Deloitte.

Verkenning financiële positie

Leeuwarderadeel - Leeuwarden

‘I

Versie: 2.0

12 november 2013

• GEMEENTE •Leeuwarderadeel

Gemeente [uwarden

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave .2

1. Conc(usies, kansen en risico’s 4

1.1 Conclusies 4

1.2 Kansen en risico ‘s 4

2. Inleiding 7

2.1 Achtergrond 7

2.2 Opdracht 7

2.3 Aanpak onderzoek 7

2.4 ReikwUdte van deze rapportage 8

3. Structuurkenmerken 9

3.1 Bevolking 9

3.2 Sociale structuur 9

3.3 Bebouwingsstructuur 10

4. Financiële positie Lc.m. de balans 11

4.1 Algemene en besteminingsreserves 11

4.2 Weerstandsvermogen 13

4.3 Voorzieningen 15

4.4 Schuldpositie 15

4.5 Vaste activa 16

4.6 Grondexploitatie en NIEGG 17

4.7 Garantstellingen 18

5. Financiële positie i.c.m. de rekening 19

5.1 Financiële positie in historisch perspectief 19

5.2 Rentelasten 20

5.3 Accountantsverslagen 21

6. Financiële positie i.c.m. de begroting 22

6.1 Overzicht hoofdfuncties betrokken gemeenten 22

6.2 Begrotingsperspectief 23

6.3 Lokale heffingen 24

6.4 Onderhoud kapitaalgoederen 26

6.5 Verbonden partijen 31

6.6 Bedrfsvoering 33

2

7. Bijzondere onderwerpen .36

7.1 Algemene uitkering 36

72 Decentralisaties 37

73 Sportcomplex It Gryn 38

7.4 Cultureel centrum De Skaim 38

7.5 Onderwtjshuisvesting 39

8. Ten slotte 40

Bijlage 1 Gemnterviewden en werkgroep 41

Bijlage 2 Gebruikte documentatie 42

Bijlage 3 Vergelij king gemeenten 43

3

1. Conclusies, kansen en risico’s

1.1 Conclusies

De opdracht is een verkenning van de financiële positie van Leeuwarderadeel, met daar waarmogelijk, vergelijkingsmateriaal met de gemeente Leeuwarden. De belangrijkste conclusies zijn:

• De gemeente Leeuwarderadeel heeft een goede balanspositie ten opzichte van degemeente Leeuwarden. Dit blijkt uit de betere verhouding tussen de reserves en het totalevermogen, de gunstiger schuldpositie, lagere financiële activa en in verhouciing mindergarantstellingen.

• In 2009 en 2012 was het rekeningresultaat voor bestemming van de gemeenteLeeuwarderadeel positief. In 2010 en 2011 was het rekeningresultaat voor bestemmingnegatief.

• Het begrotingsperspectief van de gemeente Leeuwarderadeel is positief. Wel is hierbijrekening gehouden met de ingeboekte taakstellingen. Er is nog onzekerheid over of alletaakstellingen gerealiseerd worden. De belangrijkste taakstellingen in de begroting zijnCultureel centrum De Skaim, wegen, gebouwenonderhoud, bruggen en openbaar groen.

• De uitgaven van de gemeente Leeuwarderadeel per inwoner zijn lager dan de uitgavenvan de gemeente Leeuwarden. Het verschil wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de hogeuitgaven van de gemeente Leeuwarden op het gebied van sociale voorzieningen enmaatschappelijke dienstvertening. De gemeente Leeuwarderadeel geeft relatief veel gelduit aan sport.

• De gemeente Leeuwarderadeel is conform de indeling van het ministerie vanBinnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een sociaal redelijke gemeente. De gemeenteLeeuwarden is een sociaal zwakke gemeente. In verhouding zijn er minderbijstandsontvangers, uitkeringsontvangers en minderheden. De Ieeftijdsopbouw van degemeente Leeuwarderadeel laat zien dat de gemeente minder inwoners heeft in deleeftijdscategorie 20 tot en met 40 jaar en dat de categorieën van 40 jaar en ouder inverhouding meer inwoners hebben.

Op basis van de bovenstaande punten kan geconcludeerd worden dat de gemeenteLeeuwarderadeel ten opzicht van de gemeente Leeuwarden geen grote afwijkingen vertoont diespeciale aandacht verdienen vanuit een financiële risico-optiek. Wel zijn er diverse kansen enrisico’s. De belangrijkste kansen en risico’s zijn op hoofdlijnen beschreven in paragraaf 1.2.

1.2 Kansen en risico’s

De risico’s en kansen komen voort uit de verkenning van alle relevante onderwerpen met betrekking tot de financiële positie. Hierbij wordt opgemerkt dat het gaat om een momentopname. Deeventuele fusie tussen beide gemeenten zal naar alle waarschijnlijkheid in 2018 plaatsvinden. In detussentijd kunnen er nieuwe risico’s ontstaan, risico’s kunnen verdwijnen of risico’s kunnen veranderen. Dit betekent dat de komende jaren de vinger aan de pols gehouden moet worden. Eenbelangrijk voordeel is dat er een periode van vier jaar zit tussen het opstellen van deze verkenningen de daadwerkelijke fusiet. Dit biedt kansen om tussentijds met de diverse onderdelen en risico’saan de slag te gaan.

De benoemde kansen en risico’s zijn beschreven vanuit het oogpunt van de gemeenteLeeuwarden.

• De balanspositie van de gemeente Leeuwarderadeel is goed. Een aandachtspunt is risicomanagement. Het jaar 2012 is het eerste jaar dat de risico’s zijn gekwantificeerd. Als

4

gevolg hiervan bestaat de kans dat nog niet aBe risico’s in beeld zijn en met name datbestaande risico’s nog onvoldoende zijn gekwantificeord.

• De voorraadquote van de gronden (de totale voorraden ten op zichte van de totaeinkomsten (programmabaten)) is voor de gemeente Leeuwarderadeel in 2012 11% envoor Leeuwarden 36%. Dit houdt in dat de gemeente Leeuwarderadeel een gunstigerpositie heeft.

• Binnen de gemeente Leeuwarderadeel is er op dit moment één complex, De Steens, binnen de grondexploitatie waar de gemeente risico loopt, omdat er vooraisnog geenconcrete planontwikkeling voor deze gronden bestaat. De dan Iogischo voorzichtigebenadering voor de grond is de agrarische waarde van het complex. Deze is belangrijklager dan de huidige boekwaarde.

• De gomeente Leeuwarderadeel bezuinigt op het onderhoud van een aantal kapitaalgoederon, zoals wegen, gebouwen en bruggen. Hierdoor bestaat het risico dat er achtorstalligonderhoud ontstaat. Op basis van de verkenning kan er niet worden geconstatoord inwelke omvang er problemen kunnen ontstaan. Geadviseerd wordt om hier nader onderzoek te laten doen.

• Op het gebied van verbonden partijen zijn er verschillende partijen, die onder andore voorbeide gemeenten actief zijn. Voorbeelden hiervan zijn de Veiligheidsregio, FUMO(vergunningverlening en handhaving) en Omrin (afvalverwerking). Er zijn tweegemeenschappelijke rogelingen waarbij risico’s kunnen ontstaan bij eventuele (teverwachten) ontvlechting; dit zijn de GR Sociale zaken en Werkgelegenheid NoordwestFriesland en het Sociale Werkvoorzieningsschap NV Empatec. Met name bij de GRSociale zaken zal er een vergoeding voor uittreding botaald mooten worden als deze GRin doze vorm blijft bestaan. Bij het Sociale Werkvoorzieningsschap kan wordenaangesloten bij de afspraken die nu gomaakt wordon in het kader van de ontvlechting vaneen doel van de gemeente Boarnsterhim.

• Elke gemeente heeft nog diverse samonwerkingsverbanden met andere gemeenten. Degomoente Leeuwarderadeol doet nog veol projecten samen in Middolsee-verband. Perproject zal overwogen worden in welke vorm doze voortgang kan vinden en kan eventueeleen logisch moment van uitstappen bepaald worden. Op het gebied van ICT wordt or eensamenwerking met Leeuwarden voorbereid. Ondanks de investeringen die do gemeentoLeouwarderadeel hier nog voor moot doen, is dit eon kans om alvast aan to sluiton op processen en workwijzen van do gemeento Leeuwardon.

• Do gomeonte Leouwardoradeel geeft voel uit aan sport. Dit wordt met name voroorzaaktdoor de uitgaven aan sportcomplex It Gryn. Dit geprivatiseerde complex ontvangt jaarlijkseon exploitatiebijdrage van de gemeente Loeuwarderadeel. Do jaarrekeningen van hotcomplex laten goon tekorten zien. Naast sportcomplex It Gryn is do gomoente ook voomomons om culturool centrum De Skalm to privatiseren. Hiervoor is oen taakstelling in debogroting opgenomen, waarvan do kans groot is dat doze niot gorealiseerd wordt.

• Op hot gebied van do lokale Iasten zijn or belangrijke verschillon. Do twoo grootsteverschillon zijn do hoogte van do OZB on do rioolheffing. Voor woningen is de OZB inLeeuwarderadeol hoger en voor niet-woningon is deze in Leeuwardon hogor. Met botrekking tot do rioolhoffing is er eon verschil in do wijze van doorberekening. Do gemeenteLeeuwardoradeel heeft één tarief en do gomeente Leeuwarden hoeft eon tarief voorwoningoigenaren en apart tarief voor gebruikers. Voor harmonisatie van do hoffingen zijnvorschillende mogelijkhedon of combinaties van mogelijkhoden. Een mogelijkhoid is eonstijging van do hoffingen voor de inwoners van do gemeente Leouwarden. Gozien hetvorschil in hot aantal huishoudons zal dit naar alle waarschijnlijkheid geen grote stijgingveroorzakon. Eon twoode optie is om do harmonisatie in do begroting op te vangen.

5

• Binnen het totaal aan schoolgebouwen in de gemeente Leeuwarderadeel ontstaat ersteeds meer leegstand. Dit betekent lege lokalen die wel kosten met zich meebrengen,maar waarvoor de schoolbesturen geen financiële vergoeding ontvangen. Hierin ligt eenfinancieel risico voor de gemoente, doordat als gevolg van een afname in de verdeelmaatstaf vanuit het gemeentefonds voor de kapitaalslasten de kostendekkendheidafneemt. Momenteel wordt er, in samenwerking met de andere Middelsee-gemeenten,gewerkt aan het maken van beleidsregels inzake hoe hier mee om te gaan.

• Het samerigaan van de beide gemeenten heeft invloed op de algemene uitkering. Dezezal per inwoner dalen. Dit heeft te makon met een herziening van de vordeelmaatstaven.Er zal bijvoorbeeld nog maar één keer een vaste bijdrage voor een gomeente worden uitgekeerd in plaats van twee keer. Verwacht mag worden dat door efficiency de gevolgenvan de daling budgettair neutraal kunnen worden opgelost. In tegenstelling tot een verlaging van de algemene uitkering staat wel een incidontele bijdrage voor het samengaan.Over een periodo van vier jaar wordt een bedrag uitgekeerd dat de extra kosten voor hetsamengaan van do gemeenton moeten compenseren.

Naast do bovenstaando punten kansen en risico’s zijn er in do ‘position paper’ uit 2012 van degemeente Leeuwardon ook een aantal kansen benoemd. Doze kansen zijn volgens onze meningrelevant:

• Het samengaan van de gomeenten Leeuwarden on Leeuwarderadeel Ieidt tot verdere versterking van do regio en daarmee ook tot versterking van de positie van Leeuwarden alsprovinciehoofdstad. Er is eon wens om de stad on do regio verder to laten groeien. Eengroeiend inwonoraantal is geen dool op zichzelf, maar wel van belang voor do positie vanLeouwarden op de noordelijke en Iandelijko kaart.

• Een samengaan van Leeuwarden en Leeuwardoradeel betekent dat grootschalige projecten/voorzieningen in een bredere context kunnen worden afgewogen. Eon grotergobiod geeft ruimtelijk meer sproidingsmogelijkhodon.

• Door het samongaan van beide gemeenten kunnen er structuroel, door officioncyvoordelon, koston bespaard worden. Dit goldt bijvoorbeeld voor do ambtelijke organisatie, voorkoston van automatisering on administratie, aismede voor do kosten voor huisvesting.Ook zijn er schaalvoordelen to behalen bij de Verbondon partijon. Doze besparingengovon de mogelijkheid om to investeren in botore dienstverlening aan burgers enbedrijven of in eon verlaging van do lokale lasten.

• Door hot samongaan van Leeuwardon en Leouwarderadeel worden ambtonaren onderdeel van eon grotere gemeentelijke organisatie. Hierdoor ontstaan moor mogelijkheden totinterne arbeidsmobiliteit, waardoor het voor niouwe en jonge mensen aantrekkelijker wordtom bij do gemeonto to gaan werken on or to blijven worken. Dit zal do werving vanpersonoel vergemakkolijker,. Door do schaalgrootto is hot bovondien mogelijk moorspocialistische functies in to stellen. Op die manior kan het kennisniveau en do kwaliteitbinnen do gomeente worden verhoogd en do kwotsbaarheid wordon vorlaagd.

6

2. Inleiding

2.1 Achtergrond

De gemeenteraad van Leeuwarderadeel heeft het college opdracht gegeven om in overleg te treden met het college van Leeuwarden, met als doel om per 1 januari 2018 tot een samenvoegingvan beido gemeenten te komen. De gemeenteraad van Leeuwarden staat in principe positieftegenover eon herindeling met Leeuwarderadeel in 2018. Voordat zij een definitiof besluit kannemen, wil zij door middel van een verkenning inzicht krijgen in de financiële positie van degemeente Leeuwarderadeel.

In het kader van do herindeling met Boarnsterhim zullen er medio november verkiezingen plaatsvinden in de nieuwe gemeento Leeuwarden. Doel van deze verkenning is de onderhandelaars vanhet nieuw te vormen college to voorzien van informatie over do financiële situatie, risico’s en kansen die voortvloeien ult eon herindeling met Leeuwarderadoel.

2.2 Opdracht

De opdrachtgever voor het onderzoek is hot college van B&W van de gemeente Leeuwarden. Doopdracht is door u als volgt geformuleerd:

“Verken de financiële positie van Leeuwarderadeel met daar waar mogelijk vergelijkbare cUfers vanLeeuwarden waarbij tevens de risico’s en kansen voor de nieuwe gemeente worden geInventariseerd.”

Deloitte is gevraagd om de projectgroep te leiden en verantwoordelijkheid te nemen voor hotopstellen van de rapportage. Do huidige ambtelijk werkgroep, bestaande uit vertegenwoordigersvan beide gemeenten, heeft hierbij oridersteund.

Voor het beantwoorden van do onderzoeksvraag is reeds door do ambtolijko werkgroep eon kadergeschotst van onderwerpen voor do rapportage. Do door de werkgroep benoomde onderdelen zijndoor Deloitte aangevuld.

2.3 Aanpak onderzoek

Hot onderzoek is opgebouwd uit cirie fasen. Do fasen zijn als volgt:

Fase 1: Voorbereiding en hot vaststellen van hot normenkader.

Per onderdeel hebben wij bepaald tegen welke norm wij de financiële positie afzetten. In veelgevallen is do positie van do gemeente Leouwarderadoel afgezet tegen do positie van degemeente Leouwarden, maar voor een aantal punten is ook gobruikgemaakt van referentiegomeenton en nader door ons ondorbouwd vergelijkingsmateriaal.

In doze faso hobbon wij het feitenmateriaal verzameld en een aantal gosprekken gevoerd. Voor hetverzamelen van het foitenmateriaal is gebruikgomaakt van hot door do ambtelijke projectgroepaangeleverde materiaal. Naast de loden va do projectgroep hebben wij gesproken met do directeurBedrijfsvoering van do gemeonto Leeuwarderadeel en de Concerncontroller van do gomeenteLoouwardon.

Fase 2: Verdieponde analyse op basis van do input uit fase 1.

Op basis van hot vorkrogon feitenmateriaal hebbon wij diverse onderwerpon nader geanalyseord.Wij hebbon do verzameldo foiton en uitkomsten van onzo analyses afgestemd met do ambtelijkewerkgroop en andere betrokkonen.

7

Fase 3: Opstellen van een eindrapportage over de financiële positie.

De rapportage is door ons opgesteld en kan eventueol nog nader worden toegelicht aan beidopartijen.

2.4 Reikwijdte van deze rapportage

De uitgevoerde werkzaamheden zijn erop gericht om u inzicht te verschaffen in do financiêle positievan do gemeente Leeuwardoradeel. Met betrekking tot hot cijfermateriaal is er gebruikgemaakt vande door do boido gemeenten aangolevorde gegevens.

Do werkzaamhecien zijn afgestomd met de gemoonto Loouwarden en botroffen geon controlo- ofbeoordetingsopdracht of enigo andero assurance-opdracht uitgevoerd in overeenstemming metNederlandse controle- en overige standaardon. Dit houdt in dat or door Doloitte geen onderzoekgedaan is naar do getrouwheid van hot opgonomen cijfermateriaal die aan deze rapportago tengrondsiag Iigt.

