Driftige dames (en pittige partners)

Kenniscentrum voor Relatieproblematiek

‘De Keerkring’GGZ Drenthe

Gewelddadige vrouwen; de schaduwzijde van VenusZeegse, 13-10-2011

Albert Neeleman & Wout van Bochove

Kleine historie• 1922 Gezinsverpleging Beileroord• 1986 Beileroord start project

“Systeembenadering en opname (voorkomende) strategieën”.

• Systeemgerichte open opname-afdeling: “Laten we de partners van onze

patiënten bij de behandeling betrekken” • September 1991 start “de Keerkring”: een

intensief klinisch groepsprogramma voor paren van 7 weken.

• 2003 start dagklinische programma’s, waaronder 1 groep voor partnergeweld

Waartoe zijn wij op aarde?

• Doel van Keerkring programma’s is:

impasseproblematiek (in de relatie of waar de relatie een rol bij speelt)

- die niet of onvoldoende op te lossen is geweest in eigen kring en eerdere hulpverlening –

een zodanige context te geven dat het de partners wél lukt de impasse te doorbreken.

Relatieproblemen

Individuele behandeling heeft te weinig of te kort effect op individuele klacht

Psychische klachten en/of psychiatrische stoornis

Problemen en klachten staan tussen partners (te veel afstand of te veel conflict)

De Keerkring:

Systemische behandeling in parengroepen vanuit

intergenerationele model

Samen met de echtparen complexe relatiepuzzel

oplossen

Probleemoplossend vermogen van partners en

paar vergroten en klachten leren hanteren

en/of oplossen

Doorbreken van rigide interactiepatronen

Teamattitude: Onvoorwaardelijk accepterend naar persoon en confronterend naar gedrag.

Systematisch gebruik van de behandelomgeving als therapeutisch middel

Betrekken van ouders en kinderen bij onderzoek en behandeling

Groepsleden bieden steun, spiegeling, herkenning en confrontatie

Bewerken van de narratieven van de partners

Groepspsychotherapie

Non-verbale therapieën

Communicatie training

Psychoeducatie en cognitieve therapie

Medicamenteuze behandeling

E.M.D.R.

Sociotherapie

Seksuologie

Het “monster” in de relatie

K

K

OS

OS

Verraden,verlaten

voelen

Achterdochtig,controlerend gedrag, boos op de huid zitten

Teruggetrokken,onafhankelijk

gedrag

Hulpeloos, overweldigd voelen

K = Kwetsbaarheid

OS = Overlevingsstrategie

Impasse (volgens Scheinkman)

Het monster dat “geweld” heet

• Bij relatie-impasse is de verhouding interobjectief geworden in plaats van intersubjectief: de ander wordt beleefd als vijand/dader, in plaats van iemand die mee leeft, in leeft, en betrokken is.

• Frequent kwamen we in de kliniek en in poliklinische contacten tegen dat partnerrelaties gekenmerkt werden door geweld.

• In 2003 start speciale daggroep voor paren met huiselijk geweld

Partners gezamenlijk behandelen bij partner geweld ????

In Nederland doorgaans gescheiden aanpak voor ‘dader’ en ‘slachtoffer’

In 2/3e van Amerikaanse staten is gezamenlijke aanpak zelfs verboden, want:

- Praktisch: Gevaarlijk voor de vrouw. Gesprekken kunnen leiden tot geweld en vergelding.

- Filosofisch: Slachtoffer wordt mede verantwoordelijk gemaakt voor het geweld, terwijl de dader de volledig verantwoordelijk gesteld moet worden.

