Koplopers doorbreKen de CirCle of blame

In de utiliteitsbouwsector vindt 16% van het Nederlandse energie verbruik plaats, met een besparingspotentieel van naar schatting 80%. Met name in de bestaande bouw valt veel winst te behalen. De bestaande Nederlandse kantorenvoorraad is circa 46 miljoen m² groot en produceert jaarlijks 8,4 miljoen ton CO₂. Jaarlijks komt er slechts 1 à 2% nieuwbouw bij. De noodzaak om de bestaande voorraad te verduurzamen wordt onderkend, maar tegelijkertijd wijzen partijen vooral naar elkaar als het gaat om het nemen van de eerste stap. De zogenaamde ‘Circle of Blame’ in de vastgoedsector staat een groot­schalige duurzame herontwikkeling van bestaande gebouwen in de weg. In 2008 liet Agentschap NL met praktijkvoorbeelden zien hoe koplopers de Circle of Blame doorbroken. Sinds 2009 ligt de focus op de bestaande utiliteitsbouw. Want hier ontstaan gouden kansen. Voor inspirerende voorbeelden zie www.circle-of-blame.nl.

duurzaam Vastgoed nieuwsKrant

inVesteren in besparenHet nemen van energiebesparende maatregelen kan een kostbare aangelegenheid zijn. Toch lonen dit soort investeringen de moeite omdat ze de energierekening aanzienlijk verlagen. Hoe kunt u als facility manager, gebouw- of vastgoedbeheerder slim investeren in energiebesparing? En hoe onderbouwt u het rendement van de maat-regelen richting de financiële afdeling en de beslissers in uw organisatie?

Symposium 9 februari in CinemecHet symposium Investeren in Besparen van 9 februari geeft antwoord op deze vragen. Vooraanstaande specialisten uit de energie-, installatie- en facilitaire sector delen hun kennis en ervaring, via lezingen, workshops en met hun nieuwste producten op de beursvloer. Dagvoorzitter Helga van Leur gaat in discussie met Flip Verwaaijen van TNT Real Estate en Gerben Kuipers, directeur van CineMec. Investeren in Besparen is georganiseerd door Agentschap NL, in het bijzonder het programma Slimme Energie, samen met acht brancheorganisaties. Voor informatie over het symposium zie www.investereninbesparen.nl.

Slimme energieFacility managers, gebouw- en vastgoedbeheerders kunnen voor informatie en handige tools terecht op www.slimme-energie.nl.

“In 2010 zijn grote stappen nodig om energie te besparen in de bestaande bouw. Gelukkig zijn er quickwins. Veel installaties in kantoorpanden, scholen en zorginstellingen werken niet optimaal. Er is veel winst te behalen door slim te koelen, verwarmen, verlichten, ventileren en isoleren. Dat resulteert niet alleen in lagere energierekening, maar ook in een vermindering van klachten van de gebruikers en een verhoging van de productiviteit.”

Jo Daemen, Manager Energiebesparing Utiliteitsbouw Agentschap NL

‘alles doen wat binnenje Vermogen ligt’

Slim energiegebruik zorgt voor een lagere energienota, meer comfort op de werkvloer én betere werkprestaties. Voor facilitair managers die een goede tandem vormen met hun financiële afdelingen, ligt de winst voor het oprapen.De invloed van een facilitair manager op duurzaamheid is groot, zegt Alberdien Kenbeek, facilitair manager bij uitgeverij Sanoma in Hoofddorp. Slim gebruik van energie vergt investeringen, maar met een goed verhaal kun je met een gerust hart aankloppen bij de financiële afdeling. “Initiatieven moeten een toegevoegde waarde hebben.”

Kenbeek heeft bij Sanoma veel voor elkaar gekregen. Bewegingsmelders voorkomen dat lampen onnodig branden, er wordt optimaal gebruik gemaakt van daglicht en de stooklijnen zijn beter afgesteld. Financieel directeur Steven Flipse van Sanoma wil dat Kenbeek zich de komende jaren blijft oriënteren op groene mogelijkheden. “We moeten alles doen wat binnen ons vermogen ligt.”Het volledige interview met Flipse en Kenbeek is in februari te lezen in Facilitair Management Informatie (FMI). Voor meer informatie zie www.slimme-energie.nl.

ambities!

