DUURZAMEBOMENINSTEDELIJKMILIEU,RENDEMENTENKOSTPRIJS

Auteur:JosSCHENKDatum:januari2017

1

Woordvooraf

Toen ik zeven jaar geleden adviseerde om voor een boom een ondergrondsegroeiplaatsconstructietevoorzien,kreegikdevraag:‘Isdatnietheelduur?’Dezevraagkrijgiknogregelmatig.Omhieropeengefundeerdantwoordtekunnengevenhebikeen beperkt onderzoek gevoerd. Mijn bevindingen, en bedenkingen hieromtrent, heb ikneergeschrevenindezetekst.Zoweltijdenshetonderzoekalstijdenshetschrijvenhebiknuttigeinformatieentipsgekregenvanpersonendieookmetdezemateriebezigzijn.Graagzouikhendaarvoorwillendanken, inhetbijzonderTomJoye(Inverde),LienVanLangenhove,ChristianYsenbaardt(stadAntwerpen).

2

INHOUDSOPGAVE

1. INLEIDING:ISERNOODAANGROTEBOMEN?..................................................................................3

2. OMSCHRIJVINGELEMENTENVANDESIMULATIE...............................................................................62.1. Deverschillendeboomtypes........................................................................................62.2. Hetrendement............................................................................................................82.3. Dekostprijs.................................................................................................................82.3.1. Watkostenduurzamebomenenniet-duurzamebomen?.........................................8

3. DESIMULATIES.....................................................................................................................113.1. Hetrendement..........................................................................................................113.2. Dekostprijs...............................................................................................................133.2.1. Zijnduurzamebomen‘duur’?...................................................................................133.2.2. Ishetwerkenmetéénduurzameboomalofnietrendabelerdanhetwerkenmetveelniet-duurzamebomen?....................................................................................................133.2.2.1. Vergelijkingopbasisvanéénzelfdebeginkapitaal................................................143.2.2.2. Vergelijkingopbasisvanéénzelfderendementgedurendeverschillendeperiodes...............................................................................................................................14

4. HOESTARTKAPITAALLAAGHOUDENENOPKORTETERMIJNTOCHRENDEMENTKRIJGEN?.........................174.1. Kostenbewustontwerpen.........................................................................................174.2. Hetstartenmetpre-duurzamebomen......................................................................184.3. Gebruikmakenvandragersenondersteuners...........................................................20

5. BESTAANDEBOMENOPWAARDERENTOTDUURZAMEBOMEN...........................................................21

6. WAARDUURZAMEBOMENREALISEREN?.....................................................................................22

7. NUTSLEIDINGENENRIOLERINGEN..............................................................................................22

8. PARKINGS............................................................................................................................22

9. NOODZAAKAANBESCHERMING................................................................................................23

10. ISEREENDRAAGVLAKVOORDUURZAMEBOMEN?.........................................................................24

11. DUURZAMEBOMEN,IEDEREENKANEEN‘BLAADJE’BIJDRAGEN..........................................................26

12. CONCLUSIE..........................................................................................................................27

3

1. INLEIDING:ISERNOODAANGROTEBOMEN?

Uitverschillendewetenschappelijkeonderzoekenisgeblekendatdekwaliteitvanonsleefmilieusteedsslechterwordt.Er isteveelfijnstof, lawaaioverlast,opzonnigedagenteveelozon,…Ditkanallerleilichamelijkeenpsychischeklachtenveroorzaken.Recentelijk is ook vastgesteld dat onze steden steeds meer zullen gaan opwarmen. Dit zalhittestressenperiodiekewateroverlast,alsgevolgvanhevigeonweersbuien,gaanveroorzaken.1Ookuitwetenschappelijkeonderzoekenisgeblekendatbomendezeproblematiekzowelkunnenhelpenvoorkomenalsoplossen.Doormiddelvanhunbladerenzuiverenzijdelucht,zorgenzijvoor schaduw en afkoeling op warme zomerdagen, en helpen zij mee het probleem vanwateroverlastoptelossen.2

Afbeelding1:Devoordelenvanbomenvisueelweergegeven.

1 J. AERTSENS, K. DE RIDDER, D. LAUWAET en B. MAIHEU (December 2013).Opmaak van een hittekaarten analyse van hetstedelijk hitte-eiland effect voor Antwerpen, 101-109. Geraadpleegd op zondag 3 juli 2016 viahttp://ecohuis.antwerpen.be/docs/Stad/Bedrijven/Stadsontwikkeling/SW_Ecohuis/plannen_presentaties/Hittekaart_Antwerpen_Eindrapport_v1.1_klein.pdf.

2TheWoodlandTrust,(z.j.).Treesinourtowns-Theroleoftreesandwoodlandinmanagingurbanwaterqualityandquantity,7.Geraadpleegd op zondag 3 juli 2016 via https://www.woodlandtrust.org.uk/mediafile/100083915/Trees-in-our-towns.pdf; H.RUMBLE(2015),AcomparisonofurbantreepopulationsinfourUKtownsandcities.Trees,peopleandthebuiltenvironmentII,104-118. Geraadpleegd op zondag 3 juli 2016 via http://www.charteredforesters.org/resources/download-library/doc_download/320-tpbeii-conference-proceedings/.

4

De aanwezigheid van bomen zorgt ervoor datmensen gematigder worden, en zich onbewustmeergeborgengaanvoelen.Datheefto.a.eenheilzamewerkingbijstress.3Het is logisch dat vooral GROTE BOMEN hetmeeste voordeel bieden. Zij hebben veelmeerbladerendaneenkleineboom,endoorhungroottezijnzeveelduidelijkerzichtbaaraanwezig.Xaantal kleine bomen hebben tezamen wel evenveel bladeren als één grote boom,maar zelfstezamenhebbenzijnooitdezelfdeuitstralingalsééngroteboom.Metgrootwordtbedoeld:eenboomvaneerstegrootteA,d.w.z.eenboomdiehogerkanwordendan20m.Alsheteenniet-zuilvormis,heefthijeenkroondiametervanminstens12m,totsomsmeerdan20m.

