Dichter bij de taal Nederlands leren met liedjes en poëzie

Folkert Kuiken, Universiteit van Amsterdam, INTT f.kuiken@uva.nl NUT-Jubileumconferentie ‘Macht en pracht van taal’ Antwerpen, 5 april 2018

Wat is ‘Dichter bij de taal’?

Een bundel met twintig lessen gebaseerd op een gedicht of lied van een bekende Nederlandse schrijver en/of zanger

Ontwikkeld door studenten van de duale master Nederlands als tweede taal en Meertaligheid (Universiteit van Amsterdam) in het kader van de module Ontwikkeling leermiddelen NT2

2

Liedjes en gedichten als ‘glijmiddel’

Melodie, ritme en intonatie maken het makkelijker om teksten tot ons door te laten dringen

Mooie woorden, zinnen of zelfs hele strofen en coupletten worden daardoor gemakkelijk opgenomen en gememoriseerd

3

Gedichten

Gedichten zetten aan om over woorden na te denken zoals we dat normaliter niet doen

Poëzie als middel bij uitstek om een dieper niveau van taalbewustzijn aan te boren

Gedichten dagen ons intellectueel uit en werpen vragen opwerpen die de mens zich door de eeuwen heen stelt Cf. het Egidiuslied (+ 1400): Egidius waer bestu bleven?

Gedichten inspireren om een eigen betekenis aan de tekst te geven, waarbij er niet één interpretatie de juiste is

De lezer moet zich voortdurend creatieve en kritische vragen stellen om de tekst te doorgronden. Net zoals in het leven zelf

4

Liedjes

Ook in liedjes worden op een suggestieve, creatieve manier vaak meer vragen opgeroepen dan er worden beantwoord Wat voor weer zou het zijn in Den Haag? Ben ik te min? Waarheen leidt de weg die we moeten gaan? Enzovoort

Liedteksten zijn vaak nog toegankelijker dan gedichten en met name jongeren voelen zich er door aangesproken voelen

Ook songteksten zijn vaak voor meerdere uitleg vatbaar zijn en de luisteraar kan er zijn eigen interpretatie aan geven

Op die manier komen taalleerders letterlijk ‘dichter bij de taal’

5

Doelgroep en doelstelling

Niveau A2 - B1

Doel Vergroten van de algehele taalvaardigheid van de leerders

(luisteren, lezen, spreken, schrijven, woordenschat, grammatica) Interculturele uitwisseling

Door algemeen menselijke thema’s als relaties, liefde, generatieverschillen, opvoeding, verdriet, troost, enz.

Aandacht voor ritme, klemtoon, intonatie en melodie Geen volledige leergang, willekeurige volgorde Geschikt als extra, herhalings- of verrijkingsmateriaal

6

Werkwijze

Vaste lesopbouw (afwijken hiervan is mogelijk) Introductie, luisteren, woordenschat, lezen,

grammatica, spreken, schrijven, cultuur

Afwisseling van klassikale, groeps- en individuele opdrachten Thuis voorbereiden of als huiswerk achteraf:

luisteren, woordenschat, lezen, grammatica, schrijven Interactie met medecursisten: spreken en cultuur

7

De liedjes en gedichten 1. JURK! – Dit is het leven Luce van Donkersgoed 2. Jochem Myer – Weduwnaar Frits Los 3. Fluitsma & Van Tijn – 15 miljoen mensen Janneke Vijfvinkel 4. George Groot – In wezen is de mens alleen Anna Ietswaart 5. Veldhuis & Kemper – Te blond Romee van den Bos 6. Kees Spiering – Thuis Marjolein Maljaars 7. Doe maar – Pa Fleur Daemen 8. Linda Vogelesang – Lieve juf Britt de Kroon 9. Nielson – De kleine dingen Josine Burgers 10. Jan Boerstoel – Recht op vrije meningsuiting Marloes Winkel

11. Marco Borsato – Mooi Josine Burgers 12. Drs. P. – Troostvogel Irina Vargas Rivera 13. Guus Meeuwis – Brabant Céline Notermans 14. Annie M.G. Schmidt – De regenworm en zijn moeder Lisanne Plutschouw 15. 3J’s – Watermensen Kyra Hanekamp 16. Toon Hermans – Als de liefde niet bestond Sanne Jansen 17. Herman Finkers – Aladdin Susan Rosink 18. Elka le Mair – De boekenwurm Mikal Grevelink 19. Teske de Schepper – Oesters en champagne Samira van Rhee 20. Klein orkest – Raar is leuk Lisa Duenk

