DIB8!BOO®D&3fu,DD&%3D@1bilffi®~ @[]l) W@@L? ®@

A []l)tçD= K ®L?[[\@[]l)@[PfSD@b@W @f!S D[]l) f!S~ -

KOWFONONDERSTROOM

REDAKTIONEELOnderstroom nr. 36 alweer en noq mooi op tijd ommee te nemen op vakantie • Dat doen wij dus ook.Het volgende nummer zal in de loop van septem­ber verschijnen. In elk geval voor de volgendeaktie 'tegen de sentrale in Dodewaard, die ge­pland is van 19 tot en met 26 september.Hoe de overheid denkt te kunnen optreden tegenmensen die aktief zijn tegen kernenergie kun jelezen in de 'PMC papars' • Het resultaat van eenrooftocht door Onkruit door de archieven van hetMilitaire Commando in Noord Holland. Een uitge­breider verslag kun je krijgen bij Onkruit.Onderstroom heeft tegenwoordig een eigen giro­nummer en wel 2276610. U wordt allen vriendelijkverzocht om uw abonnementsgelden op deze reke­ning over te maken, t.n.v. Onderstroom, Willems­weg 77 te Nijmegen. Een jaargang, 10 nummers,kost fl. 25,-. Het zou erg aardig zijn als jeuit eigen beweging over ging tot betaling: onzeadministratie is nog niet op orde, maar ondertus­sen moeten we wel rekeningen betalen. Later zalhet allemaal wat eenvoudiger gaan, dan sturenwe gewoon akseptgiro kaarten. Hopelijk bedanktvoor de moeite••••Sinds het vorige nummer is Willem Pauli uit deredaktie van Onderstroom. Dat is gebeurt na eenstel vermoeiende redaktie-vergaderingen waar al­lerlei 'meningsverschillen' zich opstapelden.Wewillen hem bedanken voor de tijd en het werk dathij aan Onderstroom besteed heeft en aangeziendat ook menig nachtelijk uurtje is geweest isdat nogal wat. Veel succes bij de 'Haktol ' •

t.n.n.WillemswegNijmeqen.

INHOUD

Drenthe, we weten hier zelf wel wat hetbeste voor ons is

Almelo, de commerci~le faseECN, een waas van verstandsverbijste­

ring.~ Tros, apetrots

De linkerhand weet heus wel wat derechter doet.

Kalkar, kankergevaar komt dichterbijSla bla bladenAtoms for WarWindenergie nu, gratis, en voor nietsUltimatum Dodewaard gaat dichtHarde aktie Isra~l

'PMC-papers', onthullingen uit deOnkruitbuit

2

pag. 3

pag. 9pag. 11

pag. 14pag. 15

pag. 23pag. 24pag. 25pag. 29pag. 28pag. 35pag. 36

"Wij weten hier zelf welwat het beste voor ons is"

In Onderstroom nr. 34 zijn we begonnen met een serie artikelen over de verschillen­de anti-kernenergie groepen in Nederland. In het gesprek, met mensen uit de NOP bleekdat deze erg veel geleerd hadden van mensen uit de veenkoloniën. Vandaar dat we naarhet noorden van het land zijn getrokken, om te praten met Harron Moltzer, aktief inde atoom-alarm groep van Borger- Gasselte.Drauwenerveen, ergens in Drenthe, via Beilen, Westerborg, Stadskanaal, Borger, Gassel­te-Nijverveen. Op de grens van de zandgronden van Drenthe en qe veengrond vl;ln oost..Groningen. 'N paar boerderijen, en eentje met affiesjes om kernenergie en kernwapensNederland uit te stemmen. Die moeten we dus hebben.

Rond 1970 werkte ik als ijzerwerker~lasser

op een scheepswerf in Dodewaard. In die tijdwaren ze daar bezig met die kerncentrale endat vertrouwde ik niet helemaal. Ik heb ookwel Ins op mln werk gevraagd wat ze nou daarvan vonden. Iedereen vond dat hartstikkeprima, die fabriek was heel veilig en bo­vendien betekende het werkgelegenheid. Jehad daar echt het idee dat je een roependein de woestijn was. Binnen de wereldwinkelin Tiel waar ik toen zat, waren er wel watandere geluiden, maar we waren zo druk bezigmet de hele wereldproblematiek, dat je nau-

welijks toekwam aan verzet tegen kernenergieBinnen de PvdA waar ik toen lid van werd,omdat ik nog dacht dat je lid moest zijn van"'n grote 'linkse' partij wilde je dingenveranderen, was er ook helem.aal niks te ho­ren.Door allerlei omstandigheden ben ik naar 'tnoorden verhuisd, dat was net in de tijdvan de eerste energie nota, waarin stonddat het kernafval maar in de zoutkoepelsmoest worden opgeborqen. Met een groep werk­lozen waarin ik toen werkte hebben we daarheel veel over gepraat. Maar heel anders

3

dan in Dodewaard, was er hier al snel eengrote beweging die zich daartegen verzette.Dat kwam ~at mensen zich afvroegen ofhet nou wel zo goed was als die troep bijhun in de grond kwam. Boeren waren bang dathun land minder waard zou worden. Ook waser al vrij snel een groep mensen die diedingen beter ging uitzoeken en daarmee aande slag gingen,

BeginEr onstond dus omstreeks ·74 een brede be­weging tegen het opslaan van radio..aktiefafval in zoutkoepels. Kun je aangeven watvoor 'n mensen aktief waren daarin, enwat jullie zoal deden2

Vaak waren heo mensen die toch al een linksverleden hadden. Verschillende mensen uitpolitieke partijen, natuurlij~ ook mensendie van buitenaf hier zijn komen wonen,maar ook mensen uit'deze streek zelf,Veel gröepen zijn begonnen met het gevenvan informatieavonden,dus een spreker eneventueel een film. De groep uit Borgerheeft zelf een film gemaakt aan de hand vanvideobanden van.t.v.programma's.Op zo'n avond werd er natuurlijk een hele­boel materiaal verspreid, zoal stickersaffiesjes en dergelijke. Ook maakten weonze eigen Pamfletten en affiesjes.Als er in een ander dorp, bijvoorbeeldGieten, nog geen groep was werd zo'n heeldorp volgeplakt. Het gekke is dat daar nogsteeds geen groep is, wel een paar pogingenom er: een op te zetten••••Vaak is het zo dat er in ee~ dorp een groepopgezet wordt rond een sentrale figuur ofkern van mensen. Als die er dan mee ophou..den, betekent dat vaak dat er in zo'n dorpniets meer qebeurt •.

4

Daarnaast hebben we veel tijd besteed aanhet praten met g~eenteraadsledènen hetbewerken van politieke partijen. Ook haddenwe goede kontakten met de pers.• Ten eerstenatuurlijk de plaatselijke blaadjes waar jealles in kwijt kunt, maar ook met de regio­nale bladen. Die laatsten beginnen echtermeer nadruk te leggen op het 'rellerige'gedeelte van het nieuws, terwijl de restweggelaten wordt. Bijvoorbeeld het Nieuws­blad van het Noorden.In die tijd waren we eigenlijk helemaalniet politiek gericht, vooral de partijpoliteik werd buiten de deur gehouden.Bij de eis Van "Geen politieke propagan..dali speelde ook mee dat veel mensen voor­waarden stelden, dat ze wel mee wildendoen, maar niet in de PSP, PvdA of watvoor hoek dan ook gedrukt wilden worden. Indie tijd waren bijvoorbeeld ook verontrus­te CDAers en VVDers aktief in de groepen.CDAers zijn er tegenwoordig wat Jilinder, om­dat hun eigen partij zich zo onduidelijk opstelt, en voor VVDers is het duidelijk.

GasselteVanuit die beweging hebben jullie in 1979de demonstratie in Gasselte georganiseerd,Hoe is het daartoe gekomen?

Een paar jaar geleden lekte er een geheimrapport uit, waarin stond dat de plannenallang klaar waren. Velseboer en Hamstra,van de ECN, hadden de zaken eigenlijk alprima. voor elkaar • Als je dan niet vluggenoeg bent,- zit je met de brokken.Daar zijn de mensen hier heel erg van ge­schrokken. In die plannen stonden tekening­en van hoe de zoutkoepels eruit moestengaan zien, hoeveel hektare grond er beschikbaar meost komen. Tekeningen met mooie ge­bouwtjes erop, allang voordat er sprake vaninspraak was geweest.Het enige dat de ECN nog nodig had waren eenpaar proefboringen. TOen heeft iedereen hiergezegd. "Dat nooit!" OVer wat voor 'n aktieszijn heel wat diskussies geweest, zolang mo­gelijk vreedzame akties, dat hebben we totGasselte '79 volgehouden. Daarvoor is erwel al een bezetting geweest van een boor­toren in Pieterburen, die eigenlijk meersymbolies was. Veel groepen zijn naar aan­leiding van die aktie aktief geworden.In die tijd werd er ook in heel Nederlandgeboort om te kijken hoe het stond met onzewatervoorraden. In Schoonloo stond zo'nboor presies boven een zoutkoepel; we hebbentoen een ultimatum naar de regering gestuurd.De politie ging op een gegeven moment naarhuis met de opmerking 'Als jullie dat regelenis het wel in goede handen'. Ons ultimatumliep om twaalf uur af, maar voordat hettwaalf uur was hebben ze die boortoren zelfweggehaald.

Dan is het dus '79. In dat jaar is er eendemonstratie gewesst waar zo'n dertigdui­zend mensen zijn geweest.We hadden het idee gekregen dat je welsteeds hardere uitspraken kunt doen, maardat die ook een keer konkreet moeten worden.Dat was in de zelfde tijd dat de akties voorKalkar en Doel werden voorbereid (Pinkste­ren "79). Al vrij snel waren er een kleinedertig groepen bij de voorbereidingen be­trokken.

Het probleem in die tijd was wel dat iede~

reen tegen kernafval was, maar de meningenover kernenergie waren noal verdeeld. Oedemonstratie was uiteindelijk tegen hethele kernenergie-programma, maar dat heeftwel betekent dat er een stel mensen hebbenafgehaakt.We hadden toen der tijd gezegd daz er zo'n25.000 mensen naar Gasselte zouden komen.Als er dan zoveel komen geeft dat een primagevoel, je weet dan dat je niet alleen staat.Een probleem voor veel groepen is ook deeigen 'achterban', je weet nooit zeker ofdie het wel goed vindt wat je aan het doenbent. In Gasselte waren de bewoners van te~

voren erg bang, maar daarna waren ze heelenthousiast, ze vonden het prachtig en demiddenstand had natuurlijk goed verdiend.De Gasselte demonstratie is de laatstevreedzame aktie geweest, we hebben toengezegd als ze komen dan wordt het knokken.Hoe, dat is dan weer de volgende vraag.Eigenlijk is dat een kontinue duskussie.Je kunt niet op een moment zeggen, nou kanalleen maar dat of dat aktie-model, maar jemoet per situatie kijken wat je kunt doen.Wat materieel verzet is is ook onduidelijk,dat junnen blokkades zijn met trekkers,spijkers over de weg, brandbommen. Daaro~

5

ver zijn de meningen nog al verdeeld. Mis­schien dat een kleine groep het uiteindelijkzal moeten doen, maar er is wel vrij veelmorele steun voor.

Goeie agentenVlak voor die demonstratie was er in Asseneen congres van de politie. Jullie warendaar ook uitgenodigt.

Op dat congres was er een prima diskussieover de vraag wie er nou eigenlijk gewelduitlokt de overheid of de burgers? Voorveel mensen in de zaal was het antwoordduidelijk: de overheid. En dat waren danpolitiemensen. Daar werd ook duidelijk ver­klaard dat ze er geen zin in hadden om bijakties tegen dis proefboren in te hakken opbuurtgenoten. Daarna hebben we nog een tijdkontakt gehad met Leen van der Linden. Daarhebben we ook van gehoord dat de steun van~

uit de bevolking hier erg groot is.Dat hebben ze ontdekt via hun Politie In­formatie Dienst (PID). Tijdens de demonstra­tie kwamen er twee lui van de PID naar hetkoördinatiecentrum, zogenaamd als journa­listen. Eerst beweerden ze dat ze voor degewone pers, daarna voor het politieblad.Tegenover ons in een kleuterschool zat ge­wone politie, die hebben we toen gevraagdom die lui er uit te zetten. Dat hebben zemet het grootste genoegen gedaan.Het is goed als mensen in de gaten krijgendat er ook agenten zijn die tegen kernener~

gie zijn. Wij vechten niet tegen de politie,maar tegen kernenergie. Liever hebben wedie gasten aan onze kant. Daarvoor zullenwe ze persoonlijk moeten gaan benaderen.

Hoe staat het net de aanspreekbaarheidvan de mensen, heel veel dorpen waar klei­ne groepen aktief zijn. Bereik je de anderemensen wel.

Je hebt hier natuurlijk het voordeel dat erveel gemeentes zijn met een PvdA of CPNmeerderheid, waardoor je toch makkelijkerkunt werken als in een CDA-dorp. Dat heeftvermoedelijk te maken met de geschiedenisvan de streek, die er toch altijd een geweest is van stevige maatschappelijkestrijd. De mensen die hier zijn komen wo­nen, zijn eigenlijk dezelfde als zij dievroeger naar Amerika gingen, alleen haddenze minder poen. Dat waren mensen die nietveel te verliezen hadden, in een streekterecht kwamen waar ze ontzettend uitge­buit werden. De invloed van het anarchismeis nog bij veel men- èn te merken.

t

MalaiseMensen hebben sterk het idee dat er hierwel alles wordt weggehaals, gas met name,maar dat er niks voor in de plaats komt.De werkgelegenheid ~s slecht, de strokar­ton geschiedenis is nog niet vergeten, ende veenarbeiders die altijd heel hard heb

ben moeten werken, maar er nooit iets voorterug zagen. Dit gebied heeft bv. eerstsinds 15 jaar stromend water."De vooruitgang waar de hoge heren uit DenHaag het oV!f!r hebben is allemaal gelul omons zoet te houden." "Wij weten hier zelfhet best wat: goed voor ons is en kunnendat dan ook het beste allemaal zelf rege­len." Dat soort geluiden hoor je hier veel.Het idee dat we verneukt worden zit er allang in. In die zelfde gedachte zit ookhet kernafval.Ook is er veel verzet geweest tegen hetplan Stemerdink om in Ter Apel een mili­tair oefenterrein te maken, waarvoor veellandbouwgrond zou moeten worden opgeofferd.Mensen willen goede fabrieken, want zo'nterrein brengt hier geen werkgelegenheid.Het is binnen de groepen erg moeilijk omde link met de werkgelegenheid te leggen.Bv. met de strokarton, hadden veel mensengeen zin om mee te doen, omdat ze andersin de hoek van de CPN (FréMeis) terechtzouden komen. Wel 1ukt het langzaam om dekoppeling kernafval, kernenergie en kern­wapens te maken.Als je met mensen uit de pekellaars praat,dan hoor je dat de hooivorken klaar staan,voor het.geval ze hier rare dingen komenbrengen. De meeste van hun komen echterniet op vergaderingen of demonstraties,waar ze staan wel klaar als het echt nodigmoet zijn."Als de proefboringen beginnen dan kunjeop ons rekenen, we blazen ze op."

-VeteHoe is op het moment de situatie, de proef­boringen zijn niet bezig, dus jullie hebbenmoeilijk iets tastbaars. Hoe gaat dat?

We hebben al sinds de boortorenbezettingin Pieterburen een vete lopen met de Neder­landse Aardgas Maatschappij (NAM). In dietijd zei de NAM dat ze niet konden schuin­boren. Allerlei voorlichters verteldenechter verschillende verhalen en zo kwamenwe er achter dat dat wel kon, alleen niethoe schuin. Oe NAM moet haar gegevens doorgeven aan de Rijksgeologiese Dienst, en diehebben weer kontakten met de ECN. We haddenons dan ook voor genomen om alle NAM-borin­gen te verhinderen, dat is er echter nietvan gekomen. Een van de belangrijkste re...denen daarvoor is dat groepen gingen onder­handelen met NAM en zelf deskundigen in

6

huis gingen halen. En als je op hun nivogaat praten, ben je weg. Je moet meteen datzaakje geen blokkeren, maar niet gaan lul­len. Dat is nou al een paar keer gebeurt,je wordt gewoon inge~t en de boring gaatmooi door. Groepen die aan het onderhande...len zijn gaan niet meer blokkeren.Blokkeren is ook geen grapje, want de boor­putten van de NAM worden bewaakt door luimet geweren. Ook hebben ze nou t.v ...kame­ra's staan en op een centraal punt kunnenze zien wat er bij alle putten gebeurt.Dat is vermoedelijk de reaktie op onzeaktiviteiten. Een andere moeilijkheid dieer bij komt is dat het eigenlijk geen ech...te proefboringen zijn. Veel mensen in deatoom-alarm groepen vinden dat je borennaar gas niet moet tegengaan, maar als jedie niet tegen houdt weet je nooit zekrenwat ze aan het doen zijn. Totdat zwart opwit staat dat er hier geen afval komtzullen we het de NAM moeilijk maken.Ik wil ook best geloven dat het alleenmaar om gas gaat, maar al 4ie gegevens ge­ven een steeds kompleter beeld hoe het hierOnder in mekaar zit. Als je nou kijkt datwe bij Slochteren een grote gasbel hebbenen bij Coevorden ook eentje en daarnaastheb je die olie-voorraden bij Schoonebeek.Wat dan opvalt is dat de NAM systematiesaan het boren is tussen die driehoek, per­ceeltje voor perceeltje. We krijgen danook langzamerhand het idee dat hier wel'ns een groot gasveld zou kunnen liggen,of heel veel kleine. Zeker als je dan delul verhalen van de NAM hoort, waarmee zeontkennen dat ze naar gas boren. Zo vertel­len ze bv. dat ze naar fossielwater aan 'tboren zijn om te ontdekken waar de kiem­stobben vandaan komen~ Dat zijn duizendjaar oude boomstronken die nog steeds om­hoog komen. De drenthen zetten die tegen...woordig in hun tuintjes, omdat ze zo mooinostalgies zijn. Die kiemstobben zijn ookbest lastig voor de boeren, maar dat jedaarvoor een boring van 'n miljoen uitvoerilijkt me sterk.Als dat inderdaad zo is gaat hun verhaalover de Slochteren bel niet meer op. Vol­gens ons hebben ze er alle belang bij datte verzwijgen, zeker ook omdat ESSO enShell weer in kernenergie zijn gaan inves­teren.

