Didactiek voor de onderwijsassistent - Webshop Edu'Actief · 33 Verkeer 34 Gezond, hygiënisch en...
15
Didactiek voor de onderwijsassistent Werken met de leerling, OA4 profi-leren OA Uitgeverij Angerenstein onderdeel van Uitgeverij, training en diensten
Transcript of Didactiek voor de onderwijsassistent - Webshop Edu'Actief · 33 Verkeer 34 Gezond, hygiënisch en...
Didactiek voor de onderwijsassistentWerken met de leerling, OA4
prof i- leren OAUitgeverij Angerenstein
onderdeel vanUitgeverij, training en diensten
angBWdidactiek0313.indb 1 18-07-13 09:09
Werken met de leerling2
Titel: Didactiek voor de onderwijsassistent
Werken met de leerling, OA4
isbn: 978-90-85242-02-4, derde herziene druk
Uitgever: Uitgeverij Angerenstein
Postbus 2056
6802 CB Arnhem
© uitgeverij Angerenstein 2013
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door
middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any
form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the
publisher.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m
16m Auteursrecht 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor
wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp
(Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een
rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l. vijfde lid, Auteurswet 1912.
De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke
bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen
zich alsnog tot de uitgever wenden.
Colofon
angBWdidactiek0313.indb 2 18-07-13 09:09
Inhoud3
Profi-leren OA is een complete serie leermiddelen voor de competentiegerichte kwalificatie-
structuur Onderwijsassistent, niveau 4.
Profi-leren OA bestaat uit drie basisboeken, een opdrachten- en beoordelingsboek én gratis extra
digitale content-thema’s, een zoekmachine en diagnostische kennistoetsen.
Drie basisboeken
Dit boek is één van de drie basisboeken voor de nieuwe opleiding Onderwijsassistent niveau 4.
De inhoud van deze drie boeken is gebaseerd op de werkprocessen uit het competentiegerichte
kwalificatiedossier Onderwijsassistent, niveau 4.
De drie basisboeken zijn:
• Didactiekvoordeonderwijsassistent;
• Pedagogiekvoordeonderwijsassistent;
• Communicatieenorganisatievoordeonderwijsassistent.
Ieder boek bevat die thema’s die de onderwijsassistent-in-opleiding gedurende zijn/haar opleiding
veelvuldig moet raadplegen als achtergrondinformatie bij het werken aan bijvoorbeeld:
• opdrachten;
• taken;
• beroepsproducten;
• prestaties.
Inleiding
Inleiding
angBWdidactiek0313.indb 3 18-07-13 09:09
Werken met de leerling4
Didactiek theorie1 Basisontwikkeling2 Didactische Analyse3 Doelstellingen4 Beginsituatie5 Didactische werkvormen, leerstof en
leeractiviteiten6 Specifieke didactische werkvormen7 Directe Instructie8 Leermiddelen per leergebied9 Leermiddelen ontwikkelen10 De computer als leermiddel11 De instructietafel12 Aanpak wijzigen 13 Evaluatie14 Leergesprekken en kringgesprekken15 Zelfstandig werken16 Samenwerken17 Planmatig werken
Kleuterdidactiek18 Methodisch activiteiten ontwikkelen19 Kleuteractiviteiten20 Tussendoelen beginnende geletterdheid21 Tussendoelen beginnende gecijferdheid22 Registratie van activiteiten en resultaten
Rekenen/wiskunde23 Tellen en rekenen tot 2024 Tellen en rekenen tot 10025 Tellen en rekenen met grotere getallen
Taal26 Aanvankelijk en voortgezet lezen27 Tussendoelen gevorderde geletterdheid28 Voorlezen en vertellen29 Spelling30 NT2 en intercultureel taalonderwijs
Schrijven31 Methodisch schrijven
Mens en samenleving32 Burgerschap33 Verkeer34 Gezond, hygiënisch en redzaam gedrag35 Natuur en techniek36 Ruimte37 Tijd
Kunstzinnige oriëntatie 38 Beeldend werken39 Muziek40 Spel en bewegen
Evenementen41 Spelletjesmiddag42 Knutselmiddag43 Straatspeeldag44 Sinterklaas45 Kerstviering46 Paasontbijt47 Interculturele feesten48 Excursies
De thema’s van ‘Didactiek voor de onderwijsassistent’
‘Didactiek voor de onderwijsassistent’ bevat de volgende 48 thema’s:
Aanvullende thema’s staan als digitale content – thema’s (dc-thema’s) op www.profi-leren.nl.
angBWdidactiek0313.indb 4 18-07-13 09:09
Inhoud5
De formule van de thema’s
De drie basisboeken kennen de volgende formule:
Theorie met voorbeelden
De theorie is naslag die relevant is voor de onderwijsassistenten in het (speciaal) basisonderwijs,
(speciaal) voortgezet onderwijs en BVE. De theorie wordt verlevendigd met voorbeelden uit deze
onderwijssoorten. Aanvullende thema’s staan als digitale content – thema’s (dc-thema’s) op www.
profi-leren.nl.
Mini-samenvattingen
De theorie is opgehangen aan mini-samenvattingen. Deze mini-samenvattingen zijn voor de
school als PowerPointpresentatie verkrijgbaar.
Tips voor de praktijk
Vrijwel ieder thema wordt afgesloten met praktijktips: handvatten voor de onderwijsassistent-in-
opleiding voor BPV en/of werk.
