TEKST: Wim Deloof

FOTOʼS: Luc Roymans

BOUWEN / RENOVEREN

Reportage

in

kruisvorm

Een stolp van gerecupereerde

bakstenen herbergt een houtskelet-

woning en beschermt de constructie

tegen weer en wind. Een nieuw huis

dat eruitziet alsof het tientallen jaren

geleden gebouwd is. “Maar die

ruige look was nooit het doel op

zich”, zegt Bart Vanden Driessche

van BLAF Architecten.

Duurzaamheid

KULAK

Ik ga Bouwen & Renoveren • april 2017 29

KULAK

p het eerste zicht is er inderdaad geen moeite

gedaan om een opvallend ontwerp uit de pen

te toveren. Als passant zie je weliswaar dat de

woning anders is. Maar schreeuwerig is hij in

geen geval. “We noemen het een slimme ruïne.

Je hebt een basis met dikke buitenmuren, die moeiteloos

verschillende generaties overleeft. Daarbinnen is er een soort

decor in houtskelet gebouwd dat zich vlot aanpast aan de

noden van elk van die generaties.”

BOUWEN TEGEN DE HELLINGDe opdrachtgevers zijn een gezin met drie kinderen uit Asse,

die bij BLAF architecten terecht zijn gekomen door een eerdere

realisatie in de buurt: een nul‑energiewoning met een huid

van textiel. Hun eigen project wordt uiteindelijk compleet

anders. Niet alleen energiezuinig, maar duurzaam in de brede

zin: door de centrale ligging op 200 m van het station en door

de buitenschil, opgetrokken met ter plaatse gevonden recu‑

peratiebaksteen.

“De bouwheren hadden in de buurt al een uitgebreid sociaal

netwerk opgebouwd. Dat wilden ze graag behouden. Net als

het gemak om vlak bij het centrum te wonen. Het perceel dat

ze gevonden hadden, is licht hellend en heeft ook veel invloed

gehad op het ontwerp.”

Bart en zijn collegaʼs houden van meet af aan rekening met

die helling. In plaats van de grond op te hogen en loodrecht

op de straat te bouwen, voeren ze de vloerplaat getrapt uit

in drie niveaus. “Het volgen van de natuurlijke helling heeft

twee voordelen: je hoeft niet nodeloos grond aan te vullen

en op te metselen om toch maar een vlakke vloerplaat te

krijgen. En alle ruimtes grenzen onmiddellijk aan het bestaande

maaiveld.”

O

30 Ik ga Bouwen & Renoveren • april 2017

BOUWEN / RENOVEREN

Reportage

© S

. B

ollaert

KULAK

Ik ga Bouwen & Renoveren • april 2017 31

De buitenkant van de woning is opgebouwduit een massieve muur van gerecupereerdebakstenen. Een stevige stolp waarin nadieneen houtskelet is opgetrokken. De zichtbarebetonnen ringbalk en de verticale ribben –ook gevuld met beton – geven de stolp extrastevigheid.

STABIELERE KRUISVORM

Opmerkelijk is dat de vloerplaat de vorm heeft van een kruis.

“Dat komt onder andere omdat de woning is opgevat als een

massieve stolp. Het gaat hier om een zelfdragende muur in

baksteen. En zoʼn muur is stabieler als je hoeken inbouwt.”

Om de muren goed samen te houden, zit aan de buitenkant

een betonnen ringbalk van zowat 30 cm dik. Aan de dakrand

zit eveneens een ringbalk ‒ in dit geval één van 14 cm ‒ in

een bakstenen bekisting. Ook in de verticale ribben is beton

gestort. “We hebben al die structurele maatregelen naar de

buitenkant gebracht om een volledig vlakke binnenkant te

krijgen. Die vlakke binnenkant was nodig omdat er isolatieplaten

tegen werden bevestigd.” ➤

© S

. B

ollaert

© B

LA

F a

rch

itecte

n

KULAK

WARMTE BUFFEREN

Door de buitenmuur op te bouwen in recuperatiebaksteen

heeft de gevel een verweerd uiterlijk gekregen en lijkt het

alsof het huis er al jaren staat. “Die stenen, uit huizen uit de

buurt, hebben we gevonden bij een lokale handelaar in antieke

bouwmaterialen. We hebben ze laten testen. Door hun sterkte

en lage porositeit waren ze nog altijd heel geschikt voor die

massieve muur. Het zijn ook die stenen die typisch waren om

een massieve steense muur mee te bouwen. Nu worden gevel‑

stenen almaar dunner. Maar nog eens: die ruwe look is een

bijkomstigheid en het gevolg van andere keuzes.”