In Buinen waren ze ook met een boring be­zig. Nou hoorden we van een van de mensendie daar werkten, dat de beitel helemaalde verkeerde kant was opgegaan, richtingzoutkoepel. We hebben toen aangekondigtdat we een ekstra vergadering daaroverzouden houden. Toevallig was het een rou",tine vergadering. Op die avand stond depolitie voor de boerderij waar we verga­derden, en nog een busje met van die snel­le knapen in. om 11 uur was de vergaderingafgelopen en zijn we nog effe met mensenuit groningen naar de boorplaats gereden.Dat busje startte ook meteen en ging ach­ter ons rijden, steeds maar proberendvooraan te komen. Bij de boortoren stoptenze en gingen demonstratief voor het hekstaan, Op het busje stond sperry-rent,datis een sub-contrélletor van de NAM. Toen wevroegen wat ze daar deden, gav.enze inslecht engels een heel onduidelijk ant­woord. Ondertussen was er nog een auto metvan die knapen aan ge komen. En natuurlijkwerkten ze niet voor de NAM, wel konden zezo naar binnen. Ze hadden ons dus de heleavond bespioneert. Dan weet je weer dui­delijk wat de atoomstaat betekent.We hebben toen een persverklaring uitge­geven waarin stond dat je in nederlandblijkbaar niet meer mocht vergaderen. Waarop Max, de voorlichter van de NAM, ons uitnodigde voor een gesprek. We wilden datwel, maar dan op de boorplaats. Volgenshun ging dat echter beter in een hotel.Dat hebben we toen toch gedaan, en metveel koffie, gebak en borrels proberen zeje dan in te pakken •

•

SchuinEen heel verhaal over de boorbeitel diten dat, maar dat verhaal van die bewakersklopte natuurlijk niet. Dat was een vergissing en die opdracht hadden ze nooit gegeven. Dan ben je natuurlijk snel uitgepraatmaar we weten nou wel hoe schuin ze kunnenboren, wat de maximale hoek is. Daarnazijn ze in hun persverklaringen een kam­pagne tegen berend mensink begonnen, eénvan de mensen uit de atoom alarm groep.Dat heeft dan heel veel weg van een soortmaatschappelijke kz.-verklaring. Dat had­den we moeten voorkomen door konstant alskollektief te blijven praten, en ze nietde kans te geven er een uit te lichten.Als je met hun praat kun je alleen maar afgaan op wat ze zeggen. We weten gewoon datze gas zoeken, we weten dat er zout is, weweten dat er gegevens doorgegeven worden,maar we weten ook dat ze dat moeten, maarook dat shell en esso weer in de kernener­gie zitten. Alleen dat zijn dingen die jeop dat moment niet kunt bewijzen, en jemoet dan ook niet op hun technies nivogaan onderhandelen. Dat hebben we ook ge­zien met de giroblauw aktie tegen Dodewaardhier. De voorzitter van de EGO (Electrici~

teitsbedrijf Groningen Drenthe) zei op 'n

7

gegeven moment dat het op de agenda was geplaatst en dat we maar moesten wachten. Wehadden van tevoren afgesproken dat we dieaktie zouden beginnen als wij dat wilden.Het çekke is en dat zie je wel vaker, datals zo'n regelaar iets vertelt mensen be­ginnen te aarzelen.Dat zijn dingen die je alleen maar in depraktijk kunt leren, je kunt dat wel vantevoren doorpraten, maar ieders keer alsje gaat onderhandelen krijg je verdeeldheiden aarzeling. Dat zal straks wel weer ko­men als we moeten gaan blokkeren.

De opwerkingskontrakten zijn nou goedge­keurt door de tweede kamer en na 1990 kun­nen ~ de troep terug verwachten en zelfsnog meer troep. Hoe reageren de mensendaar hier op?

Iedereen vindt dat natuurlijk heel erg,maar er leeft zo'n idee dat je er op ditmoment weinig aan kunt doen. De reaktie isnatuurlijk wel dat mensen nog minder ver.trouwen krijgen in Den Haag en ik denk datde plaatselijke afdelingen van politiekepartijen er ook een zware dobber aan heb­ben. Veel mensen worden het ook zat omsteeds maar weer over kernenergie te lezen.Maar ik heb wel het idee dat het de spreekwoordelijke stilte voor de storm is.Zo zijn er op het moment mensen bezig zichvoor te bereiden op wat de Atoomalarm-

qroepen noemen "materieel verzet" of vrijvertaald "sabotage van de proefboringen".Er bestaat ook een groep "springstoffen" diezich aan het oriënteren is op het gebruikdaarvan. Niet omdat deze groepen dat nou zogràag willen. Ze zien het als een laatstemiddel, als de regering niet luistert naarde eisen van de bevolking en toch gaat boren.De destijds door Herman Damveld gemaakte op~

merking "De kosten van het dumpen van rad·io...aktief afval in de noordelijke zoutkoepelszullen worden verhoogd door de kosten welkede rijksoverheid zal moeten maken om eenvolksopstand neer te slaan" blijken dan ooksteeds meer op werkelijkheid te berusten.We zullen de EGD harder gaan aanpakeen. Wehebben bijvoorbeeld op het moment de giro~

blauw aktie al uitgebreid en verschillendemensen betalen al een deel van hun stroomre~

kening niet meer. De verwachting is dat ze'afgesnedeb' zullen worden en er zijn alplannen om dat te verhinderen. Ookwillen we van daar pit de link naarhoge aardgasprijzen leggen.

De Atoomalarmgroepen werkten in devoorbereiding van de Dodewaard GaatDicht-aktie van oktober '80 los vande basisgroepen. ,Hoeis de situatieop dit moment?

De basisgroepen hebben er langzaaan ook behoefte aan om meete draaien met de Atoomalarmgroepen. Dit komt vooralomdat ze niet konstantnaar Dodewaard kunnengaan en dus ook hieraktiviteiten willenontplooien.

8

Het vorig jaar ging die samenwerking niet,omdat de Atoomalrmgroepen in de ogen van debasisgroepen lui waren met een voorzitter,een penningmeester enzo waren, een soort ge­vestigde aktiegroep.Dat was inderdaad zo in de tijd van de Gas­selte-demonstratie, maar daar is veel in ver­anderd, vaak ook toevallig. Als je lang metelkaar samenwerkt ontstaan er vaak vriend­schapsrelaties waardoor je beter en makke­lijker met elkaar kunt samenwerken. Dat iseen goede ontwikkeling , met alle nadelenvan dien, omdat het veel tijdrovender en somsook goed chaoties wordt.omgekeerd hebben sommige mensen bij ons hetidee van de basisgroepen dat ze erg aardigzijn en heel veel willen, maar die lachenal om namen als pluto en narcis. Dat is eenslechte zaak en kan voor de AKB in het noor­den alleen maar goed werken als we samenwer..ken, Pat is dus nog in het beginstadium. Jeziet nu wel een tendens om allerlei bewegin­gen samen te voegen en haaks daarop een ont­wikkeling bij de Atoomalarm groepen om din­gen niet meer sentraal te regelen.Dat is een diskussie waar we nog heel moei­lijk mee uit de voeten kunnen, niet de vraagof, maar hoe?Het is ook noodzakelijk om vanuit het klein­schalig georganiseerd zijn toch een massalekracht te ontwikkelen.

Johan & Ger

COMMERCIELE FASEEnigszins triomfantelijk opent Van Aerdenne een brief aan de tweede kamer met de medede~

ling dat de huidige uitbreiding van de UCN de commerciele fase inluidt. Daarom is het vol~,

gens hem hard nodig het bedrijf financieel en organisatories net zo op te zetten als ande­re firma's van die omvang. De voorheen nogal speciale beheerstruktuur wordt omgezet in eenmeer alledaagse, en de verhouding tussen eigen en vreemd kapitaal wordt rechtgetrokken. Datlaatste gebeurt door het omdopen van door de staat verstrekte leningen in aandelen. Zowordt dat geld dus eigen kapitaal. Toch houdt de industrie een grote invloed op het gebeu­ren bij de UCN, en profiteert er waarschijnlijk ook het meest van. De kosten zijn voor deoverheid, de meeste baten voor de industrie. OVerigens doet ook de juichende opmerking ovezde commerciele fase vreemd aan. Het is heel duidelijk dat het financieel rendement van deUCN laaa zal zi;n.

VoorafIn november 1969 werd de Ultra-Centrifuge

Nederland NV opgericht, met als doel het ex­ploiteren van het verrijkingsprocédé doormiddel van de ultracentrifuge. Van def 4.002.000 aandelen kreeg de staat 55\ inhanden. De rest kwam in bezit van PhUips,DSM, Shell, RSV en VMF. Dat zijn heel 'toe­vallig' de bedrijven die zich in Nederlandbezighouden met de handel in splijtstof ende levering van onderdelen voor nukleaireprojekten. De UCN bestelt, voor het meren­deel op staatskosten, de nodige apparatenbij juist déze bedrijven. Ze maken zo dusals het ware hun eigen afzet. Dat heetwaarschijnlijk steun aan onze nationaleekonomie.Alleen al voor de bouw van de eerste projek­ten, een fabriek voor ultracentrifuges eneen proef-verrijkingsfabriek met een kapasi­teit van 25 ton verrijkt uranium per jaar,te bouwen tnoest zwaar bij de aandeelhoudersgeleend worden: f 96.500.000, waarvan bijnade helft door de industrie werd opgebracht.In 1971 verandert er nogal wat, als het ver­drag van Almelo, tussen West-Duitsland,Groot-Brittanni~ en Nederland in werkingtreedt. Deze drie landen spreken daarin afhet ultracentrifuge-procédé door een geza­menlijke koDllDissie te gaan beheren. Diekommissie bestaat uit drie regeringsverte­genwoordigers, die alleen unaniem besluitenkunnen nemen. De drie regeringen moeten debelangrijke beslissingen dan ook nog eensgoedkeuren. Daaronder vallen alle eXpOrten

(ook van kennis), de vestigingsplaatsen enhet onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma.In een gezamenlijk programma zal men gaanwerken aan een kapisiteit van 2000 ton perjaar, verdeeld over de drie landen. Paarzijn opdrachten voor tien jaar voor.Binnen die planning viel de bouw van een200 tons demonstratiefabriek in Almelo, diegeheel uit een lening door de staat wordtbetaald. Ook een duitse proeffabriek inAlmelo past in dat kader. De uitbreidingdie nu gebouwd wordt moet de opgesteldekapasiteit op 980 ton brengen. De industriebetaalt hier niet aan mee. De staat ook nietdirekt, maar die moet wel garant staan VOOl:

47\ van het te lenen bedrag vanf 450.000.000.

AandelenSlechts een fraktie van alle nodige geld isdus van de UCN zé1f. Alleen de betaalde aan­delen. De rest is geleend geld en dus zgn.vreemd kapitaal. Het gaat dan wel om rente­loze leningen, verstrekt door de aandeel­houders, maar dat is tocb geen echt eigengeld. Totaal is er f 255.700.000 geleend,waarvan maar liefst f 212. 254.000 bij destaat. De industrie heeft zich namelijk alvanaf de bouw van de demonstratiefabriekfinansieel op de vlakte gehouden. Het teverwachten rendement van de investeringenis niet bepaald hoog, en daar komt nogbij dat het hele projekt politiek vrijonzeker is. Vandaar.Toen de industrie ook aan de uitbreiding

NEDER

STAATSLA N D SE

COURANT

O'PlCIILI UITO"AVI YAN HIT &OIlINItUI& DB. NBDB.LANDBN

9

---- ..

waarom ll..et beddjf dan t6ch in de commer...ciele fase komt moet je zeker ~inister

zijn. Of wordt er bedoeld dat het commer­ciele bedrijfsleven zich weer in kan kopenen de vruchten mag plukken?

Tweede kamer

tot industriele expertise' te zijn. Deskun­digheid, oftewel een persoonlijke band metde toeleveringsbedrijven. Het gaat Van Aer­denne dan ook om een 'wenselijke wisselwer­king tussen UCN en de Nederlandse industrie!wat hij daar onder verstaat zal wel bekendzijn.Het valt dan ook op dat in de nieuwe struk­tuur nog niet de helft van de aandelen 'vol­gestort', dus verkocht wordt.. De staat magdan bijna alle verkochte aandelen in handenkrijgen, "van alle bestaande aandelen heeftze geen eens een meerderheid. Er zijn nogheel wat aandelen die, na goedkeuring vande staat, verkocht ktmnen worden. Dat lijkter op te wijzen dat in. een later, meerwinstgevend, stadium de i.ndustrie zich weerin kan kopen, tot zelfs een meerderheidsaan­deel toe. In een ander kamerstuk wordt im­mers gesteld dat na 1983 winst te verwachtenis, als de uitbreidingsplannen worden uitge­voerd. Een voorzichtige schatting geeft tot1995 een bedrag van 180 tot 209 miljoen naaftrek van vennootschapsbelasting. Dat bijeen totale investering van een miljard. Derentabiliteit is dan echter 'nog niet hooggenoeg voor een gezonde, expanderende, com­merciêle onderneming'. Om te begrijpen

Deze hele konstruktie is op 29 maart doorde tWeede kamer goedgekeurd. Eigenlijkmoest dat een dag eerder gebeuren, maar deabortusdemonstratie die toen plaatsvondheeft het Haagse leven blijkbaar danig in dewar geschopt. Opvallend was de rol die de'oppositie' speelde. PvdA en D'66 hebbenniet zo veel problemen met het bestaan vande UCN, maar meer met de in hun ogen gebrek­kige overheidskontrolë. Ze willen meer di­rekte invloed van het parlement.

---__- - - - -- achtiO\n..- ......n 11\ ..------ . van - :.. _et '___- "e",en.no ntabi"te,..' :ti

---- de COl1\r u"ra.cenvan i ft in ,..dee'nel1\ n.