Profi-leren OA
Op www.profi-leren.nl vindt de onderwijsassistent-in-opleiding, gratis:
• extradigitalecontent(ditzijndc-thema’s),metonderwerpendieminderfrequent
geraadpleegdhoeventeworden,ofthema’swaarvandeinhoudtesnelverandert;
• diagnostischekennistoetsenbijiederthemauitdedriebasisboeken,waardoorervoorde
schooleendatabankmetmeerkeuzevragenbeschikbaarisvanzo’n2000vragen;
• eenzoekmachinedieverwijstnaarthema’suitdeboekenen/ofdirecttoeganggeefttot
thema’sdiedirectgedownloadkunnenworden;
• verwerkingsopdrachtenbijiederthemauithetboek.
Verwijzingen
In de boeken wordt verwezen naar thema’s binnen de drie basisboeken. Niet naar DC-thema’s
op www.profi-leren.nl omdat de thema’s daar wisselend zijn. In alle gevallen kan de lezer via de
zoekmachine op www.profi-leren.nl of via de trefwoordenlijsten, achterin de boeken, vinden wat
waar staat.
Inleiding
angBWdidactiek0313.indb 5 18-07-13 09:09
Werken met de leerling6
Competentiegericht Opdrachten- en Beoordelingsmagazijn (COBM)
Naast de drie basisboeken is er een Competentiegericht Opdrachten- en Beoordelingsmagazijn
(COBM) beschikbaar. Dit magazijn bevat opdrachten met (competentiegerichte)
beoordelingsprotocollen voor het portfolio. Het magazine is digitaal verkrijgbaar met een licentie.
Trefwoorden
De woorden in kleur in de tekst verwijzen naar de trefwoordenlijst aan het einde van het boek.
Overigens zijn deze trefwoorden ook opgenomen in de zoekmachine op www.profi-leren.nl.
Foto’s
De foto’s in dit boek zijn onder andere gemaakt op de volgende scholen:
• DeBoomhutteArnhem
• JozefSartoschoolteArnhem
• LiemerscollegeteZevenaar
• DePasvormteArnhem
• VrijeschoolteZutphen
• GeldersMozaïekteArnhem
Terminologie
Nu de onderwijsassistent niet meer alleen in het (speciaal) primair onderwijs werkt, wordt de
terminologie er niet eenvoudiger op. We kozen voor het begrip ‘leerling’ als overkoepelende term
voor onderwijsdeelnemers. Dus we gebruiken ‘leerlingen’, of dat nu een kleuter is, een vmbo-
leerling of een volwassen bbl-leerling in het mbo.
Bij deze derde herziene druk
In deze derde herziene druk zijn verbeteringen aangebracht op basis van evaluaties bij gebruikers.
Veel plezier en succes met dit boek.
angBWdidactiek0313.indb 6 18-07-13 09:09
Inhoud7
Thema 1 Basisontwikkeling
1.1 Inleiding ....................................................................................15
1.2 De onveranderlijke basis ...........................................................17
1.3 De ontwikkeling op langere termijn ..........................................19
1.4 De ontwikkeling op kortere termijn ..........................................21
1.5 De schillen van een cirkel ..........................................................22
1.6 De kernactiviteiten ....................................................................24
1.7 Tips voor de praktijk ..................................................................25
Thema 2 Didactische analyse
2.1 Inleiding ....................................................................................15
2.2 Componenten Didactische Analyse ...........................................30
2.2.1 Vragen .........................................................................30
2.2.2 Antwoorden ................................................................31
2.3 De fasen van een les ..................................................................34
2.3.1 Inleiding ......................................................................34
2.3.2 Instructie .....................................................................35
2.3.3 Verwerking ..................................................................36
2.4 Persoonlijke leerdoelen .............................................................37
2.5 Lesformulier Didactische Analyse ..............................................38
2.5.1 Schema lesvoorbereiding DA .......................................38
2.5.2 Evaluatieformulier .......................................................39
2.6 Tips voor de praktijk ..................................................................43
Thema 3 Doelstelling
3.1 Inleiding ....................................................................................45
3.2 Wat zijn doelen? ........................................................................46
3.3 Drie componenten van doelen ..................................................47
3.4 Doelen op twee niveaus ............................................................48
3.5 Doelen en eisen bij taal .............................................................49
3.6 Doelen en eisen bij rekenen ......................................................51
3.7 Tips voor de praktijk ..................................................................53
Thema 4 Beginsituatie
4.1 Inleiding ....................................................................................57
4.2 Veranderlijke factoren die bijdragen aan de beginsituatie ........58
4.2.1 Het tijdstip van de dag ...............................................58
4.2.2 Het weer .....................................................................58
4.2.3 De fysieke gesteldheid van de leerling .......................59
4.2.4 Actuele gebeurtenissen ..............................................60
4.2.5 Groepssamenstelling ...................................................60
4.2.6 Visie van de school ......................................................61
4.2.7 Leerstijl van de leerling .............................................61
4.2.8 Informatie van de leraar ..............................................61
4.3 Onveranderlijke factor: de instructiebehoefte van de leerling ...62
4.4 Evaluatie en de beginsituatie ...................................................63
4.5 Tips voor de praktijk ..................................................................64
Thema 5 Didactische werkvormen, leerstof en leeractiviteiten
5.1 Inleiding ....................................................................................67
5.2 De leerstof als uitgangspunt .....................................................68
5.3 De verschillende didactische werkvormen ................................69
5.3.1 De instructievorm ........................................................70
5.3.2 De interactievorm ........................................................75
5.3.3 De opdrachtvorm .........................................................75
5.3.4 De samenwerkingsvorm ..............................................76
5.3.5 De spelvorm ................................................................76
5.4 Instructiefase in de verschillende groepen ................................83
5.4.1 Instructiefase bij groep 3 en 4 .....................................83
5.4.2 Instructiefase bij groep 5 en 6 .....................................85
5.4.3 Instructiefase bij groep 7 en 8 en ouder .......................87
5.5 Leeractiviteiten kiezen ..............................................................88
5.6 Tips voor de praktijk ..................................................................90
Thema 6 Specifieke didactische werkvormen
6.1 Inleiding ....................................................................................95
6.2 Levensechte situaties ................................................................97
6.3 Onderwijskundige bedoelingen ................................................98
