Schokker Erf 01

27

Transcript of Schokker Erf 01

Page 1: Schokker Erf 01
Page 2: Schokker Erf 01

KOLOFOON

Dit is het eerste nummer van het blad “Het Schokker Erf”. Het verschijnt periodiek om de leden en verder iedereen, die belangstel-ling heeft voor de geschiedenis van Schokland, zijn bewoners en de na-zaten, te voorzien van informatie en zo te proberen een bijdrage te leve-ren tot het instandhouden van de herinneringen aan het oude eiland.Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het secretariaat:Tholenstraat 9, Kampen, en deze kosten ƒ4,75.Iedereen die uit de artikelen gegevens wil overnemen, willen wij vrien-delijk verzoeken te vermelden, dat zij uit “Het Schokker Erf” hebbengeput.Artikelen, foto’s, voorstellen, kortom alles wat men zou willen opsturenten behoeve van de vereniging en het blad, kan gezonden worden naar:a. Els van der Waag-Conijn,

Schweitzerstraat 59,1433 AH Kudelstaart.

b. Raymond van Kooten,Chr. Huygensplein 2,1098 RB Amsterdam.

Page 3: Schokker Erf 01

1

REDACTIONEEL

Het kan haast niet anders of iedere lezer herinnert zich nog levendig de14e september jongstleden: Honderden Schokker nakomelingen zettengezamenlijk voet op Schokker bodem, na 126 jaar ballingschap.Een grandioos gebaar van de Urkers, waarvoor we wel altijd dankbaarmogen blijven. Maar in alle bescheidenheid mogen we wel even opmer-ken, hier in ons van nu af aan "eigen" blad, dat die Schokkerdag welis-waar door Urkers was opgezet, maar verder wel door de Schokkeraf-stammelingen "gemaakt" is. Wat een gesprekken, wat een treffende ontmoetingen, wat een stortvloedvan herinneringen, gegevens, aangeknoopte familiebanden, het hield nietop. Op de een of andere manier had die dag iets van een enorm familie-feest, een thuiskomst, na jaren, van verloren zonen en dochters, enSchokland ontving ons, vriendelijk, gastvrij, in al zijn frisheid en rust…..

Maar op 5 oktober was er geen rust, wel veel aktiviteit in de ruimte ach-ter het kerkje van de Middelbuurt. Daar werden bij koffie en Schokker-moppen plannen gesmeed en één van de resultaten daarvan ligt thansvoor u: ons eigen blad, dat u van nu af op de hoogte wil houden van hetwel en wee van onze Schokkervereniging, u allerlei wetenswaardighe-den over Schokland en zijn bewoners wil vertellen, een band wil smedenen reeds bestaande banden tussen Schokker families wil verstevigen. U kunt ons helpen! Stuur ons brieven met wat u hoorde van uw grootou-ders, ouders misschien nog. Hebt u nog mooie foto's, stuur ze ons met de nodige gegevens. De foto'skrijgt u weer terug hoor! Kent u nog oude liedjes, versjes, aftelrijmpjes, die volgens de overleve-ring van Schokland zouden stammen? Wij houden ons aanbevolen. Ook in oude bidprentjes, liefst nog van Schokland stammend, zijn wijhevig geïnteresseerd. Wij zullen er met ons allen vast een erg mooi tijdschrift van gaan maken.Wij, als redacteuren, zullen natuurlijk ook ons uiterste best doen. Wij wensen u veel plezier met dit eerste nummer!

Page 4: Schokker Erf 01

2

TOESPRAAK VAN DE VOORZITTER

Dames en Heren,

Het is voor mij een groot genoegen om u vandaag welkom te heten opdeze historische plaats in de voormalige Zuiderzee. In het bijzonder wil ik de vertegenwoordigers van de volgende gemeen-ten en stichtingen welkom heten: de Stichting Urker Uitgaven; De gemeente Noordoostpolder; de ge-meente Kampen; de gemeente Edam-Volendam; de gemeente Urk; hetZuiderzeemuseum; het Walkate-archief; de IJsselakademie en deV.M.IJ.Ook wil ik de hier aanwezige vertegenwoordigers van de pers en anderemedia hartelijk welkom heten. En natuurlijk alle andere aanwezigen eenheel hartelijk welkom. U bent hier vandaag getuige van een uniek gebeuren in de geschiedenisvan het voormalige eiland Schokland. Wij Schokkers, gaan ons vandaagverenigen. Hiervoor is een bestuur samengesteld, dat bestaat uit de vol-gende personen: Cor Diender (2e voorzitter, woonachtig in Kampen),Jan Bien (secretaris/penningmeester, eveneens woonachtig in Kampen),Frans de Boer (woonachtig in Dronten), Els van der Waag (woonachtigin Kudelstaart) en Raymond van Kooten (woonachtig in Amsterdam).Helaas kunnen Jac. Kale (2e secretaris, woonachtig in Zwolle) en AbKlappe (Eindhoven) niet aanwezig zijn. Deze laatste zal, gezien zijnbestuurservaring verworven in een hoofdbestuur van een vakbond, fun-geren als bestuursadviseur binnen onze Schokkervereniging. Als laatste wil ik u mijzelf voorstellen. Mijn naam is Henk Toeter, even-eens woonachtig in Kampen. Mijn functie is die van voorzitter. De naam van de vereniging zal luiden: "Schokkervereniging". Dames en heren, u heeft door goed te luisteren aan onze namen wel kun-nen horen, dat wij Schokker-nazaten zijn, ook, al zou u misschien den-ken dat de namen Van Kooten en Van der Waag hier niet in thuis horen.Wel, ik kan u verzekeren dat wij, het bestuur, allemaal Schokkerbloed inde aderen hebben stromen. Na deze eerste formele kennismaking wil ik u dan ook mede namens deandere bestuursleden allen danken voor uw aanwezigheid. Een bijzonder

