DUURZAMEENERGIE:

7 SCENARIO’SWORDT!HET!WIND" ZON!OF!BIOMASSA?

‘IK!WIL!OOK OP!MOEILIJKE!PLEKKEN ONS!VERHAAL!VERTELLEN’

CONGO!VERSUS!CHINA: WIE!HEEFT STRAKS DE!GROOTSTE!DAM?

MEER!KOLEN DOOR!DE!CRISIS

TOEKOMST: OPSLAAN IN!THE!CROWD

ONEWORLD DOSSIER !ENERGIE

MEI!"#$"

4

DICK!BENSCHOP" PRESIDENT#DIRECTEUR!SHELL!NEDERLAND

CONGO!VERSUS!CHINA: WIE!HEEFT

6

9

14

16

ENERGIE NU

EEN NEDERLANDS HUISHOUDEN HEEFT GEMIDDELD 400 WATT ENERGIE NODIGOM DAT TE PRODUCEREN ZOUDEN VIER VOLWASSEN MANNEN CONTINU FLINK DOOR MOETEN TRAPPEN OP EEN HOMETRAINER

ONEWORLD DOSSIER2

ENERGIETOPPERS

ZON:3,9 x 106 Exajoule stuurt de zon per jaar aan energie naar de aarde (1 Exajoule is 1.000.000.000.000.000.000 joule).

OLIE:Een vat aardolie (160 liter) bevat evenveel energie als 22 duizend uur fietsen oplevert. We gebruiken wereld-wijd per dag 84 miljoen vaten olie.

DUURZAAMHEID!METEN

Hoe meet je de duurzaamheid van energiebronnen? Het is niet genoeg om alleen te kijken naar de hoeveelheid CO2 die vrijkomt bij verbranding. Het hele proces van opsporing, winning, productie, transport, opslag en verbranding moet in de meting worden meegenomen. Die manier heet het well to wheel-principe. Bij fossiele brandsto!en bedraagt de CO2-uitstoot vóór verbranding in automotoren of machines ongeveer 30 procent van de totale uitstoot.

ENERGIE!VOOR!DUMMIES

Energie = ‘de mogelijkheid om arbeid te verrichten’. Energie komt in verschil-lende vormen voor: als warmte, licht, chemische energie, bewegingsenergie et cetera. De eenheid voor energie is de joule (J). Vermogen is energie per tijdseenheid, dus joule per seconde. 1 J/s is een watt. Het vermogen van moderne energiecentrales wordt vaak uitgedrukt in megawatt (MW), een miljoen watt. Een kilowattuur, de eenheid op onze elek-triciteitsrekening, staat gelijk aan 3,6 Megajoule (MJ = een miljoen joule). De meest gebruikte energiedrager is elektriciteit.

‘Iedere tien dagen wordt in China een nieuwe kolencentrale in gebruik genomen’

!" DAGEN !" DAGEN !" DAGEN

SCHOON!IN!HET!STOPCONTACTDe schoonste manier om elektriciteit op te wekken (well to wheel): 1. Windenergie 2. Zonne-energie via spiegels 3. Geothermische energie4. Getijde-energie 5. Zonne-energie via

zonnepanelen 6. Golfslagenergie 7. Waterkracht 8. Kernenergie9. Fossiele brandstof gecombineerd

met afvang en opslag van CO2

DE!GROTE!ZESDe grootste centrale per alternatieve energiesoort

BRON"#MARK#JACOBSON$#STANFORD#UNIVERSITY

BRON"#IEA#%&'(()

CHINA:Zon200 MW

FINLAND:Biomassa265 MW

VS:Wind782 MW

CHINA:Waterkracht21 000 MW

JAPAN:Kernenergie8200 MW

FILIPPIJNEN"GeothermischeEnergie233 MW

Een van de grote vraagstukken van de 21e eeuw is of er in de toekomst voor iedereen genoeg, betaalbare en schone energie zal zijn. Van de 7 miljard wereldburgers heeft 1 op 5 (anderhalf miljard mensen) geen toegang tot

elektriciteit. Dat moet veranderen. Het goede nieuws is dat steeds meer mensen boven de armoedegrens uitstijgen en tot de middenklasse in hun land gaan behoren. Dat is onder meer het geval in opkomende landen als China, India, Brazilië, Mexico, Indonesië. Het gevolg is natuurlijk wel dat de vraag naar energie (en voedsel en water) van miljarden mensen in de komende decennia explosief zal stijgen. Niet verwonderlijk dus dat de Verenigde Naties 2012 hebben uitgeroepen tot het Jaar van de Duurzame Energie voor Allen (Year of Sustainable Energy for All), want hoe kunnen we aan deze vraag naar energie voldoen op een manier die het milieu kan verdragen?

Het is duidelijk dat er niet één tovermiddel bestaat om het energievraagstuk op te lossen. Voor de korte termijn zijn de traditionele, vervuilende, fossiele energiebronnen nog steeds nodig – maar het is ook duidelijk dat we zwaar moeten inzetten op nieuwe energiebronnen en zo e! ciënt mogelijk moeten omgaan met wat we hebben. In het energievraagstuk komt veel samen: armoede, ontwikkeling, duurzaamheid, klimaat, technologie et cetera. Het laat bij uitstek zien hoe mondiale problemen met elkaar verweven zijn.

De komende periode zal OneWorld regelmatig dossiers publiceren over onderwerpen op het snijvlak van duurzaamheid, ontwikkeling en mondiaal burgerschap. We proberen een overzicht te bieden van bestaand beleid, praktische voorbeelden en perspectieven voor de toekomst. Zoals u van OneWorld gewend bent, zijn dat toegankelijke, journalistieke stukken waarbij we de verdieping niet schuwen.

Ik wens u veel leesplezier.

Frans van den BoomBestuurder-Directeur NCDO

VOORWOORD

2012: JAAR VAN DE DUURZAME ENERGIE!#$

!! MILJARDDOLLAR

van het totale mondiale energieaanbod is a! omstig uit hernieuwbare bronnen: 10,2% uit biomassa2,3% uit waterkracht 0,4% uit overig

zijn jaarlijks extranoodzakelijk om in 2030 iedereen toegang tot energie te garanderen

ONEWORLD DOSSIER 3

COLOFONDe OneWorld dossiers zijn een initiatief van NCDO en verschijnen vier keer per jaar als bijlage bij OneWorld. Redactie Roeland Muskens, Hans Ariëns, Lonneke van Genugten Basisontwerp Bruno Heemskerk Vormgeving Barbara Pilipp Medewerkers Trisha Goossens, Annemiek Huijerman, Anneke Hymmen, Anja Koelstra

BRON"#IEA#%&'(()

BRON"#IEA#%&'(()

%&"$

'""(

'"#)

VOORSPELLINGNaar verwachting zal de energie-behoe% e tussen 2009 en 2035 stijgen met zo’n 40%. Of, omge-rekend in olie: van 12 miljard naar 17 miljard ton olie per jaar. Dat zijn 17.000.000.000.000 liters.

BRON"#IEA#%&'(()

Zonne-energie lijkt nu nog een luxe waarin vooral de rijkere landen investeren. Jammer, want de winst is juist rond de evenaar te halen.