LSI project investment tovert leegstaand postsorteerbedrijf in Rotterdam om tot modern multi­tenant gebouw ‘Central Post’ met label A en ruim 50.000 m².Voor uitgebreide informatie zie www.circle-of-blame.nl.

meer met minder Komt op stoom

Meer met Minder is het nationale energiebesparingsprogramma voor bestaande gebouwen in Nederland. Het Rijk, de energiebedrijven, de bouwsector en de installatiesector hebben afgesproken dat in 2020 2,4 miljoen bestaande gebouwen 30% energiezuiniger moeten zijn.Meer Met Minder werkt aan een structurele markt van vraag en aanbod voor energie-besparing. Ze wil haar doelstelling bereiken door belemmeringen in de markt weg te nemen, samenwerking tussen aanbieders te stimuleren, intermediaire organisaties in te zetten en gebouweigenaren te helpen bij hun energiebesparingaanpak (‘ontzorgen’). Een van de methoden daarvoor is het initiëren van opleidingen voor adviseurs tot allround energieregisseur in de utiliteitsbouw. De activiteiten worden uitgevoerd door de stichting Meer met Minder, Milieucentraal, Agentschap NL, energiecentrum MKB en de convenantpartijen. Inmiddels is er al een goede informatievoorziening voor eindgebruikers opgezet en zijn er al tal van initiatieven voor de professionele markt (sectorale maatwerkadviezen, subsidiewijzer, opleidingen enz). Voor utiliteitsgebouwen wordt met de betrokken branche en koepelorganisatie gewerkt aan een aanpak voor specifieke sectoren als scholen, zorginstellingen en bedrijfshallen. Maar daarnaast komt er ook veel aandacht voor onderwerpen waar elke facility manager zijn voordeel mee kan doen. Denk hierbij aan onderwerpen als rendabele maatregelen in het kader van de Wet milieubeheer en duurzaam inkopen.Zie voor meer informatie www.meermetminder.nl.

Voorjaarseditie februari 2010

www.duurzaamvastgoedportal.nlondersteunt u met informatie overrendement, techniek en wetgeving

agentschap nl duurzaam Vastgoed nieuwsKrant

eindhoVen, stad Van dagliChtDe gebouwen van Philips bepalen het gezicht van Eindhoven, maar zijn aan renovatie toe. Een goed moment om het energieverbruik onder de loep te nemen. Zeker op het gebied van verlichting; in utiliteitsgebouwen gaat circa 22 procent van het energie­verbruik naar verlichting. Daar kan eenvoudig 30 tot 60 procent op bespaard worden. Het voormalige WY­gebouw, een betonnen kantoorgebouw van 25.000 m² uit 1968, illustreert de mogelijkheden. Hier werden glazen kantoorwanden geplaatst en de kopgevel opengebroken, waardoor het daglicht diep doordringt en er overal vrij zicht naar buiten is. Ook werden zware kozijnen vervangen door slankere exemplaren. Hierdoor valt er 35% meer daglicht binnen. De armaturen in het gebouw werden voorzien van daglichtafhankelijke schakeling, die tot 70% kan dimmen en er is aanwezigheidsdetectie geplaatst. Door deze ingrepen neemt het warmteverlies af, verminderen de branduren van kunstlicht en is een prettige werkomgeving gecreëerd. Het volledige artikel is november 2009 geplaatst in het vakblad Facilitair en gebouw­beheer. Lees het hele artikel op www.slimme-energie.nl.

Verlichting bepaalt voor 22% het energiegebruik van kantoren; verwarming voor 40%. Voor meer energiecijfers zie www.agentschapnl.nl/kompas/energiecijfers.

faCiliCom plaatst nieuwste generatie windmolens op daK Facilitair dienstverlener Facilicom liet onlangs twee windmolens op het 60 meter hoge dak van haar hoofdkantoor installeren. De windmolens zijn volgens de laatste technologieën ontworpen. Ze zijn gemaakt van speciaal bewerkt aluminium en hebben geen wieken, maar een ovale vorm. De zes bladen hebben een doorsnee van circa drie meter per stuk en produceren samen ongeveer 10.000 KWh per jaar. Dit levert voldoende stroom op om drie huishoudens van elektriciteit te voorzien. Na een aantal pilots, is het voor het eerst dat dit type windmolens gebruikt wordt in een stedelijke omgeving. Bijzonder is ook dat deze molens van Nederlandse makelij zijn.Het kantoorpand van Facilicom kreeg eerder al een A++ energielabel.Voor meer informatie zie www.facilicom.com.

energiebesparing: 44% Van de inVestering is aftreKbaarDurft u nog de radio aan te zetten? De financiële crisis dendert door en in de bouw vallen rake klappen. De waarde van vastgoed staat onder druk, kortom het is kommer en kwel. Maar er is positief nieuws. Groot nieuws zelfs.

Alle bestaande utiliteitsgebouwen komen in aanmerking voor de bijzonder interes­sante fiscale Energie­investeringsaftrek regeling (EIA). Wie zijn gebouw duurzamer maakt, kan bijna de helft van alle gemaakte kosten van de belasting aftrekken. Indien een pakket van maatregelen uitgevoerd wordt waarbij een flinke energielabel­sprong wordt gemaakt kan aanspraak

gemaakt worden op ruimere aftrek­mogelijkheden.

