Deelrap 1 Bescherm bev draft1 2 - Tilburg University...Deel 1: Wettelijk kader en handhaving Dr. mr....

Aard,omvangenhandhavingvanbeschermingsbeveleninNederland.Deel1:Wettelijkkaderenhandhaving

Dr.mr.S.vanderAaDrs.K.LensDrs.F.KlerxA.Bosma,LL.B.M.vandenBosch,Bsc

Deel2:AardenhandhavingDr.mr.S.vanderAaDrs.F.KlerxDrs.M.BosmansA.Bosma,LL.B.M.vandenBosch,Bsc

Aard,omvangenhandhavingvanbeschermingsbeveleninNederland.Deel1:WettelijkkaderenhandhavingDr.mr.S.vanderAaDrs.K.LensDrs.F.KlerxA.Bosma,LL.B.M.vandenBosch,BscDeel2:AardenhandhavingDr.mr.S.vanderAaDrs.F.KlerxDrs.M.BosmansA.Bosma,LL.B.M.vandenBosch,BscISBN:978‐90‐5850‐985‐7Ditboekiseenuitgavevan:InternationalVictimologyInstituteTilburg(INTERVICT)TilburgUniversityPostbus901535000LETilburgTelefoon:0134663526E‐mail:[email protected]:www.tilburguniversity.edu/intervictBezoekadres:MontesquieuGebouwWarandelaan25037ABTilburgINTERVICTisgelieerdaanTilburgLawSchoolvanTilburgUniversity.DitonderzoekisuitgevoerdinopdrachtvanhetWetenschappelijkOnderzoek‐enDocumentatiecentrum.Allerechtenvoorbehouden.BehoudensdedoordeAuteurswet1912gesteldeuitzonderingen,magnietsuitdezeuitgavewordenverveelvoudigd(waaronderbegrepenhetopslaanineengeautomatiseerdgegevensbestand)ofopenbaargemaakt,opwelkewijzedanook,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.Hoewelaandetotstandkomingvandezeuitgavedeuiterstezorgisbesteed,aanvaardendeauteur(s),redacteur(en)enuitgevergeenaansprakelijkheidvooreventuelefoutenofonvolkomenheden.©WODC2013

Deel1:Wettelijkekaderenhandhaving

5

Voorwoord

Op13december2011isRichtlijn2011/99/EUvanhetEuropeesParlementendeRaadbetreffendehetEuropeesbeschermingsbevel(deRichtlijn)vankrachtgeworden.Dezevormtdejuridischebasisvoorwederzijdseerkenningdoordelidstaten van beschermingsbevelen in strafzaken. Over een regeling voorwederzijdse erkenning van beschermingsbevelen in burgerlijke zaken wordtmomenteelnogtussendelidstatenonderhandeld.Met het oog op de omzetting van de Richtlijn en de toekomstige verordeningbetreffendewederzijdseerkenningvanbeschermingsmaatregeleninburgerlijkezakenishetvanbelangzichttekrijgenopdeverschillendebeschermingsbevelenen de juridische modaliteiten op basis waarvan deze bevelen kunnen wordenopgelegd.Het doel vanonderhavig onderzoek, dat INTERVICT in opdracht vanhet Wetenschappelijk Onderzoek‐ en Documentatiecentrum (WODC) heeftuitgevoerd, is inzicht verkrijgen in de geldende regelgevingmet betrekking totstraf‐, civiel en bestuursrechtelijke beschermingsbevelen in Nederland en hunhandhavingindepraktijk.Bij de beantwoording van de onderzoeksvragen is gebruik gemaakt van tweeonderzoeksmethoden: juridische deskresearch en semi‐gestructureerdeinterviews.Erisgesprokenmetofficierenvanjustitie,hulpofficierenvanjustitie,politieambtenaren, rechters, advocaten, deurwaarders, medewerkers vanpenitentiaire inrichtingen, reclasseringsmedewerkers, gemeenteambtenaren encasemanagersbijSteunpuntenhuiselijkgeweld.Wijwillenaldezerespondentenhartelijkdankenvoorhunbereidheidhier–zelfstijdensdevakantieperiode–tijdvoorvrijtemaken.Hetonderzoekisbegeleiddooreencommissie,bestaandeuit:

- Prof.mr.F.W.Bleichrodt(voorzitter,ErasmusUniversiteitRotterdam)- Mevr.drs.A.tenBoom(MinisterievanVeiligheidenJustitie/WODC)- Mevr.mr.H.M.J.Ezendam(MinisterievanVeiligheidenJustitie)- Mevr.A.Andreas(ReclasseringNederland)- Mevr.mr.J.vanDort(RechtbankRotterdam)- Mevr.M.Christophe(Politie)- Mr.R.W.Veldhuis(PelsRijcken&DroogleeverFortuijnN.V.)

Wij zijn de leden van de begeleidingscommissie zeer dankbaar voor debijzonder constructieve en plezierige manier waarop ze ons tijdens hetonderzoek hebben begeleid. Door hun bemiddelende rol bij de interviews enhun zeer deskundige commentaar op een eerdere versie van het rapporthebben zij een grote bijdrage geleverd aan het eindresultaat, zonder daarverantwoordelijkheidvoortedragen.Het onderzoek is uitgevoerd door drs. Kim Lens, drs. FannyKlerx enmijzelf,metmedewerkingvanAliceBosmaenMargrietvandenBosch.Prof.mr.Marc

6

Groenhuijsen en prof. mr. Eric Tjong Tjin Tai hebben bij het onderzoekgeadviseerd.Tilburg,september2012Dr.mr.SuzanvanderAa(projectleider)

7

Inhoudsopgave

Voorwoord........................................................................................................................5

Lijstmetafkortingen..................................................................................................11

Samenvatting................................................................................................................13

1.1.Inleidingenprobleemstelling...........................................................................................13

1.2.Onderzoeksmethoden..........................................................................................................14

1.3.Resultaten..................................................................................................................................15

1.3.1.Hetwettelijkkader.....................................................................................................15

1.3.2.Dehandhavingindepraktijk.................................................................................18

1.4.Discussie.....................................................................................................................................20

Hoofdstuk1.Inleiding................................................................................................23

1.1.HetEuropeesbeschermingsbevel..................................................................................23

1.2.BeschermingsbeveleninNederland..............................................................................25

1.2.1.Strafrechtelijkebeschermingsbevelen...............................................................26

1.2.2.Civielrechtelijkebeschermingsbevelen.............................................................27

1.2.3.Bestuursrechtelijkebeschermingsbevelen......................................................28

1.3.Doelstellingenonderzoeksvragen.................................................................................29

1.4.Dataverzameling.....................................................................................................................31

1.4.1.Juridischedeskresearch...........................................................................................31

1.4.2.Interviewsmetmedewerkersvandehandhavendeinstanties..............32

1.5.Definitiebeschermingsbevel.............................................................................................32

1.6.Leeswijzer..................................................................................................................................34

Hoofdstuk2.Wettelijkkaderbeschermingsbevelen.......................................35

2.1.Inleiding......................................................................................................................................35

2.2.Strafrechtelijkebeschermingsbevelen.........................................................................36

2.2.1.Derolvanhetslachtofferbijdeverkrijgingvaneenstrafrechtelijk........

beschermingsbevel...................................................................................................37

2.2.2.Bijzonderevoorwaardebijdeschorsingvandevoorlopige

hechtenis........................................................................................................................38

2.2.3.Rechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareorde...........................40

8

2.2.4.Gedragsaanwijzingvandeofficiervanjustitie...............................................42

2.2.5.Aanwijzingbijeenstrafbeschikking...................................................................45

2.2.6.Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot.......................................................48

2.2.7.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeveroordeling..............50

2.2.8.VoorwaardebijeenTBSmetvoorwaarden.....................................................53

2.2.9.Voorwaardebijeenvoorwaardelijkeplaatsingineeninrichtingvoor

stelselmatigedaders...............................................................................................................56

2.2.10.Vrijheidsbeperkendemaatregel.........................................................................58

2.2.11.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling..60

2.2.12.VoorwaardebijeenvoorwaardelijkebeëindigingvandeTBS............63

2.2.13.VerlofuiteenTBSkliniek......................................................................................65

2.2.14.Voorwaardebijverlofuiteenpenitentiaireinrichting............................68

2.2.15.Voorwaardebijeenvoorwaardelijkegratie.................................................71

2.3.Civielrechtelijkebeschermingsbevelen........................................................................73

2.4.Bestuursrechtelijkebeschermingsbevelen.................................................................76

2.4.1.Voorwaardelijkemachtiging(WetBopz).........................................................77

2.4.2.Voorwaardelijkverlofenvoorwaardelijkontslaguiteenpsychiatrisch

ziekenhuis(WetBopz)............................................................................................80

2.4.3.Hethuisverbod.............................................................................................................82

2.5.Samenvatting............................................................................................................................85

Hoofdstuk3.Handhavingindepraktijk..............................................................87

3.1.Inleiding......................................................................................................................................87

3.2.Onderzoeksmethode.............................................................................................................87

3.3.Handhavingstrafrechtelijkebeschermingsbevelenindepraktijk..................89

3.3.1.Vorderenenopleggenvanstrafrechtelijkebeschermingsbevelen.......89

3.3.2.Registratiestrafrechtelijkebeschermingsbevelen.......................................90

3.3.3.Technischehulpmiddelen........................................................................................91

3.3.4.Samenwerkingtussendeketenpartners..........................................................93

3.3.5.Toezicht............................................................................................................................94

3.3.6.Reactieopeenovertreding.....................................................................................96

9

3.3.7.Knelpunten.....................................................................................................................99

3.3.8.Succesfactoren...........................................................................................................101

3.3.9.Suggestiesterverbetering....................................................................................102

