie toe te groeien naar de eindsituatie in 2016. Zo wordt nagestreefd om in 2014 nog maar vier kantoorlocaties in gebruik te hebben. Een lastig aspect daarbij is volgens Uyterlinde wel dat er nog steeds sprake is van ‘schuivende panelen’. De organi-satorische inrichting is nog niet uitgekristalliseerd en zal de komende jaren ook nog wel blijven veranderen. Dat betekent dat we continue bezig blijven om het schuifplan bij te stellen en voortdurend optimaliseren.’ Uyterlinde is er wel van overtuigd dat de gekozen benadering uiteindelijk veel voordelen oplevert. ‘Het huisvestingsproject vraagt nu grote investeringen. Maar de businesscase laat zien dat we vanaf 2021 structureel jaarlijks 30 tot 40 miljoen gaan besparen op onze huisvestingslasten. En dat is alleen nog maar voor onze kantoorlocaties.’ Uyterlinde voegt daar aan toe dat in deze besparing de vrijwel continue doorlo-pende kosten voor interne verbouwingen zoals dit gebruikelijk was nog niet zijn verwerkt. In zijn peri-ode als facility manager bij de Sociale Dienst was er bijvoorbeeld alleen al een projectenbureau van vijftien personen vrijwel continue bezig met het organiseren van allerhande interne aanpassingen om de huisves-ting aan te laten sluiten op de veranderende organi-satie. Sinds de nieuwe huisvesting is dit aantal interne aanpassingen vrijwel tot nul gereduceerd.

Tot slotUyterlinde realiseert zich dat gewerkt wordt aan een bijzonder project. Een project met veel consequenties. Niet alleen voor de organisatie en haar medewerkers, maar ook bijvoorbeeld voor de vastgoedmarkt in Rotterdam. Deze is, zoals in vrijwel alle steden in Nederland, slecht en de gemaakte keuzes van de ge-meente Rotterdam leidt op de korte termijn tot meer leegstand. Hierover zegt Uyterlinde dat dit een voortdurend dilemma is. Maar dat toch vooral wordt gekeken naar de verantwoordelijkheid die de gemeente heeft in het zorgvuldig omgaan met gemeenschapsgeld. ‘En als ik dan kijk naar wat het project oplevert in financiële zin, in de onderlinge samenwerking en uiteindelijk de dienstverlening voor onze burgers, dan maken we verstandige keuzes.’ fmi

lingen, is enige jaren geleden de keuze gemaakt om toe te werken naar shared service centra. Centrale afdelingen waarin voor de gehele organisatie de on-dersteuning op een gebied is samengebracht. ‘Een ontwikkeling die erg geholpen heeft bij het huisves-tingsproject dat we nu doorlopen,’ aldus Uyterlinde. ‘Zo beschikken we recent over een integraal ICT-systeem waarbij je op elke werkplek binnen de ge-meente kunt inloggen en bij je bestanden kunt. Vroeger, toen elke dienst zijn eigen ICT-dienst en oplossing had kon dat nog niet.’

PilotAls facility manager is Uyterlinde enkele jaren gele-den verantwoordelijk geweest voor de herhuisvesting van de gemeentelijke Sociale Dienst. Uyterlinde geeft aan dat dit traject de voorloper is geweest over het anders nadenken over huisvesting. Vanaf 2006 is bij deze dienst gewerkt aan het optimaliseren van de huisvesting. In enkele jaren is destijds terug gegaan van 40 naar een concentratie op 6 locaties, waarbij is gekozen voor het nieuwe werken. Medewerkers kregen niet meer de beschikking over een eigen werkplek, en konden in elke locatie hun werkzaam-heden verrichten. Met een flexfactor van 0,8 is uit-eindelijk toen al een eerste slag gemaakt in het re-duceren van het aantal vierkante meters. ‘Feitelijk is die standaard overgenomen als gemeentelijk beleid’, aldus Uyterlinde.De keuze voor het nieuwe werken is een van de as-pecten die bijdragen aan de reductie van het aantal benodigde vierkante meters. Bovendien zorgt het ervoor dat er flexibeler gebruik kan worden gemaakt van de huisvesting. Natuurlijk vindt niet iedereen het leuk, maar Uyterlinde ervaart beperkte weerstand. ‘Wat daarbij helpt is dat er binnen de gemeente sprake is van een urgentiebesef. Er is een financiële noodzaak om daadwerkelijk kosten te besparen. Maar in het project besteden we ook veel aandacht aan het voorbereiden van medewerkers op de andere manier van werken.’Om medewerkers voor te bereiden en te instrueren, is in een van de locaties een zogeheten proeftuin in-gericht. Als onderdeel van het introductieproces zijn medewerkers verplicht om hier minimaal één keer te komen werken en zodoende in de praktijk de nieuwe werkinrichting te ervaren. Verder besteden we veel tijd aan instructie en communicatie. Ook voeren we metingen uit om resultaten goed te kunnen volgen. Aandachtspunt is volgens Uyterlinde nog wel do-cumentaire informatievoorziening en documentair informatiemanagement. In de nieuwe huisvesting krijgen medewerkers nog de beschikking over een meter kastruimte. Maar in de praktijk wordt er nog veel gewerkt met papieren archief en intern ook nog wel met poststukken. Dit verandert natuurlijk snel, maar vraagt nog wel veel aandacht.

ClusterenUyterlinde benadrukt dat vooral ervaring is opgedaan binnen de kantooromgeving. Dat geldt voor de ge-meente Rotterdam, maar ook in het algemeen. ‘Het ontwikkelen van andere werkvormen en het flexibel

en gezamenlijk gebruik van kantooromgevingen, begint gemeengoed te worden. Voor uitvoeringslocaties merk ik dat er veel minder ervaring is. We moeten dat zelf ook nog proefondervindelijk gaan ervaren. ‘In bijvoorbeeld een cluster Stadsbeheer zijn activiteiten op het gebied van schoon-

maak, wegenbeheer, stadswachten en veiligheid sa-mengebracht. Op zich een logische clustering, maar we merken dat het voor de verschillende onderdelen nog wennen is om samen te werken. En daarbij is sprake van veel verschillende processen, dat maakt het niet eenvoudig om zaken op een locatie te integreren. Maar ook dat lukt. Zo is recent vastgesteld dat we voor dit cluster terug gaan van 66 naar 33 locaties.’

Integrale benaderingVoor het totale project is een projectteam samenge-steld van zo’n 15 personen. Uyterlinde vindt het van toegevoegde dat disciplines als ICT, vastgoed en fa-cilitair ook integraal in het projectteam zijn onderge-

‘Medewerkers moeten

HNW minimaal één keer

in de proeftuin proberen’

1918 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Thema REAL ESTATE

Vier mogelijke uitkomsten werden bepaald, namelijk: herbestemming (eventueel na verkoop), verkoop, sloop of gecontroleerd verval. Al doende stuitte de projectgroep op het vraagstuk van de aansprakelijk-heid voor (leegstaande) gebouwen. Vooral in geval van de keuze voor gecontroleerd verval levert een opstal immers aanzienlijke risico’s op. De centrale vraag bleek: Welke aansprakelijkheid dragen bisdom of parochie voor de kerken?

Onrechtmatig handelen of nalatenIn het algemeen geldt dat schade die te wijten is aan de schuld van een ander, ook door die ander vergoed moet worden. Dat is het wezen van de ‘onrechtma-tige daad’, en ligt verankerd in artikel 6:162 BW. Hier is sprake van schuldaansprakelijkheid, waarmee be-doeld wordt dat de benadeelde schuld aan die daad moet aantonen. Een behoorlijke bewijslast, die op de schouders van een benadeelde rust. Naast deze algemene aansprakelijkheid kennen wij in Nederland nog een aansprakelijkheid qualitate qua, wat betekent dat personen aansprakelijk kunnen zijn in de rol van (bijvoorbeeld) eigenaar. In artikel 6:174 BW, dat toeziet op de aansprakelijkheid voor opstallen, is bepaald dat de eigenaar (en vaak ook bezitter) van een opstal een bijzon-dere plicht heeft om deze opstal in goede staat te houden. En – wanneer zich door een gebrek in de opstal – schade voordoet, moet de eigenaar deze schade vergoeden.

de benadeelde een gebrek dan aantonen, en sterker nog: wat is eigenlijk een gebrek? Om met de eerste vraag te beginnen; op de bena-deelde rusten stelplicht en de bewijslast van een ge-brek. Meijers ging hier pragmatisch mee om; hij meende dat veelal het res ipsa loquitor zou gelden. In gewoon Nederlands: vanwege het enkele feit van de schade (instorting), zal de rechter het vermoeden hebben dat het om een gebrekkig gebouw ging. Tja, instortingen… maar andere ‘gebreken’ komen toch echt meer voor. De rechtbank Utrecht moest oordelen in de casus van een bestuurder A, die in een ondergrondse parkeer-garage in botsing komt met een betonnen paal. Een duidelijk gebrek van de parkeergarage, voert A aan, omdat er sprake was van stilstaand water aan het eind van de inrit. Nee, volgens de rechtbank, want A heeft niet aangetoond dat het om een gebrek gaat.

Wat is een gebrek?Bepalend is welke veiligheidseisen in de gegeven omstandigheden mogen worden gesteld. Natuurlijk betreft het dan ten eerste gedegen onderhoud, waar-mee tenminste wordt voldaan aan de wettelijke voorschriften. Maar volgens de Hoge Raad kan er, ook wanneer voldaan is aan de wettelijke veiligheids-voorschriften, sprake zijn van gebrekkigheid3. Ten tweede gaat het om veiligheidseisen in de gegeven omstandigheden. Begrijpelijk, want hoe zou het bis-dom anders om moeten gaan met de aansprakelijkheid voor kerken die gecontroleerd vervallen. Het kenmerk daarvan is immers dat er geen onderhoud gedaan wordt. Leegstand (en ander ‘gebruik’) wordt daarom bij die omstandigheden meegenomen. Kortom; van de eigenaar kunnen (veiligheids- of voorzorgs-)maatregelen worden gevergd, die sa-menhangen met de aard, de ligging en de bestem-ming van de opstal. Daarom speelt ook een even-tueel monumentaal karakter een rol. Daarover later meer. En leegstand is in deze zin zeker een bijzon-dere omstandigheid, hetgeen de rechtbank Rot-terdam ook erkent in een zaak rond een weigerach-tige opstalverzekeraar4.

Rennen door de gangIs een opstal bedoeld voor bijzondere activiteiten, dan moeten het ontwerp en de inrichting daarop zijn af-gestemd. En is een gebouw dus bijvoorbeeld bestemd – zoals het schoolgebouw van Hogeschool Zuyd – voor gebruik door een groot publiek, dan moeten de voorzorgsmaatregelen navenant groter zijn. Dat is trouwens ook de grondslag van veel wetgeving zoals de Arbo en het Bouwbesluit. Scholen zijn bijzondere gebouwen, en op de eigenaar rust ook een bijzondere zorgplicht. In juli 1960 loopt in Engeland – of rent, volgens anderen – de 12-jarige Lynn Reffell door de gangen van haar school en komt onzacht in aanraking met een – uit hout en gebrand-

Rob FensMet dank aan haar hoofdeconoom, Drs. Frank Hamers, formuleerde het

bisdom Roermond begin 2013 een opdracht aan (een projectgroep stu-

denten van) de faculteit Facility Management in Heerlen. Het bisdom had

behoefte aan systematiek waarmee over het lot van leegstaande kerken

– al dan niet al onttrokken aan de eredienst – kon worden beslist.

Aansprakelijk? Of aard van het gebouw?Aansprakelijkheid bij kerken en andere gebouwen

SchuldaansprakelijkheidIn artikel 6:174 BW is sprake van risicoaansprakelijk-heid. Kortweg wordt daarmee aangegeven dat schuld voor deze aansprakelijkheid niet nodig is. Of, in technische termen: de opstaleigenaar kan zich niet disculperen (ontbreken van schuld). Niet overal in Europa gaat de aansprakelijkheid van de opstaleige-naar overigens zo ver; in Duitsland gaat de wetgever bijvoorbeeld uit van schuldaansprakelijkheid met omgekeerde bewijslast. De ratio van deze risicoaansprakelijkheid is al bij de ontwerpers van ons wetboek terug te vinden. Een gebouw is bedoeld om een lange levensduur te hebben en de verantwoordelijken voor bijvoor-beeld een gebrekkige bouw zijn dan vaak moeilijk op te sporen. Volgens Meijers1 ligt het daarom voor de hand de benadeelde in staat te stellen ‘zich voor schadevergoeding te wenden tot de-gene tot wiens vermogen het bouwwerk behoort’. De Hoge Raad denkt daar trouwens, gegeven een tamelijk vaste jurisprudentie hetzelfde over2.

InstortingenEen gebrek of ‘een opstal die niet voldoet aan de eisen die men daaraan in de geven omstandigheden mag stellen’, is een vrijwel letterlijke weergave van de wet-tekst en de aansprakelijkheid ziet dus toe op ‘gebrek-kige opstallen’. Dat blijft raadselachtig, want: Hoe moet

Thema REAL ESTATE

schilderd glas bestaande – zwaaideur. De rechter overweegt of deze situatie (kinderen, een oud gebouw, zwaaideuren met glas) in redelijkheid veilig genoemd kan worden en neemt, na een ontkennend antwoord, de aansprakelijkheid van de eigenaar aan5.Dat lijkt de richting te zijn waarin het denken over artikel 6:174 BW gaat. In geval van kerken laat zich dat vertalen in beleidsregels voor leegstand. Dat begint met gedegen voorbereiding, in de zin dat onderdelen van het gebouw die een bijzonder gevaar vormen, kunnen worden verwijderd. En ja, gravity is a bitch, dus denken we aan de sloop van daken, waarmee de kans op vallende dakpannen vervalt. Denk verder aan bouwmaterialen die op zichzelf veel schade kunnen veroorzaken, zoals ruiten. En voor-zorgsmaatregelen om de toegang tot het perceel, en in het bijzonder de opstal zelf, te bemoeilijken. Hek-ken en sloten voldoen en maken ook duidelijk dat de eigenaar toegang onwenselijk en gevaarlijk vindt. Ten derde telt een gewaarschuwd mens voor twee en dan liggen waarschuwings- en verbodsborden voor de hand.

Beter oplettenDan nog kan er sprake zijn van schade. Maar, ten-minste in de rechterlijke macht, lijkt er sprake van begrip voor de goedwillende eigenaar en een nor-male risicoaanvaarding door de benadeelde. A bezoekt een sauna en glijdt uit over de ongeglazuurde tegels bij het zwembad, met schade tot gevolg. A spreekt de eigenaar aan, maar de rechtbank neemt aan dat door de sauna geen bijzonder gevaarlijke situatie in het leven is geroepen6. Interessanter is voor ons – toegegeven: in Frankrijk – een zaak rond historische kerkgebouwen. Een toerist was op bezoek in een slecht verlicht kerkgebouw en struikelde daarbij, met schade tot gevolg. De rechter nam geen aansprakelijkheid aan omdat de verlichting, de ongelijke plavuizen en dergelijke nu eenmaal tot de aard van dit soort gebouwen behoren. De bezoeker moet gewoon beter opletten. Leegstand van kerken en kantoren is helaas een teken van het leven in onze tijd en dat leven is niet zonder risico’s… fmi

> Mr. Drs. R.L. (Rob) Fens, coördinator Real Estate Management aan de faculteit Facility Management van Hogeschool Zuyd.

> 1T-M Parl.Gesch, p.7532Hr Amercentrale NJ 1975, 5093 ‘Hr Foekens/Naim NJ 2000,700 Zie ten aanzien van aansprakelijkheid voor een opstal terwijl er een vergunning bestond voor een bepaald handelen hiervoor Amercentrale

4RB Rotterdam LJN BY 05335Reffell v Surrey County Council (1964) ! WLR 3586RB Zwolle NJF 2007,183

Tijden veranderen … en de ontwikkelingen gaan snel.Nu brengt SALTO Systems toegangscontrole op een heel nieuw niveau!

Ons innovatieve Wireless online en Data-on-Card technologie zorgt voor een real time controle van wie, tot wat en waar en wanneer toegang heeft. Een effectieve en betrouwbare oplossing voor uw mechanische sleutel problemen, betaalbaar en eenvoudig in beheer en installatie.

Verhoog uw veiligheid en toegangscontrole! Ontdek de nieuwe mogelijkheden in ons assortiment.

SALTO Systems BVKraanspoor 48, NL-1033 SE Amsterdam, Nederland

Tel.: +32 206 353 100 - Fax: +32 206 353 109

info.nl@saltosystems.com - www.saltosystems.nl

Elektronische beslagen

IP Deur ControllersElektronische cilinders Kastsloten

Ontdek de toekomst in toegangscontrole

Overal waar mensen werken, recreëren of verblijven willen we het klimaat naar onze

hand zetten. Dit bepaalt immers sterk ons gevoel van welbevinden. En dat kan.

Met airconditioning zijn we in staat om ons eigen binnenklimaat te creëren.

Lekker warm voor de één. Heerlijk koel voor de ander. Carrier is ‘s werelds grootste

klimaatexpert. Als uitvinders van de airconditioning zijn we altijd een stap verder in

technologie, om u in iedere situatie de optimale oplossing te bieden. Dus, voor élke

klimaatoplossing: turn to the experts. Carrier Airconditioning. Do you turn?

T (071) 341 71 11, www.carrier.nl/klimaatoplossingen

turn to the experts

We vinden altijd deoptimale klimaatoplossing

125car Adv190x135 Optimale.indd 1 23-04-13 09:07 21fmi 9 - 2013

Ze behoren ongetwijfeld tot de be-kendste kantoorgebouwen van Ne-derland: Triport 1, 2 en 3 op Schiphol. Eigenaar is Schiphol Real Estate, dat de panden beheert en verhuurt. Port-folio Manager Jan Eerkens: “De be-drijven die hier kantoorruimte huren, zoeken een representatief visite-kaartje. Ze verwachten een stijlvolle uitstraling en hoge kwaliteit.” De ge-bouwen uit 1996 waren inmiddels wat gedateerd en in combinatie met de moeilijke markt op dit moment, be-sloot Schiphol Real Estate tot een grootschalige herontwikkeling van het Triport complex. Eerkens: “In feite komen de ontwikkelingen in de markt erop neer dat we meer kwaliteit moe-

ten bieden voor hetzelfde huurniveau. Huurders hebben tegenwoordig een ruime keuze in hun huisvesting en zijn veeleisend, zeker als het om een toplocatie als Schiphol gaat.”Er wordt onder andere een nieuwe entree gebouwd, er komt een fraai Atrium en ook de gevel van het com-plex werd bij de herontwikkeling betrokken: de groene panelen moes-ten zwart worden. De architect stelde voor de mogelijkheden van folie te onderzoeken: “Een heel nieuwe gevel was financieel geen optie,” aldus Eerkens. “We hebben ook nog geke-ken of we de groene panelen konden vervangen door nieuwe panelen, maar folie bleek uiteindelijk de meest

duurzame oplossing en bovendien snel toepasbaar.”

VertrouwenIn totaal moest er ongeveer 4.000 m2 gevel worden voorzien van zwarte folie. Een fikse klus dus, met boven-dien grote consequenties voor de uitstraling van het pand. Twee partijen, waaronder System-Line monteerden daarom eerst een proefvlak. System-Line gebruikte 3M Window Frame Film SC8181in matzwart. “We hebben de proefopdrachten betaald,” vertelt Eerkens, “zodat we ons vrij voelden om te kiezen voor de leverancier en de folie die ons het beste bevielen.” Drie aspecten waren voor hem van

belang bij zijn afweging: de duur-zaamheid, uitstraling en garantie. Uiteindelijk kreeg 3M Window Frame Film de voorkeur, “want dat had toch een robuustere kwaliteit,” consta-teerde Eerkens. Bovendien gaven de garantiebepalingen een veilig gevoel: “We hebben met System-Line en 3M goede afspraken kunnen maken over de garantie. Je merkt dan dat er een grote organisatie achter zit en dat eventuele problemen gewoon profes-sioneel zullen worden opgelost. Dat gaf ons veel vertrouwen.” Ook de samenwerking en projectbe-geleiding verliepen uitstekend vindt Eerkens: “Zowel vanuit System-Line als vanuit 3M Nederland was de be-

geleiding heel vriendelijk en klantge-richt. Zo is er in dezelfde productie-batch extra folie geproduceerd. Mochten we in de toekomst folie moeten vervangen, dan is er geen kleurverschil. Dat zijn dingen waaraan wij zelf niet denken, maar die wel belangrijk zijn.”

MarketingtoolZijn de verbouwing van de entree en de bouw van het Atrium nog in volle gang, de restyling van de gevel ging aanmerkelijk sneller: “De montage is in mei gestart en is inmiddels klaar.” Het montageproces bleek overigens onverwachte marketingmogelijkheden te bieden ontdekte Eerkens: “Triport

krijgt een nieuwe naam: ‘The Base’. We hebben de folie in eerste instantie zo op de gevelpanelen gemonteerd dat de nieuwe naam gedurende een paar weken te lezen was vanaf de A4. En dat was een succes: veel automo-bilisten hebben het gezien!” Terugkijkend is Eerkens erg tevreden over het eindresultaat: “Het gebouw heeft een compleet nieuwe, moderne uitstraling gekregen. Dat helpt ons beslist bij het realiseren van nieuwe huurtransacties.”