6.3.1 Leerlingen bepalen hun eigen leerstof en
leeractiviteiten ..........................................................100
6.3.2 Samenhang met Tussendoelen beginnende en
gevorderde geletterdheid ..........................................101
6.4 Hoe bepaal je het onderwerp voor een project? .....................102
6.4.1 Het team kiest een onderwerp ..................................102
6.4.2 Leerlingen kiezen het onderwerp bewust .................104
6.4.3 Leerlingen bepalen het onderwerp onbewust ...........106
6.5 Taken van een onderwijsassistent tijdens projecten ................106
6.6 Specifieke vorm van projecten: Verhalend Ontwerp ................108
6.7 Werken in ateliers ...................................................................109
6.8 Tips voor de praktijk ................................................................110
Inhoud
angBWdidactiek0313.indb 7 18-07-13 09:09
Werken met de leerling8
Thema 7 Directe Instructie
7.1 Inleiding ..................................................................................115
7.2 De fasen van een les volgens het model Directe Instructie ......116
7.2.1 Stof van de vorige les ophalen ...................................117
7.2.2 Het doel van deze les duidelijk maken .......................118
7.2.3 Samen een strategie uitproberen .............................119
7.2.4 Oefenen met de beste strategie ................................120
7.2.5 Zelfstandig werken ....................................................121
7.2.6 Bespreken wat je doet ...............................................121
7.3 Het belang van interactief onderwijs ......................................123
7.3.1 Het ontwikkelen van een procesbewustzijn ...............123
7.3.2 Actief vorm geven aan je eigen leerproces .................124
7.4 Valkuilen bij interactief onderwijs ...........................................126
7.4.1 Uitlopende lessen ......................................................126
7.4.2 Becijfering .................................................................126
7.4.3 Gezinsculturen ...........................................................127
7.5 Vaardigheden bij interactief onderwijs ...................................128
7.5.1 Je aanpak vertellen ...................................................128
7.5.2 Actief luisteren .........................................................129
7.5.3 Focussen op medeleerlingen .....................................129
7.5.4 Samenwerken ...........................................................129
7.5.5 Zelfstandig werken ...................................................129
7.5.6 Verantwoordelijkheid nemen ....................................130
7.6 Coöperatief leren ....................................................................130
7.7 Tips voor de praktijk ................................................................132
Thema 8 Leermiddelen per leergebied
8.1 Inleiding ..................................................................................135
8.2 Leermiddelen lezen .................................................................136
8.2.1 Letterdoos .................................................................136
8.2.2 Wandplaten ...............................................................136
8.2.3 Reuzenleesboek.........................................................137
8.2.4 Letterlijn ....................................................................137
8.2.5 Speelleesset ..............................................................137
8.2.6 Samenleesboekjes .....................................................137
8.2.7 Leesboekjes, leesliedjes en werkboekjes ...................137
8.2.8 Software ....................................................................137
8.3 Leermiddelen rekenen ............................................................138
8.3.1 MAB-materiaal ..........................................................138
8.3.2 Cuisenairestaafjes ......................................................139
8.3.3 Honderdveld ..............................................................139
8.3.4 Kralensnoer ...............................................................140
8.3.5 Rekenrek ...................................................................140
8.3.6 Abacus .......................................................................141
8.3.7 Software ....................................................................141
8.4 Leermiddelen schrijven ...........................................................142
8.5 Leermiddelen spelling .............................................................143
8.6 Een bijzonder leermiddel: het documentatiecentrum .............144
8.7 Leermiddelen in het speciaal onderwijs ..................................146
8.8 Leermiddelen in het vmbo ......................................................147
8.9 Schooltv ..................................................................................147
8.10 Smartboard .............................................................................148
8.11 Tips voor de praktijk ................................................................149
Thema 9 Leermiddelen ontwikkelen
9.1 Inleiding .................................................................................155
9.2 Planmatig leermiddelen ontwikkelen .....................................156
9.2.1 Noodzaak vaststellen .................................................156
9.2.2 Brainstormen en keuze bepalen ................................157
9.2.3 Materiaal bepalen .....................................................157
9.2.4 Selectie leerstof .........................................................157
9.2.5 Uitvoering .................................................................158
9.2.6 Toepassing .................................................................158
9.3 Leermiddelen aanpassen aan specifieke situaties ...................159
9.3.1 Aanpassingen voor blinden of slechtzienden .............159
9.3.2 Aanpassingen voor motorisch zwakke leerlingen ......160
9.4 Leermiddelen als extra oefenstof ............................................160
9.5 Zelf doelen bedenken bij bestaande leermiddelen ..................161
9.5.1 Convergente opdrachten ...........................................162
9.5.2 Divergente opdrachten ..............................................162
9.5.3 Inzet bij methode ......................................................163
9.5.4 Breed inzetbare leermiddelen ...................................163
9.6 Leermiddelen die zelfstandig werken en
samenwerken bevorderen .......................................................164
9.7 Tips voor de praktijk ................................................................165
Thema 10 De computer als leermiddel
10.1 Inleiding .................................................................................169
10.2 Zelfstandig werken .................................................................170
10.3 Leerprocessen .........................................................................171
10.4 Leren met de computer ..........................................................172
10.5 De computer als informatiebron..............................................173
10.6 Tips voor de praktijk ................................................................174
Thema 11 De instructietafel