3.4.Handhavingcivielrechtelijkebeschermingsbevelenindepraktijk..............103

3.4.1.Vorderenenopleggenvancivielrechtelijkebeschermingsbevelen...103

3.4.2.Registratiecivielrechtelijkebeschermingsbevelen...................................104

3.4.3.Technischehulpmiddelen.....................................................................................104

3.4.4.Samenwerkingtussendeverschillendeinstanties...................................104

3.4.5.Toezicht.........................................................................................................................105

3.4.6.Reactieopeenovertreding..................................................................................105

3.4.7.Kostenhandhaving..................................................................................................108

3.4.8.Knelpunten..................................................................................................................109

3.4.9.Succesfactoren...........................................................................................................110

3.4.10.Suggestiesterverbetering.................................................................................110

3.5.Handhavinghuisverbodenindepraktijk.................................................................111

3.5.1.Registratiehuisverboden......................................................................................111


3.5.3.Samenwerkingtussendeketenpartners.......................................................113

3.5.4.Toezicht.........................................................................................................................113


3.5.6.Knelpunten..................................................................................................................119

3.5.7.Succesfactoren...........................................................................................................120


3.6.Beperkingenonderzoeksmethode..............................................................................122

3.7.Samenvatting.........................................................................................................................122

Hoofdstuk4:Conclusie............................................................................................125

4.1.Inleiding...................................................................................................................................125

4.2.Modaliteitenenformelereguleringhandhaving..................................................125

4.3.Soortenbeschermingsbevelen......................................................................................129

4.4.Handhavingindepraktijk...............................................................................................130

10

4.5.Discussie..................................................................................................................................138

4.5.1.Wettelijkkader..........................................................................................................138

4.5.2.Handhavingindepraktijk....................................................................................139

4.5.3.Suggestiesvoortoekomstigonderzoek..........................................................141

Englishsummary.......................................................................................................143

Bijlage............................................................................................................................153

Volledigeinhoudsopgavedeel1en2..................................................................289

11

Lijstmetafkortingen

AU AanhoudingenUitreikingAVG AlgemeenverlofAwb AlgemenewetbestuursrechtBvt BeginselenwetverplegingterbeschikkinggesteldenBW BurgerlijkWetboekCJIB CentraalJustitieelIncassobureauCVvi CentraleVoorzieningvoorwaardelijkeinvrijheidstellingDJI DienstJustitiëleInrichtingenEVRM EuropeesVerdragtotbeschermingvanderechtenvan

demensendefundamentelevrijhedenHOvJ HulpofficiervanjustitieISD InrichtingvoorstelselmatigedadersMvT MemorievanToelichtingNIK NationaalInformatieknooppuntOM OpenbaarMinisterieOvJ OfficiervanjustitiePI PenitentiaireinrichtingPw PolitiewetRGV RegimegebondenverlofRiHG Risicotaxatie‐instrumentHuiselijkGeweldRIK RegionaalInformatieknooppuntRv WetboekvanBurgerlijkeRechtsvorderingRvt ReglementverplegingterbeschikkinggesteldenSHG SteunpuntHuiselijkGeweldSr WetboekvanStrafrechtStb StaatsbladStcrt StaatscourantSv WetboekvanStrafvorderingT&C Tekst&CommentaarTBS TerbeschikkingstellingTUL Tenuitvoerleggingv.i. Voorwaardelijkeinvrijheidstellingvzr VoorzieningenrechterWetBopz Wetbijzondereopnemingeninpsychiatrische

ziekenhuizenWth Wettijdelijkhuisverbod

13

Samenvatting

1.1.Inleidingenprobleemstelling

Veel geweldsslachtoffers hebben behoefte aan bescherming tegen de dader.Eenmanieromaandiebehoefte tegemoet tekomen isdoorhetuitvaardigenvan een beschermingsbevel: Een veelvoorkomend voorbeeld hiervan is eenbeschermingsbevelwaarbijhetdedaderwordtverbodeneenbepaaldgebiedtebetreden – zoals de straat waarin het slachtoffer woont – en contact op tenemen met het slachtoffer. In de onderhavige studie wordt de volgendedefinitie van de term beschermingsbevel gehanteerd, deels gebaseerd op dedefinitieuitRichtlijn2011/99/EU:

Een beschermingsbevel is een beslissing, voorlopig of definitief,genomen in het kader van een civiel‐, strafrechtelijk‐ ofbestuursrechtelijke procedure, waarbij, ter bescherming van eenpersoontegeneenhandelingdiezijnleven,fysiekeofpsychologischeintegriteit,waardigheid,persoonlijkevrijheidofseksuele integriteitin gevaar kan brengen, gedragsregels (verboden, geboden ofbeperkingen)wordenopgelegdaaneenvolwassenpersoon.

Hoewel alle lidstaten van de Europese Unie de mogelijkheid kennen tot hetuitvaardigen van een strafrechtelijk, civielrechtelijk en/of bestuursrechtelijkbeschermingsbevel, werden deze tot voor kort niet wederzijds erkend.Slachtoffersdienaar eenandere lidstaat verhuisdenof in een andere lidstaatverblevenmoestendaar eennieuweprocedurebeginnenomeenvervangendbeschermingsbevel te bemachtigen. Richtlijn 2011/99/EU (het Europeesbeschermingsbevel) heeft hier voor beschermingsbevelen in strafzakenveranderingingebracht.Voortaanwordenbeschermingsbevelenuitgevaardigdin de ene EU‐lidstaat (beslissingsstaat) erkend in de andere EU‐lidstaat(tenuitvoerleggingsstaat),waarbijdezelaatstetervervangingvanhetoriginelebeschermingsbevel eenmaatregel kan opleggen ‘die zij overeenkomstig haarnationaal recht in een gelijkaardige zaak adequaat en geschikt acht om debeschermde persoon een voortgezette bescherming te verlenen’. Hetvervangendebeschermingsbevelhoeftdusnietidentiektezijnaanhetoriginelebevel.Het idee isdatde tenuitvoerleggingsstaathet slachtofferuit een anderEU‐land dezelfde bescherming biedt als het de eigen ingezetenen in eenvergelijkbaargevalzoubieden.Nederland kent een breed scala aan zowel strafrechtelijke als bestuurs‐rechtelijke als civielrechtelijke modaliteiten waarop beschermingsbevelenkunnenwordengebaseerd.Momenteelstaanzeweervolopindebelangstellingen het vertrouwen in hun effectiviteit is groot. Dit blijkt uit de creatie vannieuwe modaliteiten, zoals het huisverbod en de vrijheidsbeperkendemaatregel,maarookuitdegrondigerevisievanreedsbestaandemodaliteiten.

14

Erzijnintussenzoveelmanierenomeenbeschermingsbevelopteleggenendeveranderingenvolgenelkaarzosnelop,dathetmoeilijkisdoordebomenhetbos te zien. Met het oog op de omzetting van de Richtlijn betreffende hetEuropees beschermingsbevel is het van belang zicht te krijgen op deverschillende beschermingsbevelen en de juridische modaliteiten op basiswaarvandezebevelenkunnenwordenopgelegd.Nederlandkanindetoekomstimmersworden verzocht eenbuitenlandsbeschermingsbevel om te zetten ineen nationaal beschermingsbevel. Ook kan een vergroting van de kennis vanhet juridisch instrumentarium bijdragen aan een vergroting van deslagvaardigheid van de handhaving door de ketenpartners. Dit onderzoek,uitgevoerd door INTERVICT in opdracht van hetWODC, richt zich op het inkaart brengen van het wettelijk kader aangaande beschermingsbevelen inNederland.Daarnaastwordtnagegaanhoedehandhavingindepraktijkvormkrijgt.Decentraleprobleemstellingvanhetonderzoekluidt:Wat is de geldende regelgeving met betrekking tot civiel‐, bestuurs‐ enstrafrechtelijkebeschermingsbeveleninNederlandenhoeziethunhandhavingerintheorieenindepraktijkuit?Afgeleideonderzoeksvragenzijn:

1. Watzijnde juridischemodaliteitenopbasiswaarvan inNederlandeenbeschermingsbevel (zowel civiel‐, bestuurs‐, als strafrechtelijk) kanworden opgelegd en hoe is de handhaving van beschermingsbevelenformeelgeregeld?

2. Welke soorten beschermingsbevelen (zowel civiel‐, bestuurs‐ alsstrafrechtelijk) ter bescherming van het slachtoffer kennen we inNederland?

3. Hoeverlooptdehandhavingvanbeschermingsbevelenindepraktijk?

1.2.Onderzoeksmethoden

De dataverzameling van dit onderzoek steunt op twee belangrijkeonderzoeksmethoden. Allereerst heeft er een juridische deskresearchplaatsgevonden. Door middel van het bestuderen van relevante wet‐ enregelgeving, literatuur, jurisprudentie en parlementaire (beleids)documentenzijndeonderzoeksvragen1en2beantwoord.Onderzoeksvraag 3 is beantwoord met behulp van semi‐gestructureerdeinterviews met medewerkers van de handhavende instanties. In driearrondissementen(Amsterdam,DenHaagenAssen)zijnmedewerkersvanhetOpenbaarMinisterie,depolitie,de reclassering,de rechterlijkemacht,deDJI,de Steunpunten huiselijk geweld, deurwaarders‐ en advocatenkantoren

15

geïnterviewd. In ieder interview stond een bepaald rechtsgebied centraal,waarbij bepaalde respondenten over meerdere rechtsgebieden zijngeïnterviewd. Verdeeld over de rechtsgebieden zijn per arrondissement devolgenderespondentenbenaderd:

• voorhetstrafrecht:eenofficiervanjustitie,eenpolitieambtenaar,eenrechter, een reclasseringsmedewerker, een medewerker van eenpenitentiaireinrichting,een(slachtoffer)advocaat

• voorhetcivielerecht:eenvoorzieningenrechter,eengespecialiseerdeadvocaat,eendeurwaarder

• voorhetbestuursrecht: een casemanagervanhet steunpunthuiselijkgeweld, een gemeenteambtenaar betrokken bij de uitvoering van deWet tijdelijk huisverbod, een politieambtenaar (bijv. coördinatorhuiselijkgeweld),eenhulpofficiervanjustitie

Intotaalzijn35telefonischeinterviewsgehouden,waarbijdeverdelingoverdeverschillende beroepsgroepen en de verschillende arrondissementen redelijktot goedgehandhaafd is gebleven.1Alle interviews zijn,met toestemmingvande respondenten opgenomen, uitgewerkt en per subvraag geanalyseerd. Derapportageisgeanonimiseerd.Ondanksdeevenwichtigesamenstellingvandegroeprespondentenheefthetfeit dat slechts drie arrondissementen werden geselecteerd mogelijkimplicatiesvoordegeneraliseerbaarheidvandebevindingen.Hetgedeelteoverdehandhavingvanbeschermingsbevelenindepraktijkvaltdanookhetbestetekwalificerenalseenverkennendestudie.