Wilt u meer weten over facilitaire oplossingen van 3M? Ga naar www.3m.nl/architect

Triport 3 krijgt een moderne, strakke gevelNieuw uiterlijk helpt bij het vinden van nieuwe huurders!

advertorial

FMI9 Advertorial 3M.indd Alle pagina's 28-08-13 13:46

2524 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Thema REAL ESTATE

Bij multifunctioneel bouwen is het uitgangspunt niet het gebouw, maar de activiteiten die erin plaatsvinden. Erick Wuestman (directeur Vaxa en voorzitter Stichting Circulaire Economie) en Steven de Haas (partner bij Valuesupport) zijn beiden nauw betrokken bij de Stichting Circulaire Econo-

mie (SCE). ‘De aandacht dient niet te gaan naar multifunctioneel bouwen, maar naar de functionaliteit van accommodaties’, zegt Wuestman. De Haas vult aan: ‘Waar het bij een gebouw gaat om het stapelen van stenen gaat het bij een accommodatie om de activiteiten die daarin plaatsvinden. Het ontwerp en de structuur van een gebouw moeten zodanig zijn dat het diverse activiteiten kan accommoderen.’Wuestman vervolgt: ‘Hiermee belanden we ook gelijk bij de koppeling tussen de SCE en het verantwoord bouwen van nieuwe accommodaties. Daar waar men tot op de dag van vandaag handelt in de volgorde zoals bij aanbestedingen: Design, Build, Finance, Maintenance en Operate – DBFMO – wil de SCE juist de omgekeerde versie, namelijk OMFBD, promoten. Dat betekent dat je eerst aan de FM’er vraagt welke operations er voor de komende decennia nodig zijn; vervolgens krijgt onderhouden alle aandacht – hoe willen we dit op niveau houden en blijft het kostentechnisch interessant?; dan ga je om tafel met de bouwer en tot slot krijgt een designer de taak een gebouw te ontwerpen dat aansluit bij alle opgehaalde eisen en wensen. Zo ontstaat een gebouw dat mee kan ontwikkelen met de gevraagde prestaties voor de komende veertig of wel-licht wel honderd jaar.’

Drie niveausOm meer duidelijkheid te geven in de terminologie rondom multifunctionaliteit in gebouwen, geeft Wuestman aan dat er vanuit de circulaire-economiegedachte drie niveaus zijn. Wuestman: ‘Allereerst is er de term “multifunctionele accommodaties” waarbij je kunt denken aan brede scholen – onderwijs gecombineerd met neven-functies als cultuur, zorg, wonen- en/of buurthuisfuncties, buurthuizen en kulturhus-accommodaties in combinatie met en zorg-, woon- en/of recreatievoorzieningen. ‘Vervolgens is er het “meervoudig ruimtegebruik”; gestapelde lagen met uiteen-lopende functies zoals ondergrondse parkeergarages met daarboven woonlagen en werktorens. Een ander voorbeeld zijn de studies naar meerlaagsheid waarbij

Erik Ernst

Hoge leegstandspercentages van nieuwe kantoorcom-

plexen, het versloppen van wijken en de vraag naar

duurzaamheid, zijn issues die vragen om een andere

kijk op het realiseren of revitaliseren van gebouwen.

FMI in gesprek met Erick Wuestman en Steven de Haas,

beiden van de Stichting Circulaire Economie, over hun

toekomstvisie.

Nu een school, over 30 jaar een woningMultifunctioneel bouwen – de toekomst?

Steven de Haas (l) en Erick WuestmanFoto’s: ©NFP Photography - Marijn van Rij

2726 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Thema REAL ESTATE Thema REAL ESTATE

‘Architecten hebben zich

vooral de verschijningsvorm

toegeëigend’

‘Zorg dat je grondstoffen een

hoge restwaarde houden’

tussen twee of meer bestaande wolkenkrabbers nieuwe tussenvloeren met bijvoorbeeld een compleet park op grote hoogte gerealiseerd worden. ‘De derde term is “herfunctioneerbare gebouwen”, zoals schoolwoningen waarbij primair onderwijslo-kalen in een nieuwbouwwijk na vijftien jaar worden omgebouwd tot woningen, een kunstdepot dat na verloop van tijd omgebouwd kan worden tot grote koelcel, en een kantoorcomplex dat na een jaar of dertig een functie van hotel of wonen krijgt. Dat laatste voorbeeld is natuurlijk het meest relevant voor de FM’er.’SCE heeft aan deze drie niveaus de volgende ontwerp-voorwaarden verbonden: • Flexibel en aanpasbaar bo uwen. ‘Mecano’-onder-

delen aan- en afklikbaar waardoor een gebouw lang in de basisfunctie kan voorzien.

• Herfunctioneerbaar ontwerpen. Nieuwe functie(s) kunnen toekennen aan het gebouw of gebouwon-derdelen. Bij het ontwerp al de her-functie in ogenschouw nemen en potentiële vervolggebruikers betrekken bij het Programma van Prestatie.

• Componenten (wanden, kozijnen, en/of complete samengestelde onderdelen) re-usable laten zijn en daar bij het ontwerp rekening mee houden.

• Zorgen dat je grondstoffen gebruikt die een hoge restwaarde houden. (Staalconstructies in plaats van beton bijvoorbeeld omdat staal eenvoudiger is te demonteren, terug te nemen is en een eer-steklas nieuw leven kan beginnen. Bij beton is een beter tweede leven nauwelijks mogelijk en financieel niet erg interessant.)

ExploitatieDe Haas: ‘Uitgezonderd de meerjarenonderhouds-plannen is de gemiddelde FM’er gewend om de faci-litaire exploitatiebegroting voor maximaal één jaar te maken waarbij investeringen over drie tot vijf jaar in de afschrijvingskosten terugkomen. Vanuit de circu-laire-economiegedachte zou het veel beter zijn om investeringen om te zetten naar langdurige prestatie-contracten waarbij het niet zo hoeft te zijn dat je ei-genaar wordt van producten en materialen, maar dat je voor langere termijn een contract afsluit met een leverancier voor het gebruik van die producten en materialen. Deze moeten dan tevens aan een presta-tiestandaard voldoen.’ Wuestman vult hierop aan: ‘Neem bijvoorbeeld de vloerbedekking: in een normaal programma van eisen staat nu een type, uit welke materialen het moet bestaan en hoe het er uit moet zien. Wij propageren nu dat je beter de te leveren prestatie kunt omschrijven. De vloerbedekking blijft dan in eigendom van de leverancier, die met een plan komt voor het behalen van deze prestatie en daarvoor een fee berekent. ‘Op deze manier blijft de leverancier verantwoordelijk

voor de kwaliteit, de hygiëne en de levensduur. En daarmee ervaart hij zelf de prikkels om een beter rendement te halen door met hoogwaardige duur-zame oplossingen te werken. Daar zit zijn winst als hij dat slim aanpakt. De op-drachtgever houdt de leve-rancier scherp door regelma-tig de prestaties te controle-ren en te bespreken.‘Omdat je het hier hebt over een totaal ander verdien-model, gaat deze manier van werken gevolgen krij-gen voor de inkoopproces-sen en bijbehorende aanbe-stedingen. Wat de SCE betreft gaat het helemaal deze kant op. FM’ers én de samenleving hebben er veel bij te winnen.’

Gevolgen voor FMDe Haas: ‘De grootste verandering voor de FM’er is dat hij gaat nadenken over de functionaliteiten over langere termijn. En dat hoeft niet alleen voor de huidige gebruiker te zijn, dat kan ook voor gebruikers zijn die later hun intrek nemen. De FM’er zal nadruk-kelijker zijn toegevoegde waarde op het gebied van functionele mogelijkheden moeten gaan inbrengen. Het ontwerp, de structuur en de faciliteiten van een gebouw moeten met inbreng van de kennis en kunde van de FM’er dusdanig zijn dat het gebouw lang mee kan of eenvoudig in gebruik kan worden genomen voor een ander doel. ‘Ook de betrokkenheid van de FM’er bij de keuze van materialen en inrichting van ruimten, is van belang voor zowel de exploitatie als voor veranderbaarheid van een gebouw. Nadenken over recycling van het materiaal of het terugbrengen naar de oorspronkelijk vorm horen daar ook bij.’De Haas vervolgt: ‘De kans is groot dat de FM’er niet meer direct gekoppeld zal zijn aan de organisatie die gebruik gaat maken van het pand, maar dat hij in

> Erik Ernst is facilitair professional bij Asseveratio en lid van de redactiecommissie van FMI.

> Facts• Er staat 8 miljoen vierkante meter kantooroppervlak leeg• Dat is ruim 14,5 procent van de voorraad kantoren• Nederland heeft het hoogste percentage leegstaande

kantoren van Europa• De rijksoverheid gaat van 130 terug naar 70 locaties• We gaan naar minder vierkante meter per medewerker• Plaats- en tijdonafhankelijk kunnen werken zet door. • Leegstand zal toenemen in kantoren en winkelpanden.• Nieuw bouwen wordt een uitzondering.

Hergebruik wordt de regel. • Renovatie en herbestemmingen wordt de kurk

voor de bouwwereld.

dienst komt van de “nieuwe” projectontwikkelaars. Grote bedrijven zullen wel altijd FM’ers in dienst hebben, maar die zullen steeds meer de rol van regie-voerder krijgen. Daarbij houden zij zich vooral bezig met de regie op de operatie en veel minder met bouwtechnische zaken. ‘Dat betekent dat er, naast de regievoerende FM’er ook een nieuwe lichting facility adviseurs opgeleid moet gaan worden met andere competenties, zoals grote affiniteit met de verschillende ontwerpwerk-velden- en beroepsgroepen, het kunnen leggen van verbindingen, een degelijke ontwerp- en materiaal-kennis, en financieel inzicht op de operatie voor de lange termijn. Hij moet uiteindelijk het pand kunnen overdragen aan de gebruikers – soms aan een regie-voerende FM’er – en op termijn ook aan mogelijke nieuwe gebruikers.’De Haas geeft aan dat hij wel een spanning ziet ontstaan. ‘Waarom zou de architect nu niet in staat kunnen zijn om zich te verplaatsen in de functio-naliteiten van een gebouw, nu en op lange termijn; en waarom zou de FM’er dat wel kunnen? Feitelijk moet je als architect ook de klant goed kennen en je een voorstelling maken over de toekomst.’

ArchitectenDe Haas: ‘De facilitair adviseur zou vanaf het ontwerp gelijk op moeten trekken met de architect. Samen moeten ze in contact staan met de opdrachtgever of de ontwikkelaar om ervoor te zorgen dat er een toekomst-bestendige kwalitatieve en multifunctionele omgeving

wordt ontworpen. Het toekomstbestendig huisvesten gaat dus over functies als wonen, werken, produceren gesegmenteerd, gecombineerd of veranderbaar naar een nieuwe functie/gebruiker. Dit geldt zowel voor de hardware – het gebouw en interieur – als voor de software – de diensten, faciliteiten. ‘Dit vraagt om initieel om een hogere investering, dan die in een omgeving die maar één functie toelaat, maar op lange termijn – meer dan dertig jaar – wordt deze in-vestering terugverdiend doordat het gebouw toe-komstbestendig blijkt te zijn.’  Wuestman haakt hierop in: ‘Architecten hebben zich toch vooral de materialen en de verschijningsvorm toege-eigend. En hoewel architec-ten wel hun best doen, echte dienstbaarheid zit er bij de meeste architecten niet in. Interieurarchitecten hebben wel meer oog voor func-tionaliteit. De FM’er is er voor de functionaliteit, dus als die zich verplaatst in “Wat vraagt de klant?” dan zou hij de eerste kunnen zijn die weet welke kwalitei-ten er nodig zijn voor het pand, voor nu en in de toekomst.’ fmi

Facilitaire loopbaan van…

29fmi 9 - 2013

Naam:

Mirjam Schokker

Huidige functie:

Regionaal account manager

NS Stations Beheerbedrijf

Wilde vroeger worden:

Privédetective

Als regionaal account manager bij NS Stations Beheerbedrijf is Mirjam Schokker verantwoordelijk voor 57 treinstations in de regio Randstad Zuid. Schokker startte haar carrière in het hotelwezen en volgde daarvoor een opleiding aan de Hotel-school in Den Haag. Schokker: ‘Ik wilde graag met mensen werken in een dynamische omgeving. Ook trok het internationale karakter van deze branche mij aan. Ik woonde als kind met mijn ouders in Amerika en Japan, waardoor ik in aanraking kwam met verschillende culturen. Dit – samen met mijn werkervaring tijdens een bijbaan in een hotel – maakte dat ik voor de hotelschool koos.’Achttien jaar werkte Schokker in verschillende Hilton-hotels in Europa, Azië en Amerika. Ze startte in de food and beverage en eindigde in Stockholm als directeur revenue management (het zo gunstig mogelijk aanbieden en verkopen van hotelkamers met gebruik van forecasting en his-torische gegevens en het aanpassen van de juiste prijs op het juiste moment, red.) van Noord-Europa. ‘Ik heb mij in die tijd zeven talen eigen gemaakt.’Na het behalen van haar MBA-diploma, koos ze bewust voor een compleet andere omgeving: de non-profitsector. Hospitality was ook hier belang-rijk, in een organisatie waar ze met jongeren werkte. Schokker: ‘Dit was mijn eerste ervaring in Nederland. Later, in 2011, ging ik naar de NS. Hier kreeg ik de kans om mijn ervaring in een nieuwe omgeving in de praktijk te brengen. Bovendien had ik behoefte om me op één plek te vestigen. Toen ik voor het Hilton werkte zat ik bijna dagelijks in het vliegtuig; nu is het verste dat ik reis tussen Rotterdam en Utrecht en slaap ik elke dag thuis.’Bij NS kreeg Schokker een facilitaire functie. ‘Er zijn veel overeenkomsten tussen hotelmanagement en facility management bij NS. In hotels is de ho-telgast belangrijk, bij NS de treinreiziger. Daarbij is dit net als de hotellerie een afwisselend vakge-bied. In zo’n omgeving ben ik het gelukkigst, constant in contact met mensen. Facility manage-ment past perfect bij mij.’Over tien jaar is Schokker wat haar betreft dan ook nog steeds werkzaam in het vak: ‘Ik wil me blijven ontwikkelen, topkwaliteit aanleveren en klanten bedienen. Waarschijnlijk heeft mijn werk in de toekomst weer een internationaal karakter omdat ik het contact met verschillende culturen niet wil verliezen.’

Foto

: ©N

FP Ph

oto

grap

hy - M

arijn van Rij

3130 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

‘Door de hoogte van het

pand werd extreme

druk gelegd op de liften’

Thema REAL ESTATE

4.000 bureaus, 1450 rode-, 1450 blauwe- en 655 gele bureaustoelen, 88 shredders, 82 vergaderzalen, 4 skylobby’s, 429 toiletten, 164 brandblussers, 21.000 stuks bestek, 8.000 stuks glas, 4.200 zwenkarmen, 500 kasten, 78 papiervernietigers en 2.000 kapstokken. Dit is slechts een klein deel van de opgave waar Pro-jectdirectie Nieuwbouw voor stond bij de realisatie van het grootste kantoorpand van Nederland: het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks-relaties en het Ministerie van Veiligheid & Justitie.

De skyline van Den Haag is sinds het bereiken van het hoogste punt in 2011 rigou-reus veranderd. Tussen het nieuwe Centraal Station en het Spuiplein midden in het centrum, is een gebouw met twee torens uit de grond verrezen. Het gebouw is 140 meter hoog, bevat 41 bouw-lagen en het totale bruto

vloeroppervlak is 131.583 vierkante meter. Het project is in december 2012 opgeleverd en de me-dewerkers van de beide ministeries zijn in de eerste helft van 2013 verhuisd.

Projectorganisatie Het doel van de projectorganisatie was om in opdracht van de ministeries nieuwe huisvesting te realiseren. De opdracht luidde ‘realisatie van een werkend ge-bouw tot en met de verhuizing’. Een projectteam van ongeveer dertig medewerkers, ieder met zijn of haar eigen specialisatie en expertise, heeft hieraan gewerkt. De projectorganisatie heeft hiervoor met nog veel andere partijen samengewerkt. Zo waren er de toe-komstige eigenaar van het gebouw, de Rijksgebou-wendienst, een aannemer, een architect, de facilitaire beheerorganisatie FMHaaglanden en op verschil-lende deelonderwerpen verantwoordelijke vertegen-woordigers van de toekomstige gebruikers en de beide ministeries die tevens opdrachtgever waren. Om het beheersbaar te houden, is de projectorgani-satie – gezien de omvang en complexiteit van het project – georganiseerd in werkgroepen. De werk-zaamheden van de werkgroepen zijn gecoördineerd in een projectoverleg waar besluitvorming tot stand

kwam. De belangrijkste binnen de projectorganisatie goedgekeurde besluiten werden nog voorgelegd aan de opdrachtgever. De werkgroep kon vervolgens overgaan tot uitvoering.

WerkgroepenElke werkgroep had zijn eigen aandachtsgebied. Er zijn in totaal zo’n vijftien werkgroepen actief geweest. Te denken valt aan de werkgroepen met aandachts-gebieden facilities, inhuizen, verhuizen, kantoorin-richting, beveiliging, ICT. Elke werkgroep was gericht op proces óf gericht op inhoud. De op inhoud gerichte werkgroepen zorgden voor realisatie van een gebruikersvoorziening of eindproduct. De op proces gerichte werkgroepen ondersteunden hierbij op het gebied van onder an-dere inkoop, financiën, logistiek en planning. Om duidelijk te maken hoe de verschillende werk-groepen zich binnen de projectstructuur tot elkaar verhielden, komt in dit artikel de oplevering van een willekeurige kantoorverdieping aan de orde.

De kantoorverdieping Voor de indeling van een kantoorverdieping hebben verschillende werkgroepen een bijdrage geleverd. De indelingsplannen en de keuze voor meubilair zijn gemaakt door de werkgroep Kantoorinrichting, de faciliteiten zijn bedacht en geleverd door de werkgroep Facilities en in samenwerking met de werkgroep ICT is de kantoorautomatisering geleverd en geïnstalleerd.Daarnaast waren er werkgroepen betrokken voor communicatie, beveiliging voor het sleutelplan en catering voor levering van koffieautomaten. De taak van de werkgroepen was steeds om een bijdrage te leveren aan de gewenste werkomgeving, om de doel-stellingen op het gebied van efficiëntie en de manier van werken te realiseren.

Papiervernietiger Om alle activiteiten goed op elkaar af te stemmen, is een integrale planning opgesteld. Vanuit de proces-gerichte werkgroep Inhuizen – verantwoordelijk voor het fysiek naar binnen brengen van materiaal en het inrichten van het gebouw – is gestuurd op mijl-palen, zodat er op tijd werd ingekocht, besteld en geleverd. De afstemming tussen werkgroepen wordt

Marije van der Zande en Barbera van Schaik-Van Schuppen

Van het realiseren van het gebouw, tot en met de inhuizing van de minis-

teries BZK en VenJ; Projectdirectie Nieuwbouw had de opdracht om te

zorgen voor een compleet werkend gebouw. Hoe de werkgroepen binnen

de projectorganisatie samenwerkten, wordt duidelijk aan de hand van de

inrichting van een verdieping, en de plaatsing van papiervernietigers in

het bijzonder.

‘ Dankzij een transport-route liep niemand elkaar in de weg’Realisatie grootste kantoorpand: sturen op inhoud en proces

33fmi 9 - 2013

Thema REAL ESTATE

> Marije van der Zande en ir. Barbera van Schaik-Van Schuppen zijn beiden adviseur Huisvesting en Facility Management en werkzaam bij Twynstra Gudde Adviseurs en managers.

duidelijk met het voorbeeld van papiervernietigers. De werkgroep Facilities heeft geadviseerd één papier-vernietiger per verdieping te plaatsen. Na goedkeuring van dit uitgangspunt is de werkgroep aan de slag gegaan met het inkopen, bestellen en de voorbereiding van de levering van de papiervernietiger. De werk-groepen Facilities en Inhuizen hebben hiervoor sa-mengewerkt. Met de werkgroep Facilities zijn onder andere afspraken vastgelegd over aantal, specificaties en kwaliteit. De leverancier is door de werkgroep Inhuizen geïnstrueerd over logistieke uitgangspunten, spelregels en bovenal de planning. De planning was leidend. De leverancier is betrokken in de voorbereiding van het logistieke proces, hiervoor werden onder andere informatiebij-eenkomsten georganiseerd waarin logistieke knelpunten werden besproken. Het uitvoeren van het logistieke proces was een enorme uitdaging omdat goederen het gebouw werden binnengebracht, nog voordat de aannemer het gebouw had opgeleverd. De papiervernietigers zijn geleverd en gemonteerd in een pand waar nog volop gebouwd en gewerkt werd. Alleen binnen de voorwaarden van de aannemer - onder andere per periode beschikbaar gestelde verdiepingen en aanvoer alleen in de avond-uren - mochten de goederen worden aangevoerd.

TransportrouteGezien de omvang van het project, circa veertig leve-ranciers en levering van gebruikersvoorzieningen voor een zeer groot vloeroppervlak, was het essentieel om strak op het logistieke proces te sturen. Het vloerop-pervlak is zo groot door de enorme hoogte (totaal 36 kantoorverdiepingen) van het gebouw. Op de begane grond is echter een beperkte ruimte beschikbaar voor het laden, lossen en het vervoeren van goederen. Alle goe-deren gingen daarom via een vaste, vooraf opgelegde, transportroute zodat niemand elkaar in de weg liep. Door de hoogte van het pand werd extreme druk gelegd op de liften, terwijl nog niet alle liften opgele-verd waren en dus ook niet ingezet konden worden.