Eerder slachtofferschap:

- Slachtoffer van (huiselijk) geweld in gezin van herkomst, eerdere relaties of elders- Getuige van geweld tussen ouders en/of broers en zusjes

SES:- Werkeloosheid, werkgerelateerde of financiële stress- Problemen t.a.v. huisvesting

Gezinsomstandigheden:- Zwangerschap of net bevallen zijn- Problemen met opvoeding van de kinderen- Stoornis of ziekte van kinderen- Andere stressoren, negatieve levens-gebeurtenissen of omstandigheden

Sociaal netwerk:- Gebrek aan steun van buren, vrienden, familie, collega’s - Steun voor gebruik van geweld - Isolatie van slachtoffer

HUISELIJK GEWELD

LichamelijkPsychisch

en/of Seksueel

‘Common Couple Violence’of ‘Patriarchaal terrorisme’

Partnerrelatie:-Ontevredenheid met relatie- Conflicten - Negatieve en escalerende communicatie- (Barsten in) collusief relatiepatroon- Onveilige hechting- Overspel en jaloezie- Verlies van controle- Scheve machts verhouding

Model huiselijk geweld

PartnervariabelenGebrekkige sociale vaardigheden

Gebrekkige sociale vaardigheden

Gebrek aan woede controle-algemeen-in bepaalde situaties

Angst voor agressie,bedekte agressie, bv aanklaaggedrag, zorg opwekkend gedrag, uitdagen

Acceptatie van geweld als strategie

Acceptatie van geweld als strategie??

Dominant, controle behoeftig

Submissief ?

Eigenwaarde problematiek

Eigenwaardeproblematiek

Gebrekkig inlevingsvermogen

Gericht op de gevoelens van de ander

Schaamtegevoelig Schaamtegevoelig

Externaliseren verantwoordelijkheid

Internaliseren verantwoordelijkheid

Relatie onzekerheid Relatie onzekerheid

Traditionele man - vrouw opvattingen

Traditionele man – vrouw opvattingen

Emotionele instabiliteit Emotionele instabiliteit

Angstige hechtingsstijl (jaloezie)

Vermijdende hechtingsstijl

Middelenmisbruik Middelenmisbruik ?

Psychopathologie(psychosee, bipolair, persoonlijkheids-stoornis B cluster)

Post traumatisch beeld?Depressie?

Hersenletsel Verwondingen ?

Partnervariabelen

Toch gewelddadige paren samen behandelen (maar onder voorwaarden)

• Filosofisch: relatiebenaderingen staan waarborgen voor veiligheid en verantwoordelijkheid niet in de weg.

• Het ene partnergeweld is het andere niet.

• De ene dader is de andere niet.• De ene relatie is de andere niet.• Praktijk en onderzoek wijzen uit dat

gezamenlijke behandeling kan en soms betere resultaten heeft.

Soorten geweld

Johnson (1995) onderscheidt twee vormen van geweld:

• ‘Patriarchal terrorism’ of ‘intimate terrorism’: een diepgaand patroon van domineren van de partner en controle over de relatie, met geweld en angst-inductie als basis (maar niet persé als enige tactieken).

• ‘Common couple violence’ of ‘situational violence’: geweld in een intieme relatie als resultaat van een escalerend conflict.

Soorten dadersWezenlijke verschillen tussen groepen daders. Holtzworth-

Munroe & Stuart (1994) onderscheiden mannelijke daders in:

• daders die alleen in eigen familie/gezin geweld gebruiken. Dit type daders gebruikt het minste geweld binnen de huiselijke kring en kampt met minder psychopathologie dan de andere twee;

• daders met dysforie of borderlineproblematiek. Zij gebruiken in emotionele nood matig tot ernstig geweld, vooral gericht op de vrouwelijke partner;

• daders die algemeen gewelddadig zijn en/of antisociale of psychopathische persoonlijkheidskenmerken hebben. Zij gebruiken het meeste geweld, zowel binnen de huiselijke kring als daar buiten.

Uit elkaar halen van daders en slachtoffers voor 3e type waarschijnlijk zonder meer aangewezen, maar nadelig voor bijvoorbeeld het eerste type

Soorten relaties• Geweld kan ontstaan door escalatie over en weer, vanwege

frustraties als ervaren onrecht, ‘disrespect’, miskenning of onmacht. De mate waarin de partners bijdragen aan de escalatie hoeft daarbij niet gelijk te zijn.