De besluitvorming over en verantwoordelijkheid voor beheers- on beteidsbevoegdheden blijven tealle tijde voorbehouden aan de gemeente Leeuwarden. U vrijwaart Deloitto voor alle aansprakonvan derden die voortvloeien uit of verband houden met do in hot kader van deze opdracht verrichtewerkzaamheden.

8

3. Structuurkenmerken

Elke gemeente kent verschillende structuurkenmerken. De belangrijkste structuurkenmerken zijndie op het gebied van het aantal inwoners, de sociale structuur en de grootte van de gemeente. Destructuurkenmerken zijn van belang, omdat zij onder andere bepalend zijn voor de toedeling vanrijksmiddelen. In onderstaande paragrafen zijn de belangrijkste structuurkenmerken opgenomen.De gebruikte gegevens zijn ontleend aan de septembercirculaire 2013 van het Ministerie vanBinnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties. Er is uitgegaan van de situatie 2013, dus zonder deherindeling van de gemeente Leeuwarden en een deel van de gemeente Boarnsterhim.

3.1 Bevolking

In de onderstaande tabel is de vergelijking tussen het aantal inwoners opgenomen. Tevens is ereen uitsplitsing gemaakt voor jongeren en ouderen.

Kenmerken Leeuwarderadeel Leeuwarden

Aantal Percentage Aantal Percentage

Aantal inwoners 10.320 95.638

Ototlojaar 1.020 10% 9.593 10%

lotot2Ojaar 1.431 14% 10.384 11%

2Otot3Ojaar 974 9% 17.117 18%

3Otot4ojaar 984 10% 12.709 13%

4Otot5ojaar 1.584 15% 13.018 14%

5otot6ojaar 1.643 16% 12.005 13%

6otot7Ojaar 1.453 14% 10.106 11%

7otot8ojaar 791 8% 6.178 6%

Sotot9Ojaar 370 4% 3.750 4%

9ojaarofouder 70 1% 778 1%

Bron: CBS ljanuari2Ol3

Uit de tabel valt op te maken dat de Ieeftijdsopbouw van de gemeenten Leeuwarderadeel enLeeuwarden verschilt. De Ieeftijdscategorie 10 tot en met 40 jaar omvat 33% van de totalebevolking betreft. Bij de gemeente Leeuwarden beslaat deze categorie 42% van de totalebevolking.

3.2 Sociale structuur

In de onderstaande tabel is de vergelijking opgenomen met betrekking tot de sociale structuur.

Kenmerken Ieeuwarderadeel Leeuwarden

Aantal Percentage Aantal Percentage

Huishoudens met Iaag inkomen

Bijstandsontvangers

Uitkeringsontvangers

Minderheden

Bron: BZK Septembercirculaire 2013

1.140

142

690

135

1%

7%

1%

17.550

4.547

9.675

4.150

5%

10%

4%

9

Ult de vorenstaande tabel blijkt een verschii tussen de beide gemeenten. Bij do gemeenteLeeuwarderadeel zijn de aantalien bijstandsontvangers, uitkeringsontvangers en minderheden,uitgedrukt als percentage van het aantal inwoners, kleiner. Voigens de categorisering van hetministerie van Binnenlandse Zaken vaft Leeuwarderadeel te typeren als een gemeente met eenredeiijke sociaie structuur. Leouwarden wordt volgens deze categorisering getypeerd ais eengemeente met een zwakko sociale structuur.

3.3 Bebouwingsstructuur

n de onderstaande tabel is do vergeNjking opgenomen met betrekking tot de fysieke kenmerkenvan de gemeenten.

Kenmerken Leeuwarderadeel LeeuwardenAantal Per inwoner Aantal Per inwoner

Totale oppervlakte (ha)Opperviakte land (ha) 4.090 0,4 7.874 0,1Opperviakte binnenwater(ha) 56 0,01 521 0,01Woonruimten 4.502 0,4 50.015 0,5Kernen 5 4Bedri]fsvestigingen 543 0,1 5.083 0,1

Bron: BZK Septembercirculairo 2013

Het overzicht iaat zien dat do gemeente Leeuwarderadeel meer “leefruimte” heeft per inwoner dande gemeente Leouwarden. Het aantal woonruimten per inwoner is in Leeuwarden weer lets groter.Hot aantal bedrijfsvestigingen per inwoner is nagenoeg gelijk.

De kemen of dorpen van Leeuwarderadeei zijn: Stiens (7.600 inwoners), Aide Leie, Britsum,Feinsum (Finkum), Hijum, Jeisum en Koamjum. Do kernen van de gemeente Leeuwarden zijn:Leeuwarden, Goutum, Wirdum, Wijtgaard, Lekkum, Sakkerburen, Hempens, Teems en Swichum.Na 1 januari 2014 komt hier nog een aantal dorpen en kernen bij, door do fusie met een deel vande gemeente Boarsterhim.

Het CBS heeft in juni 2013 een iijst gepubliceerd van het percentage forensen per woongemeenteover het jaar 2011. Ult doze rapportage biijkt dat do gemeente Leeuwarderadeei te typeren vait aiseen forensengemeento. Circa 78% van de beroepsbevoiking van do gemeente Leeuwarderadeei isforens. Do gemeente Leeuwarderadeei staat hiermee op de 58ste piaats van de in totaal 416gemeenten. Do gemoente Leeuwarden staat met 29% op piaats 408.

10

4. Financiële positie Lcm. de balans

In dit hoofdstuk is gebruikgemaakt van de gegevens uit de jaarrekeningen 2010, 2011 en 2012 vande gemeenten Leeuwarderadeel en Leeuwarden.

4.1 Algemene en bestemmingsreserves

Uit onderstaande tabel blijkt dat de totale reserves ten opzichte van het balanstotaal van beidegemeente met elkaar in Iijn liggen. De verhoudingen van de specifieke reserves ten opzichte vanhet balanstotaal open wel sterk uiteen. De volgende tabel geeft dit als volgt weer:

Vermogen in relatie tot balanstotaal Leeuwarderadeel Leeuwarden

(bedragen € 1.000) Bedrag percentage Bedrag percentage

Totaal passiva 22.746 497.787

Totaal reserves (md resuftaat boekjaar) 4.806 21% 84.113 17%Algemene reserve 3.925 17% 18.124 4%Bestemmingsreserve 565 2% 57.774 12%

Rekeningresultaat 316 1% 8.215 2%

De reserveposities van beide gemeenten bestaan uit de volgende componenten:

Reserves (bedragen * € 1.000) Ieeuwarderadeel eeuwarden

Bedrag Percentage Bedrag Percentage

Totaal reserves (mci resultaat boekjaar) 4.806 84.113

Algemene reserve 3.925 82% 18.124 22%Bestemmingsreserve 565 12% 57.774 69%

Rekenlngresultaat 316 7% 8.215 10%

Bovenstaande tabel verdient enige nuancering. De algemene reserve van de gemeenteLeeuwarderadeel bestaat namelijk uit een drietal componenten: het buffergedeelte, het dekkingsmiddelendeel/financieringsgedeelte en het vrije deel.

• Het buffergedeelte. Dit is het gedeelte dat is bedoeld voor het opvangen van kosten dievoortvloeien uit de risico’s op basis van de nota weerstandsvermogen en risicomanagement.

• Het dekkingsmiddelendeel. Dit gedeelte is niet vrij besteedbaar, omdat de rentebaten vandit onderdeel worden toegevoegd aan de exploitatie en als structurele dekking dienen inde begroting. De rente over 2012 bedroeg € 107.000.

• Het vrije deel. Dit gedeelte is vrij besteedbaar.

De componenten van het eigen vermogen zijn als volgt verdeeld:

Componenten Eigen Vermogen

(bedragen * € 1.000) Leeuwarderadeel

Totaal Eigen Vermogeri

Buffergedeelte

Dekkingsmiddelendeel

Vrij deelBestemmingsreserves

Rekeni ngresultaat

4.806

6202.686

619

565

316

13%

56%

13%

12%

7%

11

De bestemmingsreserves, als aandeel van do totale reserves, zijn bij de gemeenteLeeuwarderadeel in vergelijking tot de gemeente Leeuwarden aanzienlijk lager. De betekenishiervan is dat er in de gemeente Leeuwarden meer bestuurlijk boslag is gelegd op het vermogen,als het gaat om mogelijke toekomstige bestedingsrichtingen, dan dit is gedaan bij de gemeenteLeeuwarderadeel.

De grootste bestemmingsreserves van de gemeente Leeuwarderadeel betreffen:

Onderhoud wegen (ca. € 154.000)Het doel van deze reserve is hot egaliseren van de koston van asfaltreparaties en herbestraten.Aanwending vindt plaats wanneer de kosten van asfaltreparaties in enig jaar hoger blijken te zijndan het beschikbare budget. Doze buffer is vooral bedoeld voor het herstelion van winterschade.Indien de kosten in enig jaar lager blijken te zijn dan het beschikbare budget, wordt het verschil inde reserve gestort.

Omvormen groen (Ca. € 79.000)Doze reserve is bedoeld voor het instandhouden van de groenvoorziening in de gomeenteLeeuwarderadeel. Uit de nota reserves en voorzieningen blijken de volgende bijzonderheden:

• De grondopbrengst wordt gebruikt voor het omvormen van intensieve en matig intensievegroenbeheergroepen naar minder arbeidsintensieve beheergroepen. Hiermee kan hethuidige, nog steeds oplopende, tekort voor eon gemiddeld onderhoudsniveau van openbaar groen aangepakt worden.

• Daarnaast ligt er eon opdracht van de raad (24/6) om onderzook te doen naar de privatisering van het onderhoud van het groen.

Grondexploitatie: algemene reserves (ca. € 105.000)Deze reserve diont ter egalisatie van winstgevende en verliesgevende projecten. De bestemmingsreserve wordt aan gohouden als buffer voor calculatieverliezen waar mogelijk eon voorziening voorgevormd moet worden. In 2012 is doze reserve gebruikt voor do kosten 2013 van complex DeSteens.

Grondexploitatie: komuitleg (Ca. € 97.000)Doze reserves heeft als doel bij to dragen in hot roaliseren/verbeteren van bovenwijkse voorzieningen.

Gemeente LeeuwardenDo gemeente Leouwarden kent veel diversitoit in do bestemmingsreserves, hetgeen zich uit in eontotaal van bestemmingsreserves van 22. In doze 22 zitten ook bestemmingsroserves opgenomendie verband houden met grondexploitaties. Do belangrijkste bestemmingsreserves bij do gemeenteLeouwarden zijn:

• Strategisch Investerings- en ontwikkelingsfonds: € 13.173.000• Budgetoverheveling: € 6.197.000• Egalisatie heffingon: € 5.094.000• Bovenwijkse voorzieningen: € 2.251 .000• Grondexploitatie: € 9.472.000• Reserve ISV III: € 9.527.000

Do totale reserves van do gemeente zijn redeUjk vergelijkbaar. Do totale reserves van do gemeenteLoouwarderadeel als percentage van hot balanstotaal zijn iots hoger dan van do gemeenteLeouwarden. De gemeento Leouwarden heeft op eon groter doel van do reserves eon bestuurlijkbeslag gelegd, door bostemmingsreserves to benoemen.

12

4.2 Weerstandsvermogen

De paragraaf weerstandsvermogen gaat in op de vraag in welke mate de gemeente in staat is omde financiêle gevolgen van risico’s te kunnen opvangen. Het weerstandsvermogen bestaat uit derelatie tussen:

a) de weerstandscapaciteit,b) alle risico’s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis

kunnen zijn n relatie tot de financiële positie.

WeerstandscapaciteitDe weerstandscapaciteit bestaat uit middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschiktom niet begrote kosten, die onverwachts en substantieel zijn, te dekken, zonder dat de begrotingen het beleid aangepast hoeven te worden. Onderscheid wordt gemaakt in incidentete en structurele weerstandscapaciteit. Middels 4 componenten kunnen tegenvallers eventueel bekostigd worden: het eigen vermogen, de onbenutte belastingcapaciteit, de ruimte op de begrotingsexploitatieen de langlopende voorzieningen.

Risico’sEen risico is een kans op het optreden van een gebeurtenis die een gevoig voor een betrokkenemet zich mee kan brengen. De risico’s relevant voor het weorstandsvermogen zijn de risico’s dieniet (geheel) op een andere manier zijn ondervangen en die een flnancieel gevoig kunnen hebben.Het BBV schrijft wel richtlijnen voor met betrekking tot de inhoud van de paragraaf weerstandsvermogen, maar wijdt niet uit over de te hanteren technieken met betrekking tot de risico-inventarisatie en het kwantificeren van de risico’s. Daarnaast is er geen wettelijke grondslag die een minimum of maximum aan weerstandscapaciteit voorschrijft. De methoden en technieken die gemeenten toepassen, tonen daarom onderling verschillen. Wij constateren dan ook dat de gemeentenLeeuwarderadeel en Leeuwarden op zowe de wijze waarop de risico’s worden geIdentificeerd alsde wijze waarop de weerstandscapaciteit wordt bepaald, verschiHen vertorien.

De samenhang tussen de weerstandscapaciteit en de risico’s van beide gemeenten is op basis vande gegevens uit de jaarrekeningen 2012 in het navolgende figuur samengevat (bedragen in€ 1.000):

GeInventariseerde risico’s:

Leouwarderadeel: € 1 105

arden:€>

)Weerstandsvermogen ratio:

Leeuwarderadeel: 1,4

Leeuwarden:

De gemeente Leeuwarden maakt voor het inventariseren van de risico’s gebruik van een simulatieprogramma van het Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement (NAR). Vanuit de risicosimulatie van 2012 komt naar voren dat met een zekerheidspercentage van 90% kan wordengesteld dat de benodigde weerstandscapaciteit € 8,6 mm. bedraagt.

13

De gemeente Leeuwarden hanteert vervolgens do richtlijnen dat een factor van 1,5 van deberekende weerstandscapaciteit aanwezig dient te zijn. In 2012 betekent dit dat de benodigdeweerstandscapaciteit € 8,6 mm. * 1,5 is € 12,9 mm. betreft. Voor de bepaling van do werkelijkeweerstandscapaciteit gaat de gemeente Leeuwarden vervolgens uit de van de stand van dealgemene reserve volgens de begroting van 2013.

De gemeente Leeuwarderadeel maakt bij de bepaling van het weerstandsvermogen geen gebruikvan een extern bureau. De gemeente voert zeif een risico-inventarisatie uit. Deze geinventariseerde risico’s worden vervolgens gekwantificeerd. Bij deze kwantificatie gaat de gemeente uit vande kans op het zich voordoen van het risico als de maximale negatieve uitkomst van het risico. Hettotaal van de gekwantificeorde risico’s vermenigvuldigd met een factor van 1,4 vormt vervolgens dobenodigde weerstandscapaciteit.

Do bepaling van de beschikbare weerstandscapaciteit van de gemeente Leeuwarderadeel verschiltvan de methode die de gemeente Leeuwarden toepast. De belangrijkste verschillen betreffen:

• De gemeente Leeuwarden rekent de algemene reserve toe aan het beschikbareweerstandsvermogen.

• De gemeente Leeuwarderadeel neemt het dekkingsmiddelendeel (Ca. € 2,7 mm.) van ciealgemene reserve niet mee in de bepaling van de beschikbare weerstandscapaciteit.

• De gemeente Leeuwarderadeel rekent voor de bepaling van de beschikbare weerstandscapaciteit met eon stifle reserve (Ca. € 128.000) en overige belastingen en rechten (Ca.€ 245.000). De gemeente Loeuwarden rekent niet met stifle reserves.

In volgende tabel hebben wij de factor algemene reservelbenodigde weerstandscapaciteit tussenbeide gemeenten vergeleken. Wij hebben de geInventariseerde risico’s vergeleken met de totalealgemene reserve. Hierbij dient te worden bedacht dat do systematiek van de gemeenten ten aanzion van het inventariseren en kwantificeren van do risico’s verschilt. Het is onduidelijk wat deinvloed is op de berekening van do benodigde weerstandscapaciteit, wanneer dezelfde systematiekvoor beide gemeenten wordt toegepast.

Wee rsta ndsvermogen

(bedragen *€1.000) Leeuwarderadeel Leeuwarden

Algemene reserve 3 925 18 125Benodigde weerstandscapaciteit 1.105 8.600Faàr 3,55 ,11

In de jaren 2009 tot en met 2011 heeft de gemeente Leeuwarderadeel in haar paragraaf weerstandsvermogen afleen de beschikbare weerstandscapaciteit bepaald. Do risico’s die opgesomdzijn in de paragraaf weerstandsvermogen, zijn over deze jaren niet gekwantificeerd. Eon vergelijking tussen de beschikbare capaciteit en de benodigde capaciteit kan over do jaren 2009 tot enmet 2011 dan ook niet worden gemaakt.

Samengevat kan worden vemield dat de gemeente Leeuwarderadeel een weerstandsvermogenratio heeft die niet substantieel afwijkt van de ratio van de gemeente Leeuwarden. Als de risico’sworden afgezet tegen do algemene reserve, is do positie zelfs beter. Aandachtpunt is het kwantificeren van do risico’s binnen de gomeente Leeuwarderadeel; hier is pas sinds 2012 ervaring mooopgedaan.