Afbeelding2:Evolutiebomenengebouwen.

Alswedeevolutievandegebouwenendebomenbekijken,danvalthetopdatdegebouwensteeds groter worden, terwijl de bomen in de bebouwde omgeving steeds kleiner blijven ensteedsmeeronzichtbaarworden.Ditismeestalhetgevolgvanonvoldoendegeschikteondergrondsegroeiruimtevoordebomen.Alseenboomzijnwortelgestelnietkanuitbreiden,stopthijbovendegrondmetgroeien,engaathij zelfs over naar de aftakelingsfase. De huidige oude bomen hebben hun grootte meestalkunnenbereikendoorruimteteexploiterendieeigenlijknietvoorhenbestemdwas,zoalsondervoetpaden, inparticulierevoortuintjes, inkapotterioleringen.Zijveroorzakendaarbijsomseenopgedrukte verharding en/of een gebarsten tuinmuurtje, een verstopte riolering,…. Dankzijmodernematerialen zoals o.a. wortelwering, degelijke rioleringen,…wordt voorkomen dat dewortelsvannieuwaangeplantebomenindie‘extra’ruimteskunnengroeien.Hetfeitdatdeoudegrotebomendieruimtenietgekregen,maar‘genomen’hebben,maakthenook zeer kwetsbaar; want niemand is zich bewust van hun vaak groot wortelgestel; niemandhoudt er rekening mee, wat als gevolg heeft dat hun wortelgestel vaak heel erg beschadigdwordt.

3H.RUMBLE,(2015).AcomparisonofurbantreepopulationsinfourUKtownsandcities.Trees,peopleandthebuiltenvironmentII, 73-103. Geraadpleegd op zondag 3 juli 2016 via http://www.charteredforesters.org/resources/download-library/doc_download/320-tpbeii-conference-proceedings/.

5

Veel grote bomen zijn in de loop der tijd dan ook al vroegtijdig afgestorven, en nu gewoonvergeten.Deoudegrotebomendiewijnunogzienzijnslechtsde‘gelukkigeoverblijvers’;zijzijnnooit erg genoeg beschadigd om afsterven te veroorzaken. Als dergelijke bomen van natureafstervenofgerooidwordenbijeenheraanleg,wordenzijwelvervangendooreennieuweboom,maarmeestalwordtdeondergrondsegroeiruimtevoordewortelsnietgecompenseerd,enduszaldenieuweboomnooitdiezelfdeafmetingenkunnenhalenalsdeoudeboom.Hetaantalbomenwordtdusmeestalwelgecompenseerd,maarniethetvolumeaangroenenzekernietdeuitstralingvaneengroteboom.Alsernietvoldoendegaatgeïnvesteerdwordeninondergrondsegroeiruimtevoorgrotebomenzalhetaantalbeeldbepalendebomenjaarnajaarverminderen;totdatzemisschienzelfsooithelemaaluithetstraatbeeldzullenverdwijnen.Alswewillendatdejongebomenindestedenendorpengrootzullenkunnenworden,enopdiemaniervooreenheellangetijdhunheilzaamwerkvooronszullenkunnengaanverrichten,danmoeten wij ervoor zorgen dat zij voldoende geschikte ondergrondse groeiruimte voor hunwortels zullen krijgen, m.a.w. er moet geïnvesteerd worden in grote en tegelijkertijd ookduurzamebomen(hetbegrip‘duurzaam’wordtverderuitgedieptinhoofdstuk2).In een stedelijke omgeving is het moeilijk om een geschikte ondergrondse groeiruimte voorbomen te voorzien. Er is veel te veel verharding aanwezig. Er zijnwel verschillend technischeoplossingenomeengeschiktegroeiplaatsondereenverharding temaken,maar inhoeverre ishetgebruikdaarvanrendabel?Inhoeverrezijnzehunkostprijswaard?Leverthetinvesterenineen ruime groeiplaats voor één grote duurzame boom meer op dan het aanplanten vanverschillendeniet-duurzamebomenintelkenseenkleineplantput?Omhierovermeerduidelijkheidteverkrijgenzijnereenaantalberekeningengemaakt:

• Zowelvoorgroteduurzamebomenalsvoornietduurzamebomenisberekendwathunrendementenwathunkostprijsis.

• Opbasisdaarvan isbekekenofhetvoorzienvaneengroteduurzameboom‘duur ‘kangenoemdworden.

• Vervolgens is er is berekend of het werken met één grote duurzame boom al of nietrendabelerisdanhetwerkenmetveelnietduurzamebomen.

Decijferswaarmeegerekendwordtzijngemiddeldenopbasisvanbeperkteigenonderzoek.Deberekeningen zijn te raadplegen op Ecopedia4. In deze tekst zijn enkel de conclusiesweergegeven. De berekeningen en conclusies dienen aanzien te worden als een grote lijn; zijmoetenglobaalgeïnterpreteerdworden.

4www.ecopedia.be

6

2. OMSCHRIJVINGELEMENTENVANDESIMULATIE

2.1. Deverschillendeboomtypes

Devergelijkingenopvlakvanrendementenkostprijszijngemaakttussendevolgendebomen:• Type1:zeerduurzameboomineenbebouwdeomgeving;verderindetekstgewoon‘zeer

duurzameboom’genoemd.• Type2:duurzameboomvaneerstegrootteAineenbebouwdeomgeving;verderinde

tekstgewoon‘duurzameboom’genoemd(‘eerstegrootteA’staatvoor‘eenboomhogerdan20m’).

• Type3:denietduurzameboom indebebouwdeomgeving; verder inde tekstgewoon‘nietduurzameboom’genoemd.

OmschrijvingduurzameboomindebebouwdeomgevingEenboomindebebouwdeomgevingkanenkelalsduurzameboombeschouwdworden:

• Alshijvaneensoortisdievannatureminstens120jaaroudkanwordeninonzeklimaatzone.• Als,indienheteennogaanteplantenboombetreft,hijgekweektisineenklimaatzonedezelfde

of vergelijkbaar met de onze. Voor inheemse boomsoorten is opkweek uit autochtoonplantmateriaaleenpluspunt.