Vandaar dat ook hierover vooraf afspraken zijn ge-maakt met de aannemer en de leveranciers. De gedetailleerde planning stond continu centraal voor zowel de op inhoud gerichte werkgroep, voor de leveranciers als voor de op proces gerichte werkgroe-pen. Alle activiteiten van betrokken partijen kwamen hierin samen zodat centraal gecoördineerd en tijdig bijgestuurd kon worden. Op het moment van levering werd de leverancier begeleid door het inhuisteam om ervoor te zorgen dat eenieder zich aan de afspraken hield en bij de uitvoering daarvan te allen tijde gehol-pen en ondersteund kon worden. Het inhuisteam bestond uit verkeersregelaars en floormanagers die de leverancier begeleidden.

Succesfactoren Scheiding van inhoud en proces is bij dit omvang-rijke project een succes gebleken. De werkgroep Fa-cilities kon zich volledig toeleggen op de inventarisa-tie van de klantwens en de uitwerking tot het product dat past in het totaalconcept. Terwijl de werkgroep Inhuizen zich bezig kon houden met de zeer complexe logistieke begeleiding in en rondom het gebouw. Doordat de werkgroepen onderling intensief contact hadden, kon iedereen zich toeleggen op zijn of haar eigen expertisegebied. Momenteel is het proces op een kantelpunt aange-komen waarbij de projectorganisatie haar werkzaam-heden afbouwt en overdraagt aan de beheerorgani-saties. Na de in- en verhuizing van gebruikersvoor-zieningen, circa 5.000 medewerkers en de oplevering van een werkend gebouw, heeft de projectorganisa-tie haar taak volbracht en een uniek eindresultaat behaald: de realisatie van het grootste kantoorpand van Nederland. fmi

Communiceren, informeren en presenteren zijn onmisbaar. Zeker in zakelijke en institutionele organisaties. Slimme audiovisuele & ICT oplossingen dragen bij aan de verbetering, versoepeling enversnelling van informatieoverdracht, zodat organisaties als de uwe professioneler kunnen werken én beter gefundeerde beslissingen kunnen nemen. Tegen minder kosten!

Als marktleider realiseert BIS ieder type ruimte binnen iedere organisatie. Van receptieruimte tot high-end boardroom en van regieruimte tot trainingsruimte. Zo’n 5.000 ruimtes per jaar. Voor al uw wensen hebben wij een oplossing. En mocht er nog geen oplossing zijn, dan zorgen wij dat er toch een oplossing komt.

In onze aanpak geven wij écht inhoud aan het begrip totaalleverancier. Wij verzorgen het advies, ontwerp, realisatie én het onderhoud. U bent van A tot Z ontzorgd. Naast het brede portfolio oplossingen en services (zie rechts) gaat u naar BIS voor de BIS VisionLine, prachtig ontworpen meubilair met AV & ICT integratie voor de optimale vergaderbeleving.

De BIS oplossingen ontstaan door de slimme combinatie van specifi eke kennis en vaardigheden met veelzijdige en kwalitatief hoogwaardige producten, zodat ze garant staan voor optimale kwaliteit, functionaliteit en gebruikersgemak. Uw mogelijkheden reiken alsmaar verder.

Amsterdam, Eindhoven, Ridderkerk - www.bis.nl - (+31) 0180 486777Mechelen - www.bis.be - (+32) 015/287.487

Effi ciency & Kostenbesparing met slimme Audiovisuele oplossingen?

BIS maakt het mogelijk.

Informatiedistributie

indrukwekkende Interieurontwerpen

Hoogwaardige Huuroplossingen

Overtuigende AV producties

Videoconference A-merk AV producten

Maximaal profi teren van de kracht van AV?

BIS VisionLine, meubilair met visie Laat BIS ook uw audiovisuele oplossingen en ruimtes realiseren!Bel: 0180 – 486777 of ga naar onze website.

3534 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Thema REAL ESTATE

Er zijn veel voordelen te bedenken om over te gaan tot het uitbesteden van de huisvestingsmanagementac-tiviteiten. In bijna de helft van de gevallen zal kosten-besparing een veel gehoord argument zijn. Daarnaast het verhogen van de focus op strategische doelen, het flexibiliseren van de kostenstructuur en de toegang tot expertise. Maar door het binnenhalen van een gespecialiseerde dienstverlener, zorgt u er ook voor dat u uw investeringen (in de eigen organisatie) kunt beperken, kwaliteit kunt verhogen en zelfs innovatie kunt stimuleren (figuur 1). Evengoed zijn er risico’s te bedenken: het gevoel controle te verliezen, verlies van specifieke organisa-tiekennis en het ontbreken van de loyaliteit en het vertrouwde van de eigen medewerkers. Het outsourcen van huisvestingsmanagement wijkt op een aantal zaken af van het uitbesteden van de meeste andere diensten. Vastgoed is vaak een essen-tieel onderdeel van de bedrijfsvoering of het product zelf en het vastgoed is een heterogeen goed dat zich bevindt op een niet-transparante markt. Tegelijkertijd is het een van de grootste kostenposten voor een or-ganisatie. Een voordeel van deze specifieke outsour-cing is dat men via de externe partij inzicht krijgt in de ondoorzichtige markt en de specifieke kansen die dat biedt. Vanuit de interne organisatie is dat praktisch onmogelijk.Daarnaast zullen veel huisvestingsmanagers herken-nen dat aandacht wordt opgeëist door dagelijkse operationele aangelegenheden, waardoor de strategi-

Leon van Leersum en Jan Pieter Klep

In de huidige recessie vragen veel organisaties zich af: Wat is onze

kerntaak? En: Welke zaken kunnen extern – en daarmee wellicht efficiën-

ter – worden uitgevoerd? Beveiliging, schoonmaak en ICT zijn bekende

voorbeelden, maar waarom niet de zorg voor het vastgoed – de huisves-

tingsorganisatie – uitbesteden?

Huisvestingsmanagement succesvol uitbesteden

sche doelen op de achtergrond raakt. Outsourcing is de uitgelezen kans om de handen vrij te maken voor het ‘belangrijke werk’.

Doel outsourcenWat is uw motief om over te gaan tot outsourcing? Allereerst is het van belang om duidelijk het doel voor ogen te hebben. Wat wilt u precies met het uitbesteden bereiken? Op welke manier moeten de prestaties van de dienstverlener aan de organisatiedoelstellingen bijdragen? Het scheppen van de juiste verwachting is niet alleen relevant voor de latere relatie tussen dienst-verlener en klant, maar ook voor die van de stakehol-ders binnen de eigen organisatie. Bovendien zal het u helpen bij het juist structureren van de uitvraag.Operationele taken zijn doorgaans goed uit te beste-den, doordat deze processen en taken vrij concreet en herkenbaar zijn. Op tactisch- en strategisch niveau ligt dat genuanceerder: immers, het gaat om het vertalen van strategische organisatiedoelstellingen via werkverdeling en prioritering naar werkorders en vice versa (tabel 1). De processen die hieraan ten grondslag liggen, dienen goed vastgelegd te worden: Wie beslist waarover en wie is betrokken? Pas als deze rollen en verantwoordelijkheden goed in kaart zijn gebracht, is duidelijk welke delen kunnen worden uitbesteed en welke delen in huis blijven.Een aantal taken ligt niet voor de hand liggen om uit te besteden: intern stakeholdermanagement en het nemen van strategische huisvestingsbeslissingen zul-

3736 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Thema REAL ESTATE

> Leon van Leersum FRICS, is partner bij Redept en Ir. Jan Pieter Klep is consultant bij Redept.

verzorgingsgebieden, et cetera. Overwegingen die men moet maken ten aanzien van de ICT zijn:• Hoe uitgebreid moet een systeem zijn, variërend

van Excel tot FMIS?• Willen we een apart ICT-systeem van de dienstver-

lener of willen wij werken met een eigen systeem?• In welke mate is integratie/aansluiting met eigen

systemen noodzakelijk?• Welke uitwisselingsmogelijkheden zijn er met de

dienstverlener?• Wie is eigenaar van het systeem en de data? En hoe

wordt dat na afloop van de opdracht overgedragen?

Goede communicatieWanneer het huisvestingsmanagement anders wordt georganiseerd en een externe dienstverlener binnen wordt gehaald, is het belangrijk dat de eigen organi-satie daarover goed wordt geïnformeerd - zowel voor, tijdens, als na de aanbesteding:• maak en stakeholderanalyse• beoordeel de impact op de positie en functie inhoud

van medewerkers• manage de verwachtingen en communicatie• verkoop de boodschap intern en herhaal dit

regelmatig

Diversiteit aan dienstverlenersEr zijn diverse marktpartijen van uiteenlopende achtergrond die zich richten op deze dienst voor ge-bruikers: propertymanagers, makelaars, total-facility-managementproviders (TFM), accountants en ma-nagementconsultants. De diverse partijen hebben variërende kennis van vastgoed, de vastgoedmarkt en/of het primaire proces.Propertymanagers zijn behendig in het vastgoed-technisch op orde houden van een portefeuille, maar ontbreekt het aan kennis over het primaire proces, wat ook over makelaars gezegd kan worden. TFM’ers, accountants en consultants kennen wellicht het primaire proces beter, maar missen vaak de kennis van de markt of de vastgoedexpertise. Uit-eindelijk wil je geen dienstverlener die meer oog heeft voor de vastgoeddeals, dan voor het primaire proces – of één die onvoldoende kennis heeft van de vastgoedmarkt en daardoor de kansen op papier niet in de praktijk kan waarmaken. De keuze aan welke dienstverlener het huisvestingsmanagement het beste kan worden toevertrouwd, hangt dus af van het belang van de verschillende competenties in het totale resultaat. fmi

len bijvoorbeeld voorbehouden blijven aan een in-terne (huisvestings)manager.Hoe zorg je er als opdrachtgever voor dat de externe partij de juiste keuzes maakt op het gebied van vast-goed en beheer? Dat hang grotendeels af van (a) het formuleren van de juiste service level agreements (b) het vastleggen van een verantwoordelijkheidsschema en (c) het vastleggen hoe de prestaties van de dienst-verlener worden beoordeeld (kpi’s). De wijze waarop de combinatie van deze drie elementen worden uit-gewerkt, bepaalt de mate van handelingsvrijheid van de dienstverlener om tot de gewenste resultaten te komen en de mate van betrokkenheid daarin van de opdrachtgever.

AanbestedingsstrategieBij het aanbesteden van diensten doet zich de vraag voor of u alles aan één partij wilt overlaten, of dat u met meerdere partijen wilt werken. Het voordeel van één partij is dat u niet zelf voor de onderlinge afstem-ming hoeft zorg te dragen en slechts eenmaal afspra-ken hoeft te maken over prijs en prestatie. Maar als het gaat om diensten zoals vastgoedtransacties, kan het wenselijk zijn om de vrijheid van keuze te behou-den: niet elke dienstverlener heeft op elke plaats de beste teams, of is helemaal niet in een bepaalde markt aanwezig. Het dilemma doet zich voor of je dan kiest voor best in class, en per individueel geval diensten wilt outtasken; of dat je kiest voor een dienstverlener die alles aanbiedt – op de koop toenemend dat deze niet altijd en overal de beste is. Een opkomend alternatief is de integrator, een regis-serende provider die gebruik maakt van externe best-in-class-expertise en tegelijkertijd in staat is om

te zorgen voor consistentie, integratie en uniforme rapportage.De tijd die gemoeid is het hele uitbestedingstraject kan sterk variëren, afhankelijk van of gekozen strate-gie, scope, geografie en/of (interne) processen goed in kaart zijn gebracht. Voor een Nederlandse organi-satie met een eenvoudige scope kan dit binnen en-kele maanden gereed zijn. Voor een multinational kan dit makkelijk anderhalf jaar in beslag nemen, inclusief voorbereiding en implementatie. Externe ondersteu-ning is raadzaam als de organisatie hier nog geen ervaring mee heeft.

Resultaten en beloningsstructuurEen onderdeel dat niet altijd eenvoudig is, is het af-spreken van duidelijke resultaten en bijbehorende beloning, zonder dat dit tot ongewenst gedrag leidt of eenzijdige optimalisatie. Afrekenmethodes op basis van procentuele courtages, of op basis van aan-deel in de (financiële) onderhandelingsresultaten, kunnen zelfs leiden tot een belangenconflict met de eigen dienstverlener.Vertaal de belangrijkste doelstellingen in duidelijke prestatie-eisen (key performace indicatoren). Bijvoor-beeld een bepaalde besparingsdoelstelling, kwaliteits-verbetering, gebruikerstevredenheid, energiereductie, et cetera. Het resultaat kan een basis zijn voor de (bonus)vergoeding. Om te zorgen dat de dienstver-lener deelgenoot wordt van de opgave, is het belang-rijk de belangen volledig in lijn te brengen.

Kwaliteit en dekkingEr zijn vrijwel geen marktpartijen die binnen de be-oogde geografie op iedere plaats volledige en hoog-waardige dienstverlening kunnen bieden, in combi-natie met andere benodigde vaardigheden. De vraag is dan ook welke competenties nodig zijn om tot de gewenste resultaten te komen.• Waar dient de dienstverlener gevestigd te zijn (markt-

kennis, relatie met eigen vestigingen, netwerk)?• Welke expertises zijn binnen het bedrijf aanwezig

(management, consultancy, waarderen, makelen, techniek, duurzaamheid, het nieuwe werken)?

• Welke personen zullen uiteindelijk worden ingescha-keld bij de uitvoering en welke ervaring hebben zij?

• Hoe vult de dienstverlener eventuele witte vlekken en kennishiaten in?

Technologie en informatievoorzieningDe informatievoorziening is van essentieel belang om ervoor te zorgen dat operationele data op bruikbare wijze vertaald kunnen worden naar managementin-formatie. Niet alleen vastgoeddata, maar ook organi-satiegegevens over gebruik zijn van belang voor goed huisvestingsmanagement. Denk daarbij aan aantal werkplekken per fte, benuttingsgraden van werkplek-ken, gebruik van parkeerplaatsen, energieverbruik,

Geschikt voor uitbesteding

Niveau Activiteiten

Strategisch opstellen huisvestingsbeleidsplan

Tactisch opstellen en bewaken overall projectenplanning

benchmarking van kpi’s

portefeuille management (inzicht in vraag/aanbod)

opzetten informatiesysteem en genereren van managementinformatie.

uitvoeren huisvestingsanalyse

uitvoeren haalbaarheidsstudies voor projecten

gebruikersoverleg/relatiebeheer

coördinatie onderhoud en beheer

Operationeel verwerven en afstoten van huisvesting.

projectmanagement nieuwbouw/renovatie/aanpassingen/verbouwingen

data beheren t.b.v. informatiesysteem

contractbeheer

financiële huuradministratie

servicekosten audits

WOZ-bezwaarschriften

> Succesfactoren:• Beschrijf het doel van de uitbesteding, breng uw processen, rollen en verantwoordelijkheden in

kaart. Bedenk over welke kerncompetenties uw dienstverlener dient te beschikken. Communiceer hierover binnen de eigen organisatie.

• Benoem een beknopt aantal objectieve beoordelingscriteria waaraan u de uitvoering gaat toetsen. Liefst direct gerelateerd aan de specifieke organisatiedoelstellingen.

• Inventariseer de diverse dienstverleners en houd open interviews, voordat u een aanbesteding opstart. Het geeft u inzicht in de mogelijke oplossingen die geleverd kunnen worden en de geschiktheid van de verschillende partijen – al dan niet op deelgebieden. Het kan u op andere ideeën brengen.

• Vraag collega-organisaties die ervaring hebben met uitbesteden naar hun ervaringen en verwerk deze ervaringen in het proces.

• Denk na over de eisen van het ICT-systeem en de betrouwbaarheid: vastgoeddata zijn een belangrijke bron voor het leveren van betrouwbare managementinformatie.

• Zorg voor afdoende waarborgen bij uw dienstverlener om vertrouwelijke bedrijfsinformatie te beschermen en geheimhouding te kunnen garanderen.

• Stel de belangen van de uitbestedende dienst en de dienstverlener gelijk bij het opstellen van het contract en de honorering. Voorkom belangenconflicten.

• Zorg dat de dienstverlener de juiste balans heeft tussen kennis van vastgoed, de markt en het primaire proces.

• Behoud interne expertise om als intelligent client te kunnen acteren en kritische vragen te kunnen stellen bij de uitvoering. Een interne huisvestingsmanager moet als regisseur van voldoende kaliber zijn om de toegenomen span of control te beheersen. Contractmanagement van een outsourcingpartner vraagt tijd en specifieke vaardigheid.

• Vanaf de ondertekening van het uitbestedingscontract komt de moeilijkste fase: de implementatie. Dit is een change-managementproces, waar door partijen substantieel tijd en aandacht aan moet worden besteed om het potentieel te kunnen verzilveren.

Innovatie

Verhogen omzetVerhogen kwaliteit

Beperken investeringen

Toegang tot expertiseVariabele kostenstructuurVerbeterem van de focus

Kosten reduceren

Figuur 1. De voordelen van outsourcen

Tabel 1

39fmi 9 - 2013

COLUMN

Vakantieliefde

Het Ardenner landschap lag te kreunen in de hitte. Verdroogde en vergeelde velden, stoffige weggetjes en wat kleine natuurstenen grijze huisjes. We hadden het onmogelijke idee opgevat een ruïne te gaan bekijken. Sloom sleepten we ons naar wat grauwe keien in het vrijwel uitgestorven gebied. Hoewel? In een van de grijze huisjes stond een garagedeur open en in die garage stond… een ori-ginele Tatra uit 1949! Zilver metallic, met al haar elegantie, sprankelend glanzend, een toppunt van design. Bij de Tatra was een oudere man, ver

in de zeventig, in een glad gestreken wit overhemd bezig de motor iets bij te stellen. Hij had een ondefinieerbaar reuteltje gehoord. Met olijke oogjes vertelde hij in gecombineerd Frans-Engels over de belangwekkende tech-nische details, die mijn echtgenoot redelijk kon plaatsen, maar aan mij volledig voorbijgingen. Ik vond de Tatra alleen maar heel erg mooi. Opeens begonnen de oogjes van de man nog meer te glanzen en hij ver-telde me dat hij het allermooiste van de Tatra wilde laten zien. Onder de voor-

klep (bij de Tatra zit de motor achterin), was naast het reservewiel een lege ruimte. ‘The place for the love bag’ zei de wijze oude man. ‘The most impor-tant thing, take always your love bag with you’. En wat leren we hiervan om ons vak-gebied van facility management verder te verbeteren? Laten we onze facilitaire normen – die nu helaas wat verdroogd en vergeeld zijn - zodanig aanpassen, dat ook wij ruimte kunnen bieden voor de love bag. De wereld wordt dan vast nog mooier.

Iris Bakker, www.levenswerken.eu

38 fmi 9 - 2013

Ronald Boesjes Vertrekt bij ISSRonald Boesjes stopt bij ISS. Boesjes, die diverse commerciële en directiefuncties bij ISS en Lavold heeft ingevuld en nu werkt als commercieel directeur van het segment Customer Support & Solutions, gaat zich richten op nieuwe uitdagingen.Algemeen directeur Maarten van Engeland: ‘Ik vind het jammer dat Ronald deze beslissing heeft genomen. Binnen ISS vinden er veel veranderingen plaats en deze gewijzigde strategie moet passen bij de persoonlijke verwachtingen van iedereen. Ik ben hem dan dankbaar voor de tomeloze inzet.’ Ronald Boesjes: ‘Ik ben ISS erkentelijk voor alle verantwoordelijkheden en moge-lijkheden die zij mij in het verleden heeft geboden.’Informatie: www.nl.issworld.com

Wie wat waar

juridisch

De veranderingen in de webwinkelmarkt vloeien voort uit de Europese richtlijn betreffende consumentenrechten. De richtlijn bevat regels voor onder andere overeenkomsten op afstand. Twee belangrijke wijzigingen voor webwinkels zijn de informa-tieplicht en het herroepingsrecht. Van belang is dat ondernemers hun webwinkel hierop aanpassen.

InformatieplichtDe verkoper moet de koper duidelijke en begrijpelijke informatie geven vóórdat de consument wordt gebonden door een over-eenkomst op afstand. Het gaat onder andere om informatie over de voornaamste kenmerken van de goederen/diensten, contact-gegevens, de totale prijs van de goederen/diensten, betalings-wijze, levering en het herroepingsrecht. Daarbij moet aan het begin van het bestelproces duidelijk en leesbaar worden aan-gegeven welke betaalmiddelen worden aanvaard en of er be-perkingen gelden voor de levering. Na het plaatsen van de bestelling, moet de verkoper een beves-tiging van de gesloten overeenkomst naar de koper toesturen op een duurzame gegevensdrager met daarin nogmaals de verplichte informatie. Een e-mail wordt geaccepteerd als een duurzame gegevensdrager.

BetalingsverplichtingVanaf volgend jaar moet het voor de consument duidelijk zijn dat met het plaatsen van een bestelling direct een betalingsver-plichting wordt aangegaan. De button waarmee een aankoop wordt bevestigd zal bijvoorbeeld de woorden ‘bestelling met betalingsverplichting’, of woorden van soortgelijke ondubbelzin-nige strekking moeten bevatten. Wanneer de verkoper dit niet op deze manier heeft geregeld op de website, is de koper niet gebonden door de overeenkomst of bestelling, en dus niet verplicht tot het afnemen en betalen daarvan.Opgelet dient te worden bij gebruik van standaard aangevinkte opties. Wanneer standaard aangevinkte opties moeten worden uítgevinkt om extra betalingen/aankopen te vermijden, heeft de consument recht op terugbetaling van deze bedragen. De richtlijn regelt namelijk dat de koper uitdrukkelijk toestemming moet geven voor het leveren van extra’s.