14

4.3 Voorzieningen

De gemeente Leeuwarderadeel en de gemeente Leeuwarden hebben per 31 december 2012 devolgende voorzieningen:

Voor2ienlngen in relatie tot balanstotaal Leeuwarderadeel Leeuwarden(bedragen € 1.OX3) Bedrag Percentage Bedrag PercentageTotaal passiva 22746 497.787Voorzlenlngen 1.361 6% 22.597 5%Voorzieningen per inwoner 132 236

De voorzieningen per inwoner zijn in Leeuwarderadeel lager dan bij Leeuwarden. De voorzieningenten opzichte van het balanstotaal zijn vergeiijkbaar. Beide gemeente hebben voorzieningen voorpensioenen wethouders, riolering en onderhoud (school)gebouwen.

De belangrijkste voorzieningen bij de gemeente Leeuwarderadeel betreffen:

• Pensioenen wethouders € 269.000: Uit deze voorziening worden de uit te betalen wachtgelden van de ex-wethouders gedekt.

• Riolering € 322.000: Egalisatie van de kosten en opbrengsten van het product Rioleringen verwerking, zodat het saldo van dit product nihil bedraagt. Voor het onderhoud volgt degemeente Leeuwarderadeel het Verbreed gemeentelijke rioleringsplan Leeuwarderadeel2010 tIm 2015.

• Onderhoud (school)gebouwen € 448.500: Het doel van deze voorziening is het egaliserenvan de onderhoudskosten van de gemeentelijke gebouwen. Voor de uitvoering van noodzakelijk onderhoud van de gemeentelijke gebouwen wordt het onderhoudsplan gemeentelijke gebouwen aangehouden.

• Egalisatievoorziening Bruggen/Havenkades € 122.000: Betreft een voorziening voor deegalisatie van de onderhoudskosten van de gemeentelijke bruggen, kades en duikers. Debasis voor de onderhoudswerkzaamheden is het bruggenbeheerspian.

• Voorziening afvalstoffenheffing € 112.000: Egalisatie van de kosten en opbrengsten vanhet product afvalverwijdering en verwerking, zodat het saldo van dit product nihil bedraagt.Bij een tekort op het product afvalverwijdering en verwerking wordt het tekort aangevuldult deze voorziening. Het verlenen van een teruggave vindt eventueel plaats door middelvan een afzonderlijk raadsbesluit.

44 Schuldpositie

Voor een goed begrip van de schuldposities van de gemeenten geeft een presentatie van de hardegetaNen weinig inzicht. De verhoudingsgetallen ofwel kengetallen geven betere inzichten. Goedekengetallen voor de beoordeling van de schuldposities betreffen:

• Debt-ratio.• De netto schuld als aandeel van de Enkomsten (netto schuldquote).

De debt-ratio geeft aan welk aandeel van het gemeentebezit is belast met schulden. De debt-ratiobetreft de som van de langlopende schulden, kortlopende schulden en overlopende passiva, tecielen door het balanstotaal. Het spiegelbeeld van de debt-ratio is de solvabiliteitsratio.De debt-ratio’s van beide gemeenten over de laatste 4 jaren zijn als volgt:

Debt ratio 2009 2010 2011 2012

Leeuwarderadeel 72% 73% 73% 73%Leeuwarden 71% 71% 75% 79%

De debt-ratio’s van beide gemeenten verschillen relatief gezien weinig van elkaar. Tevens valt opdat de gemeente Leeuwarderadeel een stabiele debt-ratio heeft.

15

De netto schuld betreft de som van de langlopende schulden, kortlopende schulden en overlopende passiva minus de som van financiële vaste activa, uitzettingen korter dan 1 jaar, de liquidemiddelen en de overlopende activa. Wij hebben de netto schuld vervolgens uitgedrukt in een percentage van de totale programmabaten. Dit percentage staat bekend als de netto-schuld quote.

Voor een goede vergelijking dient hier echter een nadere nuancering in aangebracht te worden. Degemeente Leeuwarderadeel is penvoerder van de Noordelijke Elfsteden Route. Hiervoor ontvangtde gemeente bijdragen van de overige deelnemende gemeenten. Deze gelden hebben een rechtstreeks verband met het project, en zijn daarom gecorrigeerd in de netto-schuld quote.

Netto-schuld quote 2009 2010 2011 2012

LEeuwarderadeel 67% 72% 73% 66%Leeuwarden 50% 58% 68% 81%

Uit de tabel valt op te maken dat de gemeente Leeuwarderadeel een stabie?e netto-schuld quoteheeft. Over de jaren 2009 tot en met 2011 Iigt deze wel hoger dan bij de gemeente Leeuwarden.

De gemeente Leeuwarden kent zowel in 2011 als in 2012 een stijging in de netto-schuld quote.Voor 2011 wordt de stijging van de quote veroorzaakt door de post langlopende leningen. Per1 januari 2011 is de samenwerkingsovereenkomst GEM de Zuidlanden opgeheven en zijn erdiverse grote infrastructurele projecten uitgevoerd. Hiervoor heeft de gemeente een geidlening aangetrokken. Voor 2012 wordt de toename van de netto-schuld quote wordt vooral veroorzaakt doorde toename van de kortlopende schulden.

4.5 Vaste activaDe vaste activa zijn onderverdeeld in twee delen, namelijk materiële en financiële vaste activa.

Materiële vaste activa

De gemeente Leeuwarderadeel en de gemeente Leeuwarden hebben per 31 december 2012 devolgende typen materiële vaste activa:

Materiële vaste activa Leeuwarderadeel I.eeuwarden

(bedragen * 1.000) Bedrag Percentage Bedrag Percentage

Economisch nut 14.427 86% 228. 137 84%In erfpacht uitgegeven - 0% 6.197 2%Maatschappelijk nut 2.354 14% 38.611 14%

Totaal 16.781 272.945

De verschilien tussen de gemeenten zijn relatief gezien beperkt. Beide gemeenten hebben maatschappelijk nut geactiveerd.

De afschrijvingspercentages van beide gemeenten zijn met elkaar vergeleken. Hierbij kwam totuiting dat beide gemeenten veelal dezelfde afschrijvingspercentages per type activa gebruiken. Eris een beperkt aantal verschiUen. Het belangrijkste verschil hierbij betreft de afschrijving vanriolering. Waar de gemeente Leeuwarderadeel een afschrijvingstermijn hanteert van 40 jaar,gebruikt de gemeente Leeuwarden een termijn van 60 jaar. Naar verwachting zal een harmonisatievan het afschrijvingsbeleid geen grote verschiilen opieveren.

Financiële vaste activa

De gemeente Leeuwarderadeel en de gemeente Leeuwarden hebben per 31 december 2012 devolgende typen financiëte vaste activa:

Financiële vaste activa Leeuwarderadeel Leeuwarden

(bedragen * € 1.000) Percentage van Percentage van

Bedrag b&anstotaal Bedrag balanstotaal

KapitaalverstrekkingLeningen aan

Overige langlopende leningen

Overige uitzettingen

Bijdrage aan activa derden

Totaal

635

182

24

841

3% 2.491

0% 15.475

1% 100

0% 13.140

0% 29

4% 31235

1%

3%

0%

3%

0%

6%

16

De gemeente Leeuwarderadeel heeft reatief gezien minder financiële vaste activa dan degemeente Leeuwarden. Waar bij de gemeente Leeuwarderadeel 4% van het baianstotaal bestaatuit financiële vaste activa, bestaat dit bij de gemeente Leeuwarden uit 6%. Wat verder opvaft, is datde gemeente Leeuwarderadeel geen leningen heeft verstrekt. De gemeente Leeuwarden heeftvoor een omvang van 3% van haar b&anstotaal leningen verstrekt aan woningcorporaties, deelnemingen en overige verbonden partijen.

4.6 Grondexploitatie en NIEGG

De gemeente Leeuwarderadeel kent per 31 december 2012 de volgende posities in het grondbedrijf:

Financiéle vaste actjva Leeuwarderadeel Leeuwarden

(bedragen *€1.000) Percentage van Percentage vanBedrag balanstotaal Bedrag balanstotaal

Nietin exploitatie genomen gronden 1.909 8% 632rfl4r%Bouwgronden in exploitatie (3.076) -14% 121,030 24%Onderhandenwerken OV , 6017 14Overige voorraad - 0% 3 0%

In vergelijking met de gemeente Leeuwarden valt op dat de gemeente Leeuwarderadeel relatiefgezien een grotere post niet in exploitatie opgenomen gronden heeft.

De agrarische waarde van gronden is een gebruikelijke methode om vast te stellen wat de marktwaarde van grond is, wanneer deze niet wordt ontwikkeld. Ult informatie van de gemeente blijkt dathet project de Steens een omvang heeft van 17,6 ha. Uitgaande van een agrarische waarde van€ 3,5 per m2 zou de totale agrarische waarde ca. € 600.000 bedragen. Wanneer de Steens niet zouworden ontwikkeld, betekent dit een overwaardering van het project van ca. € 1 ,3 mm.

De bouwgronden in exploitatie laten eveneens een ander beeld zien. Waar de gemeenteLeeuwarden € 121 mm. aan exploitaties heeft, heeft de gemeente Leeuwarderadeel exploitatiesmet een negatieve voorraadwaarde van € 3 mm. Deze negatieve voorraad wordt veroorzaakt doorontvangen bijdragen van uit de Noordelijke Elfsteden Route (NER). Wanneer dit project buitenbeschouwing wordt gelaten, betreft de voorraad bouwgronden in exploitatie € 125.000.

De voorraadquote is een indicator die zicht geeft op de voorraadpositie van de gemeente. Devoorraadquote wordt berekend door de totale voorraad te delen door de totale inkomsten. In dezeberekening dienen we een correctie aan te brengen voor het project Noordelijke Elfsteden Route(NER).

Dit geeft de volgende resultaten (inclusief correctie in verband met de NER):

Voorraadquote 2009 2010 2011 2012

LeeuwarderadeelLeeuwarden

15%

18%17%

23%

11%

33%

11%

36%

De voorraadquote van Leeuwarderadeel is kleiner dan die van Leeuwarden. Dit betekent dat hetaandeel van de voorraadwaarde in de totale opbrengsten voor de gemeente Leeuwarderadeelkleiner is.

17

4.7 Garantstellingen

De gemeerite Leeuwarderadeel heeft de afgelopen jaren de volgende garantstellingen opgenomenin het jaarverslag:

Borg en Garantstellingen per jaar Leeuwarderadeel

(bedragen * € 1.000) 2009 2010 2011 2012Ten behoeve van woningbouw 3.594 2.281 2.487 2.605avenge garantstellingen 3.217 1.280 1.279 957Totaal garantstellingen 6.811 3.561 3.766 3.562

Algemene reserves 3.239 3.853 4.022 3.925Garantstellingen in % van algemene reserve 210% 92% 94% 91%

In 2009 waren ook die leningen meegenomen waarvoor het WSW direct borg staat. Dit betrof eenbecirag van Ca. € 30 mm. Met ingang van 2010 zijn deze leningen niet meer opgenomen in degarantstellingen van de gerneente. Voor de vergelijking is bedrag in 2009 in bovenstaand overzichtgecorrigeerd. De overige garantstellingen dalen Iicht, maar de garantstewngen t.b.v. de woningbouw stijgen. Hierdoor blijft het totaal aan garantstellingen stabiel.

Borg en Garantstellingen 2012

(bedragen €1000) Leeuwarderadeel LeeuwardenBorg en Garantstellingen 3.562 876.224Verhouding borgstellingen ten opzichte van de totale balans 16% 176%Verhouding borgstellingen ten opzichte van de Algemen reserve 91% 4834%

In de vergelijking met Leeuwarden valt op dat Leeuwarderadeel relatief beperkt garantstellingenheeft verstrekt. Ten opzichte van het balanstotaal en ten opzichte van de algemene reserves heeftde gemeente Leeuwarden een groter aandeel aan garantstellingen. De specificatie van de garantstellingen van de gemeente Leeuwarden is als volgt:

Borg en Garantstellingen

(bedragen * € 1.000) Leeuwarden

Garanties en hypotheken 586.600Waarborgfonds Sociale Woningbouw 276.300Ovenige 13.300

Totaal 876.200

De gemeente Leeuwarden heeft de borg en garantstellingen ingedeeld naar risico-categorieen. Denisicocategorieën zijn: geen, Iaag, lets hoger, hoger en verhoogd.

De saldi per risicocategorie zijn:

Borg en Garantstellingen naar risicocategorie

(bedragen ‘ €1000) Leeuwarden

Laag en geen 864.566lets hoger 8.942Hoog 650Verhoogd - 2042Totaal 876.200

Ult de tabel blijkt dat van de totale som van € 876.200.000 aan garantstellingen, € 11.634.000 aangarantstellingen een risico kent dat als lets hoger, ‘hoog’ en ‘verhoogd’ wordt benoemd. De overigegarantstellingen vallen in de categorieen ‘laag’ en ‘geen’.

18

5. Financiële positie Lc.m de rekening

In dit hoofdstuk is gebruikgemaakt van de gegevens uit de jaarrekeningen 2010, 2011 en 2012 vande gemeenten Leeuwarderadeel en Leeuwarden.

5.1 Financiële positie in historisch perspectief

Voor een goed inzicht in de ontwikkeling van de financiëlo positie van gemeenten is de ontwikkeling van het rekeningresultaat gedurende de Iaatste jaren van belang Een goede analyse van deuitkomst van de jaarrekening is van groot belang voor do controlerende en de kaderstellende taakvan de raad.

In doze paragraaf wordt daarom in hot kort een beeld gegeven van de werkelijke ontwikkeling vande financiële positie van de gemeenten in do afgelopon jaren. Daarbij wordt ingegaan op do rokeningrosultaten 2010 tot en met 2012. Tevens zal hierbij wordon ingegaan op de vergelijking met hotbegrotingssaldo van het desbotreffende jaar en de kwaliteit van toelichting op de eventuele verschillen. Daamaast wordt kort ingegaan op do rechtmatigheid en do getrouwheid, waarbij doopmorkingen van de accountant die do provinciale toezichthouders van belang achton, wordenbesproken.

Algemeen

Voor beide gemeenten zijn goedkouronde controleverkiaringon verstrekt bij de jaarrekeningen 2010tot en met 2012 ten aanzien van de aspecton gotrouwhoid en rechtmatigheid. De jaarrekoningonzijn opgostold in overeenstemming met hot Besluit Begroting on Verantwoording (BBV).

Werkelijke resultaten versus begrotingIn de verslaggovingsrogols voor gemeenten wordt eon duidelijk onderscheid gemaakt tussonresultaatbopaling en resultaatbestomming. Het resultaat moot worden bepaald als het saldo van dobaten en lasten in hot jaar, waarbij toevoegingon on onttrekkingen aan do roserves (do spaarrokeningon’) buiten beschouwing blijvon. Hot rosultaat vOOr bostomming is te zien als hot bedrijfsoconomisch saldo van kosten en baton, de winst of hot verlios. Wat vervolgens met dat saldogedaan wordt in termon van bestemming, is goon bodrijfseconomischo maar een bestuurlijkovraag. Do mutaties in het eigen vormogen vinden daarom plaats door micidel van de resultaatbostomming.

Rosultaten bepalen is een vraagstuk van bedrijfsvoering: rosultaten bestemmen is een bestuurlijkvraagstuk. In de onderstaando tabollen zijn voor de gomoonte Leeuwardoradeel do resultaten vooren na bestomming opgenomen. Van boido zijn de primaire bogroting, de begroting na wijziging endo realisatio woorgegeven.

Resultaat voor bestemming LeeuwarderardeelBedragen *€1.000 2009 2010 2011 2012

Begrotingvoorwijziging (2) 57 (146) (23)Begrotingnawijziging 243 291 (167) (528)Werkelijkresultaatvoor bestemming 558 (454) (622) 222

Resultaat na bestemming Leeuwarderardeel

Bedragen€1.000 2009 2010 2011 2012

Begroti ng voor wijzigingBegroting na wijzigingWerkelijk resultaat na bestemming

214 3 19214 - 3 19323 345 17 316

19

2009

De jaarrekening van 2009 sluit met een voordelig saldo na bestemming van € 323.000. In debegroting was, na de begrotingswijzigingen, gerekend op een saldo van € 214.000. Het verschilgroot Ca. € 140.000 wordt vooral veroorzaakt door het boeken van een bate als gevolg van deopname van een langlopende vordering op Essent, welke bj de overdracht van het aandelenkapftaal s overgeheveld naar de deelnemers.

2010De afwijking van het werkelijke resultaat na bestemming en het begrote resultaat na bestemming,groot € 345.000, worcit vooral veroorzaakt door een voordeel op de budgetten WMO, hogere algemene baten en een voordeel op de rentelasten. In totaal is in 2010 voor € 700.000 aan extrainkomsten gegenereerd. Hier staan enkele nadelen van ca. € 355.000 tegenover. Dit betreft extrakosten inzake It Gryn (Ca. € 205.000), welke voornamelijk worden veroorzaakt door extra personeelskosten. Naast het nadeel van extra kosten bij It Gryn, bestaat er een nadelig verschil op dekostenplaatsen (Ca. € 150.000).