• Alshijopeenplaatsstaat:o Waarerondergrondshetnodigegeschiktedoorwortelbaarvolumeis,om:

§ zijnnatuurlijkegrootteenleeftijdtekunnenbereikeningoedeconditie;§ of, ingeval het een boom van eerste grootte A betreft, om ten minste een

kroonprojectietekunnenhalenvan100m2,ingoedeconditie.o Waar er bovengronds voldoende ruimte is voor zijn natuurlijke grootte, ofwel voor de

vooropgesteldekroonprojectievanminstens100m2.o Waarhijtenminste120jaarzalkunnenblijvenstaan.

• Als hij een beschermde status heeft die hem ten allen tijde kan vrijwaren van beschadigingen,zowelondergrondsalsbovengronds.

• Alshijlageonderhoudskostenheeft,zowelondergrondsalsbovengronds.

Afbeelding3:Dezelindeboomis16mhoogenheeft een kroondiameter van 9m. Dekroonprojectiebedraagt78m2.Degroottevanditplantvakbedraagt170m2.

7

OmschrijvingzeerduurzameboomindebebouwdeomgevingIneenbebouwdeomgevingkaneenboomenkelalszeerduurzameboombeschouwdwordenals:

• HeteenduurzamebomenvaneerstegrootteAbetreft,o diedaarenbovenookouderkanwordendan150jaar;o diedaarenbovenookvoldoendegeschiktdoorwortelbaarvolumeheeftgekregenomeen

kroonprojectietekunnenbereikenvantenminste200m2.

Afbeelding 4: Deze beuk is ongeveer 22m hoog,en heeft een kroondiameter van 30m. Dekroonprojectie bedraagt 423,90 m2. De boomstaatineenkasseiverhardingdieopeenzandbedligt,engroteopenvoegenheeft.Degroottevandeafgebakendezonebedraagt490m2.

OmschrijvingnietduurzameboomindebebouwdeomgevingVoorveelbomenindebebouwdeomgevingisdegroeiplaatsnietmeerdaneenplantgatvanenkelem2inde verharding, dat volledig is afgezet met wortelwering en/of wortelgeleiding, en waarvan het gebiedrondhetplantgatvolledigisverdicht.Zijkunnendusopgeenenkelemanierhunwortelgesteluitbreiden.Ditheeftalsgevolgdatzenooithunnatuurlijkegrootteofleeftijdkunnenbereiken.Uiteigenonderzoekisgeblekendatzijgemiddeldnietouderwordendan15 jaar.Dergelijkebomenzijneentypischvoorbeeldvaneennietduurzameboom.

Afbeelding5:Voorbeeldvaneenniet-duurzameboomindebebouwdeomgeving.

8

2.2. Hetrendement

Het rendement is berekend op basis van de grootte van de kroonprojectie. Hoe groter dekroonprojectie, hoemeer bladeren, hoemeer lucht hij kan zuiveren, hoemeer hij kan zorgenvoorafkoeling,hoegroterdeboomisenhoemeeruitstralinghijheeft;ofkortsamengevat:hoehogerhetrendement.Achtergrondinformatieberekenenkroonprojectie5Dekroonprojectie isdeschaduwdieeenboomzouwerpenalsdezoner loodrechtbovenstaat.Zekanbenaderdwordendoor[3,14xstraalxstraal]enwordtdantheoretischalseenschijfgezien.Bijpiramidaleofschermvormigebomenmag inberekeningenmetdekroonprojectieookeenfactor(H/D) inrekeninggebrachtworden,waarbijHstaatvoordehoogtevandekroonenDvoordekroondiameter.Deformulewordtdan:[3,14xstraalxstraalxhoogte/diameter].Vooreenzuilvormigeboomis(H/D)>1,voorschermvormigebomenis(H/D)<1.2.3. Dekostprijs

2.3.1. Watkostenduurzamebomenenniet-duurzamebomen?

Eenboomgroeitgratisalshijeennatuurlijkestandplaatsheeft.Alswijeenboomindestadeengrootopenplantvakgeven,endatnietbetreden,danzullenwijdaarzondernoemenswaardigekosteneen zeergroteboomkunnenkrijgen.Omdat ineen stadde ruimtebeperkt is,moeteronderdeboomvaak vanalles gebeurenwaarvoor eennatuurlijke standplaatsniet geschikt is.Gelukkig zijner tal van technischeoplossingenom tochde ruimteonderdeboom intensief tekunnen gebruiken zonder dat de boom daar nadeel van ondervindt. De prijs daarvoor isafhankelijk van hetgeen we willen: enkel een voorziening voor voetgangersverkeer is veelbeterkoopdaneenvoorzieningvoorzwaaren/ofsnelrijdendautoverkeer.Wekunnendusstellendathetnietdeboomisdiegeldkost,maardathetdemanieriswaaropwijde ruimteonderdeboomwillengebruikendiebepaaltwatdekostprijs is vaneengroteboomindestad.Voordeberekeningvandekostprijsvoordeduurzamebomenis indesimulatieuitgegaanvantwee opties: de ruimte onder de boom moet geschikt zijn voor zwaar en/of snel rijdendautoverkeer (in de rest van de tekst ‘zwaar verkeer‘ genoemd), of voor licht (voetgangers,fietsers)en/oftraagrijdendautoverkeer(inderestvandetekst‘lichtverkeer‘genoemd).Erisdaarbij ook als eis vooropgesteld dat de daarvoor benodigde ondergrondse groeiplaatsconstructie onder de verharding per m3 doorwortelbare ruimte minstens 1m2 kroonprojectie

5 Agentschap voor Natuur en Bos (Augustus 2008). Technisch Vademecum Bomen - Harmonisch Park- en Groenbeheer.Geraadpleegdopzondag3juli2016viahttp://ebl.vlaanderen.be/publications/documents/54038.