Veel minder belastingDat kan heel voordelig uitpakken. Laten weeen fictief voorbeeld geven. Een bedrijf heeft 500.000 euro winst voor belastingen. Aan vennootschapsbelasting is de onder ­ nemer ruim 121.000 euro kwijt. Maar hij besluit een substantieel pakket aan energiebesparende maatregelen te nemen. Laten we zeggen voor 3 ton. Standaard mag hij 44% van die kosten – 132.000 euro – aftrekken van de belasting. De vennootschapsbelasting komt nu uit op ruim 87.000 euro. Indien het pakket

maatregelen een bepaalde energiepresta­tieverbetering bereikt kan het voordeel tot 40% hoger uitvallen. Een forse bonus dus.Uiteraard gaat daar een investering aan vooraf. Maar wel een die tot in lengte van dagen een lagere energierekening oplevert. En voor wie het is ontgaan: de kosten van energie vertonen een stijgende lijn. Weinig verbruiken is dan prettig voor de gebruiker van een pand. Maar ook voor de eigenaar. Die kan bij verkoop voor de dag komen met een beter energielabel voor het gebouw. Het is dus een dubbelslag: lagere belasting en een waardevoller pand.

VoorwaardeAan de lucratieve verruiming van de EIA zijn natuurlijk wel voorwaarden verbonden. Meer dan de helft van de bestaande gebouwen hebben nu een niet zo energiezuinig label (D, E, F en G). Wie met duurzame maatregelen twee labelstappen verbetering en/of het label B bereikt, mag alle investeringskosten die daarmee gemoeid zijn, in één keer opgeven voor de EIA. Inclusief de kosten voor het energie­advies. De exacte spelregels zijn te lezen op www.agentschapnl.nl/eia. Bijvoorbeeld over het minimum­ en maximumbedrag aan energie­investerin­gen die de regeling kent. Maar ook dat

montagekosten meetellen. En de onder­houdskosten uiteraard niet.

Kans…Investeren in tijden van een kredietcrisis is mogelijk niet de eerste reactie van een branche onder druk. Toch biedt ook deze periode kansen, zoals deze verruiming van de EIA. Het is aan u om de handschoen op te pakken. Denk vooruit, zie de kansen en grijp ze. U wordt er beter van.

www.agentschapnl.nl/eia

finanCiële regelingen Voor duurzame utiliteitsbouw

Ruimteverwarming 41%

Koeling 6%

ICT 19%

Ventilatie 3%

Verlichting binnen 22%

Diversen 9%

Groenregeling De Groenregeling is een fiscale regeling. Voor zeer duurzame kantoren kan gebruik gemaakt worden van een lening bij een groenbank. Alle grote Nederlandse banken hebben een groenbank. Begin 2010 worden de criteria aangepast. Het te lenen bedrag per m² wordt verhoogd en mogelijk vervalt het maximum aantal m² bvo. Er ligt ook een voorstel om renovatie voor de Groenregeling in aanmerking te laten komen. Dit voorstel is goedgekeurd door de EU en ligt nu bij de Tweede Kamer. Voor meer informatie zie www.agentschapnl.nl/groenbeleggen.

MIA/Vamil - Milieu Investeringsaftrek / Willekeurige afschrijving Milieu Investeringen

De MIA en Vamil zijn fiscale regelingen van de ministeries VROM en Financiën voor ondernemers die investeren in milieu vriendelijke bedrijfsmiddelen. Alleen milieu-investerin-gen die op de Milieulijst staan komen in aanmerking voor MIA/Vamil. In de Milieulijst 2009 staan onder andere een zeer duurzaam utiliteitsgebouw, renovatie van een bestaand utiliteitsgebouw, maar ook een vegetatiedak of gevelbegroei-ingssysteem, een installatie voor het gebruik van regenwater, milieuvriendelijke verlichting, low NOx-branders, water-besparende toiletten en infiltratiesystemen. Voor meer informatie zie www.agentschapnl.nl/miavamil.

MIA erkent BREEAM-NL labelMet ingang van januari 2010 komen utiliteitsgebouwen met een BREEAM-NL certificaat in aanmerking voor MIA. Bij een certificaat ‘good’ of beter komt 15% van de investering in aanmerking voor fiscale aftrek. Deze mogelijkheid voor duurzame gebouwen is als categorie E 1007 toegevoegd aan de reeds eerder bestaande categorieën E 1005 voor zeer duurzame nieuwbouw en B 1006 voor duurzame renovatie. Voor informatie over de nieuwe MIA zie: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2009-19763.html.

EIA – Energie Investerings AftrekDe EIA is een fiscale regeling van de ministeries van Financiën en Economische Zaken, vergelijkbaar met de MIA regeling. De regeling is bedoeld voor ondernemers die investeren in energiebesparende maatregelen en duurzame energie. De aftrek van de fiscale winst bedraagt maximaal 44% van de investerings-kosten. Op de EIA-lijst staan ondermeer warmtepompen, WKO in de bodem, grondwarmtewisselaars, HR-pompen, PV-systemen en zonnecollectorsystemen. Investeringen voor het verbeteren van het energielabel van een utiliteitsgebouw (alleen bestaande bouw) komen sinds 2009 ook voor EIA in aanmerking. Bedrijven die in 2010 investeren in energie-besparing kunnen via de Energie-investeringsaftrek (EIA) in totaal € 150 miljoen fiscaal terug krijgen. Het EIA-budget is daarmee € 5 miljoen hoger dan in 2009. In 2010 staan er dertien nieuwe technieken op de EIA-lijst, zoals diverse installaties voor verlichting, klimaatbesparingssystemen en warmte-terugwinnings installaties. Voor meer informatie zie www.agentschapnl.nl/eia.

