Diagnose van de Belgische

arbeidsmarkt vanuit Flexicurity-

perspectief

Seminarie Flexicurity in het Belgisch

arbeidsrecht

23 april 2010

Ludo Struyven, Tom Vandenbrande

Flexicurity-debat

• meer flexibiliteit en mobiliteit, met tegelijk een gegarandeerde inkomenszekerheid – zonder de mobiliteit af te remmen

– met incentives en ondersteuning van transities tussen werk-werk en werkloosheid-werk

– ondersteund door systeem van levenslang leren

– gericht op blijvende inzetbaarheid

• Flexicurity borduurt voort op benadering van transitionele arbeidsmarkten (G. Schmid) – tijdelijke werknemers zorgen voor een evenwicht op de arbeidsmarkt

bij economische schommelingen

– afruil flexibiliteit – zekerheid

– nieuwe type arbeidsrelatie: van baan- naar werkzekerheid

Wat betekent Flexicurity ?

• Denemarken : ‘gouden driehoek’ – expliciete en gecoördineerde beheersing van

complementariteiten van drie instituties: arbeidsrecht, werkloosheidssysteem, activerend beleid

– gericht op alle groepen op arbeidsmarkt

• Nederland : Wet Flexibiliteit en Zekerheid (1999) – meer gericht op bepaalde groepen: uitzendkrachten, werknemers

in tijdelijke contracten

– vermijden van misbruik van flexibele werknemers, recht op vast contract na bepaalde tijd flexibele arbeid

• Oostenrijk : Abfertigungsrecht (2002) – spaarsysteem voor ontslagvergoeding, onafhankelijk van wijze

waarop arbeidsovereenkomst wordt beëindigd, met beduidend kortere opzegtermijnen

– ook voor tijdelijke contracten, waardoor kloof met contracten van onbepaalde duur wordt verkleind en mobiliteit wordt gestimuleerd

Flexibiliteit in welke vorm en voor wie ?

• Flexibiliteit in welke vorm ? – externe flexibiliteit: flexibele contracten, uitzendbasis

– interne flexibiliteit: flexibele werktijden, deeltijdwerk, ouderschapsverlof, …

• Flexibiliteit voor wie ? – werknemers-georiënteerde regelingen: zelf gekozen deeltijdwerk,

flexibele werktijden = meer aanbodgericht. Vooral toegepast in Noordeuropese landen

– werkgevers-georiënteerde regelingen: verplichte overuren, onregelmatige werktijden = meer vraaggericht. Vooral in Zuideuropese landen

– Waar plaatsen we het tijdelijk contract ? Kan zowel vrijwillig als onvrijwillig zijn (werknemer in tijdelijke baan omdat deze geen vaste baan kan vinden) – negatieve connotatie

Flexibiliteit op de Belgische arbeidsmarkt

• opmars van atypische contracten ?

• atypische positie van België ?

Vandenbrande et al. (2005) ‘Mobility in Europe’. Analysis of the 2005

Eurobarometer survey on geographical and labour marklet mobility. (European Foundation for the Improvement of Living and Working

Conditions)

Atypische contracten (bron: EAK)

2000 2002 2004 2006 2008

Tijdelijke arbeid 9.1 8.1 8.7 8.7 8.3

Uitzendarbeid* 2.1 1.9 2.1 2.5 2.5

Zondagwerk 6.7 6.8 7.2 7.8 .

Avondwerk 10.8 11.0 11.7 12.0 .

Nachtwerk 4.5 4.3 4.3 4.6 .

Ploegenarbeid 8.9 9.0 9.3 8.6 .