11.1 Inleiding .................................................................................179
11.2 Leerlingkenmerken .................................................................180
11.3 Nogmaals uitleggen ................................................................180
11.4 Gericht vragen stellen .............................................................181
11.5 Een stapje terug doen .............................................................182
angBWdidactiek0313.indb 8 18-07-13 09:09
Inhoud9
Thema 12 aanpak wijzigen
12.1 Inleiding .................................................................................183
12.2 Een activiteit afbreken ............................................................184
12.3 Een opdracht tot de helft terugbrengen ..................................184
12.4 Een opdracht aanpassen..........................................................184
12.5 Een opdracht samen maken ....................................................184
12.6 Tips voor de praktijk ................................................................186
Thema 13 Evaluatie
13.1 Inleiding ..................................................................................189
13.2 Wat is evalueren en wat evalueer je?.......................................190
13.3 Waarom evalueer je? ...............................................................192
13.4 Evaluatievormen en evaluatiemethoden .................................193
13.4.1 Productgerichte evaluatie..........................................193
13.4.2 Procesgerichte evaluatie ............................................193
13.5 Cyclisch proces .........................................................................196
13.6 Tips voor de praktijk ................................................................198
Thema 14 Leergesprekken en kringgesprekken
14.1 Inleiding ..................................................................................199
14.2 Brainstormgesprekken ............................................................200
14.3 Probleemoplossende discussie ...............................................200
14.4 Carrouseldiscussie ..................................................................202
14.5 Gevalsmethode .......................................................................203
14.6 Kringgesprekken ....................................................................203
14.6.1 De kring bij de kleuters en het jongere schoolkind ....204
14.6.2 De kring bij het oudere schoolkind ............................204
14.6.3 De koektrommelmethode .........................................205
14.6.4 De kleine kring ..........................................................206
14.7 Tips voor zinnige kringgesprekken ..........................................207
14.8 Tips voor de praktijk ................................................................208
Thema 15 Zelfstandig werken
15.1 Inleiding ..................................................................................211
15.2 Wat is zelfstandig werken? ......................................................212
15.2.1 Het belang van zelfstandig werken ...........................212
15.2.2 Voorwaarden voor zelfstandig werken ......................214
15.3 Zelfstandigheid stimuleren .....................................................217
15.4 Didactische werkvormen .........................................................220
15.5 De organisatie van zelfstandig werken ....................................221
15.5.1 Geschiktheid en helderheid van de opdracht .............221
15.5.2 Duidelijke klassenregels en routines ..........................222
15.5.3 Afspraken over ruimte en tijd ....................................223
15.5.4 Bereikbaarheid van het materiaal .............................224
15.5.5 Houdingsvaardigheden van de leerlingen .................225
15.5.6 Beloning en feedback ................................................227
15.5.7 Werken met taakkaarten ...........................................228
15.5.8 Extra instructie voor de achterblijvers ........................231
15.5.9 Antwoordkaarten ......................................................232
15.6 Het GIP-model .........................................................................233
15.7 Tips voor de praktijk ................................................................234
Thema 16 Samenwerken
16.1 Inleiding ..................................................................................239
16.2 Het belang van samenwerken .................................................240
16.2.1 Sociale vaardigheden ................................................240
16.2.2 Samen kun je meer dan alleen ..................................241
16.3 Voorwaarden voor samenwerking ...........................................242
16.3.1 Sociaal inzicht............................................................242
16.3.2 Kunnen delen ............................................................243
16.3.3 Kunnen luisteren naar argumenten ...........................243
16.3.4 Kunnen wachten .......................................................243
16.4 Ontwikkelen van sociale vaardigheden ...................................244
16.4.1 Vierjarigen .................................................................245
16.4.2 Vijf- en zesjarigen ......................................................245
16.4.3 Zeven- en achtjarigen ................................................246
16.4.4 Leerlingen van het voortgezet onderwijs ..................246
16.4.5 Volwassenen .............................................................247
16.5 Werkvormen die samenwerking stimuleren ............................248
16.5.1 Groepswerk ...............................................................248
16.5.2 Spelvormen ...............................................................250
16.6 Afspraken bij samenwerken ....................................................253
16.7 Tips voor de praktijk ................................................................255
Thema 17 Planmatig werken
17.1 Inleiding ..................................................................................257
17.2 Individuele verschillen ............................................................258
17.2.1 Startgedrag ...............................................................258
17.2.2 Kwaliteitsverschillen ..................................................259
17.3 Wat is planmatig werken? .......................................................260
17.4 Planmatig differentiëren .........................................................263
17.4.1 Redenen om te differentiëren ....................................263
17.4.2 Wijzen van differentiëren ..........................................264
17.5 De berenaanpak ......................................................................266
17.5.1 Wat ga ik doen? .........................................................266
17.5.2 Hoe ga ik het doen? ...................................................267
17.5.3 De uitvoering .............................................................267
17.5.4 Terugblik ...................................................................267
17.6 Tips voor de praktijk ................................................................269
angBWdidactiek0313.indb 9 18-07-13 09:09
Werken met de leerling10
Thema 18 Methodisch activiteiten ontwikkelen