SPIEGELS EN PANELEN

 Het is bijna een cliché: elk uur geeft de zon even-veel energie aan de aarde als de hele mensheid in een jaar gebruikt. Meer dan de zon hebben we in principe niet nodig voor onze huidige energiebehoefte. Maar hoe zorgen we dat de

energie op het juiste moment op de juiste plek komt? Hoe van-gen, bewaren en transporteren we het? Simpele vragen, helaas zonder simpele antwoorden. De energie van de zon wordt momenteel op twee manieren ‘geoogst’: het zonlicht wordt opgevangen met zonnepanelen (fotovoltaïsch, ofwel PV), of met gebogen spiegels (CSP, concentrated solar power). Beide methoden hebben voordelen en beperkingen, stelt Raouf Saidi, als beleidsonderzoeker werkzaam bij het ECN, Energie-onderzoek Centrum Nederland. “PV’s zijn vooral handig voor een individueel huishouden, op de camping of de boot. CSP is minder geschikt als stand-alone, want voor één spiegel heb je een dure turbine nodig om van de zonnewarmte stroom te maken. Dat is niet efficiënt. CSP is vooral geschikt voor grootschalige toepassing.” Nog een verschil tussen beide technieken is het ontwikke-lingsstadium. “CSP is nog in de demonstratiefase. PV is al veel verder, zonnepanelen worden ook steeds goedkoper.”

De meeste zonnepanelen bestaan uit twee lagen silicium, waartussen onder invloed van (zon)licht een stroompje gaat lopen. Voordeel is dat daarvoor geen direct zonlicht en ook

ZONNE"ENERGIE

geen hoge temperaturen nodig zijn, zodat ook in een gematigd klimaat zonnepanelen een rendabele oplossing zijn. Een ander voordeel is dat de zonnepanelen direct stroom opleve-ren; er is geen apparaat nodig om de geleverde energie om te zetten, zoals bijvoorbeeld bij kern-, kolen- en waterkrachtcen-trales. “Omdat zonnepanelen vooral gebruikt worden in (rijke) landen met weinig zonlicht is er tot nu toe meer onderzoek gedaan naar PV dan naar CSP”, vertelt Raouf Saidi. “In landen dichter bij de evenaar, dus met veel zonne-uren, is CSP een betere mogelijkheid.” De grootste CSP-centrales bevinden zich op dit moment in de Verenigde Staten en Spanje. De grootste PV-centrale staat in China.

Bij CSP wordt het zonlicht opgevangen door gebogen spie-gels en op een klein oppervlak samengebracht. Daardoor ont-staan temperaturen van wel duizend graden, waarmee bij-voorbeeld stoom en vervolgens elektriciteit kan worden gemaakt. In de Amerikaanse staat Californië wordt op deze manier ruim 350 MW opgewekt.

Opwekking van zonne-energie heeft een groot nadeel: je hebt er flink de ruimte voor nodig. Daarom bekijkt non-profit-organisatie Desertec hoe woestijnen een rol kunnen spelen in de energievoorziening. In de Sahara bijvoorbeeld schijnt de zon relatief vaak én er wonen weinig mensen. Naar schatting moet 50.000 vierkante kilometer Sahara worden volgebouwd met spiegels om de Europese energiebehoefte te dekken. Dat lijkt heel veel (en dat is het ook; ruim de oppervlakte van Nederland), maar het is slechts een klein gedeelte van de hele Sahara. In Spanje zou minstens 100.000 vierkante kilometer moeten worden bedekt met spiegels om evenveel energie te kunnen produceren.

ZON!IN!DE!POMP

Het eerste Europese tankstation op zonne-energie staat in België, op een bedrijventerrein in Grobbendonk. Dagelijks kunnen er 500 elektrische auto’s worden opgeladen.

SPANJEBij Sevilla reflecteren 1255 spiegelszonnestralen in een 160 meter hogetoren.

ONEWORLD DOSSIER4

De komende jaren gaan we nog even knallen met kolen. Ondertussen wordt gezocht naar oplossingen om de milieuschade te beperken.

DE UITSTOOT GAAT ONDER DE GROND

  O f we willen of niet, fossiele brandstoffen zul-len nog geruime tijd deel uitmaken van de we-reldwijde energiemix. Vooral het gebruik van kolen stijgt de komende decennia, verwacht het Internationaal Energie Agentschap. Juist

bij de verbranding van kolen komt relatief veel CO2 vrij. Om de gemiddelde temperatuurstijging op aarde onder de twee graden te houden kunnen we ons niet veroorloven om alle winbare fossiele brandsto"en op te stoken. Een flink deel van de uitstoot zou kunnen worden opgevangen, stelt het inter-nationale klimaatpanel (IPCC), maar voorlopig is dat theorie. Shell doet onderzoek naar de mogelijkheid van Carbon Captu-re and Storage (CCS): het opvangen en opslaan van CO2 om de gevolgen van kolen-, gas- en olieverbranding voor het klimaat te beperken. Het meest voor de hand ligt het om de CO2 op te slaan in de onderaardse geologische formaties waar de fossiele brandsto"en vandaan zijn gehaald. Shell wil in de Canadese provincie Alberta jaarlijks een mil-joen ton CO2 op twee kilometer diepte in de grond opslaan. Dit staat gelijk met het van de weg halen van circa 175.000 auto’s, aldus Shell. Maar er zitten haken en ogen aan CCS. Ten eerste zijn mensen er bang voor, al dan niet terecht. Om die reden gingen de plannen om CO2 op te slaan in een voormalig gasveld onder Barendrecht niet door. De grootste angst is dat CO2 zou kunnen weglekken. Hoewel CO2 niet giftig is, levert het vrij-komen van grote hoeveelheden wel gevaar op voor de gezond-heid. Andere bezwaren: CCS is duur én kost veel energie. De energiebehoefte van een kolencentrale zal er tussen de 25 en 40 procent door toenemen, verwacht het IPCC. Vaak is boven-dien een kostbaar transportsysteem noodzakelijk.

SCHOON!FOSSIEL

Zon opvangen in de woestijn? Het ligt voor de hand, maar veel over-heden zijn nog erg gehecht aan fossiel. De Nederlander Paul van Son is directeur van DII, de organi-satie die het Desertec-project moet realiseren. Van Son: “De droom van

Desertec gaat in eerste instantie niet over Europa, maar over Noord-Afrika. Het heeft weinig zin om stroom uit de Sahara naar Europa te vervoeren, als het gebied waar je de stroom opwekt nog steeds op fossiele brandstof draait. De grote winst boek je door de lokale energievoorziening duurzaam te maken. Voor olielanden is het veel gunstiger om de olie te exporteren, en voor de lokale energie wind en zon te gebruiken. Afrika is gezegend met veel energie: zon, maar ook wind. Per vierkante meter levert de zon in Afrika gemiddeld drie keer meer energie dan in Europa. Dat maakt wind- en zonne-energie lucratief.” De onrust in Noord-Afrika baart Van Son niet zoveel zorgen. “Op de middellange termijn zijn machtswisselingen zelfs gunstig. Nieuwe machthebbers staan vaak positiever tegenover duurzame energie. De nieuwe premier van Tunesië komt zelf uit de zonne-energiesector. Ook de interim-premier van Libië is geïnteresseerd. De oude garde was veel sterker verweven met de olie-industrie. “Iedereen weet dat duur-zaam beter is, maar het is veel duurder dan fossiel. En in veel landen wordt vooral fossiele brandstof gesubsidieerd. Een regering die herkozen wil worden, kan daar moeilijk aan tornen.”