1.3.Resultaten

1.3.1.HetwettelijkkaderHet doel van het schetsen van het wettelijk kader van beschermingsbevelenwashetverkrijgenvaneencompleetoverzichtvande juridischemodaliteitenwaarop in Nederland een beschermingsbevel kan worden gebaseerd. Deresultatenwordenhieronderperonderzoeksvraagsamengevat.

1. Watzijndeciviel‐, bestuurs, en strafrechtelijkemodaliteitenopbasiswaarvaninNederlandeenbeschermingsbevelkanwordenopgelegdenhoeisdehandhavingvanbeschermingsbevelenformeelgeregeld?

1Uitiedereberoepsgroepzijnminstenstweerespondentengeïnterviewd.Erontbrekenenkeleenstrafrechter(Assen),eenpolitieagent(Assen),eenstrafadvocaat(DenHaag)eneendeurwaarder(Amsterdam).

16

ModaliteitenHetstraf(proces)rechtkentmaarliefstveertienmodaliteitenopbasiswaarvaneen beschermingsbevel kan worden opgelegd in Nederland. In figuur 1 inhoofdstuk twee zijn deze schematisch weergegeven. Beschermingsbevelenkunneninallefasenvanhetstrafproceswordenopgelegden–afhankelijkvandejuridischemodaliteitwaarhetbevelopisgebaseerd–verschillenonderlingindetoepassingsvoorwaarden,demogelijkegevolgenvaneenovertreding,demaximumduur, de dadelijke uitvoerbaarheid van het bevel, etcetera. Dewetgeving en beleidsdocumenten geven duidelijk blijk van de toegenomenaandachtvoorgedragsbeïnvloedingendewenstoteensnellejustitiëlereactieopeenovertredingvandebeschermingsbevelen.Ookbinnenhetbestuursrechtisereenontwikkelingwaartenemenwaaruitdetoegenomen aandacht voor gedragsbeïnvloeding blijkt, bijvoorbeeld door deintroductie van de Wet tijdelijk huisverbod. Andere bestuursrechtelijkebeschermingsbevelen vinden hun basis in de Wet Bijzondere opnemingenpsychiatrischeziekenhuizen(voorwaardelijkemachtiging,verlofenontslaguiteenpsychiatrischziekenhuis).Hetprivaatrechtkentminderrecenteontwikkelingenopditgebied,maarbiedtvan oudsher de mogelijkheid tot het verkrijgen van een rechterlijk ge‐ ofverbod,namelijkviadekortgedingprocedure.2FormelereguleringhandhavingHettoezichtopdestrafrechtelijkemodaliteitenligtformeelinhandenvanhetOM. De controle op de naleving van de beschermingsbevelen in de praktijk,wordtechtervaakovergedragenaanreclasseringenpolitie.NaeenovertredingvanhetstrafrechtelijkebeschermingsbevelkanhetOMopverschillendemanierenreageren.Dezereactiesvariërenvanhetgevenvaneenwaarschuwing tot het voor de rechter brengen van de verdachte (door tedagvaarden in geval van een strafbeschikking, alsnog te vervolgen bij eenvoorwaardelijk sepot, enzovoort). Een strafrechter heeft vervolgens debevoegdheid om de voorwaarden waar het beschermingsbevel deel van uitmaakt te wijzigen of de achterliggende sanctie ten uitvoer te leggen. Eenovertreding tijdenshet verlofkanwordengesanctioneerddoorhet intrekkenvanhetverlofofdooreennegatiefadviesbijeenvolgendeverlofaanvraag.Alseenbeschermingsbevelisopgelegdinhetkadervanhetburgerlijkrechtisde handhaving overgelaten aan de eiser van het beschermingsbevel, hoeweldeze vaakgemachtigdwordtom ‘zonodigmet behulp vande sterke arm’ het

2Hetverkrijgenvaneencivielrechtelijkbeschermingsbevelviaeenbodemprocedure is in theorieookmogelijk,maarzalindepraktijkzeldenvoorkomen.

17

beschermingsbeveltenuitvoerte leggen.Vaakzaldeeiser(danexecutant)naovertredingvanhetbeschermingsbeveldehulpinroepenvaneenadvocaat,dieop zijn beurt de deurwaarder inschakelt. Afhankelijk van het executiemiddelgenoemdinhetonderliggendevonniskandedeurwaarderofweldedwangsomincasseren,ofweleenuitvoerbaarverklaringbijlijfsdwangvorderen.Derechterkomt slechts opnieuw met de zaak in aanraking indien de gedaagde deovertredingbetwistofindiendeeisereennieuwexecutiemiddel(bijvoorbeeldlijfsdwang)eist.InhetkadervandeWetBopz ishet toezichtopgedragenaandebehandelaarvandebetrokkene,terwijlhettoezichtophethuisverbodbijdepolitie ligt. Ingeval van een overtreding van de voorwaarden van de Wet Bopz kan degeneesheer‐directeurvanhetpsychiatrischziekenhuisbesluitendebetrokkeneoptenemen,danwelhetverlofofhetontslagintetrekken;deovertredingvaneen huisverbod levert een strafbaar feit op. Het OM kan besluiten deuithuisgeplaatste te vervolgen en de burgemeester kan het huisverbodverlengen.


Omdat veel wettelijke bepalingen geen aanwijzingen bevatten over welkebevelenwel enwelke niet kunnenworden opgelegd, is het nietmogelijk eenlimitatieve opsomming te geven van alle soorten beschermingsbevelen die inNederlandkunnenwordentoegepast.Zelfsindienereennaderedefiniëringindewetisopgenomen,isdeexactebegrenzingonduidelijkdoorhetgebruikvanopen formuleringen. Dit betekent dat er een grote vrijheid bestaat bij hetbepalen van de voorwaarden. Er lijktwel een trend te zijnwaarbij het soortbeschermingsbevelen (zoals een straat‐, contact‐, locatie‐ of gebiedsverbod)limitatief wordt opgesomd bij nieuwe modaliteiten en waarbij de reikwijdtevan reeds bestaande modaliteiten nader wordt bepaald. Dit heeft veelal temakenmethet feitdatenkelopbasisvaneenwettelijke regelingdievoldoetaandeeisenvankenbaarheidenvoorzienbaarheideenbijzonderevoorwaardedieeeningrijpendeinbreukmaaktopeenverdragsrechtelijkbeschermdrechtmagwordenopgelegd.Ook gelden er enkele algemene beperkingen, zoals deproportionaliteit, het vereiste dat de voorwaarden het gedrag van deveroordeeldemoetenbetreffenendebepalingdatdevoorwaardendevrijheidvan godsdienst of levensovertuiging en de staatkundige vrijheid niet mogenaantasten.

18

1.3.2.Dehandhavingindepraktijk3. Hoeverlooptdehandhavingvanbeschermingsbevelenindepraktijk?

Delaatstedeelvraagisbeantwoordaandehandvaninterviewsafgenomenmetdiverseketenpartners.Bijhetopleggenvaneenstrafrechtelijkbeschermingsbevelwordtervolgensderespondenten meer en meer aandacht besteed aan het zo goed mogelijkafbakenen van de reikwijdte ervan, dikwijls in overleg met de andereketenpartners. Dit voorkomt onduidelijkheden en misverstanden in deexecutiefase.Nadeuitvaardigingwordendebevelengeregistreerdindeeigendigitale systemenvande verschillende ketenpartners endit verloopt naardemening van de respondenten doorgaans goed al zijn er nog enkeleaandachtspunten. Zo kunnen de voorwaarden bij een schorsing van devoorlopige hechtenis niet worden geregistreerd en worden ook niet alleovertredingenvaneenbeschermingsbevelvastgelegd.Het toezicht kan op verschillendemanierenworden uitgevoerd; proactief enreactief. Een voorbeeld van proactief toezicht is het controleren vanlocatiegeboden of –verbodenmet behulp van elektronisch toezicht, zoals een(GPS)enkelband. Niet bij alle modaliteiten is elektronisch toezicht mogelijk(vaakheeftdit temakenmetdeproportionaliteit)enalsdemogelijkheidwelbestaat,zaldereclasseringpositiefoverdezemogelijkheidmoetenadviseren.Hierdoorkomtelektronischtoezichtophettotaalaantalbeschermingsbevelenrelatief weinig voor. Andere vormen van proactief toezicht (huisbezoeken ofextrasurveillancedoordepolitie)wordenslechts indemeesternstigezakenen/ofdezakenmetdegrootstekansoprecidivetoegepast.Overhetalgemeenis het toezicht dan ook reactief: de politie wacht op een melding van hetslachtoffer.Welwordteringezetopeensnellereactieingevalvaneenmelding.Nietalleendepolitieen(eventueel)dereclasseringzijnopdehoogtevanhetbestaanvanbeschermingsbevelen,ookhetslachtofferwordt–alshetgoedis–opdehoogtegesteld,bijvoorbeeldals iemandvoorwaardelijkvrijkomt.Zodradepolitie eenovertredingvanhet bevel constateert zal zij dit (vrijwel) altijdmelden aan het OM. De reclassering maakt iets vaker gebruik van haardiscretionaire ruimte in dezen en ziet lichte overtredingen nog wel door devingers, maar ook voor de reclassering is melden voortaan een standaardreactie,aldusderespondenten.Vanuit het OM kunnen er vervolgens verschillende reacties volgen, zoalsuiteengezetindebeschrijvingvanhetwettelijkkader.Bijeenopheffingvandeschorsing van de voorlopige hechtenismoet de overtreding aannemelijk zijngeworden, bij de overige modaliteiten gelden de gewone bewijscriteria(bewijsminima, wettig en overtuigend). Afhankelijk van de ernst van de