De fiscale regelingen EIA, MIA en Vamil zijn aantrekkelijk voor organisaties die inkomsten- of vennootschapsbelasting betalen en fiscaal eigenaar zijn van de bedrijfsmiddelen waarin zij hebben geïnvesteerd. Groenfinanciering en EIA of MIA zijn te combineren. De combinatie MIA en EIA gaat niet samen.

EOS - Energie Onderzoek SubsidieEOS is een programma van het Ministerie van Economische Zaken en beoogt de technische kennis over energie-efficiency en duurzame energie uit te breiden door onderzoek van Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven te steunen. Het programma beslaat het traject van idee tot aan markt-introductie. Afhankelijk van het type project en de perspectieven van het project kan bij verschillende EOS-regelingen een beroep worden gedaan op subsidie. Zie www.agentschapnl.nl/eos.

SDE - Stimulering Duurzame EnergieproductieIn april 2008 is de SDE subsidieregeling gepubliceerd. De SDE stimuleert de opwekking van duurzame elektriciteit, waaronder zonnestroom, windenergie en biomassa. Het betreft exploitatie-subsidies voor duurzame energie (zon, wind, biomassa, water) op kWh. De regeling is opgerekt zodat deze ook voor grotere installaties geldt. De SDE 2009 is gesloten. In 2010 gaat de nieuwe SDE weer open. Het is raadzaam om snel een aanvraag in te dienen. Zie www.agentschapnl.nl/sde.

UKP NESK In juni 2009 is de subsidieregeling UKP NESK (Unieke Kansen Programma Naar Energieneutrale Scholen en Kantoren) opengesteld. Eind augustus zijn 34 haalbaarheidsstudies gehonoreerd. Tot 3 december konden subsidieaanvragen voor praktijkprojecten worden ingediend. Er zijn meer dan 70 aanvragen binnengekomen. Begin maart 2010 wordt bekend gemaakt welke projecten subsidie ontvangen. Zie www.agentschapnl.nl/UKP_NESK.

ambities!

DHV overwoog sloop van het hoofdkantoor in Amersfoort, maar koos toch voor renovatie, en ging van label G naar A.

Triodos Vastgoedfonds verbouwde in overleg met huurder AT Osborne rijksmonument Villa Rusthoek in Baarn duurzaam. Beide profiteren van de 50% besparing door opheffen split incentive.

Voor uitgebreide informatie over deze projecten zie www.circle-of-blame.nl.

agentschap nl duurzaam Vastgoed nieuwsKrant

haagse hoge-sChool wint net-trofee 2009 De Haagse Hogeschool bouwde met het nieuwe Academie­gebouw in Delft de duurzaamste hogeschool van Nederland. En is daarmee winnaar van de Nationale Energie Toekomst Trofee 2009, de prijs voor het beste initiatief op het gebied van energiezuinig wonen en werken. De Haagse Hogeschool is voorzien van onder meer warmtepompen, zonnecollectoren in de rijbaan en het parkeerdek, zeer energiezuinige verlichting en een innovatief regelsysteem. Al deze duurzame technieken leiden tot een forse besparing van circa 55.000 euro per jaar op de energiekosten, een reductie van de CO₂­uitstoot met 65% en een EP van 0,59.

Zie www.nettrofee.nl

duurzaam inKopen Voor uw portemonnee én milieuVanaf 1 januari 2010 neemt de Rijksoverheid bij 100% van haar inkopen duurzaamheid als zwaarwegend criterium mee. De gemeenten streven naar 75% in 2010 en 100% in 2015.

Het uitgangspunt bij het opstellen van de nieuwe inkoopeisen zijn de drie P’s van People, Planet en Profit. Dit betekent dat de overheid bij nieuwbouw, renovatie, beheer en sloop van kantoorgebouwen, maar ook bij aankoop en huur van kantoren duurzaamheidscriteria gaat hanteren.

DuurzaamheidscriteriaBij nieuwbouw en renovatie gaat de overheid werken met milieuprestatie­instrumenten waarmee de milieukwaliteit van gebouwen integraal kan worden bepaald. Bij nieuwbouw van kantoren vraagt de overheid minimaal Green ­ Calc­score 200 of GPR­Gebouw­score 7. Bij renovatie wordt een verbetering van de milieuprestatie gevraagd: minimaal 60 punten berekend met GreenCalc of minimaal 2 punten berekend met GPR­gebouw. Ook voor gebouwbeheer zijn criteria ontwikkeld, die toepasbaar zijn bij het afsluiten van prestatiegerichte onder­

houdscontracten en bij vervanging van bijvoorbeeld inbouwpakketten, dak­bedekking, glas of installaties.