Beheer

tot 980 ton, waarvan de eerste fase nubijna klaar is, niet mee wilde betalen werdhet tijd om de financiele basis van het be­drijf te herzien. Niet allen blijkt destaat zo'n beetje älle geldelijke lastente dragen, ook werd de hoeveelheid eigenkapitaal in verhouding tot het geleendekapitaal te klein voor een goede bedrijfs­voering.Dat wil men rechttrekken door dei 159.200.000, die de staat uitleende voorde bouw van de demonstratiefabriek, om tezetten in aandelen. Zo is er in één klapruim veertig keer zo veel eigen kapitaal.Tegelijk wordt de staat, met ongeveer 99%van de aandelen veruit de grootste aandeel­houder. De leningen van de i ndustriele aan­deelhouders worden omgezet in winstrechten,met een. bepaald maximum. Ze worden dus nietals renteloze leningen terugbetaald, maarin delen van de winst. Daar zal best eenvoordeeltje aan zitten •••••

De financiele herstrukturering is eigenlijkniet meer dan het formeel vastleggen van derol van de staat. Organisatories houdt datnatuurlijk ook in dat de staat op de aan-

deelhoudersvergadering prakties alle inbrengheeft. Daar worden ook de algemene lijnenvan de bedrijfsvoering besproken, in tegen­stelling tot gewone BV's: leveringsverplich-

. tingen en investeringsplannen moeten daarworden goedgekeurd.Beel anders wordt het geregeld met de raadvan koDllllisarissen, Er is daar ook ruimestaatsinvloed, al is het alleen al doordatde minister van ekonomiese zaken deze liedenbenoemt, maar toch heeft ook het bedrij fs­leven een grote inbreng. Van de dertien kom­misarissen komen er slechts vier uit deoverheid, drie (waaronder de voorzitter)uit DSM en BeN, vier uit het partikul1erebedrijfsleven(aandeelhouders) en één uit definanciele wereld. Een laatste wordt geachthet bijzondere vertrouwen van het 'JeN-perso­neel te genieten. Bet sentrale punt bij dekew:e van kommisari-.sen heet de 'toegang

G neraa\Staten- e

. ti ......r der1~·"a' •. --_.._-

..----... ·...-;,...'980• .nI'

10

Volgens Van Aerdenne is dat helemaal nietnodig. Volgens het verdrag van Almelomoeten immers alle belangrijke beslissin­gen door de regering worden goedgekeurd.En dat staat, zoals alle regeringsoptreden,onder kontrole van de kamer. Hetzelfdegeldt voor de benoeming van me kommisaris­sen door de minister. Hij 'vergeet' daar­bij dat op 19 juli het verdrag afloopt.Elk land kan dan, met een opzegtermijn vaneen jaar, uit de samenwerking stappen. Enhoewel er volgens Van Aerdenne mondelingetoezeggingen zijn dat géén land de samen­werking wil opzeggen, is dat nog niet zoduidelijk. Met name de Duitsers hebben inhet verleden nog wel eens gedreigd dat zehet na '81 zelf wel uit zouden zoeken. Alsdat gebeurt komt het héJe verdrag op detocht te staan. Hoe het dán met de over­heidskontrole moet gaan is niet duidelijk.De opstelling van PvdA en 0'66 sluit overi­gens prima aan bij de regeringsopvattingdat de ueN in de BMD niet aan de orde is.Niet alleen vanuit de VVD wordt geprobeerdde schade aan het atoomprogramma zo kleinmoaelijk te houden •••••

Kortweg....Wat er gebeurt is nu wel duidelijk. Vanwegede financiele en politieke risiko's wil hetbedrijfsleven voorlopig niet te hard mee­draaien in het ultra-centrifuge-projekt.

De overheid neemt deze schakel in de SpUj t­stofsiklus over, maar laat wel een achter­deurtje open waardoor de industrie in eenlater stadium eventueel weer deel kan nemen.Voorlopig houdt de industrie kontakt via deraad van kommisarissen. Daar kunnen ze mooiop de hoogte blijven, en duidelijk maken watze kunnen leveren. De UCN zal deze bedrijventrouwens begeleiden, waar het erom gaat aantechniese eisen te voldoen. Dat alles opstaatskosten. Dat zal wel stimulering vande ekonomie zijn•••••Overigens lijkt het dat ook de AKB zich nogniet sterk genoeg gemaakt heeft op andere,minder 'duidelijke' (?) punten dan die kern­sentrale's zelf. Immers, hoewel ze aangeeftdat de politieke toekomst van de UCN onzekeris, heeft de regering zich nog niet genood­zaakt gezien om ook dit projekt in de BMDop te nemen, om het te kunnen verdedigen.Ook het parlement heeft dat niet gedaan.Niet dat we daar zo veel verder mee zoudenzijn, maar het is denk ik geen toeval •••••We moeten er maar eens wat meer aandachtaan besteden.

Ruud.

BRONNEN: zgn. 'witte kamerstukken':16 256 nr 1 tlm 9 1979/80 en 1980/8114 261 nr 48 1978/79 (winstverwachting)

en een overzichtje dat J.Hontelez voor het LEK maakte.

EeN •• een ltáas van

verstandsverbijsteringTegen aLLe verwaahtingen in heeft een Juridiese p~osedure onLangs de ppodusenten van atoom­afval- 'WéL een nedepLaagJe kttnnen afdüJingen: het vepzoek van de mUjeuopganisaties Gpeenpeacéen Natuut' & MUJeu om de dumping van padio-aktief afvaL in de AtZantiese Oceaan te vepbieder.is gedeeltelijk gehonopeepd. Het komt ep op neep dat ep niet gedumpt mag 'Wopden vanuitWedepLand vóópdat de Raad van State een uitsppaak heeft gedaan inzake de eis van beide o:rga­nisaties om de dumpingen voopgoed te vepbieden.'fioeweL het dus niet om een definitief vepbod gaat, toch enige Pilden om voLledig pessimismeeven af te schudden. Voop het EeN eveneens peden om doop middel van het aanzetten van de~fvaLppodusenten, en met name die in de mediese sektop, beZ'WaaPschPiften tegen de schopsingin te dienen. En om daaX'fflee een soopt mini-hetze tegen de tegenstandeps van de dumpingen teontketenen; irrmeps, zij wi l len dus dat ziekenhuizen de mensen mindep goed moeten gaan vep-zorgen •••••••••••

de schorsing en de reaktieZoals al gezegd heeft de Raad van State nudan voorlopig de dumpingen verboden, en weltot het najaar. Dan heeft ze namelijk eendefinitief besluit kunnen nemen. Probleem

11

daarbij (voor het EeN} is wel, dat na eenbepaalde tijd, en dat valt toevallig in hetnajaar, er geen afval gedumpt mag wordeni,n verband, met de stromingen in dat deelvan de OCeaan.Het ECN zit dus stevig in de rats, omdat dekans bestaat dat ze al dat afval dat op

Het tweede argument luidt, dat het grootstegedeelte van net afval ui.t z;i.ekenhuizen ,af..~omstig is. Zeer ~oyaal genomen is eenvijfdevan het materiaal afkomstig uit ziekenhuizen.Zelfs Klarisse Nienhuys, lid van de ~a~le..mentaire kommissie voor kernenergie, heeftdit bevestigd. Dat wil dus zeggen 4at deove~ige viervijfde afkomstig zijn van 1abo~

ratoria en ke~nener9ieinstallaties.

~r wordt dus op een oneerlijke manier ge..bruik gemaakt van het fe;i.t dat er 66k afvaluit ziekenhuizen gedumpt wordt. Het ECNdringt er bij allerlei instellingen nu opaan om zelf ook een bezwaarschrift in tedienen tegen de schorsing. Het gaat daarbijvooral om instellingen, zoals ziekenhuizen,die bij het publiek al op voorhand als on~

aantastbaar en goed te boek staan. Op dezemanier probeert zij de A1<B in een kwaaddaglicht te stellen.

-Waar het om gaatDe eigenlijke vragen die bij de dumpings­'problematiek gesteld moeten worden, gaathet ECN uit de weg. En niet onbewust. Wezien hier een voOr~roefje van haar opstel­ling tijdens de officiële MaatschappelijkeDiskussie:wanneer je de dumpinqen wilt problematiserendan moet je dat al bij de oorsprong doen,namelijk bij de produktie van het afval.Het ECN en Theo van Waas doen dat niet. Zij'praten OVer de dum~ingen als een realiteit,die onontkoOJDbaar is, hoe dan ook.De eerste vraag dient te ligg~n bij de pro­d~ktie van het afval: hoe groot zijn de ge­varen van de toe~assin9 van een technologieen de daarbij vrijkomende stoffen en/ofstraling?De vraag die vervolgens gesteld moet worden

EINDELIJKONDERSTR()()o1 HEEFT EEN EIGEN

GIROREKENING EN WEL

I22î661Q] T.N,V.

~NIJMEGEN

tEOEREEN KAN DUS NU ZIJN OF HAAR{ACHTERSTALLIGE) AFDNNEMENTSGElD~I<EN. DOE DAT SNEL ANDERS lO1ENWE DIEP IN DE PROBLEMEN EN J01TONDERSTR()()o1 OP LOSSE SCtflOEVEN,

, . .I0- Gi~O - (;Iito· tS/ItS- 611d -61

(gegeven dat die technologie gevaren metzich mee brengt -en dat doet bijna elketechnologie-) is de vraag hoe noodzakelijkhet dan is dat die gevaren gelopet) worden.Is het bijvoorbeeld niet mogelijk om opeen andere manier hetzelfde doel te berei­ken met minder, of met akseptabeler risiko's?In het geval van kernenergie is het allangduidelijk dat de gevaren, zowel medies alssociaal gezien, veel te groot zijn, enbovendien dat er andere veiligere manierenzijn om het doel (opwekking van elektrici­teit) te bereiken.Maar stel dat die andere, veiligere enbetere manieren er niet zijn. In dat gevalmoet gekozen worden voor een zo verantwoorddemanier van inperken van en omgaan met dierisiko's. Alles samen met diegenen dieblootgesteld worden aan die gevaren.Die vragen moeten altijd gesteld worden ofhet nu gaat om het bouwen van een huis'#om het opwekken van elektriciteit met kolenof om bepaalde technologiën in het mediesebedrijf.Wij willen niet ontkennen dat er radio­aktief materiaal afkomstig is uit zieken­huizen. Wat wij wel stellen is dat de boven­genoemde vragen op z'n minst gesteld moetenWo;rden, en dat van Waas en het ECN die pro­beren te ontlopen.Zijn de geneesmethoden waarbij besmettingvan mens en materiaal optreedt niet vervang...baar door goede en veiligere methoden? Enals ze dat niet zijn, is dan de enige en debeste manier van omgaan met het materiaal:dumping in zee?Die vragen worden niet gesteld. En wij zijner van overtuigd dat wanneer ze wel gesteldworden, de uitkomst van de diskussie andersluidt dan van Waas en het ECN de bevolkingwil doen geloven.

Bep (getreiterd door Rob).

VERVOLGKALKAR

Bet is logies dat we voor de bouw van hetAnti-Atoomdorp en het muziekfeest veel geldnodig hebben (ook als de muziekgroepengratis sPelen). Daarom hebben we vanRock gegen Rechts het idee van de buttonsgejat. We verkopen toegangsbuttons voorhet 'Stop Kalkarfest • voor 5 guldenper stUk om zo een beetje uit de kosten tekomen. Koop of verkoop deze in de voorver­koop. Je kunt ze bestellen door 5 piekover te maken op giro 4233953 t.n.v. StopKalkargroep,St. Anthoniusplaats 14 Nijme98nof via het sekretariaat, postbus 1357,6510 BJ Nijmegen, tel. 080-220960.Hier zijn ook affiesjes verkrijgbaar.

Rans Glaudeman$

13

o 0At~o.t

Apetros op Dodewaard 4~,,,,o

Maandag Trosdag, dus ook maandag 9 juni vandit jaar. Daarom geen télevisie gekeken?Jammer, want dan heb je wel wat gemist tDe Tros had een reportage gemaakt tijdens derevisiestop. Buiskijkend nederland kon dusgetuige zijn van de reparatiewerkza.amheden,maar vooral van de splijtstofstavenwisseling.Die splijtstofstavenwisseling was het belang~

rijkste onderdeel van het programma; stapsge~

wijs werd die in beeld gebracht.Het geheel werd verlucht door korte inter~

viewtjes met mensen die er werkten.Paul Wallenburg presenteerde het geheel enliet door zijn opstelling zien dat het al~

lemaal niet zo gevaarlijk is als die raretegenstanders dan wel -sters beweren.In diverse uitrustingen pakte hij splijtstof~

staven, of wat daar voor door moet gaan, aanof leunde hij relaxed tegen een rij van diedingen aan. 0Dit alles om aan te geven dat het dus helemaalniet gevaarlijk is. En dat was dan ook deene helft van de boodschap die in de uitzen.ding zat. De andere helft bestond uit het tepas en te onpas benadrukken van het belangvan kernenergie voor onze ekonomie en vooronze internationale konkurrentiepositie.

• •De lijn die gevolgd werd was eigenlijk hele.maal die welke het VNO en het NCW (werkgevers­organisaties) verklaart hebben te gaan toe­passen: je benadrukt de emotionaliteit in deargumenten van de tegenstander en daartegen­over zet je je eigen 109iese, want rationele

~.argumenten die verband houden met een groot,edoch niet nader toegelicht vertrouwen in

lde vooruitgang van de technologie en het be-

~.. lang daarvan voor ons aller portemonnee en

. eventueel nog andersoortig welzijn.De argumenten v66r kernenergie vertel je bijvoorkeur niet zelf, dat laat je door diegenendoen die je verkoopt als 'deskundigen'. Pasals die deskundigen hun verhaaltje verteldhebben, mag je het zelf gaan vertellen.•De revisiestop werd dus op de voet gevolgd:begonnen werd met beelden van 'onze korres.pondent in Engeland', beelden vanuit deopwerkinsfabriek in Windscale. Vandaaruitworden de verse splijtstofstaven naar Dode­waard vervoert. wat er verder met die nieuwesplijtoptanten gebeurde was stapje voor stap­je te zien: de droge opslag voordat ze inde kern van de reaktor geplaats werden enhun plaatsing in die kern. OOk het verwijde­ren van de oude staven was uitgebreid inbeeld: vrolijk sleutelende mannetjes ont- •mantelden steeds verder, en hoe dichter zebij de kern kwamen, hoe verder ze als monster­mannetjes waren uitgerust.Het begon met een paar simpele plastik hand­shoentjes, en het eindigde met een kompleteruimtevaartuitrusting.

14

Woorden al$! "uiterste zorgvuldigheid", "metvolledige zorg en toewijding", "strengekontrole", "deskundigheid" en "veiligheid"vielen om de haverklap. •Ondanks het feit, dat kernenergie helemaalniet gevaarlijk is, wordt er strikt op vei­ligheid gekontroleerd. En dat wordt gedaandoor ter zake uiterst deskundige lieden.om te benadrukken dat het allemaal wel kitszat werd er een werksfeer nagespeeld, diebijzonder relaxed was. "Ik heb hier staafHendrik 510910 Cornelis, positie 1280 Gus­taaf." "Okido, die kan d'r in.""Kan die (de sentrale) weer aan? Mompel mom­pel. Dan moet je even op de metertjes mom­pel mompel kijken mompel. O.K. mompel, hetkan."Dat het allemaal zo goed in mekaar zit is tedanken aan de triomf der technologie; alsbewijs daarvoor werden regelmatig wandenvol met metertjes en andere ingewikkelde ap~

paratuur getoond.

o. 0Tussen die beelden door kwamen de deskundigenaan het woord. Er werd niet bijverteld datde meeste mensen die tijdens de revisiestopaanwezig zijn, werkzaam zijn bij andere be­drijven en instellingen, maar vooruit.Dat de meeste mensen die er werken of nietspesifiek geschoold zijn (korveeêrs) ofbijvoorbeeld scheepswerktuigbouw hebben ge-.daan werd er ook niet bijverteld. Maar zewaren allemaal uiterst deskundig op het ge.bied van kernenergie, van de ekonomie en vanweet ik wat.Een deskundige (korveeêr): "Natuurlijk vindtik het slecht als Dodewaard dicht gaat. Wantiedere arbeider vindt het erg als z'n fabrieksluit." "M'n vrouw vindt het niet erg dat ikhier werk. Integendeel, ze begrijpt tenminstewaar ik mee bezig ben." Een ander: "Kijk, watis het alternatief. Kolen. maar dat is ookvervuilend, en daar zullen ze ook wel tegenzijn. Er is gewoon geen alternatief." Lobbe­zoo, voor deze gelegenheid gebomdardeerd totbaas van de hele handel : "Alle landen gebrui­ken kernenergie. Frankrijk bijvoorbeeld alvoor 50%, belgië voor 30%. Waarom zouden ~ij

het hier dan ook niet doen? Bovêndien zijn wewel gedwongen om mee te doen, omdat we anddrshelemaal onze ekonomie dood laten bloeien.Zelfs een onderbreking van de aktlviteiten be­tekendeen nekslag voor ons,omdat we de erva-ringen broodnodig hebben." ~.Enzovoort dus. ~om tenslotte helemaal duidelijk te maken datkernenergie veilig én nodig is, werd het pro­gramma besloten met de konklusies van Wibo enHenri. Allebei hadden ze een ongebruikte splijt­stofstaaf, of iets wat daar voor door kon gaan,op hun buro liggen. Hoezo gevaarlijk •••• ?Ik vraag me af of ze ook een hoop koeiestrontover hun buro kieperen als ze een reportageover bemesting uitzenden!

Binnenkort bepaalt de ondernemingsraad van de PGEM haar stanpunt over de aldan niet sluiting van de Dodewaardcentrale. De PGEM is een van de aandeelhouders.Ter ondersteuning van de giroblauwaktie hebben we met een paar mensen een openbrief geschreven waarin we de ondernemingsraad duidelijk maken waarom Dodewaarddicht moet. Naast een aantal bijlages waarin de bekende argumenten tegen kern~

energie aan bod komen gaan we vooral in op/tegen de nieuwe rechtse argumentenv66r kernenergie: kernenergie omdat de olie nodig is voor de derde wereld ~ eencentraal argument in de nieuwe informatiekampagne van de GKN - en kernenergieom internationaal mee te kunnen konkurreren ... het belangrijkste werkgeversargu..ment -.Hopelijk kan deze open brief ertoe bijdragen dat de giroblauwaktie wat krachtigeren minder individualisties wordt.De giroblauwaktie en de besluitvorming in de ondernemingsraad zijn voor eengroot deel alleen maar aanleiding geweest Om een stuk te schrijven over de nieuwerechtse argumenten voor kernenergie. We vinden het sowieso nuttig om met het oogop de komende akties, de BMO en het VNO-offensief hierop in te gaan.