HerroepingsrechtEen tweede wijziging is het herroepingsrecht. De verkoper is verplicht de koper hierover te informeren. De huidige herroepings-termijn is 7 werkdagen, dit wordt 14 dagen en gaat lopen vanaf het moment dat de consument de goederen fysiek in bezit neemt.

Het kan dus zijn dat het product wordt aangeboden, maar de koper niet thuis is waardoor de herroepingstermijn nog niet is gaan lopen. Een goed trackingsysteem en duidelijke leverings-termijnen worden dus nog belangrijker.Wanneer de bestelling meerdere goederen/zendingen omvat die afzonderlijk worden geleverd, loopt de herroepingstermijn vanaf de dag dat het laatste goed in bezit is genomen. Voor dienstenovereenkomsten loopt de herroepingstermijn vanaf de dag waarop de overeenkomst wordt gesloten. De koper kan op twee manieren herroepen. Allereerst door gebruik te maken van het modelformulier dat is opgenomen als bijlage bij de richtlijn, of een andere ondubbelzinnige verklaring. De bewijslast hiervan ligt bij de consument. Nadat de consument de overeenkomst heeft herroepen, moet hij binnen 14 dagen de producten terugsturen. De verkoper moet binnen 14 dagen, na de dag waarop hij geïn-formeerd wordt over de herroeping, de betalingen die hij van de koper heeft ontvangen terugbetalen, inclusief eventuele leveringskosten. De koper kan niet alle overeenkomsten her-roepen. Uitzonderingen zijn bijvoorbeeld de levering van pro-ducten met een beperkte houdbaarheid, waarvan de verzegeling is verbroken, en kranten, tijdschriften en magazines.

ConclusieAlle ondernemers met een webwinkel zullen hun website dus goed moeten screenen. Een risico is dat de koper ‘wegkomt’ met het bestellen van een product zonder verplicht te zijn deze daadwerkelijk af te nemen en te betalen. Een goed trackingsysteem en scherpe leve-ringstermijnen worden dus belang-rijker. Aan de andere kant wordt het ook duidelijk hoeveel tijd de koper heeft om zich te bedenken.

Webwinkels zijn tegenwoordig niet meer weg te denken uit zowel de nationale als internationale markt. Webwinkelverkopers sluiten constant overeenkomsten op afstand met consumenten. Voor deze markt (verkoper-consument) zullen vanaf 13 juni 2014 diverse veranderingen plaatsvinden.

Online-wereld, online-regels

Hans Hensbergen Directeur FGB Facility Support Hans Hensbergen is in mei bij FGB Facility Group gestart als directeur van het onderdeel FGB Facility Support. Hensbergen is verant-woordelijk voor de verdere groei, ontwikkeling en positionering van dit bedrijfsonderdeel. Hensbergen heeft brede ervaring opgedaan bij onder andere Hago, Home at the Office, Vitae en EMC Artsen en Verpleegkundigen in diverse management- en directiefuncties. Informatie: www.fgbfacilitygroup.nl

Wim Kooyman In dienst bij Center for People and Buildings Wim Kooyman is in dienst getreden bij het kenniscentrum Center for People and Buildings (CfPB) in Delft. Wim Kooyman gaat zich bezig houden met het opzetten en het ontwikkelen van het nieuwe belevingscentrum Gulliver’s Dock, The Expe-rience Workplace. Uiteenlopende innovaties – naar product en strategie – op het gebied van de werkplek en de omgeving van de werkplek worden hier geëtaleerd en getest.Informatie: www.cfpb.nl

Jan van Dijk General manager Security & Services Profi-SecIn augustus is Jan van Dijk (46) gestart als general manager Security & Services bij de Profi-Sec Group in ’s-Hertogenbosch. Met de komst van Van Dijk verwacht Profi-Sec de beveiligingsdienstverlening nog verder te kunnen uitbouwen. Van Dijk heeft jarenlange ervaring in de beveiligingsbranche. Vanaf 1997 werkte hij ruim twaalf jaar in diverse operationele en commerciële managementfuncties voor de beveiligingspoot van CSU in Uden. Sinds december 2010 was Van Dijk werkzaam als commercieel directeur bij ISS Security Services. Na de recente overname van dit onderdeel van ISS door Securitas maakt hij de overstap naar beveiligingsbedrijf Profi-Sec, waar hij de verantwoor-delijkheid krijgt over de werkmaatschappijen Security en Services.Informatie: www.profi-sec.nl

> Dit artikel is verzorgd door Nikki Leeuwrik, advocaat arbeids- en contractenrecht bij Certa Legal Advocaten te Amsterdam.

4140 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Thema REAL ESTATE

‘ Actuele informatie levert

tijdwinst en vermindering

van faalkosten op’

prestaties door enerzijds natuurlijk de dingen goed te doen, maar vooral ook door de juiste dingen te doen.

Gebouwmodellen en informatiesystemenGebouwinformatie wordt door ons in de meeste geval-len beheerd middels een document-managementsy-steem in combinatie met een facility-management-informatiesysteem (FMIS). Via een webportal worden documenten en technische informatie gedeeld en ter beschikking gesteld. Aansluitend op het nieuwe werken wordt het virtuele werken vanuit een informatiecloud echter steeds meer gemeengoed. Een bouwwerk-infor-matiemodel (BIM) maakt het mogelijk om daarbij als centrale informatiebron te dienen die in het veld continue kan worden geraadpleegd en waar ter plaatse ook informatie aan kan worden toegevoegd. Naast ruimtelijke informatie, kunnen hier ook onderhouds-gegevens, assetdata, energiegegevens, ruimtegegevens, et cetera uit ontrokken worden – zo nodig gekoppeld aan een FMIS of een ander beheersysteem. In het ontwerp en uitvoeringsproces wordt in toene-mende mate een BIM toegepast. De verschillende marktpartijen onderkennen de voordelen van het in-tegraal samenwerken met een BIM en het speelt ook al een belangrijke rol bij de invulling van maincontrac-ting. De overdracht van een BIM van ontwerp en rea-lisatie naar de beheerfase en het uitwisselen van model- én intelligente informatie, heeft dan ook de volle aandacht. Om deze informatie gestructureerd op te kunnen nemen in onze beheersystemen hebben we verschillende scenario’s ontwikkeld en vastgelegd in procedures. De combinatie van de reële en virtuele werkelijkheid die realtime is toe te passen en aanvullende technolo-gieën als augmented reality, maken het mogelijk inter-

actief te werken en sneller met technische oplossingen te komen. Er kunnen visualisaties geleverd worden van verborgen elementen zoals leidingwerk achter plafonds en onder de grond. Door beeldherkenning kan bijko-mende informatie zoals technische rapporten en his-torische gegevens ter plaatse opgeroepen worden.

Een betere performanceHet verzamelen, structureren, beheren en ter beschik-king stellen van vastgoedinformatie blijft de basis. Nieuwe inzichten door technologische ontwikkelin-gen, en kennisverbreding zorgen voor verbetertrajec-ten en innovaties. Het valideren van gegevensbestan-den vindt plaats op basis van historische informatie uit onze beheersystemen en inspecties, en op basis van conditiemetingen die de huidige situatie in beeld

brengen.Nadat de informatie op waarde beoordeeld is, vinden er technische, organisatori-sche en financiële analyses plaats op specifieke beheeras-pecten zoals energie en duur-zaamheid, investeringsplan-ningen, veiligheidsrisico’s of onderhoudskwaliteit. Zo nodig worden er gegevens uit

een gebouwbeheersysteem ontrokken, vinden er benchmarkanalyses plaats en zeker in gevallen waar we sturen op kpi’s worden de processen continue gemonitord.Bij onze opdrachtgevers speelt tevens de domeinken-nis een belangrijke rol. We weten wat er speelt en we kennen de waarden en normen omdat we al jaren intensief samenwerken. Dat levert extra inzichten op.

Het goed in beeld hebben van het (eigen) vast-goed is een voorwaarde voor professioneel be-heer. Door goed informatiemanagement kan snel worden ingespeeld op strategische vastgoed-vraagstukken en kunnen beslissingen onder-bouwd worden genomen. In een transitie van

een taakgerichte organisatie naar een regieorganisatie, is het van belang ook het beheer van gebouwinformatie in een bredere context te plaatsen. Een betrouwbare, beschikbare en toegankelijke bron van gebouwinformatie kan alleen al in (ver)bouwprojecten een besparing opleveren van 10 tot 15 procent. Actuele informatie levert namelijk aanzienlijke tijdwinst en vermindering van faalkosten op, bedrijfsprocessen worden niet verstoord en door de snelle beschik-baarheid worden bovendien de doorlooptijden verkort. Maar betrouwbare informatie levert ook toegevoegde waarde in het dagelijkse beheer-, onderhoud- en contractmanagement. Hier liggen toepassingen in het monitoren en op waarde beoordelen van bijvoorbeeld energie- en onderhouds-prestaties, brandveiligheid en wet- en regelgeving. Ervaring leert dat hierbij het adequaat beheer van technische informatie, gecombineerd met de juiste technisch inhoudelijke kennis, én benodigde domeinkennis, tot interessante efficiencys-lagen kan leiden.

Financiële transparantieGebouwgegevens zijn op zichzelf statisch en vaak gebaseerd op feitelijke informa-tie. Hoeveelheden, condities, kengetallen, kadastrale gegevens, et cetera, zijn slechts een gegeven op basis waarvan door toevoeging van de juiste visualisatie, transpa-rantie en structuur, de gewenste informatie wordt verkregen om vastgoedvraag-stukken op te lossen. Voeg daar de specialistische kennis, jarenlange ervaring en intelligente systemen aan toe en je kunt proactief sturing geven aan strategische beslissingen. Want waar voorheen de nadruk lag op het registreren en gestructu-reerd borgen van vastgoedinformatie, zijn de huidige regieorganisaties er meer bij gebaat managementinformatie te ontvangen op basis waarvan besluitvorming kan plaatsvinden.We laten ons hierbij leiden door de belangrijkste drijfveren van onze klanten zoals operational performance, financiële transparantie en company values. Belangrijk-ste aandachtspunten daarbij zijn kostenbesparingen en het verbeteren van gebouw-

Peter Couwenberg

In tijden dat bedrijven zich in toenemende mate richten

op hun core business, wordt het belang van adequate

informatievoorziening bij het beheren van vastgoed

steeds groter. ICT biedt nieuwe mogelijkheden om tot

betere integratie te komen van vastgoedinformatie en

bouw-, beheer- en huisvestingsprocessen.

Asset performance managementVan beheerinformatie naar sturingsinformatie

Augmented reality maakt het mogelijk interactief te werken

43

Als facility professional draagt u in belangrijke mate bij aan de kwaliteit van uw pand. Wij ondersteunen wereldwijd facility professionals op het gebied van toegankelijkheid, beveiliging, onderhoud, verduurzaming, modernisering, betrouwbaarheid én veiligheid van hun toegangsproducten. Snel reageren en heldere rapportages zijn daarbij vanzelfsprekend.

Benieuwd hoe wij anderen geholpen hebben en hoe wij u kunnen helpen?Neem dan contact met ons op, 0299 38 08 08 of info@boonedam.nl.

www.boonedam.nl

...méér dan alleen deuren!

Your Satisfaction. Our Priority.

Door een juiste combinatie van deze factoren worden hiaten in beeld gebracht en maatregelen voorgesteld die leiden tot kwaliteitsverbeteringen, innovaties en kostenbesparingen. Door bijvoorbeeld inzicht te heb-ben in betrouwbare ruimtegegevens en gebouwmodel-len en bezettingsgraden te meten, worden adviezen gegeven voor een efficiënter ruimtegebruik.

Specialistische kennisEen ander voorbeeld is het uitvoeren van een scan of schouw op basis waarvan inzicht wordt verkregen in zowel het duurzaamheidslabel als het laagst haalbare energieverbruik van het pand. Ook daarbij wordt weer teruggevallen op actuele gebouwgegevens en wordt zo nodig een benchmark uitgevoerd. Specialistische kennis over energie en duurzaamheid zorgt vervolgens voor een gericht advies om tot performanceverbete-ringen te komen. Op een vergelijkbare wijze wordt door analyse van de onderhoudsplanning, technische en economische levensduur en waargenomen condities, sturingsin-formatie afgegeven waarmee besloten wordt of er geïnvesteerd moet worden of over gegaan wordt op levensduurverlengende maatregelen. Kortom, door verbanden bloot te leggen en de juiste kennis toe te voegen worden gegevens vertaald naar intelligente informatie en kunnen kosten, risico’s en kwaliteit afgewogen worden.Samengevat kunnen we stellen dat het professionalise-ren van vastgoedinformatiesystemen bedrijven en overheden in staat stelt de juiste strategische beslissingen

te nemen, kosten op projecten en vastgoedbeheer te besparen en dat het regievoerders handvaten geeft om taken en verantwoordelijkheden te outsourcen. fmi

> Ir. Peter Couwenberg is business developer en consultant Asset Management bij Royal HaskoningDHV.

Thema REAL ESTATE

advertentie

MAX MOET NOG VEEL LEREN.

adopteereenpup.nlHelp hem blindengeleidehond worden. Ga naar

FMinFOCUSVEILIGHEID

46 ‘Auto achterwaarts inparkeren’

In de petrochemische industrie komt veiligheid op de eerste plaats. Ook bij Sabic in Bergen op Zoom. We spraken met de broers Peter en Johan van den Eijnden over het belang van deze veiligheid. Niet alleen voor het primaire proces, maar ook voor facility management.

52 Tijd van uurtje-factuurtje is voorbij - Beveiligingsbranche professionaliseert

Professioneel, in ontwikkeling, steeds gespecialiseerder en goed in staat zich aan te passen aan de behoeften van de klant. Opdrachtgevers zijn positief over de be-veiligingsbranche zo blijkt uit een door TNS Nipo uitge-voerd onderzoek. Toch zijn er ook aandachtspunten.

56 Een ongeluk zit in een klein hoekje

Je glijdt uit op glad wegdek, struikelt, verstapt je op de trap, haalt je hand open aan een scherp voorwerp. Ongelukjes die vervelende gevolgen kunnen hebben. Uit onderzoek blijkt dat Nederland het in Europa re-delijk goed doet, met een derde plek in de lijst van minst fatale ongevallen op de werkvloer. Op het gebied van actieplannen en controles scoren we echter veel minder goed.

Facilitor_advertentie_voorkant.indd 4 21-1-2013 12:05:58

46

56

52

4746 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

FMinFOCUS VEILIGHEID

‘Opensnijden van broodjes

gebeurde in de hand, met

een groot scherp mes’

Al bij aankomst blijkt veiligheid een belangrijk aspect bij Sabic. Het begint met het bord op de parkeerplaats dat je erop wijst om de auto achterwaarts in te parke-ren. Bij de receptie wordt je door middel van een bord gewezen op het gevaar van routinematig gedrag. En als ik de trap oploop attendeert mijn gastheer mij op het belang van het vasthouden van de trapleuning. Voor veel mensen is dit de kennismaking met veilig-heid binnen de petrochemische industrie. En in eerste instantie komt het wat overdreven over. Maar of dat echt zo is…

Gevaarlijke stoffenSabic is een wereldleider in de petrochemische indu-strie. GE Plastics heeft zich oorspronkelijk in 1971 gevestigd in Bergen op Zoom. In dat jaar opende de Noryl-fabriek haar deuren en in de jaren ’70 en ‘80 zijn er verschillende fabrieken en gebouwen bijge-bouwd. Er bevinden zich nu acht fabrieken op het terrein en verschillende kantoorgebouwen. In 2007 heeft Sabic het complex in Bergen op Zoom overgenomen. Materialen geproduceerd in Bergen op Zoom, worden over de gehele wereld verscheept. Daarnaast is er een uitgebreide technologieafdeling met onderzoeks- en testlaboratoria. De producten die worden geproduceerd in Bergen op Zoom, vormen de basis voor alledaagse toepassingen zoals

‘Er zijn drie hoofdstromen ten aanzien van het veilig-heid. De aandacht voor veiligheid begint al direct tijdens het designproces zoals bij de productontwik-keling, bij de ontwikkeling van de technische proces-sen en bij het ontwerp van fabrieken. Vervolgens is het belangrijk dat veiligheid een integraal onderdeel uitmaakt van al onze managementsystemen. Denk daarbij aan bijvoorbeeld procesbewaking en audit-systemen. Ten slotte is de mens een belangrijke factor: houding, gedrag en cultuur.’

BewustwordingOp het terrein van Sabic zijn zo’n 2.000 medewerkers werkzaam. Daarvan zijn 1.300 medewerkers in dienst bij het bedrijf. De overige 700 zijn werkzaam bij verschillende leveranciers. Er gaat veel aandacht uit naar bewustwording. Aandacht voor veiligheid moet een tweede natuur worden voor al deze medewer-kers. Hierin ligt ook de basis voor de eerder ge-noemde veiligheidsmaatregelen zoals de trapleuning vasthouden. Peter van den Eijnden: ‘Realiseer je dat er in de thuisomgeving in Nederland jaarlijks circa 2.700 dodelijke ongevallen plaatsvinden. Dat zijn er meer dan in het verkeer, waar het gaat om 750 slachtoffers. In werkomgevingen zijn dat er 80 per jaar. En begrijp me goed, nog steeds 80 te veel. Maar de aandacht die we ervoor hebben levert kennelijk

al wel iets op. Schijnbaar onbetekende dingen als het vasthouden van de trapleuning, dragen bij aan een continue bewustwording voor veiligheid. Veiligheid moet vanzelfsprekend zijn.’ Johan vult aan: ‘We vragen van al onze medewerkers aandacht voor veiligheid. Daarbij gaat het om observeren, elkaar aanspreken en dank je wel zeggen. Dat laatste klinkt misschien gek. Maar je mag verwachten dat iemand jou bedankt als je hem of haar wijst op een gevaarlijke situatie.’‘Veiligheid krijgt integraal aandacht en niet alleen in het productieproces, waar het van oorsprong belangrijk is. Door altijd en overal op veiligheid te wijzen, dus ook in de kantooromgeving en op het parkeerterrein, pro-beren we het echt tussen de oren te krijgen van alle medewerkers’, aldus Peter. ‘Zo hebben we ook elke twee maanden een speciaal thema waarover we com-municeren. In deze periode is dat bijvoorbeeld het thema routine. Tijdens bijeenkomsten, door middel van publicatieborden en op ons intranet proberen we alle medewerkers bewust te maken van het feit dat routinematig werken een risico in zich heeft.’ >

John Dommerholt

In de petrochemische industrie komt veiligheid op de eerste plaats. Ook

bij Sabic in Bergen op Zoom. We spraken met de broers Peter en Johan

van den Eijnden over het belang van deze veiligheid. Niet alleen voor het

primaire proces, maar ook voor facility management.

‘ Auto achterwaarts inparkeren’Veiligheid is bewustwording bij producent Sabic

kunststoffen onderdelen van auto’s, motorhelmen, kratten en verpakkingen. Peter van den Eijnden is sinds anderhalf jaar manager Veiligheid & Milieu. Daarvoor was hij engineer, plant-manager en werkte hij de laatste tien jaar in de supply chain. Johan van den Eijnden is sinds enkele maanden verantwoordelijk voor facility management op de locatie in Bergen op Zoom. De laatste jaren is hij als contractmanager verantwoordelijk geweest voor het management van alle externe contractors op de site. Op de site van Sabic staat de volgende tekst: Gezonde werknemers en een veilige werkomgeving zijn van het allergrootste belang. Daarom is ons gezamenlijk doel voor veiligheid, gezondheid en milieu: 5 x 0 incidenten. Met andere woorden:• Niemand gewond• Iedereen gezond• Niets in het water• Niets in de lucht• Niets in de grondPeter van den Eijnden licht toe: ‘Zeker de laatste tijd staat de petrochemische industrie in de aan-dacht als het gaat om veiligheid. Denk maar aan recente calamiteiten zoals bij Chemie-Pack en ELD in Oosterhout. We realiseren ons heel goed dat we met gevaarlijke stoffen werken. Dat vraagt om een integrale benadering van veiligheid.

Peter (l) en Johan van den EijndenFoto’s: ©NFP Photo-

graphy - Marijn van Rij

49fmi 9 - 2013

FMinFOCUS VEILIGHEID

> John Dommerholt is directeur Hospitality Consultants en hoofdredacteur van FMI.

Facility management Sinds kort is Johan van den Eijnden verantwoordelijk voor facility management. Opvallend vindt hij het dat veiligheid binnen facility management, maar ook bij leveranciers met wie hij samenwerkt, nog niet vol-doende op de agenda staat: ‘In mijn vorige rol stond EHS (Environment, Health & Safety, red.) op de eerste plaats. Elk project begon met een toolboxbij-eenkomst waarbij aandacht werd besteed aan veilig werken, milieurisico’s, et cetera. Dat werd met alle betrokkenen goed doorgesproken. En alle medewer-kers werden nadrukkelijk uitgenodigd om hun eigen inbreng te hebben. Ik merk dat deze aandacht bij de leveranciers binnen het facilitaire werkveld en voor hun eigen processen op een veel lager pitje staat.’Het eerste voorbeeld dat Johan belicht is de vervanging van de warme- en koude-drankenautomaten. ‘Grote en zware machines, die soms via de trap getranspor-teerd moesten worden. En dan zijn er natuurlijk risi-co’s. Een simpele ingreep om de te gebruiken trap even af te zetten met lint, wordt vaak niet ondernomen.’Het tweede voorbeeld heeft betrekking op de catering: ‘Het viel mij op dat het opensnijden van de broodjes in de hand plaatsvond, met een groot en scherp mes. Zonder enige bescherming. Er zijn snijvaste hand-schoenen dus heb ik ervoor gezorgd dat de cateraar daar ook over kan beschikken.’ Uit de toelichting van Johan van den Eijnden blijkt dat hij het oprecht vreemd vindt dat er kennelijk zo weinig aandacht is voor het onderkennen van dit soort risico’s en het daaropvolgend ondernemen van acties.