De impact op de vastgoedsectorVerder wil de overheid alleen gebouwen aankopen en huren met minimaal een Energielabel C. Indien een beoogd gebouw een Energie label D of lager heeft, zullen verbeteringen moeten worden aange­bracht om het gebouw met 2 labelstappen, of tot label C, te verhogen. Voor beleggers in bestaand vastgoed kan deze verandering grote gevolgen hebben, want rijk en lokale overheden hebben samen naar schatting 20% van alle kantoorpanden in gebruik.

Onderzoeker Nils Kok van de Universiteit van Maastricht onderzocht in 2009 in opdracht van Agentschap NL de gevolgen van Duurzaam Inkopen 2010 voor de vastgoedsector. Hij concludeert dat slechts een derde van de kantoorpanden nu aan de label C­eis voldoet, én dat een meerderheid van de vastgoedbeleggers van plan is te investeren om de energieprestatie van hun porte­feuille te verbeteren. Uit onderzoek van Pricewaterhouse­Coopers blijkt dat duurzaam inkopen geld bespaart. De levensduur van duurzame gebouwen is langer en daardoor dalen de totale kosten gemiddeld met maar liefst

10%. De daling van de CO₂­uitstoot met 70% is spectaculair te noemen.

Geen drempelsDuurzaam inkopen is dus voor iedereen aan te raden, die geen dief wil zijn van eigen portemonnee. De criteria die de overheid hanteert, zijn openbaar en één op één over te nemen. Bedenk daarbij dat er interes­sante regelingen zijn die duurzaam bouwen en renoveren fiscaal ondersteunen.

Duurzaam inkopen criteria: www.agentschapnl.nl/duurzaaminkopen.Het rapport van Nils Kok is te downloaden via www.agentschapnl.nl/utiliteitsbouw.

nieuws! Agentschap NL nieuwe naam van SenterNovem

Per 1 januari 2010 is SenterNovem gefuseerd met de EVD en het Octrooicentrum Nederland. Onze nieuwe naam is Agentschap NL. Het programma utiliteitsbouw valt onder de divisie NL Energie en Klimaat. www.agentschapnl.nl

Provada 2010Het jaarlijkse vastgoedplatform PROVADA vindt in 2010 weer plaats in de Amsterdam RAI, van 8 tot en met 10 juni. Gezien de grote belangstelling voor het thema duurzaamheid, organiseren Triodos Bank, Dutch Green Building Council, Agentschap NL en PROVADA ook in 2010 ‘Drie Duurzame Dagen’. Er komt een Green Market en het PROVADA Green Forum met lezingen, interviews en debatten. www.provada.nl

DGBC ontwikkelt BREEAM in UseSeptember 2009 heeft de Dutch Green Building Council BREEAM-NL gelanceerd. BREEAM-NL is een beoordelings- en labelsystematiek voor duurzame gebouwen. Voorjaar 2010 wordt BREEAM in Use voor de bestaande bouw verwacht.www.dgbc.nl en www.breeam.nl

EnergieBesparingsVerkenner Utiliteitsbouw EBVU

Speciaal voor gebouwbeheerders en facilitair managers heeft NL Energie en Klimaat de EnergieBesparingsVerkenner Utiliteitsbouw (EBVU) laten ontwikkelen. De EBVU geeft snel inzicht in het energieverbruik van een gebouw, energiebesparing-opties en kosten- en milieubesparingen. Daarnaast geeft de EBVU een indicatie van het huidige energie label en het mogelijke label na het nemen van de voorgestelde maatregelen.www.slimme-energie.nl

Schoon Licht ScanIn utiliteitsgebouwen gaat ongeveer 22% van de energie op aan verlichting. Dat kan gemakkelijk 30 tot 60% minder. Of dat ook in uw kantoor, school of bedrijfshal het geval is kunt u eenvoudig verkennen met de Schoon Licht Scan. Deze berekent voor u de mogelijke energiebesparing, uw investering en de terugverdientijd. www.slimme-energie.nl

LED-verlichting soms een goede oplossingDat LED-verlichting een grote toekomst tegemoet gaat, daar zijn de deskundigen het wel over eens. Maar in welke gevallen doet u er verstandig aan om nu al over te stappen op LED? In opdracht van Agentschap NL stelde het onderzoeksbureau LED Expert een handzame brochure op over LED-verlichting voor huishoudens en utiliteitsgebouwen. www.schoonlicht.nl

Energiecijfers op maatKOMPAS Energiecijfers levert u op een interactieve manier gegevens over energieprijzen en alle aspecten van energiegebruik in de gebouwde omgeving. U kunt ook uw eigen grafiek of tabel samenstellen. www.agentschapnl.nl/kompas/energiecijfers

Definitiestudie Energie NulIn opdracht van Agentschap NL heeft DHV een studie verricht naar het eenduidig definiëren van termen als energieneutraal, CO₂-neutraal en klimaatneutraal. Daarnaast geeft de studie mogelijkheden aan om met de beschikbare rekenmethoden het energie-gebruik van zeer zuinige utiliteitsbouwprojecten te bepalen. Het rapport komt beschikbaar via www.duurzaamvastgoedportal.nl.