Page 5: Schokker Erf 01

3

woord van dank wil ik verder richten tot de heer Oosterhof, die ons van-daag hier als gastheer een onderkomen heeft verschaft en het mogelijkheeft gemaakt dat wij op ons eiland deze gedenkwaardige oprichtings-vergadering hebben kunnen realiseren. Wij zijn hem daar zeer erkente-lijk voor en willen dit tot uiting brengen door hem een kleine attentie aante bieden. U zult zich misschien afvragen, hoe iemand zo in de ban kan gerakenvan dat "Schokland", met al zijn wetenswaardigheden. Ik wil proberen udaarop een antwoord te geven. Om u dit duidelijk te maken, wil ik eventeruggaan in de tijd en wel naar mijn jeugd. Vroeger werd ik bij mijngrootouders thuis geconfronteerd met verhalen over Schokland en degoede oude tijd. Ik hoorde dan verhalen over stormen en rampen, diezich hebben afgespeeld op en rond het eiland Over de bittere armoededie er geheerst heeft, over de strijd om het bestaan, verhalen die mij ergboeiden. Deze verhalen zijn natuurlijk geromantiseerd en met dichterlij-ke vrijheid verteld, maar toch blijven daar indrukken van achter, die ikniet vergeten ben. Misschien dat vele nazaten deze zelfde ervaring hebben opgedaan enbovengenoemde verhalen herkennen. In je latere leven, wanneer daarwat tijd en gelegenheid voor is, ga je die verhalen weer eens uit je ge-heugen opdiepen. Dan stel je je misschien de vraag: wie ben ik eigen-lijk? Wie waren mijn voorouders en hoe hebben ze geleefd? Als je datgaat onderzoeken, kom je voor verrassingen te staan en rijzen er vragenop, waar je geen antwoord op weet. Vanuit die achtergrond ga je informeren en krijg je kontakten met anderemensen, die dezelfde ervaring hebben. Zo kwam ik een jaar of wat gele-den ik kontakt met Ab Klappe uit Eindhoven. Tijdens de gesprekken methem werd het idee geboren om eens iets te gaan organiseren. We hebbenons daar ook wel iets bij voorgesteld en wisten wel zo ongeveer wat wewilden. Toen dan ook de Urkervereniging de Schokkerdag organiseerde,was dat voor ons een prachtkans om onze plannen vorm te geven. Op diedag deed Ab Klappe een oproep om mensen te werven voor een vereni-ging. Er meldden zich toen al tachtig leden. Een voorlopig comité werd gevormd en is direkt aan het werk gegaan.Het heeft zich ook verdiept in het hoe en waarom van deze vereniging enheeft de volgende doelstellingen opgesteld:

Page 6: Schokker Erf 01

4

- De getoonde belangstelling en interesse continueren en structureren.De vereniging denkt dit te doen door, via pers en andere publici-teitsmedia, de aandacht te vestigen op de voormalige toestanden, diegeheerst hebben op Schokland, en dit landelijk een grotere bekend-heid geven

- Kontakten met de volgende instanties zoeken, om samen een exposi-tie te organiseren: het Walkate-archief, de IJsselakademie, de Stich-ting Urker Uitgaven, het Zuiderzeemuseum of de V.M.IJ.

- Inventariseren van oude Schokker voorwerpen.- Belangstelling kweken voor het oude Schokland bij de jongere gene-

ratie.- Trachten om datgene, dat voor de geschiedenis van Schokland van

belang is en elders in den lande aanwezig is, terug te krijgen naar deplaats waar het eens, helaas noodgedwongen, van verwijderd is.

Wat wil, het bestuur op korte termijn realiseren:- Om de paar jaar of misschien jaarlijks een landelijke Schokkerdag

organigeren in een steeds wisselende gastgemeente.- Het initiatief nemen tot plaatselijke bijeenkomsten van Schokkerna-

zaten in de concentratieplaatsen Urk, Kampen, Volendam en Vollen-hove.