Een van die keuzes hangt samen met een andere kwaliteit

van baksteen: het feit dat ze thermisch inert zijn. Dat betekent

dat ze traag opwarmen en weer afkoelen. “Het toepassen van

een thermisch inert gevelmateriaal is een manier om een van

de nadelen op te vangen van houtskeletwoningen met een

lichte gevelbekleding. In zulke woningen heb je meer last van

warmtedoorslag: het is moeilijker om in de zomer een behaag‑

lijke temperatuur aan te houden. Een massieve bakstenen

buitenmuur voorkomt oververhitting.”

Een ander argument voor de bakstenen muur is traditie. “Je

ziet in ons land zelden energetisch bewuste woningen in

baksteen. Nochtans heeft dat materiaal een rijke geschiedenis.

Vlaanderen staat vol bakstenen huizen. We vinden het een

van de betere gevelmaterialen omdat het sterk is en duurzaam

in de tijd. Een bakstenen muur veroudert mooi en is bestand

tegen de strengste weersomstandigheden.”

32 Ik ga Bouwen & Renoveren • april 2017

BOUWEN / RENOVEREN

Reportage

1

2

De patio, in de noordelijkevleugel van het kruis,vormt een “zachte”overgang naar buiten enkan later eventueelgebruikt worden om hethoutskelet uit te breiden.

In het centrale deel van het kruis staan vier kolom-men, waarvan er hier tweein beeld zichtbaar zijn. Elk van die kolommenondersteunt de houtenconstructie en bevat ookleidingen voor water,elektriciteit, verluchting en verwarming.

De keuken bevindt zichachteraan het huis, in hetlaagst gelegen deel. Door-dat de woning onder eenhoek van 45 graden isingeplant, is er nauwelijksinkijk van en naar deburen.

1

3

2

KULAK

MASSIEFBOUW MEETS HOUTSKELETHet dak is net als de vloerplaat getrapt uitgevoerd in drie

niveaus. Maar dan aflopend tegen de helling in. Op die manier

biedt één vleugel van het kruis plaats aan drie bouwlagen.

Met name de vleugel onder aan het terrein, die het laagst ligt

en waarin ook de keuken is ondergebracht. Het dak is opge‑

hangen tussen de muren en bestaat uit houten balken met

daarop OSB‑platen en daarboven twee lagen PIR‑isolatie van

telkens 10 cm en EPDM als dichting.

“Door in die bakstenen stolp een lichte constructie in hout

te bouwen, ga je de voordelen van twee bouwtechnieken

combineren. Enerzijds een massieve buitenconstructie die

wind‑ en sneeuwlasten opvangt en waardoor je bovendien

minder hout gebruikt. Anderzijds een houtskelet dat vlot

aanpasbaar is, een goede luchtdichtheid garandeert en snel

is op te warmen in de winter.”

➤

Ik ga Bouwen & Renoveren • april 2017 33

3

T-VORMIGE BINNENKANTHet houtskelet is rechtstreeks op de vloerplaat gevezen en

volgt de contouren van de bakstenen muur. Alleen heeft het

geen kruisvorm maar een compactere T‑vorm. Eén vleugel is

opengelaten en fungeert als patio. Hier kan later eventueel

een uitbreiding in komen. De muurisolatie tussen de massieve

muur en het houtskelet bestaat uit harde platen: 6 cm PIR en

4 cm XPS. In de houten wanden zelf zit 10 cm minerale wol.

“Het voordeel van harde platen is dat je met een beperkte

dikte toch goed thermisch isoleert. Het nadeel is dat ze minder

goed akoestisch isoleren. Maar dat is dan weer een punt waar

zachtere materialen goed scoren. Ik noem het een kwestie

van samen sterk.” Aan de binnenkant is het houtskelet rondom

verstevigd door middel van OSB‑platen met daarop gipskarton

als afwerking.

Ook alle wanden die de ruimtes van elkaar scheiden, zijn opge‑

bouwd uit een houten kader met OSB en gipskarton. De draag‑

vloeren bestaan uit een houten roostering met zichtbare

draagbalken in dennenhout en daarop eveneens OSB‑platen

en een parketvloer als afwerking. Op het gelijkvloers is de

vloer uitgevoerd in polybeton. Ideaal in combinatie met vloer‑

verwarming omdat dit zware materiaal thermisch inert is en

dus de warmte langer vasthoudt.”