Duurzaamheidscan CFP Corporate Facility Partners heeft een CO�-scan ontwikkeld voor bestaande panden. De scan maakt het energiegebruik, de CO�-reductie en besparingen zichtbaar. Lees het interview met Daniel Boissevain en Bram Adema op www.circle-of-blame.nl.

Initiatief Duurzame WinkelsOp het energiegebruik van individuele winkels en van winkelcentra zijn grote besparingen mogelijk. Een complicerende factor is het grote aantal betrokken partijen met wisselende belangen. Vraag is wie het initiatief neemt en hoe de investeringen worden verrekend. Omdat steeds meer marktpartijen hun verantwoordelijkheid willen nemen, hebben de brancheorganisaties NRW, HND, IVBN, NEPROM, DGBC en Agentschap NL het brancheoverleg Duurzame Winkels gestart. Op de PROVADA in juni worden de eerste resultaten gepresenteerd.

Slimme Energie database uitgebreidOp www.slimme-energie.nl vindt u in de maat-regelendatabase lijsten met energiebesparende maatregelen voor kantoorgebouwen, zorggebouwen en onderwijsgebouwen. Deze database wordt uitgebreid met ondermeer:

de NLSfB code•het effect op de luchtkwaliteit en op het •thermisch, akoestisch en visueel comfortde meerinvestering t.o.v. de minimale optie•ambitieniveaus (onderverdeeld in A, B en C)•specifieke verbetermaatregelen op het gebied van •het binnenmilieu

Pilots duurzame meerjaren onderhoudsplannen

Agentschap NL heeft het initiatief genomen om een aanpak te ontwikkelen om de huidige meerjaren onderhoudsplannen (MJOP) te verduurzamen. Verbetermaatregelen op het gebied van energie, binnenmilieu en duurzaamheid worden met reguliere onderhoudsactiviteiten geïntegreerd op verschillende ambitieniveaus. Het resultaat is een duurzaam meerjaren onderhoudsplan (DMJOP). In samenwerking met Planon en enkele gebouwbeheer-ders worden pilots uitgevoerd. Begin maart zijn een uitgebreide rapportage en pilotbeschrijvingen van een onderwijs en een zorggebouw beschikbaar op onze website www.slimme-energie.nl.

Miljoenen euro’s te besparen Nederlandse kantoren en zorginstellingen betalen jaarlijks samen miljoenen euro’s teveel aan energie. Dat komt onder andere omdat de verwarmings- en koelinstal-laties niet goed werken of niet optimaal zijn afgesteld. Temperatuurvoelers en

regelaars zijn soms verkeerd geplaatst, ze vertonen technische defecten of er is een te hoge nachttempe-ratuur ingesteld. Uit onderzoek (Halmos, TNO) blijkt dat 70% van de installaties niet goed is ingesteld. De Installatie Performance Scan geeft u snel inzicht in de verbetermogelijkheden van de verwarmings- of koelinstallatie in uw gebouw. De scan legt de nadruk op eenvoudig te realiseren aanpassingen die kunnen leiden tot een lager energiegebruik, minder storingen en minder comfortklachten. www.installatieperformancescan.nl

Vernieuwd energielabelPer 1 januari 2010 is het vernieuwde energielabel voor gebouwen beschikbaar.Het energielabel geeft een eerste indicatie van de mogelijke energiebesparende maatregelen in uw gebouw. Door besparingsmaatregelen komt uw gebouw mogelijk in een betere energieklasse terecht, met alle voordelen van dien. De kosten zijn vaak in vijf tot tien jaar terugverdiend, bij stijgende energieprijzen zelfs eerder.www.energielabelgebouw.nl

Ruimteverwarming 41%

Koeling 6%

ICT 19%

Ventilatie 3%

Verlichting binnen 22%

Diversen 9%

toolsVoor energiebesparing hoeft u niet altijd dure investeringen te doen in nieuwe technieken of toepassin gen. U kunt ook bestaande technieken (laten) optimaliseren. Agentschap NL heeft hiervoor diverse instrumenten ontwik­keld voor gebouw eigenaren en facility managers om zo de energie­efficiency en binnenmilieukwaliteit van gebouwen te verbeteren en duurzaamheid te stimuleren.

Zie www.duurzaamvastgoedportal.nl.

Een selectie: – Stappenplan verduurzaming kantoren– EPA­U Maatwerkadvies– EPCheck– Installatie Performance Scan– Verlichtingsscan– ABCD­tool– Zelftest– Test uw school– Quick Scan Energiebesparing

Bedrijfshallen– 10 slimme stappen– EnergieBesparingsVerkenner

Utiliteitsbouw– Leidraad Prestatie contracten– Maatregelenlijst energiebesparing in

gebouwen

agentschap nl duurzaam Vastgoed nieuwsKrant

tnt introduCeert prestatie ContraCten Voor beheer en onderhoud Onder leiding van CEO Peter Bakker voert TNT sinds 2007 wereldwijd de Dow Jones Sustainability Index aan in de sector Industrial Transportation. Binnen de eigen landgrenzen baarde vastgoedpoot TNT Real Estate in 2008 opzien met plannen voor de huur van zes nieuw te realiseren Green Offices en de bouw van Nederlands meest duurzame utiliteitsgebouw in Veenendaal.

