Durf te leren van de toekomst

Bommelding! Daan QuakernaatAls het dan zover is, komt Daan met een bommelding. Hij stelt de zaal direct gerust; het gaat hem om het bommeldingsformulier. Via-via heeft hij dit in handen gekregen en hij neemt de zaal mee in de mogelijke totstandkoming en gebruik van dit overduidelijk procedu-reel waterdichte formulier. ‘Waar gaat dit over?’ roept Daan ontsteld uit! Waarom dienen vijftig vragen ingevuld te worden om een bom te melden? Voor degenen die nog niet overtuigd zijn van de regel-zucht in Nederland geeft Daan het voorbeeld van ARBO maatrege-len in de Utrechtse binnenstad. Op alle hoge gebouwen komen vei-ligheidsvoorzieningen die ongelukken moeten voorkomen, maar die zo doorschieten dat ze zelf aanleiding kunnen geven tot ongelukken. Hij toont geleiderails op daken die blijken te dienen als zekeringslijn. Allemaal prima maar intussen heb je wel een dak met struikeldraden gecreëerd. Hoezo doorgeschoten? Zijn andere manier van kijken en humoristische vertelstijl levert menig lachsalvo op. Maar de onder-toon is bloedserieus. Onze processen en procedures houden ons af van de essentie; onze dromen.

Opleiders in het V&V-vak weten dat het jaarlijkse V&VN congres een Must-Have beleving is. Men gaat er naar toe met collega’s,

ontmoet oud-bekenden en gaat weg met nieuwe bekenden. De sfeer is dan ook meteen goed als dagvoorzitter Cecile Swen-

nenhuis het congres opent met een hartelijk welkom. Ze houdt de zaal in het ongewisse over de titel van het congres en vertelt

met passie over de aanloop naar dit omvangrijke evenement. Het blijkt een mooi voorbeeld te zijn van een kathedraal waar de

keynote spreker Daan Quakernaat later aan zal refereren.

André Haverkort *

Bouw kathedralen!De moraal van zijn verhaal legt Daan uit aan de hand van kathedralen, zijn persoonlijke hobby. Met enthousiasme en kennis van za-ken vertelt hij hoe aan deze prachtige bouw-werken vele tientallen en soms zelf honder-den jaren is gewerkt. Zonder gedetailleerde procedures en handleidingen, maar wél met een enorme ambitie om iets geweldigs tot stand te brengen. Elke tegenslag werd over-wonnen door weer terug te gaan naar die droom en met hernieuwde kracht andere manieren te vinden die wel tot succes lei-den. ‘Ja misschien duurde de bouw uitein-delijk wel wat langer en was het niet bin-nen budget af, maar wauw wat is het mooi geworden.’ Kennen wij die blijdschap nog wel over grootse projecten? Of zijn we toch een beetje zuur omdat het niet volgens plan-ning is verlopen? Wat jammer toch! Want dit gevoel leidt tot faalangst. We kunnen al-leen nog maar beginnen met gedetailleerde

Verslag van het V&VN opleiders congres 2011

Foto

: Fra

ns H

infe

laar

Foto

: Ing

rid

Hav

erko

rt-H

eslin

ga

Vakblad voor opleiders in het gezondheidszorgonderwijs

N u m m e r 2 – m a a r t 2 0 1 1

3w w w. O e n G . b s l . n l

Foto

: Ing

rid

Hav

erko

rt-H

eslin

ga

Je kan niet slim zijn tegen je zin inSuzanne Verdonschot is in haar verhaal over innovaties op de werk-vloer een mooi voorbeeld van de ‘witte’ kant. Haar innovaties gaan niet over technologische vernieuwingen maar over de wijze waar-op je doorbraken krijgt als je vastloopt bij hardnekkige problemen in je eigen werk. Haar onderzoek uit 2009 leverde 11 praktisch toe-pasbare principes op die helpen om gedachtesprongen te maken. De deelnemers kijken terug op hun eigen doorbraken en beoorde-len in welke mate de principes daarbij een rol hebben gespeeld. Ze geeft handen en voeten aan de principes en illustreert daarmee hoe je dromen kan laten uitkomen met de scheppende kracht van emo-tie en structurerende kracht van ratio, prachtig samengevat in een uitspraak van Joseph Kessels ‘je kan niet slim zijn tegen je zin in’.

Vechten tegen de automatische pilotEen heel ander aspect van leren komt naar voren in de workshop van Anita Heijltjes over kritisch leren denken. Kritisch denken is be-langrijk voor de beroepspraktijk, ook voor die van verpleegkundigen, maar wordt op dit moment niet altijd, en zeker niet systematisch, aangeleerd op (hbo-)opleidingen. Hoe kun je studenten dit nu het beste leren?