Sible, Jan en Manus

De Linkerhand weet heuswel wat de Rechter doet

---- -tp€~

aktiegroe, stop kernenergie noumet gi roblauwpostbus 1357 nijmegen

Nijmegen10 juni 1981

L.S.

_ leden van de....ndernemingsraadvan de PGEM

Binnekort bepaalt de ondernemingsraad van de PGEM haar standpunt over de vraagof de kernenergiecentrale Dodewaard al dan niet dicht moet. Tot nu toe baseert Z1Jzich in haar diskussie op de nota kernenergiecentrale Dodewaard, de behandelingvan deze nota in de Provinciale Staten en de nota Dodewaard, open of dicht vande direktie van de GKN. Als aktiegroep stop kernenergie nou met giroblauw willenwij via deze open brief ons standpunt ook in de diskussie in de ondernemingsraadinbrengen.Het lijkt ons een goede zaak dat U, als ondernemingsraad dit standpunt van eendeel van uw klanten ook meeneemt in uw besluitvorming.

15

Wij zijn van mening dat de kernenergiecen­trale Dodewaard onmiddellijk gesloten dientte worden en dat de PGEM verder binnen deSEP het standpunt in moet nemen dat ook deandere kernenergieaktiviteiten moeten wor­den afgebouwd. De kans op ongelukken, deonbekende gevolgen van de verspreiding vankleine hoeveelheden radioaktieve stoffen,de arbeidsomstandigheden in opwerkingsfa­brieken, de onopgeloste afvalproblematiek,de dreigende atoomstaat en de onoplosbareproliferatieproblematiek, al deze bezwarenmaken de toepassing van kernenergie onaan­vaardbaar. Het lijkt ons niet nodig om indeze brief nogmaals uitgebreid dezebezwaren aan de orde te laten komen. Weverwijzen wat dit betreft naar de bijlagen1 t/m 5.

Wel vinden we het nodig om op een paarandere punten in te gaan, ten eerste ~p hetstandpunt van de direktie van de PGEM om opdit moment geen beslissing te nemen dieafwijkt van het regeringsstandpunt en tentweede op de argumentatie in de nota"Dodewaard open of dicht?" van de direktievan de GKN. Hoewel we in de bezwaren tegenkernenergie voldoende reden zien om onmid­dellijk het kernenergieprogramma stop tezetten, vinden we het een slechte zaak alsde ekonomiese argumenten die in deze notanaar voren worden geschoven, onbeantwoordblijven.

Sluiting en B MDSluiting en de maatschappelijke diskussie

De direktie van de PGEM is van meningdat de elektriciteitsbedrijven, die aan­deelhouder zijn van de nv GKN thans geenbeslissing behoren te nemen die afwijkt vanhet regeringsstandpunt, dat in afwachtingvan het resultaat van de maarschappelijkediskussie Borssele en Dodewaard open moetenblijven. Haar belangrijkste argument hier­bij is dat een dergelijke beslissing eenkernvraag van de maatschappelijke diskussie-wel of geen kernenergie- de factobeantwoordt.

We bestrijden dit argument.Ten eerste omdat wij geen enkel vertrouwenhebben in deze maatschappelijke diskussie.Wij zien het nut niet in van een diskussiedie beperkt blijft tot de vraag of in deuitbreiding van het centrale vermogen met3000 HW via kerncentrales of kolencentralesmoet worden voorzien. Wij willen pratenover de vraag of deze uitbreiding van hetcentraal vermogen uberhaupt wel nodig is.In plaats van mee te doen aan deze nut­teloze diskussie vinden wij dat er ein­delijk eens konklusies getrokken moetenworden uit de resultaten van de maatschap­pelijke diskussie over kernenergie. zoalsdie al jaren gevoerd wordt en die eenduidelijke meerderheld tegen kernenergie

16

heeft opgeleverd. Een brede maatschap­pelijke discussie op dit moment heeft danook alleen nog tot doel om de invoering vankernenergie maatschappelijk aanvaardbaar temaken. Of. zoals premier van Agt hettijdens een bezoek aan Japan het uitdrukte:"Ik ben zelf al van de noodzaak van meerkernenergie overtuigd. Maar in Nederland iseerst een brede maatschappelijke diskussienodig om dit het volk in te prenten".

Opwerkingskontrakten ,Ten tweede kan tegenover het argument

dat sluiting van de huidige kerncentralesde beslissing over kernenergie de factobeantwoordt ingebracht worden dat openhoud­ing van de huidige centrales dit nog inveel sterkere mate doet. Immers. vooropenhouding was goedkeuring van de geheimeopwerkingskontrakten nodig. een beslissingdie enerzijds een principiele keuze vooreen plutoniumekonomie en voor kweekreak­toren inhoudt en die anderzijds Nederlanddwingt om in 1995 een definitieve opslag­plaats voor radioaktief afval geschapen tehebben. Iedereen die iets van kernenergieafweet. moet van mening zijn dat dezekeuzes veel fundamenteler zijn dan de keuzeom de huidige kerncentrales te latendraaien uit angst voor het verlies vantechniese kennis.Onze konklusie is dat ij niet genoodzaaktbent het regeringsstandpunt over te nemen.maar dat U als ondernemingsraad van de aan­dèelhouder PGEM zelf het volste recht heefteen eigen standpunt in te nemen. Wij vin­den dat de PGEM hierbij de plicht heeft zogoed mogelijk rekening te houden met debelangen en het standpunt van haar kon­sumenten. Op het moment dat slechts 5~ vande Nederlandse bevolking bereid is kerncen­trales te accepteren in de nabijheid vanhet eigen woongebied (NIPO 1979) is de PGEMverplicht daar konklusies uit te trekken.

GKN-notaDe nota "Dodewaard. open of dicht?"

Een van de twee nota's. waarop de onder­nemingsraad zich in haar besluitvormingbaseert. is de nota "Dodewaard, open ofdicht?" van de direktie van de GKN.

Het eerste wat opvalt in deze nota isdatgene wat er niet in staat. De bezwarentegen kernenergie worden weggemoffeld methet zinnetje dat "er nu geen redenen (zijn)om een dergelijke onaanvaardbaarheid overhet gebruik van bepaalde energiedragers uitte spreken. ook niet op grond van de onbek­endheid met sommige aspecten". En datterwijl een groot deel van de bevolking vanmening is dat de afvalproblematiek. degevaren voor verspreiding van kernwapens.de gevaren voor de demokratie en de

risico's van grote ongelukken stuk voorstuk voldoende reden is om het kernenergieprogramma onmiddellijk stop te zetten.

Wat ook ontbreekt is de diskussie overde noodzaak, vanuit het oogpunt van eenvoldoende elektriciteitsvoorziening, omDodewaard en Borssele open te houden endrie nieuwe 1000 HW centrales te bouwen.Gezien de huidige overcapaciteit, de enormemogelijkheden van energiebesparende warmtekracht koppeling, de plannen mbt windener­gie en de besparingmogelijkheden lijkt hierwat ons betreft geen enkele reden toe.

Derde WereldDan de nota zelf.

In hoofdstuk 1 is een korte schetsgegeven van de huidige en toekoms~ige ener­gievoorziening op mondiaal en nationaalnivo en van de betekenis van de verschil­lende energiedragers, waaronder Uranium.

Solidariteit met de Derde Wereldlandenwordt in dit hoofstuk naar voren geschovenals het belangrijkste argument om niet afte zien. van kernenergie. We citeren: " Omte bereiken dat de ontwikkelingslanden zichekonomies kunnen ontwikkelen en met namehun voedselproduktie kunnen vergroten, maarook om de in bepaalde gebieden ernstigemiljeuverstoring, die het gevolg is van hetkappen van bossen te behoeve van brandstof,tot staan te brengen, is de beschikbaarheidvan energie, vooral olie, noodzakelijk.(Dit betekent dat) zelfs bij drastiesebesparingen op het energieverbruik in deWesterse wereld, het wereldenergie verbruikzal blijven stijgen•••• Op ·grond van debevolkingsgroei op de wereld en de noodzaakvan betere levensomstandigheden in de derdewereld is nu gemakkelijk aan te tonen datde produktie capaciteit van primaire ener­giedragers .•. in het jaar 2000 ook vollediggebruikt zal moeten worden. Dat betekent

17

dat geen der genoemde energiebronnen kanworden weggelaten. ·De· stromings bronnenniet en de kernenergie ook niet".

SolidariteitAls je deze redener.ing leest weet je

niet of je moet lachen of huilen. Natuur­lijk zou solidariteit met derde wereldlan­den een uitgangspunt van het energiebeleidmoeten zijn, maar dat juist een groeperingals de GKN dit argument naar voren durft teschuiven is toch wel ongelooflijk. In haarhele bestaan heeft zij zich nog nooit drukgemaakt over de derde wereld problematiek.Nog nooit heeft zij het regeringsbeleidbekritiseerd omdat dit de tegenstellingentussen arme en rijke landen vergroot. Hetis hypokriet dat ze het nu wel doet. Boven­dien klopt de argumentatie niet. Het is inde eerste plaats de vraag of je het prob­leem van de ondervoeding kunt oplossen doorvergroting van de olietoevoer naar derdewereldlanden. Waarschijnlijk niet, zelfs alwordt deze extra olie besteed aan verhogingvan de voedselproduktie. Nu al wordt ergenoeg graan verbouwd om elke mens om dewereld meer dan 3000 calorieen per dag envoldoende eiwit te geven (dat is meer dande consumptie van de. gemiddelde Neder­lander). En dan rekenen we de anderevoedingsmiddelen niet eens mee. Wat datbetreft is er genoeg voedsel op de wereld,en zelfs sprake van overproduktie. Dat ertoch ondervoeding is, heeft meer te makenmet het feit dat er zo'n 3/4 miljard mensenzijn, die niet· eens geld genoeg hebben omvan die overproduktie mee te kunnen eten.Al pompen we de hele olie-voorraad de DerdeWereld in dat helpt niets als daaraanniets verandert. Daarvoor zijn verander­ingen op economisch en politiek gebiednodig, en daarom wordt in veel van die lan­den een.felle strijd. gevoerd. Inderdaad is

o~het belangrijk om solidair te zijn met diemensen, die in de derde wereld strijdenvoor onder andere ".voedsel voor iedereen".

ApartheidAls de GKN echt solidair zou zijn met

deze mensen in de derde wereld dan zou zeop veel meer gebieden stelling moeten nementegen het beleid en de macht van deoliemultinationals en de OPEC-landen. Zohad ze bv enkele jaren terug duidelijkstelling moeten nemen tegen de levering vankolen uit Zuid-Afrika aan de kolencentralevan de PGEM. Dat deze direkte ondersteun­ing van het apartheidsregime niet is door­gegaan is eigenlijk alleen te danken aanaktiegroepen die wel solidair zijn met dederde wereld. Echte solidariteit zou ookbetekenen dat de GKN zich uit zou moetenspreken tegen de levering van het NamibiesUranium aan Almelo en tegen de schandaligetoestanden in de Uraniummijnen in de reser­vaten van de oorspronkelijke inwoners vanAmerika en Australie. De indianen en deaboriginals worden door de naar grondstof­fen jagende multinationals gedwongen om indeze kankerverwekkende uraniummijnen tewerken, een .scharidalige zaak. Dat is echtesolidariteit. Door haar solidariteit alleennaar voren te schuiven op het moment dat dekerncentrale Dodewaard met sluitingbedreigd wordt, maakt de GKN zich volkomenongeloofwaardig.

DilEen tweede zwakke plek in de argumentatievan de GKN is haar bewering dat de inzetvan kernenergie voor de elektriciteitspro­duktie een wezenlijke bijdrage levert aande vemindering van het olieverbruik. Als wede cijfers in de laatste energie nota lezenzien we dat de regering rekent op een

toename van het olieverbruik van 1067,7 PJin 1977 naar tussen de 1787,7 en de 2411,7PJ in 2000 (inklusief niet energeties ver­bruik). Deze enorme verhoging is eendirekt gevolg van het uitgangspunt van deregering dat voor een gezonde ekonomie eengroei van 2 'a 3 J per jaar nodig is. Dezecijfers maken duidelijk dat het erop aan­komt deze groeifilosofie aan te pakken endat iedere aanpak die zich richt op hetzoeken naar alternatieven voor een deel vanhet olieverbruik -zoals de inzet van ker­nenergie voor de elektriciteitsproduktie­een vorm is van dweilen met de kraan open.Voor een werkelijke mermindering van hetolieverbruik zijn hele andere maatregelennodig, maatregelen op het gebied van ener­giebesparing, alternatieve energie envooral maatregelen in de produktie en kon­sumptiesfeer, zoals een verbod opwegwerpverpakking en stimulering van hetopenbaar vervoer.

RendementMet haar standpunt over de bijdrage diekernenergie kan leveren aan de elektrici­teitsproduktie gaat de GKN ook voorbij aande op dit moment spelende diskussie overhet feitelijke energierendement vankerncentrales. Tegenover de elektrici­teitsproduktie van kerncentrales staan eenhele serie aktiviteiten die energie kosten.Het kost enorm veel energie om mijnen,installaties voor ertsverwerking, ver­rijkingsfabrieken, kerncentrales, opwer­kingsfabrieken en tijdelijke en definitieveopslagplaatsen voor radioaktief afval tebouwen, deze te laten draaien en ze nagebruik weer af te breken. Onlangs is erzo'n energiebalans van een kernenergiecen­trale opgesteld door ir Storm van Leeuwen.Zo'n balans is een schatting, de meesteenergiegegevens zijn exakt via meting tebepalen, maar sommigen zoals de energiekos­ten van de bouw van de verschillendefabrieken zijn alleen langs indirekte wegte bepalen. Indirekte bepaling van ener­giekosten wordt gedaan door de financielekosten om te rekenen naar energiekosten viaeen omrekeningsfactor die verkregen wordtdoor het totale energieverbruik te delen

18

door het bruto nationaal produkt. Uiteraard is dit nogal een hachelijke methode gezien het feit dat de prijs van een produkt of handeling niet_ alleen van de gebruikte energie afhankelijk is maar een betere methode is niet voorhanden, vandaar. Storm van Leeuwen hanteert als richtlijnen voor de bouwkosten 4 mrd. voor een gewone kerncentrale van 1000 HW en 8 mrd voor een kweekreaktor, volgens voorstanders van ker­nenergie hoge bedragen. Maar als je bv bedenkt dat de 350 HW centrale in Kalkar al meer dan 6 mrd gaat kosten lijken deze bedragen allerminst overdreven . De ontman­telingskosten van kerncentrales moeten geschat worden, omdat men daar nog geen ervaring mee heeft. Pas na een afkoe­lingsperiode van 50 tot 100 jaar kan het inwendige van de centrale worden afgebro­ken. En d~n moet dat nog met machines die op afstand bestuurd worden gebeur~n . Het puin en schroot moet zorgvuldig worden ver­zameld, verpakt en afgevoerd. Zonder twijfel is dit een energie intensief proces. De kostenramingen voor volledige ontmanteling lopen erg uiteen. Sommigen

komen tot 10 'a 15 S van de bouwkosten, anderen komen op bedragen die evenhoog zijn als de bouwkosten. De schoonmaakkosten van Three. Hiles Island (huidige raming f 1,6 mrd) en de ontmantelingskosten van de West Valley opwerkingsfabriek (op f 1f2 mrd geraamd) doen vermoeden dat de pessimisten gelijk hebben. Storm van Leeuwen gaat er daarom dan ook in zijn studie vanuit dat voor onderhoud, bediening en ontmanteling van de kerncentrale evenveel energie moet worden gerekend als voor de bouw.

Afval Hoe groot de energiekosten zullen zijn voor de verwerking van het radioaktief afval was

19

in 1943 al de vraag en is nu nog steeds de grote vraag. Hen neemt proeven met de omzetting van het radioaktief afval in glas en dit glas moet zoals bekend, verpakt in stalen cilinders in zoutkoepels of ander stabiele geologiese formaties opgeborgen worden. Dit zijn echter gelukkig nog maar plannen, wat een schatting van de ener­giekosten helemaal moeilijk maakt. Het energieverbruik van de verglazing van het hoogradioaktieve afVal stelt Storm van Leeuwen gelijk aan het energieverbruik van opwerking, maar waarschijnlijk zal het, zoals hij zelf zegt, in de praktijk beduidend hoger liggen. Alles bij elkaar komt Storm van Leeuwen tot de opzienbarende konklusie dat een kerncentrale niet vol­doende elektriciteit produceert om de hele splijtstofcyklus van energie te voorzien.