- Het organiseren van een Schokland-tentoonstelling. - Informatie verstrekken over de Schokkernazaten via een ledenblad,

dat op gezette tijden toegezonden zal worden. Verder wil het bestuur voorbereidingen treffen tot het organiseren vaneen tweede Schokkerdag en wel zo mogelijk in samenwerking met degemeente Noordoostpolder. Zij denkt die dag gelijktijdig met de over-name van het museum te kunnen organiseren. Zij wil ook de beschikbaregegevens over de bevolking, die de heer Klappe geïnventariseerd heeft,verspreiden, en wil eraan meewerken deze inventarisatie te completeren.Tot slot van mijn verhaal wil ik de volgende mededelingen doen: Deheer Klappe heeft zich bereid verklaard om op plaatselijke bijeenkom-sten uiteenzettingen of lezingen te houden over de Schokkerfamilies. Hijwil ook informatie verstrekken over de 100 families, de 500 gezinnen ende 2500 mensen, die tussen 1688 en 1859 op Schokland leefden. Hij wildit doen om zijn kennis voor het nageslacht te behouden. Ik dank u vooruw aandacht.

Page 7: Schokker Erf 01

5

Bestuursleden van de Schokkervereniging bij het museum Schokland.

+++++

WAAROM HEET EEN KLAPPE KLAPPE ?

Van 1796 tot 1808 was Bartholomeus Doorenweerd als pastoor werk-zaam op Schokland. Hij heeft daar een soort dagboek bijgehouden, datin het archief bewaard is gebleven. In 1803 schrijft hij over losbandig gedrag van de bevolking tijdens dekermisweek, die op Schokland traditiegetrouw in de Pinksterweek ge-houden werd. Als waarschuwing voor de gevolgen van dusdanig gedraggeeft hij enkele voorbeelden van de ellende, die daaruit dan weer voort-vloeit. Hij vermeldt daarbij onder andere dat volgens oude overleveringen hetook in een Pinksterweek of Schokkerkermisweek was, dat het ganseNoordeinde tot aan het kerkhof afbrandde. (In 1749 is half Emmeloord,destijds een buurtschap op Schokland, afgebrand). Hij vervolgt dan:

Page 8: Schokker Erf 01

6

“Ook was het in die week, dat eens Bruin Klasen Klappe, bijgenaamd“Klappenbruin”, met kruid zijne handen en aangezicht verbrandde”.Dit gegeven sluit goed aan bij wat wij reeds eerder vonden in het doop-,trouw- en begraafboek van de R.K. Kerk op Schokland. Daaruit is ge-bleken dat in 1760 een broer van deze “Klappenbruin” in het huwelijks-register werd ingeschreven als Albert Claessen Klap. Deze "Klappenbruin" is in 1764 peetvader bij een doop. Hij wordt danvoor het eerst Bruijn Klaasen Klappe genoemd. In 1795 fungeert hij alsschout op Schokland. De door hem gesloten huwelijken worden in eenakte vastgelegd, die hij tekent als Bruijn Klasen Clappe, schout opSchokland. Aangenomen mag worden, dat de enorme klap waarmee het kruit in1749 is ontploft en de brandwonden/littekens van deze voorvader aan-leiding zijn geweest tot het ontstaan van de bijnaam Klap en later Klap-pe. Bij de naamsaanneming in 1812 wordt de naam Klappe officieel geregi-streerd als familienaam.

Ab Klappe, Eindhoven. September 1983.

LEZING OVER SCHOKLAND EN DE SCHOKKERS

De Nederlandse Genealogische Vereniging, afdeling Kempen enPeelland, houdt op 25 februari 1986 in Eindhoven haar jaarvereni-ging. Het bestuur van de N.G.V. heeft ons lid, de heer Ab Klappeuit Eindhoven, verzocht bij die gelegenheid een lezing te houdenover Schokland en het door hem verrichte genealogische onderzoeknaar de totale bevolking van dat eiland over de periode 1688-1859.De lezing staat aangekondigd als: “Schokland en het genealogischonderzoek naar de honderd families op dit eiland”.Ook dat is weer een bijdrage aan onze pogingen de belangstellingvoor Schokland te vergroten.

Page 9: Schokker Erf 01

7

HET SCHOKKER KERSTVERHAAL

Miljoenen glinsterende ijskristallen flikkerden in de zon; het was alsofhet hele kleine ijspegeltjes regende. Het vroor een graad of vijftien enmaar weinig mensen waagden zich buiten. De lucht was stralend blauwen daarbij was het bladstil. De plotseling invallende winter was hard aangekomen bij de armeSchokker bevolking. Ondanks deze windstilte was het in de armoedigehuizen behoorlijk koud. Af en toe hoorde men om en nabij de woningenwat gestommel.. Willem Zalm kwam de deur uit van zijn kleine woning op Emmeloorden keek over de barre ijsvlakte, welke tussen Schokland en de vaste wallag. Er moesten levensmiddelen gehaald worden uit Kampen. Datgene,dat men van de laatste bedeling had gekregen was bijna op. Het was dushard nodig, want het was niet mogelijk geweest om voor deze invallendestrenge vorst per schuit of per slee de oversteek te wagen. Het ijs leek nubetrouwbaar, zodat met meerdere mannen, zowel uit Emmeloord als uitEns, de overtocht per ijsvlet gewaagd zou worden. Naar het zuiden zag hij Ens scherp afsteken tegen de heldere lucht. Daarwoonden de rijken in hun solide woningen. die minder gebrek leden.Niet dat hij afgunstig was, maar als je vrouw en kinderen gebrek lijden,gaat men weleens vergelijken. De volgende morgen was hij met de andere mannen al vroeg op de Mid-delbuurt, waar de ijsvlet in een schuur lag. Spoedig waren er mannengenoeg, om deze naar buiten te trekken op het ijs van het Ensergat. Na-dat het scherp onder de laarzen gebonden was, konden ze vertrekken.Met z'n twaalven zetten ze koers naar het Kampereiland. Hangend in dezelen trekken ze de vlet over het ijs. Als de roest eenmaal onder de glij-ders is afgesleten, loopt het geheel als gesmeerd. Het liep tegen de Kerst en bij gebrek aan geld had Zalm pijnlijk het be-sluit genomen, om in Kampen bij de opkoper een erfstuk te gelde te ma-ken, om zodoende zijn gezin weer van het allernoodzakelijkste te voor-zien. Het waren een paar zilveren broeksknopen van zijn grootvader, diezijn gezin voor bepaalde tijd moesten redden. Hij was er altijd erg zuinigop geweest; het ging hem dan ook zeer aan het hart om dit dierbaar erf-stuk te moeten afstaan in ruil voor voedsel en brandstof.