Deeltijdarbeid 18.9 19.1 21.4 22.2 22.6

Beperkte mobiliteit van werk naar werk

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

MT CZ PT AT IT SK SI DE BE GR LU PL EU NL SE FI ES FR CY IR LI UK HU EE LV DK

mobiel in de laatste 10 jaar mobiel in de laatste 5 jaar mobiel in laatste jaar

Vooral weinig arbeidsmarktmobiliteit

BE

DK

DE

GR

ES

FI

FR IR

IT

LU

NL

AT

PT

SE

UK

CY

CZ

EE

HU

LV LI

MT

PL

SK

SI

50%

55%

60%

65%

70%

75%

80%

85%

90%

95%

50% 55% 60% 65% 70% 75% 80% 85% 90% 95% 100%

Aandeel dat ooit verhuisde na het verlaten van het ouderlijk huis

Aa

nd

ee

l d

at o

oit v

an w

erk

ge

ve

r is

ve

ran

derd

Mobiliteit is ongelijk gespreid over groepen

op de arbeidsmarkt

Vrijwillige jobmobiliteit Verplichte jobmobiliteit Totale jobmobiliteit

Zwakke groepen Sterke werknemers

Flexibiliteit op de Belgische arbeidsmarkt

• atypische positie van België

• opmars van atypische contracten, stagnatie van tijdelijke

contracten

– deeltijd-contract stijgt sterker in België dan in EU

– tijdelijk contract stijgt de laatste jaren niet in België, in

tegenstelling tot EU

• gebonden aan conjunctuur + aan loopbaan – tijdelijke contracten komen vooral voor in begin van de

loopbaan: komen vooral voor bij jongeren (1 op 4) tegenover 7% bij 25-49-jarigen

• België scoort wel goed voor doorstroming van tijdelijk naar vast contract (OECD, 2006) – jaarlijks iets minder dan helft

Is te weinig mobiliteit nadelig voor

arbeidsmarkt ?

• rechtstreeks verband tussen arbeidsmobiliteit,

werkzaamheid, werkloosheid en productiviteit

– sterke + significante correlatie tussen hoge anciënniteit en lage

werkzaamheid

– zwakker verband met werkloosheid

– parabolische relatie tussen baanduur en productiviteit: optimum

13,6 jaar

– voor innovatiebedrijven (hoog aandeel hooggeschoolde arbeid) is

zekere anciënniteit cruciaal om zo kennis van werknemers binnen

bedrijf te houden

– goede job match heeft positieve netto-opbrengsten voor beide

partijen

Is te weinig mobiliteit nadelig voor

arbeidsmarkt ?

• restrictieve arbeidsbescherming

– bemoeilijkt transitie werk-werkloos, maar ook werkloos-werk en

drukt aldus de vraag naar arbeid

– werkgever : lange opzegtermijnen en hoge ontslagkosten

– werknemer : potentieel verlies van opgebouwde bescherming

• insider-outsider kloof

– strakke ontslagbescherming gecompenseerd door soepeler gebruik

van flexibele contracten leidt tot dreigende dualisering

– negatieve gevolgen voor werkloosheidsduur: minder mobiliteit

betekent minder vacatures, dus minder kansen voor

werkzoekenden

– negatieve connotatie van leeftijdsgebonden mobiliteit : stigma van

ander werk te moeten zoeken op latere leeftijd

Flexicurity en investeringen in menselijk

kapitaal

• een dubbelzinnige relatie

– enerzijds zijn investeringen in levenslang leren nodig voor

transities op arbeidsmarkt

– anderzijds zijn werkgevers maar bereid tot voldoende

investeringen om bedrijfsspecifieke kennis te garanderen als het

gaat om vaste, stabiele arbeidsrelaties

• nadelige gevolgen

– bedrijfsspecifieke investering kan de kloof met outsiders

versterken

– grote verschillen ngl. grote/kleine bedrijven, sectoren

– weinig aandacht voor link met externe en intersectorale mobiliteit

• belang van sociaal overleg en sectorfondsen – ruimte voor investering in overdraagbare competenties

– onderhandelen over opleiding die ook buiten bedrijf gericht is + op laaggeschoolden

Conclusies

• op de Belgische arbeidsmarkt is, vanuit flexicurity

oogpunt, meer werk-naar-werk mobiliteit wenselijk

• de huidige, beperkte mobiliteit is ongelijk gespreid over

de arbeidsmarkt (jongeren, hooggeschoolden, sectoren,

beroepen…) en versterkt de insider-outsider kloof

• er is nood aan instituties die risico’s van het veranderen

van job voor zwakkere werknemers beter opvangen

• niet alleen meer mobiliteit, maar ook betere mobiliteit : dit

vergt meer investeringen voor opwaartse mobiliteit