BorgingVeiligheid is opgenomen in de managementsystemen van het bedrijf. Daarmee is een basis gelegd voor borging. In de managementsystemen is per activiteit en per type leverancier opgenomen aan welke veilig-heidseisen moet worden voldaan. Dit zijn uitgangs-punten die gehanteerd worden bij de selectie en contractering van leveranciers, en ook bij de con-trole daarop. Daarbij wordt het uitgangspunt gehan-teerd dat er sprake moet zijn van self-auditing. En vervolgens wordt de leverancier ook door Sabic ge-audit. Peter van den Eijnden: ‘Van oorsprong is deze systematiek ontwikkeld voor de leveranciers die actief zijn op de fabriek. Maar de afgelopen jaren zijn we dat steeds sterker gaan toepassen op leveranciers van facilitaire diensten en -producten. Feitelijk zal er uiteindelijk ook geen verschil meer zijn.’ Een aandachtspunt daarbij is volgens Johan nog wel de rol van subcontractors en het goed overdragen van de gemaakte afspraken. ‘Wij contracteren een leve-rancier, besteden veel aandacht aan veiligheid en leggen ook vast dat bij inzet van een subcontractor alle eisen integraal van toepassing zijn, maar in de praktijk blijkt dat weerbarstig. We merken dat de overdracht van de uitgangspunten en eisen aan veilig-heid, nog te wensen overlaat. De instructies die we

meesturen zijn omvangrijk. Maar dat mag geen excuus zijn. Dit is een aspect waar de komende periode nog aandacht aan moeten schenken.’Ondanks dat de twee broers allebei al lang werkzaam zijn bij Sabic, is het pas recent dat ze werkinhoudelijk veel met elkaar te maken hebben. ‘Het heeft voor- en nadelen’, aldus Johan. ‘We merken wel eens dat men probeert om ons tegen uit elkaar uit te spelen. Zo van: “Ik heb al met je broer besproken dat…” Maar ander-zijds kunnen wij dat andersom ook doen.’

VoertuigOp het gebied van veiligheid zitten de broers volledig op één lijn. Peter vindt het daarbij van toegevoegde waarde dat de facility manager uit de productieom-geving komt. ‘Johan kent de omgeving, hij heeft ken-nis van de organisatie. En hij begrijpt waarom en op welke wijze we aandacht geven aan veiligheid.’ En dat ze nu samen mogen werken aan een volgende stap in veiligheid, vinden ze vooral een uitdaging.Als ik bij vertrek direct vooruit weg kan rijden, moet ik denken aan de uitleg over dit aspect van veiligheid. Johan van den Eijnden: ‘Oorspronkelijk komt deze regel uit de fabrieksomgeving. Een voertuig parkeer je zo, dat je in geval van een calamiteit direct vooruit weg kunt rijden. En het hanteren van deze maatregel, ook op het parkeerterrein, draagt weer bij aan bewust-wording.’ Dat laatste is zeker het geval. fmi

www.fmn.nl/lidworden

Ontmoet vakgenoten

Verrijk uw netwerk, kennis en ervaring

Word nu lid van de beroepsvereniging Facility

Management Nederland (FMN) Geef uw carrière een

impuls

Verrijk uw netwerk, kennis en ervaringU bent werkzaam in het facilitaire werkveld of u overweegt die stap zetten? U bent nog geen lid van de beroepsvereniging Facility Management Nederland (FMN)? Een indrukwekkend facilitair netwerk staat voor u klaar!

FMN is de beroepsvereniging voor facilitair professionals. Wij binden en verbinden eindgebruikers, leveranciers, docenten, adviseurs

en studenten en bieden hen een waardevol netwerk waarin kennis verzameld, gedeeld en toegepast wordt. Onze circa 2400 leden zijn afkomstig uit diverse sectoren en uiteen-lopende facilitaire branches, waarin jaarlijks 63 miljard euro wordt omgezet.

U ontmoet onze leden tijdens nationale, regionale en thematische bijeenkomsten. Via onze website fmn.nl en de social media krijgt u toegang tot actuele informatie, waaronder facilitaire

vacatures. U kunt met andere leden ideeën en ervaringen uitwisselen en in discussie gaan. Maandelijks ontvangt u het vakblad FMI, boordevol artikelen en informatie.

Geef uw carrière een impuls en word lid van FMN! Voor 290 euro per jaar (excl. btw) maakt u onderdeel uit van ons facilitair netwerk. Voor jonge facili-taire professionals - starters t/m 30 jaar - is het lidmaatschapstarief zelfs maar 35 euro per jaar (excl. btw). U bent dan tevens lid van IFMA, the International Facility Management Association, waarmee FMN een samenwerkingsverband heeft. Handig voor mogelijke internationale ambities.

Word nu lid van FMN en ga naar onze website www.fmn.nl. Bellen met 035- 694 35 03 of e-mailen naar ledenadministratie@fmn.nl kan natuurlijk ook.

FMN factsheet_ledenwerving.indd 1 21-08-13 10:08

51fmi 9 - 2013

FMIN2025 Checking the futureI

Foto

’s: L

evin

den

Boe

r - P

ersf

oto.

nu

Rotterdam, 15 augustus 2025. Door onze verslaggever – Vandaag werd op de jaar-lijkse Vlaggetjesdag in Rotterdam het programma #Overheid2.0 Loves #Vastgoed3.0 gepresenteerd.

Burgemeester Davied van Berlo, in een grijs verleden begonnen als ambtenaar2.0, in een interview met FMI: ‘Ik ben blij! We waren het zat, al die leegstand uit het eerste decen-nium van deze eeuw. We hadden jarenlang blind gebouwd voor nop, de overheid groeide krankzinnig en leverde steeds min-der waarde voor steeds meer geld. Hoog tijd om te stoppen.’

Rotterdam werd in 2018 officieel verklaard tot Overheid 2.0 Zone. Wat hield dat in?Van Berlo: ‘Regelvrij. Zonder geldruimteverdeel-plannen en bestemmingsplannen. De overheid was een industrieel monument geworden. Bij een Overheid 2.0 hoort Vastgoed 3.0. De vastgoedsector moet altijd vooruit lopen op de overheid. De sector kent niet lan-ger de automatische reflex om voor alles geld te vragen van de overheid. ‘Een steunfonds voor kerken? Zit wat in, die dingen zijn eeuwen terug gebouwd, daar kan je niemand de schuld van geven dat ze kwamen leeg te staan. Maar een sloopfonds voor kantoren? Ben je gek! Ruim je eigen rommel op. Niet bedelen, maar zelf aan de slag.’

Er is toch verschil tussen een kan-toor, woning, kerk, hotel, onderzeeër

of fabriek? Van Berlo: ‘Welnee, hoe kom je erbij? Zolang het niet explodeert, gaan jullie maar lekker je gang. Verander en bouw naar hartenlust. Zorg voor je eigen energievoorziening, voorkom zelf parkeerellende, en knap je eigen rotzooi op als het verkeerd gaat.‘Vroeger dachten we: een gebouw is van steen. Nu weten we beter. Een gebouw is het zichtbare anker van een virtuele gemeenschap, vele malen

groter dan de stenen. Een gebouw is een verzame-ling piepschuimen app-jes die je naar hartenlust kunt toepassen. Moduletje badkamer hier, mo-

duletje lunchroom daar. Vice versa dus. Als er een belegger bij mij komt voor advies, vraag ik altijd: Is

het een vice versa gebouw? Dan ben ik blij!’

Futurist Marcel Bullinga @futurecheck nodigt u uit voor de @trendrede 2014; een cadeau van twaalf vooraanstaande trendwatchers. De trendrede werd op 10 september 2013

voor de vierde keer uitgesproken in een toekomstvaste en erg gezellige coworkplace in Utrecht.

Is het een vice versa gebouw? #Overheid2.0 Loves #Vastgoed3.0

Energie2013_reg_advertentie_HR_210x297.pdf 7 11-7-2013 17:38:42

5352 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

FMinFOCUS VEILIGHEID

‘Onze beveiligers zijn vaak

het eerste en laatste gezicht

voor passagiers’

Beveiligingsbedrijven moeten zich meer durven te onderscheiden. ‘Durf op kwaliteit in te schrijven en vraag daar een passende prijs voor. Opdrachtgevers willen oplossingen in plaats van uurtje-factuurtje,’ aldus een van de ondervraagden, ‘het is mijn taak om als inkoper intern te verdedigen dat goedkoop niet per definitie beter is. Aan de andere kant moeten beveili-gingsbedrijven pal staan voor kwaliteit en ook een keer nee durven te zeggen tegen een opdracht als de prijs te laag is voor de gevraagde werkzaamheden. Daar ligt een gedeelde verantwoordelijkheid. Bij aanbestedingen moet het gaan om het gezamenlijk oplossen van een beveiligingsvraagstuk.’ Bij de selectie en aanbestedin-gen speelt prijs een (te) grote rol vinden zowel op-drachtgevers als de beveiligingsbedrijven.Bram de Bruijn, business developer en productma-nager Finance bij Securitas, onderschrijft dat: ‘Klanten willen ontzorgd worden en verwachten dat we meedenken over de inrichting van hun beveiligingsvraagstuk. Er zijn zelfs opdrachtgevers die nog een stap verder durven te gaan. Die laten de invulling helemaal aan ons over op basis van het afgesproken gewenste veiligheidsniveau. Onze dienstverlening wordt gemeten op output in plaats van op de inzet van het aantal beveiligers. Hierdoor kunnen we zelfs adviseren met camera’s of andere beveiligingsmaatregelen te werken, of ontvangst-methoden aan te passen. Een prima ontwikkeling die kostenreducerend en kwaliteitsverhogend werkt.’

Vraag naar veiligheidsconcepten Opdrachtgevers zien volop mogelijkheden voor de beveiligingssector als het gaat om het aanbieden van veiligheidsconcepten en de invulling van gastheerschap, blijkt uit het onderzoek. Men wil dat beveiligingsbe-drijven zich nog beter verplaatsen in hun situatie. Voor Mariëlle van Eekelen, werkzaam als hoofd groepsleider bij G4S op Eindhoven Airport, is dat niet meer dan logisch: ‘Daarmee kun je je als beveiligings-bedrijf onderscheiden en je meerwaarde tonen.’ De afgelopen tien jaar heeft ze het beveiligingsvak zien veranderen: ‘Veel reizigers checken vooraf online in. Processen wijzigen en grondpersoneel verdwijnt steeds meer. Dat betekent dat onze beveiligers vaak het eerste en het laatste gezicht zijn voor passagiers op de luchthaven. Hun werk bestaat inmiddels uit veel meer dan het uitvoeren van veiligheidstaken. ‘Het is prettig als zij vragen kunnen beantwoorden zodat passagiers niet met hun bagage de hele luchthaven over moeten naar een servicebalie. En het is vanzelfsprekend dat een telefoontje naar de beveiliger bij de infodesk niet leidt tot eindeloos doorverbinden. Samen met Eindho-ven Airport zijn we voortdurend op zoek naar nieuwe dienstverlening om passagiers nog beter te faciliteren. Zo experimenteren we sinds kort met een aparte secu-ritylijn voor reizigers in rolstoelen of met kinderwagens. Onze beveiligers loodsen deze mensen uit de bestaande rijen waardoor de beveiligingscheck voor alle passagiers prettiger verloopt.’ Van Eekelen vervolgt: ‘ Ook zetten

we tijdens vakantiepieken beveiligers in op de parkeer-terreinen rondom het vliegveld. Zij wijzen reizigers de lege plekken zodat zij niet zelf hoeven te zoeken. Dat scheelt veel irritatie, waardoor mensen relaxter in de vertrekhal aankomen. Dan heb je het dus niet meer

alleen over beveiligen, maar ook over gastheerschap. Dat stelt andere eisen aan onze beveiligers.’ ‘En aan leiderschap,’ aldus De Bruijn. ‘Leidinggevenden moe-ten kunnen uitleggen in welke context teams opereren. Zij moeten medewerkers duidelijk maken dat opdrachtgevers ons beoordelen op het creëren van

een veilige omgeving in plaats van op beschikbaarheid.’ De zelfsturende teams van Securitas bij Nationale Ne-derlanden zijn daar een goed voorbeeld van. ‘De faci-lity manager van de klant bemoeit zich steeds minder met de dagelijkse aansturing. Van onze beveiligers wordt een proactieve houding verwacht. Teamleiders moeten in staat zijn hun intrinsieke motivatie te prikkelen en ze laten meedenken over verbetervoorstellen.’

Niet denken in regelsDe Bruijn: ‘Beveiligers moeten problemen kunnen oplossen binnen afspraken die we met elkaar hebben

gemaakt. Daar screenen we onze beveiligers op. Als iemand bij de receptie van een kantoorpand staat te stuiteren van irritatie of ongeduld, dan moet je kunnen inschatten hoe je deze persoon het best te woord kunt staan, in plaats van strikt de toegangsregels te hanteren. We moeten af van louter rule based-denken. Dat bete-kent ook dat teamleiders – binnen grenzen – die ruimte moeten geven. Daardoor krijgen beveiligers weer meer zelfvertrouwen en snijdt het mes aan twee kanten.’Binnen de sector is daarom steeds meer aandacht voor gastheerschap. Dit stelt andere eisen aan medewerkers: begrip tonen, vriendelijk en behulpzaam zijn. Volgens opdrachtgevers is er nog ruimte voor kwaliteitsver-betering van dit soort sociale vaardigheden. Binnen de sector is daar steeds meer aandacht voor. ‘De beveiligingsbranche investeert in permanente bijscholing van professionals,’ aldus Duco Hoep, se-cretaris van de Stichting Opleidingsfonds Beveili-gingsbranche. ‘Recent voorbeeld is de lancering van V-learning, een nieuwe digitale leeromgeving voor gediplomeerde beveiligers die altijd en overal kan worden bekeken. Het maakt niet uit: op kantoor, thuis of elders. Altijd heeft de beveiliger vakkennis onder handbereik. En die kennis omvat meer dan verande-ringen in de wetgeving. Ook sociale vaardigheden komen binnen V-learning nadrukkelijk aan de orde.’Van Eekelen: ‘Beveiligen is echt mensenwerk. Daar trainen we niet alleen op, ook tijdens sollicitatiege-sprekken zijn non-verbale aspecten – zoals houding, gezichtsuitdrukking en servicegerichtheid – belang-rijke selectiecriteria.’ fmi

Nicolette Biessels Professioneel, in ontwikkeling, steeds gespecialiseerder en goed in staat

zich aan te passen aan de behoeften van de klant. Opdrachtgevers zijn

positief over de beveiligingsbranche zo blijkt uit een door TNS Nipo uit-

gevoerd onderzoek. Toch zijn er ook aandachtspunten.

Tijd van uurtje-factuurtje is voorbijBeveiligingsbranche professionaliseert

> Nicolette Biessels van 2 in beweging, de organisatie achter de campagne Veiligheid raakt iedereen, in opdracht van het Sociaal Fonds Particuliere Beveiliging.

> Veiligheid raakt iedereenNaar aanleiding van het TNS Nipo onderzoek heeft de beveiligingsbranche geconstateerd dat sprake is van een informatieachterstand bij diverse doelgroepen. Ook is een aantal aandachtspunten voor de achterban geformuleerd. De sector heeft vijf thema’s – vernieuwing, reputatie, beroepsbeeld, sociale vaardigheden en waardering – geselecteerd om mee aan de slag te gaan. De samenvatting van het TNS Nipo-onderzoek is te lezen op www.veiligheidraaktiedereen.nl

Bram de Bruijn en Mariëlle van Eekelen

Foto

’s: ©

NFP

Pho

togr

aphy

- Pi

eter

Mag

iels

en

DRION – WELTENL E C T O R E N D I A L O O G

De juiste mensen op de juiste plek

De schijnbare stilte van 1 minuut voor openingstijd. Elk moment kan een horde koopbeluste consumentenbinnenstormen. Achter de schermen wordt hard gewerkt om hen voor de volle honderd procent vandienst te kunnen zijn. Een adequate en servicegerichte beveiliging is daarbij onmisbaar. Dat weten wij van Trigion maar al te goed. Daarvoor zetten we altijd de juiste mensen in. Alerte, uitstekend opgeleide en doortastende professionals. Trigion is het grootste beveiligingsbedrijf van Nederland. We kunnen bogen op een ervaring van 100 jaar. Zoeken proactief naar nieuwe oplossingen om mensenen eigendommen nog beter en efficiënter te beschermen. Onze opdrachtgevers waarderen dat. Datblijkt niet alleen uit onze klant tevredenheidsonderzoeken maar ook uit onze langdurige relaties. Omdat we doen wat er van ons verwacht wordt. En eigenlijk altijd net iets meer dan dat. Wilt u weten wat Trigion voor uw organisatie kan betekenen? Kijk voor meer informatie op www.trigion.nl of bel (010) 298 11 33. Wij zijn u graag van dienst. Trigion. Toonaangevend in veiligheid

Het drukste moment van de dag

Trigion_Adv210X297_Winkel 29-04-11 12:02 Pagina 1

Beste Ruud,

In jouw bijdrage triggerde je me door te stellen dat we te veel zijn doorgeschoten in het meten, tellen en turven. En je hebt het over de menselijke praktijk. Daarmee schiet je precies in de roos van een enorm actueel vraagstuk waar ons vakgebied mee worstelt. Want enerzijds willen we allemaal zo hospitable worden als het maar zijn kan; anderzijds heb-ben we nog altijd te maken met uitbestedingscontracten. De FM’er moet tot op zekere hoogte schizofreen zijn, zou je zeggen. Feminien én masculien.Om in control te zijn, zul je toch de gemaakte afspraken en de verwachte prestaties over en weer moeten monitoren? Ik weet dus niet of we zijn doorgeschoten.Maar het meten moet wel een andere focus krijgen. Want wat ons vak zo interessant maakt, is de verandering waarin het zich bevindt. De focus is de laatste decennia verschoven van de gebouwde omgeving naar de mens. En die verschuiving brengt met zich mee dat we ons zullen moeten verdiepen in ogenschijnlijk abstracte, softe aspecten die de kwaliteit van gedrag, houding en beleving, en dergelijke, bepalen. En wat de gevolgen daarvan zijn op de klanttevredenheid. De uitdaging is om die belevingsbepalende aspecten meetbaar te maken. Want we kunnen toch niet slechts op vertrouwen varen? En – áls dat al zou kunnen – hoe meet je vertrouwen?Wat betreft de menselijke kenmerken van de FM’er zelf, schreef je dat je nieuwsgierig bent naar zijn gewenste kernkwaliteiten en karaktereigenschappen. Jouw vraag aan mij was dan ook wat een goede facility manager is. Het antwoord daarop kan volgens mij niet in één zin gegeven worden. Want het goede antwoord is even uitgebreid en gedifferentieerd als het vak facility management zelf. De manier waarop jij de vraag stelt, geeft mij immers geen mogelijkheid te veralgemeniseren. Ik kom niet weg met: ‘Een goede facility manager ondersteunt mensen bij hun streven naar toegevoegde waarde aan de organisatie’. Want je wilt de kernkwaliteit en het karakter belicht hebben. Volgens mij zijn er evenveel goede beschrijvingen die deze twee aspecten in zich hebben, als dat er bedrijfssoorten zijn. De FM’er bij een grote multinationale onderneming zal veel meer een facility manager moeten zijn; en die van een klein, lokaal bedrijf een facility manager. En die van een chipfabrikant zal zich meer richten op risicobeheer-sing, terwijl die van een IT-bedrijf getting the best out of people als motief zal hebben. En zo kan ik door gaan. Denk aan Defensie, Schiphol en een energiebedrijf, die sterk uiteenlopende DNA’s heb-ben en die daardoor volkomen verschillende kwaliteiten en een ander karakter van hun FM’er vragen.Met de taakomschrijving van een tim-merman, chirurg, rechter, tandarts of onderwijzer zul je een heel eind komen, maar kun je überhaupt de ideale FM’er eigenlijk wel beschrijven zonder er heel erg over te moeten uitweiden?