In 2009 zocht TNT Real Estate duurzaamheidvoordeel vooral in ‘quick wins’ binnen de bestaande bouw. Zoals het beter afstellen van de installaties. TNT deed opnieuw een beroep op de creativiteit van de markt, deze keer vooral op die van de installatiebranche. Verwaaijen: ‘we dagen de installateurs uit

om met plannen te komen om ons energiegebruik omlaag te brengen. Wie met het beste voorstel komt mag mee doen’. Deze marktbenadering heeft tot nu toe een besparing opgeleverd van 4% op de energiekosten en gaat TNT jaarlijks tonnen euro’s opleveren.

Los van zijn kantoren beheert TNT Real Estate in de Benelux circa 700 sorteer- en distributie centra. Dit is het terrein waarbinnen Verwaaijen de jacht op energiebesparing heeft geopend: ‘Zelf hebben we geen verstand van de achterkant van de installaties. Elke drie jaar sluiten we dan ook grote landelijke onderhoud- en beheer contracten af met grote installateurs. Dit jaar hebben we gezegd: ‘duurzaamheid is ook een issue’. We hebben daarom de installateurs de vraag voorgelegd: ‘hoe kun jij euro’s voor ons verdienen door het energiegebruik omlaag te brengen?’ Uitgangspunt daarbij is een model waarbij zowel de installateur als TNT aan kan verdienen. Verwaaijen: ‘We maken gebruik van de intelligentie in de markt. Daarom zeggen we ‘wij betalen de installateur bedrag x voor besparing y; alles wat hij daarboven aan extra energie bespaart, is voor hem’. Behalve met de installateurs zit TNT Real Estate aan de onderhandelingstafel met serviceproviders die het energiegebruik in alle 700 panden in realtime moeten gaan monitoren. Verwaaijen: ‘We willen ongebruikelijke pieken en dalen aangrijpen om ons energiever-bruik verder te optimaliseren.’

Lees het volledige interview met Flip Verwaaijen op www.circle-of-blame.nl.

meer huurinKomsten, hogere VerKoopprijsHet is 2020. Dit klinkt als de titel van een science fiction-boek dat een compleet nieuwe wereld beschrijft. Zoals George Orwell ooit de toekomst schetste met zijn klassieker 1984. Maar 2020 is niet zo heel ver weg. Zeker niet voor de projectontwikkelaar, belegger, architect of installateur die dan nog wil meetellen. Die zal nú actie moeten ondernemen.

2020 is namelijk het ijkjaar waarin gebouwen zo zuinig moeten zijn dat ze net zoveel energie gebruiken als ze opleveren: energieneutraal. Dat is afgelopen voorjaar afgesproken door het kabinet met heel bouwend Nederland in het zogeheten Lente-akkoord. Om dat te bereiken is de EPC in januari 2009 met gemiddeld 20% aangescherpt.

WaardedalingMaar naast kansen zijn er ook bedreigingen. Wie de komende jaren geen werk maakt van energiebesparing zal de slag op de vastgoedmarkt missen. De vraag naar duurzame, energie zuinige gebouwen stijgt. Die ‘groene vraag’ heeft direct gevolg voor de waarde van ‘grijs’ vastgoed. Duurzame gebouwen staan garant voor fors lagere energie-rekeningen. Dat geeft ze een belangrijke voorsprong. Toekomstige huurders en eigenaren zullen naast prijs ook de jaarlijkse vaste kosten meewegen in hun beslissing. Daardoor ligt voor eigenaren van gebouwen die veel energie gebruiken – en daar niets aan doen – een waardedaling in het verschiet.

Hogere huren en meer huurdersDat besef mag nog niet bij iedereen zijn doorgedrongen, de feiten liegen er niet om. De Universiteit van Maastricht en de Californische Universiteit Berkeley deden een uitgebreid marktonderzoek onder Amerikaanse kantoren naar duurzaamheid. Ze vergeleken de huren en verkoopprijzen van Amerikaanse kantoor gebouwen met een milieulabel met die van vergelijkbare kantoren zonder zo’n certificaat. In juli 2008 werden de uitkomsten van het onderzoek gepubliceerd en die spreken boekdelen. Duurzame gebouwen leverden een 2% hogere huur per vierkante meter op. Oogt dat misschien nog bescheiden, maar omdat deze gebouwen meer huurders trokken, stond er minder leeg. De bezettingsgraad van een ‘groen’ pand bleek ook constanter. Daardoor lagen de huur inkomsten tussen de 6 en 9% hoger dan in vergelijkbare ‘grijze’ panden.