‘Afrika is gezegend met veel energie’

ONEWORLD DOSSIER 5

BEELD!PAUL!LANGROCK!/!HH

IN

ONEWORLD DOSSIER

Shell moet er niet vanuit gaan dat gas en olie straks op zijn, vindt Dick Benschop. De grootste opdracht van zijn bedrijf: het energieaanbod verdubbelen en CO2-uitstoot halveren. “We voelen ons niet senang in windenergie.”

‘WE ZIJN GOED IN GAS, NIET IN ZONNEPANELEN’

et voelt wel eens als de ‘Kop van Jut’. Tijdens debatten neemt hij plaats naast criticasters als oud-directeur van

Greenpeace Paul Gilding. Dick Ben-schop, president-directeur van Shell Nederland, weet dat zijn bedrijf veel uit te leggen heeft. Als het niet over Nigeria gaat, dan wel over het boren naar olie in arctische zeeën of over het stopzetten van investeringen in wind- en zonne-energie. “Ik wil ook op moeilijke plek-ken ons verhaal vertellen.”

We gaan het opraken van fossiele brandsto"en beleven. Bestaat Shell nog in 2050? “Daar denken wij natuurlijk over na. De belangrijkste invalshoek is wat wij ‘de harde waarheden’ noemen. De eerste is de groeiende vraag naar energie. In 2050 zullen we met zo’n 9 miljard mensen zijn. Het goede nieuws is dat er honderden miljoenen mensen zijn wier welvaartsniveau stijgt. Zij zijn op weg naar de middenklasse. Voor hen komen nieuwe dingen in zicht: een brommer, een auto, ze gaan eten koelen,

DICK!BENSCHOPINTERVIEW

anders koken. Bevolkingsgroei maal welvaartsgroei betekent een enorme vraag naar energie. Tegen deze vraag kan je geen ‘nee’ zeggen. Dat is de eerste waarheid. De tweede harde waarheid is dat het moeilijk zal zijn om de sterk groeiende vraag bij te houden. “

Gaat Shell uit van het model van peak oil, met snel afnemende olieproductie en explosief stijgende prijzen? “Nee. Om aan de vraag tegemoet te komen, moeten we nu aan de moeilijk te winnen olie beginnen. Die wordt dus duurder. Het aanbod heeft moeite om de vraag bij te houden. Het zou echter een misvat-ting zijn ons beleid te baseren op de ver-onderstelling dat er over een paar de-cennia geen gas of olie meer is.”

Dat is, met permissie, niet het model van peak oil. Dat gaat uit van een prijsexplosie en daarmee samenhan-gende onrust. “We denken dat het ener-gieaanbod voldoende zal zijn om dat te voorkomen, maar dat is natuurlijk niet zeker. Kolen zijn er nog voor honderden jaren. De gasvoorraden schieten om-

hoog. Er is steeds meer rendabel te ex-ploiteren. Dat is een van de beste ont-wikkelingen van de laatste tijd. Want dan hoeven we minder kolen te verbran-den. Ook olie neemt toe: nieuwe velden worden gevonden. Er is noodzaak tot verandering, maar de aanname dat fos-siel opraakt is geen verstandige.”

Meerdere analyses voorzien wel een kladderadatsch. Alleen al uit voorzorg zou Shell zo’n scenario voor een eindige voorraad toch moeten meenemen?“Er is nu meer bewezen reserve dan tien jaar geleden. Er zit zo veel dynamiek in: schaliegas, schalieolie, de teerzanden.”

Kunt u zich voorstellen dat mensen zich toch zorgen maken dat Shell vooral in-zet op fossiele brandsto"en?“Daar wil ik het graag over hebben, maar eerst de derde ‘harde waarheid’ waar Shell rekening mee houdt: klimaatver-andering. Tegen welke milieukosten kunnen we aan de energievraag vol-doen? Het probleem is dat het ener-gieaanbod wellicht moet verdubbelen en de CO2-uitstoot ongeveer halveren.

6

HTEKST!ROELAND!MUSKENS!EN!HANS!ARIËNS!BEELD!ANNEKE!HYMMEN

IN

ONEWORLD DOSSIER

Shell is actief geweest in de klimaaton-derhandelingen in Kopenhagen, Can-cun en Durban. We geloven erg in een marktgerichte aanpak. Europa heeft een CO2- handelssysteem, maar daarin is de ruimte voor uitstoot zo groot dat de prijs laag is: zo’n 8 euro per ton CO2 op dit moment. Dat doet niks. Die prijs moet omhoog. Dan pas is er de prikkel om bijvoorbeeld van kolen over te stap-pen op gas.”

Shell hee# ook die prikkel nodig?Ja, wij produceren ook CO2. We be-kijken wat nu kosteneffectief is, maar vergelijken ook de opties om dat in de komende decennia te blijven. Een van de shifts waar we nu op inzetten, is de overgang van kolen naar gas. De wereld-wijd toenemende vraag naar energie is de afgelopen tien jaar voor de helft door kolen gedekt. Evenveel als alle andere bronnen bij elkaar! Dat moeten we niet willen.”

In dat licht snappen weinig mensen waarom Shell in 2009 de beslissing nam om niet meer te investeren in zonne- en

windenergie. “We doen nog aan wind, in Nederland samen met Nuon. En op gro-tere schaal in de VS.” Maar geen nieuwe investeringen. U zet er niet op in. “Een van de problemen met wind is dat het gesubsidieerd is. Daar voelen we ons niet senang bij. Dat past niet bij ons businessmodel en dan stellen we ons ook bloot aan de nukken van regeringen.”

Shell hee# ook te maken met de nukken van regeringen in Nigeria en zo. Waar-om is dat nu ineens een probleem? “O"-shore wind is nu niet kostendekkend, dat maakt het dus a#ankelijk van de bij-drage van regeringen.”

Je wil toch investeren in duurzaam om later niet met lege handen te staan? “Nogmaals: we voelen ons op dit mo-ment niet senang bij windenergie, om-dat het businessmodel a#ankelijk is van subsidies. En dan zon: we waren produ-cent van zonnepanelen, maar ontdek-ten dat we er helemaal niet goed in wa-ren. Goed dat we daar niet mee doorgegaan zijn. De zonnepanelenindu-strie draait niet goed in Europa ten op-zichte van China. Wij kijken dus naar wat er nodig is én waar we goed in zijn.”

Misschien moet Shell er goed in wór-den. “Dat kan, maar er worden genoeg zonnepanelen gemaakt in China. De vraag of Shell dat ook moet doen is totaal

7

CV

VAN!POLITIEK NAAR!BEDRIJFSLEVEN

(PvdA) in het kabinet-Kok II, 1998-2002

Nederland

irrelevant. Daar kunnen we niet compe-titief in zijn. We zijn goed in gas, en daar-mee kunnen we kolengebruik tegen-gaan. Dat is enorm goed voor de CO2-reductie. Overschakelen op gas is een optie voor nu, het vereist geen tech-nologische doorbraak. Bovendien is er steeds meer gas.”

