Leen Heylen

Do’s en don’ts bij aanpak van eenzaamheid bij thuiswonende

senioren

Inhoud Oud en eenzaam? Een situatieschets Definitie eenzaamheid Sociale en emotionele eenzaamheid

Wat maakt ouderen kwetsbaar voor eenzaamheid?

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen Verwerkingsstijlen Types interventies Do’s and don’ts in de praktijk

Oud en eenzaam? Een situatieschets Oud en eenzaam?

Meerderheid ouderen voelt zich niet eenzaam ‘De’ eenzame oudere bestaat niet Vergrijzing: toenemend aantal en aandeel ouderen: belang

juist begrip problematiek!

Definitie eenzaamheid

De Jong-Gierveld (1984) Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar

gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het gaat hierbij om een verschil tussen gerealiseerde

contacten met andere mensen en de contacten zoals men die voor zichzelf zou wensen.

Deze situatie wordt als des te erger ervaren naarmate de betrokkene zichzelf minder goed in staat acht alsnog bepaalde relaties binnen redelijke termijn te realiseren dan wel verstoorde relaties te verbeteren.

Definitie eenzaamheid Definities eenzaamheid: 3 gemeenschappelijke

elementen 1) Resultaat van tekorten aan sociale relaties 2) Subjectieve ervaring 3) Pijnlijke, onaangename ervaring

Onderscheid types eenzaamheid: sociale en emotionele eenzaamheid

Definitie eenzaamheid Sociale eenzaamheid

Gemis in bredere kring van

sociale relaties

Emotionele eenzaamheid Gemis hechte band

Definitie eenzaamheid Waarom dit onderscheid toepassen?

De risicofactoren voor beide types eenzaamheid

verschillen → aandacht diversiteit onder ouderen

Beide types eenzaamheid vragen om verschillende aanpak Sociale eenzaamheid: verbeteren kwantiteit / kwaliteit bredere

sociale relatiekring Emotionele eenzaamheid: nieuwe / verbeterde hechte

affectieve band

Eenzaamheid in cijfers Eenzaamheidsgevoelens Belgische 65-plussers (2011)

Bron: Koning Boudewijnstichting (2011)

Eenzaamheid in cijfers Sociale en emotionele eenzaamheid

Bron: Koning Boudewijnstichting (2011)

Risicofactoren eenzaamheid Wat zijn de risicofactoren voor sociale en

emotionele eenzaamheid?

Onderscheid directe en indirecte risicofactoren

Directe risicofactoren: kenmerken van sociale relaties die aan de bron liggen van gevoelens van eenzaamheid

Indirecte risicofactoren: achtergrondkenmerken die

een effect hebben op de directe risicofactoren

Risicofactoren eenzaamheid

Sociale relaties

Sociale eenzaamheid

Hechte affectieve

relatie

Emotionele eenzaamheid

Achtergrondkenmerken

Resultaten: directe risicofactoren Sociale eenzaamheid

Kwantiteit en kwaliteit

bredere sociale relatiekring Contactfrequentie Tevredenheid sociale leven

Feitelijke sociale relaties en subjectieve evaluatie sociale relaties

Emotionele eenzaamheid Partnerrelatie &

kwaliteitsvolle relaties met anderen

Feitelijk tekort & subjectieve evaluatie Aan- of afwezigheid partner Partner: kwaliteit van de

partnerrelatie Geen partner: belang van partner

in leven of kwaliteitsvolle relaties met anderen

Resultaten: indirecte risicofactoren Leeftijd Gender Gezondheid De partnerrelatie Kinderen Socio-economische status Aandacht voor samenhang

achtergrondkenmerken: leeftijd en gender

Risicofactoren: indirecte risicofactoren

Sociale eenzaamheid Emotionele eenzaamheid

Leeftijd – geen verschil Mannen hoger risico Slechte gezondheid Bij mannen: slechte

gezondheid partner Verweduwde ouderen

hoog; nooit gehuwde ouderen laag (~ al dan niet kinderloos)

Zwakke socio-economische status: hoog

Leeftijd: hoe ouder, hoe hoger

Vrouwen hoger risico o.w.v. verweduwing, …, maar los daarvan mannen heel kwetsbaar

