Drughulpverlening voor personen met een migratieachtergrond

Wat weten we (niet)?

Charlotte De Kock

CESSMIR Studiedag 21 maart 2019

• Sense of urgency: 3 analytische kaders• Rechtenperspectief: gezondheids- en sociale ongelijkheden• Ecosociaal perspectief• Herstelkapitaal

• Wat we weten• Treatment Demand Indicator gegevens 2012-2014• Belspo onderzoek: ZEMIV, PADUMI – focus op sociaal herstelkapitaal

• Wat we niet weten• Diverse doelgroepen registratieprobleem• Uiteenlopende hypothesen op microniveau, gebrek aan meso- en macro onderzoek

• Huidig onderzoek aan UGent• Mogelijkheden en aanbevelingen vanuit een inter-eco kader

CESSMIR Studiedag 21 maart 2019, p. 2

Sense of urgency - 3 analytische kaders:Rechtenperspectief

Ecosociaal perspectiefHerstelkapitaal

Knack 16 maart 2019 op basis van

European Commision report on the assessment of progress on structural reforms, prevention and correction of macroeconomic imbalances, and results of in-depth reviews

under Regulation (EU) No 1176/2011

Gelijke rechten perspectief

• 1/2 personen met een niet-Europese nationaliteit leeft onder de armoedegrens in Vlaanderen, In Wallonië ligt dit cijfers hoger (16% in de algemene bevolking, EC, 2019) (Migratie- en integratiemonitor 2018)

• Het aandeel personen dat de eigen gezondheid als slecht beschrijft ligt duidelijk hoger bij personen met een niet Europese nationaliteit in Vlaanderen in vergelijking met de Belgen (Migratie- en integratiemonitor 2018, zie ook Lorant, Van Oyen, Thomas, 2008)

• Onafhankelijk van verblijfsstatus hebben personen met een migratieachtergrond meer depressieve klachten die mogelijks te wijten zijn aan socio-economische omstandigheden en etnische discriminatie (Missine & Bracke, 2012)

• Asielaanvragers hebben beperkte toegang tot de gezondheidszorg (Dauvrin, Derluyn et al. 2012)

CESSMIR Studiedag 21 maart 2019, p. 5

Een ecosociaal perspectief (eigen aanpassing van Krieger, 2014; Alegria, 2011)

MICRO

MACRO

MESO

(MEM) cliënt

GezondheidssyteemDominante visie op ‘goede zorg’Socio-politieke context

DrughulpverleningEtnische minderheid &Sociale context

Hulpverlener

Het herstelperspectiefBeleidsnota Vandeurzen, 2015

“Herstel van verslavingsgedrag en eraan gerelateerde problemen definiëren we als een individueel proces van positieve verandering, op vlak van gezondheid, dagelijks

functioneren, maatschappelijke participatie en persoonlijke ontwikkeling.

Het betreft herstel op zowel

klinisch, functioneel, maatschappelijk als persoonlijk niveau.”

(sociaal) herstelkapitaal?

• Sociaal kapitaal: Die onderdelen van sociale organisatie zoals vertrouwen, normen en netwerken die bij kunnen dragen aan de efficiëntie van de samenleving door gecoördineerde actie te faciliteren (Putnam, 1995, p, 66).

• Herstelkapitaal (Cloud & Granfield, 2008)

• Sociaal

• Economisch

• Menselijk

• Gemeenschap

Ondersteuning voor sociaal, maatschappelijk, klinisch en persoonlijk herstel

maar hoe zit het dan in de drughulpverlening?

Wat we weten…

Profiel (1/2)

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%

BE EU niet-EU

Genderverdeling cliëntendrughulpverlening 2012-2014 op

basis van TDI registratieVlaanderen

Man (n=40370) Vrouw (n= 14030)

0,0%

2,0%

4,0%

6,0%

8,0%

10,0%

12,0%

14,0%

16,0%

18,0%

20,0%

20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 ≥ 65

Leeftijden van alle opnames cliëntendrughulpverlening 2012-2014 op basis van TDI

registratie VLaanderen

Belg (n=50475) niet-Belg (n=3943)

Profiel (2/2)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Belg EU niet-EU Belg EU niet-EU Belg EU niet-EU

2012 2013 2014

Onderwijsniveau cliëntendrughulpverlening 2012-2014 op basis van

TDI-registratie

< basisonderwijs (n=13476) ≥ secundair onderwijs (=35126)

Zie ook Blomme, Colman, De Kock (2017) & De Kock, Blomme (2019)

Focus: sociaal herstelkapitaal bijpersonen met een Turkse en intra-

Europese migratieachtergrond

Sociaal herstelkapitaal bij personen met een Turkse en Oost-Europese migrateachtergrond(PADUMI 2015-2016) (De Kock, Decorte, Vanderplasschen, Derluyn et al., 2017)

• Kennis over drughulpverlening

• Laag bij Oost-Europese, hoog bij Turkse respondenten

• Ervaringen van discriminatie bij alle recreatieve en probleemgebruikers

• Probleemgebruikers wat met maatschappelijk herstel?