Ervaringen

De kritiek die vanuit de kernener­giewereld tegen deze berekeningen wordt ingebracht, lijkt ze in essentie niet aan te tasten. Ze richt zich voornamelijk op de indirekte berekeningsmethode en de schattingen van de kosten van afvalverwerk­ing en de ontmanteling van de verschillende fabrieken. Wat betreft de indirekte berek­eningsmethode, natuurlijk valt bier -zoals op elk model- kritiek op te leveren, maar het is kenmerkend dat het juist tegen deze berekening in stelling wordt gebracht, terwijl het een al jaren gehanteerde methode is bij onderzoek naar energiekos­ten. De metbode is verder in die zin neu~

traal dat de feitelijke energiekosten net zo goed hoger als lager uit kunnen vallen. Wat betreft de schattingen van de kosten van afvalverwerking en ontmanteling lijkt het voldoende om het door Storm van Leeuwen gehanteerde argument voor zijn scha~ting naar voren te brengen nl. dat hij zich baseert op de weinige konkrete ervaringen hiermee, terwijl zijn critici zich vooral op theoretiese berekeningen baseren .

-----_.._-._._--

.__._----------

Wonderolie---,-----Als laatste punt willenprijs van kernenergie.

we ingaanVolgens

op dehet VNO

kunnen we ekonomies gezien niet om kernen­ergie heen. Elektriciteit uit kerncentralesis zo goedkoop dat we onze konkurrentiepo­sitie verspelen als we niet meedoen. Wezullen de kortzichtigheid van dit standpuntaantonen. Verder willen we ingaan op hetstandpunt van de GKN dat sluiting van

20

~Dodewaard een verliespost van 490 miljoenoplevert.

Bij de kostprijskalkulatie van elektri­citeit opgewekt in kerncentrales wordendoorgaans een aantal posten vergeten. Wenoemen slechts: de onvoorziene kosten vooropwerking van het afval, de kosten voor dedefinitieve opslag. de mogelijke financielekonsekwenties van ongelukken, de afbraak­kosten van kerncentrales etc. Het meenemenvan deze kosten geeft voor de centrale inBorssele een geschatte kostprijs van 13.5ct/kWb. Ter vergelijking: de officielekostprijs in 1980 bedroeg 6 ct. terwijl 2/3van de elektri~iteitsproduktie voor het"vriendenprijsje" van 2.8 ct/kWh aan deAluminiumfabriek Pechiney werd geleverd.

Infrastruktuur

Voor Dodewaard komt een vergelijkbarekostenkalkulatie nog veel ongunstiger uit.omdat het hier een veel kleiner experimen­tele centrale betreft. waarbij commercieleargumenten zowiezo nooit een rol hebbengespeelt. Zelfs het VNO komt, op grond vanhet TESIN rapport tot een vergelijkbarekonklusie over de prijsontwikkeling perkWh. We citeren uit een intern rapport:" •••de kosten voor Uranium zal met name indé komende 10 'a 20 jaar sterk stijgen,waarbij met name moet worden gedacht aaneen verhoging van de kapitaalkosten doordatde infrastruktuur moet worden aangepast enaanzienlijke miljeubeschermende maatregelenmoeten worden getroffen". Wat kan het VNOhier anders bedoelen dan: De kosten per kWhgaan sterk omhoog als het hoogradioaktieveafval wat nu geproduceerd wordt opgewerkten opgeslagen moet worden. Of zouden ze metinfrastruktuur ook al de politiestaatbedoelen? Het VNO voorspelt op grond hier­van dat de kosten per kWh in 2020 tot meerals het vijfvoudige gestegen zullen zijn.

•Windenergie

Uit dezelfde studie blijkt dat de alterna­tieve energiebronnen al rond 2000 goedkoperworden als olie en gas. en wat later ookgoedkoper als kernenergie. Bovendien zalvoor de alternatieve energiebronnen "Integenstelling tot de andere energieb~onnen

de prijs na 2000 eerder qalen als stijgendankzij de ekonomies of scale " (VNO rap­port). We mogen ervan uitgaan dat het VNOz'n best heeft gedaan om de situatie voorkernenergie Zo gunstig mogelijk te schil­deren. In werkelijkheid is bv elektriciteitopgewekt met windenergie aan de kust nu algoedkoper. Storm van Leeuwen komt in zijnstudie eveneens tot de konklusie dat elek­triciteit uit Uranium op lange termijn tweekeer zo duur is als elektriciteit uit olieof kolen. Illustratief voor het optimismevan de atoomlobby, op het moment dat poli-

Jvwftieke beslissingen moeten worden genomen isbv het feit dat de bouwkosten voor Kelkaroorspronkelijk op 1.8 mrd werden begroot,terwijl ze nu waarschijnlijk al meer dat 6mrd zullen bedragen. Bovendien zijn eenaantal technische problemen bij opwerkingnog steeds niet opgelost. zodat eventuelekosten altijd aan de lage kant wordengeschat.

Afval

Ook hier dringt zich een vergelijkingmet de chemische industrie op. Een aantaljaren terug konden veel chemiese produktengoedkoop gemaakt worden, deels door eenovervloed aan goedkope grondstoffen. deelsook omdat de ~fvalstoffen ven het produk­tieproces op éen gemakkelijke maniergeloosd konden worden in het miljeu.

Nu vele jaren later kan de staatopdraaien voor de "vergeten" kosten van deafvalverwerking. Di.t gaat in de miljardenlopen. Alleen al het verwijderen van hetchemies afval in de bodem ven het terreinvan de EHK in Krimpen aan de IJssel gaat1'a 2 miljard gulden kosten. En dat isalleen nog maar het akute gevaar. Waar deduizenden tonnen chemies afval heen moet.weet niemand. Verwerkingsmogelijkhedenzijn er niet. Een vergelijkbare situatiemet radioaktief afval zou rampzalig zijn.De financiele konsekwenties zijn op geenenkele manier te overzien. De schoonmaak­kosten van "Harrisburg" zijn wat datbetreft slechts een eerste indicatie.Bovendien is het menselijk leed als gevolgvan een onzorgvuldig afvalbeleid (KEMA)natuurlijk nooit in geld uit te drukken.

DodewaardDe GKN stelt dat een voortijdige sluitingvan Dodewaard een verliespost van 490 mil­jOèn gulden oplevert. Bij deze berekeningworden echter (moedwillig?) een aantal pos­ten weggelaten met de bedoeling om zo hetparlement onder druk te zetten.

Door. de eneorme overkapaciteit draaiende electriciteitscentrales met een erg laage~onomisch rendement. Sluiting vanDodewaard leidt dus tot een verlaging vande kostprijs. We schatten de verlaging vanhet bedrag voor de extra kosten hierdoor op4 ct/kWh. Over 13 jaar is dat dus 182 mil­joen gulden.

Bij de berekening van de extra kostenwordt bovendien uitgegaan van een bedrijfs­tijd van 74S. Bij het ouder worden van decentrale is het echter zeer waarschijnlijkdat de bedrijfstijd terugloopt als gevDlgvan slijtage, verhoogd stralingsnivo etc.Bij een bedrijfstijd van 60 S levert ditgeen besparing op brandstofkosten van 320miljoen. maar van 220 miljoen. Bij eenbedrijfstijd van 50 S wordt dit -193 mil-

21

De Aktiegroep 'stop kernenergie nou, metgiroblauw' te Nijmegen.Postbus 1357Nijmegen

~Konklusie: Onmiddelijke sluiting van dekerncentrale Dodewaard levert een winst opvan 550 tot 883 miljoen gulden. Eenzelfdekalkulatie levert voor sluiting vanBorssele een voordeel op van 4 - 7 miljard.

Het zou dus wel eens zo kunnen zlJn datalleen de argumenten voor kernenergie erggoedkoop blijken te zijn.

1112 mil-

a 400

10 miljoen5068 - 181 (afb van

7240

200200160780 'a

• Ol.'" • • •. ':,0"

.," ,";~~~li1}~)j}ll:t:;&f,~t~KÎ~;~~

o~

joen. Een derde miskalkulatie wordtgemaakt door een vergelijking te maken metelektriciteit uit olie. Bij het aanwendenvan kolen als vervangende brandstof zijnde extra kosten 2.3 ct/kWh ofwel 105 mil­joen over 13 jaar. Bij een bedrijfstijd van60 S is dit slechts 69 miljoen. Tenslottekunnen de geraamde kosten voor de over­gangsperiode voor de eigenlijke ontmantel­ing gedrukt worden door deze over­gangsperiode over te slaan en onmiddellijkover te gaan tot ontmanteling. Samengevatzou openhouding van Dodewaard dus eenbesparing op brandstofkosten opleveren vanhooguit 69 miljoen gulden (bij eenbedrijfstijd van 60 S, en een vervangingdoor kolen) in plaats van de opgegeven 320miljoen gulden. De rendementsverbeteringdoor een vermindering van de overproduktienemen we dan nog niet eens mee in de berek­ening.

Bovendien moeten voor een bedrijfs­periode van 13 jaar nog de volgende kostenbijgeteld worden:

inzet poli tieaanpassing veiligheidopwerking

bedrijfstijd)inpakken afvaltussenopslageindopslagOntmantelingverzekeringTotaal

joen gulden

22

,•

Op het tentenkamp in Kalkar 1,2 en 3 meij.l. hebben we gepraat hoe we de stt'ijdtegen de snelle kweekreaktor weer nieuwleven in kunnen blazen. Het wordt steedsbelangrijker dat er iets tegen deze cen­trale gedaan wordt. Niet alleen omdatde kweekreaktor veel gevaarlijker is daneen gewone keX'ncentrale maar ook omdatdoorgaan met Kalkar betekend dat er weereen ~tap gezet wordt in de X'ichting vanmeer opweX'kingsfabX'ieken, meeX' plutoniumin omloop. De keuze voox' Kalkar is eenkeuze voox' de plutoniumstaat, een weX'eldmet een konstante dX'eiging van een atoom­explosie, een steeds groter politieappa­raat dat konstant klaar staat om iederevorm van protest de grond in te boren.Een kille wereld met bange of wantrouwigemensen, wonend in betonnen nieuwbouw­wijken of verkilde binnensteden. Kortomeen wereld die wij niet willen, en waargeen weldenkend mens voor kiest.Daarom hebben we besloten tot het bouwenva-n een Ant..-.Atoomdo;r:p. om te laten zien datleyen iets a-nders is dan opgesloten zittenin die kille nieuwbouwwijken. We gaan erleven in zelfgebouwde huizen en tenten,we kunnen èr werken en experimenteren metalternetieve energie, bv. toepassingenvan wind-en zonneenergie. We gaan plannenmaken voor prikakties en praten hoe weverder tegen Kalkar bezig kunnen zijn.We gaan films draaien en diskussieren overkernene;r:gie. We gaan muziek maken; een primavakantieadres dus. Vanaf 25 juli wordt er~et de bOuw van het dorp begonnen, enhet zal minstens de hele zomer duren.PX'aat hierover in je basisgroep of kennis~

senkring, en probeer vooraf al plannen temaken wat jullie in het Anti-Atoomdorpwillen gaan doen.

anti -atoom fees tOp 25 en 26 juli beginnen we in het Anti­Atoomdorp met een muziekfeest. Onze mu...ziek is een belangrijke uitdX'ukking van onslevensgevoel. We gebruiken de kracht, dewarmte en het gevoel van onze muziek omonze woede tegen de plannenmakers in DenHaag, Bonn of waar dan ook duidelijk temaken. Mensen die praten over restrisiko,en toekomstplanning. We spelen ltun de melo..die van onze muziek voor, en vechten ervoordat alle bouwplaatsen van kerncentrales,

woonbunkers,zwaarbewaakte gevangenissen enraketbases weer weilanden en blijven.Het hele gebeuren vindt plaats op het landvan boer Maas tegenover de Snelle Kweek..reàktor. Hier staat ook het Vriendschaps..huis dat op 1 mei heropend is.Het Vriendschapshuis is .bedoeld. als alter...natief informatiecentrum en als ontmoetings...~laats voor kernenergietegensta-nders. In1977 heeft de gemeente Kalkar het toen ingebruik zijnde Vrienschapshuis geslotenomdat de bouw , een oude melkstal.niet geschikt was voor informatiecentrum.Onder andere werd gesteld dat er geen pleeinzit en er geen verharde weg naartoe loopt.Dat die lui toch naar hun eigen gezeik gaanluisteren.In de loop van 1980 heeft de B.I. Stop Kal...ka;r: besloten het Vriendschapshuis weer inc;1eb;r:uik te nemen. Op 1 mei j.l. is het dusweer geopend. Na nog geen maand begint degemeente Kalkar weer moeilijk te doen.Mensen van bouw-en woningtoezicht zijnfotoos van het gebouw komen maken en ver·volgens ontving boer Maas een brief waarinde gemeente eist dat hij het Vriendscha.ps­hy1s sluit. Ondertussen i:; de g;r:ond waardit huis op staat verpacht per v1erka-ntemeter aan kernenergietegenstanders in Duits­land en Nederland. Van Maas wordt nu ge.eist dat hij die pachtverdragen ongeldigmaakt. Dat is boer Maas zeker niet van plan.Het zou namelijk betekenen dat hij als enigeaansprakelijk wordt voor alles wat er methet Vriendschapshuis gebeurd. De bedoelingvan het pachten was namelijk onder anderedat eventueel opgelegde boetes niet meerop Maas te verhalen zijn maar op allepachters, een moeilijk vangbare klup.De gemeente eist 1000,-DM boete voor elkekeer dat het vriendschapshuis betredenwordt. Op het ogenblik wordt door duitseadvokaten onderzocht wat wij tegen de drei...gende :;luiting van het huis kunnen on­deX'nemen. Mocht het zo zijn dat Maaswordt opgezadeld met hoge strafsommen, dan1$ de tijd rijp voor het kraken van hetVr;i.endschapshuis. We laten het niet zomaar sluiten omdat de gemeente dat zo wil.

C~~v&IlyOL, 'j PA; '.

2..1

Dodewaard Gaat Dicht!Dodewaard is zo langzamerhand een begrip geworden in nederland, en niet alleen in ak­tievoerend nederland. Delen van de AKB zijn zich na het eerste tentenkamp bij het Val­burgse Gat van Hagen toe gaan leggen op de Dodewaardse kernsentrale onder de leus "Do_dewaard Gaat Dicht". De oktober "80 aktie voor die sentrale heeft half nederland bezig­gehouden, en ondanks het feit dat er intern veel (terechte) kritiek is gekomen op dehele organisatie en het verloop van die aktie is er veel door bereikt. De diskussieover het 'gebruik van geweld door demonstrantens' heeft zeker een belangrijke rol ge­speeld, en ook de diskussie Over kernenergie, de zogenaamde rechtstaat en parlementai­re demokratie te veel weggedrongen. Desondanks is ook de diskussie over die laatst­genoemde onderwerpen door een ongekend aantal mensen gevoerd. Diskussie is misschieneen zwaar woord, zeker als die gevoerd zou zijn, Maar als we stellen dat er door heelveel mensen thuis, op het werk, binnen de één of andere klup of organisatie over ge­praat is op een eigen manier, dan slaan we de plank toch verre van mis. Na die oktober­aktie is er doorgegaan met de Dodewaard Gaat Dicht-groepen. Niet door alle groepen, bij­voorbeeld omdat er niet direkt een aktievoorstel op tafel lag, of omdat andere aktivi­teieten op dat moment de prioriteit kregen. Er is veel gepraat, en (of maar) er is ookaktiegevoerd. Tijdens de revisiestop rond pasen '81 hebben een aantal basisgroepen eententenkamp georganiseerd. Onder het motto "Niet oplappen, maar opdoeken" werd daarmeegeprotesteerd tegen het feit dat de Dodewaardsentrale voor de zoveelste maal opgeknaptwerd in plaats van dat ie stilgelegd zou worden. Sinds jaar en dag is een meerderheidvan de bevolking tegen het gebruik van kernenergie, alleen de atoomlobby en 'de politiek'nog niet. Maar dat laatste schijnt genoeg te zijn om toch maar door te gaan met hetnederlandse kernenergieprogramma:Enfin (nog lang niet trouwens, maar het woord dringt zich op), over Dodewaard is veelgepraat en er is aktie tegen gevoerd sinds dat pinksterkamp. Met de genoemde positievegevolgen. Maar er zijn ook wat negatieve kanten of op z'n minst misverstanden over dieDodewaard gaat dicht beweging. Veel mensen zien in die manier van aktievoeren een ver­enging optreden. Namelijk dat dodewaard alléén sentraal staat, dat het alléén om dieDodewaard sentrale gaat. Dat is edoch niet waar, ofschoon het vaak wel die schijn kanhebben. Het is in ieder geval niet zo bedoelt. Eén van de belangrijkste ideeën achter deDode~aard Gaat Dicht-opzet is niet dat het alleen om die sentrale gaat, maar wel dat wemet ons allen in nederland ver genoeg zijn om iets uniekt te bereiken. En wel dat vanwegehet verzet een draaiende sentrale gesloten wordt. Harrisburg is gesloten omdat er datvreselijke ongeluk heeft plaatsgevonden, Dodewaard omdat we willen voorkomen dat zoietsook hier gebeurt. En hier is dan nederland en het omliggende gebied. Dodewaard staatsentraal omdat die sentrale het eerst in aanmerking komt om gesloten te worden. Maar ookDodewaard als 'symbool'voor de rest van het atoomprogramma en voor überhaupt het ondemo­kratiese en mens-en miljeuvijandige energie'beleid'.om dat allemaal duidelijker dan ooit naar voren te brengen wordt er door het LandelijkOVerleg van de Basisgroepen Dodewaard Gaat Dicht eennieuwe, derde Dodewaard Gaat Dicht.aktie georganiseerd. Van 19 september tot en met de 26ste van die maand zal aktie gevoerdworden tegen de Dodewaard-sentrale, maar ook tegen de Arnhemse Instellingen, die door hunanti-demokratiese energiebeleid die hoofdletters helemaal niet verdienen. En ook tegende plaatselijke en provinsiale elektrisiteistbedrijven, die ook onzuiver spel spelen.Maar voordat het zover is, worden de 'verantwoordelijken' in de gelegenheid gesteld zelfeen begin te maken met een ander energiebeleid.De mensen om wie het qaat maken het dan wel af.