Page 10: Schokker Erf 01

8

Maria Sterre der Zee. R.K. Kerk te Vollenhove, afkomstig van Schokland.

Page 11: Schokker Erf 01

9

Onder de rode zakdoek in zijn wijde broekzak had hij ze diep wegge-stopt. Af en toe voelde hij even of ze nog wel op hun plaats zaten enbang om zijn dierbaar kapitaal te verliezen, durfde hij zijn zakdoek bijeen koude neus niet te gebruiken. Vakkundig met de duim van zijn wantging het even goed. Piekerend liep Zalm voor de ijsvlet; wat moest hij voor de knopen vra-gen? De anderen waren al even zwijgzaam, een ieder had zo zijn eigenproblemen. Gelukkig was het weer net als gisteren: bijna geen wind enmooi glad ijs, zodat ze geen grote omwegen hoefden te maken om dewakken. Na ruim een uur bereikten ze het Kampereiland en trokken zeverder het Noorddiep op. Al even snel waren ze bij het Ganzendiep. Hierlieten ze de ijsvlet achter en liepen verder naar Kampen. Een ieder gingdaar zijn eigen weg. Bij de opkoper bedong Zalm zijns inziens een goede prijs voor de oudeerfstukken. Met dit geld werd een voorraadje van het hoognodige inge-slagen. Dit bestond uit: gort, roggemeel, olie, een stukje spek en eenpartijtje turf. De kruidenier had hem zelfs nog wat extra's toegestopt enzo was Willem Zalm dik tevreden. Ieder van de mannen had zijn inko-pen gedaan. Zelfs voor de winkeliers op het eiland was in opdracht inge-kocht. Men aanvaardde de terugtocht onder hetzelfde gunstige weer, watin voorgaande jaren weleens anders was geweest. Zonder oponthoudwaren ze weer snel terug op het eiland. Dominee Riethagen was juist bezig zich op zijn preek voor het Kerst-feest voor te bereiden, toen hij vanuit de pastorie op de Middelbuurt demannen met de zware ijsvlet terug zag komen. Hij had diep medelijdenmet de arme gezinnen op Schokland, vooral met de mensen op Emme-loord, waar de armoede groter was dan in Ens. De plannen van de rege-ring om het eiland te ontvolken, zag hij dan ook als een uitkomst. Hijmoest het harde feit van een niet af te wenden ontruiming van het eilanddan ook maar in zijn preek verwerken. De steeds weerkerende oproepen,om de nood van de Schokker bevolking door liefdadigheid te lenigen,kon niet langer voortduren. Samen met pastoor Ter Schouw en de dokterhad hij dit onderwerp vele malen aangeroerd. Gedrieën beijverden zijzich de bevolking te bewegen het eiland te verlaten en zich op de vastewal te vestigen; doch dit had weinig weerklank gevonden. Zuchtend zette hij zich weer aan zijn verdere voorbereidingen. De kerk

Page 12: Schokker Erf 01

10

zou met het Kerstfeest wel weer vol zitten en gelaten zouden ze zichalles laten aanhoren. Een kleumende gelovige gemeente, die samen methem het feest van de geboorte zou vieren.Pastoor Ter Schouw op Emmeloord tobde met dezelfde problemen. Hoekon hij deze arme mensen bewegen het eiland te verlaten? De meestemannen waren vissers, enkele jonge vrouwen en mannen hadden in hunjeugd het weven geleerd op de weefschool. Er moest toch een mogelijk-heid zijn om hun brood op de vaste wal te verdienen? Maar hoe ze teovertuigen.Pal voor Kerstmis was de Wet van 16 december 1858 afgekondigd in hetStaatsblad, waarbij bepaald werd dat de gemeente zou worden opgehe-ven. De bevolking was hierover nog niet ingelicht. Hij voelde het als zijnplicht deze tijding vanaf de preekstoel af te kondigen. Al beijverde hijzich om deze onhoudbare toestand te beëindigen, het viel niet mee het demensen te zeggen. Hun trouw aan hun geboortegrond was hem zeer welbekend.Het had die nacht voor Kerstmis gesneeuwd en na de sneeuwval was erwind opgestoken en had het ijs rondom het eiland schoongeblazen. Desneeuw had zich opgehoopt tegen de Oostwal en daarom stak het eilandscherp en wit af in het ijs rondom. Hier en daar een flauw licht tegen dewitte achtergrond. De vuurtoren van de Zuidpunt en van Emmeloord