18.1 Inleiding ..................................................................................273
18.2 Fase 1: voorbereiding ..............................................................274
18.3 Fase 2: uitvoering ....................................................................274
18.4 Fase 3: evaluatie ......................................................................274
18.5 Tips voor de praktijk ................................................................276
Thema 19 Kleuteractiviteiten
19.1 Inleiding ..................................................................................281
19.2 Beeldend werken ....................................................................282
19.3 Spelactiviteiten .......................................................................284
19.3.1 Rollenspel/drama ......................................................284
19.3.2 Spelletjes ...................................................................285
19.4 Muziek ....................................................................................286
19.4.1 Niet alle klanken zijn muziek .....................................286
19.4.2 Kinderliedjes hebben een ritmische opbouw
en herhaling ..............................................................286
19.4.3 Kinderliedjes nodigen uit tot bewegen ......................287
19.4.4 Kinderen maken zelf liedjes .......................................288
19.4.5 In lagere groepen zijn muziekinstrumenten aanwezig ....
288
19.4.6 Kleuters hebben nog een kleiner stembereik .............289
19.5 Bewegingsactiviteiten ............................................................290
19.5.1 Activiteiten sluiten aan bij natuurlijke beweging ......290
19.5.2 Activiteiten sluiten aan bij een thema .......................290
19.5.3 Circuit is een handige organisatievorm ......................290
19.5.4 Spelletjes leiden tot beweging ..................................291
19.6 Voorlezen ................................................................................292
19.6.1 Langere pauzes.............................................................292
19.6.2 Sterkere intonatie .........................................................292
19.6.3 Ondersteboven lezen ....................................................293
19.7 ‘Schrijven’ ................................................................................294
19.8 Tips voor de praktijk ................................................................296
Thema 20 Tussendoelen beginnende geletterdheid
20.1 Inleiding ..................................................................................303
20.2 Boekoriëntatie.........................................................................304
20.3 Verhaalbegrip .........................................................................304
20.4 Functies van geschreven taal ...................................................304
20.5 Relatie gesproken en geschreven taal .....................................305
20.6 Taalbewustzijn ........................................................................306
20.7 Alfabetisch principe ................................................................307
20.8 Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’...............................................307
20.9 Aanvankelijk technisch lezen en schrijven ...............................307
20.10 Voortgezet technisch lezen en schrijven ..................................307
20.11 Begrijpend lezen en schrijven ..................................................308
20.12 Terugkijkend op de tussendoelen ............................................308
20.13 Tips voor de praktijk ................................................................309
Thema 21 Tussendoelen beginnende gecijferdheid
21.1 Inleiding ..................................................................................313
21.2 Telontwikkeling van nul tot vier jaar .......................................314
21.2.1 Eén, twee, drie en veel ...............................................314
21.2.2 De telrij als liedje .......................................................315
21.2.3 Begin van resultatief tellen ........................................315
21.2.4 Denktellen .................................................................316
21.2.5 De telrij als hulpmiddel .............................................316
21.3 Tellen en rekenen in groep 1 en 2 ............................................317
21.3.1 Manieren van tellen...................................................319
21.3.2 Tellen tot 10...............................................................320
21.3.3 Contextgebonden tellen ............................................321
21.3.4 Objectgebonden tellen ..............................................321
21.3.5 Formeel tellen ...........................................................322
21.4 Tips voor de praktijk ................................................................323
Thema 22 Registratie van activiteiten en resultaten
22.1 Inleiding ..................................................................................327
22.2 Specifieke kenmerken .............................................................328
22.3 Valkuilen .................................................................................329
22.4 Doelen van registratie .............................................................330
22.5 Tips voor de praktijk ................................................................331
Thema 23 Tellen en rekenen tot 20
23.1 Inleiding ..................................................................................333
23.2 De getallen tot 20 verkennen .................................................334
23.2.1 De context van de getallen tot 20 ..............................334
23.2.2 De structuur van de getallen tot 20 ...........................335
23.3 Operaties tot 20 ......................................................................338
23.4 Tips voor de praktijk ................................................................340
Thema 24 Tellen en rekenen tot 100
24.1 Inleiding ..................................................................................343
24.2 Leren tellen tot 100 .................................................................344
24.2.1 De getallen uitspreken ..............................................344
24.2.2 De structuur van getallen tot 100 ..............................346
24.2.3 Een context geven aan de getallen ............................348
24.3 Tellend rekenen tot 100 ...........................................................349
24.4 Structurerend rekenen tot 100 ................................................349
24.5 Formeel rekenen tot 100 .........................................................350
24.5.1 Rijgen ........................................................................350
24.5.2 Splitsen .....................................................................351
24.5.3 Combinatie van aanpakken .......................................351
angBWdidactiek0313.indb 10 18-07-13 09:09
Inhoud11
24.6 Het belang van realistisch rekenen ..........................................352
24.7 Het belang van automatiseren en memoriseren......................352
24.8 Vermenigvuldigen...................................................................353