Bernard Drion

‘ Mannen zijn vaker betrokken

bij een arbeidsongeval’

5756 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

FMinFOCUS VEILIGHEID

In 2012 liepen 478 duizend werknemers lichamelijk letsel of geestelijke schade op door een ongeval tijdens het werk. Het betrof 7 procent van alle werknemers. Met deze cijfers kwam CBS deze zo-mer. Dit aandeel is al sinds 2005 vrij stabiel. In de horeca en in de bouw gebeuren de meeste ongeval-len. Bijna de helft van de werknemers die vorig jaar betrokken waren bij een arbeidsongeval, verzuim-de hierdoor ten minste één dag. Bij een derde duurde het ziekteverzuim vier dagen of langer. Van de werknemers met een arbeidsongeval liep bijna 70 procent alleen lichamelijk letsel op, zoals

een wond, botbreuk, verstuiking of verbranding. Bij ruim 20 procent ging het uitsluitend om geestelijke schade, zoals psychische schade door bedreiging of agressief gedrag. Bij bijna 10 procent was er zowel lichamelijk letsel als geestelijke schade. CBS baseert zich op cijfers van Statline.Mannen zijn vaker betrokken bij een arbeidsongeval met lichamelijk letsel dan vrouwen, terwijl vrouwen juist naar verhouding meer te maken hebben met geestelijke schade. Dit hangt onder meer samen met de sectoren waarin mannen en vrouwen werken. Vrouwen hebben vaker een baan in sectoren waarin relatief veel ongevallen met geestelijke schade plaatsvinden, zoals de zorg en het onderwijs. Mannen werken vaker in de bouw, waarin betrekkelijk veel arbeidsongevallen voorkomen met lichamelijk letsel. (Bron: CBS)

Fatale ongevallenBinnen Europa doet Nederland het helemaal zo slecht nog niet. Van de 30 landen staan we op plek 3 van de minste fatale ongevallen en op de 7e plaats van het minste verzuim na een ongeluk. Hiermee laten we landen als Duitsland en Dene-marken achter ons. Echter op actieplannen voor veiligheid en gezondheid scoren we een matige 13e plaats. Het wordt dramatisch als we kijken naar de controles door inspecties waarbij we op de 23e plaats staan en bij werkgerelateerde ziektes staan we op de 29e plaats. (Bron: Eurostat) Als we de actieplannen zouden verbeteren, zorgen voor voldoende goed opgeleide bhv’ers, inspecties zouden verhogen en meer aandacht zouden schenken aan werkgerelateerde ziektes zoals RSI en Carpaal Tunnel Syndroom, zouden we op het verzuim na incidenten en fatale incidenten niet nog betere cijfers kunnen halen? Een aantal bedrijven gaat heel erg ver op het gebied van veiligheid. Medewerkers krijgen een officiële waarschuwing wanneer zij de trapleuning niet vasthouden. Andere bedrijven zijn verder in het registreren van gevaarlijke situaties en inci-

denten, maar we kennen ook de bedrijven waarbij de plafondplaten los hangen en waar niemand zich druk maakt om de veiligheid. Veiligheid is bij die bedrijven een ondergeschoven kindje. Men realiseert zich vaak niet wat een ongeluk met blijvend letsel meer kan kosten dan een slecht imago.

EHBOHet is goed om te registreren in welke situaties wat voor soort ongevallen zich voordoen, zo kan er namelijk gericht actie ondernomen worden. Onder het mom van een toolboxmeeting kan vervolgens de situatie bespro-ken worden en aangegeven worden hoe men dient te handelen in een dergelijke situatie. Ook kan het beleid of de procedure aangepast worden als blijkt dat er nieuwe ontwikkelingen zijn op het gebied van veiligheid.Wanneer bijvoorbeeld blijkt dat bij incidenten voor negen uur er weinig of geen EHBO’ers in het pand zijn, kan er gekeken worden hoe deze taak neergelegd wordt. Worden bijvoorbeeld de EBHO’ers verplicht om in ploegendiensten te draaien? Dit zijn vrijwilligers en bij verplichting is de kans op verlies bij inzet groot. In sommige bedrijven kan dit worden opgelost door de taak deels bij de beveiliging neer te leggen. Dit vraagt echter wel om aangepaste afspraken, inzetbaar-heid op eigen taken bij calamiteiten en mogelijk zelfs extra inhuurkosten.Meer inspecties zorgen er wel voor dat er door werk-gevers meer op de naleving van de regels gelet wordt. Bij bouwplaatsen bijvoorbeeld staat vaak aangegeven dat men alleen met werkschoenen en een valhelm het terrein mag betreden, daarnaast dient men zich ook eerst te melden bij de uitvoerder. Op deze manier heeft het bedrijf grip op de mensen die op het terrein rondlopen en kunnen zij hen informeren over de regels die hier gelden. Omdat op bouwplaatsen de Arbeidsinspectie met grotere regelmaat langs komt, is er meer aandacht voor het naleven van dit soort regels. Als een inspec-teur namelijk constateert dat de veiligheidsregels niet

gevolgd worden, kan dit resulteren in een hoge boete of het stilleggen van het werk, met alle financiële gevolgen van dien. Bovendien, wanneer de veiligheidsregels gevolgd worden, resulteert dit bij een incident – bijvoorbeeld een vallende baksteen – in een minder ernstig onge-val. Een baksteen die op een valhelm terechtkomt zal wellicht wel hoofdpijn bezorgen aan de drager, maar als de helm niet gedragen werd, had het kunnen re-sulteren in een dodelijk ongeval.

Achterstallig onderhoudJongere werknemers lopen het grootste risico op een ongeval maar zijn weinig betrokken bij dodelijke ongevallen. Jongere werknemers hebben, zo blijkt uit rapporten van de Arbeidsinspectie, vooral verwon-dingen aan handen en ogen. De kans op een dodelijk

ongeval voor jongeren ligt het hoogst in de bouw, voor de rest lopen de soorten ongevallen en branches erg uit elkaar. Dit toont aan dat de oorzaak voor deze onge-vallen breder is en niet toe te schrijven is aan een bepaald soort bedrijfsrisico. Oudere werknemers zijn min-der vaak betrokken bij onge-

vallen. Vooral glij-, val- en struikelpartijen zijn bij deze groep de grootste oorzaak voor ongelukken in alle sec-toren. Hierbij zijn de verwondingen vaak ernstig, waar-door het risico op blijvend letsel of een dodelijk ongeval groter is. Vooral omdat oudere werknemers meer moeite hebben met scherpstellen en een iets later reac-tievermogen hebben, vallen zij vaker dan anderen.Val-, glij- en struikelpartijen worden het meest ver-oorzaakt door slecht of achterstallig onderhoud. En dat terwijl scheuren in vloeren of een gladde trap goed te voorkomen zijn. Het allergrootste deel van de ongevallen op het werk vindt plaats door ‘even snel’ iets te doen. Even een brief in de postbus doen en daarbij op hoge hakken een sprintje trekken op een gladde vloer. Even snel een broodje snijden of nog even dat touw pakken dat op de dakrand ligt. De gevolgen zijn soms niet te overzien, en worden veroorzaakt omdat mensen de risico’s niet goed inschat-ten en de veiligheidsregels opzij schuiven. Want wanneer ze de tijd nemen, zijn ze later thuis, of net te laat voor de post. ‘Liever iets later thuis, dan in het ziekenhuis’, misschien zouden we die regel meer na moeten leven binnen het werk. Dit zou de veiligheid van een ieder verhogen en de kans op ongelukken verkleinen. fmi

Natasja ZandstraJe glijdt uit op glad wegdek, struikelt, verstapt je op

de trap, haalt je hand open aan een scherp voorwerp.

Ongelukjes die vervelende gevolgen kunnen heb-

ben. Uit onderzoek blijkt dat Nederland het in Eu-

ropa redelijk goed doet, met een derde plek in de

lijst van minst fatale ongevallen op de werkvloer.

Op het gebied van actieplannen en controles scoren

we echter veel minder goed.

Een ongeluk zit in een klein hoekje

> Natasja Zandstra (servicecoördinator bij AAFM) is binnen haar familie de derde generatie werkzaam in facility management, in navolging van haar vader Rob en opa Sjoerd Jochem.

5958 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Slimme logistiek in de bouwSmart Building Logistics bespaart tijd, geld en milieu

6160 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

> Mijntje Perk is senior interim professional ArrangeGroup, voorzitter Regioteam West Facility Management Nederland, Ellen Bots-Floors is manager Facilitair en Inkoop Captise, en lid Regioteam West Facility Management Nederland. De methodiek SBL is één van de onderwerpen tijdens de regiobijeenkomst Regioteam West en Kring Duurzaam op 31 oktober.

thodiek SBL is het wel radicaal anders werken; een betere propositie voor de opdrachtgever, rendements-verbetering van het project door verhoging van arbeids-productiviteit, efficiency en het voorkomen van faal-kosten; dát is een uitdaging. De keten laten samenwer-ken en tegelijkertijd efficiënter en duurzamer maken’.Hoe gaat het in zijn werk? ‘Integrale logistiek is het sleutelwoord’, geeft Pronk aan. Voor de start van een nieuw traject, wordt een integraal logistiek plan voor ruwbouw en afbouw opgesteld. Hierbij is het belang-rijkste onderdeel de planning. Hiervan ligt tachtig procent vast. Met de overige twintig procent wordt, middels de methodiek van SBL, flexibiliteit ingebouwd. Door intensieve werkvoorbereiding en te werken met een strakke planning, weet iedereen ruim van tevoren wanneer, wat, waar, geleverd moet worden. Daarnaast wordt in de planning ook het vervoer vastgesteld; vragen als ‘Hoe moeten de voorraden vervoerd wor-den?’ en ‘Wat zijn de optimale verpakkingseenheden?’ passeren de revue. ‘Zo creëer je de logistiek meest optimale situatie, maar dat gaat niet vanzelf.’Ketensamenwerking ontstaat niet vanzelf. Openheid en transparantie in de traditionele situatie is niet vanzelfsprekend. Juist hierin ligt de uitdaging, vanuit aanbestedingen en platte inkoop wordt deze beoogde samenwerking opgeknipt aan de voorkant. In de praktijk vertaalt zich dat naar individualisme en schakels die niet goed met elkaar verbonden zijn en niet goed communiceren. Het is een vicieuze cirkel die doorbroken moet worden en juist dat wordt ge-daan. Hierbij spelen alle partijen een rol, de opdracht-gever, hoofdaannemer en alle partners. In het begin-sel geen makkelijke opgave maar als het eenmaal werkt heeft iedereen er profijt van.

Lessons learned Inmiddels is de methodiek van SBL bij tal van pro-jecten toegepast. Pronk: ‘Natuurlijk nemen we bij elk project onze ervaringen mee.’ De lessons learned tot nu toe zijn:• je moet een samenwerkingspartner hebben met

wederkerig inzicht (zoals inzicht in logistieke kos-ten) en een goede basis van vertrouwen. Dan kom je op de dieperliggende problemen die omgezet kunnen worden oplossingen;

• servicegerichtheid (SLA) en een strakke contract-vorm rondom het vervoer is een must. UTS is van oorsprong geen vervoerder van bouwmaterialen. Maar al doende leert men en gaat men hier profes-sioneel mee om;

• kan niet bestaat niet! Bij BAM, en in het algemeen in de bouw, ligt geen focus op logistiek, waardoor weerstand bijna onontkomelijk is. Door binnen de keten met uitvoerende partijen in gesprek te gaan, en de problemen en frustraties vanaf de werkvloer op te pakken en aan te passen, creëer je draagvlak. Logistiek is nu geen onderdeel meer van alle keten-partners, maar er is een specialist voor aangetrokken;

• de laagste prijs bij aanbestedingen loont niet altijd

(noot: deze vorm is inmiddels aangepast binnen de wetgeving). ‘Kijk als opdrachtgever verder en zorg dat de gunningscriteria helder vastgesteld zijn’, aldus van der Heijden. Zo kunnen partijen zich ook met de methodiek SBL inschrijven.

Facility managerEn de facility manager? Wat kan hij meenemen binnen zijn eigen werk? ‘Facilitaire logistiek was en is een uitdaging’, zegt Van der Heijden, ‘het wordt erbij ge-daan. Dit kan resulteren in het inzetten van onvol-doende expertise, waardoor mooie kansen gemist worden. Je moet er oog voor hebben, expertise inzetten en durven combineren en consolideren van transport.‘Bijvoorbeeld: het blijkt dat 32 procent van het fileverkeer bouwgerelateerd is. De me-thodiek SBL reduceert de transporten met 50 procent. Dit moet ook met de eigen facilitaire logistiek kunnen. Pas het toe in de eigen omge-ving, maak het kleiner maar denk breed.’ Wat bij de facility manager ter discussie zou moeten staan:• De dure vierkante meters van productieve ruimten,

kunnen we deze ook inzetten op een andere plek?• Kan ik een ‘logistieke loep’ leggen op de facilitaire

processen?• Kunnen we samenwerken met de directe omgeving

en/of partner op facilitair of inkoop vlak?• Kunnen we inkoop anders inrichten?• Hoe kunnen we duurzaamheid toepassen binnen

onze organisatie? fmi

> Facts & FiguresResultaten Smart Building Logistics:• Verbetering arbeidsproductiviteit en efficiency bouwplaats• Transportbewegingen worden gereduceerd met minimaal 50% • Geen handling en sjouwen van materialen• 15% minder verspilling van materialen en vermindering beschadigingen• 50-70% minder ruimte nodig op de bouwplaats• Optimalisatie veilige, schone bouwplaats en omgeving• Recyclinggraad van gemiddeld 95% • Optimale beladingsgraad heen en retour • De voertuigen verschijnen gecoördineerd en just in time op de bouwplaats• Minimale overlast voor directe en indirecte omgeving bouwplaats• Significante daling CO2 uitstoot en verbetering luchtkwaliteit• Verbetering bereikbaarheid en mobiliteit centrumgebied door centrale coördinatie

‘ 32 procent van het fileverkeer

is bouwgerelateerd’

Smart Building Logistics (SBL) is een methodiek om tegen lagere kosten, efficiënter en groener te bouwen. Door de toepassing wordt het bouwproces op een meer innovatieve, slimmere manier ingericht, gema-naged en uitgevoerd dan traditioneel het geval is. Er is sprake van ketensamenwerking, efficiënter werken, lagere kosten en (milieu)verantwoorde acties. Marc van der Heijden, adjunct directeur Verkoop UTS Nederland en Chris Pronk, adjunct directeur BAM Habo, gingen enkele jaren geleden aan de slag met het plan om de logistiek, van ruwbouw tot afbouw, efficiënt en duurzaam te organiseren. De logistieke specialist verzorgt de centrale coördinatie, organisatie, planning en uitvoering van de logistiek. Van produc-tie tot aan recycling, met de bouwplanning als leidraad en rekeninghoudend met de belangen van alle keten-partners.Gestart in de afbouw heeft de methodiek zich doorontwikkeld in ruwbouw, afvalmanagement, recycling, productie en inkoop.

Huishoudschool Van der Heijden en Pronk hebben in verschillende projecten de resultaten ervaren van deze nieuwe me-thodiek. Zo was het eerste project een renovatie van een monumentale huishoudschool in Den Haag op de Laan van Meerdervoort, ‘bouwen op een postzegel’. De mo-numentale huishoudschool is verbouwd en bestaat nu uit twaalf luxe appartementen, een huisartsenpost en drie herenhuizen. De bouwmaterialen werden op een HUB opgeslagen, een logistiek centrum dat fungeert als verzamelplaats waar alle (bouw)materialen voor alle disciplines worden afgeleverd. Van daaruit werden de materialen voor de dagproducties per medewerker op de werkplek afgeleverd, buiten de spits om. Door het toepassen van de methodiek SBL werden er negentig trailerladingen minder gebracht. Dit zorgde niet alleen voor betere arbeidsproductiviteit, maar ook voor min-der belasting voor de omgeving, stad en milieu. Met deze opgedane kennis ging men de aanbesteding van PostNL, de Groene Toren (Den Haag), aan; een renovatie in binnenstedelijk gebied met 23.000 vier-kante meter verdeeld over negentien bouwlagen. Uitdagingen:• geen mogelijkheid voor een bouwplaats• klant blijft gedurende het project in het pand• beschikking over acht parkeerplaatsen, waarvan

twee voor calamiteiten• een strakke planning

Vlak nadat de eerste etage opgeleverd was werd Pronk gebeld door de klant: ‘Wanneer gaan jullie beginnen?’, was de vraag. Een mooi compliment aangezien het project al gaande was.

AfvalmanagementsysteemOok in dit traject richtte men een HUB in, maar men ging een stap verder: er werd een afvalmanagement-systeem opgezet. Een afvalsysteem dat paste binnen de liften en de gebouwen van de bouwplaats, waar de werklieden het afval gescheiden aan konden leveren. Dit was wennen, er was tijd nodig om draagvlak te creëren. De noodzakelijke controle was groot. Van der Heijden: ‘Maar als je de communicatie met de werklieden over het doel en de middelen goed facili-teert, en de kosten voor een bak gemixt afval belast aan degene die er verantwoordelijk voor is, gaat het werken. Je ontlast de bouwers juist.’Op deze manier is het ook mogelijk aan te sluiten bij recyclingprogramma’s van de fabrikant. Bijvoor-beeld door oude tapijttegels aan te bieden in volle vrachten, en in combinatie met het afleveren van nieuwe, te retourneren naar de fabrikant. Hierdoor ontstaat een honderd procent beladingsgraad heen en terug. De tegels worden hergebruikt, waardoor alleen de lijmlaag als afval wordt verwerkt.

Integrale logistiek‘De bouwplanning is de logistieke planning. De logistiek staat in dienst van de keten en het algemeen belang, zo simpel is het’, zegt Van der Heijden. ‘Maar met de me-

Mijntje Perk en Ellen Bots-

Floors

In 2010 stonden Marc van der Heijden, adjunct directeur Verkoop bij UTS

Nederland en Chris Pronk, adjunct directeur bij BAM Habo op een golfbaan,

toen het idee van Smart Building Logistics geboren werd. Van der Heijden

en Pronk wilden met een logistieke methode problemen en frustraties in

de bouw oplossen.

Marc van der Heijden (r)

(UTS Nederland) en Chris Pronk (BAM

Habo) zijn de bedenkers en

grondleggers van Smart Building

LogisticsFoto’s: ©NFP Photo-

graphy - Henk Tukker

COLUMNbestuur

63fmi 9 - 2013

Huisvesting Veiligheid

Veiligheid is een van de belangrijkste aspecten waar goede huisvesting aan moet voldoen. Locatiekeuze (voelen medewerkers zich ook in de donkere wintermaanden veilig in de nabije omgeving?), materiaalkeuzes (zijn deze brandvertragend?), logistieke keuzes (kunnen de gewenste beveiligingsschil-len worden gerealiseerd?); ze moeten allemaal gemaakt worden en het liefst zo vroeg mogelijk in het proces. Maar gebeurt dit ook?

Veiligheidseisen staan regelmatig op gespannen voet met bijvoorbeeld ar-chitectonische wensen en gebruikers-gemak. Elke facility manager kent voorbeelden van pictogrammen op de ‘zo mooi op maat gemaakte kasten’, brandblussers in een omgeving waarin deze nu juist net niet passen en een speels hoogteverschil in de vloer dat vervolgens met rood-wit gestreept tape beplakt moet worden in verband met struikelgevaar. De uitdaging is om een juiste balans te vinden tussen deze verschillende aspecten. Architecten mogen hierbij vaker oog hebben voor veiligheidsaspecten en functionaliteit, en de afdeling veiligheid/BHV mag er best op gewezen worden dat er meer is dan veiligheid alleen en dat je ook ‘te ver kunt doorslaan’.

Gelukkig heeft de facility manager in de afgelopen decennia meer invloed gekregen tijdens de allesbepalende beginfasen van bouwprojecten. In deze fasen wordt de basis gelegd voor de gebouwgebonden veiligheid. Deson-danks hebben wij blijkbaar nog steeds complexe contractstructuren nodig -

denk aan PPS-trajecten – om bouwers en ontwerpers te dwingen na te denken over de impact van hun beslissingen op de exploitatie. Persoonlijk heb ik twij-fels over dergelijke langetermijncon-tracten die vrijwel haaks staan op de huidige dynamische wereld, waarin we vandaag nauwelijks weten hoe deze er morgen uit ziet.

In het kader van bedrijfscontinuïteit vraagt huisvesting eveneens de nodige aandacht. Als facility manager ben je niet alleen tijdens ‘vredestijd’ verant-woordelijk voor het huisvesten van de organisatie. Ook tijdens crisistijd. Voor-al kritische processen moeten te allen tijden door kunnen blijven draaien. Hoe kun je dat faciliteren en garanderen?Aan de ene kant wordt door ontwik-kelingen als Het Nieuwe Werken plaatsonafhankelijk werken steeds beter mogelijk en worden wij dus minder afhankelijk van fysieke gebouwen. Aan de andere kant zorgt deze zelfde ten-dens er juist voor dat wij de overcapa-

citeit binnen onze huisvesting door de introductie van flexratio’s wegnemen. Hierdoor worden organisaties kwets-baarder ten aanzien van de beschik-baarheid van huisvesting.

Wat betekent het voor uw organisatie, wanneer er een asbest-lint gespannen wordt om het gebouw? Of wanneer de stroomstoring toch wat langer duurt dan goed is voor uw systemen?

Bovenstaande vraagstukken zijn zeker niet altijd eenvoudig en de invulling verschilt per organisatie. FMN wil le-den stimuleren en faciliteren, om hierover met elkaar in gesprek te gaan, en kennis en ervaringen uit te wisselen. Dit houdt ons allen scherper en draagt bij aan de ontwikkeling van ons vakge-bied. Bent u hierin ook geïnteresseerd, houd dan de FMN-agenda in de gaten. Deze staat natuurlijk op onze website, maar u kunt zich ook aanmelden voor het ontvangen van uitnodigingen per mail. Heel graag tot ziens bij een van onze bijeenkomsten!

…Terwijl ik deze column schrijf, plaatst men bij de basisschool aan de overkant de laatste waarschuwingsborden van-wege asbest aan de speeltoestellen. Ge-volg van bouwwerkzaamheden, efficiënt gepland tijdens de vakantieperiode. Grote onduidelijkheid bij ouders en kinderen. Zij hebben het uit de krant moeten vernemen en de school is nog onbereikbaar. Volgende week zouden de kinderen moeten starten met een nieuw schooljaar… Hopelijk hebben ze daar een alerte (facility) manager met gevoel voor business continuity management!

Maybrit Admiraal, @maybritadmiraal

Securing Your

World

Met veiligheid en beveiliging heeft iedereen - direct of indirect - dagelijks te maken. Of het nu gaat om de veiligheid van mensen of de beveiliging van gebouwen, goederen of processen: elke situatie vraagt om een eigen aanpak. Als het om beveiligen en veiligheid gaat, is G4S van alle markten thuis. G4S analyseert de situatie, denkt mee en voorziet u van de juiste mensen en de nieuwste technieken. Niet te veel, niet te weinig, maar precies wat u nodig heeft in úw situatie. Compleet, betrouwbaar en professioneel.