19

overtreding, de rol van het slachtoffer en het gebrek aan kwade wil bij deovertrederkanwordenuitgewekennaareenwijzigingvandevoorwaardenofeenofficiëlewaarschuwing.Voorderechtersgeldendezelfdeoverwegingen,alspeelt contact op initiatief van het slachtoffermogelijk eenminder grote rol.Eenovertredingbegaantijdenshetverlofuiteenpenitentiaireinrichtingwordtinderegelbestraftmeteennegatiefadviesbijeenvolgendeverlofaanvraag.De meeste respondenten zijn van mening dat de handhaving van straf‐rechtelijkebeschermingsbevelenoverhetalgemeengoedverloopt.Vooralhetelektronischtoezicht,de(nieuwe)mogelijkhedentotdadelijkeuitvoerbaarheiden voorlopige tenuitvoerlegging van modaliteiten, de soepele samenwerkingtussen de verschillende ketenpartners en de verbeterde registratie vanbeschermingsbevelen kunnen hun goedkeuring wegdragen. Als knelpuntenwordenhetgebrekaancapaciteitdatbestaatbijverschillendeketenpartnersende beperkte mogelijkheden om echt (proactief) toezicht te houden op denalevingvanbeschermingsbevelengenoemd.Ookderegistratieenhetmeldenvan beschermingsbevelen aan de andere partners kan nog verder verbeterdworden.Eén voorzieningenrechter houdt bij het opleggen van een civielrechtelijkbeschermingsbevel rekeningmet de handhavingspraktijk doormiddel van hethelderafbakenenvaneenbeschermingsbevel,deanderetweerechtershoudenzich hier minder mee bezig. Ook het toezicht op naleving van eencivielrechtelijk beschermingsbevel is veel beperkter geregeld dan bij eenstrafrechtelijkbeschermingsbevel:hettoezichtkomtgeheelvoorrekeningvaneiserenerkunnengeentechnischecontrolemiddelenwordenopgelegd.Ingevalvanovertredingkandeeiserproberendedwangsomteincasseren.Ditgaat met behulp van de advocaat van eiser en de deurwaarder. Ook kan depolitiewordeningeschakeld,algevenrespondentenaandatdepolitiehiervaakterughoudendinis.Zijzienhetalseencivielekwestieengrijpenpasinalsereenstrafbaarfeitwordtgepleegd.Andereagentenzienhetcivielevonnisjuistalseenlegitimeringvoorhunoptreden.Omdezeredenmachtigenrechtersdebenadeeldevaakexplicietomdepolitie inteschakelenbijdeexecutie. Indiende executie geen effect sorteert, kan er een hogere dwangsom of lijfsdwangworden gevorderd bij de rechter. De executiekosten komen in beginsel voorrekeningvandeovertreder,tenzijdezegeenverhaalbiedt.Het terughoudende optreden van de politie is het eerste punt dat doorrespondenten als knelpunt bij deze modaliteit wordt gesignaleerd. Andereknelpunten zijn dat er soms sprake is van bewijsproblemen en dat sommigeovertreders geen verhaal bieden, waardoor het beschermingsbevel aaneffectiviteitverliest.

20

De laatste modaliteit waarvan de handhavingspraktijk is bekeken is hetbestuursrechtelijke huisverbod. De ketenpartners zijn over het algemeentevreden over de registratie van de huisverboden – zowel in het eigenregistratiesysteemalsindegedeeldewebapplicatieKhonraad–alklaagdeeenenkeling over het feit dat inKhonraad overtredingenniet (verplicht) kunnenwordenvastgelegdendathuisverbodendubbelmoetenwordengeregistreerd.Ingeenvanderegio’swordtgebruikgemaaktvantechnischehulpmiddelenbijhet toezicht. Dit heeft vooral temakenmet de duur van het huisverbod (10dagen) en het ontbreken van rechterlijke tussenkomst.Wel is er in bepaalderegio’s sprake van proactief toezicht in de vorm van extra surveillance enhuisbezoeken door de wijkagent, al zijn de meningen verdeeld over detoegevoegde waarde hiervan. Alle respondenten geven aan dat zij in decontrole op de naleving van het huisverbod sterk afhankelijk zijn van deinformatieensignaleringvandeachterblijvers.Dezehebbenechtersomseenambivalentehouding tegenoverhethuisverbodenmeldenovertredingennietaltijd. Als de achterblijver op eigen initiatief contact opneemt met deuithuisgeplaatste, dan is de bereidwilligheid bij de professionals om in tegrijpenmindergroot.Inhetgevalvaneenovertredingwordthierdoorgaanseenvormvanprioriteitaan toegekend bij de politie, maar niet altijd. Enkele respondenten zijnontevreden over de reactiesnelheid van de politie. Volgens hen reageert depolitie soms helemaal niet, tenzij er geweld aan te pas komt. Ook bijhuisverbodengeldtdatdepolitieeenzaakinderegelzalmeldenaanhetOMendatdereclasseringietsmeerslagomdearmhoudt.Destrafrechtelijkereactieop een overtreding hangt, evenals in geval van overtreding van eenstrafrechtelijk beschermingsbevel, af van de ernst van de overtreding, deintentie van de uithuisgeplaatste, het bewijsmateriaal en het gedrag van deachterblijver. Verder kan de burgemeester besluiten het huisverbod teverlengen. Een overtreding van het huisverbod speelt bij de verlengings‐beslissingzekereenrol.Als knelpunten worden genoemd: het capaciteitsgebrek bij de politie, hetgebrekaankennisbijenkelepartners,dewisselendereactiesvanuithetOMopovertredingen, en de ambivalente houding van de achterblijvers. Het(vermeende) spanningsveld tussen het strafrecht en het bestuursrecht levertook problemen en misverstanden op. De ketenaanpak en de keten‐samenwerkingwordendaarentegenalsgrotesuccesfactorenbeschouwd.

1.4.Discussie

Deafgelopenjarenzijner–vooralbinnenhetstrafrecht–zoveelmodaliteitenbijgekomenopbasiswaarvaneenbeschermingsbevelkanwordenopgelegddathet moeilijk is door de bomenmet bos te zien. De toegevoegdewaarde van

21

sommigemodaliteitenistwijfelachtig.Wettelijkebepalingendieoverbodigzijnendiebijhogeuitzonderingwordentoegepastkunnenwordengeschrapt,zoalshet rechterlijk bevel ter handhaving van de openbare orde. De overgeblevenstrafrechtelijke,maar ook civielrechtelijkemodaliteitenmoeten in onderlingesamenhangwordenbekeken, omdatde toepassingsvoorwaardenwillekeurigeverschillen vertonen. In het ergste geval zou dit de rechtspositie van deverdachte/gedaagde of de effectiviteit van het beschermingsbevel kunnenaantasten.Bij de handhaving in de praktijk valt de pragmatische aanpak van deprofessionals op. Proactieve toezichtmethodenworden gereserveerd voor deernstigstezakenen/ofdezakenmethetgrootsterisicoopovertreding.Indiende meeste beschermingsbevelen gewoon worden nageleefd, dan valt dezeaanpak te verdedigen. De capaciteit is immers beperkt, net als de mogelijk‐heden tot daadwerkelijk proactief toezicht. Vraag is echter of de vermeendeeffectiviteit van beschermingsbevelen ook daadwerkelijk in de praktijk totuiting komt. Hier is nog nauwelijks onderzoek naar verricht, zeker niet inNederland.Eventueel zou meer gebruik kunnen worden gemaakt van het AWAREalarmsysteemenzoudeinzetvanwijkagentenkunnenwordenvergroot.Tochis proactief en preventief toezicht in de meeste gevallen onhaalbaar en danwordt het des te belangrijker om adequaat op meldingen te reageren. Hiervallen nog enkele verbeterslagen te maken (communicatie, registratie eninzicht bij handhavende instanties dat een consequente en snelle reactie vanbelangis).Totslotzoubijhethuisverbodaandachtkunnenwordenbesteedaanhet(vermeende)spanningsveldtussenhetbestuurs‐enhetstrafrecht.