9

moet kunnen leveren en minstens 1 jaar groeien van de boommoet kunnen garanderen. Intotaal moet de groeiplaats minimaal 100 m2 kroonprojectie kunnen leveren, en kunnengaranderendatdeboomminstens100jaarzalkunnengroeien.Voortgaande op de huidige systemen die op de markt verkrijgbaar zijn, is er bij dezeberekeningenvanuitgegaandatdeconstructievoorlichtverkeerbestaatuiteendrukverdelendelaagopbomenzand.Indedrukverdelendelaagiseenlaagcompostvoordebomenverwerkt.Hetvolume bomenzand bedraagtminstens 110m3; bijv. een oppervlakte van 110m2 tot op 1mdiepte.Deconstructievoorzwaarverkeerbestaatuiteenzelfdragendeconstructieoppijlers(inbetonof kunststof)met daartussenbomengrond.Het volumebomengrondbedraagtminstens80m3;bijv.eenoppervlaktevan80m2totop1mdiepte.Dehiergebruiktekostprijsiseengemiddelde,zowelopbasisvandeprijsvooréénboom,endeprijs voor één boom die deel uitmaakt van een hele groep, als op basis van een vergelijkingtussenverschillendesystemen.Dekostenindeeersteperiodevan15jaaromvatten,zowelvoordeduurzamealsnietduurzameboom:

• dekostenvanhetuitgravenenafvoerenvandegrondvandebestaandetoestand;• hetvollediginrichtenvandenieuwegroeiplaats;• deaankoopprijsenplantkostvandeboom;• hetwatergeven;• debegeleidingssnoei;• hetrooienvandeafgestorvenboom(enkelvoordenietduurzameboom).

Voordenietduurzameboomisdegroeiplaatsinrichtingnietmeerdaneenplantgatvanenkelem2indeverharding,datvolledigisafgezetmetwortelweringen/ofwortelgeleiding.Hetgebiedrondhetplantgatisvolledigverdicht.Dekostenvoordevolgendeperiodenvan15jaaromvatten:

• Voordeduurzamebomen:o onderhoudssnoei;o beschermingsmaatregelentijdens(wegen)werken.

• Voordenietduurzamebomen:o hetherinrichtenvandegroeiplaats;o deaankoopprijsenplantkostvandeboom;o hetwatergeven;o debegeleidingssnoei;o hetrooienvandeafgestorvenboom.

10

Op basis van de gegevens van het eigen beperkt onderzoek zijn onderstaandesamenvattingstabellen opgesteld. Met startkapitaal wordt de inrichting van de groeiplaatsbedoeld.

Afbeelding6:Samenvattingstabellenrendementenkosten.

11

3. DESIMULATIES

3.1. Hetrendement

Omdat de niet duurzame boom gemiddeld slechts 15 jaar oud wordt is in de onderstaandegrafiekgewerktmetperiodesvan15jaar.In de eerste periode van 15 jaar heeft de niet duurzame boomnog rendement, in de andereperiodesheeftdiezelfdeboomgeenrendementmeer,wantdanishijreedsafgestorven.Er is hier vanuit gegaan, op basis van praktijkervaring, dat de duurzame bomen nog een tijdblijvenlevennadatzehunmaximalekroonprojectie(opbasisvandegroottevanhungroeiplaats)bereikthebben.

Afbeelding7:Vergelijkingrendementnietduurzame,duurzame,enzeerduurzameboom.

Uitdetabelblijktdathetrendementvandenietduurzameboomextreemveelminderisdandatvandeduurzameboomtypes,zowelwatbetreftopvlakvanhoeveelheid,alsopvlakvantijd.Hetrendementvandeduurzamebomenis inhetbeginhetzelfde;pasnaverloopvantijdtreedterverschilop,zowelingroottealsintijd.Ditistewijtenaanhetfeitdatdeduurzameboom80tot110m3 geschikt doorwortelbaar volume heeft gekregen in zijn groeiplaats, terwijl de zeerduurzameboomhetdubbeleheeftgekregen.Uitdetabelblijktookdatduurzamebomenalnaenkelejarenduidelijkmeerrendementhebbendandenietduurzameboom.

12

Ditisooktezienoponderstaandefoto.Allebomenzijnaangeplantin2010.Defotoisgenomenindezomervan2016.De bomen links staan in een kleine plantput zonder uitbreidingsmogelijkheden onder deverharding, en de bomen rechts hebben een ondergrondse groeiplaats gekregen onder deverharding.

Afbeelding8:Rendementnaenkelejarenvanniet-duurzameenduurzamebomen.

13

3.2. Dekostprijs

3.2.1. Zijnduurzamebomen‘duur’?

Omtekunnenzeggenofeenduurzameboomookeffectiefduuris,isereenvergelijkinggemaaktmetanderezaken.Tevensuitbeperkteigenmarktonderzoekisgeblekendat:

• Eenrondezitbankrondeenboomkostongeveer5000eurovooreenstukvan2mlang;6mbankkostdus15000euro.

• Een middelgroot klimspeeltoestel (drie torens verbonden door een touwladder) kostgemiddeld15000euro;eengrootklimtoestelkostmeerdan20000euro.Speeltoestellenmoetenomde12jaarvervangenworden.

De inrichting van een groeiplaats voor een duurzame boom onder een verharding voor lichtverkeerkost20000euro;ondereenverhardingvoorzwaarverkeerkostzij40000euro.Zijkan100jaarmeegaan.We kunnen dus stellen dat een duurzame boomonder een verharding voor licht verkeer nietechtduurderisdanandereregelmatiggebruiktezakenuitdeopenbareruimte.Uitwetenschappelijkestudiesisgeblekendatbomenzelfsgeldopbrengen.Doordatzijo.a.luchtzuiveren, opwarming tegengaan door het geven van schaduw e.d. , kan bespaard worden opmachinesdieditzelfdewerkdoen,zoalsbijv.luchtfilters,airco’se.d..63.2.2. Ishetwerkenmetéénduurzameboomalofnietrendabelerdanhetwerkenmetveel

niet-duurzamebomen?