Voor meer informatie kijkt u op www.g4s.nl

Volg ons ook op:

Veiligheid & Beveiliging

Wilt u op de hoogte blijven van alle trends en ontwikkelingen binnen G4S? Scan dan de QR code en schrijf u in voor de G4S nieuwsbrief.

G4S_NL

G4S adv.190x275 Corporate+QR code-FMI.indd 1 30-12-11 14:00

6564

FMNactueel

fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

Volg FMN op Twitter: @FMNbestuurtweet

FMN-commissie Internationaal verlegt grenzenDe commissie Internationaal laat weer van zich horen. Onder aanvoering van de nieuwe voorzitter Frans van Eersel, werk-zaam als facility manager bij Google, kiest de vernieuwde commissie voor een praktische, grensverleggende aanpak.

Met een aantal nieuwe, enthousiaste leden werkzaam bij inter-nationale bedrijven, zoals Shell en Compass Group, wordt plan-matig gewerkt aan de realisatie van de doelstellingen. Frans van Eersel: ‘Wij willen het internationale facility-managementnetwerk ontsluiten en duidelijk maken wat de toegevoegde waarde is van onze buitenlandse contacten met onder andere IFMA en EuroFM. Daarnaast gaan wij praktische informatie geven over FM in de ons omringende landen. Als je voor je werk een jaar gestationeerd wordt in München, is het handig dat je op de website van FMN kunt lezen hoe het met FM in Duitsland gesteld is en wie je kunt benaderen voor meer informatie.’

Engelstalige artikelenDe commissie kiest vooral voor een praktische aanpak met quick

wins voor FMN-leden. Het opnemen van Engelstalige artikelen in het verenigingsblad FMI is daarvan een voorbeeld: ‘Niet ieder-een heeft tijd om de internationale FM-bladen, zoals The Facility Management Journal, te lezen. Een kleine moeite voor ons om maandelijks een interessant internationaal artikel te selecteren’, aldus Van Eersel.FMN-leden in contact brengen met buitenlandse collega’s en wederzijds kennis en ervaringen delen, is ook een belangrijke doelstelling van de commissie. Dat gebeurt onder andere door internationale gasten een podium te geven tijdens Nederlandse FM-events, maar ook door het organiseren van studiereizen. Zo organiseert de commissie van 1 tot en met 6 oktober 2013 een studiereis naar Philadelphia, USA, alwaar het IFMA-congres World Workplace 2013 plaatsvindt. (Aanmelden via www.fmn.nl)De commissie is nog op zoek naar gedreven FMN-leden met internationale belangstelling en contacten. Geïnteresseerde professionals die een bijdrage willen leveren aan de internationale positionering van FMN kunnen zich aan-melden via fmn@fmn.nl Save the date: 14 november 2013

Op donderdag 14 november vindt de eerstvolgende Alge-mene Ledenvergadering van FMN plaats. We zijn hiervoor te gast bij de Sint Maartenskliniek, specialist in houding & beweging.

In samenwerking met de FMN Kenniskring Zorg wordt een in-spirerend middagprogramma georganiseerd waarbij innovatie en beleving centraal staan. Meervoudig tenniskampioen Esther Vergeer zal in de sportaccommodatie van de Sint Maartenskliniek

als gastspreker een boeiend verhaal houden over doorzettings-vermogen en doelen stellen. Hoofd Voeding Jelle Ferwerda geeft samen met Suzanne Stienen een bijzondere kijk op smaak en duurzame en gezonde voeding. Na ontvangst met een broodje, start het programma om 12.30 uur met rapportages, presentaties en de ALV. Het middagpro-gramma begint om 14.30 uur en duurt tot 17.30 uur. Daarna is er een borrel. Voor meer informatie: www.fmn.nl/14november2013

Roel Masselink nieuwe verenigingsmanager FMNHet bestuur heeft Roel Masselink aangesteld als nieuwe verenigings-manager van FMN. Masselink (1968) heeft ruime ervaring met branche- en beroepsorganisaties en was vóór zijn overstap naar FMN directeur van de Nederlandse Vereniging van Commis-sarissen en Directeuren (NCD).

Eerder was Roel Masselink directeur/secretaris van de vereniging Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO) en vervulde Masselink diverse functies bij de werkgeversorganisatie VNO-NCW. Secretaris Rolf Nijdam is blij met de komst van Roel Masselink. Nijdam: ‘De verenigingsmanager is de spil in de

dagelijkse interne en externe, operatio-nele en representatieve activiteiten van onze vereniging. Ik ben blij dat wij zo’n ervaren manager als Roel gevonden hebben. Hij heeft de nodige sporen in verenigingsland verdiend en zal nu zijn kennis, ervaring en netwerken ten volle voor FMN inzetten.’

Professionalisering van FMNRoel Masselink: ‘Ik ben zeer gemotiveerd en enthousiast om als verenigingsma-nager te werken aan de verdere profile-ring en professionalisering van FMN. Ik verheug mij op een prettige samenwer-king met alle betrokkenen, in het bijzon-der met de leden die zich als vrijwilliger

actief inzetten voor het realiseren van de verenigingsdoelen.’ Masselink is per 1 september gestart met zijn werkzaam-heden. Hij volgt Henri van de Laar op, die de functie van verenigingsmanager twee jaar heeft vervuld.

Roel Masselink

Award Duurzame Architectuur 2013

Op donderdag 19 september 2013 vindt tijdens het con-gres Green Buildings Holland de uitreiking plaats van de Award Duurzame Architectuur. Het is voor de derde maal dat, op initiatief van Corporate Facility Partners (CFP) en FMN, deze prestigieuze prijs wordt uitgereikt. Mogelijke nominaties zijn gerenoveerde utiliteitsgebouwen die in 2011, 2012 of 2013 in gebruik zijn genomen.

De Award Duurzame Architectuur heeft als doel:• bekendheid geven aan succesvolle projecten• het delen van kennis over verduurzaming van huisvesting• het stimuleren van verduurzaming van bestaande gebouwenDe jury zal de duurzaamheidsprestatie van de voorgedragen gebouwen bepalen aan de hand van de Breeam-beoorde-lingsmethode. De jury wordt gevormd door Willem Lageweg van MVO Nederland, Anke van Hal van Nyenrode Business Universiteit, Hidde van der Kluit namens FMN en Gijs Ver-weij en Titia Siertsema van Uneto-VNI.

Het congres Green Buildings Holland vindt plaats tijdens de Dutch Green Building Week. Rondom de uitreiking van de Award Duurzame Architectuur wordt een interessant inhou-delijk programma aangeboden met sprekers als André Kuipers, ruimtevaarder; Wiebe Draijer, voorzitter van de Sociaal Eco-nomische Raad; Sanne Wallis de Vries, cabaretier; Ben van Berkel, architect en ZKH Prins Carlos de Bourbon de Parme.Award Duurzame Architectuur 2011

67fmi 9 - 2013

FMNextern

Steeds minder mensen hebben een vaste werkplek. Kenniswerkers hoppen van plek naar plek en doen dat niet zelden tussen diverse locaties. Met nieuwe logistieke uitdagingen van dien. Hoe weet ik of de door mij gewenste werkruimte vandaag beschik-baar is? Is mijn leidinggevende vandaag in huis en zo ja, waar zit zij dan? Is het nieuwe werken ver-worden tot het nieuwe zoeken? Sander Schutte, oprichter van Blinq Systems, heeft tips voor hen die het overzicht dreigen te verliezen.

Hoe kijk jij als ingenieur aan tegen facility management?‘Facility management heeft een grote impact op het primaire bedrijfsproces. Als mensen goed worden ondersteund in een prettige werkomge-ving, wordt er efficiënter gewerkt. De actualiteit legt erg de nadruk op het effectiever gebruiken van vastgoed en het besparen van kosten. Er wordt veel gekeken naar herhuisvesten met minder vierkante meters en nieuwe kantoorconcepten. Facility management zou zich in deze trajecten moeten richten op het creëren van meerwaarde. Als medewerkers, ondanks het flexwerken, beter kunnen worden ondersteund en beter worden

ontzorgd, kunnen ze effectiever samenwer-ken. Dit verbetert het primaire proces.’

Is het nieuwe zoeken naar vrije werkplekken en aanwezige collega’s een probleem? ‘In het moderne kan-toorgebouw heeft het merendeel van de me-dewerkers geen vaste werkplek meer en zijn de werktijden flexibel. Het kantoor is een plek om elkaar te ontmoe-ten en samen te wer-ken. In de oude situatie

wist je precies waar je elkaar kon vinden. Nu kan dat niet meer, terwijl dus het belang van elkaar vinden groter wordt. Het vinden van het juiste type werkplek is vaak lastig, zeker op maandagochtend in een bedrijf dat een ambitieuze flexfactor heeft gekozen. Bij onze klanten staan het vinden van medewerkers en werkplekken bovenaan het lijstje met nadelen van flexibele werkconcepten.’

Wat voor oplossingen zijn denkbaar? Welke oplossing je ook kiest, het moet de zoek-problemen integraal aanpakken. Deeloplossingen resulteren in een grote hoeveelheid aan tooltjes en apps, die uiteindelijk nooit beklijven. Ons bedrijf richt zich op integratie van diensten. Er is één gebruiksvriendelijke applicatie, die benaderd kan worden op alle apparaten met een web browser. Het uitgangspunt is een 3D-visualisatie van het gebouw waar alle up-to-date-informatie wordt weergegeven: vrije werk- en vergaderplekken, collega’s, evenementen, et cetera. Ook het reser-veren van ruimtes, of klacht-wens-informatie-storingen (kwis)-meldingen kunnen via de inter-face worden gedaan in een achterliggend FMIS-systeem. Alles op één centrale plek en op een Apple-achtige manier.’

Hoe staat het eigenlijk met de privacy? ‘In onze software deelt iedere gebruiker vrijwillig zijn of haar locatie met collega’s en slaan wij geen historische data op over de locatie van personen. Ik ken ook organisaties die het delen van aanwezig-heid- en locatiegegevens bij flexwerken verplicht stellen. Het is dus een keuze van de organisatie zelf. Welke keuze je ook maakt; let er wel op dat gege-vens over bezettingsgraden beschikbaar zijn. Deze informatie levert waardevol inzicht in hoe het ge-bouw wordt gebruikt.’

Wat is je advies aan facility managers?‘Kosten besparen is belangrijk, maar kijk vooral ook op welke manier je waarde kunt toevoegen aan een flexibel werkconcept.’

In deze rubriek doet Lennart Harpe (adviseur Externe Betrekkingen) ver-

slag van verenigingsactiviteiten die gericht zijn op de externe profilering

van facility management in het algemeen en van FMN in het bijzonder.

Ook belicht hij aanpalende managementdisciplines en biedt hij ruimte

aan buitenstaanders om hun visie te geven op het FM-vakgebied. Reacties

zijn welkom via lennart.harpe@fmn.nl

Sander Schutte

Want overzicht geeft rust. Het stelt u bovendien in staat om

goed te beheren, maar ook om gedegen te bouwen. Als u

vanuit rust beslissingen kunt nemen, ziet u de resultaten groeien.

De facilitaire oplossingen van Axxerion geven u een uitzonderlijk

goed totaalbeeld van uw werkzaamheden. Het systeem is uiterst

gebruiksvriendelijk en biedt u een duidelijk overzicht door de

heldere dashboards en rapportages en overzichtelijke workfl ows.

Voor kleinere organisaties betekent het de directe beschikking

over een totaaloplossing voor gegevens- en procesbeheer.

Grote organisaties kunnen eenvoudig informatie en processen

delen met afdelingen, vestigingen, klanten en leveranciers.

Last but not least, door het SaaS-model (Software as a Service)

bespaart u kosten omdat de prijs wordt bepaald door het

feitelijke gebruik.

Kortom: Het Facility Management Informatie Systeem van

Axxerion garandeert overzichtelijkheid. U creëert rust en

helpt daarmee uw onderneming vooruit.

Wilt u ook overzicht creëren: Neemt u dan gerust contact met

ons op via nummer 026 - 474 2420.

Advancing your businessRessenerbroek 26b - 6666 MR Heteren - T. +31 26 474 2420 - E. info@axxerionfs.nl - www.axxerionfs.nl

VOORUITGANG VRAAGT OVERZICHT

1000300002AXX-adv Vooruitgang 215x285.indd 1 20-06-2011 15:23:03

69fmi 9 - 2013

FMN sponsor in beeldSponsoren van FMN presenteren zich, deze maand: Gom Schoonhouden

De tijdsgeest verandert én daarmee de klantbehoeften. Daarom werken wij sinds enkele jaren vanuit een segmentspecifieke aanpak. Verschillende accountmanagers worden op specifieke segmenten ingezet. En dat werkt! Niet voor niets won business unit Gom Zorgsupport in 2012 de FMN Best Practice Award.

SpecialistGom Schoonhouden is schoonmaakspecialist in de volgende segmenten: • Zakelijke dienstverlening Al jaren zorgen wij voor vele

schone werkomgevingen bij zakelijk Nederland. Hierdoor kunnen zij zich kunnen richten op hun core business.

• Zorg Naast specialistische schoonmaakdienstverlening in de zorg, biedt Gom ZorgSupport onder andere het ZorgSupport-concept aan. De ZorgSupport-medewerker voert voedings-gerelateerde, facilitaire én zorgondersteunende taken uit. Op

deze manier kunnen verpleging en verzorging zich richten op haar kerntaak: zorg.

• Leisure Het onbezorgd laten genieten van uw gasten, dat is voor ons het ultieme doel. Dat kan alleen als het schoon is. Een toonaangevende bioscoopketen en verschillende bunga-lowparken kiezen inmiddels voor Gom Leisure.

• Retail Uw winkelende klant moet zich welkom voelen in uw winkelpand. Met onze jarenlange ervaring in deze sector, zorgen wij hiervoor.

• Voedingsmiddelen Gom Food weet als geen ander dat in deze branche productintegriteit van ultiem belang is. Met dienstverlening op maat garanderen wij de beste kwaliteit.

• Onderwijs Het onderwijs kenmerkt zich door intensief gebruik in combinatie met pieken en dalen in de seizoenen. Daarbij maken wij onderscheid tussen basis- en vervolgonderwijs. Met onze specialistische en flexibele schoonmaakaanpak spelen we hierop in.

• Industrie Met onze wortels in de industriestad Rotterdam, beschikken we over een brede ervaring in deze sector.

• Overheid Wij zijn al vele jaren op tal van terreinen een grote leverancier bij de overheid en overheidsinstellingen. In deze samenwerking staan betrouwbaarheid, flexibiliteit en een dienstverlenende instelling centraal.

• Transport en logistiek Ook maken wij schoon op stations, luchthavens, vervoersterminals en opslag- en distributiecen-tra. Met snelheid, flexibiliteit en een 24/7-mentaliteit speelt onze werkorganisatie hier goed op in.

Daarbij wordt onze schoonmaakorganisatie ondersteund door Gom Specialistische Reiniging. Bij GSR kunt u onder andere te-recht voor specialistische schoonmaakklussen, periodieke dieptereiniging en opleveringsschoonmaakopdrachten. HostmanshipHet zijn onze medewerkers die het verschil maken. Gom investeert daarom intensief in Hostmanship. Wij beseffen dat onze medewerkers bijdragen aan een prettige werk- en leefomgeving. Zij zijn het visitekaartje van uw organisatie en zorgen er mede voor dat uw pandgebruiker/-bezoeker zich welkom voelt. Hostmanship laat ons in de praktijk nadenken over wat een ontmoeting tot een geslaagd moment maakt. Of hoe wij ervoor kunnen zorgen dat wij méér betekenen voor uw pandgebruiker/-bezoeker. Dit zijn allemaal zaken die aan bod komen in de Hostmanship-workshops, die wij geven in alle lagen van de organisatie.

Bezoek onze website: www.gom.nl

Al sinds 1966 verzorgt Gom het schoonmaakonderhoud bij opdrachtge-vers in heel Nederland. Inmiddels zijn we ook in andere landen actief, zoals België, Frankrijk en Engeland. Steeds met hetzelfde uitgangspunt: vanuit ons vakgebied schoonmaken, waarde toevoegen. Efficiënt werken is hierbij voorwaarde.

PALMBERG · Rietveldenweg 47 · NL-5222 AP ‘s-HertogenboschTel. +31 411 689522 · Fax +31 411 689479 · www.palmberg.nl

De CREW bench is de dynamische oplossing voor uw kantoor.

De bureau’s kunt u uitvoeren in een vaste hoogte, hoogte instelbaar

middels ‘Easy Push‘, slingerverstelling of electromotorisch.

Deze CREW varianten krijgen echter een compleet andere uitstraling

als u de afgebeelde strak vormgegeven, electrifi ceerbare en afneembare

‘wang’ toevoegt. Dit is mogelijk met een enkelvoudige werkplek maar

ook in een bench oplossing van 2-4 of meer werkplekken.

Met plezier naar kantoor

70 fmi 9 - 2013

FMN sponsor in beeld

CAD Services

Self Service

Reserveringen

Regieorganisatie

Huisvestingsmanagement

FMIS

Sponsoren van FMN presenteren zich, deze maand: Prequest

Waarom sponsor van FMN?Investeren in de toekomst is onderdeel van het strategisch beleid van Prequest. Het stimule-ren van ontwikkelingen in ons werkveld is hierdoor vanzelfsprekend. Dit doen we onder meer door gastcolleges en actieve ondersteuning van diverse brancheverenigingen.

Sponsoring van FMN is voor ons daarom een logische keuze.Zo dragen we bij aan bevorderen van kennisdeling en ontwikkeling van het facilitaire werkveld.

Prequest; gebruiksvriendelijke software voor Facility ManagementVan zaalreserveringen tot beheer van uw huisvesting en werkplekken. En alles daartussen wat uw bedrijfsvoering helpt.

Prequest is een product van NPQ Solutions

71fmi 9 - 2013

FACILITAIRE AANBIEDERS

BEVEILIGING

BEVEILIGING EN BEWAKING

ISS Security ServicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344 Fax: 0599 62 22 60info@nl.issworld.com www.nl.issworld.com

MPL BeveiligingsdienstenNijverheidsweg 643771 ME BarneveldTel.: 0342 41 91 30Fax: 0342 41 98 72info@mpl.nl / www.mpl.nldhr. P.S.A. Lenters

SecuritasPostbus 391170 AA BadhoevedorpTel.: 0800 899 86 68Fax: 020 658 47 02 www.securitas.nl

Trigion Beveiling BVKarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 11 33Fax: 010 298 11 31info@trigion.nl / www.trigion.nldhr. R. Franken

TOEGANGSBEHEERSYSTEMEN

Atos Worldline B.V.Wolweverstraat 182984 CD RidderkerkTel.: 0180 44 24 42Fax: 0180 44 24 43info-atosworldline@atos.netwww.atosworldline.nl

Nedap Security ManagementParallelweg 2 E7141 DC GroenloPostbus 1037140 AC GroenloTel.: 0544 471 111info@nedap-securitymanagement.com www.nedap-securitymanagement.com

CATERING

ADVISERING

AAGFood & FacilitiesHet Wielsem 10Postbus 901615200 MP Den BoschTel.: 073 640 97 77Fax: 073 640 97 88www.aag.nl / info@aag.nldhr. R. van der Graaff

Catering Adviescentrum HTC B.V. Edvard Munchweg 611328 MK AlmereTel.: 036-3030500advies@htcadvies.nl / www.htcadvies.nldhr. H.E.J. Simons

Sense FMPostbus 430963540 AB UtrechtTel.: 06-55707999 / 06-52093485info@sensefm.nl / www.sensefm.nlDhr. A. Daamen / Dhr. W. van der Meer

BEDRIJFSCATERING

ISS Catering ServicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344 info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

CATERINGBEDRIJVEN

Albron CateringPostbus 703454 ZH De MeernTel.: 030 669 56 95Fax: 030 669 56 00www.albron.nl mevr. J. Lam, directeur salesdhr. H. Jacobs, directeur

Prorest Catering BVKarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 11 99Fax: 010 298 12 55info@prorest.nl / www.prorest.nldhr. D. Bennink

SAB CateringZwanenburgerdijk 2751161 NL ZwanenburgPostbus 591160 AB ZwanenburgTel.: 020 407 92 00Fax: 020 497 73 85info@sabcatering.nl / www.sabcatering.nlMw. B. Wester

SodexoRivium Boulevard 2 2909 LK Capelle aan den IJsselPostbus 291003001 GC RotterdamTel.: 010 288 40 99Fax: 010 288 42 22info.nl@sodexo.com / www.sodexo.comdhr. A.F. Medendorp

GROOTKEUKENAPPARATUUR

Bert Muller Grootkeukentechniek b.v.Musicalstraat 71323 VR AlmereTel.: 036 536 71 40info@akbbertmuller.nl www.akbbertmuller.nlWillem van de Kaa

Bouter B.V.Signaalrood 152718 SH ZoetermeerTel.: 079 345 15 15 Fax: 079 342 31 43 info@bouter.nlwww.bouter.nl / www.bouterwebshop.nl

Metos b.v.Spoorstraat 627261 AG RuurloTel.: 0573 45 84 55Fax: 0573 45 83 99info@metos.nl / www.metos.nl

Van Gestel Horeca & BedrijfskeukeninrichtingLage Kamp 77317 AT ApeldoornTel.: 055-5263333Fax: 055-5785058info@vangestelhoreca.nl

KOFFIEAUTOMATEN

Autobar Holland BV Calandstraat 413316 EA DordrechtTel.: 078 654 45 44 Fax: 078 654 45 01 info-auh@autobar.nl / www.autobar.nl