2011Hoewel het resultaat voor en na bestemming slechts € 14.000 betreft, zijn de onderlinge verschillenop programmaniveau fors. De belangrijkste atwijking betreft de afboeking van een deel van hetcomplex de Steens groot 1,1 mm., waarvan € 652.000 ten laste van de algemene reserve isgebracht. Het restant, groot € 517.000, is ten laste van het resultaat gebracht. Deze extra last wordtin 2011 gecompenseerd door incidentele hogere inkomsten uit de algemene uitkering, dividendenen overige kleine inkomsten.

2012Zowel het resultaat voor bestemming als het resultaat na bestemming wijkt fors a! van de werkelijke resultaten. Dit wordt vooral veroorzaakt door extra baten uit rente en algemene uitkering vanCa. € 493.000. Hier staat een afboeking van de Steens groot € 105.000 tegenover.

52 Rentelasten

Wanneer we omvang van de leningen van Leeuwarderadeel en Leeuwarden afzetten tegen hetbalanstotaal, ontstaat het volgende beeld.

Langlopende schulden(bedragen * € 1.000) Leeuwarderadeel LeeuwardenOmvang leningen 12.552 315.333Totaal passiva 22.746 497.787

Percentage van totale passiva 55% 63%

Uit bovenstaande tabel valt at te lezen dat het aandeel van de totale leningenportefeuille tenopzichte van de totale balans bij de gemeente Leeuwarderadeel relatief gezien lager is, dan bij degemeente Leeuwarden.

Rentel a ste n

(bedragen € 1.000) Leeuwarderadeel LeeuwardenOmvang leningen 12.552 31.5.333

rentelast 567 13.200

gemiddelde rente 4,5% 4,2%

De gemiddelde rentepercentages van beide gemeente laten onderling slechts beperkt verschillenzien. De reden dat de gemeente Leeuwarderadeel een iets hogere gemiddelde rente heeft dan degemeente Leeuwarden, wordt veroorzaakt doordat de gemeente Leeuwarden in de jaren 2011 en2012 leningen heeft aangetrokken met lagere rentepercentages.

20

De gemeente Leeuwarderadeel heeft in de jaren 2010 tot en met 2012 geen langlopende schuldenaangetrokken.

Wanneer de rentelasten worden afgezet tegen de totale programmabaten, laat de gemeenteLeeuwarderadeel een jets betere verhouding zien. Op basis van de drie onderdelen kan wordengeconstateerd dat de gemeenten onderling slechts beperkt verschillen tonen.

Rentelasten(bedragen * € 1000) eeuwarderadeel LeeuwardenTotale programmabateri 18.765 368.849

rentelast 567 13.200rentelasttovtotale baten 3,0% 3,6%

5.3 Accountantsverslagen

De gemeente Leeuwarderadeel en de gemeente Leeuwarden hanteren dezelfde goedkeuringstoleranties. Voor beide gemeenten zijn goedkeurende controleverklaringen verstrekt bij dejaarrekeningen.

Het accountantsverslag (3 juni 2013) bij de jaarrekening 2012 Leeuwarderadeel geeft de volgendetop 4 van aandachtspunten weer:

• Grondexploitatie Stiens — de Steens: De huidige wijze van waardering van het beoogdecomplex is dusdanig dat de risico’s adequaat zijn afgedekt. De realisatie van het complexhangt echter van een aantal zaken af, die nog onzeker zijn, zoals de samenwerking met eenderde partij.

• Nieuwe taken: het accountantsadvies is om hier vroegtijdig vorm aan te geven

• Rijksbezuinigingen: advies is de huidige bezuinigingen door te zetten en vooruitlopend opkomende bezuinigingen nieuwe opties te overwegen; een stringent begrotingsbeheer isdaarbij een must.

• Samenwerking en herindeling: advies is ontwikkelingen goed te blijven volgen en waar nodigvroegtijdig afspraken te maken over de formele invulling van nadere samenwerking.

21

6. Financiële positie Lc.m. do begrotirig

6.1 Overzicht hoofdfuncties betrokken gemeenten

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft een begrotingsanalyse voorgemeenten ontwikkeld. Deze Begrotingsanalyse maakt het mogelijk een individuele gemeente tevergelijken met zichzelf, met een selectiegroep, met de soortgenoten (sociale structuur en centrumfunctie), met het gemiddelde van de gemeenten in de provincie en met de groottegroep. Opbasis van deze begrotingsanalyse hebben wi] een vergelijking gemaakt tussen de beidegemeenten, maar in de uitwerking is er ook nadrukkelijk gekeken of de begrotingsuitgaven in lijnzijn met vergelijkbare gemeenten. In bijlage 3 zijn de detailgegevens voor de vergelijking van debeide gemeenten opgenomen. De cijfers betreffen de begroting 2013. Per hoofdfunctie is een korteanalyse gemaakt.

I eeuwarderadeel I eouwarden I eeuwarderaderl Leeuwarden Verschilnetto tastes Seth) taste,, netto tasteri netto lasten lasten

per inwoner per inworler per inwonerHootdtunctie en om5chrljvtng (x (1.000) (x (1000) (xci.-) (xci,) (cC I,-)0. Algemeen bestuur 1.722 10.002 166 104 62I Openbare orde en velligheld 629 10 736 61 113 (52)2. Verlceer, vervoer en waterstaat 1.539 13.168 149 138 113. Economlsche,zaken - 120 2.238 12 24 (12)4. OnderwlJs 761 12.145 74 128 (54)5. Cuttuur en recreatle & sport 2.569 26.595 249 278 (29)6. Soc. voorz. en maatsch. Dtenntverlening 2.883 69.859 280 733 (453)7. Volksgezondhetd en mfteu 290 5.213 30 55 (25)8. RuImtett(ke ordentng en votkshulsvesttng 527 5.799 51 62 (11)9.Ftnancleflngenalg.dekkingsmtddeien U.040 155.755 1.068 1.633 (567)

Hoofdfunctie 0, Algemeen Bestuur

De gemeente Leeuwarderadeel heeft hogere lasten per inwoner dan de gemeente Leeuwarden. Degemeente Leeuwarderadeel is echter in haar groottegroep geen uitzondering. Binnen de groottegroep zijn de lasten lager. De gemeente Leeuwarden geeft minder uit dan vergelijkbare gemeenten. Het grootste verschil zit in de bestuursondersteuning.

Hoofdfunctie 1, Openbare orde en veiligheid

De gemeente Leeuwarden heeft hogere lasten per inwoner op het gebied van openbare orde enveiligheid dan de gemeente Leeuwarderadeel. Het verschil is ongeveer € 52 per inwoner. Deuitgaven aan openbare orde en veiligheid van de gemeente Leeuwarden hebben geen groteafwijking ten opzichte van vergelijkbare gemeenten. De uitgaven binnen de gemeenteLeeuwarderadeel zijn minder hoog dan bij vergelijkbare gemeenten.

Hoofdfunctie 2, Verkeer, vervoer en waterstaat

Per inwoner is er geen grote afwijking tussen de gemeenten Leeuwarderadeel en Leeuwarden. Deafwijking bedraagt ongeveer € 11. Met vergelijkbare gemeenten zijn geen opvallende afwijkingengeconstateerd.

Hoofdfunctie 3, Economische zaken

De afwijking tussen de gemeenten Leeuwarderadeel en Leeuwarden bedraagt € 12 per inwoner.Leeuwarden heeft dubbele lasten ten opzichte van Leeuwarderadeel.

Hoofdfunctie 4, Onderwijs

De gemeente Leeuwarden geeft per inwoner € 54 meer uit aan onderwijs dan de gemeenteLeeuwarderadeel. Het valt op dat de gemeente Leeuwarderadeel minder uitgeeft aan onderwijsdan vergelijkbare gemeenten. Binnen de gemeente Leeuwarderadeel is er geen voortgezetonderwijs. Ook de gemeente Leeuwarden geeft minder uit aan onderwijs dan met haar vergelijkbare gemeenten.

22

Hoofdfunctie 5, Cultuur en recreatie

De gemeente Leeuwarden geeft per inwoner meer uit dan de gemeente Leeuwarderadeel aancultuur en recreatie. Het valt op dat de gemeente Leouwarderadeel meer uitgoeft aan hetonderdeel sport dan vergelijkbare gemeenten. De oorzaak is Sportpark It Gryn; hierop zal inparagraaf 7.3 verder worden ingegaan.

Hoofdfunctie 6, Sociale voorzieningen en maatschappelijke dienstverlening

De lasten per inwoner in Leeuwarden zijn aanzienhijk hoger dan de lasten in de gemeenteLeeuwarderadeel. Do gemeente Leeuwarden geeft ook meer uit dan vergejkbare gemeenten. Hetversohil wordt vooral veroorzaakt door maatschappelijke begeleiding en advies, bijstandsverleningen werkgelogenheid. De gemeente Leeuwarderadeel geeft minder uit dan vergelijkbare gemeenten. Wel geven zij meer uit aan bijstandsverlening, maar minder aan WMO-voorzieningen ensociaal-cultureel werk.

Hootdfunctie 7, Volksgezondheid en milieu

De gemeente Leeuwarderadeel geeft per inwoner minder uit aan volksgezondheid en miheu dan degemeente Leouwardon. Hierbij valt op dat de gemeonto Leeuwarderadeel minder uitgeeft danvergelijkbare andere gemeenten. Het grootste verschil wordt veroorzaakt door milleubeheer enIijkbezorging.

Iloofdfunctie 8, Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting

Het kleinste verschil in lasten per inwoner tussen do beide gemeenten zit binnon de functie ruimtolijke ordening en volkshuisvesting. Hot vorschil bedraagt € 11. Beide gemeenten geven ookminder uit dan do vergolijkbare gemeenten. Boido gomoonten hebben minder lasten op het onderdeel ruimtelijke ordening.

Algemeen

Hot totaalbeeld laat zien dat de netto lasten in Leeuwarden per inwoner ruim € 550 hoger zijn.Alleen in de hoofdfunctios Algemeen bestuur en Verkeer, vervoer en waterstaat goeft de gemeentoLeeuwarderadoel per inwonor meer uit. Het grootsto verschil zit in de hoofdfunctio Socialevoorzieningen en maatschappelijke dienstverlening, namelijk meer dan € 450 per inwoner.

6.2 Begrotingsperspectief

Eind oktober is de programmabogroting 2014 van de gemeente Leeuwarderadeel vastgosteld. Desaldi van do Programmabegroting zijn als volgt:

Leeuwarderardeel2014 2015 2016 2017

Saldi programmabegroting 2014 505.372 37.281 129.548 104.781

Hierbij dient te worden vermeld dat bij de opstelling van de programmabegroting uitgegaan is vande septembercirculairo 2013 van het Ministerie van Binnonlandse Zaken. Zoals uit bovenstaandotabol blijkt, is er sprake van positiove jaarsaldi. Hierbij zal het volgende in acht mooten wordengenomon:

• Door onderuitputting van de budgetten van hot Rijk in 2014 kan or door het principe“samen de trap op en samen do trap at” sprake zijn van een forse (incidontele) daling vando uitkoring uit het Gemeentefonds.

• In do huidige begroting staan goon nieuwe bezuinigingon vermeld. Reeds in do vorigeProgrammabogroting is rekening gehoudon met een forse daling van de gemeentolijkeinkomston. De opgenomen bezuinigingon dienen nog grotendeels te worden uitgevoerd.

• De financiële gevolgen van do docontralisaties zijn niet in de Programmabegroting 2014opgenomon. Hot uitgangspunt is dat do uitvoering van de decontralisaties budgotnoutraalzal gaan verlopen. Dit is op dit moment allorminst zeker. Ook kunnon in 2014 ter voorberoiding van de decentralisatios uitvooringsmaatregelen wordon genomen, wolko gold gaankoston. Slochts ton dele is hiervoor geld gorosorveerd.

23

in het saido is uitgegaan van een aantai taaksteiiencle bezuinigingen en besparingen. Het is nogonzeker of aiie voorgesteide taaksteliingen gereaiiseerd kunnen worden. De belangrijkste taaksteiiingen zijn hieronder beschreven.

BezuinigingOnderwerp Voorstel structureel 2014-2017Privatiseren De Skalm Besparing door privatisering 135.000Wegen Taaksteiiende bezuiniging 100.000Bruggen Taakstellende bezuiniging 50.000Gemeenteiijke gebouwen (exci. onderwijs) Taakstetiende bezuiniging 50.000

Gewijzigde opzet uitvoering van taken in openbaar groen Taakstellende bezuiniging 90.000

Pr!vatering de SkaimVoor de bezuiniging naar aanleiding van de privatisering van De Skaim wordt verwezen naar paragraaf 7.4.

Wegen en BruggenDe gemeente geeft aan dat de begroting over 2013 gehaald wordt, inclusief een taaksteiiing van€ 28.000. Vanaf 2014 wordt deze taaksteliing verhoogd naar € 100.000. Wei wordt hierbij dekanttekening geplaatst dat het budget gehaaid wordt doordat er minder onderhoud wordtuitgevoerd dan het onderhoudsprogramma aangeeft. Dit kan gevoigen hebben voor de kwaiiteit opiangere termijn.

GebouwenonderhoudHet onderhoud zou mogeiijk in Middelsee-verband uitgevoerd kunnen worden, maar nu deMidd&see samenwerking niet wordt verstevigd, is het onzeker of het onderhoud nog in samenwerkingsverband kan worden uitgevoerd. Het is dus ook onzeker of deze bezuiniging wordt gerealiseerd. Totaai dient er € 50.000 per jaar bezuinigd te worden op gemeentelijke gebouwen. Uitdiverse stukken die wij van de gemeente hebben verkregen, Iijkt de besparing voorai door versobering en uitstei van onderhoud gereatiseerd te worden.

De gemeente werkt aan een nieuw onderhoudsplan. De conceptcijfers iaten diverse scenario’szien. In het meest ongunstige scenario biijkt dat de voorziening over een periode van 10 jaar eentekort van € 1.400.000 heeft. Dit is inclusief de voorgenomen € 50.000 aan bezuinigingen. De standvan de voorziening per 31-12-2012 bedraagt € 400.000. Over de geheie periode van l0jaar, zou,uitgaande van dit scenario, de voorziening daarmee een tekort kennen van Ca. € 1.000.000. Aangezien het onderhoudsplan nog niet definitief is, zijn deze eventueie gevoigen niet verwerkt inbovenstaand tabel.

Openbaar Groenin 2013 is reeds een taaksteiiende besparing opgenomen van € 40.000. Met ingang van 2014 is detotale taaksteiiende bezuiniging verhoogd naar € 90.000. De aanbeveiingen van het onderzoek vanBuiten de Perken worden meegenomen in een plan van aanpak voor de buitendienst. In een BOT(benen op tafel) sessie in december wordt de Raad geInformeerd over de mogeiijke te nemenstappen. Ult gesprekken biijkt dat de gemeente Leeuwarderadeel op het gebied van groen desamenwerking zoekt met de gemeente Leeuwarden.

6.3 Lokale heffingen

Burgers en bedrijven betalen via iokaie heffingen mee aan taken en activiteiten van gemeenten. Dehoogte van de iokaie heffingen verschiit per gemeente. Bij het samengaan van de gemeenten zullen de verschiilende heffingen geharmoniseerd moeten worden. Om deze reden zulien de beiangrijkste iokale heffingen van de beide gemeenten worden bekeken.

24

Lasten o. b.v. begroti ng 2013 Leeuwarde r8deel Leeuwarden VerschilToy. Leeuwarden

1 persoonshuishouden in een huuswoning* OZB n.v.t. n.v.t.* Afvalstoffenheffing 208 170 22%* Rioolheffing 189 61 210%Totaal 397 231 72%

Meerpersoonshuishouden in een huurwoning* 028 n.v.t. n.v.t* Afvalstoffenheffing 262 255 3%*Rioolheffing 249 91 174%Totaal 511 346 48%

1 persoonshuishouden in een eigen woning van €175000*ozBeigenarendeel 350 260 34%* Afvalstoffenheffing 208 170 22%* Rioolheffing 189 175 8%Totaal 747 605 23%

Meerpersoonshuishouden in een eigen woning van €225000*ozBeigenarendeel 450 335 34%* Afvalstoffenheffing 262 255 3%* Rioolheffing 249 239 4%Totaal 961 829 16%

Bovenstaande tarieven zijn aangeleverd door de betreffende gemeenten

Do tabel Iaat zien dat de tarieven in de gemeente Leeuwarderadeel structureel hoger zijn dan in degemeente Leeuwarden. Bijvoorbeetd voor huishoudens in een huurwoning is de rioolhefflng meerdan twee keer zo hoog. Binnen de gemeente Leeuwarden is or een verschil met betrekking tot deriootheffing tussen huurwoningen en koopwoningen. In de gemeente Leouwarderadeel zijn dezetarieven gelijk.