Omtewetentekomenofhetwerkenmetéénduurzameboomalofnietrendabelerisdanhetwerken met veel niet-duurzame bomen zijn er twee vergelijkingen opgesteld waarbij telkenszowelkostprijsalsrendementverwerktzijn:

• Eénwaarbijvertrokkenwordtvanéénzelfdebeginkapitaal.• Eénwaarbijberekendwordtwatdekostenzijnomgedurendeeenlangetijdspanne,per

periode van 15 jaar, telkens hetzelfde rendement te halen met zowel één duurzameboomalsmetxaantalnietduurzamebomen.

6Met demethode i-Tree kunnenbovenstaande voordelen effectief vertaaldwordennaar euro’s (K.DOICK, T.HUTCHINGS, K.ROGERSenH.RUMBLE(Maart2014).ValuingWrexham’sUrbanForest-AssessingtheEcosystemServicesofWrexham’sUrbanTrees: A Technical Report. Geraadpleegd op zondag 3 juli 2016 via http://www.urbantreecover.org/wp-content/uploads/2015/01/Wrexham-Tech-Report-2014.pdf;NaturalResourcesWales,(z.j.).TaweNaturalResourceManagementTriali-TreeEcoStudy.Geraadpleegdopzondag3juli2016viahttp://slideplayer.com/slide/6826019/.

14

3.2.2.1. Vergelijkingopbasisvanéénzelfdebeginkapitaal

Inonderstaandegrafiek isweergegevenwathetrendementisvoorzowelduurzamebomenalsnietduurzamebomenalsbegonnenwordtmetéénzelfdekapitaal.Inditgevalisditdekostprijsvan de groeiplaats en het onderhoud gedurende de eerste 15 jaar van 1 duurzame boom bijzwaar verkeer, zijnde € 41.400. Voor dit bedrag kunnen er twee duurzame bomen bij lichtverkeervoorzienworden,en22nietduurzamebomen.

Afbeelding9:Grafiekrendementbijéénzelfdebeginkapitaal.

Uitdegrafiekblijktdatwedeeerste15 jareneenheelhoog rendementhalenalswemetditbedragenkelnietduurzamebomenvoorzien.Na15jaarzijndenietduurzameafgestorven,enisergeenrendementmeer.Ditintegenstellingtotdeduurzamebomen.Hetrendementstopthierniet, maar gaat gestaag in stijgende lijn verder, en dit voor weinig bijkomendeonderhoudskosten.3.2.2.2. Vergelijkingopbasisvanéénzelfderendementgedurendeverschillendeperiodes

In onderstaand diagram is per periode van 15 jaar weergegeven wat de kosten zijn van éénduurzame boom, en wat de kosten zijn om met x aantal niet-duurzame bomen hetzelfderendement tehalenalshet rendementvandeduurzameboom.Ompraktische redenen ishetdiagramnietverderuitgewerktdantotdeperiodevan75tot90jaar.Omdatnadeeersteperiodevan15jaardenietduurzamebomenzijnafgestorven,zijnerindevolgende perioden geen kostenmeer,maar is er uiteraard ook geen rendementmeer. Bij deduurzameboomzijnerenkelnogonderhoudskosten.Terinformatieisdanweergegevenwatdekostenzoudenzijommetxaantalniet-duurzamebomenhetzelfderendementtehalenalsdatvan één duurzame boom. Bijvoorbeeld: in de periode 15 tot 30 jaar zijn er 9 niet-duurzamebomennodigomhetzelfderendementtehalenalséénduurzameboomindieperiode.

15

Een duurzame boom wordt rendabeler dan een x aantal niet-duurzame bomen, vanaf hetmomentdatdekostenommetxaantalniet-duurzamebomenhetzelfderendementtehalenalsdatvaneenduurzameboom,hogerworden.

Afbeelding10:Vergelijkingkostenduurzameenniet-duurzameboomvoorhetzelfderendementperperiode.

Uitditdiagramblijktdathetbeginkapitaalvoordeduurzamebomenbeduidendhoger ligtdandatvandeniet-duurzameboom.Indevolgendeperiodesgaandekostenvanhetbenodigdeaantalniet-duurzamebomenechtersteedsstijgen(erzijnsteedsmeerniet-duurzamebomennodigomaandezelfdekroonprojectietegerakenalsvan1duurzameboom),terwijldekostenvandeduurzamebomenforsdalenenlaagblijven(deaanlegkostvandegroeiplaats,endeplantkostismaareenmalig;bijdezebomenblijftenkeldeonderhoudskost).Perperiodegezien,blijktdatdekostenvanhetbenodigdaantalniet-duurzamebomenpasvanaf30-45jaardebeginkostenvan1duurzameboomineensituatiemetlichtverkeeroverstijgen,dekostenvooreenduurzameboomineensituatiemetzwaarverkeerwordennooitoverstegen.Voorwat de duurzame bomen betreft, is dit diagram eigenlijk het tegenovergestelde van hetdiagramvanhetrendement.

16

In onderstaande grafiekworden bij de aanvang van elke periode de gemaakte kosten telkensbehouden, en worden de kosten welke in die periode zullen moeten gemaakt worden erbijgeteld;enditbeperkttotenmetdeperiode75tot90jaar.Dekostenwordeninhetbeginvanelkeperiodeverrekendomdatdehoofdbrokvandekostenvandenietduurzamebomen(hettelkensopnieuwaanplanten)ookinhetbeginvanelkeperiodemoetenbetaaldworden.

Afbeelding11:Gecumuleerdekostenduurzameenniet-duurzameboomvoorhetzelfderendement.