Dus gas zien jullie niet als een tussenfa-se op weg naar hernieuwbare energie.“Europa heeft zware doelstellingen om tot CO2-reductie te komen. Tot 2030 kunnen we prima aan die doelstel-lingen voldoen door om te schakelen van kolen naar gas. Daarna moeten we nadenken over of we ook de uitstoot van gasverbranding kunnen verlagen. Dat kan onder andere door de CO2 af te vangen en op te slaan. Dat moet nog wel verder ontwikkeld worden. Daarnaast hebben we biobrandsto"en. Daar zitten we middenin en dat heeft nu al effect. Er zit nu al 4 tot 5 procent biobrand-stof in je tank. Weinig mensen weten dat. Dat zal meer worden: 10 procent. We investeren veel geld in het ontwik-kelen van de volgende generatie bio-brandstof. Voordat we daarmee ergens zijn, zijn we een paar miljard euro ver-der. Maar we denken ook na over andere vormen van energievoorziening, zoals de decentralisatie van het opwekken van energie. Wordt dat een trend? Zo ja, welke rol kan Shell daarin spelen? “

Kunt u daar iets over zeggen? “Nog niet. We weten nog niet welke business-modellen dat worden. We zijn ermee be-zig, maar eerst studeren, dan uitprobe-ren. “

We zullen het niet verder vertellen. “We hebben een tijd gehad dat we veel vertelden over projecten in hun ontwik-kelingsfase. Vervolgens kregen we oponze donder als ze niet doorgingen.”

U denkt nu niet op uw donder te krij-gen? “Ach, misschien doen we wel meer dan mensen denken. We kijken naar de toekomst van steden. Urbanisatie is een enorme kans voor een verdere ontwik-keling richting e!ciency: slimme grids, slimme architectuur, warmtekracht-koppeling. ”

In hoeverre is de opmars van de elektri-sche auto een bedreiging voor Shell? “Nou ja, elektriciteit moet ook opgewekt worden en dan komt gas weer om de hoek kijken. Wij voorzien een mozaïek-model: veel soorten naast elkaar. Met in verschillende landen verschillende op-lossingen. Elektriciteit en waterstof zul-len daar waarschijnlijk wel een onder-deel van zijn.”

Wanneer kunnen we opladen bij de Shell-pomp? “We gaan waarschijnlijk wel kijken of daar een businessmodel in zit. We hebben de ambitie om een rele-vante speler te zijn. We willen niet al-leen maar aan onze olie en gas vasthou-den. We zijn innovatief in alles wat we doen. Het Europese beleid is: kolen plus hernieuwbare energiebronnen. Die laatste hangen van subsidies aan elkaar, en de kolen winnen het van gas op dit moment. Dat moet veranderen. Her-nieuwbaar kan het niet alleen. Gas is het natuurlijke complement van de her-nieuwbare energiebronnen.”

Hoe belangrijk is een duurzaam imago voor Shell? “Ons imago is belangrijk, maar daar laten we niet onze investerin-gen van a#angen. Wat ons drijft is onze bedrijfsstrategie, niet ons imago.”

We denken dan meteen aan die om-streden teerzanden: de ontginning daarvan, onder andere in Canada, hee# een enorme impact op het milieu. Shell ligt opnieuw onder vuur. “Ik ben

8 ONEWORLD DOSSIER

over die oliezanden gevlogen. Dan zie je dat enorme bos. Het oliezandenproject is maar een speldenknop. De CO2 -belas-ting van olie uit die zanden is hoger dan gemiddeld, maar niet buitenissig. Cana-da wil het, de vraag naar energie is er en je blijft je aanpak verbeteren. In afwe-ging is dat een verantwoorde beslissing, en die nemen we dan.”

U gaat nu ook proefboringen doen bij de Noordpool “In de Beaufortzee en de Chukchi-zee.”

Een zee met ijsbergen in de winter. Zet Shell een bordje bij de olieplatforms: voor ijsbergen verboden? “De bedoe-ling is dat we een exploratiefase ingaan en dat we stoppen voor de winter. Het is Amerikaans gebied en de Amerikanen stellen strenge voorwaarden. Het is een bijzonder gebied en dat vereist enorme, ongekende voorzorgsmaatregelen.”

Al met al: ontginnen van de laatste re-serves olie wordt steeds lastiger, ge-vaarlijker en viezer. Hoe lang blij# dat maatschappelijk verkoopbaar? “Zolang je je standaarden op peil kunt houden, jezelf blijft verbeteren en je de toestem-ming hebt van lokale gemeenschappen en regeringen, zo lang kan je doorgaan. Maar we kunnen natuurlijk niet ieder-een tevredenstellen.”

Wat is uw persoonlijke ambitie? “Dat we in Nederland in de voorhoede van de in-novatie zitten. Nieuwe modellen van energievoorziening in Nederland uit-proberen. Sommige ideeën, zoals over de stad van de toekomst, kun je beter el-ders in de praktijk brengen – er komen hier niet telkens miljoenensteden bij zoals in China en India. Maar als Shell met iets experimenteert, stel met elek-trische mobiliteit, ja, daar zou ik in Nederland graag mee vooroplopen.”

‘Hernieuwbare energie hangt van subsidies aan elkaar’

Congo gaat concurreren met China. Water-krachtcentrale Grand Inga moet twee keer zo groot worden als de Drieklovendam.

WATER- WEDLOOP

 Na biomassa is waterkracht de belangrijkste duurzame energiebron van dit moment. Waterkracht is energie die je opwekt uit stro-mend water. Dat kan in een rivier met een tur-bine of stuwdammen, maar die brengen ook

nadelen met zich mee: dorpen die moeten verhuizen, stukken natuur die onder water worden gezet, een verstoord waterle-ven. Bovendien zorgen ook stuwmeren voor CO2-uitstoot: ver-anderingen in de samenstelling van het water leidt tot het vrij-komen van broeikasgassen. Waterkracht kan ook in zee opgewekt worden door het verschil tussen eb en vloed (getij-de-energie) of gol$ewegingen (golfslagenergie) te benutten.

Getijde-energie is in Nederland vooral interessant bij de ver-schillende waterwerken, zoals de Deltawerken, langs de kust. Naar schatting zou hier zo’n 50 MW kunnen worden opge-wekt. De mogelijkheden van getijde-energie in ontwikkelings-landen zijn nog niet onderzocht, zegt Heleen de Coninck van Energieonderzoek Centrum Nederland ECN. Daar liggen nog grote mogelijkheden.