8

Inhoud les 1-10

9

Auteur – Titel Thema Grammatica Cultuur

1. JURK! – Dit is het leven Werkleven en stress

Aanwijzende voornaamwoorden

Werkcultuur

2. Jochem Myer – Weduwnaar

Rouw Inversie Omgaan met verlies

3. Fluitsma & Van Tijn – 15 miljoen mensen

Nederland Tegenwoordige tijd Nederland

4. George Groot – In wezen is de mens alleen

Eenzaamheid Bezittelijke voornaamwoorden

Eenzaamheid

5. Veldhuis & Kemper – Te blond

Uiterlijk Bijvoeglijke naamwoorden

Uiterlijk

6. Kees Spiering – Thuis Thuis Wederkerende werkwoorden

Zich thuis voelen

7. Doe maar – Pa Generatie- verschillen

Gebiedende wijs Generatie-verschillen

8. Linda Vogelesang – Lieve juf

Toekomst en beroepen

Ontkenning Aanspreekvormen

9. Nielson – De kleine dingen Tevredenheid Trappen van vergelijking

Tevreden zijn met wat je hebt

10. Jan Boerstoel – Recht op vrije meningsuiting

Vrijheid (van meningsuiting)

Plaats van het werkwoord in de bijzin

Rechten en vrijheden

Auteur – Titel

Thema

Grammatica

Cultuur

1. JURK! – Dit is het leven

Werkleven en stress

Aanwijzende voornaamwoorden

Werkcultuur

2. Jochem Myer – Weduwnaar

Rouw

Inversie

Omgaan met verlies

3. Fluitsma & Van Tijn – 15 miljoen mensen

Nederland

Tegenwoordige tijd

Nederland

4. George Groot – In wezen is de mens alleen

Eenzaamheid

Bezittelijke voornaamwoorden

Eenzaamheid

5. Veldhuis & Kemper – Te blond

Uiterlijk

Bijvoeglijke naamwoorden

Uiterlijk

6. Kees Spiering – Thuis

Thuis

Wederkerende werkwoorden

Zich thuis voelen

7. Doe maar – Pa

Generatie-

verschillen

Gebiedende wijs

Generatie-verschillen

8. Linda Vogelesang – Lieve juf

Toekomst en beroepen

Ontkenning

Aanspreekvormen

9. Nielson – De kleine dingen

Tevredenheid

Trappen van vergelijking

Tevreden zijn met wat je hebt

10. Jan Boerstoel – Recht op vrije meningsuiting

Vrijheid (van meningsuiting)