23

Hoofdstuk1.Inleiding

1.1.HetEuropeesbeschermingsbevel

Bescherming tegen de dader is een primaire behoefte van veel slachtoffers.Vooral bij delictendieworden gekenmerkt doormeerdere incidenten en eenverhoogdekansoprecidive, zoalshuiselijkgeweldofbelaging, isdebehoefteaan bescherming groot. In een Canadees bevolkingsonderzoek staptebijvoorbeeld88%vandevrouwelijke slachtoffersvanpartnergeweldnaardepolitieindehoophetgeweldeenhalttoeteroepenenbeschermingtevinden.Ter vergelijking: slechts 43% wilde dat hun partner werd gearresteerd enbestraft.3Maar ook bij eenmalige incidenten, zoals verkrachting door eenonbekende, kanhet slachtofferdebehoefte voelenombeschermd teworden,bijvoorbeeldtegenonverhoedseconfrontatiesmetdedader.4Eenmanieromaandiebehoefte tegemoet tekomen isdoorhetuitvaardigenvan beschermingsbevelen. Een beschermingsbevel bestaat over het algemeenuit een verbod een zeker gebied te betreden – zoals de straat waar hetslachtofferwoontofwerkt–vaakincombinatiemeteenverbodom,aldannietvia derden, contact op te nemen met het slachtoffer. De maatregel wordtopgelegdvooreenbepaalde tijd,bijvoorbeeldeen jaar,enovertredingvandemaatregelisgesanctioneerdofdenalevingwordtopanderewijzeafgedwongen(bijvoorbeelddoormiddelvaneendwangsom).Alle Europese lidstaten beschikken over de mogelijkheid om beschermings‐bevelen op te leggen, maar momenteel zijn die beschermingsbevelen alleengeldigophetgrondgebiedvandelidstaatwaarzezijnuitgevaardigd.Wanneerslachtoffers naar een andere lidstaat verhuizen, moeten zij een nieuweprocedure beginnen om een vervangend beschermingsbevel te bemachtigen.Dit kan erg belastend zijn voor het slachtoffer, zeker wanneer nieuwbewijsmateriaal moet worden verzameld. Bovendien is niet zeker dat detweedeprocedure(inhetlandvanbestemming)dezelfdeuitkomstheeftalsdeeerste(hetlandvanherkomst).

3H. Johnson,Measuringviolenceagainstwomen:Statisticaltrends2006, Ottawa: Statistics Canada2006,p.56.Ookinandereonderzoekenwerddebehoefteaanbeschermingalsbelangrijksteredengenoemd om contact op te nemenmet de politie (R. Felson, S. Messner, A. Hoskin & G. Deane,‘Reasonsforreportingandnotreportingdomesticviolencetothepolice’,Criminology(40)2002‐3,p. 617‐647); D. Lievore, Non‐reporting and hidden recording of sexual assault: An internationalliterature review, Canberra: Commonwealth Office of the Status of Women 2003, p. 35; M.Heiskanen, ‘Violence against women and victimization situations according to the InternationalCrime Victims Survey’, in: P. Nieuwbeerta (ed.), Crime victimization in comparative perspective:Results from the International Crime Victims Survey, 1989‐2000, Den Haag: Boom JuridischeUitgevers2002,p.229‐247).4Ziebijvoorbeeldhetzogenaamde ‘aanrandermetdehond’arrest(HR24mei1985,RvdW1985,112).

24

Om deze reden werd op 6 januari 2010 door twaalf lidstaten een initiatiefingediendvooreenRichtlijnvanhetEuropeesparlementendeRaadovereenEuropeesbeschermingsbevel.5Volgensde indienersvanhet initiatief zoumethetoogophetvrijeverkeervanpersonendatgeldtvoorzoweldedaderalshetslachtoffer de bescherming niet beperkt moeten blijven tot het grondgebiedvaneenlidstaat.Eendergelijkebeperkingzouofweldevrijheidvanslachtoffersom zich vrijelijk door Europa te bewegen aantasten, ofwel hen dwingen debescherming,diehenwasverleendindelidstaatvanherkomst,optegevenenzichopnieuwaangevaarbloottestellen.Op13december2011isRichtlijn2011/99/EUvanhetEuropeesParlementendeRaadbetreffendehetEuropeesbeschermingsbevel(deRichtlijn)vankrachtgeworden.6Hetvormtdejuridischebasisvoorwederzijdseerkenningdoordelidstaten van beschermingsbevelen in strafzaken. Over een regeling voorwederzijdseerkenningvanbeschermingsbevelenopgelegdinburgerlijkezakenwordtmomenteelnogtussendelidstatenonderhandeld.Wanneer in een EU‐lidstaat een strafrechtelijk beschermingsbevel isuitgevaardigd(debeslissingsstaat),danhoefthetslachtoffernietopnieuweenjuridische procedure te beginnen wanneer hij of zij besluit in een anderelidstaattegaanwonenofverblijven.DankzijhetEuropeesbeschermingsbevelwordtdebeschermingeenvoudigwegvoortgezet inhet landvanbestemming(tenuitvoerleggingsstaat).Ditgebeurtopbasisvandevolgendedriestappen:

Op verzoek van het slachtoffer vraagt de beslissingsstaat om eenEuropeesbeschermingsbevel;

DetenuitvoerleggingsstaaterkenthetEuropeesbeschermingsbevel; De tenuitvoerleggingsstaat legt een maatregel op ‘die zij overeen‐

komstig haar nationaal recht in een gelijkaardige zaak adequaat engeschikt acht om de beschermde persoon een voortgezette bescher‐mingteverlenen’.

Hetbeschermingsbeveldatwordtopgelegdindetenuitvoerleggingsstaathoeftdus niet identiek te zijn aan het oorspronkelijke bevel uitgevaardigd in debeslissingsstaat.Omdatde juridische tradities inEuropaverschillenkomthetvoor dat het nationale rechtstelsel van de tenuitvoerleggingsstaat niet in eenbepaaldsoortmaatregelvoorziet.Indatgevalhoeftdetenuitvoerleggingsstaatgeenmaatregelen toe te passen die verder gaan danwat het nationale rechtvoorschrijft,maarkanzeeenmaatregelkiezendie ineenvergelijkbaargeval,op basis van de eigen wetgeving, zou worden opgelegd. Het idee is dat detenuitvoerleggingsstaathetslachtofferuiteenanderEU‐landdezelfdebescher‐mingbiedtalshetdeeigeningezetenenineensoortgelijkgevalzoubieden.

5RaadvanEuropa, InitiatiefvoorderichtlijnvanhetEuropeesParlementendeRaadbetreffendehetEuropeesbeschermingsbevel,Brussel,22januari2010,2010/0802(COD).6Richtlijn2011/99/EUbetreffendehetEuropeesbeschermingsbevel,PbEU2011,L338/2.

25

Dit doet de vraag rijzen naar de mogelijkheden die het Nederlandserechtssysteem kent op het gebied van beschermingsbevelen. Nederland kanimmers in de toekomst ook temakenkrijgenmet verzoeken van andere EU‐lidstaten toterkenningvanbeschermingsbevelen.Opdatmoment zalmoetenworden bepaald welk bevel het beste kan worden toegepast. Kan identiekebeschermingworden geboden ofmoetworden uitgeweken naar alternatievebevelen, liefstmeteenvergelijkbaarbeschermingsniveau?Welkestraf‐,civiel‐en bestuursrechtelijke beschermingsbevelen of ‐maatregelen kent hetNederlandserechtsstelseleigenlijk?7

1.2.BeschermingsbeveleninNederland

Het Nederlandse rechtssysteem kent een lange traditie op het gebied vangedragsverbodenenvrijheidsbeperkingendiekunnendienenterbeschermingvan het slachtoffer. Zo bestaat de bijzondere voorwaarde bij een voor‐waardelijkeveroordelingalsinds1915.Momenteelstaangedragsverbodenenvrijheidsbeperkingenechterweervolopindebelangstellingenhetvertrouweninhuneffectiviteitisgroot.8Deregeringstaateensnellejustitiëlereactieopeenstrafbaar feit en een frequenter gebruik van gedragsbeïnvloedendevoorwaardenvoor.Ditblijktondermeeruitde creatievannieuwewettelijkemogelijkhedenombeschermingsbevelenuittevaardigen,zoalshethuisverbod,de gedragsaanwijzing van de officier van justitie en de vrijheidsbeperkendemaatregel. Verder zijn enkele reeds bestaande modaliteiten waarbinnen eenbeschermingsbevel kan worden opgelegd, zoals de voorwaardelijke veroor‐delingendevoorwaardelijkeinvrijheidstelling,onlangsgrondigherzien;zijnernieuwe beleidsregels voor politie en justitie omtrent de handhaving vanvoorwaardelijke sancties opgesteld;9en staan er ook in de nabije toekomstingrijpendeveranderingenopdeagenda.10Doordetoegenomenpopulariteitiser inmiddels een ruim arsenaal aan straf‐, civiel‐, en bestuursrechtelijkebeschermingsbevelen ontstaan. Er zijn intussen zoveel manieren om eenbeschermingsbevelopteleggenendeveranderingenvolgenelkaarzosnelop,dathetsomsmoeilijkkanzijndoordebomenhetbostezien.

7In het navolgende worden de termen beschermingsbevelen en beschermingsmaatregelen doorelkaargebruikt.8F.W.Bleichrodt,‘BeperkingvanbewegingsvrijheidenbeïnvloedingvangedraginhetNederlandsstraf‐ en strafprocesrecht’, in: F.W. Bleichrodt & S. de Decker, Gedragsverboden envrijheidsbeperkingen.PreadviesvoordejaarvergaderingvandeNederlands‐VlaamseVerenigingvoorStrafrecht 2011, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2011, p. 3. Zie bijvoorbeeld Kamerstukken II2009/10,32123VI,nr.84.9Aanwijzingadvies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesancties(2010A013),Staatscourant2010,nr.8767.10Zo is er momenteel een wetsvoorstel aanhangig dat de Wet Bopz beoogt te vervangen(KamerstukkenII,2009/10,32399,nr.2).