24

':ATOMS FOR WAR" Sinds kort zijn een aantal mensen in Nijmegen gestart met een anti..militaristies buro. Op dit moment zijn hierbinnen drie groepen aktief, die zich met verschillende anti­militaristiese aktiviteiten bezighouden. Een grpep wil zich gaan bezighouden met het protest tegen (kern-)bewapening, ondersteunen van een kampanje tegen militaire produk­tie en wapenleveranties. Verder is een groep die zich richt op het ondersteunen van politieke dienstweigeraars en een derde groep die vooral voorlichting en scholing verzorgt. Ik wil hieronder mei> name ingaan op de plannen van de eerstgenoemde groep omdat deze zich op korte termijn zich voornamelijk bezig wil gaan houden met het pro­test tegen de kernwapens. Konkreet houdt dit tot nu toe in dat we willen nagaan wat de direkte betrokkenheid is van de nederlandse overheid, onderzoeksinstellingen, bedrij­ven en het leger bij de kernwapenproduktie. Het aandragen van deze informatie biedt de mogelijkheid dat het protest niet alleen parlementair gericht blijft, maar akties zich ook kunnen keren tegen die instell ingen en bedrijven die zich inspannen voor een aktieve kernwapenlobby in Nederland . We willen dit niet alleen doen, ma.ar aansluiting zoeken bij andere groepen die ook werken aan het protest tegen leger en (kern-)bewa­pening. Vanuit de wetenschap, dat kernwapens en kernenergie alles met elkaar te maken hebben, is het idee opgevat om hiervoor ook kontakt te zoeken met de anti- kernenergie­beweging.

Afspraken Voor mijzelf was die wetenschap, dat kern .. wapens en kernenergie alles met elkaar te maken hebben , iets heel vaags, Ik wist dat het zo was, maar hoe dat nu pre­cies in mekaar zat kon i.k niet vertellen. Er vanuitgaande dat dat wel eens voor meer mensen in de a . k . b . zou kunnen gelden (o.a. op het laatste tentenkamp in Dodewaard werd de relatie ook genoemd als onderwerp waar een aantal mensen zich in zouden willen ver­diepen) heb ik dus maar het idee opgevat om een aantal dingen hierover op een rijtje te zetten .• De ontdekking van kernspli.jting is het eerst gebruikt voor militaire doeleinden. De eerste,ameri.kaanse , kernreaktor (1942) was niet bedoeld om energie op te wekken, maar moest plutonium produceren voor kern­wapens. Pas nadat de atoombommem op Hiro­sjima en Nagasaki gevallen waren is men kerncen~ales voor opwekking van elektr­eitelt gaan ontwikkelen . Om te voorkomen dat verbreiding van nu­cleaire kennis, technologie en splijt­stoffen bestemd voor de vreedzame toe­passing van kernenergie ook zou leiden tot verdere verspreiding van atoomwa­pens werd er direkt na de 2e wereldoor­log gepraat over kontrölemaatregelen om dit te voorkomen. Door de v.s. (het eni­ge land dat op dat moment in staat was om een kernwapen te maken) werd voorge­steld om de exploitatie van kernenergie onder kontröle van een internationaal orgaan te brengen en daarna afspraken te maken over ontwapening . Voor de Sovjet Unie was dit niet aanvaardbaar, omdat het monopolie van de v.s. op atoomwapen­gebied daarmaa in stand gehouden zou

25

worden. De s.u. wilde eerst ontwape-ning en dan de kontröle regelen. zo werd er dus niets geregeld en konden een aantal

- een kruisraket wordt afgevuurd door een onderzeeër

landen rustig doorgaan met het ontwikkelen van kernwapens. Pas nadat ook de s.u. en Groot Brittanië in staat waren om kernwa­pens te maken werden er nieuwe voorstellen gedaan voor kontrölemaatregelen. Verderop zal ik nog terugkomen op die maatregelen en waarom die niet hebben kun­nen voorkomen dat kernwapens over meer landen verspreid werden. Eerst zal ik 'nu ko~t proberen duidelijk te maken 1 waar-om een verbreiding van nucleaire kennis, technologie en splijtstoffen automatles ook een verdere verspreiding van kernwapens betekent.

•

Brandstof

maar tegelijkertijd een aantal waarborgendat het niet gebruikt wordt voor militairedoeleinden. De V.S. wil de kommercielemogelijkheden van kernenergie als eersteuitbuiten zonder gekonfronteerd te wordenmet een verdere verspreiding van kernwa­pens. Er wordt een internationaal or-gaan in het leven geroepen dat moet kontro­leren of de nukleaire installaties ensplijtstoffen niet misbruikt wordenvoor militaire doeleinden, het Interna­tional Atomie Energy Agency (IAEA).Later, in 1968 kwamen de Verenigde Natiesmet een zgn non-proleferatieverdrag, of­wel het niet-verspreidingsverdrag.Landen die voor 1967 al atoomwapens beza­ten beloven bij ondertekening dat ze zullenstreven naar kernwapenvermindering enniet zullen meewerken aan de verspreidingvan kernwapens. Andere ondertekenaarsbeloven dat ze geen atoomwapens zullenmaken. Oe kontrole hierop gebeurt doorhet IAEA. Dat dat non-proliferatieverdraggeen enkele garantie geeft voor de niet­verspreiding is wel gebleken.Redenen hiervoor zijn:-een aantal landen die in het bezit vankernwapens zijn hebben het verdrag nietondertekend (Frankrijk, India en China) •

,.het verdrag is binnen drie maanden een-zijdig opzegbaar.

-het verdrag kan niet verhinderen datinstallaties en grondstoffen die offi­cieel voor kerncentrales bedoeld z~Jn

toch gebruikt worden voor de produktievan atoomwapens. Als voorbeeld kan hiergelden de westduitse leverantie aanBrazilië, Nederland heeft hier viade URENCOook mee te maken. Zo helptNederland dus ook mee aan de verspreidingvan kernwapens.

-het IAEA heeft een aantal kontrole­methoden ontwikkeld die gebaseerd zijnop de boekhouding van in- en uitgaande

Plutonium• Jl'Ondstof voor

kemwapens

~ HOOI verrijkt uraniumarondstof voorkernwapen,

I

---I UraanverrijkinJ

uranium11 lCemreaktor

plutonium---_...:..._--.

In 1953 komt de V.S. met het "Atoms forPeace" plan: zij willen hiermee het ge­bruik van kernenergie voor vreedzame doel­einden ook in andere landen stimuleren,

';4toms for Peace"

Winninlnatuurlijk uranium

In feite zijn de grondstoffen voor eenkerncentrale en voor kernwapens dezelfden.l. uranium en plutonium. Het zogenaam-de reaktorplutonium~ dat in normale kern­reaktoren gemaakt wordt is, hoewel het min~

der explosief is , als speciaal opgewerktplutonium ook geschikt voor het maken vankernbommen. Een andere grondstof vooratoomwapens is uranium. In een verrijkings­fabriek (zoals in Nederland de U.C. inAlmelo) verhoogt men het qehalte aansplijtbaar uranium van 0,7% tot 3%. Hetkan dan gebruikt worden in kerncentrales.Maar men kan dit verrijkingsproces ookvele malen herhalen zodat het gehaltesplijtbaar uranium verhoogd wordt tot90%. Het uranium is dan geschikt voor ge-"bruik in kernwapens.Ook kan plutonium-239 dat zeer geschikt isvoor het maken van atoombommen worden ver­kregen door het uranium uit een kerncentra­le voor elektriciteitsopwekking al na enke­le weken uit de reaktorkern te halen endan chemies te bewerken in een opwerkings­fabriek (zoals b.v. in La Hague).Een laatste mogelijkheid om plutonium teverkrijgen is hiervoor een speciale reak­tor te bouwen. De onderdelen voor zo'n fa­briek kunnen relatief makkelijk op deopen markt gekocht worden.In principe zijn dus alle landen die overeen of meer kerncentrales beschikken en~oegang hebben tot een opwerkings-of ver­rijkingsfabriek in staat om kernwapenste produceren.

26

Maria van Kan

dichterbij brengt. Ze vergroten dewaarschijnlijkheid van een kernoorlogin Europa.

"

Wij gaan een huifkartocht door nederlandmaken, om weer eens op een andere manierde problemen van kernenergie en kernwa­pens onder de aandacht te brengen bijmensen die straks moeten deelnemen aan demaatschappelijke diskussie. Wij, dat zijnmensen van de Bredase werkgroep 'Stralingen Gezondheid' en we streven naar het stop­zetten van aktiviteiten die het miljeu o­verbelasten, in het bizonder aktiviteitendie radio-aktiviteit tot gevolg hebben.Tijdens de trektocht gaan we in de diver­se plaatsen toneel en poppekast spelen,muziek maken, informatie van en aan aktiegroepen verzamelen en verstrekken, lezing­en houden etc. etc. Om deze tocht te latenslagen kunnen jullie helpen met:- publisi­teit geven in eigen regio; -zoeken vanslaapplaatsen en het verzorgen van maaltij­den (ook paard); opsturen van data van aktiviteiten bij jullie in de bUurt; -uitdenkenen mee uitvoeren van akties als we langsko­men.We willen beginnen op 28 juni vanuit Breda;op onderstaand kaartje is te zien waar wewanneer langskomen. Maar als jullie mee willen doen kan daar nog van alles aan veran­deren.Kontaktpersoon: Eugene Breukers, 076-140243

n:;r- Y9 V G1.S'/1 Hv L 0 ...,/\ ,..··.·0···: U

IV/q~ll V s· H( ~..,: S"TA I':::;:;.- .~ I , F

.p , • 'E• .. I

t2 I • 'e. KQ •Àl' ."• " • ""*\00 •·• ..... 0 A

11 .?-- ö: "1."1D"'~A .It'l~ 1- R

30J"X../H 2$T3 ~...s'rTtltjlQN , A

.0 IJ 5t..o. E'''c 0e ~ 7~ . I t ~ ..... ~ C\ 0 "0 N• 0 HI ij T" &>~

/R. :Pji, 0 T

P.S. We willen hierover op donderdag25 juni om acht uur 's avonds inÖ'42, Oranjesingel 42 in Nijmegenpraten met mensen uit verschillendegroeperingen. Wie meer informatie wil:het anti-militaristies buro is te be­reiken van dinsdagmiddag totvrijdagmiddag, Ruyterstraat 17 Nijmegen,tel. 080-237042.

Al met al is het uit bovenstaande wel dui­delijk dat verspreiding van kerncentralesdie gebruikt worden voor elektriciteits­opwekking en de bouw van verrijkings- enopwerkingsfabrieken de kans op versprei­ding van atoomwapens vergroten. De kansop een kernoorlog wordt dus ook groter.Daarom lijkt het me belangrijk als deanti kernenergiebeweging en groependie aktie~ zijn tegen kernbewapeningnaar een vorm van samenwerking zoekenom elkaars strijd te ondersteunen.We willen hiertoe vanuit het ant-milita­risties buro een eerste aanzet gevendoor voor te stellen om samen te gaan pra­ten over onder andere de vraag hoe weons protest vorm kunnen geven. We den-ken hierbij aan akties in het najaaromdat in december een beslissing genomenzal worden over de modernisering van hetkernwapenarsenaal in Nederland.Het is nog eens extra belangrijk tegendeze modernisering te protesteren om­dat deze gemoderniseerde kernwapens(PershingII en kruisraketten) de mo­gelijkheid van een beperkte en dus tevoeren en 'te winnen' kernoorlog

Samenwerking

materialen. Het is echter onmogelijk om eenom een echt sluitende kontrOle hieropte verrichten (de hoeveelheid plutoniumdie in een brandstofstaaf zit is bv. moei~

lijk meetbaar). Bovendien gaat het hierom een kontrOle achteraf. Bovendien zijner geen sankties als er splijtstof ver­dwenen blijkt te zijn.

-last but not least, landen die ondertekendhebben komen hun beloften niet na.In tegendeel, de kernwapenvoorraad wordtvoor~durend uitgebreid.

')­~,

BLA

BLADEN

......--_..

~-~. "--'-"---

~de ~ell geenrecens~exemplaar gehad!!!!.:.hun ~!.CJi~ek.~ ~un-!!.:.dus OO~ niksover zeg en. Vol ende keer beter'.

28

Windenergie ,nu !

25 meter, horizontale as turbine, Petten

De Zaatste tijd komt de energie-opwek1<ing IIIf't behulp Van Ulindturbines nogal eens in hettlieuws. Na een Ulindluerkdag voor de zel!bouwC'st)ers een officil!le bekendmaking van de uitlJezo­king van het " pZàrt Lievense". Kort daarop de bekendmaking van de resultaten Van het Natio­naal Ondersoeksprog1'CQ1fTla Windenergie (N. O. W.) en afgelopen 2, 3 en 4 ·juni een Nationale' Wind­energie ..Conferentie. Het lijkt ons voor de Ulind te zuZZen. gaan, al lijkt de inpassing vanUlindenergie nog niet zo eenvoudig.

Nu er een tekort aan energie dreigt, heeftiedereen ineens de meest fantastische ideeênom energie op te wekken. Het blijkt ook zo nuen dan dat onze voorouders zo gek nog nietwaren, al gaat het er maar om dat we weer

29

ontdekken dat luiken voor de ramen veel ener­gie besparen. Bij het gebruik van wind alsenergiebron ligt dit iets moeilijker. De oudemolens waarvan er nog maar enkele in ons landstaan zijn niet geschikt om aan de grote

30

vraag naar energie te voldoen.We hebben veel energie nodig waarvan ongeveer18% in de vorm van elektriciteit wordt ver­bruikt. De benutting van wind met behulp vanwindgeneratoren (moderne windmolens), waar­bij elektriciteit opgewekt wordt levert goede resultaten op. Aan het eind van de vorigeeeuw is er al veel onderzoek gedaan op ditgebied, maar door de opkomst van andere ener­giebronnen is deze toepassing van windenergiein de vergetelheid geraakt.Vooral zelfbouw(st)ers hebben zich bezig ge­houden met het ontwerpen en bouwen van wind­turbines. Sinds begin zeventig zijn techniesgerichte scholen zich gaan bezig houden metverder onderzoek op dit vlak. Uiteindelijkhebben deze inspanningen ge~eid tot de opzet­ting van een N.O.W••De doelstelling van dit ond~rzoeksprogramma

was na te gaan of windenergie een beduidendebijdrage zou kunnen leveren aan de nationaleenergievoorziening. Een twintigtal onder­zoeksburo's en instellingen hebben aan ditprogramma meegewerkt, waaronder het Energiecentrum Nederland (E.C.N.)., Fokker, K.N.M.I.en de T.H. Eindhoven.

besparingVooral de overheid kijkt naar de inpassingvan windenergie vanuit het standpunt vangrootschalige energie-opwekking, wellichtdat daardoor ook pas in een later stadiumvan het N.O.W. gekeken is naar gedecentra­liseerde energieopwekking (dat wil zeggenenergieopwekking bij de verbruik(st)er, bv.per wijk of stadsdeel).Het vreemde aan de diverse beschouwingen vande inpassing van windenergie is dat de op­wekking van energie via windturbines gezienwordt als een besparing op fossiele brand­stoffen. Hiermee komt windenergie in hetrijtje te staan van isolatiefolies en voor­zetramen. Vanuit dit standpunt wordt ook be­keken of de inpassing van windenergie econo­misch haalbaar is. De brandstofbesparing die

Een schets van de ringdijk rond het opslagbassin.

windenergie zou leveren oftewel het geld datdaardoor uitgespaard wordt, zou groter ofgelijk moeten zijn aan de huidige prijzen vanenergie opgewekt met fossiele brandstoffen.Of nog gekker geformuleerd: een terugverdientijd van een windturbine van zeg zeven jaarsteekt ongunstig af bij de terugverdientijdvan bijvoorbeeld muurisolatie met een terug­verdientijd van rond de drie jaar. Dus is detoepassing van windenergie economisch niethaalbaar. Windenergie levert namelijk, voor­al in de visie van de KEMA geen besparing opin het opgestelde vermogen van huidige of nogte bouwen conventionele elektriciteitscentra­les. Studies uitgevoerd door de E.e.N. en deUniversiteit van Utreoht hebben deze visieinmiddels ondergraven. In de studies wordtduidelijk gemaakt dat een vermogensbesparingvan 30 á 40% zeker haalbaar is. Dat door dehuidige overkapaciteit van een besparingmoeilijk te spreken is ligt dan ook eerderaan een verkeerde planning van de Samenwer­kende Elektriciteits produktiemaatschapijen(S.E.P.).Een belangrijk punt dat nogal eens wordt ver­geten is de onafhankelijkheid die verkregenwordt voor een deel van onze energievoorzie­ning bij de toepassing van windenergie in hetelektriciteitsnet. Vooral bij een gedecentra­liseerde toepassing van windenergie zal deenergieleverantie minder kwetsbaar zijn.

grilligOver de vraag hoeveel elektries vermogen, metbehulp van windturbines opgewekt, ingepastkan worden in het openbare elektriciteitsnetwordt de laatste tijd veel gediskussiëerd.Een eerste onderzoekspoging van de KEMA geeftaan dat er niet meer windvermogen geplaatstkan worden dan het vermogen van de grootsteconventionele centrale die op dit momentwerkzaam is in Nederland. Namelijk als op eenbepaald moment al het windvermogen weg zouvallen, bij windstilte, dan moeten conven­tionele centrales dit vermogen over kunnennemen. Anders komen we in het donker te zit-

1

opslagnodig zijn

of een beterekoppeling met warm­te-kracht opwekking

(bijvoorbeeld bij in­dustrieën). In iedergeval zal een dermategrote opzet als dievoorkomt in het "planLievense" een dureoplossing zijn om en­ergie op te slaan.