• Moeilijke identiteitsconstructie bij probleemgebruikers in de twee groepen

• Invloed op persoonlijk herstel?

• Moeilijke band met verdeelde etnische ‘gemeenschap’ en geloofsgemeenschappen

• Moeilijkheden familiale ondersteuning in de twee groepen

• Invloed op sociaal herstel?

• Ethniciteit = Complexe relatie tussen sociale classificatie door anderen - Individueel gevoel van samenhorigheid - Subjectieve geïnternaliseerde etnicititeit

Er zijn dus aanwijzingen voor ongelijkheden,

Maar er is veel dat we niet weten…

Wat we weten over prevalentie van (probleem)gebruik en toegang tot zorg• Weinig tot niets!

• Er is onvoldoende registratie van migratieachtergronden (cf. privacy wetgeving) & onvoldoendeprevalentiegegevens op basis van gezondheidsenquêtes

Heel wat uiteenlopende hypothesen over individuele beïnvloedende (risico)factorenvoor probleemgebruik

• Meer depressieve symptomen bij MEM in Europa (Missine & Bracke, 2012)

• Lagere algemene gezondheidsstatus (Lorant, Van Oyen, Thomas, 2008)

• Trauma (intergenerationeel, post-traumatische stress) (Mathei, 2007)

• Discriminatie als risicofactor voor de mentale gezondheid (Gerrard, 2012)

• Geloof en etnische identiteit als beschermende factor voor aanvang van gebruik (Ikramet al., 2016) maar niet voor voortgezet probleemgebruik (De Kock et al., 2018)

Weinig onderzoek naar de invloed van macro (beleid) en meso (organisatie) factoren op toegang tot zorgDoorverwijsmechanismen, diagnose, wachttijden, retentie en succes in behandeling?

3 overlappende groepen in België1. Personen met een niet-Belgische nationaliteit (2016: 11,5%) Meerderheid niet-Belgen heeft

een intra-Europese migratieachergrond (Myria, 2017) ½ niet gerepresenteerd in TDI statistieken 2012-2014• 8,1% Vlaanderen, 9,9% in Wallonië, 34,6% in Brussel (Lafleur et al. 2018: 44). • Top 4 2016: Roemenië, Frankrijk, Nederland, Syrië• Meerderheid niet-Belgen (6/10) heeft een intra-Europese migratieachtergrond (Myria, 2017)

2. Personen die internationale bescherming vragen• België ontvangt 2% van de totale vluchtelingenstroom in de EU (Myria 2018: 46)• Vooral Syrische (2016: 7% totale migraties), Afghaanse en Iraakse nationaliteit

3. Tweede, derde en vierde generatie met de Belgische of dubbele nationaliteit• 2015: 1/5 Belgen is geboren met een vreemde nationaliteit waarvan 44% tot de ‘Belgen’

wordt gerekend (Myria, 2015)• Vooral Turkse en Marokkaanse migratieachtergrond• Tieners met een migratieachtergrond zijn in de meerderheid in de meeste grootsteden (bv.

Brussel, Antwerpen, Gent)

CESSMIR Studiedag 21 maart 2019, p, 17

Huidig UGent onderzoek naarprobleemgebruik, herstel,

drughulpverlening en justitie

• MATREMI (2019)• Registratie van migratieachtergrond in de drughulpverlening• Praktijkenboek voor drughulpverlening ter bevordering van bereik, toegang

en retentive van de doelgroepen

• ACCESS (2018-2021) • Toegankelijkheid en relevantie van drughulpverlening voor MEM• Beleids- en organisatieperspectieven

• REC-MIB (2018-2021) (Aline Pouille, prof. dr. Vanderplascchen)• Hersteltrajecten bij MEM• Gebruikers- en cliëntperspectieven

• Justitiële doorverwijzing naar de hulpverlening (Eva Blomme, prof. dr. Colman)

CESSMIR Studiedag 21 maart 2019, p, 19

Onderzoek… allemaal goed en wel maar…

Wat kunnen we dan nu al doen in de drughulpverlening?

Mogelijkheden en aanbevelingen… …op het niveau van de hulpverlener & cliënt (micro)

• DSM V – ‘cultural formulation interview’ en ‘Richtlijnen voor het toepassen van CFI’ (2017)

<> Voor probleemgebruikers is een sterke etnische identiteit en / of etnisch netwerk geen evidentie en in sommige gevallen ook niet wenselijk

• Hulpbronnen (herstelkapitaal) en ‘beschermjassen’ in kaart brengen

Versterken en verbreden van sociale netwerken, vrijwilligerswerk, opleiding e.d.

• Invloed van trauma en gevolgen van discriminatie in kaart brengen (vertrouwensband)

• Open communicatie (Jalhay et al., 2016) – kennis over cultuur ≠ wondermiddel

• Co creatie en trialoog in het handelingsplan voor hogere therapietrouw

Religieuze en sociale waarden in vraag stellen met betekenisvolle anderen

Niet alleen ‘culturele’ elementen spelen een rol, maar ook individuele, sociale en socio-economische contextuele elementen zijn van belang in het kader van herstel.