Hogere verkoopprijsDe verkoopprijs van een duurzaam pand lag zelfs 16% hoger. Het beleggingsrisico door de stabiele bezettingsgraad blijkt kleiner. De be reid heid meer te betalen, of een hogere huur te accepteren, neemt snel toe als de potentiële koper of huurder ziet dat zijn energielasten veel lager zijn dan bij vergelijk-bare kantoorgebouwen. En een kantorenmarkt met leegstand, zoals in Nederland, biedt kopers en huurders keuze.

Nieuwbouw is de normKlinkt 2020 toch nog ver weg? Bedenk dan dat er jaarlijks gemiddeld 2% aan nieuwe kantoorgebouwen bijkomt. Over tien jaar is dus een kwart van de voorraad relatief zuinig, want nieuwbouw moet vanaf 1 januari 2009 voldoen aan een strengere EPC-norm. De bestaande voorraad ontkomt daarom niet aan het verbeteren van de energie-kwaliteit. Wie nu niets doet en het jaar 2020 ziet als voer voor science fiction-schrijvers, prijst zichzelf uit de markt.

Dit is een publicatie van:

Agentschap NLNL Energie en KlimaatCroeselaan 15Postbus 8242 | 3503 RE Utrechtwww.agentschapnl.nl/utiliteitsbouw

© Agentschap NL |Februari 2010Publicatie-nr. 2KPUB1002

Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten.

Agentschap NL is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken. Agentschap NL voert beleid uit voor diverse ministeries als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal. Agentschap NL is hèt aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Voor informatie en advies, financiering, netwerken en wet- en regelgeving.

De divisie NL Energie en Klimaat versterkt de samenleving door te werken aan de energie- en klimaatoplossingen van de toekomst.

agentsChap nl stimuleert duurzaam VastgoedAgentschap NL voert het energiebespa­ringsprogramma van het ministerie van VROM / Wonen, wijken en integratie voor de gebouwde omgeving uit. Agentschap NL zoekt koplopers die de Circle of Blame doorbreken en bestaande kantoor gebouwen sterk verduurzamen. Ons doel is het stimuleren en opschalen van nieuwe duurzame toepassingen. Wij ondersteunen marktpartijen: ontwik­kelaars, beheerders, beleggers, gebouwbeheerders, opdrachtgevers of eind gebruikers. Dit kan de kwaliteit en duurzaamheid van uw projecten en het imago van uw bedrijf verbeteren.

Agentschap NL biedt:• instrumentenenkennisdiehun

effectiviteit in de praktijk bewezen hebben

• overzichtvanfiscaleregelingenensubsidies

• makelenenschakelen:inzetvanonsnetwerk

• extrapubliciteitviapublicaties,artikelen, beurzen en congressen.

Interesse? Neem contact op met onze adviseurs utiliteitsbouw met specialisatie gebouwbeheer: Hans Scherpenzeel, Selina Roskam, Bert Meijering of Henk Waaldijk, telefoon 088­602 2451

Hans Scherpenzeel Selina Roskam

Henk WaaldijkBert Meijering

leidraad prestatieContraCtenEr vindt van oudsher te weinig afstemming plaats tussen de de bouw­ en beheer­sector. Hierdoor wordt de eindgebruiker opgezadeld met suboptimale huisvesting. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in hogere energielasten of een minder goed binnen­klimaat. Op dit moment zijn de meeste onderhoudscontracten nog op basis van geleverde inspanning en niet op basis van de geleverde prestatie. Prestatiecontracten maken de prestatie van de leverancier meetbaar en objectief evalueerbaar. Agentschap NL heeft nu een leidraad laten ontwikkelen die u ondersteunt bij het opstellen van prestatie contracten voor technisch beheer en onderhoud van klimaatinstallaties.

Meer informatie over de leidraad: www.duurzaamvastgoedportal.nl

0%G F E D C B A

30%

20%

10%

Wij horen graag wat u van deze nieuwskrant vindt. Is de informatie nuttig? Geeft dit goed de stand van zaken op gebied van duurzaam vastgoed aan? Is helder wat wij u kunnen bieden? Heeft u suggesties hoe wij onze onder­steuning aan de sector kunnen optimaliseren en onze doelen sneller kunnen behalen? Laat het weten!

Irma Thijssen E irma.thijssen@agentschapnl.nl T telefoon 088 ­ 602 24 51

Energielabelverdeling van kantoren in Nederland

top 10 duurzame gebouwen 1. TNT Distributiecentrum, Veenendaal, GreenCalc 632 2. Rijkswaterstaat, Terneuzen, GreenCalc 323 3. WNF, Zeist, GreenCalc 269 4. Rijkswaterstaat, IJmuiden, GreenCalc 257 5. Central Post, Rotterdam, GreenCalc 253 6. DWA, Bodegraven, GreenCalc 251 7. Bear Architecten, GreenCalc 248 8. Alterra, Wageningen, GreenCalc 244 9. Kaswoning, Culemborg, GreenCalc 243 10. Oxfam, Gent, GreenCalc 217

www.duurzaamgebouwd.nl

agentschap nl duurzaam Vastgoed nieuwsKrant