© B

LA

F a

rch

itecte

n

KULAK

DE PATIO ALS OVERGANGIn de bakstenen muur zijn alleen openingen gemaakt. De

ramen met zwarte pvc‑kaders zitten vast in het houtskelet.

Omdat de woning onder een hoek van 45� staat ten opzichte

van de straat, geven de meeste ramen niet rechtstreeks uit

op de naburige huizen. “We houden zo veel mogelijk rekening

met de privacy en de zon. Alle belangrijke ruimtes hebben

zuidelijk licht en er is geen inkijk van en naar de buren.”

Opvallend is wel het ontbreken van een omheining. “In de

plaats is er aan de noordelijke kant een twee verdiepingen

hoge patio, waardoor het gebouw eigenlijk zelf de privacy

regelt.” De patio werkt als overgangsruimte tussen binnen

en buiten. Een opening in de bakstenen muur biedt een infor‑

mele toegang tot de straat. En een verdieping hoger dringt

veel licht door in de polyvalente ruimte tussen de slaap‑

kamers.

34 Ik ga Bouwen & Renoveren • april 2017

BOUWEN / RENOVEREN

Reportage

➤

CENTRALE LEIDINGEN

Het gelijkvloers is volledig opengewerkt. Toch geven de kruis‑

vorm en de niveauverschillen in de vloer het gevoel van aparte

ruimtes met de daarbij horende gezelligheid en intimiteit. Een

ander voordeel is dat door het gebruik van hout en een zicht‑

bare roostering in het plafond er geen problemen zijn met

galm of andere storende geluiden. Niet evident in opengewerkte

ruimtes.

De leefruimte beslaat één vleugel en het centrale deel van

het kruis. In het midden staat een eettafel met daarrond vier

houten kolommen. Elk van die kolommen dient als steun voor

het houtskelet maar bevat tegelijk een technische schacht

voor elektriciteit, water, verluchting en verwarming. Om de

luchtdichtheid niet te hypothekeren, zitten er geen stopcon‑

tacten in de buitenmuren.

EERST DE HARDWAREVerwarmen doen de bewoners met een condenserende ketel

op aardgas. Er liggen ook wachtleidingen om later over te

schakelen op een warmtepomp of een andere techniek. Even‑

tueel in combinatie met fotovoltaïsche zonnepanelen. “Ik noem

al die technieken de ʻsoftwareʼ. Die is volop in beweging en

is makkelijk aanpasbaar.”

“De hardware is wat voor lange tijd vastligt. Denk aan die

bakstenen buitenmuur, aan isolatie of aan de luchtdichtheid

van het houtskelet. Ook zulke zaken hebben uiteindelijk

gevolgen voor het comfort en de verwarming. Als je prioriteiten

moet stellen, investeer je dus best eerst in items die je achteraf

moeilijk kunt aanpassen. Meestal gaat dat om materialen en

technieken waarvan je weet dat ze niet snel gaan veranderen.” 

Een verdiepingshogedoorgang in denoordelijke vleugelgeeft toegang tot depatio en vormt eenbuffer tussen destraat en het levenachter de bakstenenmuur.

De woning isgebouwd op eenhellend terrein. Inplaats van alles effente trekken, is devloerplaat in drieniveaus aangelegd.De keuken ligthelemaal achteraan,op het laagsteniveau. De leef-ruimte ligt tweetreden hoger.

1

2

1

2

KULAK

PROJECTINFO

gelijkvloers

TRADITIES IN VRAAG STELLEN

De grote verdienste van BLAF architecten is dat ze met dit

project ons gangbare denken over bouwen in vraag durven

te stellen. Energiezuinige huizen ‒ met name passiefhuizen ‒

hoeven niet altijd te worden uitgevoerd als puur houtskelet.

Omgekeerd hebben ook klassieke methodes zoals metselwerk

met een spouwmuur hun beperkingen.

“In het begin hebben we veel oude huizen verbouwd. Die

hadden volle muren en houten draagvloeren. Op een gegeven

moment is in de woningbouw beslist die vloeren in beton uit

de voeren. Maar dat gaf dan weer koudebruggen omdat ze

rechtstreeks in de buitenmuur zaten. Om die reden is na

verloop van tijd de spouwmuur ingevoerd. Eerst zonder isolatie.

