WERKGROEP ARBEIDSVERHOUDINGEN

Input verkiezingsprogramma 2012Arbeidsmarkt/Sociale Zekerheid/Arbeidsverhoudingen

De factor Arbeid verandert, of dat proces nou wordt ontkend of juist bevestigd. Nieuwe mogelijkheden door digitalisering, mondialisering, snellere manieren van vervoer of juist belemmeringen door drukte. Maar ook het gegeven dat jongere ouders in de eerste drukke jaren met kinderen meer tijd aan zorg en opvoeding willen besteden.

Mogelijkheden om werk anders in te richten, bv door meer vanuit huis te werken bieden kansen voor de combinatie van werk en zorg. Echter daardoor moeten we ook kritisch kijken naar de instituties rondom de arbeidsmarkt. De invulling van arbeidsmarktbeleid, sociale zekerheid en arbeidsverhoudingen bepalen tezamen welk economisch model we hanteren. Lange tijd is er uitgegaan van het Rijnlands model. De vraag is of we daaraan vasthouden of dat we willen bewegen naar het Anglicaanse of de andere kant op naar het Scandinavische model.

Arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt is een economische en sociologische benaming voor de interactie tussen vraag naar en aanbod van arbeidskrachten. In het algemeen is er geen daadwerkelijke centrale, gereguleerde marktplaats waarop vragers en aanbieders elkaar fysiek ontmoeten, maar is er sprake van een abstracte markt. Hier zijn uitzonderingen op. Zo zijn er soms plaatselijk door een gemeente of een arbeidsbureau banenmarkten georganiseerd, veelal exclusief gericht op werklozen.

Het schort al geruime tijd aan een bewust gedefinieerd arbeidsmarktbeleid gebaseerd op feiten. Wat is nu daadwerkelijk effectief beleid om de optimale allocatie van vraag en aanbod te realiseren. Nicolette van Gestel, Paul de Beer en Maarten van der Meer hebben in “Het hervormingsmoeras van de verzorgingsstaat” een ontluisterend beeld geschetst van de opeenvolgende institutionele veranderingen vanaf de jaren tachtig. Leidend was meestal een compromisscenario dat voor geen van de regeringspartijen een ideologische belemmering vormde. Als afleidingsmanoeuvre werd vervolgens het heil gezocht in een nieuw instituut in plaats van het uitzetten en uitvoeren van een inhoudelijke beleidsvisie.

Het is van belang om een visie te ontwikkelen over arbeidsmarktbeleid. Werkzoekenden zouden gemakkelijk toegang moeten hebben tot informatie en onafhankelijk advies moeten kunnen inwinnen. De vacaturemarkt moet zo transparant mogelijk zijn maar enige duiding en begeleiding daarbij is voor de meeste mensen noodzakelijk. Tevens is het van belang dat werkgevers, voornamelijk die uit het Midden- en Kleinbedrijf, zich gemakkelijk kunnen melden met vacatures en dat ook hier publieke dienstverleners in bemiddelen. De kaalslag die hierin vanwege bezuinigingen wordt gepleegd zal invloed hebben op de mate van allocatie. Maw vacatures blijven onvervuld en veel mensen zullen langer langs de kant staan.

WERKGROEP ARBEIDSVERHOUDINGEN

Irmgard Borghouts is in april gepromoveerd op het onderzoek ‘Securing job-to-job transitions in the labour market’. Daarin constateert ze dat het Nederlandse beleid rondom werk-naar-werk trajecten “ad-hoc en incidenteel” is. Er zijn geen structurele initiatieven op het gebied van bemiddeling en begeleiding van werkzoekenden zoals dat in Zweden of Oostenrijk wel gebeurd. De langdurige werkloosheid (langer dan één jaar) is in Nederland tussen 2009 en 2011 fors toegenomen volgens gegevens van het CBS. De bezuinigingen die nu UWV en gemeenten treffen zullen dit aantal zeer waarschijnlijk nog forser doen stijgen. Daar waar het aandeel langdurig werklozen op totale werkloosheid in Nederland circa 25% bedraagt, was dat in Zweden vorig jaar 17,5% aldus Borghouts. Er is dus een aantoonbare relatie tussen bemiddelingsinterventie en duur werkloosheid.