Plaats van het werkwoord in de bijzin

Rechten en vrijheden

Inhoud les 11-20

10

Auteur – Titel Thema Grammatica Cultuur

11. Marco Borsato – Mooi Denken over het leven

Vraagzinnen Denken over het leven

12. Drs. P. – Troostvogel

Verdriet en troost Voltooide tijd Geloof en bijgeloof

13. Guus Meeuwis – Brabant

Brabant Voegwoorden Bezienswaardig-heden

14. Annie M.G. Schmidt – De regenworm en zijn moeder

Opvoeding Verleden tijd Opvoeding

15. 3J’s – Watermensen Water Persoonlijke voornaamwoorden

Water

16. Toon Hermans – Als de liefde niet bestond

Liefde Onvoltooid verleden toekomende tijd

Relaties

17. Herman Finkers – Aladdin Wensen en moralen

Modale hulpwerkwoorden

Moralen

18. Elka le Mair – De boekenwurm

Lezen en de bibliotheek

Voorzetsels Leescultuur

19. Teske de Schepper – Oesters en champagne

Relaties Als/dan-constructies Relaties

20. Klein orkest – Raar is leuk Anders zijn Scheidbare werkwoorden

Anders zijn

Auteur – Titel

Thema

Grammatica

Cultuur

11. Marco Borsato – Mooi

Denken over het leven

Vraagzinnen

Denken over het leven

12. Drs. P. – Troostvogel

Verdriet en troost

Voltooide tijd

Geloof en bijgeloof

13. Guus Meeuwis – Brabant

Brabant

Voegwoorden

Bezienswaardig-heden

14. Annie M.G. Schmidt – De regenworm en zijn moeder

Opvoeding

Verleden tijd

Opvoeding

15. 3J’s – Watermensen

Water

Persoonlijke voornaamwoorden

Water

16. Toon Hermans – Als de liefde niet bestond

Liefde

Onvoltooid verleden toekomende tijd

Relaties

17. Herman Finkers – Aladdin

Wensen en moralen

Modale hulpwerkwoorden

Moralen

18. Elka le Mair – De boekenwurm

Lezen en de bibliotheek

Voorzetsels

Leescultuur

19. Teske de Schepper – Oesters en champagne

Relaties

Als/dan-constructies

Relaties

20. Klein orkest – Raar is leuk

Anders zijn

Scheidbare werkwoorden

Anders zijn

JURK! – Dit is het leven

https://www.youtube.com/watch?v=Cob4GrI82K0

https://www.youtube.com/watch?v=p3M8EQXzQro

https://www.youtube.com/watch?v=53dJG2DyFXg

11

https://www.youtube.com/watch?v=53dJG2DyFXghttps://www.youtube.com/watch?v=53dJG2DyFXghttps://www.youtube.com/watch?v=53dJG2DyFXghttps://www.youtube.com/watch?v=53dJG2DyFXghttps://www.youtube.com/watch?v=53dJG2DyFXg

Tekst ‘Dit is het leven’

De laatste dag De laatste loodjes voor de zomer begint En dan het paradijs Eén dag nog knikken naar de baas Een dag nog zitten in de banken op school En dan begint de reis

Dit is de lucht Dit is de vlucht Dit is het zweven Dit is de dag Dit is de tijd Dit is het leven

Hoe ‘k verlang Naar de zon, de zee, het hemelsblauw Maar het meeste nog naar jou Ik wil met jou de wereld in Weg van de stress, van de agenda, de tijd Naar de onbevangenheid

Dit is de lucht Dit is de vlucht Dit is het zweven Dit is de dag Dit is de tijd Dit is het leven

12

Tekst ‘Dit is het leven’

De laatste dag De laatste loodjes voor de zomer begint En dan het paradijs Eén dag nog knikken naar de baas Een dag nog zitten in de banken op school En dan begint de reis

Dit is de lucht Dit is de vlucht Dit is het zweven Dit is de dag Dit is de tijd Dit is het leven

Hoe ‘k verlang Naar de zon, de zee, het hemelsblauw Maar het meeste nog naar jou Ik wil met jou de wereld in Weg van de stress, van de agenda, de tijd Naar de onbevangenheid

Dit is de lucht Dit is de vlucht Dit is het zweven Dit is de dag Dit is de tijd Dit is het leven

13

Introductie

Bedenk op basis van de titel waar het lied over gaat (individueel, twee- of drietallen)

Vergelijk je ideeën met andere cursisten

Beluister het lied

Komen de verwachtingen overeen met de inhoud van het lied?

14

Luister naar het lied. Geef aan welke woorden in het lied voorkomen

o Bootjes o Loodjes o Baas o Chef o Reis o Vakantie o Lucht o Vlucht

o Zucht o Leven o Streven o Zweven o Curaçao o Hemelsblauw o Les o Stress

15

Wat betekenen de woorden? Koppel de juiste letter aan het juiste woord 1. de laatste loodjes 2. het paradijs 3. knikken 4. de vlucht 5. zweven 6. verlangen naar 7. de agenda 8. de onbevangenheid

a. een boekje waarin je je afspraken opschrijft b. het laatste gedeelte c. je hoofd buigen, bijvoorbeeld om te groeten

of om ‘ja’ te zeggen d. niet van tevoren weten wat er gaat gebeuren

en daardoor heel open zijn = naïef e. een ideale plaats waar het mooi en rustig is =

het eldorado f. iemand heel graag willen zien; iets heel

graag willen g. de keer dat je in een vliegtuig vliegt h. zonder ergens op te steunen in de lucht

blijven hangen

16

Woordenschat – Rebus: Wat staat hier?

17

(Begrijpend) lezen

1. Wat is het centrale thema van dit lied? 2. Bedenk een andere titel voor ‘Dit is het leven’. 3. Waar of niet waar? a. De hoofdpersoon in het lied verlangt het meest naar vakantie. waar/niet waar b. De hoofdpersoon in het lied kijkt uit naar de laatste dag. waar/niet waar c. De hoofdpersoon in het lied wil weg van de stress. waar/niet waar

4. Wat bedoelt de hoofdpersoon in het lied met de uitspraak ‘Ik wil met jou de wereld in’? 5. Wat is de relatie tussen alinea 2 en 3? a. alinea 3 is een voorbeeld van alinea 2 b. alinea 3 geeft een toelichting op alinea 2 c. alinea 3 geeft een samenvatting van alinea 2 d. alinea 3 is de oorzaak van alinea 2

18

Grammatica Aanwijzende voornaamwoorden Voorbeelden uit de tekst

Dit is de lucht, Dit is de dag, Dit is het leven. Uitleg van ‘deze’, ‘die’, ‘dit’ en ‘dat’

Goed of fout?