• Complementaire relatie: éne partner eist de macht op en de ander heeft ondergeschikte positie. Komt deze verhouding onder druk te staan (dominante partij voelt zich bedreigd) machtsuitoefening met diverse vormen van psychisch, fysiek en seksueel geweld. Traditioneel is het de man die de machtspositie opeist, maar bij jonge westerse paren kan dit net zo goed de vrouw zijn.

• Symmetrisch relatiepatroon: een voortdurend gevecht om de macht. Beiden proberen de ander de baas te zijn inzet allerlei vormen van geweld. Beiden proberen de ander te overtreffen, dus de strijd kan snel en heftig escaleren.

Vrouwelijk geweldStereotype: (mannelijke) dader en (vrouwelijk)

slachtoffer klopt vaak niet. Partnergeweld ontstaat meestal bij ruzie. Vrouwen

blijken daarbij minstens even vaak en even ernstige fysieke aanvallen op hun partner te initiëren en uit te voeren als mannen.

Wel grote discrepantie tussen de onderzoeken naar conflicthantering en de forensische onderzoeken, waarin vrouwen vele malen vaker slachtoffer blijken dan mannen, en mannen vele malen vaker dader dan vrouwen.

Mogelijk speelt mee dat mannen geen aangifte doen uit schaamte of dat geweld van vrouwen minder vaak tot fysieke verwonding of diepe angst bij de partner leidt.

Dagklinisch programma

•Groep van 4 (echt)paren

•Behandelingsduur: 12 weken

•Een weekdag van 9.30-15.30u

•Multidisciplinair team•Verbale therapie: opening, psychoeducatie,

werkpuntenbespreking, groeppsychotherapie, afsluiting

•Nonverbale therapie: Psychomotorische therapie, Creatieve therapie (beeldend)

Specifieke bestanddelen

• Intakegesprekken, w.o. gesprek met kinderen, doelen gesprek

• Holding environment• Aanleren time-out procedure• Onderscheid geweld en ruzie• Herkenning in groep• Psychoeducatie• Reflectiebevorderende werkvormen • Intergenerationele benadering• Metaforen

(zie Neeleman & Toering 2010)

Statistieken

•Sinds januari 2003: 21 driftgroepen, ruim 80 paren, 4 paren drop-out

Screenen van casuïstiek: • zeker 10 paren symmetrisch geweld

(gedeeld dader- slachtofferschap)• Zeker 17 paren geweld overwegend van

vrouw naar man:- 4 bipolaire stoornis- 4 antisociale persoonlijkheidsstoornis- 6 borderline persoonlijkheidsstoornis- 2 somatische stoornis (schildklier,

suiker)

Contra-indicaties

• Mensen bij wie het geweld samenhangt met een psychopathische karakterstructuur

• Stellen waarvan één te bang is voor vergelding om eerlijk in therapie te kunnen praten.

• Wapenbezit, geweld buitenshuis, ernstig middelenmisbruik, ADHD met forse impulsdoorbraken, psychotische stoornissen en verstandelijke handicaps, onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal

Succesfactoren

•De partners zijn getuige geweest van elkaars werk

•Er is zowel aan individuele kwesties als ook aan de relatiedynamiek gewerkt

•De groep biedt zeer veel herkenning en dat helpt om schaamte en isolement te doorbreken

•Andere vormen van het omgaan met frustratie en meningsverschil worden aangereikt en geoefend.

Conclusie• Onze bevindingen met gemeenschappelijke

aanpak zijn positief. Ook als de vrouw als de ‘dader’ is aangewezen.

• Heeft te maken met de doelgroep die wij bereiken: geen extreem geweld en geen daders die ook buiten de gezinssituatie geweld gebruiken, maar steeds stellen waarvan beide partners bereid zijn om zich aan een eigen behandeldoel te committeren.

• Wij pleiten voor een aanpak van partnergeweld waarin beide partners betrokken worden als het qua veiligheid mogelijk is.

albert.neeleman@ggzdrenthe.nl

Bedankt voor uw aandacht!