Water wordt ook gebruikt voor de opslag van energie. Wan-neer windturbines of zonnepanelen te veel capaciteit leveren voor het net, kan de overtollige energie gebruikt worden om water omhoog te pompen (bijvoorbeeld in een hooggelegen meer). Voor het Europese energienetwerk wordt water opge-slagen in Noorse stuwmeren. De laatste tijd komt er meer aan-dacht voor kleinschalige waterkracht: micro hydro en pico hydro ofwel kleine turbines in een snelstromende beek. De hoeveelheid energie (zelden meer dan 100 kW) van een micro hydro-installatie is genoeg om een kleine gemeenschap van stroom te voorzien. Pico hydro is nog kleinschaliger (min-

WATERKRACHT

der dan 5 kW), genoeg voor een paar lichtpunten plus een klei-ne koelkast, een radio of tv. De Drieklovendam in China is de grootste energiecentrale ter wereld. Met een capaciteit van 21.000 MW kan de dam vier megakolencentrales overbodig maken. Tegelijkertijd is er veel ophef over de milieuschade die het project veroorzaakt. Ondertussen heeft ook Congo plan-nen voor een megawaterkrachtcentrale. In de benedenloop van de Congorivier, bij de imposante Inga-watervallen, staan al twee waterkrachtcentrales, Inga I en Inga II, met een geza-menlijke capaciteit van ruim 1700 MW. De centrales waren een prestigeproject van de voormalige dictator Mobutu. Momenteel draaien de Inga’s op minder dan halve kracht. Maar nu zijn er plannen voor ‘Grand Inga’. Dit nieuwe systeem van dammen moet in totaal een capaciteit krijgen van 39.000 MW, bijna het dubbele van het vermogen van de Driekloven-dam. Grand Inga kan in theorie bijna driekwart van de totale

elektriciteitsbehoefte van heel Afrika overnemen.

De kosten worden geschat op ruim 60 miljard euro. Onder andere de Wereldbank, de Afrikaanse Ontwik-kelings bank en de Afrikaanse JFPI Corporation hebben interesse. Critici stellen dat dit bedrag beter gebruikt kan worden om een groot aantal kleinschalige energievoorzieningen op te zetten. Daarnaast zou de elektri-citeitsvoorziening in Zuidelijk Afrika te sterk afhankelijk worden van het functioneren van Grand Inga.

B#UWE!ENERGIE

Als zoet water in contact komt met zout water, vloeien de wa-termoleculen van het zoete naar het zoute water. De druk die daardoor ontstaat kan een turbine aandrijven. In theorie zou daarmee in Nederland ruim 3000 MW energie kunnen worden opge-wekt.

9ONEWORLD DOSSIER

CHINAHet eerste water stroomt door de Drieklovendam bij de opening in 2006.

BEELD!LIU!JUNFENG!/!HH

Biobrandstof uit organisch afval wordt big business, voorspelt DSM. Ook met algen wordt intussen druk geëxperimenteerd.

ALGEN IN DE TANK

 V ooral in Afrika en Azië maken miljarden men-sen nog steeds een vuur van brandhout of houtskool om te koken. Maar liefst 10 pro-cent van de wereldwijde energie gaat op die manier grotendeels de lucht in. En dat is

allesbehalve duurzaam. Toch zoeken veel mensen in plantaar-dig en dierlijk restmateriaal, biomassa, de oplossing voor het klimaatprobleem. Biomassa kán duurzaam zijn: biobrandstof is in principe CO2-neutraal: het verbranden van biomassa stoot evenveel CO2 de lucht in als de planten tijdens hun groei-periode hebben opgenomen. Als de uitgestoten broeikasgas-sen worden opgevangen en opgeslagen, dan is er zelfs sprake van negatieve uitstoot.

In Brazilië rijden auto’s al decennia op ethanol gewonnen uit suikerriet. Biobrandstof kan gemengd worden met benzine of diesel. Een belangrijk nadeel van biobrandstof is dat de pro-ductie ervan nadelige gevolgen kan hebben voor de productie van voedsel. Dan gaat het niet alleen om landgebruik, maar ook om het gebruik van water, kunstmest, investeringen en men-selijke inspanning. Dat was voor VN-voedselrapporteur Jean Ziegler in 2007 reden om biobrandsto"en een ‘misdaad tegen de mensheid’ te noemen. De sterke stijging van de voedselprij-zen zou onder andere zijn veroorzaakt door de vraag naar bio-brandsto"en. Volgens hulporganisatie Oxfam zijn wereldwijd 30 miljoen mensen tot armoede gebracht door de productie van biobrandstof. Plantages met oliepalmen, bijvoorbeeld, nemen veel ruimte in die exclusief voor voedsel gebruikt zou kunnen worden. Grootschalige palmolieplantages in Indone-sië en Maleisië bestrijken een oppervlakte van 10 miljoen hec-tare, ofwel 2,5 keer Nederland.

BIOMASSA

De bezwaren tegen biobrandstof gel-den vooral voor de eerste generatie: voedselgewassen (maïs, soja, kool-zaad, suikerbiet en -riet, palmolie) die worden verwerkt tot biodiesel of bio-ethanol. De tweede generatie bio-brandstof wordt gewonnen uit gewas-sen die niet gebruikt worden voor voedsel of uit afvalsto"en. Denk aan houtsnippers, stro, afgewerkt frituur-vet en reststoffen uit de landbouw. In Nederland leveren afvalverbran-dingsovens flinke hoeveelheden energie aan het elektriciteitsnet. Ook

stoken kolencentrales biobrandstof mee. Biobrandstoffen gemaakt uit organisch afval en gewassen zullen volgens het Nederlandse chemieconcern DSM de komende jaren uitgroei-en tot een markt waar 3 tot 4 miljard euro in omgaat. DSM houdt zich alvast bezig met de productie van speciale enzymen die verbranding van groene afvalsto"en voor de productie van energie mogelijk maken. In Afrika en Azië wordt geëxperi-menteerd met jatropha-olie. Uit de noten van dit gewas kan olie worden geperst, het restmateriaal kan worden verbrand. Het voordeel van jatropha – Nederlandse naam: purgeernoot of schijtnoot (sic) – is dat de plant niet eetbaar is en groeit op schrale grond waar verder geen landbouw mogelijk is. De keer-zijde van het succes van jatropha is echter dat het gewas meer en meer wordt verbouwd op vruchtbaardere gronden. Momenteel wordt volop geïnvesteerd in de ontwikkeling van de derde generatie biobrandsto"en. Vooral algen zijn een goe-

$%& MILJARD

Zoveel mensen gebruiken traditionele biomassa (brandhout en houtskool) als energiebron. De komende 20 jaar zullen naar verwachting 30 miljoen mensen sterven als gevolg van het inademen van de rook van houtvuurtjes.

BRAZILIËCosan bij S"o Paulo is de grootste producent van ethanol uit rietsuiker.

ONEWORLD DOSSIER10

De grootste geothermische centrales staan in de Filippijnen, Indonesië en Mexico, maar ook in Nederland is aardwarmte een optie, vooral voor gebouwen.

GRONDWATER HOUDT GEBOUWEN WARM

 G eothermische energie, of aardwarmte, wordt vooral opgewekt in gebieden waar tektoni-sche platen aan elkaar grenzen. De groot-ste geothermische centrales staan in de Filippijnen, Indonesië en Mexico. Ook in

de VS, Midden-Amerika, IJsland en Oost-Afrika zit ko-kendheet water dicht aan de oppervlakte. Met de stoom die omhoog komt, kan elektriciteit worden opgewekt. Wereldwijd is de capaciteit van geothermische centrales on-geveer 10.000 MW. In enkele landen draagt geo-energie flink bij aan de energievoorziening: IJsland (30 procent), Indonesië (27 procent), El Salvador (25 procent), Costa Rica (14 procent), Kenia (11 procent) en Nicaragua (10 procent). De potentie is veel groter: naar verwachting kan geo-energie in 2050 onge-veer 3 procent van de mondiale elektriciteitsvraag dekken. Als het opgepompte water (of de stoom) wordt gecompenseerd door evenveel water terug te geleiden is geothermie een duur-zame energiebron, zeker in Afrika. In de Keniaanse Rift Valley wordt nu al zo’n 150MW opgewekt, ongeveer tien procent van het totale elektriciteitsverbruik in het land.