Eerst laat zij deelnemers ervaren hoe lastig het is om zelf kritisch te denken. Allerlei ‘automatische piloot’ mechanismen zorgen ervoor dat wij vaak niet kritisch denken. Als we eenmaal betekenis hebben gegeven aan een gebeurtenis is deze moeilijk te vervangen door een andere betekenis. De consequenties van dit inzicht worden duidelijk gemaakt met bevindingen uit haar onderzoek. Studenten enkel in-structie geven, zonder dat zij hiermee tegelijk gaan oefenen, levert geen leereffect op. Ook verdwijnen de effecten van een training als de vaardigheden niet ‘warm’ gehouden worden (‘use it or lose it’). Niet geheel verrassend blijkt er ook verband te zijn tussen leren en denkhouding: mensen met een denkhouding die gekenmerkt wordt door een ‘open mind’ leren meer, maar mensen met een minder ‘open mind’ zijn wel gevoelig voor extra instructie.

Vakblad voor opleiders in het gezondheidszorgonderwijs

N u m m e r 2 – m a a r t 2 0 1 1

4w w w. O e n G . b s l . n l

plannen om de kans op falen te minimali-seren. Innovaties moeten gepland worden met werkgroepjes die wekelijks bij elkaar ko-men op de vrijdagmiddag van 4 tot 5. Heb je dan helemaal geen onderbouwing nodig? Natuurlijk wel. Daan presenteert de verschil-lende benaderingen middels een zwart ‘cal-culerend’ en een wit ‘voelend’ deel van de cirkel. De energie komt uit het witte deel en de haalbaarheid uit het zwarte deel. Om grootste dingen te bereiken heb je beide no-dig.

Wie verpest het feestje in de zorg?En dan de zorg. Wat is dit voor werk en wat zijn dat voor mensen? Eigenlijk veelal ‘wit-te’ lieve mensen die goed willen doen voor anderen. Hoe vrolijk word je dan van dik-ke formulieren, schema’s en ordners om te kunnen werken met bijvoorbeeld compe-tentieprofielen? Competenties zijn belang-rijk maar verkrijg je die door kruisjes te zet-ten op onbegrijpelijke formuleringen in tabellen en schema’s? Een deel van de men-sen in de zaal voelt zich wat ongemakkelijk worden een ander deel voelt zich eindelijk begrepen.Geschiedenis leert dat de zorgsector onbe-heerst uitdijt en welk budget je ook vast-stelt, men gaat er altijd overheen. De poli-tiek heeft zijn vertrouwen verloren in de zorg. De zorgsector heeft duidelijk zijn eigen ‘zwarte’ kant niet goed verzorgd. Enigszins provocatief roept Daan uit: ‘En nu komen managers van buiten de zorg orde op za-ken stellen en jullie feestje verpesten!’ Maar hoe moet het dan wel? Door de zorg beter te objectiveren. Dat is niet altijd gemakkelijk maar het kwaliteitsregister van V&VN en de magneet-gecertificeerde ziekenhuizen zijn daar wel de hoopgevende voorbeelden van.Daan daagt de mensen in de zaal uit: ‘Neem je voor om elke week éé grote fout te ma-ken’. Leef je droom! Regel je feedback zo-danig dat je leert van de dingen die niet goed gaan en met hernieuwde energie aan je droom kan bouwen. Er is niets mis met goede voorbereiding, maar besef dat nieuwe zaken gepaard gaan met onzekerheid. Ga ka-thedralen bouwen en leer!

WorkshopsIn de workshops pakt men regelmatig te-rug op de krachtige voorbeelden en bood-schappen van de key-note spreker. In de ene workshop komt de ‘witte’ kant wat meer aan bod en in een andere wat meer de ‘zwarte’ kant.

Foto

: Fra

ns H

infe

laar

Fo

to: I

ngri

d H

aver

kort

-Hes

linga

Onbewust bekwaamHoeveel kracht uitgaat van onze verbeel-ding laten Eelco Wisman en Janneke Ver-bakel ervaren aan de deelnemers in hun workshop met als titel ‘Onbewust leren, doen wat je echt wilt doen’. Met verschillen-de inzichten als basis, onder andere de be-wustwordingsfases van Maslow, krijgen de deelnemers bewijs van de kracht van dro-men. Op speelse wijze wordt een vertrou-welijke sfeer gecreëerd. Ondersteund met muziek wordt gevraagd om de ideale situa-tie te visualiseren van iets dat in het verleden fout is gegaan. De ontroering die dit teweeg brengt, wordt bij velen zichtbaar. Blijkbaar is hier een zeer krachtige bron aangeboord.

Hulpmiddel voor kwaliteitDe workshopleiders Margriet de Hoop en Monique Uytdehaage blijven dicht bij de kwaliteitstaak van Calibris door het te heb-ben over ‘Van Goed naar Beter’.Het wordt een levendige workshop met als uitkomst een gestructureerde aanpak voor het verbeteren van de organisatie als leerbe-drijf. Langs de as van de vijf terreinen die be-langrijk zijn voor de kwaliteit worden met el-kaar verbetergebieden geïdentificeerd. Ook hier blijkt weer dat structuur de basis vormt, maar dat de creatieve verbetervoorstellen voortkomen door andere perspectieven een kans te geven. In de workshop wordt dat gedaan door de ruimte te gebruiken, men-sen in beweging te brengen en een eenvou-dig rollenspel. De workshop eindigt met een knal; een ballon met de tip waarmee men volgende week aan de gang gaat.