Sociale Zekerheid

Sociale zekerheid is een publiek stelsel dat bedoeld is om inkomen en/of verzorging te garanderen voor natuurlijke personen of gezinnen (of andere samenlevingsvormen) die, tijdelijk of blijvend, niet (langer) in staat worden geacht om zelf in (voldoende) inkomen en/of verzorging te voorzien. Dat geldt bijvoorbeeld bij pensioen, ziekte, arbeidsongeschiktheid, overlijden van naasten of werkloosheid.

Solidariteit en emancipatie zijn voor mij kernbegrippen voor het gedachtengoed van GroenLinks. Dat zou ook moeten gelden voor de grondslag van de sociale zekerheid. Uitkeringen moeten alleen dan een vangnet zijn als er echt geen perspectief op betaald werk meer is, maar dan nog is het van het grootste belang om mensen te betrekken bij de samenleving, middels vrijwilligerswerk of via participatieprojecten. Participeren in de samenleving, wat de meeste mensen ook nastreven, zou integraal onderdeel van het beleid op gebied sociale zaken moeten zijn. “Mensen willen van betekenis zijn” zegt Tof Thissen terecht.

Voor mensen die wel kunnen werken moet de uitkering een springplank zijn naar een nieuwe baan, naar nieuwe kansen. Daar horen dan ook de faciliteiten bij, re-integratie- en scholingsmiddelen, publieke voorlichting en bemiddeling. Zo zouden alle regelingen binnen de verzorgingsstaat moeten worden ingekleurd. Daar zijn geen institutionele wijzigingen voor nodig.

Het GroenLinks-plan voor ‘Een solidair WAO-stelsel’ uit 2002 (door Paul Rosenmöller en Ab Harrewijn) bevat nog steeds heel veel goede elementen om langs het huidige stelsel van sociale zekerheid te leggen. Een illustratief voorbeeld in de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling is de verdiencapaciteit die gekoppeld is aan de mate van arbeidsongeschiktheid. Dat betekent bijvoorbeeld dat een overspannen docent volledig arbeidsongeschikt wordt verklaard en een verkoopster met ernstige (progressieve) reumatische klachten minder dan 35% waardoor ze geheel binnen het regime van de WW valt. Dat soort maatregelen tasten de solidariteit aan.

De duur van de werkloosheidswet is een voortdurend thema in de discussies. Naarmate mensen langer een WW-uitkering hebben wordt de kans op terugkeer naar de arbeidsmarkt kleiner. Echter om dan nu zonder flankerend beleid de discussie toe te spitsen op een kortere uitkeringsduur lost niets op. Het is van belang om eerst te zorgen dat de randvoorwaarden voor werkzekerheid zijn geborgd.

Een geheel nieuwe Wet Werken naar Vermogen zou moeten worden gebouwd, één regeling waarbij de mogelijkheden van mensen wordt bekeken en waarbij mensen nooit geheel worden

WERKGROEP ARBEIDSVERHOUDINGEN

afgeschreven. Als er geen perspectief op betaald werk is zouden mensen niet zomaar aan hun lot en uitkering moeten worden overgelaten. Daarbij zal beschut werk, de sociale werkvoorziening, een belangrijk element blijven.

Re-integratie is een ander belangrijk punt dat Rosenmöller en Harrewijn in hun notitie aanhaalden. In feit is dit in de afgelopen tien jaar alleen maar verslechterd. Aanvankelijk waren de re-integratiemiddelen nog redelijk hoog maar de uitvoering was slecht, nu zijn dankzij de ideologie van de-eigen-verantwoordelijkheid zowel de re-integratie als de publieke bemiddeling geminimaliseerd.

Ook aan het einde van het werkzame leven zou de factor solidariteit een rol moeten spelen. Een manager die op zijn 25e na de Universitaire studie is begonnen met werken zou langer kunnen doorwerken voordat de AOW ingaat dan een bouwvakker die vanaf zijn 18e is begonnen met een leerwerktraject. Een systeem met ruimere differentiatie waar de aard van het beroep en het totaal aan arbeidzame jaren een rol spelen zou aan de basis van de AOW moeten staan. Ook moet het mogelijk zijn om af te bouwen door langzaam in deeltijd te gaan werken.