..

overbodigHet vermogen van het opslagbassin en bijbe­horende wa~erturbines zou bij een opgesteldwindvermogen van 2000 MW, 2400 MW moeten be­dragen. volledige inpassing van windenergiezou dan mogelijk zijn. De vraag is echter ofer bij een inpassing van 2000 MW windvermo­gen wel een opslag nodig is, zoals het er nunaar uitziet is het zeer waarschijnlijk niethet geval. In het jaar 2000 zal ruim 20.000MW aan elektries vermogen staan opgesteldzodat een windvermogen van 2000 MW zekerbeneden de 10% blijft, welk percentage alsmaximum wordt aangenomen voor de inpassingvan windvermogen zonder opslag. Bij een la-ger energ1escenario waarbij in

2000 een totaal elek:tt:r:i~e~s~~~~~~tvermogen van 15.000 ...MW opgesteldstaat zal-wel .-or~_..,

ezwaren van et p an LJ.evense"zijn niet zo groot als de bezwaren diekleven aan de inpoldering van de Marker­waard. De bezwaren zullen echter ook weerniet zo klein zijn als naar voren wordtgebracht in de nota. Zeilen en andere vor­men van waterrekreatie zullen in de direkteomgeving van de ringdijk rond het opslag­bassin niet mogelijk zijn, door de grotestroming rond de waterturbines die in dehele dijk ingebed zitten. Ook de waternivoverschillen die in het Ysselmeer zullen op­treden, geven aanleiding tot problemen:onder andere de oevervegetatie zal verande­ren waardoor een totale verandering in heteco-systeem zal optreden.

...

t kritiek1:, gegaanelbaaren zient op ze..den enits-• Eent geeft

1 op­an

31

spelevaren

ten. En in Nederland staat alt'jmogen bedrijfsklaar dat het vagrootste centrale, mocht die ugenomen kan worden.Op deze stellingname wordt noggeuit met name omdat er vanuitdat de wind zich grillig en onvgedraagt terwijl diverse studiedat er met het gedrag van de wikere hoogte rekening gehouden k wde bedrijfsvoering van de elektr'cibedrijven hierop aangepast kan w rdestudie van de Universiteit van U recaan dat tot maximaal 10% van het totgestelde elektries vermogen besp rdworden door inpassing van windene gieDeze inpassing gaat uit van een t epavan windenergie zonder opslagsyst men."plan Lievense" zou een inpassing vanenergie mogelijk maken met een ve~

groter vermogen.

Hoewel er nogal wat bezwarenzijn geuit over een te nemenbeslissing rond de inpolderingvan de Markerwaard, over veelpunten zoals diverse struktuursche­ma's bestaat nog onzekerheid, is tocheen beslissingsprocedure in werkinggezet. Bij deze procedure is het "planLievense" meegenomen, Dit "plan Lievense"is in februari 1980 bekend gemaakt en nueen jaar later is de uitwerking van hetplan in de vorm van een nota aangebodenaan het ministerie van wetenschapsbeleiddie ook de opdracht voor di~ onderzoek ver­strekte. Vooral in de pers heeft de voorbe­reidingsstudie "Wind en Waterkracht" (offi"ciêle naam van de nota) nogal aandacht gekre­gen. De grote energiebesparing die het planzou opleveren, heeft voor veel lovende kritiekgezorgd. Ook de elektriciteitsbedrijven hebbenzich positief over de plannen uitgelaten. Erkleven echter wel enige bezwaren aan het plan.

Overzichtstekening van de Markerwaard~etpassin.

32

Tn het verlengde van deze plannenwordt nu al geëxperimenteerd met eenwindturbine op bet terrein van deE.C.N. in Petten. Deze windturbinedie is uitgerust met wieken van 12,5meter lengte is ontworpen als meetin­strument en zal gebruikt worden omkennis op te doen voor de bouw vanturbines van gelijke grootte. Verderis al met hulp van deelnemende instel­lingen een goede windtUrbine gebouwdmet een diameter van 10 meter. Dezemolen is nu al economisch rendabel ingebruik bij diverse bedrijven.

Vanu t bet onderzo zi n aanbevelingen ge­daan voor een vervolqproqr_ windenergie.De overbeid zal een duidelijke uitspraakmoeten doen inzake deze aanbevelingen enzal, om verder onderzoek niet af te remmen,een duidelijk standpunt moeten innemen watbetreft onze enerqievoorziening. Op dit mo­ment is <len keuze moqelijk, gaan we wind­energie wel ot miet inpassen in onze ener­qievoorzi<lning. Een keuze over enkele jarenzal in ieder geval de nederlandse industriebuiten spel zetten bij de fabricage vanwindturbines. Of er op dat moment nog ruim­te voor windenergie in de opzet van onze

""' .energievoorziening iszal moeten blijken.8ij de buidige plan­ning van 16 grote ko:'1encentrales zal er

einig ruimte over­lijven als er nietu al bijgestuurdrdt.

olgens de E.C.N. zaler in bet jaar 2000in Nederland rond de2000 HW aan windver­

mogen unn;;,en=-,s==-=an:::"'•...."",;et gaat dan over 2000qrote windturbines in windpàrken en een15.000 kleine turbines, die energie kunnenleveren aan kleine woonwijken en tUinbouw­bed"ijven.

In het verleden zijn er al meer centralesgebouwd omwille van de werkgelegenheid waar­bij minder gekeken is naar de benodigdehoeveelbeid energie in de toekomst en demilieUbezwaren.Een omschakeling naar alternatieven als zonen wind voor onze energievoorziening levertmeer werkgelegenheid en houdt een duurzameoplossing in voor on$ energievraagstuk.

Op t moment wor en aar gastur ne­installaties voor gebruikt, echter door destijgende gasprijzen die binnenkort ookvoor de industrie zullen gaan gelden, zijndeze installaties binnenkort een onrendabelvermogen. De opslag van energie in een wa­terkrachtcentrale zal dan een welkome op­lossing worden. Door de planning van veelvermogen in kolencentrales, en wellichtenkele kerncentrales, is veel van bet elek­tries vermoqen dat opgewekt kan worden ge- ,stoken in zogenaamd bàsislastvermogen. Deze

qrota kol~ en kerncentrales zijn namelijkniet economi<ls rllndabel af te regelen naareen veel hoger of lager vermogen. Deze clln­trales kunnen nu 's nacbts doordraailln llnhet niet ,gevraagde vermoqen leveren aan dewaterkrachtcentrale, die overdag de piekllnin de vraag naar elektriciteit kan OPvanglln.Voor de inpassing Van veel grote kollln- enkerncentrales is dit plan dus ideaal.

~-,j

~llill

.j !i\,

1.,\....-_-...,

Echter om de wa kracbtcentrale rendabelte ulten zijn er het geheel geen windttU:-biDes noctiq. Ju1s een waterkracbtcentraleJr.an pi.ekveDIoqenl'1~~~,als 's morgens-vz.,., er biDnèn " een grote stijgingJrcat ia de vraag 'triclteit dan_aa er '*ltral e snel te rega-leR dja _ een en hetliefR GDk lIOlJ I lsijn.

Een eerste zet in de rIchtIng van onafhan­kelijkheid van de invoer van brandstoffenuit het buitenland kan gezet worden met deinpassing van windenergie. Bet idee echterdat de wind gratis is en iedereen zich doorde aanschaf van een windturbine vrij zoukunnen maken van de elektriciteitsbedrijvenis een farce. In principe is namelijk aard­gas ook gratis maar op het moment is hetwel zo duur als geimporteerde olie uit hetbuitenland. Wellicht dat er in de toekomstzelfs speciale belastingen geheven worden

maar een ding"is duideiIjk dat ook de wIndgemonopoliseerd kan worden.Het vervolgprogramma windenergie zal zichmeer bezig houden met gedecentraliseerdetoepassingen van windenergie dan tot nu toe.Een toepassing die echter nog niet bekekenwordt, mede door het gevaar van wiekbreuk ,is de plaatsing van windturbines dicht bijwoonkernen. Samen met het gebruik van zonneenergie zou een wijk voor een groot deelonafhankelijk van het elektriciteitsnetkunnen draaien. ~,~

f1.e::....

F3t-n:::s

• ~a-I ,~

~

~

34

HARDE AKTIEEén van de grote vernieuwers van aktievor~

men voor de AKB is de staat Israël. Eersteen bomaanslag op een fabriek van reaktorva~

ten, nu weer een aanval op een kernsentrale.Ze hebben er dan ook de middelen voor •••••Hoewel zonder twijfel effektief lijkt hetgeen middel dat navolging verdient. Veelmeer een gebeurtenis waarin je als AKB jeargumentatie bevestigd ziet en kan verdie­pen.ln de eerste plaats wordt nu wel ergduidelijk dat het non-proliferatie verdragtegen de verspreiding van kernwapens nietsvoorstelt. Zelfs als een staat schriftelijkverklaard heeft géén kernwapens te willenproduseren (onwaarschijnlijk, het· gedragvan staten kennende, maar goed), blijkt hetidee dat ze het kánvoor een vijand voldoen­de om op de meest botte wijze in te grij­pen. Kernsentrales zijn niet alleen 'nuttig'om een oorlog te winnen (doormet de no­

dige installaties een atoombom temaken), ze kunnen daardoo in

een 'konfliktregio' aanlei-ding voor een oor-

log zijn.Of dieoorlog

nu ook

dit schrijf, maarde Arabiese lan­den ,zullen dit zeker niekant laten gaan. Dè pogiregels een atoomoorlog te voorkomen over­tuigen niet, zeker niet in deze explosievegebieden. om een atoomoorlog voor te zijnneemt Israël nu het risiko een konventione­le oorlog te moeten voeren. Kernsentraleskunnen in bepaalde gebieden direkt tot oor~

log leiden:Dit is des te treuriger wanneer je bedenktdat de regering Begin delaatstè tijd, metde verkiezingen in het vooruitzicht, ook opandere gebieden erg krijgshaftig optreedt.Een aanval op een kernsentrale als verkie­zingsstunt: Overigens, nu we het toch overIsraël hebben: dat land heeft waarschijn­lijk zelf al lang een atoombom. We ziende zelfde arrogantie die de V.S. en deU.S.S.R. vertonen: zelf welatoomwapens, maar ze voorniet in andere landen laten komen.Atoomwapens zijn voor deze landen nietslecht, dat zijn ze pas als iemand andersze heeft.Het is intussen wel duidelijk dat vele .landen, of ze het non-proliferatie ver­drag wel of niet hebben ondertekend, bezig•

ISRAËL

zijn met het ontwikkelenen fabriseren van kernwapens.

Irak versus Israël, Argentinië versus Brazi­lië, ZU:id~frika. Deze atoomwapenwedloop magop kleinere .schaal plaatsvinden dan dietussen de grootmachten, ze dreigt wel veelmoordender te worden (letterlijk:). En wes­terseregeringen generen zich v~ak niet omde helpende hand te. reiken, door leveringvan zogenaamd onschuldige installaties. Zedelen pistolen uit met de vermaning het ge­bruikervan aan de schenker over te laten.Een eindeloze reeks konflikten wordt zo inde hand gewerkt. Eerst de race om als eerste'de' bom te hebben, dan de aanvallen om tevoorkomen dat de tegenstander hem krijgt.~trakp ~~~~chien de aanvallen om te voorko­men dat de tegenstander aanvalt om te voor­komen dat ••••• Laat maar.Alle 'sterke' verhalen over de beschermingvan reaktoren zijn nu ook wel ontworteld.Het is blijkbaar toch niet zo héél moeilijkom zo'n ding te mollen, wat akelige perspek­tieven biedt. Het is nu niet duidelijk of ersplijtstof in de Iraakse reaktor was, en alsdat zo was is het gelukkig nog niet degrootst denkbare ramp. Onbestraalde spliijt­stof is namelijk niet zo'n grote stralings...brQn. Niet dat de omwonenden niets zal ge­beuren, maar het ]{án,;v.eel erger. Wanneereen reaktor in bedrijf is loopt de stralingal gauw op tot een erg hoog nivo, zodat jezonder atoombom een veel verschrikkelijkereffekt kan bereiken. Niet dat het ding bijeen bomtreffer zal ontploffen, maar er komtwel veel straling vrij. Kortom: de stralingvan vele atoombommen.staat door de hele we­reld klaar. om vrij te komen is alleen maareen bombardement nodig. En dat kan, is nugebleken. Of krijgen we weer te horen datalles bij ons beter (in dit geval steviger)i

Nee, de kern­energie is een

té gevaarlijkebusiness om vreed­

zaam te kunnenzijn:

Ruud.

Onkruit heeft op 20 mei aktie gevoerd bij het Provinciaal Militair Commando Noord­Holland (PMC-NH) aan de van Eeghenstraat in Amsterdam. Bij deze aktie zijn zeer vele(geheime) militaire papieren buitgemaakt. Ongeveer 3 kubieke meter. We weten nu ont­zettend veel van ze; namenlijsten, munitiedepots, oefeningen, mobilisatiekomplexen,kaarten, plattegronden van kazernes, opleidingsboeken, persoonsgegevens, enz. enz.Een heleboel nieuwe aktiemogelijkheden dus. De papieren kennen allerlei verschillendeklassifikaties. 'Vertrouwelijk','geheim', enz •• Toch is de klassifikatie van een bepaalddokument voor ons niet het belangrijkste. Waar het ons om gaat is dat we door al diepapieren een beeld van ze krijgen, weten wat ze doen, hoe ze zich voorbereiden,enz.We willen zoveel mogelijk van deze papieren openbaar maken, o.a. door de uitgave vande zogenaamde P.M.C.-papers, waarvan dit het eerste deel is. In deze 'papers' willenwe de 'gevonden' dokumenten als 't even kan groeperen in verschillende onderwerpen.Zo gaat dit paper vooral over de (mogelijke) inzet van militairen tegen kernenergie­tegenstanders. We willen prob~ren deze papers steeds als onderdeel van allerlei stads­kranten te verspreiden. In dit eerste deel van de PMC-papers staan dokumenten die gaanover een oefening van het PMC-NH tegen anti-kernenergiebeweging, betrokkenheid van hetPMC bij de dumping van atoomafval in zee anno 1980 etc.

Het militaire apparaat heeft zich tot inde puntjes voorbereid op het onderdrukkenvan verzet uit de bevolking. Het kan hier­bij gaan om verzet n.a.v. enorme interna..tionale konflikten (bv. stagnerende aanvoeevan olie), een (dreigende) vernietigingsoor­log met het oostblok, maar het kan ookheel goed gaan om het onderdrukken vanzuiver binnenlandse onrust.Het militaire apparaat valt in een aantaldelen uiteen. Zo is er een deel dat voorbe­stemd is om bij een oorlog met het oost­blok in West-Duitsland te gaan vechten(Ie legerkorps).Er is ook een deel dat ten alle tijde inNederland blijft. Zij zijn er, voor watheet 'territoriale verdediging'; en zeheten de 'territoriale strijdkrachten'.Zij vallen onder het Nationaal Territo..riaal Commando (NTC), en onder de 9 Pro­vinciaal Militaire Commando's(PMC's).Dit onderzoekDit NTC en deze PMC's zijn in hun heleorganisatie , met al hun voorbereidingenen oefeningen zuiver gericht op de inzetvan militairen in Nederland zelf. Zijhebben de beschikking over infanterie­beveiligingskompagniën, pantserinfanterie..brigades, genietroepen, delen van de mare..chaussee en de nationale re$erve (Natres).Deze legeronderdelen hebben dus ten allentijde een binnenlandse t~ak.