Voor do harmonisatie van do heffingen zijn er verschillonde mogelijkhoden of eon combinatie vanmogolijkhoden. Eon mogelijkheid is een stijging van do hoffingon voor do inwonors van degomoonto Leeuwarden. Gezien hot vorschil in hot aantal huishoudons zal dit naar allo waarschijnIijkhoid goen grote stijging voroorzakon. Een twoodo optie is om do harmonisatie in de begroting opto vangen. Beido gemoonton kennen do mogolijkhoid van kwijtscholden (100% kwijtscholdingsnorm) voor de reinigingshoffing on do rioolheffing.

Het Centrum voor Onderzoek van do Economie van do Lagoro Ovorhodon (Coolo) brongt jaarlijksde ontwikkolingon van do lokalo lasten in kaart. Ondor do gomeontolijko woonlaston wordt door hotCoolo vorstaan het gomiddold bodrag dat oon huishoudon in eon bopaalde gomoonte botaalt aanOZB, rioolrecht en roinigingsheffing, minus een evontuele hoffingskorting. Met betrekking tot domoerporsoonshuishoudens is een rangordo bepaald, waarbij nummor 1 do aagste lasten heoft.

Do gomoonte Loeuwardon hooft in doze ranglijst nummer 93 on do gomeonto Leeuwarderadeolhooft nummor 403.

Leeuwarderadeel Leeuwarden

Onroerendzaakbelasting (OzB) % Mutatie (%) % Mutatie (%)

Tariefwoningen(%) 0,1998 2,9% 0,1488 0,8%

Tarief niet- woningen (%) 0,3672 5,1% 0,5740 1,0%

Bron: Coelo

25

De tarieven voor de OZB niet-woningen zijn in Leeuwarden hoger dan in bij de gemeenteLeeuwarderadeel. Dit wordt onder andere veroorzaakt door een opslag in verband met het ingestelde ondernemersfonds. Dit fonds is bedoeld om collectieve investeringen voor ondernemersactiviteiten to kunnen financieren. Deze financiële middelen mogen door de ondernemers zelfbesteed worden. Het gaat daarbij om promotie, parkmanagement, beveiliging, e.d. Het gevolg voorharmonisatie van do heffingen is waarschijnlijk een stijging voor ondernemers van de gemeenteLeeuwarderadeel.

Leeuwarderadeel Leeuwarden VerschilOverige tarieven Toy. LeeuwardenBurgerzaken- paspoort 50,00 50,35 -0,7%- rijbewijs 40,00 46,10 -13,2%- identiteitskaart 41,00 41,90 -2,1%- uittreksel gba 6,45 9,34 -30,9%Toeristenbelasting

- bedrag per overnachting -

Hondenbelasting-bedragvooreenhond 59,00 68,00 -13,2%Omgevingsvergunning, bedrag voor-dakkapel€10.000 280,00 270,00 4%-uitbouwwoning€45.000 1.260,00 1.111,00 13%-nieuwbouw-woning€140.000 3.920,00 3.386,00 16%Bovenstaande tarie von zijn aangeleverd door do betreffende gemeenten

Op het onderdeel Burgerzaken zijn de tarieven van de gemeente Leeuwarderadeel lager dan binnen de gemeente Leeuwarden. Harmonisatie van deze tarieven za niet tot grote veranderingenleiden.

Er zijn nog verschillende belastingen. Beide gemeenten kennen geen toeristenbelasting. Er is welhondenbelasting. Dit tarief is in de gemeente Leeuwarderadeel lager. Daarnaast kent de gemeenteLeeuwarderadeel eon woonforensenbelasting. Totaal gaat het voor de gemeente Leeuwarderadeelom eon opbrengst van ruim € 3.000.

De tarieven voor eon omgevingsvergunning zijn binnen de gemeente Leeuwarderadeel hoger danbinnen de gemeente Leeuwarden. In do tabel zijn diverse rekenvoorbeelden weergegeven. Metname do tarieven voor vergunningen met een hogere bouwwaarde zijn binnen de gemeenteLeeuwarderadeel hoger.

6.4 Onderhoud kapitaalgoederen

Kapitaalgoederen van een gemeente zijn duurzame goederen (productiemiddelen) voor hot leverenvan diensten en vertrekken van voorzieningen aan burgers. Voorbeelden van belangrijke kapitaalgoederen zijn: wegen, riolering, water, groen en gebouwen. Op basis van do paragrafen onderhoudkapitaalgoederen kan een good inzicht gegeven worden in de verschillen. Er is per onderwerp eenbeschrijving gemaakt.

Wegen

Onderwerp 4Leeuwarderadeel LeeuwardenHoeveelheidi Ca. 69,7 ha verharding. oa. 548 ha verharding.Aantal

Beheerspiannen De gemeente beschikt over eon Hot beheersysteem ‘Ml-2 Wegen’aanwezig vastgesteld beheerplan Wegen voorziet erin om een vijftal jaren

2012-2016. vooruit to kijken wat betreft de uittevoeren werkzaamheden.

26

Onderwerp Leeuwarderadeel i Leeuwarden

Het streefdoel is kwaliteitsniveau‘Basis’. Er wordt geen uitspraakgedaan of er achterstallig onderhoud is.

Voor asfalt- en herbestratings- De kosten zijn tot 2013 rechtwerkzaamheden is jaarlijks streeks verwerkt in de begroting.€ 466.500 beschikbaar. Daarnaast Vanaf 2013 wordt gewerkt met eenis voor de werkzaamheden die voorziening onderhoud wegen.Empatec voor de gemeento ultvoert nog eon bedrag van €51 .415beschikbaar. De geldon welke nietwordon uitgegeven worden toegevoegd aan de bestemmingsreserveonderhoud wegen. Deze wordtgebruikt als egalisatiereserve. Destand van de bestemmingsreservebedraagt € 157.858.

Per ha is er jaarlijks ongeveer Per ha is or jaartijks ongeveer€ 7.500 beschikbaar. Hierbij is € 10.300 boschikbaar. Hiorbij isgeen rekening gohouden met het geen rekening gohouden met hettype verharding. type verharding.

Achterstalligonderhoud

Het beschikbare budget dekt nietdo behoefte. Zodoende is eenachterstand in do onderhoudstoostand ontstaan. Zie ook paragraaf 5.2.

Wijze van verwerking in de begroting

Watenwegen

iioeveeAantal

34km

Onderwerp Leeuwarderadeel Leeuwarden

Beheersplannenaanwezig

12,8 km walmuren24,3 km zware walbeschoeiing48,5 km lichte walbeschoeiing460 ha wateropperviak (meren,kanalen on vaarten)215 km (berm)sloot

De gemeento is in overleg met doprovincie over do overdracht.

In hot baggeruitvooringsprogramma 2008-2011 is afgesprokondat er voor de periode daarnaduidelijkheid moost zijn over deoverdracht c.q. do ovorname vanhot stedelijko waterbeheer doorWetterskip Fryslân. Do kadorsdaarvoor zijn begin 2011 vastgostold. Omdat doze ontwikkelingen op rolatiof korte termijn (eengroot) effect op hot ‘gomeentelijkowaterlandschap’ hebben on omdathot aroaal aan gemeontelijkewateren rodelijk op diepte is, Iigthot niet in do redo nu al een moorjarig baggerprogramma op testellen.

Achterstalligonderhoud

In de documenten staat niets overde huidige staat van hot onderhoud.

Bij watorwogon is goon sprako vanachterstallig ondorhoud.

27

Onderwerp Leeuwarderadeel Leeuwarden IWijze van verwer- Dit wordt gedekt uit de exploitatie. Voor kleinschalig regulier bagger-king in de begroting werk is jaarlijks een bedrag van Ca.

€ 330.000 beschikbaar.

Riolering

Onderhoud van Ca. 540 km rioolOnderhoud van Ca. 12.100 inspectieputtenSchoonmaken van Ca. 49.250straatkol kenReinigen van Ca. 100 km rioolVervangen van Ca. 6,0 km riool per

aanwezig Dienstverieningsovereenkomst Gemeentelijk rioleringsplan (GRP)(DVO) met “Aquario”. Het beheer is 2009-2012 door do raad vastgebaseerd op het Basis Riolerings- gesteld. In verband met de fusieplan (BRP) 201 0-2015 en het Ver- met een deel van Boarnsterhim isbreed Gemeentelijk Rioleringsplan de looptijd van hot huidige GRP(VGRP) 2010-2015. Binnen de 2012 verlengd tot en met 2014. InDVO met Aquario is het gehele 2014 zal een GRP voor de gehele

S rioolstelsel in de gemeente in kaart nieuwe gemeonte worden opge: gebracht. steld.

Achterstallig In de documenten staat niets over Bij riolering is geen sprake vanonderhoud de huidige staat van het onder- achterstallig onderhoud.

Wijze van verwerking in de begroting

houd.De kosten lopen via de voorziening Do kosten lopen via de voorzieningRiolering/Uitvoering GRP, met als Riolering, met als eindsaldo opeindsaldo op 31-12-2012 een 31-12-2012 een bedrag van € 4,8

bedrag van € 322.000. mm.

Onderwerp Leeuwarderadeel LeeuwardenHoeveelheidl 59 bruggen Niet bekendAantal

BeheerspIannen Er is eon bruggenbeheorplan 2010- Een keer in de 5 jaarvindonaanwezig 2014. inspectierondes ‘civieltechnische

kunstwerken’ plaats.EA’chterstaIIig ‘tin de documenten staat niets over Bij kunstwerken/bruggen is geen

onderhoud de huidige staat van het onder- sprake van achterstallig onderhoud. houd. De gemeente is bezig om te

antperen op de toekornst.Wijze van verwer- Het onderhoud is opgenomen in deking in de begroting begroting. Vanaf 2013 is or eon

voorziening onderhoud civielekunstworkenopgenomon.

Hoeveelheid/Aantal

Onderwerp [Leeuwarcleradeel LeeuwardenOnderhoud van Ca. 71 km rioolOnderhoud van Ca. 1.700 inspectieputtenSchoonmaken van ca. 4.800straatkolken

jaarBeheerspianneri Voorhetrioolbeheertoopt eon Eind 2008 is hot verbrede

Kunstwerken/bruggen

Hot bruggenbeheerplan laat na eenbezuiniging op de dotatie eonnegatief saldo zion vanaf 2017.

28

Gebouwen

Totaal: 35 gebouwen en objecten.Vloeroppervlak van 21.295 m2.-5 oponbaro basisscholen-2 christelijke basisscho!en-het sportcomplex It Gryn (3gebouwdelen)-8 gebouwen met externe gebrulkers-6 gebouwen in oigen gebruik-9 beeldende kunstwerken enmonumenten.-4 kerktorens

Vanaf 2013 moot or structu reel€ 50.000 (ongeveer 17%)bezuinigd wordon. Er wordt op ditmoment een nieuw onderhoudsplan opgestold. Do conceptcijferslaten zion dat do voorziening overeon periode van 10 jaar eon tokortheeft van € 1.000.000. Dit is inclusief do voorgenomen € 50.000 aanbozuinigingon. Do stand van devoorziening per 31-12-2012bedraagt € 400.000. Over dogoholo periodo van 10 jaar kent dovoorziening in hot voorgostoldesconario oon tekort van Ca.€ 1.400.000.

Wijze van verwer- De koston lopon via do voorzieningking in de begroting onderhoud gebouwen, mot als

eindsaldo op 31 -1 2-2012 oenbodrag van € 449.000.

In do begroting voor 2013 is voorhet dagolijks ondorhoud eenbodrag van € 619.000 opgonomen.De storting in do onderhoudsvoorziening bedraagt in 2013€ 1 .383.000. Voor het planmatig(groot) onderhoud wordt in 2013eon bedrag van € 1.448.000 onttrokken uit de onderhoudsvoorzioning. Do goraamde stand van dovoorzioning bodraagt ultimo 2013€ 1.412.000.

Hoeveelheid IAantal

Onderwerp Leeuwarderadeel j Leeuwarden

Totaal: Ongoveor 145 objocton(exclusief onderwijs).Vloeroppervlak van ongovoor130.000 m2.

Beheerspiannen Voor hot ondorhoud van do Hot rogulier onderhoud, zowolaanwezig gemoontolijko gobouwen is hot kleinschalig als grootschalig, wordt

gebouwon beheerplan 2009-2013 bepaald op basis van eon meerjaloidond. rononderhoudsplanning, gobaseerd

op gebouwinspoctios volgons deNEN 2767 systematiek. Do oorsteinspecties zijn oind 2008 uitgovoerd. Van 2011 tIm 2013 vindtvolgons do planning eon horinspoctie plaats om do actuole onderhoudsstaat vast to leggon.

Achterstalligonderhoud

Niot bokend.

29

Groen

Hoeveelileid /Aantal

Beheerspiannenaanwezig

Achterstalligonderhoud

Wijze van verwerking in de begroting

Totaal 129 ha openbaar groen,waarvan:-30 ha bermen-6.040 stuks bomen-13 sportvelden

De gemeente beschikt over eenvastgesteld Groenbeheerplan van2012.

Het beschikbare budget dekt nietde behoefte aan dekking voor ditbeheer. Het onderhoud aan groenvoorzieningen in de gemeentemoet dan ook kwalitatief als minimaal worden beschouwd.

-Groene Ster (Ca. 400 ha)-Froskepôlle (Ca. 13 ha)-Lwd. Bos(ca. 110 ha)-Hempenser Bos (110 ha)-Grasca.155ha-Gazonsca. 133 ha-Beplanting Ca. 106 ha-Bomen ca. 40.000In 2010 is gestart met de technische inspectie van het openbaargroen. Op basis hiervan wordt deonderhoudstoestand in kaartgebracht. In de opgestelde groenbeheerplannen worden, op basisvan visies, eenmalige maatregelenof omvormingen voorgesteld. Diemoeten vervolgens weer in hetreguliere onderhoud wordenopgenomen.Op basis van hetcollegeprogramma is invulling gegeven aaneen ombuiging op het gebied vanonkruidbestrijding op verhardingenen ombouw van groen. Dezeombouw richt zich vooral opverouderd groen, waarbij een beteraanzicht en goedkoper beheerworden nagestreefd.b0 kosten zijn opgenomen in deexploitatiebegroting.

AlgemeenBinnen de gemeente Leeuwarderadeel zijn de afgelopen jaren keuze gemaakt die van invloed zijnop het onderhoud van de kapitaalgoederen:

• Binnen onderhoud wegen is het begrote bedrag niet voldoende om het plan te realiseren.Er is een taakstellende bezuiniging in de begroting opgenomen van € 100.000 per jaar.

• Het bruggenbeheerplan Iaat vanaf 2017 een negatief saldo zien. Hiervoor is een taakstellende bezuiniging in de begroting opgenomen van € 50.000 per jaar.

• Op gebouwenonderhoud wordt vanaf 2013€ 50.000 structureel bezuinigd (17%). In eenvoorgesteld scenario voor een gebouwenbeheerplan ontstaat er voor de Iooptijd van 10jaar een tekort van ca. € 1.400.000.

• Binnen groenonderhoud dekt het beschikbare budget niet de behoefte aan onderhoud. Eris een taakstellende bezuiniging opgenomen op groenonderhoud in verband met eenandere manier van uitvoeren.

Uit de bovenstaande onderdelen blijkt dat er door de gemeente Leeuwarderadeel minder uitgegeyen wordt aan het onderhoud van kapitaalgoederen. Hierdoor bestaat het risico dat er achterstalligonderhoud ontstaat. Op basis van deze analyse kan er niet geconstateerd worden in welke omvanger problemen kunnen ontstaan. Geadviseerd wordt om hier nader onderzoek te laten doen.

Onderwerp j Leeuwarderadeel Leeuwarden

De kosten zijn opgenomen in deexploitatiebegroting.

30

65 Verbonden partjen

Een “Verbonden Partij” is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin degemeente een bestuurlijk en een financieel belang heeft. Van een bestuurlijk belang is sprake alsde gemeente zeggenschap kan uitoefen via een bestuurszetel dan wel via stemrecht. Van eenfinancieel belang is sprake wanneer aan de verbonden partij een bedrag ter beschikking is gesteld,dat niet verhaalbaar is indien de verbonden partij faiUiet gaat. Ook is er sprake van een financieelbelang wanneer er een zekerheid is gegeven waarvoor aansprakelijkheid bestaat indien de verbonden partij haar verplichtingen niet nakomt.

De gemeente betaalt € 500 voor 35werknemers (Empatec en Caparis)

Empatec voert deel van groenbeheer uit.

GR Veiligheidsregio Fryslân(brandweer en GGD)

Stichting Openbare VerlichtingFryslân

(Het huidige collectief eindigt op1/1/ 2014. Positieve grondhoudingt.a.v. deelname in nieuwe organisatie)

Capans NV via GR Sociale Werkvoorziening Fryslân.

Voor voormalig deel Boarnsterhimbetaling aan Empatec.

GR Veiligheidsregio Fryslân(brandweer en GGD)

(Dit is geen verbonden partij.Leeuwarden heeft voor deel vangrondgebied contract tIm 2015)

Hieronder volgt een vergelijking van de verbonden partijen bij de gemeenten. Voor Leeuwarden zijnde Publiek Private Samenwerkingen niet meegenomen in dit overzicht.