Mogelijkheden en aanbevelingen……op het organisatieniveau (meso)• Kenniscentra

• Kruispunt Migratie-Integratie & Diversiteitswijzer: ‘interculturaliseren’ van uw organisatie;

• VIVO, Kenniscentrum Interculturele Zorg, Pigmentzorg, Steunpunt cultuur sensitieve zorg, Moslim Advies Punt

• Creatie van een diversiteitsbeleid (personeel, methodieken, opleiding, vertaling etc.)

• Diversiteitsvriendelijk leiderschap en personeelsbeleid (Guerrero et al., 2017)

• Netwerken met organisaties die contacten hebben met de doelgroep (cfr. CGG, zelforganisaties, MSOC etc.)

• Outreachend werk promoten binnen de organisatie

• Ondersteuning van psycho-educatie bij cliënten en familieleden (cfr. Pharos)

• Aangepaste en verstaanbare informatie voorzien

• Vlotte samenwerking met vertalers en intercultureel bemiddelaars nastreven

CESSMIR Studiedag 21 maart 2019, p. 23

Bedankt!

Meer info?

Charlotte.DeKock@UGent.be

Federaal Wetenschapsbeleid – Belspo DR/00/068

Federaal Wetenschapsbeleid – Belspo DR/00/084

Bijzonder Onderzoeksfonds UGent

ReferentiesAlegría, M., et al. (2011). Culture, Race/Ethnicity and Disparities: Fleshing Out the Socio-Cultural Framework for Health Services Disparities. Handbook of the Sociology of Health,Illness and Healing. B. Pescosolido, J. Martin, J. McLeod and A. Rogers. New York / London, Springer.

Blomme, E., et al. (2017). "De instroom van migranten en etnische minderheden in de drughulpverlening: Een verkennende studie." Panopticon 38(2): 102-117.

Cloud, W. and R. Granfield (2008). "Conceptualizing recovery capital: Expansion of a theoretical construct." Substance use & misuse 43(12-13): 1971-1986.

Dauvrin, M., et al. (2012). "Towards fair health policies for migrants and ethnic minorities: the case-study of ETHEALTH in Belgium." Bmc Public Health 12(1): 726.

De Kock, C. and E. Blomme (2019 (in review)). "European and third country non-nationals clients in Belgian substance use treatment: Exploring treatment demand data." EuropeanJournal of Public Health.

De Kock, C. and T. Decorte (2017). "Exploring problem use, discrimination, ethnic identity and social networks." Drugs and Alcohol Today 17(4): 269-279.

De Kock, C., et al. (2017). "Studying ethnicity, problem substance use and treatment: From epidemiology to social change." Drugs: Education, Prevention and Policy 24(3): 230-239.

De Kock, C., et al. (2017). Probleemgebruik en sociaal herstelkapitaal bij personen met een migratieachtergrond. Naar een herstelondersteunende verslavingszorg. W.Vanderplasschen and F. Vander Laenen. Leuven / Den Haag, Acco.

Derluyn, I., et al. (2008). Etnisch-culturele minderheden in de verslavingszorg. Les minorités ethnico-culturelles et le traitement des problèmes de drogues. Gent, Academia Press.

Derluyn, I., et al. (2011). Naar een interculturele gezondheidszorg: Aanbevelingen van de ETHEALTH-groep voor een gelijkwaardige gezondheid en gezondheidszorg voor migrantenen etnische minderheden. Brussel, FOD Volksgezondheid, veiligheid van de voedselketen en leefmilieu.

Guerrero, E., et al. (2017). "Advancing theory development: exploring the leadership–climate relationship as a mechanism of the implementation of cultural competence."Implementation Science 12(1): 133.

Krieger, N. (2014). "Discrimination and health inequities." International journal of health services 44(4): 643-710.

Lorant, V., et al. (2008). "Contextual factors and immigrants' health status: double jeopardy." Health Place 14(4): 678-692.

Matthei, C. (2007). Access to health services for people without a residence permit in Belgium. Overcoming barriers: migration, marginalisation and access to health and socialservices. D. Domenig, J. Fountain, E. Schatz and G. Bröring. Amsterdam, Foundation Regenboog AMoc.

Missinne, S. and P. Bracke (2012). "Depressive symptoms among immigrants and ethnic minorities: a population based study in 23 European countries." Social Psychiatry andPsychiatric Epidemiology 47(1): 97-109.

Putnam, R. D. (2007). "E pluribus unum: Diversity and community in the twenty‐first century the 2006 Johan Skytte Prize Lecture." Scandinavian political studies 30(2): 137-174.Ikram,U. Z., et al. (2016). "Perceived ethnic discrimination and depressive symptoms: the buffering effects of ethnic identity, religion and ethnic social network." Social Psychiatry andPsychiatric Epidemiology 51(5): 679-688.

RIZIV (2014). Witboek voor de toegankelijkheid van de gezondheidszorg. Brussels, RIZIV.

Vandeurzen, J. (2015). Visienota: Naar een geïntegreerde en herstelgerichte zorg voor mensen met een verslavingsprobleem. Verslavingszorg’. Brussel.