Page 13: Schokker Erf 01

11

waren gedoofd en alles zag er vredig uit.Voor de nachtmis in het katholieke kerkje op Emmeloord kwamen degelovigen al schuifelend, dik ingepakt, hun kerkje binnen; er was name-lijk iets uitgelekt van de regeringsplannen. Machteloos hoorden zij hunherder aan toen deze hun de wet tot evacuatie voorlas. Toen het traditioneel met Kerstmis gezongen lied: "Ziet het wonder hoogverheven" werd ingezet, hoopten allen op het wonder dat ze op hun ge-liefde eiland konden blijven wonen, zonder kou en ontbering. Maar dit wonder gebeurde niet……Hun hoop was tevergeefs.

D. Landsman.Schokland, Kerstmis 1980.

Page 14: Schokker Erf 01

OUD SCHOKKER KERSTLIED

Om het schaapje te gaan zoeken, Dat er al verloren was. Ligt hier nu in slechte doeken. De vreugd wordt hier verkondigt ras.

Bij zijn Moeder en BehoederOp het veld al in een stalIs geboren Jezus kleine,De groote God van 't aardsche dal

Laat ons mede Hem gaan zoeken Daar hij hier zijn rustplaats heeft Niet meer in die slechte doeken, Maar op het altaar waar hij leeft.

Om de zielen te verzadenMet het Brood der Eng'len zoetWil ons Jezus niet versmaden.Ach, mijn Jezus, wees gegroet.

Bovenstaande tekst en de hiernaast afgedrukte melodie zijn overgenomen uit het artikel van de heer Fred Thomas, verschenen op 24 december 1958 in de Tijd. De noten zijn hier en daar weer gecorrigeerd, omdat ze in de loop der tijden onnauwkeurig zijn overgenomen.

Page 15: Schokker Erf 01

14

5 OKTOBER 1985: SCHOKLAND HERLEEFT !

Jazeker, Schokland was reeds lang een monument. Door de zorgen vanhet Buitenmuseum in Enkhuizen, het museum op het voormalige eiland,het Frans Walkate-archief was Schokland een voorwerp van studie, vangeschiedkunde, van onderzoek. Maar vandaag zou Schokland weer eenlevend monument gaan worden !!! Verwachtingsvol reden we die zaterdagmorgen weer richting Lelystad,net als drie weken daarvoor. Toen wist we nog niet wat ons allemaal tewachten zou staan ..... Nu waren wij vaste bestuursmedewerkers van eenSchokkervereniging, die bestond uit echte nazaten van Schokkers. Bij het Schokland Museum aangekomen, waar onze kersverse vereni-ging de gast was van direkteur Oosterhof, troffen we de bestuurders inspé ook aan en wij begaven ons naar de kamer achter de voormaligekerk aan de Middelbuurt. Daar troffen we vele bekenden van de onver-getelijke Schoklanddag op Urk; daar troffen we tal van officiële perso-nen; daar scheen de zon achter de ramen, geurde de koffie en nooddengrote hoeveelheden verse Schokker moppen tot toetasten. De oprichtingstoespraak van onze voorzitter trof u hiervoor reeds aan.Een goede speech, meenden wij, die echt ook onze gevoelens weergafen, naar wij hopen, ook in de geest van onze grootouders was. De foto bracht ons naar buiten, naar het oude kanon vlak bij de be-schoeiing. Net als eerder viel mij daarbij de stilte op en de frisheid vande lucht op het voormalige eiland. Hoe moet dat vroeger niet geweestzijn, toen deze plek niet door polders, maar door een binnenzee omgevenwas. Ik kan mij voorstellen, dat mijn familie hier niet weg wilde! Het krante-artikeltje dat u hiernaast ziet staan, is het resultaat van onzeeerste persconferentie, na afloop van de oprichtingsvergadering, gehou-den in "Het wapen van Ens". Mogen er nog vele volgen.

++ ++ + ++ ++

Page 16: Schokker Erf 01

15

DE FAMILIE KWAKMAN I

Hoewel het aantal dragers van de naam Kwakman in Nederland en ookdaarbuiten nog vrij groot is, mag toch wel gezegd worden, dat de naamals zodanig wel zeldzaam is. Bekende figuren heeft deze familie dan ookniet voortgebracht, tenzij men een tweetal voetballers uit de club "Vo-lendam" als zodanig zou willen beschouwen. Ook een pastoor Kwakmanuit Rijpwetering heeft in ruimere kring bekendheid verworven door zijnpublicaties over de H. Theresia van Avilla, maar ook door een boekjemet allerlei voorspellingen van diverse heiligen. In Volendam is dit ge-schrift nog steeds als "het boekie" bekend. Alle of bijna alle dragers van de naam Kwakman stammen af van eenechtpaar in Volendam, waarvan de man, vreemd genoeg, de naam DeBoer droeg. Het ontstaan van de naam is voor de kenners van de Volen-dammer achtergrond zeer voor de hand liggend: vissen met de kwak iseen manier van vissen, waarbij het net met behulp van twee balken, dezogenaamde kwakbomen, aan weerszijden van de botter uit elkaar ge-