24.8.1 Tellend vermenigvuldigen .........................................354
24.8.2 Structurerend vermenigvuldigen...............................356
24.8.3 Formeel vermenigvuldigen .......................................356
24.9 Delen.......................................................................................357
24.10 Hoe leer je tafels en deelsommen van buiten? ........................357
24.11 Tips voor de praktijk ................................................................358
Thema 25 Tellen en rekenen met grotere getallen
25.1 Inleiding ..................................................................................365
25.2 Vier manieren van rekenen......................................................366
25.3 Kolomsgewijs optellen ............................................................369
25.4 Kolomsgewijs aftrekken ..........................................................370
25.5 Kolomsgewijs delen ................................................................372
25.6 Kolomsgewijs vermenigvuldigen ............................................374
25.7 Tips voor de praktijk ................................................................376
Thema 26 aanvankelijk en voortgezet lezen
26.1 Inleiding ..................................................................................381
26.2 Deelvaardigheden bij lezen .....................................................382
26.2.1 Auditieve en visuele discriminatie .............................382
26.2.2 Auditieve analyse en synthese ...................................383
26.2.3 Visuele analyse en synthese ......................................383
26.2.4 Temporeel ordenen ...................................................383
26.2.5 Spatieel ordenen .......................................................383
26.2.6 Klankpositie bepalen .................................................384
26.2.7 Letterpositie bepalen ................................................384
26.2.8 De klank-tekenkoppeling ..........................................384
26.2.9 Taalvaardigheden ......................................................384
26.3 Aanvankelijk lezen ..................................................................385
26.3.1 Structuurwoorden .....................................................385
26.3.2 Zelf nieuwe woorden maken ....................................386
26.3.3 Automatiseren ...........................................................386
26.3.4 De kernen ..................................................................387
26.4 Voortgezet technisch lezen .....................................................388
26.4.1 Niveaus per leerjaar ..................................................388
26.4.2 Toetsing .....................................................................390
26.4.3 Wat te doen bij een leesachterstand ..........................391
26.5 Studerend en begrijpend lezen ...............................................392
26.5.1 Leesstrategieën ........................................................392
26.5.2 Leesdoelen ................................................................393
26.5.3 Iedereen hanteert ze .................................................393
26.5.4 Gericht stimuleren is nodig .......................................394
26.6 Tips voor de praktijk ................................................................395
Thema 27 Tussendoelen gevorderde geletterdheid
27.1 Inleiding ..................................................................................397
27.2 Lees- en schrijfmotivatie .........................................................398
27.3 Technisch lezen .......................................................................398
27.4 Spelling en interpunctie ..........................................................399
27.5 Begrijpend lezen .....................................................................401
27.6 Strategisch schrijven ...............................................................402
27.7 Informatieverwerking .............................................................404
27.8 Leeswoordenschat ..................................................................405
27.9 Reflectie op geschreven taal ....................................................406
27.10 Tips voor de praktijk ................................................................407
Thema 28 Voorlezen en vertellen
28.1 Inleiding ..................................................................................409
28.2 Interactief voorlezen ...............................................................410
28.2.1 Aansluiten bij de natuurlijke betrokkenheid ..............410
28.2.2 Aansluiten bij de natuurlijke manier van lezen ..........410
28.3 Prentenboeken ........................................................................411
28.4 Voorleesboeken .......................................................................412
28.5 Luisterboeken .........................................................................412
28.6 Vertellen .................................................................................412
28.7 Tips voor de praktijk ................................................................414
Thema 29 Spelling
29.1 Inleiding ..................................................................................419
29.2 Aanvankelijk spellen ...............................................................420
29.2.1 Klankzuivere woorden ...............................................421
29.2.2 Samenstellingen .......................................................422
29.3 Voortgezet spellen ..................................................................422
29.3.1 Opbouw van een mentaal lexicon..............................423
29.3.2 Opbouw van een woordbeeld ....................................423
29.3.3 Toepassen spellingregels ...........................................424
29.3.4 Analogieredeneringen gebruiken ..............................426
29.3.5 Hanteren spellingstrategieën ....................................427
29.4 Tips voor de praktijk ................................................................428
Thema 30 NT2 en intercultureel taalonderwijs
30.1 Inleiding ..................................................................................429
30.2 Van OETC naar OALT naar intercultureel ...................................430
30.3 Problemen voor NT2-leerlingen bij het leren ..........................431
30.3.1 Geringe woordenschat...............................................431
30.3.2 De context is cultureel bepaald ..................................432
30.3.3 Taalvaardigheid is gebonden aan de leersituatie .......432
30.4 Nieuw taalbeleid .....................................................................433
30.4.1 Algemene kenmerken intercultureel taalonderwijs ...433
30.4.2 Methodes, methodieken en materialen voor NT2 ......435
angBWdidactiek0313.indb 11 18-07-13 09:09
Werken met de leerling12
30.4.3 Het proces van taalverwerving van anderstaligen .....438
30.5 Tips voor de praktijk ................................................................442
Thema 31 Methodisch schrijven
31.1 Inleiding ..................................................................................445
31.2 Schrijfdidactiek .......................................................................446
31.2.1 Liniatuur ....................................................................447