Tijdens de eerste periode van 15 jaar zijn de kosten van de duurzame bomen het hoogst; opzekeremoment(ongeveerna15en30jaar)gaandetotalekostenvandeduurzameboomendetotalekostenvoorhetbenodigdaantalniet-duurzamebomenelkaarkruisen.Vanafdatmomentwordtdebetreffendeduurzameboomrendabelerdanxaantalnietduurzamebomen.Uit deze grafiek blijkt ook dat de totale gecumuleerde kosten ommet niet-duurzame bomenhetzelfderendementtekrijgenalsdatvandeduurzameboomna75jaarzogigantischworden,datditnooithaalbaarzalzijn.

17

4. HOE STARTKAPITAAL LAAGHOUDEN ENOP KORTE TERMIJN TOCHRENDEMENT

KRIJGEN?

Hetgrotestartkapitaalvoorduurzame(envooralvoorzeerduurzamebomen),enhetfeitdathetdaardoorlangduurtvooraleerdeduurzamebomenrendabelworden,kanalseenernstignadeelaanzienworden.Ditkanopvolgendemanierenaangepaktworden:

• kostenbewustontwerpen;• startenmetpre-duurzamebomen;• gebruikmakenvandragersenondersteuners.

4.1. Kostenbewustontwerpen

Deontwerperszoudendebomenmoeteninplannenopplaatsenwaarhetgebruikvanderuimteonder de boom het goedkoopst kan gehouden worden. Zij zouden een stappenplan kunnenvolgenbijdeinplantingvanbomen:

• Eerst zoeken naar locaties waar bomen geheel of gedeeltelijk in een open plantvakkunnenkomen.

• Indiendieernietzijn,zoekennaarmogelijkhedenomalleenvoetgangers-enfietsverkeer(=‘goedkoop’gebruik7)onderdebomentevoorzien.

• Enkelalshetnietanderskan,zwaarverkeeronderdebomentoelaten.Als er inderdaad zwaar verkeer ondermoet, zou gekozen kunnenworden voor een losser enspeelsontwerp,waarbijeennatuurlijkemixvankleinereengrotebomenwordtvoorzien.Bijeenbeperkt budget is het danmisschien toch nogmogelijk om ervoor te kunnen zorgen dat tochenkelebomenhetnodigekrijgenomtekunnenuitgroeienalsduurzamebomen.

7Eenondergrondsegroeiplaatsconstructieonderlichtverkeer(zoalsbijv.eenvoet-offietspad)kostslechtsongeveer1/2vaneengroeiplaatsconstructieondereenwegvoorzwaarverkeer.

18

4.2. Hetstartenmetpre-duurzamebomen

Eenboomheeftnietvanafzijnjeugdderuimtenodigdiehijoplatereleeftijdnodigheeft.Voorde boom is het dus geen probleem om hem die ruimte in fasen te geven. Voor deboombeheerders heeft dit als groot voordeel dat de kosten gespreid kunnen worden oververschillendeperiodes.Omdieredenzoumenkunnengaanwerkenmet‘pre-duurzamebomen’.Omschrijvingpre-duurzameboomEenpre–duurzameboomiseen(zeer)duurzameboominwording.Hijheeftdezelfdeeigenschappenalseen(zeer)duurzameboom,behalvedatzijngroeiplaatsnognietdegrootteheeftdiehijuiteindelijkalsvolwassen boom zal nodig hebben. Hij moet echter wel een groeiplaats hebben die minimaal 50 m2

kroonprojectiekan leveren,enkangaranderendatdeboomminstens50 jaarzalkunnengroeien,enermoet mogelijkheid zijn om de groeiplaats stelselmatig uit te breiden, zodat hij verder zal kunnenevolueren naar een duurzame of zeer duurzame boom. Deze ruimte moet al vanaf de aanplant

vastgelegdzijnalsuitbreidingszonevoordeboom.

Afbeelding12:Eenpre-duurzameboom.

19

Inonderstaanddiagramisperperiodevan15jaarweergegevenwatdekostenzijnvanéénpre-duurzameboom,enwatdekostenzijnommetniet-duurzamebomenhetzelfderendement tehalenalshetrendementvandepre-duurzameboom.Ompraktischeredenenishetdiagramnietverderuitgewerktdantotdeperiodevan60tot75jaar.Omdatnadeeersteperiodevan15jaardeniet-duurzamebomenzijnafgestorven,zijnerindevolgendeperiodengeenkostenmeer,maariseruiteraardookgeenrendementmeer.Bijdepre-duurzameboomzijnerenkelnogonderhoudskostenTerinformatieisdanweergegevenwatdekostenzoudenzijommetxaantalniet-duurzamebomenhetzelfderendementtehalenalsmet1pre-duurzameboom.

Afbeelding 13: Vergelijking kosten pre-duurzame en niet-duurzame boom voor hetzelfde rendement perperiode.

Uitditdiagramblijktdathetmogelijkisomtoteen(zeer)duurzameboomtekomen,enomookperperiode(behalvedeeersteperiode,en,enkelbijzwaarverkeer,netnietdevierdeperiode)tochaltijdonderdekostenteblijvenvanhetbenodigdaantalniet-duurzamebomen.

20

Inonderstaandegrafiekisnietalleendekostprijsperperiodeweergegeven,maarisdekostprijsvandevoorbijeperiodestelkensmeegenomen;enditbeperkttotenmetdeperiodevan60tot75jaar.

Afbeelding14:Gecumuleerdekostenpre-duurzameenniet-duurzameboomvoorhetzelfderendement.

Enkelindeeersteperiodevan15jaarzijndekostenvandepre-duurzamebomenduidelijkerveelhoger dan die van de niet-duurzame boom. Na 15 jaar gaan de totale kosten van de nietduurzameboomdetotalekostenvoordepre-duurzameboombijlichtverkeerveroverstijgen;zebenaderenzelfsaldekostenvandepre-duurzameboombijzwaarverkeer.Na30jaargaan

zeookdezezeerduidelijkoverstijgen.Opbasisvande2bovenstaandediagrammen,envanhetfeitdathetrendementvaneenboomopeengoedegroeiplaatsconstantstijgt,kunnenwestellendatdekostenvaneenpre-duurzameboomalzeersnelinverhoudingzijnmetzijnrendement,endatvanaf15jaareenpre-duurzameboomvoorlichtverkeerduidelijkrendabelerisdanxaantalnietduurzamebomen.4.3. Gebruikmakenvandragersenondersteuners

Eenmanieromtoteensnellerrendementtekomenkaneruitbestaanommeerderebomenindegrote groeiplaats te planten,want de jonge boom heeft die ruime groeiplaats niet van in hetbeginnodig.Uiteindelijkishetweldebedoelingdateruiteindelijkmaaréénboomoverblijft.Ditgaatvanzelf inordekomenalsmendaarbijkiestvoorééngroteduurzameboomalsdrager,envoorbomenvantweedeofderdegroottealsondersteuners.