Page 17: Schokker Erf 01

16

houden wordt. Toen dan ook een aantal afstammelingen van de stamva-der, die oorspronkelijk boeren waren, zich met deze vorm van visvangstgingen bezighouden, lag het voor de hand, dat zij zich met hun nieuweberoep, niet langer De Boer wilden noemen, maar zich als "Kwak-man"aan kerkelijke en wereldlijke overheden presenteerden. In het bijgaandeschema kan men zien, hoe deze naamsverandering bij de verschillendefamilieleden tot stand kwam. Een halve eeuw eerder was er in Monnikendam al een visser geweest,die eveneens deze naam had aangenomen. In tegenstelling echter tot deVolendamse familie, die zeer vruchtbaar bleek, is het aantal mannelijkeafstammelingen van Pieter Kwakman en Aaltje Cornelia Weever, die op15 maart 1768 te Monnikendam trouwden, gering geweest. De Schoklandse tak, die na de ontruiming van het eiland goeddeels ver-huisde naar Vollenhove, is ook vrij vruchtbaar geweest in de mannelijkelijn, zoals een afstammingsstaat wel duidelijk maakt. De stamvader, Cornelis Kwakman, zoon van Cornelis Kwakman enGrietje Sanders, was een van de weinige Volendammers, die buiten zijndorp een echtgenote zocht. De Schokkerse Eva Visscher volgde aanvan-kelijk haar man naar Volendam, maar omstreeks 1842 trokken ze tochsamen naar de geboorteplaats van de vrouw. Was het heimwee of speel-de ook economische noodzaak een rol? In ieder geval oefende deze Cor-nelis Kwakman op Schokland ook nog de functie van winkelier uit; eenstatus die hij na de ontruiming van het eiland weer moest inruilen voordie van visser te Vollenhove. Vanuit Vollenhove trokken een zoon en twee dochters uit het eerste hu-welijk later weer terug naar Volendam, resp. als dienstmeid naar Purme-rend. Dit gebeurde in 1868. Later trouwde zoon Jan met een Volendam-se en legde zo doende de grondslag van de "Ballap" familie, waarvan hetradiozangeresje Marietje Kwakman nog een afstammeling is. De restvan zijn kinderen bleef voorlopig in Vollenhove en zorgde voor het na-geslacht dat in dit geschrift is beschreven. Aanvankelijk trouwden denakomelingen nog overwegend in families, die eveneens van Schokland-se komaf waren, maar uiteindelijk is toch de familie geïntegreerd in deVollenhovense gemeenschap. Het vissersberoep zijn ze echter, zolangdit economisch verantwoord was, tot ver in deze eeuw trouw gebleven.

Page 18: Schokker Erf 01

17

DE FAMILIE KWAKMAN II

Van deze familie kregen we enkele zeer interessante foto's in ons bezit,die we hieronder afdrukken.

Bij foto 1Vooraan op de foto staat de Schokker Jan Kwakman. Zo te zien heeft hijnetten geklaard in de botters, vandaar die "slobkousen" en die "olie-mouwen", die hij aan heeft. Jan Kwakman Czn. is op 10 januari 1850 teSchokland geboren.. Hij was visser van beroep en huwde op 5 september1875 te Volendam met Neeltje Keuken. Het echtpaar kreeg twee doch-ters, Eefje en Neeltje, en vier zoons, Jan, Job, Willem en Cornelis. Hunlaatste adres was Zuideinde 38 te Volendam. Dat huisje is het derde vanrechts op de foto nr. 2 en het staat er nu, in 1985, nog steeds. In 1887 stond Jan Kwakman ingeschreven als schipper en eigenaar vaneen "kwak" (dat is een grote botter) met de waarlijk schitterende naam"Het onschuldige kind". Het registratienummer van "Het onschuldigekind" was VD 209. Jan was een grote en brede man, zoals op de foto, die gemaakt is toen hijvijftig jaar oud was, goed te zien is. Onder zijn knieën zie je smalle pij-pen, die over zijn klompen heen hangen. Deze pijpen zijn met bandenonder de knieën vastgemaakt. Door die pijpen bleven de voeten droog.Op Volendam noemde men die beenbekleedsels "slobkousen". Mouwenvan de pols tot boven de elleboog zie je ook. Dergelijke halve mouwenwerden door de vissersvrouwen gemaakt van dubbeldik katoen en drie-maal behandeld met gekookte lijnolie. Aan boord droegen de visserstijdens het inhalen van de netten ook nog een "schoot(s)vel". Jan Kwak-man droeg, in tegenstelling tot de andere vissers, een "schootvel" datgemaakt was van een baaien lap. Amsterdamse viskopers spraken danook over Jan Kwakman als over de "Volendammer met de baaien lap".De Volendammers verbasterden dit later tot "Ballap", vandaar Jans bij-naam. Rechts op de foto zijn nog enige meerpalen te zien. Deze dienden om bijhoogwater tijdens de vloed de botters aan af te meren, vooral bij spring-vloed of stormvloed, als al de andere meerpalen onder water stonden. Na 1916, toen de dijk op vele plaatsen door het hoge water bezweken