31.2.2 De richting .................................................................448
31.2.3 Soorten letters ...........................................................448
31.2.4 De lussen ...................................................................448
31.2.5 Kruisende lijnen.........................................................449
31.2.6 De ontwikkeling van een persoonlijk handschrift ......449
31.3 Evaluatie van het schrijfwerk ...................................................450
31.4 Bordschrift ..............................................................................450
31.4.1 Bordschrift tijdens het aanvankelijk schrijfonderwijs 451
31.4.2 Bordschrift bij gevorderd schrijfonderwijs .................451
31.5 Tips voor de praktijk ................................................................452
Thema 32 Burgerschap
32.1 Inleiding ..................................................................................453
32.2 Consument zijn .......................................................................454
32.3 Milieu ......................................................................................454
32.4 Staatskunde ............................................................................456
32.5 Waarden en normen ...............................................................457
32.6 Tips voor de praktijk ................................................................458
Thema 33 Verkeer
33.1 Inleiding ..................................................................................461
33.2 Verkeersborden .......................................................................462
33.3 Voorrangsregels ......................................................................462
33.4 Verkeersregels voor jonge kinderen.........................................463
33.5 Verkeersregels voor fietsers .....................................................464
33.6 Verkeersles aan jonge kinderen ...............................................464
33.7 Verkeersveiligheid voor kinderen met een
verstandelijke beperking .........................................................465
33.8 Verkeersveiligheid in het voortgezet onderwijs.......................465
33.9 Tips voor de praktijk ................................................................468
Thema 34 Gezond, hygiënisch en redzaam gedrag
34.1 Inleiding ..................................................................................469
34.2 Gezond gedrag .......................................................................470
34.2.1 Voeding .....................................................................470
34.2.2 Genotmiddelen .........................................................471
34.3 Hygiënisch gedrag ...................................................................472
34.4 Redzaam gedrag .....................................................................474
34.5 Tips voor de praktijk ................................................................478
Thema 35 Natuur en techniek
35.1 Inleiding ..................................................................................479
35.2 Planten en dieren ....................................................................480
35.2.1 Soorten planten en dieren in de omgeving................481
35.2.2 De bouw van planten en dieren en mensen ..............482
35.3 Licht en geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme
en temperatuur .......................................................................482
35.4 Aarde en zon, seizoenen, dag en nacht ...................................483
35.5 Weer en klimaat ......................................................................483
35.6 Samenhang tussen werking, vorm en materiaal .....................483
35.7 Technische problemen oplossen ..............................................484
35.8 Leerlijn onderzoekend en ontwerpend leren ...........................484
35.9 Ontdekhoeken .........................................................................486
35.10 Excursies .................................................................................487
35.11 Tips voor de praktijk ................................................................489
Thema 36 Ruimte
36.1 Inleiding ..................................................................................491
36.2 Kennis van de eigen omgeving ...............................................492
36.3 Wonen met water ...................................................................493
36.4 Bevolking en godsdiensten, wonen en natuurverschijnselen ..494
36.5 Kaart en atlas, topografie ........................................................494
36.6 Aardrijkskunde in het vmbo ....................................................495
36.7 Ontdekhoeken .........................................................................496
36.8 Tips voor de praktijk ................................................................498
Thema 37 Tijd
37.1 Inleiding ..................................................................................499
37.2 Tijdsaanduidingen en historische bronnen ..............................500
37.3 Kenmerkende perioden ...........................................................501
37.4 Vijftig vensters: een canon ......................................................511
37.5 Methodes en hun benadering van geschiedenis .....................512
37.6 Geschiedenis in het vmbo .......................................................513
37.7 Geschiedenis is niet saai ..........................................................517
37.7.1 Vertellen ....................................................................517
37.7.2 Tekenen .....................................................................518
37.7.3 Strips .........................................................................518
37.7.4 Kinderboeken ............................................................518
37.7.5 Ontdekhoeken ...........................................................518
37.8 Tips voor de praktijk ................................................................519
Thema 38 Beeldend werken
38.1 Inleiding ..................................................................................521
38.2 Grafisch werken ......................................................................522
38.2.1 Aquarelverf ................................................................522
38.2.2 Plakkaatverf ..............................................................523
angBWdidactiek0313.indb 12 18-07-13 09:09
Inhoud13
38.2.3 Vingerverf .................................................................523
38.2.4 Oost-Indische inkt en sepia........................................523
38.2.5 Olieverf ......................................................................524
38.2.6 Kleurpotlood, pastelkrijt, vetkrijt, stoepkrijt ..............524
38.2.7 Houtskool ..................................................................525
38.2.8 Penselen ....................................................................526
38.2.9 Bordtekenen ..............................................................526
38.3 Vormend werken .....................................................................528
38.3.1 Boetseren ..................................................................528