21

5. BESTAANDEBOMENOPWAARDERENTOTDUURZAMEBOMEN

Bestaande bomen hebben al een zeker rendement. In stedelijkmilieu hebben zij hun groottevaakmaarkunnenbereikendoorondergrondseruimteteexploiterendieeigenlijknietvoorhenbestemdwas,zoalsbijv.dezonetussendeonderkantvandebestratingendefundering.Inveelgevallenbrengtditwortelopdrukmetzichmeediesteedsergerwordt.Vanafhetmomentdatdezeruimteuitgeputis,begintbijdezebomendeconditieengroeikrachtachteruittegaan.Vaakisdatalbijeenleeftijdvanaf30jaar;duslangvooraleerzijhunhaalbareleeftijd, in goede omstandigheden, van enkele honderden jaren hebben bereikt. Deze bomenhebbendefactortijd(éénvandefactorendienodigisomtotgroteduurzamebomentekomen,en de enige factor die je niet (of alleszins zeer moeilijk) kunt kopen) zelf al voor een deel‘overgroeid’.Aangezienbomeninhetbeginvanhunlevenzelfvooral investereningrootworden,heefteenboomvanaf30jaaraleenaanzienlijkrendementtenopzichtevaneenpasaangeplanteboom.De groeiplaats gaan verbeteren bij bestaande bomen die potentieel hebben om duurzamebomen te worden, is absoluut zeer zinvol. Het rendement van de boom is hier al direct inverhoudingtotdekostprijsenhetprobleemwortelopdrukkanhiermeeineensopgelostworden.

Afbeelding15:Momentdathetopwaarderenvanbestaandebomenrendabelwordt.

Momentdathetopwaarderenvanbestaandebomenrendabelwordt

22

6. WAARDUURZAMEBOMENREALISEREN?

Vanwege hun uiteindelijke grootte kunnen grote duurzame bomen enkel voorzienworden opplaatsen met voldoende bovengrondse ruimte, zoals bijv. op een rond punt, op pleinen enparkings,opruimeafstandvanelkaarineenbredestraat.Eenboomopeenrondpuntheeftalsbijkomendvoordeeldathijvanver,envanuitverschillendestratenzichtbaaris.Ineenlangestraatzouhungroeiplaatsbijv.kunnenvoorzienwordenonderderijbaanterhoogtevandeverkeerremmendeplateaus.

7. NUTSLEIDINGENENRIOLERINGEN

Bijeenklassiekaangelegdestraatstaanerveelbomeninlijn,vaakevenwijdigaan,enzeerdichttegendeplaatswaarookveelkabelsenleidingenzitten.Deconflictzonewortels/leidingenisdusheelgroot.Omdat bij hetwerkenmet grote duurzamebomener veelminder bomennodig zijn voor eenzelfde rendement als bij een klassiek aangelegde straat, kan de conflictzone veel kleinergehouden worden. Het wordt daardoor gemakkelijk om schade aan het wortelgestel doorgraafwerken voor onderhoudswerken aan de nutsleidingen en rioleringen te voorkomen, doorhetgebruikvanwachtbuizenenspecialeputjesterhoogtevandehuisaansluitingen.Omdatditmaar over een korte afstand nodig zal zijn, zal dit veel beterkoop zij dan het voorzien vanwachtbuizenenverschillendeputjesoverdevolledigelengtevaneenklassiekaangelegdestraat.

8. PARKINGS

Minder bomen in de straat betekent meer ruimte voor parkings. Op de ondergrondsegroeiconstructieskanbovendienookgeparkeerdworden.Hetwerkenmetduurzamebomenkomtdusookdeparkeerbalanstengoede.

23

9. NOODZAAKAANBESCHERMING

Het vraagt moed en inspanning om duurzame bomen aan te planten. Om die reden is hetabsoluut nodig dat de stijgende lijn van het rendement niet onderbroken gaat worden tengevolgevaneente laatgezienboomprobleemofeenbeschadiging,zoalsbijv.wortelschadealsgevolgvangraafwerkenofstrooizouten.Duurzamebomenverdieneneenbeschermdstatuutenditmoetnietalleenaangeduidwordeninde database, maar moet ook zichtbaar gemaakt worden op het terrein. Hoe zichtbaarder ditstatuut, hoe meer kans hij loopt dat het opvolgen en preventief beschermen tegenbeschadigingengoedverloopt.Ophet terreinzoumendegrenzenvandeondergrondsegroeiruimtekunnenaanduiden indebestrating; daarenboven zou men elke duurzame boom nog kunnen voorzien van een kleintyperendbeeldjedatspeciaalontworpenzouzijnomsymbooltestaanvoorduurzamebomen.Hierinzouhetjaarvanaanplantmoetenverwerktworden,zodatdeevolutievandeboomgoedzoukunnenopgevolgdworden.