Hoe meer pauzes hoe beterBij de sessie van Linda Luchtman over breinvriendelijk leren wordt veel gelachen maar nog meer geleerd. Emoties hebben een positie-ve invloed op het leren. Brain based learning bestaat al geruime tijd in Amerika en het wordt steeds bekender in Nederland. Linda heeft haar eigen workshop brein-verantwoord opgebouwd en dat bete-kent veel afwisseling, humor, actie en dat alles in een sfeer van vei-ligheid.

Niet alleen de leersituatie of de werksfeer is belangrijk voor leren en onthouden maar vooral of je het kan koppelen aan een emotionele beleving. Door kennis te koppelen aan beelden, geluid en reuk wordt het lange termijn geheugen veel beter gevoed. Door trainingen af-wisselender te maken worden ze niet alleen leuker, maar vooral leer-zamer. En bedenk dat je het meeste leert aan het begin en aan het eind van een sessie; veel pauzes dus!

Vakblad voor opleiders in het gezondheidszorgonderwijs

N u m m e r 2 – m a a r t 2 0 1 1

5w w w. O e n G . b s l . n l

Foto

: Ing

rid

Hav

erko

rt-H

eslin

gaFo

to: F

rans

Hin

fela

ar

Vakblad voor opleiders in het gezondheidszorgonderwijs

N u m m e r 2 – m a a r t 2 0 1 1

6w w w. O e n G . b s l . n l

(‘eigen-wijsheid’) omdat we vast zitten in onze overtuigingen. Soms zijn deze bekrachtigend maar soms zijn ze zo beperkend dat ze in de weg staan van ons doel. Door simpelweg papieren op de grond te leggen met bekrachtigende en beperkende overtuigingen ervaar je al het verschil aan den lijve. Diversiteit in een groep biedt dus hele goede mogelijkheden voor reflectie en creativiteit.

Durf te leren van de toekomstHet congres heeft zijn titel via inspirerende workshops en masterclas-ses geopenbaard. Terugkijken kan zeer waardevol zijn voor een leer-proces maar zonder dromen en ambitie zijn we vaak niet in staat los te komen van onze bestaande ideeën en overtuigingen. Alleen als we lef hebben om te leren, kunnen we kathedralen bouwen.

Het congres van 2011 zit er op en de 440 deelnemers nemen een rugzak vol waardevolle leerervaringen mee. Het bewijs daarvoor komt in de vorm van een certificaat met 4 accreditatiepunten voor het kwaliteitsregistratiesysteem van V&VN. Met in totaal vijftien hoogwaardige workshops, masterclasses en plenaire lezingen was het voor ieder wat wils, maar ook soms lastig kiezen. Dan maar me-teen de datum voor het congres van volgend jaar noteren: 26 janu-ari 2012.

* André Haverkort, in het dagelijks leven aanjager van organisatie-ontwikkeling, eigenaar van F-action BV.

Hulpmiddel voor dialoogMarjoleine Heijboer van Triamfloat reikt de deelnemers een instrument aan om als opleidingskundige beter de dialoog aan te kunnen gaan met de leidinggevenden in een organisatie. Welke bijdrage levert leren aan het succes van de organisatie en welke ambities leven er? Het model ‘Positioneren en Professionaliseren van Leren’ laat ons de samenhang zien tussen fasen in ontwikke-ling van een lerende organisatie en de di-verse bedrijfskunde aspecten. Zit mijn orga-nisatie in de eerste ad hoc fase of ben ik in de creërende fase? En hoe zie ik dat aan de cultuur of de rol van leidinggevenden in het leerproces? Het groepswerk levert verhelde-rende discussies op en daarmee bewijst het model zijn kracht in de communicatie.

Hoezo allemaal met de neus dezelfde kant op?Jantina Wever en Wilma van Laarhoven laten met oefeningen de deelnemers erva-ren wat de waarde is van diversiteit in leer-situaties. Vaak worden verschillen in begin-situaties van studenten als lastig ervaren maar je kan de verschillen in opleidingsni-veau, ervaring en culturele achtergrond ook als bron van kracht benaderen. Maar hoe dan? Dat kan heel simpel door anderen te vragen naar de betekenis die zij geven aan een bepaald begrip. Als voorbeeld gebrui-ken Jantina en Wilma het begrip diversiteit. Dit levert al vaak hele verrassende inzichten en perspectieven op. Als je bereid bent je eigen waarheden ter discussie te stellen is een basis gelegd voor leren en veranderen. We houden vaak vast aan onze waarheden