Slechte gezondheid Bij mannen: slechte

gezondheid partner Verweduwde ouderen en

gescheiden ouderen (ook hertrouwde): hoog

Zwakke socio-economische status: hoog

Risicofactoren: concluderend Eenzaamheid = complex fenomeen

Niet te herleiden tot stereotypen Verschillende “paden” naar eenzaamheid Aandacht voor complexiteit en diversiteit onder

ouderen = aandacht voor ongelijkheid Ook in aanpak van eenzaamheid bij ouderen

‘It is a truism to talk about diversity in later life. A key issue is whether

diversity is also conceptualised as a source of inequalities or simply reflects variations (Arber, 2004)’

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen Van theorie naar praktijk Drie verwerkingsstijlen (Fokkema & Van Tilburg, 2005)

1) Netwerkontwikkeling 2) Standaardverlaging 3) Leren omgaan met eenzaamheid

Bron: Fokkema & Van Tilburg (2006)

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen Van theorie naar praktijk Types van interventie (Fokkema & Van Tilburg, 2005)

1) Algemene voorlichting ~beeldvorming 2) Deskundigheidsbevordering 3) Sociaal-culturele activering 4) Persoonlijke activering 5) Cursussen / therapieën

Onderscheid individuele versus groepsbenadering

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen

Van theorie naar praktijk: do’s and don’ts

1) Netwerkontwikkeling, maar hoe? 2) Deskundigheidsbevordering, ook van vrijwilligers 3) Beeldvorming: vermijden ‘new ageism’

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?

Voorbeelden uit de praktijk: jullie ervaringen? Hoe tewerk gegaan?

Type activiteit? Duur? Welke doelgroep? Ervaringen? Op welke wijze vrijwilligers ingezet?

Drempels? Randvoorwaarden? Positieve ervaringen?

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?

Voorbeelden uit de praktijk

Huisbezoeken bij ouderen “Effie piepen”, “Aandacht voor senioren”, “Spring eens

binnen”, …

Onderzoek Fokkema & Van Tilburg (2005) 10 interventies: maar twee effectief Esc@pe: internet aan huis voor ouderen met chronische

ziekte of handicap Groepsactiviteiten in woonzorgcentra (koffietijd &

gespreksgroepen)

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?

Aandacht voor type eenzaamheid Meer dan ‘meer contacten’ Sociale eenzaamheid: verbetering in kwantiteit of kwaliteit

sociale relaties Emotionele eenzaamheid ~ hechte affectieve relatie

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?

Aandacht voor complexiteit problematiek ‘de’ eenzame oudere bestaat niet, ‘de’ oplossing ook niet Verfijnen doelgroep: op wie richt project zich? Zijn potentiële deelnemers in staat of gemotiveerd om deel

te nemen? Aandacht voor negatieve neveneffecten

Stigma ‘eenzaamheid’: versterken problematiek

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?

Centrale principes Gelijkwaardigheid en wederkerigheid relaties

Vrijwilliger oudere Wat is de rol van vrijwilliger?

Toeleiden tot? Eén-op-één-relatie uitbouwen? Duidelijkheid rol!

o Wat mag oudere verwachten? o Wat mag vrijwilliger verwachten?

Duurzaam karakter Belang van regelmaat en continuïteit in relaties

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen

2) Deskundigheidsbevordering, ook van vrijwilligers Zij vormen de ‘intermediairs’ Cursussen of informatiebijeenkomsten over aanpak van

eenzaamheid bij ouderen

Aanpak van eenzaamheid bij ouderen

3) Tot slot, hoe kijken we naar ouderen?

Van ‘ageism’ naar ‘new ageism’ ‘ageism’ = systematisch stereotyperen en discrimineren

van mensen omwille van hun leeftijd ‘new ageism’ = stereotyperen en discrimineren van

ouderen die afhankelijk zijn niet meer angst om oud te worden, maar angst om oud te

worden met fysieke beperking

Belang van vermijden ‘new ageism’, ook in projecten aanpak van eenzaamheid bij ouderen Belang van algemene beeldvorming die we hanteren:

standaardverlaging

leen.heylen@khk.be

Do’s en don’ts bij aanpak van eenzaamheid bij thuiswonende

senioren