24

10. ISEREENDRAAGVLAKVOORDUURZAMEBOMEN?

In het kader van zijn bachelor proef stelde Nick Van Hoyweghen een enquête op om hetdraagvlakvanbomenteonderzoeken.DezeenquêtewerddigitaalverstuurdnaareenzobreedmogelijkpubliekinVlaanderen.1263mensenhebbeneraandeelgenomen,waarvan395mensendiewoneninstedelijkgebied(omschrevenalseengebiedmeteengrotebevolkingsdichtheidenveeldienstenzoalswonen,werken,recreatieenvoorzieningen).Inhetonderzoekwerdgepeildnaarhetdraagvlakvoorzowelgrotealskleinebomen, inzoweleenlandelijkeomgevingalsstedelijkgebied.Derespondentenmoestendaarbijeenwaardevan-5 (ik hecht helemaal geenwaardeaandezeboomenbenhem liever kwijt dan rijk) tot +5 (ikhecht veel waarde aan deze boom en zou niet willen dat hij verdwijnt) toekennen aanverschillendebomendieopeenafbeeldingtezienwaren.

Afbeelding16:Gebruikteboomtypesindeenquêtedraagvlakvoorbomen.

Vanalledeelnemersantwoordden97,3%positiefopdevraagofzedeaanwezigheidvanbomeninhunomgevingbelangrijk vonden.Vandemensendie in stedelijk gebiedwonen, gaven zelfs97,5%aandatzedeaanwezigheidvanbomeninhunomgevingbelangrijkvinden.

25

Ervaltdaarbijoptemerkendat358vande395respondentenuitstedelijkgebiedaangavennietberoepsmatigactieftezijnindegroensector.Onderstaandegrafiek geeft de resultatenweer vandewaardediemensendie zelf in stedelijkgebiedwonen,gavenaanbomen.Degemiddeldescorediemenseninstedelijkgebiedtoekendenaangrotebomenopeenpleinbedraagt3,87,aaneengroteboominstedelijkgebied3,57,aangrotestraatbomen3,60enaankleinestraatbomen3,27.

Afbeelding17:Diagramvandewaardediemensenhechtenaandeaanwezigheidvanbomen.

Hoewelervolgensdezeenquêteeengrootdraagvlakisvoorbomengaf17,3%vandemensendiein stedelijk gebied wonen, aan zich al eens te storen aan bomen. De voornaamste redenenwaarommensenzichstorenaanbomenindeeigentuinofdetuinvandeburenzijninvolgordevanbelangrijkheid:hetwegnemenvanlicht,overlastdoorbladval,valvanbloemen,vruchten,…enhetfeitdatdebomentegrootwordenvoordebeschikbareruimte.De voornaamste redenen waarom mensen zich storen aan straatbomen lijken hierbij teverschillen. Mensen gaven daarbij volgende redenen aan in volgorde van belangrijkheid: deboomwordttegrootvoordebeschikbareruimte,hijveroorzaaktoverlastdoorbladval,valvanbloemen,vruchten,…enzedrukkendestraatstenenomhoog.De zakenwaaraaneendeel vandemensen zich storen komenbij duurzamebomenweinigofzelfsnietvoor;demeestgeschikteplaatsenvoorgroteduurzamebomenbevindenzichmeestalopeenvoldoendegroteafstandvandewoningenzodatzegeenlichtwegnemen,enéénvandeeigenschappen van een goed aangelegde ondergrondse groeiconstructies is dat ze ookwortelopdrukvoorkomen.

26

11. DUURZAMEBOMEN,IEDEREENKANEEN‘BLAADJE’BIJDRAGEN

Duurzamebomenvoorzienenbehoudeniseenzaakvooriedereen.Wieeenduurzameboomwil,moetinvesterenindegroeiplaats;hij/zijmoeta.h.w.zijn/haargeldindegrondstoppen.Het zou een keuze kunnen zijn vanBestuurdersomdezeoptie eenplaats te geven tussendeverschillendemogelijkhedendieerzijnbijde(her)aanlegvanstratenenpleinen.Ontwerpersmoetencreatiefzijn:

• Inhetzoekennaar,encreërenvan,geschikteplaatsen.• Inhetkostenbewustinvullenvandebestemmingvanderuimteonderdeboom.

Ingenieursmoetenhunkennisaanwendenomondergrondsegroeiconstructiesintepassenindeklassiekewegenstructuren.Beheerdersmoetendoorgoedonderhoudendoorconstantebeschermingervoorzorgendatdeinvesteringookdaadwerkelijkblijftrenderenennietverlorengaat.DeBurgers kunnen ook een rol spelen op vlak van bescherming, door bijv. aan de bevoegdeoverheidsdienst te signaleren als er onverhoeds en onaangekondigd werken in de buurt vanduurzamebomenzoudenopgestartworden,of….

27

12. CONCLUSIEUit de simulaties op vlak van rendement- en kostprijsberekening is geblekendat investeren inenkelegroteduurzamebomenoptermijnaltijdveelrendabelerisdanhetwerkenmetveelniet-duurzamebomen.Bijhetwerkenmetpre-duurzamebomen,enbijhetopwaarderenvanbestaandebomenishetrendementalzeersnelinverhoudingtotdekostprijs.Aangezienuitwetenschappelijkeonderzoekenblijktdatgrotebomennodigzijnvooreengezondleefmilieu,endatuitbovenstaandesimulatiesblijktdathetopvlakvankostprijsrendabelisomteinvestereningroteduurzamebomen,mogenweniettwijfelenomookdaadwerkelijkopzoektegaannaargeschiktelocatiesvoorgroteduurzamebomenenomvervolgenstegaaninvesterenindedaarvoorbenodigdeondergrondsegroeiruimte.Aangezienbijhetoptimaliserenvandegroeiplaatsbijbestaandebomenhetrendementaldirectin verhouding is tot de kostprijs, is het zeer zinvol om actief op zoek te gaan naar bestaandebomendieopeen locatie staanwaarerbovengrondsmogelijkheid isomtekunnenevoluerennaar een grote duurzame boom, en hier dan ook, indien nodig, te gaan investeren in deondergrondsegroeiruimte.Tijdenshetbeperktonderzoekisgeblekendatproducentenregelmatignieuweproductenopdemarktbrengendieeropgerichtzijnomdekostprijsvaneenondergrondsegroeiplaatsconstructieteverlagen,zonderdatzeaankwaliteitinboet.Daardoorzullendeduurzamebomenopeennogkorteretermijnrendabelkunnenworden.