36

In zgn. vredestijd kunnen echter ook delenvan het eerste legerkorps door het NTCof PMC binnenlands tegen de bevolking wordeningezet.Bij de troepen met een zuiver binnenland..se taak gaat het om dienstplichtigen, be..roeps en vrijwilligers. Deze vrijwil­ligers zitten bij de Nationale Reserve('geef een stukje van je vrije tijd voorals het erop aankomt'). Een legeronder­deel met tussen de 4500 en 5000 man, datzeer snel te mobiliseren valt, in kleinegroepen vecht (ongeveer 40 man) en de wa­pens thuis heeft liggen.Zoals gezegd op alle mogelijke manierenis het militaire apparaat bezig met deinzet in Nederland zelf. Ze selekterenhun mensen erop ('politieke betrouwbaar­heid'), ze oefenen erop, hun organisatieis erop afgestemd, en de militairen (voor..al het kader) worden er ideologies opvoorbereid ('het linkse gevaar'). In dePMC-papers komende tijd veel aandachthiervoor. In dit eerste deel vast eenvoorproefje.

Prov1nOiaal Militair COlllll1llll.dant tevens t1a3!Dtzoensooccandlmt Noord-lIó1lrmd

Poatb~ 5061', 1007 De Amaterdam tel. 020 - 719'38 tal 25

Hierbi3 moge ik U' aanbieden I doe ik U' toekonen de

oetenstukken voor de oefening "0111lBJDllUS lil welke

van 11 tin 15 juni 1979 zal wordèn gehouden in de

provinoie GELD'IiIRLD.H1l.OEPatING CERBERUS I

DIENSTGEHEIM

AAJh Zie verzendli3stOnderwerp lOetenatukken CEBJlERUS I

"ie1'nr. I 89'/727

Deel I

Stuk E

I

DIENSTGEHEIM

OEFENING CERBERUS

BIJZONDERE OORLOGSTOESTAND

.lLGEMEJIE OORLOGSTOEST.lND

OOSTLAJlD en WESTLAND hebben de huidige Ned-Dllitse grenll

als gezamenlijke grens.

De yerhouding tUilen beide landen ill al enige tij d gellp&lII1en

vanwege de bouw van kerncentralelI (voor vreedzame doeleinden)

door WESTLAND in het grensgebied met OOSTLAND.

Besprekingen tusllen beide landen hebben tot op heden geen

rellultaat gehad, dt politieke IIpanning tUllllen beide landen

loopt op en OOSTLAND heett gedreigd met harde actiea.

De jaarlijklIe atlo van OOSTLANDSE troepen in het grensgebitd

ill ina1ddele voor onbepaalde tijd uitgelIteld.

Gevreesd wordt dat met OOSTLAND sympatiserende partijgangerllafLo =afLossingobjn =objekten tot sabotage V&:/l belangrijke oojn zullen overgaan.verkpatl' = vel'kenningspatrouiUemob =mobiLisatievLtgn ~ vLiegtuigeninLn = inUehtingenehdn = eenhedeneone =eoneentratiemog =mogeUjkeLLehdn = Legereenhedeninfbeveien = infantel'iebe­veiUgingseompanieitnbev = beveiLigengebbew = gebiedBbewaking

In de afgelopen dagen zijn op vele plaatsen in het grens-

gebitd OOSTLABDS~ verkpatr gesignaleerd.

Via de radionieuwl!dienat ill melding gemaakt van het opblazen

van enige voor de mob belangrijke objn op de KIDDEN-VELllW~.

Een aanlllag met een tijdbom op de electriciteitscentrale te

HARDERWIJK kon op tijd verijdeld worden.

Op grote lIchaal wordt het luchtruim door OOSTLANDSE vltsn

geschonden, uj,t inln il! gebleken dat het hier gaat om aan­

voer van ehdn in het kader van de jaarlijkse atlo. Cono van

diverlle ehdn duidt op een mag inzet van llehdn.patl' aktiviteiten = patrouiLLeaktiviteitenaehtergeb = aehtergebied

WESTLAND heett geprotesteerd bij de OOSTLANDSE regering e.

bij de veiligheidsraad van de VN.

Deze protellten hebben tot nu toe weinig resultaat gehad.

De parate intbevcien bev een aantal objn met de hoogate

prioriteit, en voeren tevens gebbew uit.

De regering overweegt het uitvaardigen van monaatregelen,

Gemeente- en Rijkspolitie hebben hun patractivite1tea ".rhoo,A.

De verwachting ill dat extra ehdn ter be., ,om het WBS'l'LAJlDSa

achtergeb,zullen worden ingezet.

de Provinoiaal Kilitair COIlllDBDda:At tvsGarnizoenaoOlllllll!ll1da:At Boord-Holland,de Kolonel der Grenadiers,vd Hootd SeoUe 2/'~KaPitein der Infanterie,

.-Ic~!.W. Kiersena.nn.

Tijden, de acUe bij het PIIC-MB in AIIl­sterd8111 werd o.a. een exemplaar buitge­aaakt van het scenario van de oefening"Cerberus I". Cerberus I is een oefe­ning voor vier infanteriebeveiligings­peletons, die oefenen in coapagniever­band. Aan deze oefening werd deelgeno­aen door soldaten uit de caDpagnieän420, 422, 426, 428 en 431. Dit zijn al­leaaal zgn. v. Beutzcoapagnie~n, CaD­pagnieën met een uitsluitend binnenland­se taak. De oetening vond plaats van11-15 juni 1979. Bet belang van dit do­kument met de classificatie "dienstge­heia" is groot,het soveelste bewijs vanhet feit dat grote delen van het binnen­landse leger wordt afgericht op het on­derdrukken van binnenlandse onrust.In dit geval het bestrijden van de anti­kernenergiebeweging. We drukken hier dedokuaenten af die slaan op het verloopen de gesimuleerde omstandigheden van deoefening. De technielle informaUe(roos­ter, tijdschema's, radioverbindingscbe­ma's, kaarten ed.) laten we weg.De oefening is in een internationaaljasje gestoken. Een doorzichtig jaaje­zo blijkt uit de overige stukken, aaarhet is natuurlijk wel een prima aiddelom de aan de oefening deelnemende mili­tairen zand in de ogen te strooien,Zijzien nooit alle stukken bij elkaar endus is het voor hen moeilijk aD bet ka­rakter van de oefening te doorzien;eenoefening tegen de antikernenergiebewe­ging.

Een volstrekt irre~le oorlogssituatie~

Een oorlog tussen HL en West-Duitslandover kerncentrales die HL langs de West­duitse grens zou (willen) bouwen.Enig­zins voorstelbaar zou nog zijn dst alsHL kerncentrales langs de grens zou bou­wen,de (radikaler)duitse groepen en deaederlandse kernenergiebeweging zieb sa­aen gaan verzetten.Groepen die energiecentrales, militaris­ae en de anitaira tecbnologie proberente saboteren d.m.v. blokkades, demon­.traties oP of voor militaire bastions,pUbliciteit of -zoals dit aateriaal isbui tgemaakt- overvallen. Bet onderdrukkenvan dit soort onrust is waar dé miUt8ll.­ren in deze oefening op trainen.Bet belang van dit internationale jasjeis dan ook alleen zelfrechtvaardiging.

37

c. Analyse vijandelijke mOgelijkheden

,(1) "abotage, een overval of een overrOlllpeling is de Illeest waarschijn­

lijke vijandelijke 1Il0gelijkheid. In de territoriale situatie kan

een ieder een vijand zijn. De vijand heeft hst initiatiet en be­

paaldwànneer, waar, hoe en .et wie hij optreedt. lie Yijandelijke

aotiezal te .allentijde verrassend en snel zijn en bijvoorlteur

's-naohts plaatsvinden. Veelal zullen situaties worden geo~elerd olgetmiteerd die als normaal gelden. Daarbij kan b.v. gebruik worden

gemaakt van uniformen (leger, politie, PTT, douane, waterstaat

e.d.) en van nagemaakte toegangsbewijzen. Bet beste atweerllliddel

daartegen is

(a) vertrouw niets; wantrouwallee

(b) vind niets normaal

(c) blijf voortdurend attent en waakzaalll

(2) diefstal is een vijandelijke 1Il0gelijkheid die sleohts op bspsrkte

sOhaal kan plaatsvinden (b.v•. wapens en springllliddslen)

(;) een aanval op een object door vijandelijke strijdkrachten (b.v. eer

brug door luchtlandingseenheden) behoort weliswaar tot de mogelijk­

heden, dooh is sleohts mogelijk in een bepaalde situatie. Boewel

bestrijding van luchtlandingseenheden in beginsel wordt uitgevoerd

door grotere eenheden dient rekening te worden gehouden met de in­

zet van (delen van) deinfanteriebeveiligingecompagnie tegen lucht­

landingseenheden. Hoewelluchtlandingseenheden onmiddellijk en

lIlet alle middelen bestreden moeten worden dient evenwel de object­beveiliging onafgebroken te worden voortgezet

DIENSTGEHEIMOEFENCLASSIFICATIE GEHEIM

3. Vijand

a. De vijand kan bestaan uit

(1) binnenlandse elementen

(a) saboteurs

(b) agenten

(2) buitenlandse elementen

(a) diversanten, d.w.z. gespecialiseerde ploegen die doorgaans per

parachute worden ingezet

(b) luchtlandingseenheden

b. Vijandelijke mogelijkheden

(1) sabotage, zowel gewelddadige als niet- gewelddadige

(2) overval, overrompeling, hinderlaag-beschieting0) diefstal

(4) aanval

4. Eigen middelen

Om alles te beveiligen ontbreken de middelen. Er dienen dus prioriteiten

te worden gesteld, waarna de beschikbare middelen worden ingezet

We onderscheiden de volgende middelen .:

a. Personele middelen

D.w.z. de personeelssterkte van de in ie zetten troepen

b. Materi~le middelen(1) organieke middelen

b.v. persoonlijke wapens

groepe- en pelotonswapene

voertuigen

radio's(2) extra beschikbare middelen

1

38

In de oefening wordt verderdan ook niet meer gesprokenover vijandelijke legers.Wel over groepen die werdenbeschreven als commandoos:groepen van 6 tot 10 mandie opereren in het centraledeel van Nederland. Groepenwaarvan de herkomst in hetmidden wordt gelaten.Tevens wordt getraind inhet onderdrukken van eenmet de commandoos symphati..serende bevolking. In ditonderdrukkingsscenario be~

hoort iedereen die niet tothet leger zelf behoort totde vijand. Typerend voorde militaire wijze van denken.Het Natres opleidingsboek(deel Ic) zegt het volgen..de over 'wie' de vijand is.

Op de volgende pagina staateen zogebaamde Intsum (intel­ligence summaries). Het gaathier om gegevens die de veilig­heidsdienst verzameld overhet verloop van de akties vande vijand. Achter elkaar gelegdgeven deze Intsum's inzichtin het verloop van de oefe­ning, zoals de opstellerservan op het PMC-NH zichdat gedacht hadden. Komman­danten van de troepen krij-gen om de zoveel de tijd zo'nIntsum en moeten op gronddaarvan hun verdere aktiesplannen. In deze Cerberus Ileidt het uiteindelijk tothet insluiten van de vijande.­lijke eenheden, de kernener­gietegenstanders zijn versla­gen.

...

Als er iets is dat uit devolgorde van de Intsumlsopvalt is het wel dat devoornaamste zorg van de leger~

leiding is om te voorkomendat mensen die aktief ver-zet plegen in kontakt komenmet de 'symphatiserende'bevolking'. Een scenariowaarin degenen die het ak­tiefst verzet plegen ge­liquideerd moeten wordenom te voorkomen dat grotebevolkingsgroepen over-gaan tot 'sabotage en an-dere daden die trachten af­breuk te doen aan ons optre­den'. Hetzelfde scenario datin Duitsland en Ierland ge­bruikt wordt tegen mensendie zich inzetten voor rech~

ten van gevangenen. Hetzelfdescenario waarin past dat erop 30 april in Breda 146mensen voor kortere of lange­re tijd geinterneerd werden.Waarin past dat de politiestandrecht op straat toepasttegen krakers. Waarin de dis_kussie over de methode vanValken wortel schiet. Ensteeds weer hetzelfde; degraad van verzet is niet be­palend voor het militaire gegeweld wat ertegen wordt inge­zet; de mate waarin het verzetleeft onder de bevolking maaktuit hoe snel en met welke mid­delen ertegen wordt opgetreden.En daarom mogen oefeningen alsdeze "Cerberus I'" oefeningnet als indertijd Blabk Palermoniet afgedaan WOrden met klas­sifikatie 'toelaatbaar in onder­geschiktheid aan het politiekegezag'. (minister de Geus,Waar­heid)Militairen hebben immers nognooit getraind op vaardig­heden die ze niet eens werke­lijk gaan gebruiken •

--

•

...1 11IUk.2

-IUO

--

NA

".__..__ _.... ."................ .. ,.. ""'."._.-..- -_ ..--- '..

25TFNMA

I

_28

I """ VOLGBLADZIJDE /V' 11 _ 2

'~ .. 1'IIC lUI __ _.._ _ .

~.. J:.".420 lAtb.,:o1R .lalllL _ ~Cll!'.~_~I'l'JN!!"""""'---'"

mgmp'I'

--

eI21

,..Da.J.l!L ~4WI 1I.~.. !\oc 'n4•. IMft••1.t 6ILla.U-. _._ 4.1I!"!l9PJ.~!!Itul .. lId.,.ut 1. T.I..1- aloll vU

_ 31.!!P9.P\n.:r!!.IL" .k..:..c....y GA..II _ __-:-_

...........•1.!!1I.... \!.!RI. J..P...••. 1Up...llJ!'l,'..."UIlt1J!....lWJd.llD,......__ .

...... !P!!!DQI _- _ _ _ __ _ _..__.. .._._ ..

........,...... .........-.... .......".. -..

0.,..119 CP'lII I

., Ift.n:KH317M: .•Il/13UOO1L.1.lIIL.'U _ _ _ .._

.......\.ID 3 _ Z1.JftSlil.M.1/:nIfJ..JJJUtl001-Ja...!.1!J _

"TïiQ"'Y13···ou· h~bb;D";lëh·;;rpi"iïï···./lÎo·-;.-.ïäïHr..1D"'----••••~..... ,,,,., .. .,•••m.~'" H _ _ ••••,.~ ~••••••., _"~._•••_ , __ _~_ ••• H_" •••__ .. ._.~_••_,_ •••

Sohlpper8LZN

_Sal

I I

i.. ,-, .. '"'~ ,

............VI.JJ' ! ._ ~ ..1II.~ .. Il•.. yU..1DP.11:11Iln.1I4 11.n1"lN '....... , "- pl.~__.. ~.• l!._..MIlP,.~~l _."I1· U1 ,1.J

.......... '"' _, ~. . _._..H_ N.__._._N' ~.._ _..H..~_R~_~_MMn_~~. ~_

. VUil 1.1 I.TÇPl\H1.á1lo. IIII_t2.2.1oo._...1.1II&L..:..'Tn9 _

VAN--

132400b jun '79 = 13 juni 24.00 B-tijdvij gpn = vijandsUjke groepenrg = richtingmobcpZxn =mobilieatiecomplezengevacties = gevechtsactiesCI = cont~ inlichtingendienstCOllO = concent~tie

mobopbouw = mobilisatieopbouwtrn = troepenve~t~ = ve~tragen

belü pe~8 =belJakingspe~soneel"pl.== complexenomg =omgeving

.8144e1a..AboQce- u &ll4en ut, UlIö'eD alba!e* ...~.4_ .._._.." __.

.~.~.. ·""N"·_··_.·_··.n"·~ .QDIl .op.tJ:e4M..- , _ _ :"' " :.· , , ~.._., __ __ _._..__.__ .

............... .1118....3.. lI.t. 111'.1: ..•••.."111.11. ftrt.Jl ..,IlII lIlP.U••ftJl4e :i:1IIpII. -8IId,..l]ilut.1Dcallll.~14... b••U l.14 ~o1: l'IllI.i~ nDr __ ...

................................. OO:rallro,*.l1~k •.111_.11 _................. . __ ... __ _ .._ . _

.. Ir sUlin.41 .1l1poYel'1op.ra.4oo.l'.. «•. C1 Clll4ern:l!lICI1....111"._.. ..__ ..

... - Jl,.!l1I'1I ..4,p~«."1.bd.oJ:lll l'Il.1: 'S1•....0Il4ua1.1114.. __.__".' .

Oll

.........._;:-UDl !.. 0II4.rn:..1J1CtJl 1I.11b.II.:a.1t&tU1II1l......t ... b.t .. OOllt&o:t...-'_ 4e ...... __•__ .. - - tllall•.. .l.Illld nk DIl....420..IanlU'd tl..llPB.r • IIÛ AhA II...-Ure.- ...... _ - - lv.0.ta_b1.b .•bcl II1•.1 01l.. U~cl lot. du4...•• '..PIIJ:aoh1-... _._ _._.. ..

.__..-- ..,--_ V.naoe4.1,1Jk al :1'13. ,.1l& c.cana pr,ob.na.. lÛti.H<.t ,,~ M_ __••••__..

~--_._ _ _ _ - _ __ ..

--

""'.

--

39