Ook in Nederland is geo-energie haalbaar als we gebruik- maken van de temperatuurverschillen tussen de oppervlakte en het water in onderaardse reservoirs. Vooral de temperatuur in gebouwen kan op deze manier worden geregeld: koude/warmteopslag. Warm water wordt ’s winters opgepompt om gebouwen te verwarmen. Het afgekoelde water wordt ’s zo-mers gebruikt om warmte af te voeren. Enkele glastuinbouw-bedrijven worden volledig verwarmd door aardwarmte. De overheid wil in 2020 275.000 huizen laten verwarmen met aardwarmte.

GEOTHERMISCHE!ENERGIE

de mogelijkheid. Per vierkante meter leveren algen veel meer energie op dan bijvoorbeeld suikerriet of oliepalm. Sommige soorten verdubbelen vier keer per dag in omvang. Weten-schappers, onder andere van de universiteit Wageningen, doen onderzoek naar de verbetering van algenteelt. Geneti-sche modificatie is een van de te onderzoeken opties.

Biomassa is voor Afrika dé energie-bron van de toekomst. Dat vindt althans de Keniaanse energie-expert Stephen Karekesi. “Biomassa is beschikbaar, her-nieuwbaar, klimaatneutraal en maakt ons minder a#ankelijk van

dure import.” Nadelen kleven, volgens onderzoeksbureau Afrepren, waar Karekesi directeur van is, vooral aan het verbouwen van speciale gewassen voor biobrandstof: palmolie, koolzaad, jatropha. De internationale zoektocht naar biobrandstof leidt in Afrika tot land grabbing, landje-pik, zegt Karekesi. “Dat bezorgt biobrandstof een slechte naam. We hebben de landbouwgrond hard nodig om onze eigen mensen te voeden.” Hij propageert daarmee niet dat Afrikaanse vrouwen blijven koken op houtvuurtjes. “Bio-brandstof is ook gunstig voor de relatief grootschalige opwekking van energie in centrales. In de buurt van ver-werkingsfabrieken van landbouwproducten, zoals thee, ko!e en suikerriet, kan je energie opwekken met de rest-sto"en. Ook op kleine schaal is biomassa dé oplossing.”

ONEWORLD DOSSIER 11

‘Biomassa is meer dan ko-ken op kleine vuurtjes’

BEELD!CHRISTIAN!TRAGNI!/!HH

In 2050 moet in Nederland de wind de hel* van de stroom leveren, maar voorlopig gaan Duitsland en Denemarken aan kop.

STROOM UIT DE TUIN

 W indenergie is de schoonste en meest duurzame vorm van energieopwekking. Het grootste bezwaar van windenergie is misschien wel de horizonvervuiling door moderne windmolens. Vooral

offshore (in zee dus) is windenergie een goede optie, zegt Heleen de Coninck van ECN. “De opbrengst van een windtur-bine hangt af van de windsnelheid ‘tot de derde macht’. Een beetje extra wind betekent dus véél meer opbrengst. Op zee waait het harder en vaker. Een windmolen aan land levert min-der energie, maar de aanleg en het onderhoud kosten minder dan op zee. Daarom is onshore wind op dit moment toch nog goedkoper.” Een ander nadeel van windenergie: soms waait het niet en soms levert de wind meer energie dan we op dat moment kunnen gebruiken. Een tijdelijk surplus aan wind-energie kan worden opgeslagen door met die energie water omhoog te pompen, waarmee energie door waterkracht kan wordt gegenereerd.

Wind is al eeuwenlang een energiebron: windmolens waren er al ver voor onze jaartelling. Toch hebben Duitsland en Denemarken ons land de loef afgestoken in de moderne toe-passing van windenergie. Ongeveer een kwart van de Deense elektriciteitsbehoefte wordt gedekt door windmolens. In Nederland is het aandeel zo’n 4,5 procent, met ruim 2000 windturbines met een totaal vermogen van zo’n 2000 MW. De planning is dat wind in 2050 de helft van onze stroom levert, onder andere dankzij steeds grotere windturbines. Landwind-molens van de huidige generatie leveren per stuk ongeveer 2 MW op. Zeemolens al gauw 5 MW. De nieuwste generatie, met wieken met een diameter van ruim meer dan 100 meter, is al

WIND

goed voor 7 MW per molen. Met een zonnepaneel, een windmolen of met aardwarmte kan elk huishouden zijn eigen energie opwekken. Op dagen dat zon en wind meer energie leveren dan je nodig hebt, kun je de stroom verko-pen aan het elektriciteitsnetwerk. In veel landen krijg je daarvoor een spe-ciaal tarief, waarmee de overheid duurzame energieopwekking stimu-leert. De Nederlandse regering zette in 2004 de subsidieregeling voor

eigen energieopwekking stil. Het snel wisselende beleid sinds-dien maakt dat Nederland achterloopt in de ontwikkeling naar decentrale energieopwekking.

Wil je geen windmolen in je achtertuin? Word lid van een windvereniging (bijvoorbeeld Windvogel, Zeeuwind, Delta-wind en Zeekracht) en koop een aandeel in een windpark.

KRACHTPATSERS

De grootste o!shore-windparken staan in de Noordzee:

Groot-Brittannië

2. Thanet, 300 MW Groot-Brittannië

3. Horns Rev 2, 209 MW Denemarken

12 ONEWORLD DOSSIER

DENEMARKENWindpark in de zee bij Kopenhagen.

BEELD!LAIF!/!HH

Luchtfietserij?De wind die over het aardoppervlakte waait, is maar een flauw briesje vergeleken met de straalstroom op 10 kilo-meter hoogte. Snelheden van 100 tot 400 km per uur zijn daar geen uitzondering. In theorie zou een windmolen op die hoogte een hoop energieproblemen kunnen oplossen. Wetenschappers broeden op reële mogelijkheden om deze hoge winden te oogsten. Een optie is een soort vlieger met turbines. Fantaseer mee op www.skywindpower.com

Na de ramp in Japan hee* een groot deel van de wereld de buik vol van kernergie, maar Marokko, Sudan en Nigeria zien kansen.

NEE, DANK JE? OF: JA GRAAG?

 T ot een jaar geleden leek kernenergie – na een lange periode van weerstand – weer in. Bij het opwekken van elektriciteit in een kerncentrale komt immers geen CO2 vrij. Atoomstroom is dus goed voor het klimaat. Het is echter geen

hernieuwbare energiebron, en ook kernafval blijft een pro-bleem. Bovendien is er het veiligheidsaspect. Sinds de melt-down van kerncentrale Fukushima I op 11 maart 2011 als gevolg van een zeebeving en tsunami zegt Japan nu: kernenergie, nee dank je. Van de 54 reactoren in Japan zijn er nog maar twee in gebruik. Wereldwijd gingen plannen voor nieuwe centrales de koelkast in.