Dit jas is lekker warm. goed/fout Ik vind die taal mooi. goed/fout

Vul het aanwijzende voornaamwoord in.

Zie je __________ man daar? __________ is mijn vader.

19

Spreken

Laat de cursisten tweetallen vormen. Laat ze aan elkaar vertellen wat ze belangrijk vinden in het leven.

20

Schrijven

Je moet morgen een opdracht voor werk/school inleveren, maar vanwege een te hoge werkdruk lukt het je niet om de opdracht op tijd af te krijgen. Schrijf een excuusbrief aan je docent of werkgever waarin je meer tijd vraagt voor het maken van de opdracht. De brief moet ten minste aan de volgende eisen voldoen: ongeveer 100 woorden; gepaste aanhef; reden schrijven; oorzaak niet afkrijgen van de opdracht; verzoek om de opdracht later in te mogen leveren; schatting nog benodigde tijd; gepaste afsluiting.

21

Cultuur

• Elk land kent een eigen werkcultuur. In Nederland hebben veel mensen last van stress door werk en Japan kent zelfs een woord voor ‘dood door overwerk’: karoshi.

• Laat de cursisten eerst individueel bedenken/opschrijven hoe de werkcultuur er in hun land van herkomst uitziet.

• Laat de cursisten vervolgens groepjes van vier vormen en de antwoorden met elkaar bespreken en vergelijken. Zorg voor heterogene groepjes wat land van herkomst betreft.

• Bespreek de antwoorden ten slotte klassikaal. 22

Kees Spiering – Thuis Alsof je een plek bereikt. Om je heen kijkt en weet dat je thuis bent. Een weiland, vergeten langs duinen en bosrand, iemand buigt tussen jou en een feest - op zoek naar de wijn, een gezicht wordt zijn eerste woorden, wat geschreven werd voor jou door een nooit gevoelde hand. Alsof je dit al kende voor je het zag. Er geweest was voor je er zou komen. Zo thuis

23

Luister naar het gedicht en lees mee. Vul de ontbrekende woorden in. Alsof je een plek (1) __________. Om je heen kijkt en weet dat je thuis bent. Een weiland, vergeten (2) __________ duinen en bosrand, iemand buigt tussen jou en een feest - op zoek naar de wijn, een (3) __________ wordt zijn eerste woorden, wat geschreven werd voor jou door een nooit (4) __________ hand. Alsof je dit al kende voor je het zag. Er (5) __________ was voor je er zou komen. Zo thuis 24

Woordenschat: Welk woord hoort niet in de reeks thuis? Waarom niet? 1. buigen – knikken – krommen – strekken 2. de boulevard – het duin – de kust – het strand 3. omheen – overheen – onderdoor - tijdens 4. de kant – het midden – de rand – de zijde 5. de boerderij – de wei – de weide – het weiland 6. het bier – de cola – de jenever – de wijn

25

(Begrijpend) lezen

1. Wat is het centrale thema van dit gedicht?

2. Wat bedoelt de auteur van het gedicht met de uitspraak ‘Zo thuis’?

a. snel thuis b. op deze manier thuis c. bijna thuis

3. De auteur van het gedicht gebruikt meerdere malen

het woord ‘alsof’. Waarvoor wordt dit woord gebruikt?

26

Grammatica: Wederkerende werk- woorden. Zoek iemand die…

… zich weleens

ergens op abonneert.

naam: _________

… zich weleens bemoeit met

iemand anders. naam: ________

… zich altijd

netjes gedraagt.

naam: ________

… zich goed kan

inleven in anderen.

naam: ________

… zich tijdens de les weleens misdraagt.

naam: ___________

… zich altijd ontfermt over de

kinderen.

naam: _________

… zich weleens overeet.

naam: ________

… zich weleens

schaamt als hij/zij Nederlands

praat. naam: ________

… zich altijd

uitslooft voor het andere geslacht.

naam: ________

… zich weleens vergist in de datum.

naam: ___________

… zich graag wil verloven.

naam: _________

… zich weleens

verschuilt achter iemand anders.

naam: ________

… zich weleens

verslikt in zijn/haar eigen

speeksel. naam: ________

… zich weleens verspreekt.

naam: ________

… zich altijd

voorneemt om zijn/haar best te

doen tijdens de les. naam: ___________

27

Spreken

Werk samen met een medecursist. Stel elkaar ‘wat-doe-je-als-je…?’-vragen. Verwerk in je antwoord telkens een aantal van de gegeven wederkerende werkwoorden.