Onderwerp Leeuwarderadeel Leeuwarden

Samenwerking Middelsee-gemeenten

De samenwerking wordt per 1-1-2015 beeindigd. Lopende onderwerpen worden op logischemomenten afgehandeld.

Sociale dienst GR Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noordwest Friesland

Sociale werkvoorzie- Sociaal werkvoorzieningsschap NVfling Empatec via GR Fryslân-West

Veiligheidsregio

Toekomstige FUMO FUMOvergunningverlening,-toezicht en handhavingstaken op hetgebied van omgevingsrecht

Milieuhandhaving GR Milieu Adviesdienst (MAD gaatop in FUMO)

Weistandsadvisering GR Welstandscommissie HOs en GR Welstandscommissie HOs enHiem Hiem

Openbare verlichting Stichting Openbare VerlichtingFryslân

àpa1en en verwer- Omrin (voorheenAfvalsturing Ornrin (voorheen Afvalsturingken van (huishoude- Friesland en Fyslân Miljeu) Friesland en Fyslân Miljeu)Iijk) afval

Sport BV Sportcentrum It Gryn BV Sport

Gemeente is enig aandeelhouderen verstrekt subsidie.

31

[onderwerp j Leeuwarderadeel Leeuwarden

Recreatie GR Recreatieschap De Marrekrite GR Recreatieschap De Marrekrite(Bijdrage voor recreatieschap envoorbaggerfonds)

Bank BNG (Aandelen en dividend) : BNG (Aandelen en dividend)

St. Kredietbank Nederland

Energie en Milieu Enexis Holding NV Enexis Holding NV -

Attero Holding Attero Holding

CBL vennootsehap BV

Publiek belang Elektriciteitsproductie

Overig Garantievoorziening voormalige -St. ProloogBestuursacademie Noord-NL

-St. Ontwikkelbedrijf Leeuwarden

-St Cult. Centrum de Harmonie

-WTC Expo Beheer BV

-Ontwikkelmaatschappij WestergoBV

- Parkeergarages Leeuwarden CV

-St. Parkeergarages

Deelnemingen -St. Kredietbank Nederland Niet van toepassing.

-Afvalsturing Friesland

-Grootboek Nationale Schuld

-Fryslân Miljeu

-Bank Nederlandse Gemeenten

-Vordering op Enexis BV

-Sportcentrum It Gryn

(totaal per 31-12-2012 € 634.888)

Naast de verbonden partijen nemen de beide gemeente nog deel aan verschillende samenwerkingsverbanden. Voorbeelden hiervan zijn RMC Fryslân Noord en Veiligheidshuis Fryslân. Bij eenaantal van die samenwerkingsverbanden zijn beide gemeenten betrokken. Voor wat betreft definanciële positie zijn er geen grote nsico’s te verwachten. Wel is het verstandig om bij het aangaanvan nieuwe samenwerkingsverbanden de voorgenomen fusie tussen beide gemeenten te betrekken in de afwegingen.

Op basis van het overzicht van verbonden partijen is er een aantal onderdelen van belang metbetrekking tot eventuele financiële risico’s. Het betreft de sociale dienst, de sociale werkvoorzieningen Sport. Op het onderdeel sport en de verbonden partij Sportcentrum It Gryn wordt in hoofcistuk 7verder ingegaan.

Sociale dienst

De Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân (de Dienst) is een gemeenschappelijke regeling van 8 gemeenten (het Bildt, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Harlingen,Leeuwarderadeel, Menameradiel, Terschelling en Vlieland). De Dienst voert volgens de website devolgende wetten uit:

32

• De Wet work en bijstand (WWB).• De Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte werkioze Werk

nemers (IQAW).• De Wet Inkomensvoorziening oudore en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen

zelfstandigen (IOAZ).• Het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (BBZ).• De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).• De Wet Inburgering (WI).

Daarnaast worden in de regeling genoemd:

• De Wet kinderopvang (Wk), behoudens de kwaliteitscontrole en bet bijhouden van eenregister.

• De Wet investeren in jongeren (WIJ).• Overige wetten op het terrein van de sociale zekerheid en gesubsidieerde arbeid.

Ook handhaving, schuldhulpverlening en cliëntparticipatie zijn in gemeenschappelijke verordeningeri gerogeld.

De gemeenschappolijko regeling trad in werking op 31 januari 2012. Uittreding komt in Hoofdstuk13 van de regeling aan de orde. Aan uittreding is een termijn van minimaal één jaar en drie maanden verbonden. De financiëlo schade die door de uittreding aan de dienst is toegobracht, wordt,inclusief de hierdoor ontstane wachtgeldverplichtingen, aan do uittredende gemeente in rekeninggebracht. Voor de vaststelling van de financiële schade als bedoeld in lid 7 wordt door de dienst ende uittredende gemeente, gezamenhijk, advies gevraagd aan eon onafhankelijke externe deskundige. Hot advies van de deskundige in de vorigo zin genoemd is voor partijen bindend.

Het is nog onzeker in welke vorm de uittreding vorm zal krijgen. Het meest gunstige scenario is datde Dienst wordt opgehevon, vanwege meerdere herindelingen binnen de regio in 2018. Hieraanzijn dan minimale kosten verbonden. Het meest ongunstige scenario is, zoals hierboven beschreyen. In dit scenario zal do financiële schade op de uittredende gemeente verhaald worden.

Sociale werkvoorziening

De (financiele) risico’s met botrokking tot de sociale workvoorzioning zijn vergelijkbaar met degovolgon van de herindeling tussen de gomoonte Leeuwarden en eon dool van de gemeentoBoarnstorhim. Hierbij geldt ook do situatio dat do gemeente Boarnstorhim onderdeel is van do GREmpatec en Leouwarden van do GR Caparis.

Uitgangspunt bij herindeling van Boarnstorhim is dat de WSW’ers blijven zitten waar ze zitton. Datzal ingeval van Leouwarderadeel en Boarnsterhim voor 80% bij Empatec zijn on voor 20% bijCaparis en Trion/Oostergo. De nieuwo gemeente neemt de WSW-taakstelling en do specifiekeuitkering van bet ministerie van do gemeente Leeuwarderadeel over. De nieuwe gemeente betaaltdo rijksuitkoring door aan het SW-bedrijf en betaalt eon tekortkoming op do rijksuitkering uit eigonmiddelen (nu € 500 per porsoon per jaar voor WSW’ers bij Empatoc).

Do opgeheven gemeente treodt uit do GR. Of aan die uittreding nog financiële consequenties zittenvoor do voormalige gemeente of voor do rochtsopvolger(s) i.c. Leeuwardon is niet bekend. Vorwacht wordt dat uittreding met gesloten beurs plaats zal vinden.

66 Bedrijfsvoering

In de paragraaf bedrijfsvoering wordt ingegaan op alle bedrijfsvoeringselementen binnon eengemeente. Voor de verkenning van de financiële positie zijn niet alle onderdelen relevant. Demeest relevante ondordolon zijn meegenomen in dezo paragraaf.

Personeel

Conform de begroting 2013 heeft do gemeente Leouwarderadeel een formatio van 54,11 Fte. Omeen beeld te schetson of de gemeente Leeuwardoradeel daarmee een kloino of grote formatie

33

heeft, kan dit worden afgezet tegen vergelijkbare gomeenten. Voor eon goede vergelijking isgebruikgemaakt van de begrotingsanalyse van het ministerie van Binnerilandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De Begrotingsanalyse maakt het mogelijk een individuele gemeonte te vergelijkon metzichzelf, met een selectiegroep of met de soortgenoton (sociale structuur en centrumfunctie). Deselectiegroep staat benoemd in bijlage 3.

gemiddeldgemiddelde

aantal ftes perloonsom perfte

1.000 inwonersGemeente Leeuwarderadeel 6,6 39.943Selectiegroep 6,4 44.4961Sociale structuur - centrumfunctie: redelijk - weinig 6,8 45.539

Uit de bovenstaande tabel blijkt dat do gomeente Leeuwarderacioel gomiddeld meer fte’s per 1.000inwoners heeft dan de vergelijkbare gemeenten. Daarentegen is do gemiddelde loonsom wol lager.Binnen do gemeente is or wol oen trend dat door samenwerkingen de formatie daalt.

Voor do gomeente Leeuwarden is ook een vorgelijkbaar overzicht weergegoven.

Gemeente LeeuwardenSelectiegroe pSociale structuur- centrumfunctie: zwak - sterk 11,0

Uit do tabel van do gomeente Leeuwarden blijkt goon afwijking ten opzichte van vorgelijkbareandore gomoenton. De gemiddelde loonsom is iots lager. In vergelijking met do gemeenteLeouwardoradeel hooft do gemoente Leeuwarden moor fte’s per 1.000 inwonors en een hogereloonsom per fto.

In de volgende tabel is nog eon aantal andere indicatoren weergegeven. Hieruit blijkt dat or geennoemonswaardige verschillen zijn tusson do beide gemeenton.

Leeuwarderadeel Leeuwarden

Ziekteverzuimpercentage 5,2% 5,1%Gemiddelde Ieeftijd 4 47 47% vrouw 47% 43%

Met betrekking tot de inhuur van derden is in de begroting van do gemeente Leeuwardoradoel hetbudget verlaagd. Hierdoor is er minder buffer om ziekte of onvoorziene projecten op te vangen.

Binnen do gemeente Leeuwarderadeel is or met hot oog op eon eventuele herindeling voor gekoZen om to blijven investeren in medoworkers. Daarnaast wordon vacatures die ontstaan niet zondermeer structureel ingevuld. Do wens is om intergemeentelijko uitwisselingen tot stand te brengen.Dit zal samen met do gemeente Leeuwarden nog verdor moeten worden uitgewerkt.

ICT

De gemeente Leeuwardoradool is voornemens om in samenwerking met do gomoenten in Noordwest Friesland te gaan samonworken met de gemeente Loeuwarden. De huidigo status is dat eenkostenopzot wordt voorbereid. De samenwerking met de gemeente Leouwarden zal wel eon extrainvestoring kosten. Hot is do planning om in 2013 nog dofinitieve afspraken to makon over eonsamonworking.

10,4 46.94210,4 47.533

47.855

34

Basisregistraties

Do invoering van de Basisregistratie voor Adressen en Gebouwen (BAG) heeft voor veel gemeenten eon veranderingsproces ingeluid. De gemeente Leeuwarderadeel heeft nog een achterstand indo inwinning van de definitieve BAG-geometrie in de periode oktober 2010 — december 2012. Dezeachterstand wordt op dit moment weggewerkt. In december zal er een BAG-audit plaatsvinden.

Huisvesting

De huidige ambtelijke huisvesting van do gemeente Leeuwarderadeel heeft eon lage boekwaarde.Bij een eventuele samenvoeging van beide gemeenten in één gebouw hooft or goon groteafboeking plaats te vindon.

35

7. Bijzondere onderwerpen

7.1 Algemene uitkering

Eon fusie tussen de gemeenten Leeuwarderadeel en Loeuwarden heoft ook consequentios voor dealgemene uitkering. Do consoquenties zcjn in twee delon te splitsen, namelijk: de effecten op dealgemene uitkoring en de herindelingsbijdrage. Er is nadrukkelijk geen rekening gehouden met doeffecten van bezuinigingen en de overdracht van do transitiegelden ult hoofde van do 3 docentralisaties.

Effecten op de algemene uitkering

Er zal oen daling plaatsvindon van de algomono uitkoring ten opzichto van de optelsom van beidegomeenten. In de volgondo tabol wordt eon ndicatio weergegovon van wat de effecten kunnen zijn.Van niot alle onderdelen van do algemene uitkering is de niouwe verdoelmaatstaf bekend.Onderstaande tabel geeft een oerste indicatie van eventuele gevolgen voor do algemene uitkoring.

Algemene AlgemeneAbsoluut Verschil per

uitkeringvoor uitkeringna Verschil in%fusie fusie

verschil inwoner

Algernene uitkering inclusief166.905.785 166.233.185 672.600- 0,4% 5,35Specifieke uitkering

Algernene uitkering exclusief123.814.321 123.141.722 672.600- 0,5% 5,35Specifieke uitkering

Eén van de bolangrijkste oorzakon van de daling is dat do vaste bijdrago por gomeente nog maaréén maal wordt uitgekoerd, in plaats van nu voor boide gemeonton. Andere verschillon zijn deagemono bijstandswet en het klantonpotentieel regionaal. Vorwacht mag wordon dat door officioncy do gevolgen van do daling budgettair noutraal kunnen wordon opgelost.

Herindelingsbijdrage

Een herindeling of fusie brengt vool extra kosten met zich mee. Te denkon valt aan koston vanvoorboroiding, organisatioondorzoek, harmonisatio van beleid, vorhuizingen, etc. Vanwoge dozeextra lasten is or een tijdelijke vordoolmaatstaf herindoling, die vanuit het ministerie beschikbaarwordt gostold. Op basis van een oerste berekening is dit eon bijdrage van bijna € 5 mn.

______________

Berekening_bijdrage_______

Vastbedra 2.806.800Igemeenten 1

Totaal vast bedrag 2.806.800

Inwonerbijdrage10.320 Inwoners

Bedrag per inwoner 66,61687A15

Basis tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling 3.494.215Uitkeringsfactor (2017) 1,419Totaaltijdelijkeverdeelmaatstafherindeling 4.958.291

De getoonde borekening is gemaakt op basis van een voorlopige formulo on de Iaatste gogevensvolgens de mei- en de septembercirculaire 2013. Voor eon herindeling in 2018 geldt een vorruimirigvan 25% op de oorspronkelijke bedragen. Verder is er uitgegaan van do uitkoringsfactor 2017, voorzowel de verruiming als voor do hoofdsom, dus voor do vollodige periodo van 5 jaar.

36

De verruiming wordt uitgekeerd in het jaar voorafgaand aan do herindeling. De formule hierbij is:25/25 maal de uitkomst van de tijdelijke vordeelmaatstaf. En doze wordt vervolgens gedeeld doortwee; voor beide gemeenten een deel. De verdeling van de hoofdsom (voor do nieuwe gemeente)is 40% in hot jaar van herindeling en 20% in de overige jaren.

7.2 Decentralisaties

In de kadernota van do gomeente Leeuwarderadeel wordt ingegaan op de ontwikkoling metbetrekking tot de decentralisatios. Per januari 2015 dienen gemeenten in Nederland drie grotedecentralisaties in het sociale domein gerealiseerd to hebben. De impact van do decentralisatiesop de gemeentelijke organisaties is groot.

Op dit moment is nog niet precies aan te gevon wat en welk budget ondor do verantwoordolijkhoidvan do gemoente Leeuwarderadeel gaat vallon, zoals dat voor alle gomeenten in Nedorland nogonduidelijk is. Maar duidelijk is wel dat or tot aan 2015 voorbereidingen mooten worden gotroffenom do aanstaande verantwoordelijkhedon organisatorisch in to bedden, hetgeen uitoraard kostenen inspanningen met zich mee zal brengen. Do decentralisatios hebben niet alleen eon grote financiële impact vanwege hun omvang, maar ook vanwege de noodzaak van transformatio van dehuidige organisatie van hot sociale domein.

Voor de gemeenten is er nog onvoldoende inzicht in de uitvoeringsrisico’s en financiële risico’s vando decentralisaties. Do gemeentelijko kadernota voor 2014 voor hot sociale domein is een onzekere factor, maar ook een belangrijko. In financieel opzicht is hot bostuurlijke uitgangspunt dat dedecentralisaties kostenneutraal kunnon worden uitgevoerd. Aandachtspunt is of dit bostuurlijkeuitgangspunt sociaal kan worden waargemaakt.

Op do verschillende onderdelen zijn de ontwikkelingen:

Decentralisatie Jeugdzorg

Do gomoonto wordt verantwoordelijk voor do organisatie en bekostiging van vrijwel do gehelejeugdzorg. Enkele essentiële zaken hierbij zijn nog onduidelijk, zoals de financiële randvoorwaarden. Concroot worden or momenteol binnon Leeuwarderadeel voorbereidingen gotroffen voor dozenieuwo aanstaando vorantwoordelijkhodon middels:

- eon vervolg van do pilot IZO (Intern Zorgovorleg: samenworkingsoverleg binnon scholendoor vorschillende hulpverlenors).

- hot opstellon van eon visio op de doorontwikkeling van hot CJG Middelsoo, onder bidingvan eon projectleider en met input van able botrokken partijen.

- het inhuren van eon kwartiermaker door able gemeenton in Friesland gozamenlijk.

Decentralisatie AWBZ

Do gemeento wordt verantwoordolijk voor do AWBZ-functios bogeleiding on porsoonhijke verzorging. Do inhoud on vorrngoving van doze docontrabisatie verandert voortdurend. Voor do gemeenteLeeuwarderadeel is hiervoor omgerekond € 27.400 beschikbaar vanuit hot gemeentefonds. Dozegolden zijn opgonomen abs budgettransitie AWBZ 2013.

Voor do transitie van do AWBZ is in samenwerking met do gemeenten in Noord West Fryslân eennieuwe projoctbeider aangesteld.