De meerderheid van de kerncentrales is al enkele decennia oud, en de komende jaren bereiken steeds meer centrales hun pensioengerechtigde leeftijd. Nieuwe centrales komen er mondjesmaat bij. Financiering voor nieuwe kerncentrales is bijna niet te krijgen, stelt Heleen de Coninck van ECN. “Elek-triciteitsbedrijven zijn, in tegenstelling tot oliebedrijven zoals Shell, niet rijk. Ze werken met kleine marges. Vanwege de poli-tieke risico’s zijn er niet veel financiers die nog in kernenergie investeren.”

Nederland heeft sinds 1973 een kerncentrale (bij Borssele) met een capaciteit van 485 MW, die een kleine 4 procent van onze elektriciteitsvoorziening dekt. Borssele had volgens planning al in 2003 gesloten moeten worden. Ook in Neder-land zijn er geen investeerders meer te vinden die geld willen steken in kernenergie.

Hoe zit het met kernenergie in Afrika? De enige twee Afri-kaanse kerncentrales staan in Zuid-Afrika. Samen voorzien ze in ongeveer 5 procent van de Zuid-Afrikaanse elektriciteits-

KERNENERGIE

behoefte. Zuid-Afrika heeft plannen voor het ontwikkelen van minimaal zes nieuwe centrales die rond 2025 ieder 1600 MW moeten leveren.

Er zijn zeker argumenten voor kernenergie in Afrika. Zo liggen enkele belangrijke vindplaatsen van uranium in Afrika. In de aanleg (en het onderhoud) zijn kerncentrales schrikbarend duur, maar als ze een-maal draaien is de brandstof voor de landen met uranium goedkoop.

Noord-Afrika heeft de meest concrete plannen op dit vlak. Egypte wil in 2020 een kerncentrale van 1000 megawatt (MW) in bedrijf hebben. Algerije tekende in 2010 een overeenkomst met Zuid-Afrika voor het ontwikkelen van twee kerncentrales. Ook Marokko heeft plannen, en Nigeria is in gesprek met Iran over de mogelijkheid om tegen 2020 een centrale van 1000 MW neer te zetten. Misschien het meest verontrustend zijn de nucleaire plannen van het onrustige Sudan. Het land heeft 2020 als datum geprikt om een werkende kerncentrale te heb-ben. De vraag is of bijvoorbeeld China en Iran bereid zijn om technologie aan Sudan te leveren.

Ook kernenergie kan kleinschalig. Russische bedrijven bie-den kleine (100 MW of minder), soms zelfs mobiele of drijven-de kerncentrales aan in ontwikkelingslanden. Russisch perso-neel bedient deze reactoren, die aan het lokale netwerk kunnen worden verbonden of een fabriek van stroom kunnen voorzien. De techniek van deze minicentrales is a&omstig uit nucleaire onderzeeërs.

13ONEWORLD DOSSIER

JAPANControl room in kerncentrale in Kashiwazaki-Kariwa.

'( PROCENT

van de wereldwijde elektriciteit komt van 450 kerncentrales. De grootste staat in Japan (Kashiwazaki-Kariwa, 8200 MW), gevolgd

MW), Oekraïne (6000 MW) en Zuid-Korea, (twee keer 5900 MW).

BEELD!CHRISTOPH!BANGERT!/!HH

ONEWORLD DOSSIER

In 2050 hee* Afrika geen tekort meer aan energie, voorspelt de Zuid-Afrikaanse energiedeskundige Tasneem Essop. Ook haar land, een van de grootste kolenproducenten ter wereld, zal moeten omschakelen naar duurzame energie.

‘CRISIS VERTRAAGT OVERSTAP NAAR GROENE ENERGIE’

ls klimaatonderhande-laar van het Wereld Natuur Fonds en lid van de Nationale Planning Commissie van Zuid-

Afrika adviseerde ze de regering van haar land over het te volgen beleid. Voor OneWorld werpt Tasneem Essop een blik in de toekomst.

Hoe ziet de Afrikaanse energiemarkt er uit in 2050? “In ieder geval duur-zaam. Afrika is dan overgestapt op her-nieuwbare energie. De rol van fossiele brandstof zal uitgespeeld zijn. Dat bete-kent wel dat we nu moeten beginnen met het maken van de overstap. Er is ge-noeg potentie in Afrika om met ‘kikker-sprongen’ zonne-, wind-, geothermische energie en waterkracht te ontwikkelen. In 2050 moeten die energiebronnen be-schikbaar en betaalbaar zijn.”

Zelfs in afgelegen gebieden? “Ik vind het moeilijk om me een elektriciteitsnet voor te stellen in onherbergzame gebie-den. Maar met de energiearmoede waar grote delen van Afrika nu mee kampen,

TASNEEM!ESSOP INTERVIEW

hebben we in 2050 afgerekend. We heb-ben het elektriciteitsnet dan drastisch uitgebreid, maar we hebben ook decen-trale energieopwekking gestimuleerd. Niet iedereen hoeft verbonden te zijn met het netwerk. Mensen of kleine ge-meenschappen kunnen vaak ook hun eigen energievoorziening regelen. Door goede biomassa te gebruiken, door mi-cro-waterkrachtcentrales, door wind-energie en zonnepanelen. Ook de ver-stedelijking in Afrika zal doorgaan, wat betekent dat we grootschalige energie-opwekking niet mogen negeren.”

U had het net over kikkersprongen, leap -frogging. Sommige mensen maken de vergelijking met de mobiele revolutie in Afrika. Omdat Afrika geen vast tele-fonienetwerk had, werd met een kik-kersprong de fase van vaste telefonie overgeslagen, en kon de mobiele tele-foon zo’n snelle doorbraak maken. Gaat Afrika met dezelfde sprong rich-ting duurzame, lokaal opgewerkte energie? “Die analogie met de mobiele revolutie is passend. Toen de IT-revolu-tie in het Westen uitbrak had Afrika

14

niks. De ‘digital divide’ werd dat ge-noemd. De mobiele revolutie heeft die kloof goeddeels gedicht. Op dit moment zijn in het Westen enorme ontwikkelin-gen aan de gang op het gebied van stroomopwekking. Alleen is dat nog on-betaalbaar. Zodra het wel betaalbaar wordt zal Afrika versneld gebruikmaken van de nieuwe technologieën én vooral ook nieuwe toepassingen gaan vinden.”

Zijn er ontwikkelingen die u nu al vro-lijk stemmen? “Het bewustzijn van de noodzaak van een duurzame toekomst groeit. Dat leidt tot concrete maatrege-len. De Zuid-Afrikaanse regering geeft subsidie aan opwekkers van hernieuw-bare energie, zodat zij de hogere kosten niet aan klanten hoeven door te bereke-nen. Een groot aantal kleinere bedrijven durft in de markt voor hernieuwbare energie te stappen. Zij zetten in op wind- en zonne-energie en willen binnen twee à drie jaar de eerste centrales van 10 tot 50 megawatt laten draaien.”