Situatie 1: Wat doe je als je ziek bent? Gebruik: zich zorgen maken, zich afmelden, zich ziekmelden Situatie 2: Wat doe je naar het theater gaat? Gebruik: zich amuseren, zich vermaken, zich voornemen Situatie 3: Wat doe je als je je schaamt? Gebruik zich vergissen, zich verspreken, zich uit de voeten maken

28

Schrijven

Je medecursist wil graag iets leren over jouw land van herkomst. Schrijf een persoonlijke brief gericht aan je medecursist waarin je hem/haar vertelt over jouw land van herkomst. De brief moet ten minste aan de volgende eisen voldoen: o ongeveer 100 woorden; o gepaste aanhef; o beschrijving van het land van herkomst; o mening over het land van herkomst; o gepaste afsluiting.

29

Cultuur

• Iedereen voelt zich ergens anders thuis. • Laat de cursisten eerst individueel

bedenken/opschrijven waar zij zich thuis voelen en wat zich thuis voelen voor hen betekent.

• Laat ze vervolgens groepjes van vier vormen en de antwoorden met elkaar bespreken en vergelijken. Zorg voor heterogene groepjes wat land van herkomst betreft.

• Bespreek de antwoorden ten slotte klassikaal.

30

Boek (docent) en website (cursist)

https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8

31

https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8https://www.nt2school.nl/portal/site/5cf5a154-5819-4f89-a0db-dc3fd4331fc0/page/e6bdf14a-20f7-4e04-a64c-129b21508be8

Waar vind je gedichten? Decavele, A., Schoenaerts, P. & Van Loo, H. (2009). Als ik jou. Poëzie

voor anderstaligen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. De 100 beste gedichten voor de VSB-poëzieprijs Pfeijffer, I.L. (2016). De Nederlandse poëzie van de twintigste en de

eenentwintigste eeuw in 1000 en enige gedichten. Amsterdam: Prometheus.

Dichtvorm.nl; http://dichtvorm.nl/flaatjes/main.htm Dichter draagt voor; http://dichterdraagtvoor.nl/ Awater; https://www.poezieclub.nl/ Meander; https://meandermagazine.nl/ Plint; https://www.plint.nl/ Het Liegend Konijn; http://www.hetliegendkonijn.be Archief Laurens Jansz Costerproject http://laurensjzcoster.blogspot.nl/

32

http://dichtvorm.nl/flaatjes/main.htmhttp://dichterdraagtvoor.nl/https://www.poezieclub.nl/https://meandermagazine.nl/https://www.plint.nl/http://www.hetliegendkonijn.be/http://laurensjzcoster.blogspot.nl/

Vragen?

33

Dichter bij de taal�Nederlands leren met liedjes en poëzieWat is ‘Dichter bij de taal’?�Liedjes en gedichten als ‘glijmiddel’GedichtenLiedjesDoelgroep en doelstellingWerkwijze�De liedjes en gedichtenInhoud les 1-10Inhoud les 11-20JURK! – Dit is het levenTekst ‘Dit is het leven’Tekst ‘Dit is het leven’IntroductieLuister naar het lied. Geef aan welke�woorden in het lied voorkomen Wat betekenen de woorden? Koppel�de juiste letter aan het juiste woordWoordenschat – Rebus: Wat staat hier?(Begrijpend) lezenGrammatica�Aanwijzende voornaamwoordenSprekenSchrijvenCultuurKees Spiering – Thuis Luister naar het gedicht en lees mee.�Vul de ontbrekende woorden in. �Woordenschat: Welk woord hoort niet�in de reeks thuis? Waarom niet?�(Begrijpend) lezenGrammatica: Wederkerende werk-�woorden. Zoek iemand die…SprekenSchrijvenCultuurBoek (docent) en website (cursist)Waar vind je gedichten?�Vragen?