Page 19: Schokker Erf 01

18

was - er had in 1916 een watersnoodramp plaats gevonden - heeft mende dijk met een meter verhoogd. Maar op deze foto ziet men dus de dijk,zoals deze was omstreeks 1900, nog voor het verhogen. Jan Kwakman is 74 jaar geworden en zijn vrouw Neeltje 79 jaar. Naza-ten van hem zijn in Kampen en Volendam terecht gekomen. Zijn zoonJob vestigde zich in Kampen en voer met een Schokker schuit, de KP64.

Op foto 2 is een rij dijkhuisjes te zien, met op de voorgrond spelendekinderen. Het derde huisje van rechts was dus het huis van bovenge-noemde Jan Kwakman. Vanzelfsprekend houdt de redaktie zich aanbevolen voor toezending vannog meer van zulke oude en interessante foto's met daarbij natuurlijk denodige gegevens. Foto's uiteraard op erewoord retour!

Els van der Waag

Page 20: Schokker Erf 01

19

DE LAATSTEN ??

Louwe Botter en Teuntje Bien: de laatste Schokkers?In publikaties en gesprekken over het oude Schokland en de Schokkers,duikt steeds weer het verhaal op over Louwe Botter en Teuntje Bien, diede laatste Schokkers zouden zijn geweest. Beiden zijn begin 1940 overleden. Louwe Botter in Kampen en TeuntjeBien (bijgenaamd Teun van de Bel) in Volendam. Steevast wordt danvermeld, dat zij de laatste echte Schokkers waren. Soms wordt dat uit-gelegd, alsof zij de laatsten waren die op Schokland geboren zijn. Danweer wordt verkondigd, dat zij beiden de laatste twee nog levende echteSchokkers waren. Noch de ene, noch de andere voorstelling van zaken is echter juist.Teuntje, ofwel Antonia Alberts Bien, werd op 11 juli 1845 op Schoklandgeboren. Zij was dus 14 jaar toen zij in 1859 Schokland verliet en inVolendam ging wonen. Op 10 juni 1883 trouwde zij in Edam met deweduwnaar Jaco Tuyp. Zij overleed 17 januari 1940 te Volendam. Hetgezin van haar ouders was als volgt samengesteld:

Page 21: Schokker Erf 01

20

Huwelijk op 22 mei 1841 op Schokland.Albert Gerritsen Bien Klaasje Dirks Biengeb. 18-03-1807, Emmeloord geb. 06-06-1814, Emmeloordberoep: visser overl. 16-09-1866, Volendamzv Gerrit Bruinsen Bien dv Dirk Willems Bienen Marrijtje Jansen Klappe en Marijtje Bruinsen Bapewedn. Christina JansenKleussien

kinderen geboren gestorvenAntonia 17-05-1842 Schokland 03-06-1842 SchoklandDirk 16-06-1843 Schokland 22-02-1919 SchoklandAntonia 11-07-1845 Schokland 17-01-1940 VolendamJannetje 20-10-1847 Schokland 01-12-1847 SchoklandJannetje 01-02-1849 Schokland 02-12-1916 VolendamMaria 13-11-1851 Schokland 24-01-1854 SchoklandJacoba 22-02-1855 Schokland 14-01-1856 Schokland

Louwe Botter zag het levenslicht op 18 december 1848 op Schokland.Toen hij in 1859 met zijn ouders van Schokland naar Kampen vertrok,was hij dus 10 jaar. Hij trouwde op 07 september 1876 in Kampen methet Schokker meisje Jannetje Kok.Zijn ouderlijk gezin zag er als volgt uit:

Huwelijk op 01 februari 1844 op Schokland.Dirk Dirks Botter Maria Alberts Diendergeb. 02-12-1819, Emmeloord geb. 27-07-1821, Emmeloordoverl. 07-08-1849, Emmeloord overl.beroep: visserzv Derk Klasen Botter dv Albert Louwe Dienderen Jannetje Herms Net en Jannetje Alberts Goosen

kinderen geboren gestorvenJohanna 12-05-1844 Schokland 06-04-1923 KampenLouwe 18-12-1848 Schokland 1940 Kampen