26

1.2.1.StrafrechtelijkebeschermingsbevelenVooral het scala aan strafrechtelijke beschermingsbevelen is uitgebreid enonoverzichtelijk.Strafrechtelijkebeschermingsbevelenkunnennamelijkinallefasen van het strafproces worden opgelegd en binnen die fasen kunnen erallerlei verschillende juridische modaliteiten aan ten grondslag liggen. Deschorsing van de voorlopige hechtenis, het voorwaardelijk sepot, devoorwaardelijke veroordeling en de voorwaardelijke invrijheidstelling zijnwaarschijnlijk de meest bekende modaliteiten, maar zij vormen slechts eenkleineselectieuithettotaleaantalmodaliteitendatdebasiskanvormenvooreen beschermingsbevel. Enkele minder bekende voorbeelden zijn hetrechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareorde(art.540e.v.Sv)endevoorwaardelijkegratie.Een complicerende factor is dat al deze modaliteiten (nuance) verschillenkennen ten aanzien van de toepassingsvoorwaarden, het karakter van demodaliteit(ordemaatregelversussanctie),demogelijkegevolgenvaneenover‐treding, de maximumduur van het beschermingsbevel, de dadelijke uitvoer‐baarheid, enzovoort. Bovendien verschillen de strafrechtelijke beschermings‐bevelen op het gebied van handhaving. In veel gevallen is het OM verant‐woordelijk voor het toezicht op de naleving en executie van beschermings‐bevelen,maarookdepolitieendereclasseringkunnenhierineenrolspelen.11HoehettoezichtindepraktijkisvormgegevenenwelkebevoegdhedenhetOM,depolitieendereclasseringhebbenterhandhavingvanbeschermingsbevelenisonduidelijk.12AantallenstrafrechtelijkebeschermingsbevelenHoewel de aard en omvang van de strafrechtelijke beschermingsbevelenonderdeeluitmaaktvandetweededeelstudie,kanhieralvastvermeldwordendatbepaaldemodaliteitenindepraktijkzeldenwordentoegepastofzeldentoteenbeschermingsbevel alsbedoeld indeonderhavige studie leiden.Dit geldtbijvoorbeeldvoorhetrechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareordeen

11Soms isdeverantwoordelijkheidvanhetOMvoordeuitvoering specifiek indewetverankerd(bijvoorbeeldartikel14dlid1Sr), terwijlzebijanderemodaliteitenmoetwordenafgeleiduitdealgemenetaakstellinginartikel553Sv.12Zo is het bijvoorbeeld überhaupt niet zeker dat reclassering een (belangrijke) rol speelt in dehandhaving van beschermingsbevelen. Jacobs, Van Kalmthout & Von Berg vonden dat dereclasseringhierjuistweinigbemoeienismeeheeft(M.J.G.Jacobs,A.M.vanKalmthout&M.Y.W.vonBergh,Toepassingvanbijzonderevoorwaardenbijvoorwaardelijkevrijheidsstrafenschorsingvandevoorlopigehechtenisbijvolwassenen,Tilburg: IVABeleidsonderzoekenadvies inopdrachtvanhetWODC,2006.

27

degedragsaanwijzingvandeofficiervanjustitie.13Anderemodaliteitenwordenvakergebruiktomeenbeschermingsbevelopteleggen.141.2.2.CivielrechtelijkebeschermingsbevelenDejuridischegrondslagvooreencivielbeschermingsbevelisdeonrechtmatigedaad in combinatiemeteen rechterlijkverbod (art.6:162 jo.3:296BW).Eencivielbeschermingsbevelzaldoorgaansviadekortgedingprocedure(art.254‐260 Rv) worden verkregen. Wanneer de gedaagde onrechtmatig heeftgehandeldjegensdeeiserofwanneerereenreëledreigingbestaatdathijofzijdatindetoekomstzaldoen,dankanderechtereenstraat‐en/ofcontactverbodopleggen om herhaling van het gedrag of daadwerkelijke uitvoering van eenbedreigingtevoorkomen.15Deinhoudvandezeverbodenkanvariërenvaneenstraat‐ en contactverbod, tot een dorps‐ of buurtverbod. Er zijn zelfsvoorbeelden van verboden die iemand verplichten om te verhuizen of zijnstudievoorttezettenaaneenandereinstelling.16Derechterverbindtmeestaleen dwangsom aan een straat‐ of contactverbodmaar ook lijfsdwang is eenmogelijkexecutiemiddel.17De handhaving van civiele beschermingsbevelen ligt in handen van dedeurwaarder.Indiendebeschermdepersooneenovertredingvanhetstraat‐ofcontactverbod constateert, dan kan hij of zij een deurwaarder inschakelen.Dezekanvervolgensovergaantothetinnenvandedwangsom.18Derolvandepolitie in de executie van civiele beschermingsverboden is onduidelijk.19Inbeginsel kan de deurwaarder of de beschermde persoon bij handhavings‐problemendepolitievragenomassistentie–helemaalwanneerhijofzijhierdoor de voorzieningenrechter toe is gemachtigd – maar of de politie hier

13Eenonderzoekuit2004weesuitdathetrechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareordein onbruik is geraakt. Het kwam in geen enkele registratie voor (A.G. Mein & A.R. Hartmann,Evaluatierapportwijzigingen artikel 141Wetboek van Strafrecht en artikel 540 e.v.Wetboek vanStrafvordering,DenHaag:B&AGroepBeleidsonderzoek&‐Adviesbv2004,p.10);Indeperiode1september2010t/m1april2011werderslechtsééngedragsaanwijzingvandeofficiervanjustitieopgelegd wegens overlast gericht op één persoon (Inspectie Openbare Orde en Veiligheid,Wetmaatregelenbestrijdingvoetbalvandalismeenernstigeoverlast.Toepassing indepraktijk,2011, p.26).14Zo werden in de periode april 2009 tot en met juli 2011 als bijzondere voorwaarde bij eenvoorwaardelijke invrijheidstelling 39 maal een contactverbod en 13 maal een locatieverbodopgelegd (S. Flight, O. Nauta & J. Terpstra, Voorwaardelijk vrij. Evaluatie van de Wetvoorwaardelijkeinvrijheidstelling,Amsterdam:DSP‐GroepinopdrachtvanhetWODC2011,p.31.15Asser‐Hartkamp4‐III,Deverbintenisuitdewet,Deventer:Kluwer2006,nr.118e.v.16ZiebijvoorbeeldRb.Maastricht(vzr.)25juli2003,LJNAI1410enJ.Hes&K.vanRingen,Blijfuitmijnbuurt.Hetstraatverbod inkortgeding:achtergrondenenrechtspraktijk, ’s‐Gravenhage: VUGA1986,p.96.17H.J. Snijders, C.J.M. Klaassen & G.J. Meijer,Nederlandsburgerlijkprocesrecht, Deventer: Kluwer2007,p.475‐480.18Hiervoor is vereist dat er twee getuigen zijn van de overtreding (M.Malsch,DeWetBelaging.Totstandkomingentoepassing,Nijmegen:ArsAequiLibri2004,p.28).19Malsch2004,p.29.

28

gehoor aan geeft en wat ze vervolgens kan doen dient nader onderzocht teworden.AantallencivielrechtelijkebeschermingsbevelenCivielestraat‐encontactverbodenwordenregelmatiggeëist.UitgegevensvandeRaadvoordeRechtspraakkomthetvolgendeoverzicht:20

Uitstroomperiode(Jaar)

Aantalcontact‐en/of

straatverboden

2000 5002001 4322002 4432003 4412004 3932005 3892006 4322007 4452008 4502009 4482010 455

Hetprobleemisdatinvullingvandegegevensveldenopniveau4–hetniveauwaaropwordtaangegevenofereenstraat‐ofcontactverbodisopgelegd–nietverplicht is. Hierdoor is er een kans dat dit onvolledig gebeurt en dat degenoemdeaantalleneenonderschattingzijnvandewerkelijkeaantallenstraat‐en contactverboden. Verder gaat het hier enkel om de door de rechterbehandelde zaken (uitstroom), maar is niet bekend of het geëiste straat‐ ofcontactverboduiteindelijkookisopgelegdofafgewezen.1.2.3.BestuursrechtelijkebeschermingsbevelenOp 1 januari 2009 is deWet tijdelijk huisverbod (Wth) inwerking getredenwaarmee burgemeesters– in de praktijk vaak hulpofficieren van justitie – demogelijkheid hebben gekregen om in een situatie waarin huiselijk gewelddreigt, de persoon van wie die dreiging uitgaat voor een periode van (inbeginsel) tien dagen de toegang tot zijn of haar huis te ontzeggen. Hethuisverbod kan worden opgelegd als de aanwezigheid van de pleger eenbedreiging vormt voor de veiligheid van één of meer van zijn of haarhuisgenotenenheefttotdoelom(escalatievan)huiselijkgeweldtevoorkomen.Gedurendede looptijdvanhethuisverbodmagdepleger zijnofhaarwoning 20DitoverzichtisverstrektdoorFrankvanTulder,medewerkervandeRaadvoordeRechtspraak.