Vergeleken met conventionele centra-les is dat kleinschalig. Een landgenoot

ATEKST!ROELAND!MUSKENS!BEELD!ANNEKE!HYMMEN

ONEWORLD DOSSIER 15

van u, Kelvin Kemm, verdedigde in de Christian Science Monitor de stel-ling dat de nadruk op groene, klein-schalige energie Afrika arm houdt. Voor een economische li! o" moet in Afrika juist het aantal grote energie-centrales op fossiele brandstof om-hoog. “Wat ik Kemm wil zeggen is dat iemand die niet inziet dat de toekomst hernieuwbaar en duurzaam moet, ofwel stekeblind ofwel knettergek is. De trend is low carbon. Tegelijkertijd krijgt Afrika binnen de huidige klimaatonderhande-lingen iets langer de tijd om de overstap te maken, omdat de nieuwe technolo-gieën nog prijzig zijn. In 2015 moet er een nieuw klimaatakkoord komen en dan komt er een grens aan de uitstoot. Afrika mag nog even doorgroeien, maar moet binnen afzienbare tijd een piek be-reiken en dan steeds sneller de uitstoot verminderen. Een andere toekomst is er eenvoudigweg niet.”

Nu concreet: uw buurland Botswana zit op een grote hoeveelheid kolen, maar hee# ook enorme potentie voor zonne-energie. Kunt u zich voorstellen dat Botswana kiest voor zon in plaats van kolen? “Nee, Botswana zal zeker door-gaan met het exploiteren van kolen.”

Wat is nodig om de zon daar een kans te geven? “Geld. Voor het ontwikkelen van een grote zonnecentrale is heel veel geld nodig. Arme landen kunnen dat niet alleen opbrengen. In het kader van de klimaatonderhandelingen hebben de rijke landen 50 miljard dollar toegezegd vanaf 2012. Die beloftes worden maar zeer gedeeltelijk nagekomen. Vooral de VS lijken hun belofte niet te willen inlossen. Gezien de financiële crisis waarin de rijke landen zitten is het niet waarschijnlijk dat er snel alternatief geld beschikbaar komt. Dat betekent vertraging, dus meer kolencentrales. De

CV

HET!GROENE!GEWETEN

(middelbare school) Kaapstad 1985-1988

vakbond COSATU 1992-1994-

bare Werken 2001-2004-

sche ontwikkeling 2004-2008

Zuid-Afrika 2010-nu

ENERGIE!UIT!EIGEN!HUIS

Volgens de Amerikaanse econoom

en biomassa niet de oplossingen voor de lange termijn. Op den duur levert

In de EU zou het gaan om 190 miljoen

een mini-energiecentrale: met zonne-panelen op het dak, een windturbine in de tuin, aardwarmte van onder de grond en biobrandstof uit ons eigen afval.

Onderhoud is cruciaal. In sommige Afrikaanse landen verdwijnt 40 pro-cent van de energie omdat het net niet wordt onderhouden. Stop geen geld in nieuwe energievoorzieningen, maar onderhoud de oude centrales. “Het moet allebei gebeuren. Helaas is onder-houd niet sexy. Het is voor financiers als de Wereldbank aantrekkelijker om een nieuwe kolencentrale of een water-krachtcentrale te financieren dan om bij te dragen aan onderhoud. Energiebe-drijven komen in het nieuws als ze plan-nen presenteren voor nieuwe energie. Niet als ze het bestaande netwerk onderhouden.”

Is dat een pleidooi voor energievoor-ziening buiten het net om? “Toch niet. Zeker voor arme gemeenschappen is het gunstig om verbonden te zijn met het netwerk. Niet alleen omdat een uit-gebreid elektriciteitsnetwerk een lagere energierekening betekent, maar ook omdat een netwerk economische moge-lijkheden biedt. In een modern, slim netwerk zijn mensen niet alleen afne-mers van energie, maar kunnen zij ook leverancier worden. Door zelf stroom op te wekken met zonnepanelen of wind-molens kunnen mensen in hun eigen elektriciteitsbehoefte voorzien, maar ze kunnen hun overtollige energie ook ver-kopen aan het net. Dat is een interes-sante ontwikkeling in het kader van armoedebestrijding en ook voor grotere producenten de moeite waard. Zo heeft Zuid-Afrika sinds kort een feed-in tarief: producenten van duurza-me energie krijgen een speciaal tarief als ze hun overtollige energie aan het net leveren. Daarmee kunnen de hoge aanloopkosten worden gedekt. De erva-ring van andere landen leert dat dit de meest effectieve manier is om voorzie-ningen voor hernieuwbare energie te stimuleren.”

SMART!GRIDS

De aanvoer van zonne- en windenergie is niet gelijkmatig. ’s Nachts is er geen zonlicht. Soms is het windstil, terwijl het op andere momenten zo hard waait dat er meer energie wordt opgewekt dan er wordt afgenomen. Smart grids (slimme netwerken) moeten dit probleem van schommelingen in de elektriciteitsaanvoer oplossen. Een smart grid maakt gebruik van digitale technie-ken om elektriciteitsvraag en –aanbod op elkaar te laten aansluiten.

16

gevolgen van het uitblijven van financie-ring op de korte termijn zullen we lange tijd gaan merken. Iedere kolencentrale die we kunnen vermijden bespaart ons vijftig jaar uitstoot van CO2, zo lang gaat zo’n centrale mee.”

Een van de energiebronnen die u niet noemt is biomassa. Daar geloo# u niet in? “Dat is misschien mijn Zuid-Afri-kaanse blik. De Nationale Planning Commissie voorziet voor Zuid-Afrika geen prominente rol voor biomassa. In andere Afrikaanse landen ligt dat waar-schijnlijk anders. Er kleven grote be-zwaren aan biomassa als energiebron. Het belangrijkste is dat het ten koste gaat van de voedselproductie. Er zijn el-ders allerlei projecten waarbij bijvoor-beeld het afval van suikerrietproductie wordt gebruikt om een energiecentrale te voeden. Lokaal kunnen dat prima op-ties zijn. Voor Zuid-Afrika is het geen primaire strategie.”

Kernenergie blijft wel een optie. “Ja, dat staat in het Integrated Resource Plan van de regering. Als planningscommis-sie zijn we daar niet enthousiast over. Het is ondoordacht. De kosten van nu-cleaire installaties zijn enorm. Het ont-wikkelen van duurzame energie is ook duur, maar dat zijn vooral aanloopkos-ten. Wind- en zonneparken zullen steeds goedkoper worden, nucleaire energie blijft ook in de toekomst duur. Ik hoop dat gezond verstand zal overwinnen.”

Zuid-Afrika pusht zijn nucleaire tech-nologie in andere Afrikaanse landen. “Klopt. Ook landen als Frankrijk en China doen dat.”

Zelfs Sudan wil in 2020 een kerncen-trale. Een enge ontwikkeling. “Het is overal eng. Zelfs in een hoogontwikkeld land als Japan ging het vorig jaar mis.”

ONEWORLD DOSSIER

Het volgende OneWorld dossier met als thema green economy verschijnt op 1 juni 2012, naar aanleiding van de VN-conferentie Rio +20.

CROWD!STORAGE

Echt grootschalige opslag van elektriciteit kan alleen door stroom om te zetten in een andere energievorm, maar daarbij gaat een aanzienlijke hoeveelheid energie verloren. Mogelijk kan in de toekomst energie decentraal worden opgeslagen, ofwel in the crowd. Wanneer bijvoorbeeld iedereen in een elektrische auto rijdt, komen miljoenen batterijen beschikbaar om het surplus aan energie in op te slaan.

ENERGIE STRAKS

‘Ik hoop dat gezond verstand zal overwinnen’