Later met almaar dikkere lagen, waardoor de gevel nu soms

absurd ver van de binnenmuur af staat.”

Teruggrijpen naar oude methodes ‒ een bakstenen buitenschil

in combinatie met een houten binnenkant ‒ levert duidelijk

verrassende resultaten op. Een hybride constructie, die de

voordelen van massiefbouw combineert met die van houtskelet.

Die ruwe look? Je houdt ervan of niet. Maar het credo van

BLAF architecten is gekend: “We zijn niet bezig met trends.

De look is geen uitgangspunt maar is het gevolg van allerhande

keuzes in het ontwerpproces.”  ■

36 Ik ga Bouwen & Renoveren • april 2017

Via de patio komt door eengroot raam een riantehoeveelheid daglicht binnenin de polyvalente ruimtetussen de slaapkamers. Linkszit de trap naar demezzanine, rechts tweekinderkamers.

De masterbedroom ligt in dewestelijke vleugel, de enigevleugel met drie bouwlagen.Onder de slaapkamer bevindtzich de keuken. Erboven is erde mezzanine met berging.

1

2

2

1

BOUWEN / RENOVEREN

Reportage

BRKE

BE

PA

WC

SA

EP

KULAK

Meer foto’s vind je op www.ikgabouwen.be

Ik ga Bouwen & Renoveren • april 2017 37

De plannen Info & budget

Architect

BLAF architectenBart Vanden Driessche9160 Lokeren093496777www.blaf.be

Bouwjaar: 2013Bruto vloeroppervlakte:

260 m² (exclusief patio - 18m²)

E-peil: E57K-waarde: K31Budget: 1.069 euro/m²

De woning is niet ingeplant volgens deperceelgrenzen maar volgt de hellingvan het terrein. Hierbij loopt de vloer-plaat in drie niveaus af naar achteren.Ook is het huis 45 graden gedraaid tenopzichte van de straat. Ideaal om de pri-vacy te vrijwaren en de belangrijksteruimtes zo veel mogelijk op het zuiden te richten.Door het kruisvormige plan zijn er viervleugels en een centraal gedeelte. Drievleugels worden gebruikt om in tewonen. Een vierde doet dienst als patio.Aan de voorkant is er een inkom metdaarnaast het bureau. Een niveau lagerzit de leefruimte, verdeeld over het cen-trale deel en de zuidelijke vleugel. Nogiets lager, en helemaal achteraan, is er dekeuken.Op de eerste verdieping, in de vleugelaan de voorkant, zitten de twee kinder-kamers. In de zuidelijke vleugel is er eenbadkamer en een derde slaapkamer. Demasterbedroom met eigen badkamerneemt de westelijke vleugel achteraanin. Een centraal gelegen polyvalent volu-me doet dienst als nachthal en als speel-ruimte voor de kinderen.De westelijke vleugel heeft als enige driebouwlagen. Op die manier is er boven demasterbedroom ook plaats voor een mez-zanine met berging.

BE Berging

BK Badkamer

BR Bureau

EP Eetplaats

KE Keuken

PA Patio

PR Polyvalente ruimte

SA Salon

SK Slaapkamer

VI Vide

WC Toilet

verdieping mezzanine

BK

SK

SK

SK

PR

PA

BK

SK

BE

VI

1 m2

Materialen

> Strokenfundering (wegens de bodem-gesteldheid iets dieper dan normaal)

> Buitenmuren in recuperatiebaksteen enuitgevoerd in Vlaams metselverband

> Binnenmuren in houtskelet metversteviging in OSB-plaat

> Muurisolatie: harde platen 6 cm PIR en 4 cm XPS + 10 cm minerale wol in hethoutskelet

> Dak: houten roostering met OSB-platenen EPDM-dichting

> Dakisolatie: 2 x 10 cm PIR> Draagvloer in dennenhouten balken met

daarop OSB-platen (zichtbaar langs deonderkant)

> Afwerking binnenmuren: gipskarton> Raamprofielen: zwart pvc> Werkblad keuken: laminaat> Kasten: melamine

Technieken

> Ventilatie D met warmteterugwinning> Verwarming: condensatieketel op aardgas> Vloerverwarming op gelijkvloers en

radiatoren boven> Wachtleidingen om later over te

schakelen op een waterpomp of eenandere techniek

> Voorzieningen voor fotovoltaïschezonnepanelen

KULAK