Invoering Participatiewet

In hot in april boroikte sociaal akkoord staat vermeld dat de Participatiewot gowijzigd wordt eningaat per januari 2015. Er komt eon contraal indicatieorgaan en do sociabe werkplaatson wordenworkbedrijven. Onduidolijk is wolke gevobgon dit akkoord heoft voor do gemeenton.

37

Dat komt enerzijds omdat de financiële gevolgon voor gemeenten niet in het akkoord zijnmeegonomen en anderzijds omdat het akkoord stevig ingrijpt op bijvoorbeeld het wotsvoorstel vando Participatiewet die nu bij de Raad van State ligt.

7.3 Sportcomplex It Gryn

Sportcentrum It Gryn in Stiens heeft twee sporthallen, binnen- en buitenzwembaden, een grotespeelweide en sportcafé “ Matchpoint”. Op 30 september 2010 heeft de raad van Leeuwarderadeelingestemd met het verzelfstandigingsplan sportcomplex It Gryn en heeft de raad het college deopdracht gegeven om hier verder uitvoering aan te geven. Met het oogmerk om, al dan niet optermijn, een relevante besparing te verwezenhijken, is BV It Gryn met ingang van 1 januari 2011verzelfstandigd. De gemoente is de enige aandeelhouder van do opgerichte BV en is een subsidierelatie aangegaan met het sportcomplex.

De jaarrokeningen 2011 en 2012 van sportcomplex It Gryn sluiten beide met een positief saldo. Hetjaar 2011 had een voordelig saldo van € 36.204 en in 2012 is een voordelig saldo gorealiseerd van€ 17.795.

2011 was het eerste exploitatiejaar voor Sportcomplex It Gryn. Bij de ontvangst van het jaarwerkover 2011 in mei 2012 bleek dat do aanvangsbalans niet overeenkwam met de corresponderendecijfers in het jaarwerk van de gemeente over 2011. Onderzoek wees uit dat de aanvangsbalans nietovereenkwam met de cijfers in het door de raad vastgestelde verzelfstandigingsplan. De verschillenhadden voornamelijk betrekking op de rubricering binnen het eigen vermogen. Omdat het nietmogelijk bloek een en ander administratiof te corrigeren, heeft in 2013 een aanvullende aandelenemissie plaatsgevonden, waardoor de corresponderonde cijfers tussen BV en do gemeente eind2012 weer in do pas lopen.

Binnon do gomeente spelen twee bezuinigingon met betrekking tot Sportcompox It Gryn. Vanaf2014 zal or bozuinigd worden middels het gobruik van Biogas voor het zwembad. Do bezuinigingbedraagt € 10.000 voor 2014, € 20.000 voor 2015 on € 30.000 voor 2016. AIs twoode onderwerpspelen do goderfde inkomsten door het wogvallen van het schoolzwemmon voor 2013. It Gryn zalhiervoor in 2013 eon vergoeding ontvangen van € 18.298. De raad heeft bosloton hot schoolzwemmen in 2013 nog to continueren. Voor de jaron 2014 on 2015 is een componsatio afgesproken vanin totaal 2/3 on 1/3 deel van voormeld bedrag.

Do gomoonto gooft relatief veel uit aan sport in vorgolijking met andero gomoonton. Uit bijlago 3blijkt dat do gomoente in 2013 netto lasten hooft van € 1,27 mm. voor sport on groene sportvoldenon terroinon. Uit de productbegroting 2013 van do gemeente Leeuwardoradool blijkt dat degemeonte notto lasten heeft voor het sportcomplox van € 1,15 mln., bestaando uit de volgondeposton:

• Sportvelden € 89.352

• Zwembad €765.416

• Sporthal € 290.991

7.4 Cultureel centrum De Skaim

De Skaim is een culturool contrum in Stiens. In de bezuinigingsvoorstellen is privatisoring van DeSkalm meegenomon. Do privatisering moet vanaf 2014 eon besparing van € 135.000 structureelopleveren. In do productbegroting van 2013 van de gemeente Leeuwarderadoel is een bedrag€ 144.580 opgonomen.

In do voorjaarsnotitie is aangegoven dat hot ambtelijk ontbreokt aan tijd en capaciteit om voor dezomer antwoord te gevon op do vraagstukken die er liggon, zoals de privatisering van do Skalm ende verplaatsing van do bibliotheek. Dit heeft onder andore te maken met de ontwikkelingen die orop hot welzijnstorroin op de gemeente afkomen. Om toch antwoord to kunnon geven op do plannenvan do raad, is or eon externe projectleider aangotrokken. Uit gesprokkon is gebleken dat dobosparing van € 135.000 ambitious is. Doze zal waarschijrilijk lager uitvallen.

38

75 Onderwijshuisvesting

In de kadernota van de gemeente Leeuwarderadeel wordt met name aandacht besteed aan descholen in Britsum en Koarnjum. Daar staan in totaal drie scholen die alle te maken hebben metverminderde Ieerlingenaantallen en dientengevolge Ieegstand. ICS Advisours heeft eind 2012 eononderzoek uitgevoerd waarin toekomstige scenario’s voor deze scholen staan beschreven. Degevolgen van de ontgroening en de crisis waren aanleiding voor dit ondorzoek, waarin alle basisscholen in de Middelsee-gemeenten zijn meegenomen. Als vervoig op het onderzoek van ICSAdviseurs, is er, specifiek voor de scholen in Britsum en Koarnjum, een draagvlakonderzoekopgezet.

Een vogende stap richting toekomstbestendig onderwijs in Britsum en Koarnjum is het inzichtelijkmaken van de financiële gevolgen van de scenario’s, om do raad aan de hand daarvan een uitspraak te laten doen over diens financiële mogelijkheid en bereidwiDigheid om het bestaande aanbod te continueren. Er wordt naar gestreefd om deze stap in het najaar van 2013 te hebben gezet.

Binnen het totaal aan schoolgebouwon in de gemeente Leouwarderadeel ontstaat er steeds meerIeogstand. Dit betekent lege lokalen die wel kosten met zich meebrengen, maar waarvoor deschoolbesturen geen financiële vergoeding ontvangen. Hierin Iigt een financleel risico voor dogemeente, doordat ats gevoig van eon afname in de verdeelmaatstaf vanuit het gemeentefondsvoor de kapitaalslasten de kostendekkendheid afnoemt. Momenteel wordt or, in samenwerking metdo andere Middelsee-gemeonton, gewerkt aan het maken van beleidsrogots inzake hoe hiormoeom to gaan.

Naast do Ioegstand van de gonoomde scholen zijn or ook andere aandachtsgobieden op hetgobied van onderwijshuisvesting. Zo zijn or bijvoorboold Iandelijke ontwikkolingen op het gobiodvan ovordracht van het onderhoud schoolgebouwen naar de schoolbesturon on de mogelijkoafschaffing van de kleine scholontooslag. De gemoonto Leouwarderadool hooft orvoor gokozon omdozo ontwikkelingen vooraisnog niot to kwantificeron on to plaatsen in de paragraaf weerstandsvermogon bij hot onderdeel risico-invontarisatie. De bogroting 2014 is niet moogonomen in dezovorkonning. Dus de effecten in do paragraaf weorstandsvormogen op dit ondordeel zijn niot vorkond.

39

8. Ten slotte

De aanleiding van deze verkenning was het verkrijgen van inzicht in de financiële positie vanLeeuwarderadeel met daar waar mogelijk vergelijkbare cijfers van Leeuwarden. Tevens zijn derisico’s en kansen voor de nieuwe gemeente gemnventariseerd. Dit inzicht kan gedeeld worden metde betreffende colleges van burgemeester en wethouders en de raden.

Wij vertrouwen erop uw onderzoeksvragen in de lijn van onze opdracht te hebben beantwoord enzijn uiteraard graag bereid de inhoud van deze rapportage verder mondeling toe te lichten.

Met vriendelijke groet,

Deloitte Accountants B.V.

P. Rienks

40

Bijlage 1 GeInterviewden en werkgroep

GeInterviewden

Mevrouw T. Otter - Hoekstra (Directeur Bedrijfsvoering Gemeente Leeuwarderadeel)

De heer D. Tujtjens (ConcerncontroHer Gemeente Leeuwarden)

Werkgroep

Romke Rozendal (Gemeente Leeuwarderadeel)

Jan de Jong (Gemeente Leeuwarderadeel)

Johan Feenstra (Gemeente Leeuwarden)

Ron Dijkstra (Gemeente Leeuwarden)

Folkert Wesselius (Gemeente Leeuwarden)

41

Bijlage 2 Gebruikte documentatie

Gemeente Leeuwarderadeel

• Jaarverslagen gemeente Leeuwarderadee( 2010-2011-2012.

• Accountantsverslagen 2010-2011-2012.

• Programmabegroting 2013—2014.

• Kadernota 2014 Definitief.

• Voorjaarsnotitie 2013.

• Najaarsnotitie 2013 Concept.

• Gebouwenbeheerplan 2009.

• Bruggenonderhoud 2010-2029.

• Groenbegroting 2012.

• Nota Reserves en Voorzieningen 2012.

Gemeente Leeuwarden

• Jaarverslagen gemeente Leeuwarden 2010-2011-2012.

• Programmabegroting 2013.

• Accountantsverslag 2012.

• Position paper Leeuwarden Leeuwarderadeel oktober 2012.

42

Bijlage 3 Vergelijking gemeenten

De referentiegemeenten voor de gemeente Leeuwarderadeel zijn:

Gemeente Sociale structuur Regiofunctie Inwoners Provincie

Bedum redelijk weinig 10.508 GroningenMarum redelijk weinig 10.413 GroningenHet Bildt redelijk weinig 10.798 FrieslandGrootegast redelijk weinig 12.275 GroningenMenterwolde redelijk weinig 12.358 GroningenKollumerland en N. redelijk weinig 12.906 Friesland

De referentiegemeenten voor de gemeente Leeuwarden zijn:

Gemeente Sociale structuur Regiofunctie Inwoners ProvincieAlmelo zwak sterk 72.757 OverijsselHeerlen zwak sterk 89.016 LimburgSittard-Geleen zwak sterk 94.535 LimburgMaastricht zwak sterk 121.050 Limburg

43

001, bacOJLxloraanan002, boaajurcondarsiaur4na callous burgemaaslasesWalsa00.ra003, bv’garmkan004. batn eacroo,Ialagas burgar35005005, baasavrlijka sam.rracrkina000 Ooshnsandarslaunlng Mad an raka,4,amerl’alaal haaldlsncla 0

Haaldlunaaa I, Opanbar. ord lilah.id120,branda..ranrampanb.flhldlna140. nashua basalrannenda maahagelan100, ap.poOng an nvimina cavivanlanalo aapiaaiaaanTataai haaldiunaae I

Haaldlanaa. 2, Verb..,, a.raa.,.nw.Itr.Ia.I210, aegen. scan an pialnen011,aai077ram030agalano land212,aparbaarvanannr2l4,pai6aian215,balanpabaarbalaslng020,39abaaans221,binna0iav.nenwaiarvveaan223,vaardlansba230, luahhaaa240, vaslavk570g, alnoladog an lai00aaaa4nnlroIsrael haaldlaaaft 2

Haaldlunaa. 3, Eaanami..ha a.b.a310, Sandal ananibaclil311, babnmadilaaldan320, 643s0a330, nulab006laan340, aavasaalva piod40io 050ntiraing]41,avadga agralavha nakan,iachlanaisaaniTalaai haaldlvnaiia a

Haaldluaoa. 4, andes.)).400, aparbaar baslaandaracl.421, apa00aarbaaisandaivdjs,hvisaaaasg402, biiaandarbasisandervri).423, bllaandor baa)aandan4)s, huiaa000ng430,apaitaarlaaaaaezelnpnaiaalandandis431.apaitaarlaaa40aaas apaaiaalavda,ai$,huisverang432, biiaoadar)aaartaaa006nciaainndara)js433, bllaandar laaartaaafl spaa)aai andarn4)s, hviaaeelng440,apathaaraaa30niaalandara.js441,apsitaarvaa30aivatandas4ja,huiaaaasr442, bias daraaa30ezaiardnra4ja443, bibs daraaa,Velaidaraa6ia, huievaseng400, gamaansahappaVka balaivlason van halandaraije042,aalavaasanar,aduvaa.Talaal healdbvaaa. 4

Oaaldbinaa. 5, Cailaaranraara.4.610. apathaar blbl)al,aakwo,k511,vaaa:ngs-anana.sikkailnasaaa,lv030. spao531,araana eparbaldan an Seaman340, kunsl541,audhaldkvndalmusaa060,nasuurbaaaharmiag560,aparbaargraananapaiauahsacraaaa080, avangaracraaaavavaardaninganIsrael hasldlanca. 5

Haaldluaai. 5, Scald. scar.. en me. lath. Lsiaaals.d.nlna070, bl(.landeaadsr8na611.a.s,l,galaasnhaid612, mnkamans095rosrunoanaanuilhsi500613, aaadaa asalals aakadrnidsrngallngsnvanuillnalouik014, gamaanlali)li a4nmarabalsid620, m005vhappal0ka bagsla)ding en advice521,vraamdsllrsan022, hvoahaudal)ka vsravrging123,parlcipaaabvdgsl130, saciaahnLoau,salv,04v641,Shuiasn650.idndar401apvana601.dagapaang gahandiaapcn657 vaardaningan gahandiaaplaaTalaal haaldSsnaae a

)Iaaldlunada 7, Valbec.aandh.ld an milieulii, nstulsscaasraaa,112.aarplasgmnhalvangnn714, apa40sra gsaandshsidsvvrgnla,iav41d2530ndhnid.aa,g, 6510150521716,lsvgdgsaan400idsaavg, maaraa,b000i721,alaalaa,vd)dnoag nn-aerwarbmna722, dalahng nna,aisravivalng723, anmlaubahsar724,i)kbnaargiag720,balanra)niaingsravhonanalvalaastnhsang726,babnhaal,achbn727, baton daalbsang haialravadalhk43adh)laahalaeb,720, boOn ,iaalbaang grand-sn hamslasor720, ts,isiondalik.,bsddibalaaivaao,730, 7emabsso,131, gra43anlar732, baonbaavaa3’laahraaldanFaiaal haaldlunaac 7

lla.Idhsaaai 5, Saimr.lI)ba ardaniaqanaaib.hal.aa.dsg810, ndnrba)ha arderr)na520,a.oniagaapla:Oeafann)ngbavaa121, stada-en darpaaaaialea4na122, aaaogaaaikahuiaaaalng123, bavorsargvnnlngaa130,banagrondamqvl0000araraal haaldhvsaa. a

iaaldsanad. I, Plaaaal.rIn an .la.m.n. d.bbiag.mldd.l.V1,g.ldl.rilrla.aaatdlanansoa ksro, denim jeer03,007,128 ananviala nviddalan114,galdlaningananuisathngsn langavolgai)kaanhhnjaa,121, alaamans 4&ahngen garn.enlahnds122, aigamana babnsnlasbn130, Lirv056ng War WOZii, baton anrasrardaaaskbalanong gabruikars

‘32,baononrosoi6aaaakbalasanganeigenarnn133, baton raernnda anan-anbaddjhnomonbalassnoan134,balanbaabsiasargi00,banmanbaiacana)36,baton0000tanbaiaaang)37,baonhondanbslaaang(30, baonraviamsbelasang133. baton praca6abalasana40, baton hnffingen an mnvardslna aamasn000a bobasangan41. laltanasdohana 00k00, salOn hvstonplaatoan70, aalda van da raka6ng noon baalamnrfrngraraal haaldsunsaa a boar basramminsl

00, mvtoaaa resarves90, 64140 van da 7708672 (no boatonaning)raraal haaldlanaas a Ins baal.rrrminal

55 I 1157 -12 -72’-25 -12 •12’12 -l -ii-5 2 2

.10 a si-152 -84 -141

.44 -4 4•-17 4 4•

0 0 I-01 0 0

-143 IS Ill.ro a C

0 0 13 0 10 0 I0 a I

-3 -18 -1110 0 10 a 1

-2 a 21-l.a 11 ira

-62 -5 -l -ii2 0 1 11

-7 -1 7 1144 4 -5 -51

0 0 -a -61-25 -2 3 21

-aa -a -a -aa

-00 -7 4 41339 -25 -a -ao-00 -6 5 51

-320 -20 la 12’0 0 a C0 0 a t0 0 0 00 0 a a

-l 3 a 0-22 -2 2 254 -1 1 10

.75 -7 7 70408 -71 10 100

0 0 -2 -21-8,7°c -807 33 aol

-244 -21 8 70-154 -10 ra 705-393 -51 -85 -501-201 -17 7 0

-49 -4 -7 -21-54 -5 -4 -41-24 -2 a 25

-703 -61 -13 -734-209 -23 a 00

-2.315 -ba -45 -sea

-409 41 -52 -537-767 -14 82 124

0 0 a 00 0 0 0

-340 -30 83 134-374 -30 5 52

-r 0 -r -so-5033 -90 72 124

-160 -14 14 745-255 -22 13 136

0 0 a 0-170 -17 -5 -52

5 -1 I 10-000 -55 27 279

-3.a70 -378 38 083

0 0 7 00 0 a 0

-504 -14 5 52-253 -22 -a 47

-16 -7 4 41470 55 1 50470 55 5 50-371 -33 13 134410 -17 ra 706

1.740 50 I 101145 99 -7 -72

0 0 a 00 0 0 0

57 -5 5 52-12 -l 1 10

-l 0 a 0537 5 -a -53

-724 -aS 33 367

-370 -33 73 734-6 -1 I 10

40 4 2 21505 46 5 52154 73 2 2147 4 3 37

-all -77 2a 288

0 0 0 026 2 a 02

435 30 -Ia -10670461 550 -an -630

-125 -II 70 103-165 -Ia -a -93254 22 -7 -53

1.044 125 35 3620 0 0 00 0 a 04 0 0 06 0 a 0

33 3 a 210 0 0 00 0 0 3

-01 -7 0 410 0 0 0

07 0 -a -ao317 27 -27 -279

I a.17a 8148 -73 -757

371 32 -32 -331

55 -5 5 5183178 5161 -73 -754

47 -7 -7145 -5 4]-37 4 -3•11 a I-5 a 2’