Arbeidsverhoudingen

Arbeidsverhoudingen zijn de betrekkingen tussen werkgevers en werknemers en in een aantal gevallen ook de overheid. Arbeidsverhoudingen (industrial relations) spelen zich af op het collectieve niveau, terwijl de arbeidsrelatie (employment relations) het individuele niveau betreft.

Het Poldermodel heeft Nederland terecht veel goodwill opgeleverd. Het heeft in de afgelopen dertig jaren ook gezorgd voor een gezond arbeidsklimaat waarin de verhoudingen zelden dusdanig polariseerden zoals in sommige omringende landen soms gebeurde. Het beroemde Akkoord van Wassenaar uit 1982 markeert het begin van het overlegklimaat tussen sociale partners, maar het pensioendebat heeft aangetoond dat het gezag van de sociale partners sterk is geërodeerd. Werkgevers- en werknemersorganisaties vertegenwoordigen nog maar een klein deel van hun achterban. Nieuwe vormen van werkgeverschap, van contractvormen en het gegeven dat individuele burgers niet automatisch lid worden van een collectieve belangenbehartiger hebben de arbeidsverhoudingen veranderd.

Deze constatering betekent echter ook dat er moet worden nagedacht over nieuwe vormen van overleg. Dat kan voor een belangrijk deel binnen bedrijven en organisaties worden geregeld door een grotere invloed van de medezeggenschaps- en ondernemingsraden. Ook zouden deze raden een rol in het CAO-overleg moeten krijgen.

Het Sociaal kapitalistisch manifest, in 2006 door de Stichting Waterland uitgegeven (Paul de Beer e.a.) schetst een nieuwe economische ordening waarin een belangrijke rol voor werknemers als partners is weggelegd. Dat kan in het particuliere bedrijfsleven via aandelenbezit maar voor publieke en andere niet-commerciële organisaties zou een steviger rol voor de medezeggenschap het alternatief zijn.

Het vorige week verschenen rapport van de International Labour Organization (ILO) maakt duidelijk dat het tornen aan rechten van werknemers nauwelijks invloed heeft op de werkgelegenheid. Juist de landen waar de werknemers meer rechten hebben gekregen doen het goed in de banengroei.

WERKGROEP ARBEIDSVERHOUDINGEN

Tevens geeft het rapport aan dat niet alleen bezuinigd moet worden maar ook geïnvesteerd. Alfred Kleinknecht heeft ook regelmatig gewezen op het feit dat innovatie juist afneemt naarmate de zekerheden voor mensen in een arbeidsorganisatie afnemen.

Het plan om de ontslagvergoeding aan te wenden voor snelle re-integratie ipv bijvoorbeeld een camper aan te schaffen past helemaal in de lijn van werkzekerheid en solidariteit. Echter verder tornen aan de ontslagbescherming is in strijd met beweringen in de voorgaande paragraaf.

Er wordt steeds vaker gesproken over lifetime learning, werknemers moeten gedurende hun loopbaan voortdurend worden bijgeschoold. Daar hoort dan wel een raamwerk omheen gebouwd te worden. Mensen zullen steeds minder hun hele leven hetzelfde beroep bij hetzelfde bedrijf uit blijven oefenen. Dat zou moeten betekenen dat men tussendoor ook andere, niet bedrijfs- of beroeps gerelateerde opleidingen kan volgen. Bij scholing zoals die binnen CAO’s wordt afgesproken gaat het meestal om deze laatste categorie. Maar het streven zou moeten zijn naar een optimaal werkende arbeidsmarkt waar mensen ook de gelegenheid krijgen om van beroep te wisselen. Daar moet de overheid in faciliteren, tijdig signaleren waar krapte en overschot ontstaat en tenslotte interveniëren.

Opgesteld door de Werkgroep Arbeidsverhoudingen

Jeannette van Dongen, voorzitterJohn Swelsen, secretaris