38.3.2 Werken met papier en karton ....................................533
38.3.3 Werken met hout.......................................................537
38.3.4 Werken met gips en gasbeton ...................................541
38.4 Toegepaste kunsten ................................................................544
38.5 Beeldend werken in het vmbo ................................................544
38.6 Cultuureducatie .......................................................................546
38.6.1 Reflecteren ................................................................546
38.6.2 Kennis over het cultureel erfgoed ..............................548
38.7 Tips voor de praktijk ................................................................549
Thema 39 Muziek
39.1 Inleiding ..................................................................................553
39.2 Muziek beluisteren ..................................................................554
39.3 Muziek maken .........................................................................555
39.4 Tips voor de praktijk ................................................................559
Thema 40 Spel en bewegen
40.1 Inleiding ..................................................................................561
40.2 Dans ........................................................................................562
40.2.1 Dans in het primair onderwijs ...................................562
40.2.2 Dans in het vmbo ......................................................563
40.3 Drama .....................................................................................565
40.3.1 Drama in het primair onderwijs .................................565
40.3.2 Drama in het vmbo ....................................................566
40.4 Spelvormen .............................................................................568
40.5 Functies van spel en bewegen .................................................569
40.6 Tips voor de praktijk ................................................................572
Thema 41 Spelletjesmiddag
41.1 Inleiding ..................................................................................575
41.2 Verschillende doelgroepen ......................................................576
41.3 Doelen van spelletjesmiddagen ..............................................576
41.4 Tips voor de praktijk ................................................................577
Thema 42 Knutselmiddag
42.1 Inleiding ..................................................................................583
42.2 Circuitvorm..............................................................................584
42.3 Differentiëren in tempo ...........................................................584
42.4 Hulpouders .............................................................................584
42.5 Doelen .....................................................................................584
42.6 Tips voor de praktijk ................................................................585
Thema 43 Straatspeeldag
43.1 Inleiding ..................................................................................591
43.2 Tips voor de praktijk ................................................................593
Thema 44 Sinterklaas
44.1 Inleiding ..................................................................................595
44.2 Tips voor de praktijk ................................................................597
Thema 45 Kerstviering
45.1 Inleiding ..................................................................................601
45.2 Tips voor de praktijk ................................................................602
Thema 46 Paasontbijt
46.1 Inleiding ..................................................................................607
46.2 Tips voor de praktijk ................................................................608
Thema 47 Interculturele feesten
47.1 Inleiding ..................................................................................613
47.2 De betekenis van feesten.........................................................614
47.3 Loofhuttenfeest, Suikerfeest en Divali .....................................615
47.3.1 Loofhuttenfeest .........................................................615
47.3.2 Suikerfeest ................................................................615
47.3.3 Divali of lichtjesfeest..................................................616
47.4 Tips voor de praktijk ................................................................618
Thema 48 Excursies
48.1 Inleiding ..................................................................................619
48.2 Excursies en leeractiviteiten ....................................................620
48.3 Excursies voor jonge schoolkinderen .......................................621
48.4 Excursies voor oudere schoolkinderen .....................................622
48.5 Excursies in het voortgezet onderwijs .....................................623
48.6 Verwerking van de opgedane ervaringen ................................624
48.7 Tips voor de praktijk ................................................................625
angBWdidactiek0313.indb 13 18-07-13 09:09
Werken met de leerling14
angBWdidactiek0313.indb 14 18-07-13 09:09
Thema 1 Basisontwikkeling15
1.1 InleidingDit thema gaat over het concept Basisontwikkeling.
Beroepscontext: Als onderwijsassistent kun je op een school werken die vanuit het concept
Basisontwikkeling werkt. Er zijn ook veel scholen die enkele aspecten van Basisontwikkeling
hebben overgenomen. Daarom is het handig, als je het concept kent en begrijpt.
Basisontwikkeling is oorspronkelijk een concept voor onderwijs aan 4- tot 8-jarigen. Het is ontwikkeld om de kloof te dichten die vroeger bestond tussen onderwijs aan kleuters en onderwijs aan het ‘schoolkind’, ofwel de kloof tussen groep 2 en 3. Tegenwoordig wordt het concept ook veel ingezet om jonge kinderen achterstanden in te laten lopen. Het con-cept Basisontwikkeling sluit sterk aan bij het concept Ontwikkelingsgericht onderwijs. In het thema Nieuwe onderwijsconcepten in ‘Communicatie en organisatie voor de onder-wijsassistent’ lees je daar meer over.
De gedachte achter Basisontwikkeling is: de ontwikkeling van kinderen heeft twee kanten:• hetontwikkelingspotentieelvanhetkind;• destimulerendeinvloedvandeomgeving.
Uiteraard verschillen kinderen. Er treden verschillen op in ontwikkelingspotentieel: het ene kind zal zich verder ontwikkelen dan het andere. Er is verschil in ontwikkelingstempo: het ene kind leert bijvoorbeeld in drie maanden vlot lezen, het andere doet er een vol school-jaar over. En er zijn verschillen in de behoefte aan ondersteuning: het ene kind ontwikkelt zich het beste als het veel zelf mag invullen, het andere heeft veel structuur en begeleiding nodig.
Zoals gezegd is Basisontwikkeling in oorsprong bedoeld voor jonge kinderen. Toch gaat Basisontwikkeling niet alleen over jonge kinderen. Basisontwikkeling is namelijk een ma-nier om het onderwijs te ordenen, met als doel leerstofverwerving en persoonlijkheidsont-wikkeling samen te laten gaan. Ofwel: je leert en je ontwikkelt je persoonlijkheid tegelijk. Dat is in het voortgezet onderwijs net zo belangrijk als in het primair onderwijs.
Them
a1Basisontwikkeling
angBWdidactiek0313.indb 15 18-07-13 09:09