-14 7 71-157 -a -as

-56 5 01-21 5 7]

0 a 1-77 10 560

-137 83 73’-10 80 101

—1 8 II-7 7 7014 -10 -14I0 a C

-2 -77 -1710 a 50 a C4 4 41

-lao 4 45

I 10

-85 -751-6 -000 0

-I0 -100

-10 -707

11 116

1 10

5 52

5 52

a 5374 145-2 4137 30a

5 53-aa -020

-2 -21

3 315 52

12 724-5 -52

-04 -351

-42 430

0 0

11 1100 730 0

77 205a as

20 205

-a -03

26 20971 730

0 0

• 02-0 43

5 52-l -505 53

10 10312 524

0 52-7 -72

-1 -10

1 10

-7 -7220 240

2 -2 -27 8 II

40 -20 -287097 -a -0]

-a 7 70—72 —II -Ii’23 -10 -161

146 14 1410 0 10 0 17 -7 -70

24 -24 -2413 2 210 a i

4 5 500 0 C7 -7 -70

33 -03 -3418,173 -885 -1,005

35 -35 -361-2 2 21

8,173 -105 -l,aas

Osma.n IS:Laacanardor,

Oeiacsegrsap

Inwsn.r.: 10,332 Inwsnnra: 17,543 Canbumhunosa, w.lnIgFunasaa

NetlastonMa80iadtan par

Na55lasoa =:: :a: ::::(a€I.000l 1701) (aOl.000l (coil 17711 1201.000 (0011 (soIl 1001.000]

aaldPaeaff. a, Al.ama.n b..Saut-562 -51-711 -65413 -40

-70 -7-77 -7

-5.722 -166

535‘657-326136

-104-171

-1,760

‘312-197

-70t

-1546-136

-2

47

-26-1,540

-7

-214

4-173

-27

-2-S

-5

-5-37

—111

-27-s

46-55

-5-12S

-07-12

-215

-403-136

-aba

-1250‘62

-157

-I,ssa

-6752

-6-59

-120

31-255

4-563

-255-17

-767

-3544

-1696-174

-41-05

-765-177

-2-sea

-552-Ia

-576-276

-13406

-50

-226a

420

-52-267

-Or-003-422-206

7038953

-2a0

-2064

-60-359ISO

-527

73206

9.1754

-239104

5560

Sn

42

S81.040

-24

11,040

44-17

-724-a

-15

-14a

-V

-6

-72

-3-27

-16

25-2

-74

-20

-506-17

-6-a

-74-17

-24a

-SO-2

-7727

—1-70

-S

-22

41-250

-S-264

4450-20

19052

-55

-20a

-8-3515

00545

-2413

190

3

1.065

1,060

-51-74

-2430

-706-S

47

-13

57-355

-50-174

53-05-37-125399

-55

344

-4522

-03

14 76

-2 -2

-7 -7-s 480 724

44

t::: Lee awe eden

lnwonene.04.240 Censurnlaneee’. storkFunc,s

Seti260nNo51iaown per Neeolaelon :::z z: :: :::

(x€l.O) (e€13 (x0I.3 eli) 40413 )z€l.050 ie€l) (eel) (401.000)coMnOteol n, aiema.n C0942231,Senoaeoorgonen

202, 095 aroioreare6rg celege bLegsnl00030renWotlouters%3,bwger20ken204, 02009 oecrew6eleges Oieger39kon209. beoonljke sanrose.erbarg006 OooO nondorlleioarg rood en rekerararnereta! boeldlane4e 0

NeeIdS2neO. IOthoro eel, on nIIIg09)d23, blo,de4erenramp3noofldI40, en.nge boeo4onnor44e ma200go)en60, opoponng On MIring noneenoolrele e94loOienenate.! booldlrotela I

4100000451942, Scetoon, 0e12221 an naroteel210,o.egon, ebownen p4olnan211.verkeoromoa000eleno land212,oportaarverooer214,pedreren215,02lenparkee.beleeong220,20e004240229,brnnonhavenon ondere.neon223, neerdienewn230, hchtooan240.0200nno,afnalonngenlandeorne4nnh34bled heeldlancfie 2

)leoIdIaneO. a, Eooneml.olr. niten2)0, handel en embenhr291, bawnnrarldgelden220, rndunthn230, sdebedd)nen230, egredenhe prodnkoe on 000134116341, oned9e agredeche 34ken, (coOIon nlnned)rates! hne?dhsnnOe 3

ileoldlanreo. 4 OndeewIJ.020, opertoor b..i.ondenel).)O1,nperO,aar benieonde.nAjs,hnisneeong422,hijeonderbenisonde.n4jn423,bijnonderbaeieonden4je,hLánn003ng020,oportaar(noorlgeeeflspenioalondone4)o031, open9oer(noongenooopeniaolnndorn4Jn,hulnaeeeng032,hljennder(nnor63nzoqnpeniaalondes4)oI33,bi)onnder3enoreze5epocieolendera3e, hninneeong440, opertaarnonr63ereotor55ehdjn141,opertaaI000r30eroolondonl)e,hrlenolln4042, bljzonder400r30e20lor23eh4(e443, bijeondornenr32nzetordern4ie,hLleve400a180, gemeenenhappelijke baie.nl000nnen hetondnrn4(e402, noleaeonnenndnnaeerates! hneld?unele 4

Coeldlunot. S Cuban .n loena.0.lr0,operteerblbllotrenkwndri11,nonningo’enonh4kkeerrgeanrb330, 5706331,groeno eportneldenonaneiren340, kunnl341,na32iroidkrerde/mnenelnO,neoanrhesnhonnlngi30,npe,taargnoenanoperdrwhoecreete180, onedge renreeoanenonrdeningenretool hooldlanoOt 0

Cooldfunoo. 0, Social. seen., an me.Iseh. Di.noIn.C.nlnglrO.e4earrdaeedo’9noi1l,reOdrQOiOgerdleid312, lnknsronenoarzonlngennanuil hot Silk313, 040t30 008)230 39kedreidoreg000a23023io’ihelRijk334, ganraen6iph mmnerlabelod323, meaanbappolrjko begeloiderg enadelen321,nroonrdalmnçen122, laieitoudoli(ka 0e12014105123, paronipabobi32gol130, eocieal’nu)O,eaolaodr341,001osaen156, kinubardegapoerra361,deonpnarrggnhor02’eapwn152.000edoIteOneetarub200tnreIn! Inoendlunata 6

lloandoieea. 7, VeIe.g.aondineid en .like1l1,entiiennoen,eeer112,oorpleegknichbraen114,opettave eeennolnherdsotrg1l5,ieuedgenoesorol080ng,ie’atnsdnsl116.jetqdgeenndnoaeeetg,maabrn.kdoot121, aloaiaenel)dslerg on’nenesrhbra122, no6lerg ,noowroivedsq123, nlliertehesI124. l4bbnmrgorg

to, hawnreai9arane012rwnenao.alnt30rsneang25,0200nlt000cl99n

127, baa Ooo0aSng 1h5533916e1413’rhndrj30ahekowr24 bown850ilraanggrnnd’onhemeleowr

123, hsshoiuber)kmbedd)044r0)eown30, Iremeleowr

l31,ennrwj00330r

32, bawnbearoatlaaorenhwnretoal heo3056teSe 7

4.014511.0.0,5609)1694. oldaning en vet&nd.e.elegi10,nwnw41O, srderwre120.esrwr6esplotbn(esrwrobotee121. eade’ondnepnvonioianarre322. 8331169 nosrsltioneoong23,boeewengi,ni’neni30.boen.5randanpataedad beondlrrrnae C

4.oldlasobs 0, FinancloHng an alg.m.r. d.khIege,nidd.i.HI, a.llelarn,n an 60114t Sen denise,33,0561342 Onanniele naddalon34. ooldtmnenn en raoaerrgen 34.5621 nlgn56 aan 64n34ar

321,a30onLaOrorb32ongonroeertoHrubo2142n10n2 baonon aeon

i30,an.oeenWeiWt3Z91. boon nnroornrd,aoakbeloflno oobeuikern

‘2809‘3252‘3293

982‘323

.4277

‘7506‘3.302

.le.734

‘loser‘1340

‘25732320

‘1154

-13.165

‘2348204

306

‘1203‘101

‘1422‘25

469‘50

400‘so

‘1209‘63

‘44504252

‘2384‘643

‘6517‘227

4.753‘2333

‘5230‘006

-2n.50n

‘12263‘1024

‘5477‘21003

424‘10,153

4389

‘1412

.5547-no.590

‘1.767

‘2379‘9271‘6335‘2602‘1.0099752

13366

623

‘1200‘250

.7210a4rn

445

37176

2234146375

‘5247‘923

6.16517694

157‘2233

12645n

150.704

456

100,750

‘2.343

‘103

‘S.3

“In

‘2

‘130

‘21

‘24

‘13

‘120

‘21

4

.13‘21

.97

‘270

IS

42‘2

‘107

41

45.733

41‘97.34‘27‘11103111

‘17

‘7121

‘42

223,473

47‘1261

106

‘23

‘11,000

‘5

‘2452 ‘21 4 ‘286 ‘30 1 95lisn ‘06 02 4367 46 02 3.050.4073 ‘43 4 76 ‘34 4 3611237 13 ‘3 ‘256 12 ‘2 ‘161

.1.136 .12 4 831 ‘6 3 236‘549 .6 ‘7 ‘667 ‘9 ‘4 ‘001

‘10.120 ‘104 46 5,200 ‘120 34 2244

‘6366 ‘67 ‘13 ‘1200 ‘73 ‘7 664361 46 13 1226 ‘23 ‘10 ‘05

3 0 0 3 ‘I I 91’‘I 0,667 ‘112 0 0 ‘47 ‘16 ‘1.920

‘10779 ‘114 0 ‘ ‘1% 22 21097‘2602 ‘20 II 1234 ‘16 2 191

‘131 ‘1 ‘I ‘96 ‘2 0 0‘3756 40 44 4239 ‘36 0 7634466 62 ‘24 ‘2032 44 ‘10 ‘1.430

0 0 e 0 0 0 065 I ‘42 ‘4239 ‘6 ‘5 ‘672

0 0 0 0 0 a 0C 0 0 2 0 0 0

‘106 ‘I I 93 0 0 0‘12,676 ‘131 -7 •nnl ‘140 II 1.040

‘5127 ‘54 27 2274 ‘34 4 763299 3 ‘1 ‘96 3 ‘I ‘96‘17 0 a 3 4 4 301

743 8 ‘7 ‘467 3 ‘2 ‘1912 0 0 0 3 0 3

‘65 ‘I 1 96 3 e 24,145 ‘44 20 1,006 ‘22 a ens

0 0 ‘I ‘96 ‘2 1 95‘279 ‘3 ‘10 ‘1525 40 21 2032

‘3 0 ‘I ‘95 0 ‘1 ‘95‘1255 .13 ‘2 ‘191 ‘12 ‘0 ‘251

0 2 0 0 ‘I 1 950 0 ‘7 457 4 ‘0 ‘2960 2 ‘I ‘95 0 ‘1 ‘95

‘673 ‘7 4 301 ‘6 3 2960 2 ‘I ‘95 0 ‘I ‘95

‘225 ‘2 ‘12 ‘1140 ‘14 0 00 0 ‘I ‘95 2 ‘1 ‘95

‘1247 13 ‘2 ‘191 ‘6 ‘7 ‘667‘7.793 ‘83 42 3,146 ‘61 11 1,049

‘205 ‘2 2 191 ‘2 2 191‘11,003 ‘123 ‘0 477 ‘194 22 2.097

‘3961 ‘34 13 1239 ‘32 7 667‘2446 ‘00 21 2.002 ‘24 35 1.4304963 ‘53 ‘10 ‘1.430 ‘63 .4 477‘2041 ‘22 20 1306 ‘15 14 1233‘6205 ‘55 0 477 ‘63 10 953‘1746 .19 ‘2 ‘191 ‘26 7 667

‘1 0 0 0 ‘I 1 95‘5594 ‘71 ‘24 ‘2478 ‘75 ‘22 ‘21097

499 .7 I 95 ‘9 3 296‘27,700 ‘295 97 1.620 ‘307 29 2,7n4

‘6372 44 ‘50 ‘5338 ‘70 ‘52 4457‘2.139 ‘23 ‘09 4561 ‘33 44 4,194

0 0 0 0 0 0 3‘6 0 0 0 0 0 0

‘5353 ‘73 0 763 46 4 301‘12922 ‘127 ‘03 ‘9365 ‘131 ‘00 ‘8,404

312 ‘3 0 3 4 I 95‘12662 .134 27 2574 ‘110 3 226‘1028 ‘II 4 381 ‘14 7 667‘2422 ‘24 ‘20 ‘1909 ‘06 92 144

4 0 0 0 0 0‘706 ‘8 ‘7 ‘667 ‘14 ‘I ‘95

2 0 0 0 0 0‘5099 ‘64 ‘10 ‘1400 ‘06 ‘13 ‘1239

40.001 ‘520 ‘203 ‘20350 ‘041 ‘172 ‘10500

0 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 0

‘3372 .36 17 9.620 ‘39 10 1‘1023 ‘II II 1309 ‘13 13 1230‘1230 .13 ‘14 ‘1.334 ‘9 ‘10 ‘121

‘10490 ‘107 10 953 ‘90 ‘3 ‘226‘7983 ‘66 ‘0 ‘855 ‘63 ‘11 ‘1.366

‘2742 ‘29 2 191 .30 3 284‘646 ‘7 4 ‘381 ‘0 ‘3 ‘296

12335 120 ‘26 ‘2.476 106 4 .39n461 94 17 1,63. 77 34 324

0 0 9 IC ‘10 40 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 0

490 4 3 246 4 0 256‘9.740 42 7 667 40 14 1,034

‘9293 ‘56 53 4299 ‘26 13 1239426 ‘6 2 399 4 I 95

‘1.105 .12 12 1355 ‘19 10 13134437 44 ‘20 4664 48 -20 28692675 29 ‘3 ‘236 27 ‘2 ‘191

.430 ‘5 110 933 ‘18 23 2.11-e.1 10 -Ge 36 2.432 ‘04 26 2.470

44 0 4 391 I 3 2061332 21 ‘20 ‘1366 3 ‘2 ‘1912754 29 ‘I ‘85 43 ‘15 ‘1430

112736 I 96 204 27071 264 225 21.4471763 19 496 43057 ‘iS ‘02 ‘7316‘239 3 ‘7 607 4 4 ‘369

5713 61 4 381 63 2 19118.490 196 ‘10 ‘953 209 ‘24 ‘2192

0 3 0 0 3 0 53 0 0 2 3 0 37 3 0 3 2 e 0

741 0 ‘S ‘703 4 ‘4 ‘301030 7 ‘2 ‘200 5 -t ‘95341 4 ‘4 ‘301 I ‘1 ‘95320 3 ‘1 ‘95 2 0 0

‘742 ‘6 ‘15 ‘1.430 ‘7 ‘10 ‘33252 0 0 0 0 0 0

ICC 0 ‘7 ‘667 ‘6 7 5671 470 IS ‘21 ‘2032 42 ‘47 4.400

140.010 1.556 70 7.040 1,500 42 4,e03

1313 tO ‘21 ‘21002 30 ‘43 4093‘03 ‘I I 95 4 ‘4 ‘381

146.610 1.555 00 7.626 1.503 42 4.003

333, boOn noerende anon’enbodl35nrrawnbolaoongen134, hewn baeeneloeona135, boOn )ornrreenbelaelng120,5285 bonawnbela.Ong137.be8nho44oitoieoen135, 029nredomebeaaeng(39.008nprope8nheloe4ng342,Iaewnhnnngonenlnnerdedng gemeenb)ike beleeengsn141.loswnoelnhong 53060.oaldo koeier56laa643170,eeidonendorokeningnddrheolomn4nsretool heoldlanefie 0 3n66r b..Iommlng(

489, mu8045 reserves82, seldo non de rekering (no b0300srring)retool heeldluneeo 0(52 b.otomming)

45