29

nietmeer in en geldt er een contactverbod tussendeuithuisgeplaatste endeachterblijver(s).Daarnaastvoorziethetineenafkoelingsperiodevoorplegerenslachtoffer(s) en biedt het de mogelijkheid om hulpverlening aan debetrokkenentestarten.Overtredingvanhethuisverbodiseenmisdrijfenkanwordenbestraftmeteengevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of een geldboete van de vierdecategorie (art. 11 Wth).Handhaving van het huisverbod ligt in handen vanpolitie en justitie, maar ook de hulpverlening heeft een belangrijke(signalerende)taakindezen.Overhoedehandhavingindepraktijkverloopt,isweinig bekend. Eerder onderzoek wijst echter uit dat het huisverbod in eenderdevandegevallenwordtovertredenterwijlaaneenovertredingnietaltijdgevolgenwordenverbonden.21Naast de Wet tijdelijk huisverbod zijn er binnen het bestuursrecht ook nogenkele modaliteiten op basis van de Wet Bijzondere Opnemingen inPsychiatrischeZiekenhuizen (WetBopz) vanbelang.Ook inhetkader vandevoorwaardelijkemachtiging, het voorwaardelijk verlof en het voorwaardelijkontslaguit eenpsychiatrisch ziekenhuis kannamelijk eenbeschermingsbevelwordenopgelegd.AantallenhuisverbodenIn tegenstelling tot de strafrechtelijke en de civielrechtelijke beschermings‐bevelen zijn de aantallen bestuursrechtelijke beschermingsbevelen (huis‐verboden) wel nauwkeurig(er) in kaart gebracht. Sinds de inwerkingtredingvandeWettijdelijkhuisverbodzijnerongeveer7700huisverbodenopgelegd.In2011gebeurdeditbijna3000keer.22

1.3.Doelstellingenonderzoeksvragen

Met het oog op de omzetting van de Richtlijn betreffende het Europeesbeschermingsbevelendetoekomstigeverordeningbetreffendedewederzijdseerkenningvanbeschermingsmaatregeleninburgerlijkezakenishetvanbelangzicht te krijgen op de stand van zaken op het gebied van beschermings‐maatregelen.Maar ook los van het Europees beschermingbevel is onderzoekgewenst. Voor veel slachtoffers is bescherming van primair belang enbeschermingsbevelen – indien effectief – zouden in deze behoefte kunnenvoorzien.Tochisernogmaarweinigbekendoverbeschermingsbevelen,vooral

21A. Schreijenberg, K.B.M. de Vaan, M.C. Vanoni & G.H.J. Homburg, ProcesevaluatieWet tijdelijkhuisverbod,Amsterdam:RegioplanBeleidsonderzoek(inopdrachtvanhetWODC)2010,p.55‐56enp.68.22Dezecijferszijntevindenophttp://www.huiselijkgeweld.nl/dossiers/huisverbod/nieuws/2012/030112_aantal‐huisverboden‐neemt‐nog‐steeds‐toe.

30

waar het hun handhavingbetreft. Vergroting vande kennis van het juridischinstrumentariumkanbijdragenaaneenvergrotingvandeslagvaardigheidvandeketenpartnersopditgebied.Het doel van het onderhavige onderzoek is het in kaart brengen van hetwettelijk kader van beschermingsbevelen inNederland.23Op basis vanwelkemodaliteiten kan een beschermingsbevel worden opgelegd en hoe is een enander formeel geregeld? Daarnaast is het van belang om na te gaan hoe dehandhavingvandezebevelenenindepraktijkvormkrijgt.Deeffectiviteitvanwetgevingstaatofvaltimmersmetdeuitvoeringervanindepraktijk.Deprobleemstellingvanhethuidigeonderzoekluidtdanookalsvolgt:

De probleemstelling van het onderzoek is verder uitgewerkt in de hiernagenoemdeonderzoeksvragen.Onderzoekslijna:wettelijkkaderEen eerste inventarisatie toonde reeds aan dat vooral de grote hoeveelheidstrafrechtelijke beschermingsbevelen met hun verschillende toepassings‐voorwaarden, handhavingsmechanismen en competentieverdelingen eencomplexgeheelvormtdatnaderebestuderingbehoeft,maarookbijdecivieleen bestuursrechtelijke beschermingsbevelen is aanvullend onderzoek nodig.Verder zal ook aandacht worden besteed aan bevelen die (voornamelijk)dienenterbeschermingvandeopenbareorde,zoalsdegedragsaanwijzingvande officier van justitie. Permodaliteit worden eveneens dewettelijke kadersgeschetst waarbinnen de handhaving dient te geschieden. Ook wordtaangegevenwelkeinstantie/instantiesbevoegdis/zijntothandhaving.

23Dezestudievormtonderdeelvaneentweeluik.HettweededeelvanhetonderzoekgaatinopdeaardenomvangvanbeschermingsbeveleninNederlandenistevindeninhettweededeelrapport.

Wat isdegeldenderegelgevingmetbetrekking totciviel‐,bestuurs‐enstrafrechtelijke beschermingsbevelen in Nederland en hoe ziet hunhandhavingerintheorieenindepraktijkuit?

1. Wat zijn de juridische modaliteiten (zowel civiel‐, bestuurs, alsstrafrechtelijk)op basiswaarvan inNederland een beschermingsbevelkan worden opgelegd en hoe is de handhaving van beschermings‐bevelenformeelgeregeld?


31

De meest bekende beschermingsbevelen zijn de straat‐, contact‐ en locatie‐verboden, maar in welke andere vormen van bescherming de wet voorzietdientonderzochtteworden.Onderzoekslijnb:handhavingVragendieinhetkadervanonderzoeksvraag4aandeordekomenzijn:

a. Wordt er bij het opleggen/vorderen van beschermingsbevelenrekeninggehoudenmetdehandhavingspraktijk?

b. Hoeverlooptderegistratievanbeschermingsbevelen?c. Wordt er gebruik gemaakt van technische hulpmiddelen (AWARE of

elektronischtoezicht)?d. Hoeverlooptdesamenwerkingtussendeverschillendeinstanties?e. Wievoertdefeitelijkeregieoverdehandhaving?f. Hoe is het toezicht op de beschermingsbevelen georganiseerd

(proactiefofreactief)?g. Welkereactievolgterdoorgaansopeenovertreding?h. Zijn er voor het slachtoffer/de benadeelde kosten verbonden aan de

handhaving?i. Welkeknelpuntenwordenergeconstateerdindehandhavingspraktijk?j. Watzijnsuccesfactoren?k. Hoezoudehandhavingspraktijkkunnenwordenverbeterd?

1.4.Dataverzameling

1.4.1.JuridischedeskresearchOm het wettelijk kader op het gebied van beschermingsbevelen in kaart tebrengen (onderzoeksvragen 1 en 2) zijn de relevante wet‐ en regelgeving,literatuur, jurisprudentie en parlementaire (beleids)documenten bestudeerd,geïnterpreteerd en samengevat. Zo zijn bijvoorbeeld alle relevante Aan‐wijzingenvanhetCollegevanProcureurs‐generaalmeegenomeninhetonder‐zoek.Opbasisvandezebronnenisdetoepasselijkewet‐enregelgevingnauw‐keurig geïnventariseerd en is een zo compleet mogelijk overzicht verkregenvan de juridische modaliteiten waarop in Nederland een beschermingsbevelkan worden gebaseerd. Per modaliteit zijn vervolgens de procedure terverkrijgingvanhetbeschermingsbevel,detoepassingsvoorwaarden,demoge‐lijke gevolgen van een overtreding, demaximumduur van het beschermings‐bevel, de competentieverdeling en de regulering van de handhaving vanbeschermingsbeveleninkaartgebracht.


32

1.4.2.InterviewsmetmedewerkersvandehandhavendeinstantiesDe handhaving in de praktijk (onderzoeksvraag 3) is met behulp vanmedewerkersvandehandhavende instanties (verkennend) inkaartgebracht.Hetperspectiefvanhetslachtofferstaatinditrapportdusnietcentraal.Indriearrondissementen(Amsterdam,DenHaagenAssen)zijnmedewerkersvanhetOpenbaarMinisterie,depolitie,de reclassering,de rechterlijkemacht,deDJI,de Steunpunten huiselijk geweld, deurwaarders‐ en advocatenkantorengeïnterviewd.Iniederinterviewstondeenbepaaldrechtsgebiedcentraal,maarbepaalde respondenten zijn over meerdere rechtsgebieden geïnterviewd.Verdeeld over de rechtsgebieden zijn per arrondissement de volgenderespondentenbenaderdvooreeninterview:

voorhetstrafrecht:eenofficiervanjustitie,eenpolitieambtenaar,eenrechter, een reclasseringsmedewerker, een medewerker van eenpenitentiaireinrichting,een(slachtoffer)advocaat

voor het civiele recht: een voorzieningenrechter, een advocaat, eendeurwaarder

voorhetbestuursrecht:eencasemanagervanhetSteunpunthuiselijkgeweld, een gemeenteambtenaar betrokken bij de uitvoering van deWth, een politieambtenaar (bijv. coördinator huiselijk geweld), eenhulpofficiervanjustitie

In totaal zijn 35 telefonische interviews gehouden.24Aan de hand van voorafopgestelde, semi‐gestructureerde interviewprotocollen is de respondentengevraagd naar de realiteit van de handhaving van beschermingsbevelen. Degesprekken zijn met toestemming van de respondenten opgenomen,uitgewerkt, per relevante subvraag geanalyseerd en verwerkt in het rapport.Hierbij zijn verwijzingen die tot de specifieke respondenten of arrondisse‐menten zijn te herleidenweggelaten. Voor een uitgebreider overzicht van degehanteerdeonderzoeksmethodeendebeperkingendaarvan,ziehoofdstuk3.

1.5.Definitiebeschermingsbevel

Om het onderzoeksterrein enigszins af te bakenen wordt eerst het conceptbeschermingsbevelgedefinieerd.HiervoorkaninspiratiewordengezochtbijdedefinitieindeRichtlijn.DeRichtlijndefinieerteenbeschermingsmaatregelals:

eenindebeslissingsstaatvolgenshetnationalerechtenproceduresgenomenbeslissinginstrafzakenwaarbij,terbeschermingvaneenbeschermde persoon tegen een strafbare handeling die zijn leven,

24Ondanksdeuitval isdeverdelingoverdeberoepsgroepenendearrondissementenredelijk totgoed gehandhaafd gebleven. Uit iedere beroepsgroep zijn minstens twee respondentengeïnterviewd. Er ontbreken enkel een strafrechter (Assen), een politieagent (Assen), eenstrafadvocaat(DenHaag)eneendeurwaarder(Amsterdam).

33

fysieke of psychologische integriteit, waardigheid, persoonlijkevrijheidof seksuele integriteit ingevaarkanbrengen,eenofmeervan de in artikel 5 bedoelde verboden of beperkingen wordenopgelegdaaneenpersoondiegevaarveroorzaakt.