Page 22: Schokker Erf 01

21

Tussen de geboorte van Teuntje Bien (1845) en van Louwe Botter(1848) en anderzijds het moment van ontruiming in 1859 zijn er vanzelf-sprekend nog tientallen echte Schokkers geboren. Alleen al in 1858 en1859 werden er nog achttien geboorten geregistreerd. Zij waren dus ze-ker niet de laatsten, die voor de ontruiming op Schokland zijn geboren.Ook staat vast, dat met het overlijden van beiden in 1940 niet de laatstenog in leven zijnde Schokkers overleden zijn. In Vollenhove leefden na1940 nog enkele echte Schokkers. Daar waren toen namelijk nog te vin-den: Wilhelmus Jongsma, geboren 14 september 1852 op Schokland, zoonvan Lolle Jongsma en Aaltje Alberts Bape. Hij trouwde op 31 juli 1876in Vollenhove met het Schokker meisje Lumme Louwe Diender. Op 24oktober 1942, 90 jaar oud, overleed hij in Vollenhove. Zijn zuster, Jannetje Jongsma, geboren 7 maart 1851 op Schokland,overleed op 13 maart 1944 in Vollenhove. Zij was toen 93 jaar. Zij wasop 20 mei 1876 in Vollenhove gehuwd met Albert Jacobs Konter. Hermanus de Boer werd op 11 juni 1852 geboren op Schokland als zoonvan Jan Abe de Boer en Maria Herms Corjanus. Hij trouwde op 4 au-gustus 1884 in Vollenhove met Aleida Karel. Bijna 92 jaar oud, overleedhij op 19 april 1944 in Vollenhove.Uit bovenstaande gegevens blijkt, dat Louwe Botter en Teuntje Bien ookniet de laatste nog levende Schokkers zijn geweest. Hoogstens kan menzeggen, dat zij de laatsten zijn geweest van de in Kampen respektievelijkin Volendam wonende Schokkers. Dat is ook meer in overeenstemming met het oorspronkelijke verhaalvan Fred Thomas. Die had het heel terecht over “een der laatst levendeSchokkers” en over “de laatst levende Schokkers ter plaatse”. Louwe Botter was de laatste in Kampen, Teuntje Bien in Volendam enHarm de Boer was de laatste in Vollenhove. Met enig voorbehoud zoumen kunnen zeggen, dat Harm de Boer de laatst levende van alle Schok-kers is geweest. Dat zal evenwel pas definitief vastgesteld kunnen wor-den als vast staat dat ook op Urk of elders in het land, na 19 april 1944,geen echte Schokkers meer in leven waren.

Ab Klappe, Eindhoven.

Page 23: Schokker Erf 01

Dit zijn we dan: 300 personen sterk! Voor het eerst sinds 1859 terug!

Page 24: Schokker Erf 01

23

KORTE INHOUDSOPGAVE VAN ONS VOLGENDE NUMMER

1. Een verhaal over de vermissing van twee schippers, Floris Toeter enKlaas Klappe.

2. Een bezoek aan Schokland (over het ijs) per auto in 1929.3. De "Schokkernazaten" in Urk.4. Gevestigde "Schokkernazaten" in Vollenhove en een stukje ge-

schiedenis hierover.5. De geschiedenis over de woning van de familie Diender uit de

Schokkerbuurt.6. Bestuursaktiviteiten (korte verslagen).7. Ingezonden brieven of verhalen.8. Informatieverstrekking door Ab Klappe uit Eindhoven.9. Nieuws van de werkgroepen, hun aanpak en hun werkwijze.10. Verdere mededelingen.

Page 25: Schokker Erf 01

24

VAN DE BESTUURSTAFEL

Het bestuur en in het bijzonder de penningmeester, wil iedereen, die zijncontributie over het seizoen 85-86 heeft voldaan, hartelijk danken. Er zijn helaas nog leden, die dit tot nu toe vergeten zijn. Uw penning-meester vraagt om dit één dezer dagen even over te maken. Dit kunt udoen door gebruik te maken van de bij dit blad gevoegde acceptgiro-kaart. Hij is u daar zeer erkentelijk voor. Wij hebben grootse plannen om zo mogelijk in 1986 een feestelijke le-denvergadering te organiseren. Deze dag moet dan een tweede "Schok-kerdag" worden. Daarom wil het bestuur u vragen om zoveel mogelijkleden te werven in uw familie- of kennissenkring. Het zou erg jammerzijn, als "Schokkernazaten", omdat ze nog geen lid van onze verenigingzijn, verstoken blijven van informatie en hierdoor misschien de tweede"Schokkerdag" moeten missen. Wij zouden het erg fijn vinden, als u demoeite hiervoor wilt nemen. Verder stellen de redakteuren van "Het Schokker erf" het erg op prijs,wanneer u hen verhalen van uw voorouders op wilt sturen. Ook willenzij graag ingezonden brieven of ideeën van u opnemen en deze zo mo-gelijk beantwoorden. Tot slot wenst het bestuur u en de uwen prettige feestdagen en een heelgoed 1986 toe. De wens van uw bestuur voor 1986? Dat de vereniging mag uitgroeien tot minstens 500 leden.

Het bestuur van de Schokkervereniging

++o++ + ++o+o+o+o++ + ++o++

Page 26: Schokker Erf 01

INHOUD

Redactioneel blz. 1Toespraak van de voorzitter blz. 2Waarom heet een Klappe Klappe? blz. 5Het Schokker kerstverhaal blz. 7Oud Schokker kerstlied blz. 126 oktober 1985: Schokland herleeft! blz. 14Schokkers willen Emmeloord herbouwen blz. 15De familie Kwakman 1 blz. 15De familie Kwakman 2 blz. 17De laatsten? blz. 19Korte inhoudsopgave van het volgende nummer blz. 23Van de bestuurstafel blz. 24

De Schokker klederdracht in de achttiende eeuw.

Page 27: Schokker Erf 01