FACILITY MANAGEMENT ADVIES

ADVISERING ALGEMEEN

FGB Facility GroupWolwevershaven 30P3311 AW DordrechtPostbus 7373300 AS DordrechtTel.: 078 611 10 30info@fgbfacilitygroup.nl www.fgbfacilitygroup.nlR.J.C. (Ron) Dillen

HumanagementPostbus 5352600 AM DelftTel.: 015 215 00 15Fax: 015 215 00 10mail@humanagement.nl www.humanagement.nlGerard M.J. de Bruijn

Masterkey-Plus BVPostbus 200147302 HA ApeldoornTel.: 055 538 45 45Fax: 055 538 45 46info@masterkey-plus.nlafdeling Commercie

Planon B.V. Postbus 380746503 AB NijmegenTel.: 024 641 31 35 Fax: 024 642 29 42 info-NL@planonsoftware.comwww.planonsoftware.comNick Nijkamp

Procore huisvestings- en facility management BVHoefbladstraat 20-222153 EX Nieuw-VennepTel.: 088 776 26 70Fax: 088 776 28 70mhaan@procore.nl / www.procore.nldhr. ing. Michel L. de Haan

S&PM managing facility conceptsKloosterweg 6d3481 XC HarmelenTel.: 0858 77 96 1506 55 12 88 66info@spm-facility.nl / www.spm-facility.nldhr. R.J.P. Kotvis

Sense FMPostbus 430963540 AB UtrechtTel.: 06-55707999 / 06-52093485info@sensefm.nl / www.sensefm.nlDhr. A. Daamen / Dhr. W. van der Meer

SignificantThorbeckelaan 913771 ED BarneveldTel.: 0342 405 240Fax: 0342 405 246rob.veeke@significant.nldrs. Rob Veeke

YaskRivium 1e straat 752909 LE Capelle aan den IJsselPostbus 50712900 EB Capelle aan den IJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

FMIS ADVISERING

Axxerion Facility Services B.V.Ressenerbroek 26B6666 MR HeterenTel.: 026 474 24 20verkoop@axxerion.com / www.axxerion.coming. J.J. Verschuren

NPQ FM SolutionsRegulierenring 163981 LB BunnikPostbus 1483980 CC BunnikTel.: 030 659 74 11 Fax: 030 656 72 83marketing@NPQmail.nl / www.NPQfm.comdhr. E. Herrebout

Planon B.V. Postbus 380746503 AB NijmegenTel.: 024 641 31 35 Fax: 024 642 29 42 info-NL@planonsoftware.comwww.planonsoftware.comNick Nijkamp

INTERIM MANAGEMENT

FGB Facility GroupWolwevershaven 30P3311 AW DordrechtPostbus 7373300 AS DordrechtTel.: 078 611 10 30info@fgbfacilitygroup.nlwww.fgbfacilitygroup.nlR.J.C. (Ron) Dillen

S&PM managing facility conceptsKloosterweg 6d3481 XC HarmelenTel.: 0858 77 96 1506 55 12 88 66info@spm-facility.nl / www.spm-facility.nldhr. R.J.P. Kotvis

TOTAL FACILITY MANAGEMENT

AAFM Facility Management B.V.Postbus 800095600 JZ EindhovenTel.: 040 233 28 00Fax: 040 233 28 53m.zijlmans@aa-fm.comwww.aa-fm.comMaartje Zijlmans

Facilicom Facility SolutionsKarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 14 50Fax: 010 298 14 11solutions@facilicom.nl / www.facilicomfs.nldhr. P. van Beveren

ARCHIEF

BEHEER

De Haan ArchiefbeheerEdisonweg 182952 AD AlblasserdamTel.: 078 692 03 33Fax: 078 691 83 33info@dehaan-archiefbeheer.nlwww.dehaan-archiefbeheer.nldhr. L.C. Gort

UTS Archiefservices BVHendrik Figeeweg 32031 BJ HaarlemTel.: 023 - 5327790Fax: 023 - 5329903info@uts.archiefservices.nlwww.utsarchiefservices.nlM. Wilmot-Klink

AUDIOVISUEEL

VERKOOP EN VERHUUR

MK2 AudiovisueelMinervum 73524817 ZH BredaTel.: 088-652 65 65Fax: 088-652 65 66info@mk2.nl / www.mk2.nlBreda Ð Amsterdam Ð Eindhoven Ð IJmuiden

Wuestman Projectinrichting en AVDeventerweg 93843 GA HarderwijkPostbus 103840 AA HarderwijkTel.: 0341 - 46 20 86Fax: 0341 - 46 20 82a.noordermeer@wuestman.nl www.wuestmanaudiovisueel.nlde heer A. Noordermeer

AUTOMATISERING/ICT

FMIS

Atos Worldline B.V.Wolweverstraat 182984 CD RidderkerkTel.: 0180 44 24 42Fax: 0180 44 24 43info-atosworldline@atos.netwww.atosworldline.nl

Axxerion Facility Services B.V.Ressenerbroek 26B6666 MR HeterenTel.: 026 474 24 20verkoop@axxerion.com / www.axxerion.coming. J.J. Verschuren

Facility Kwadraat BVAustrali‘laan 8 A5232 BB Den BoschTel.: 073-6444644info@facility2.nlwww.facility2.nlde heer D. Vink

FAMAS FM Solutions BVPostbus 14605004 BL TilburgTel.: 013 46 36 808 Fax: 013 46 36 815 www.famas.nl / info@famas.nldhr. B.J. Kassels

NPQ FM SolutionsPostbus 1483980 CC BunnikTel.: 030 659 74 11Fax: 030 656 72 83marketing@NPQmail.com / www.NPQfm.comdhr. E. Herrebout

Planon B.V.Postbus 380746503 AB NijmegenTel.: 024 641 31 35 Fax: 024 642 29 42 info-NL@planonsoftware.comwww.planonsoftware.comNick Nijkamp

ONDERHOUD EN BEHEER

Axxerion Facility Services B.V.Ressenerbroek 26B6666 MR HeterenTel.: 026 474 24 20verkoop@axxerion.com / www.axxerion.coming. J.J. Verschuren

7372 fmi 9 - 2013 fmi 9 - 2013

FACILITAIRE AANBIEDERS

Hogeschool Inholland HBOFacility Management vt en dtWildenborch 61112 XB DiemenTel.: 020 495 15 28info@inholland.nl / www.inholland.nldhrs. R.W. Kuhn

Saxion HogescholenHBO facility management deeltijd & voltijd Postbus 5017400 AM DeventerTel.: 0570 60 36 63Fax: 0570 66 31 23www.saxion.nl / k.vanheerde@saxion.nlmevrouw drs. K. van HeerdeOok Master Facility Management (MsC) en Real estate. zowel voltijd (1 jaar) als deeltijd (2 jaar).

PERSONEEL

INTERIM MANAGEMENT

Ucility BVWolga 22491 BJ Den HaagTel.: 088 - 0023088Fax: 088 - 0023085info@ucility.nlwww.ucility.nlH. Bloemen

YaskRivium 1e straat 752909 LE Capelle aan den IJsselPostbus 50712900 EB Capelle aan den IJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

WERVING & SELECTIE

FGB Facility GroupWolwevershaven 30P3311 AW DordrechtPostbus 7373300 AS DordrechtTel.: 078 611 10 30info@fgbfacilitygroup.nlwww.fgbfacilitygroup.nlI. (Ingrid) Vasenna

SCHOONMAAK

SCHOONMAAKBEDRIJVEN

Asito b.v.Postbus 375 7600 AJ AlmeloTel.: 0546 48 49 50 Fax: 0546 48 49 55info@asito.com / www.asito.comdhr. H. Kroeze

CSU Cleaning Services Veghelsedijk 25406 TE UdenTel.: 0413 28 51 11Fax: 0413 28 52 79ruud.van.swieten@csu.nl / www.csu.nlRuud van Swieten

Dolmans Facilitaire DienstenLage Dijk-Noord 14Postbus 693400 AB IJsselstein Tel.: 088-3656200info@dolmans.com / www.dolmans.com

EW Facility Services Postbus 4486800 AK ArnhemSweerts de Landasstraat 27Tel.: 026-445 24 00Fax: 026-4429304info@ew.nlwww.ew.nlDhr. Bas Haagen

Gom Schoonhouden BVKarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 11 44Fax: 010 298 12 74info@gom.nl / www.gom.nlDhr. R. Alsema

Hago Nederland B.V.Postbus 2619 6401 DC HeerlenTel.: 045 573 87 38 Fax: 045 571 52 64www.hagonederland.nl

ISS Cleaning ServicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344 info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

SCHOONMAAKEQUIPMENT

Electrolux Professional BVWisselwerking 521112 XR DiemenPostbus 1881110 BD DiemenTel.: 020-56 92 201Fax: 020-56 92 239www.electrolux-professional.nlde heer E.C. te Winkel

Hako B.V.Industrieweg 76673 DE AndelstTel.: 0488 47 33 33Fax: 0488 47 33 34mw. C. Bugter

Miele ProfessionalDe Limiet 2Postbus 1664130 ED VianenTel.: 0347 37 88 83Fax: 0347 37 84 29professional@miele.nl www.miele-professional.nl

VERHUIZING

ADVISERING

Ucility BVWolga 22491 BJ Den HaagTel.: 088 - 0023088Fax: 088 - 0023085info@ucility.nlwww.ucility.nlH. Bloemen

VERHUISBEDRIJVEN

UTS Nederland HoofdkantoorWolga 22491 BJ Den HaagTel.: 088 - 0023000Fax: 088 - 0023085info@uts.nlwww.uts.nlC. van der Hulst

VERHUUR VERHUISMATERIAAL

Roldo Rent BVPostbus 2733850 AG ErmeloTel.: 0341 56 43 40Fax: 0341 56 41 97info@roldorent.nl / www.roldorent.nlmw. G.E. Leeuwis

FACILITAIR PROJECTMANAGEMENT

Facilicom Facility SolutionsKarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 14 50Fax: 010 298 14 11solutions@facilicom.nl / www.facilicomfs.nldhr. P. van Beveren

ISS Integrated Facility ServicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

YaskRivium 1e straat 752909 LE Capelle aan den IJsselPostbus 50712900 EB Capelle aan den IJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

GEBOUWMANAGEMENT

ADVISERING

Facility Kwadraat BVAustrali‘laan 8 A5232 BB Den BoschTel.: 073-6444644info@facility2.nlwww.facility2.nlde heer D. Vink

Imtech Building ServicesRivium Boulevard 1222909 LK Capelle a/d IjsselPostbus 85843009 AN RotterdamTel.: 010 44 77 400www.imtech.nlir. D.N.P.R. Tak Labrijn

Planon Building Management B.V.Postbus 380746503 AB NijmegenTel.: 024 641 31 35Fax: 024 642 29 42info@planon-bm.com / www.planon-bm.comLeila van der Schaaff

AIRCO VERHUUR

AircoRent BVPostbus 683740 AB BaarnTel.: 0800-5555512verhuur@aircorent.nlwww.aircorent.nlmw. J. Bezuyen

SHARED SERVICE CENTER

TBI Direct B.V.Amsterdamseweg 51D3812 RP AmersfoortPostbus 473800 AA AmersfoortTel.: 0900 824 34 73Fax: 033 467 15 80info@tbidirect.nl / www.tbidirect.nldhr. Ing. M. van der Graaf

GEBOUWINSTALLATIES

Imtech Building ServicesRivium Boulevard 1222909 LK Capelle a/d IjsselPostbus 8584 3009 AN RotterdamTel.: 010 44 77 400www.imtech.nlir. D.N.P.R. Tak Labrijn

TECHNISCH BEHEER EN ONDERHOUD

Axxerion Facility Services B.V.Ressenerbroek 26B6666 MR HeterenTel.: 026 474 24 20verkoop@axxerion.com / www.axxerion.coming. J.J. Verschuren

Breijer Bouw en Installatie BVGeyssendorfferweg 53088 GJ RotterdamTel.: 010 297 65 00Fax: 010 423 20 43info@breijer.nl / www.breijer.nlDhr. E. Diekmeier

LEEGSTANDSBEHEER

Camelot Beheer BVGyroscoopweg 4b1042 AB AmsterdamTel.: 088-226 35 68info@camelotbeheer.nl www.cameloteurope.commw. B. Papen

GROENVOORZIENING

GROENVOORZIENER

ISS Landscaping servicesFokko Kortlanglaan 1373845 LC HarderwijkPostbus 4253840 AK HarderwijkTel.: 0341 - 436 436 Fax: 0341 43 64 37info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

HUISVESTING

ADVISERING

Procore huisvestings- en facility management BVHoefbladstraat 20-222153 EX Nieuw-VennepTel.: 088 776 26 70Fax: 088 776 28 70mhaan@procore.nl / www.procore.nldhr. ing. Michel L. de Haan

Ucility BVWolga 22491 BJ Den HaagTel.: 088 - 0023088Fax: 088 - 0023085info@ucility.nlwww.ucility.nlH. Bloemen

APPARATUUR

Miele ProfessionalDe Limiet 2Postbus 1664130 ED VianenTel.: 0347 37 88 83Fax: 0347 37 84 29professional@miele.nl www.miele-professional.nl

BOUW

De Meeuw BouwsystemenPostbus 185688 ZG OirschotTel.: 0499 57 20 24Fax: 0499 57 46 05info@demeeuw.com / www.demeeuw.comdhr. R. van den Akker

HUISMEESTERS

Ucility BVWolga 22491 BJ Den HaagTel.: 088 - 0023088Fax: 088 - 0023085info@ucility.nlwww.ucility.nlH. Bloemen

YaskRivium 1e straat 752909 LE Capelle aan den IJsselPostbus 50712900 EB Capelle aan den IJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

INRICHTING

GROOTKEUKENINRICHTING

Albron Catering Postbus 703454 ZH De MeernTel.: 030 669 56 95Fax: 030 669 56 00www.albron.nl mevr. J. Lam, directeur salesdhr. H. Jacobs, directeur

Bouter B.V.Signaalrood 152718 SH ZoetermeerTel.: 079 345 15 15 Fax: 079 342 31 43 info@bouter.nlwww.bouter.nl / www.bouterwebshop.nl

Electrolux Professional BVWisselwerking 521112 XR DiemenPostbus 1881110 BD DiemenTel.: 020-56 92 201Fax: 020-56 92 239www.electrolux-professional.nlde heer E.C. te Winkel

Metos b.v.Spoorstraat 627261 AG RuurloTel.: 0573 45 84 55Fax: 0573 45 83 99info@metos.nl / www.metos.nl

Van Gestel Horeca & BedrijfskeukeninrichtingLage Kamp 77317 AT ApeldoornTel.: 055-5263333Fax: 055-5785058info@vangestelhoreca.nl

KANTOOR- EN PROJECTINRICHTING

Koninklijke Ahrend NVLaarderhoogtweg 121101 EA Amsterdam-ZuidoostTel.: 020 430 92 01Fax: 020 430 92 00info@ahrend.comwww.ahrend.comM.Stolk

Wuestman Projectinrichting en AVDeventerweg 93843 GA HarderwijkPostbus 103840 AA HarderwijkTel.: 0341 - 46 20 89Fax: 0341 - 46 20 82d.kroes@wuestman.nl www.wuestmanprojectinrichting.nlde heer D. Kroes

MEUBILAIR

Kaja Horeca InterieursNijverheidsstraat 39 a7461 AD RijssenTel.: 0548-514 705Fax: 0548-518745info@kaja.nl

VLOERBEDEKKING

Armstrong Floor Products bvHet Zuiderkruis 95215 MV Den BoschTel.: 073 503 94 40Fax: 073 503 94 41commercial-flooring.nl@armstrong.comwww.armstrong.nl

Forbo Flooring SystemsPostbus 131560 AA KrommenieTel.: 075 647 74 77Fax: 075 628 37 71contact@forbo.com / www.forbo-flooring.nl

BEDRIJFSRESTAURANTINRICHTING

Kaja Horeca InterieursNijverheidsstraat 39 a7461 AD RijssenTel.: 0548-514 705Fax: 0548-518745info@kaja.nl

MAINCONTRACTING

ADVISERING

Imtech Building ServicesRivium Boulevard 1222909 LK Capelle a/d IjsselPostbus 85843009 AN RotterdamTel.: 010 44 77 400www.imtech.nlir. D.N.P.R. Tak Labrijn

ALGEMEEN

Facilicom Facility SolutionsKarel Doormanweg 43115 JD SchiedamTel.: 010 298 14 50Fax: 010 298 14 11solutions@facilicom.nl / www.facilicomfs.nldhr. P. van Beveren

Sodexo Altys B.V.Stationsplein Schiphol-Oost, gebouw 101Postbus 750451117 ZN SchipholTel.: 020 502 80 00Fax: 020 502 88 00info.nl@sodexo.com / www.sodexo.comMw. Charlot van Stigt Thans

Strukton WorkspherePlanetenbaan 13606 AK MaarssenTel.: 0346 58 88 88Fax: 0346 58 80 00johan.winnubst@strukton.com.www.struktonworksphere.comdhr. J.E.W. Winnubst

YaskRivium 1e straat 752909 LE Capelle aan den IJsselPostbus 50712900 EB Capelle aan den IJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

OFFICEMANAGEMENT

RECEPTIEDIENSTEN

ISS Security ServicesRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 - 24 24 344 info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

YaskRivium 1e straat 752909 LE Capelle aan den IJsselPostbus 50712900 EB Capelle aan den IJsselTel.: 010 288 93 77info@yask.nlwww.yask.nl

ONGEDIERTEBESTRIJDING

ONGEDIERTEBESTRIJDER

ISS Pest ControlRijnzathe 83454 PV de MeernPostbus 1153454 ZJ de MeernTel.: 030 24 24 514info@nl.issworld.com / www.nl.issworld.com

OPLEIDINGEN

ALGEMEEN

Academie Diedenoort Facility ManagementHogeschool van Arnhem en NijmegenLaan van Scheut 106525 EM NijmegenPostbus 69606503 GL NijmegenTel.: 024-3530700info@han.nl / www.han.nl

Facility Management HboHogeschool Rotterdam - VT en DTG.J. de Jonghweg 4-63015 GG RotterdamTel.: 010 241 48 80www.ism.hro.nlMira Ruiken, Willie Leferink (DT)

Hanzehogeschool GroningenPostbus 700309704 AA GroningenTel.: 050 595 28 71Fax: 050 595 28 85r.m.d.van.der.weerd@pl.hanze.nl www.hanzehogeschool.nlmr. drs. Ron van der Weerd

HBO Facility Management (voltijd)NHTV internationale hogeschool BredaMgr. Hopmansstraat 14817 JT BredaTel.: 076 530 2 203Fax: 076 530 22 05communicatie@nhtv.nl / www.nhtv.nlMarion Beerta

HBO Facility Management (voltijd en deeltijd) De Haagse HogeschoolJohanna Westerdijkplein 75 2521 EN Den HaagTel.: 070 445 81 23/79 57Fax: 070 445 76 67FM-info@hhs.nlwww.dehaagsehogeschool.nl/fm Drs. A.J.M. Otto

74 fmi 9 - 2013

Advertentie index

SPONSOREN

FACILITAIRE AANBIEDERS

OVER FMN Facility Management Nederland (FMN) is de beroepsver-eniging voor facilitair professionals, die werkzaam zijn op het gebied van facility management of zich daarop voor-bereiden. Onze leden zijn werkzaam in uiteenlopende sectoren en diverse facilitaire branches, waarin jaarlijks 63 miljard euro wordt omgezet. FMN bindt en verbindt eindgebruikers, leveranciers, docen-ten, adviseurs en studenten en biedt hen een waardevol netwerk waarin kennis verzameld, gedeeld en toegepast wordt. De circa 2400 leden ontmoeten elkaar tijdens nati-onale, regionale en thematische bijeenkomsten en online via fmn.nl en social media. FMN wil de positie van de facilitaire professional en het vakgebied versterken en hun belangen behartigen. Dat doen wij door samen te werken met verwante organisaties op nationaal en internationaal niveau, door contact te onderhouden met de media en politieke beïnvloeders en beslissers en door de toegevoegde waarde van facility management gericht voor het voetlicht te brengen. Kijk voor meer informatie op www.fmn.nl

3M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Ahrend Inrichtingen BV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Axxerion Facility Services BV . . . . . . . . . . . . 66Bis Media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Boon Edam Nederland B.V. . . . . . . . . . . . . . . 42Carrier Airconditioning Benelux BV . . . . . . 20

Croon Electrotechniek BV . . . . . . . . . . . . . . . 11 Energie 2013 (VNU Exh.) . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Facilicom Services Group N.V. (Trigion) . . . 54Facility Management Nederland . . . . . . . . . 48G4S Beveiliging bv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62newDirections . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

NPQ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Palmberg Burieinrichtungen GmbH . . . . . 68Salto Systems BV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Saval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Securitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76SG|Facilitor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

TOOtheZOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Bijsluiters:VNU Exhibitions (Energie 2013)Elektroraad Opleidingen

NEXT

integrated FM / zorg

Securitas vindt dat ieder-een veilig moet kunnen wonen, werken, reizen en leven. Wij zorgen ervoor dat uw klanten ongestoord en met een veilig gevoel kunnen doen wat ze willen doen. Daar staat Securitas voor. Voor veiligheid.

Meer weten over onze visie op veiligheid? Kijk op onze website: www.securitas.nl

Securitas. Voor veiligheid.securitas.nl

“ Mooi op tijd. Kan ik rustig mijn mail checken voordat de vergadering begint”

17552 Securitas adv corporate A4 staand.indd 1 10-09-12 15:11