Artikel 5 bepaalt vervolgens dat een Europees beschermingsbevel enkel kanworden aangevraagd in geval van locatie‐, gebieds‐ en contactverboden ofmaatregelendiedepersoondiegevaarveroorzaaktverbiedendebeschermdepersoontotbinneneenbepaaldeafstandtebenaderen.De Richtlijn is dus beperkt tot de strafrechtelijke beschermingsbevelen enbevat bovendien een limitatieve opsomming van de inhoud van dergelijkebevelen. Voor de onderhavige studie is deze definitie te beperkt. Om tebeginnen zijn er meer soorten verplichtingen en verboden die onderdeelkunnenuitmakenvaneenbeschermingsbevel,nietenkeldiegenoemdinartikel5.InNederlandzijninhetverledenbijvoorbeeldookwelbeschermingsbevelenopgelegd die de personen die gevaar veroorzaken verboden contact op tenemenmet de familie van de beschermde persoon, om te studeren aan eenbepaaldopleidingsinstituutofomnoglangerineenbepaaldgebiedtewonen.25VerderkunneninNederlandookbeschermingsbevelenwordenopgelegdinhetkader van een civiel‐ of bestuursrechtelijke procedure. Om deze redenen isgekozenvoordevolgende,ruimeredefinitie:

Iederebeslissing,voorlopigofdefinitief,genomen inhetkadervaneenciviel‐,strafrechtelijk‐ofbestuursrechtelijkeprocedure,waarbij,terbeschermingvaneenpersoontegeneenhandelingdiezijnleven,fysieke of psychologische integriteit, waardigheid, persoonlijkevrijheidofseksueleintegriteitingevaarkanbrengen,gedragsregels(verbodenofgeboden)wordenopgelegdaaneenvolwassenpersoon.

Alle juridische gedragsverboden en vrijheidsbeperkingen die dienen terbescherming van (een) bepaalde perso(o)n(en) vallen dus binnen het bereikvandezestudie.Beschermingsbevelendieinhetkadervanhetjeugdstrafrechtkunnen worden opgelegd, zoals de bijzondere voorwaarde bij devoorwaardelijke jeugddetentie, blijven echter buiten beschouwing. Dit geldtook voor eventuele ge‐ enverbodendie in het kader vanartikel 2Politiewetkunnen worden opgelegd en gebiedsverboden uitgevaardigd door deburgemeesteropbasisvandeartikelen172en172aGemeentewet.26

25J. Hes & K. van Ringen, Blijfuitmijnbuurt.Het straatverbod inkortgeding:achtergronden enrechtspraktijk,DenHaag:VUGA1986,p.96.26Bijartikel2PwishetdevraagofhethierdaadwerkelijkeenstrafrechtelijkeprocedurebetreftendegebiedsverbodenopbasisvandeGemeentewetwordenveelalinhetkadervandebeschermingvandeopenbareordeuitgevaardigd,nietterbeschermingvaneenindividueelpersoon.

34

Totslotmoeteenonderscheidwordengemaakttusseneenbeschermingsbevelen demodaliteit die aan het beschermingsbevel ten grondslag ligt.Het bevelheeft namelijk geen zelfstandige basis in de wet; de modaliteit vormt dejuridische basis van het beschermingsbevel. Ter illustratie: een straatverboddat wordt opgelegd als bijzondere voorwaarde bij de schorsing van devoorlopige hechtenis is een beschermingsbevel en de schorsing van devoorlopigehechtenisisdemodaliteit.

1.6.Leeswijzer

De opbouw van het rapport is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt een overzichtgegeven van alle straf‐, civiel‐ en bestuursrechtelijke modaliteiten op basiswaarvaninNederlandeenbeschermingsbevelkanwordenopgelegd.Erwordteenbeeldgeschetstvandegeldenderegelgeving,zowelmetbetrekkingtotdeoplegging alsdehandhaving vanbeschermingsbevelen. In hoofdstuk3wordtingegaan op de manier waarop de handhaving in de praktijk wordtvormgegeven.Aandehandvandeinterviewsmetdepraktijkmedewerkersvande handhavende instanties wordt geprobeerd een antwoord te geven op devraaghoedelawinthebookszichverhoudttotdelawinpractice.Inhoofdstuk4, ten slotte, volgt een overzicht van de belangrijkste conclusies en wordenenkelediscussiepuntenaangekaart.

35

Hoofdstuk2.Wettelijkkaderbeschermingsbevelen

2.1.Inleiding

In dit hoofdstuk wordt het wettelijk kader geschetst waarbinnen deverschillende beschermingsbevelen kunnen worden opgelegd. Een eersteinventarisatie toonde al aan dat vooral de grote hoeveelheid strafrechtelijkemodaliteitenmethunverschillendetoepassingsvoorwaardenenhandhavings‐mechanismeneencomplexgeheelvormtdatnaderebestuderingbehoeft,maarookbijdecivieleenbestuursrechtelijkemodaliteitenisaanvullendonderzoeknodig.Met behulp van een juridische deskresearch zal allereerst een compleetoverzicht worden gegeven van alle modaliteiten waarop in Nederland eenbeschermingsbevelkanwordengebaseerd (onderzoeksvraag1).Opbasisvande relevante vakliteratuur, wet‐ en regelgeving en jurisprudentie zullenvervolgens voor iedere modaliteit de volgende aspecten beknopt in kaartwordengebracht:

Deproceduretotverkrijgingvanhetbeschermingsbevel Detoepassingsvoorwaarden Hetsoortbeschermingsbevelendatbinnendemodaliteitkanworden

opgelegd Demaximalelooptijdvaneenbeschermingsbevel Demogelijkheid totdadelijke uitvoerbaarheid vanhet beschermings‐

bevel Hettoezichtopnalevingvanhetbeschermingsbevel Demogelijkegevolgenvaneenovertredingvanhetbeschermingsbevel

Hierbij wordt extra aandacht besteed aan de formele regulering van dehandhavingvandebeschermingsbevelen.Inhoofdstuk3zalwordengekekenofdehandhavinginwet‐enregelgeving(‘lawinthebooks’)overeenkomtmetdehandhaving in de praktijk (‘law in practice’). De rol van het slachtoffer in deproceduretotverkrijgingvanhetbevelwordteveneensbesproken,echternietperafzonderlijkemodaliteit,maarperrechtsgebied.Ook wordt in dit hoofdstuk bekeken welke soorten beschermingsbevelenkunnen worden opgelegd (onderzoeksvraag 2). De meest bekendebeschermingsbevelen zijn straat‐, contact‐ en locatieverboden,maar inwelkeanderevormenvanbeschermingwordtvoorziendientonderzochtteworden.Sommige modaliteiten geven een limitatieve opsomming van de ge‐ enverboden die in dat kader kunnen worden toegepast, terwijl anderemodaliteiten de bevoegde ambtenaar juist veel vrijheid laten bij het bepalenvanhetmeestgeschiktebeschermingsbevel.

36

2.2.Strafrechtelijkebeschermingsbevelen

Beschermingsbevelen kunnen in verschillende fasen van het strafprocesworden opgelegd – tijdens het voorbereidend onderzoek, als vorm vanbuitengerechtelijkeafdoening,alsonderdeelvaneenvonnisofarresteninhetkadervande(beëindigingvande)tenuitvoerleggingvandestrafofmaatregel–en er kunnen verschillende juridische modaliteiten aan ten grondslag liggen(ziefiguur1).27Een complicerende factor is dat al deze modaliteiten (nuance) verschillenkennen ten aanzien van de toepassingsvoorwaarden, het karakter van demodaliteit (ordemaatregel versus sanctie), de reactie op een overtreding, demaximumduur van de proeftijd, de dadelijke uitvoerbaarheid van derechterlijkebeslissing,enzovoort.Ookophetgebiedvanhandhavingverschillendestrafrechtelijkemodaliteiten.HoehettoezichtindewetgevingisvormgegevenenwelkebevoegdhedenOM,politie en reclassering hebben ter uitvoering van het toezicht op de nalevingvanbeschermingsbevelenzalpermodaliteitwordenbeschreven.

27Enkelevandeze juridischeinstrumentenhebbenooknogeenequivalentinhet jeugdstrafrecht,zoalsdebijzonderevoorwaardebijdevoorwaardelijke jeugddetentie(art.77zSr joart.2Besluitgedragsbeïnvloedingjeugdigen),bijdevoorwaardelijkeinvrijheidstellinguitjeugddetentie(art.77jSr)ofbijdeschorsinguitvoorlopigehechtenis(art.493Sv).Het jeugdstrafrechtzalechterinhetnavolgendebuitenbeschouwingwordengelaten,netalsartikel2Politiewet.

37

Figuur 1: Juridische modaliteiten waarbinnen een beschermingsbevel kanwordenopgelegdVoorbereidendonderzoek

Buitengerechte‐lijkeafdoening

Rechterlijkestrafofmaatregel

Tenuitvoerleggingvandestrafofmaatregel

Bijzonderevoorwaardebijdeschorsingvandevoorlopigehechtenis(art.80Sv)

Aanwijzingbijeenstrafbeschik‐king(art.257alid3subeSv)

Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkestraf(art.14clid2Sr)

Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling(art.15alid2Sr)

Rechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareorde(art.540e.v.Sv)

Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot(art.167lid2Sv)ofkennisgevingvannietverderevervolging(art.244lid3Sv)

Voorwaardebijeenterbeschikking‐stellingmetvoorwaarden(art.38Sr)

Voorwaardebijeenvoorwaardelijkebeëindigingvandeverplegingvaneenterbeschikkinggestelde(art.38gSr)naproefverlof(art.38hSr)

Gedragsaanwijzingvandeofficiervanjustitie(art.509hhSv)

Voorwaardebijeenvoorwaarde‐lijkeplaatsingineeninrichtingvoorstelselma‐tigedaders(art.38pSr)

VoorwaardebijeenverlofuiteenTBS‐kliniek(art.50en51Beginselenwetverplegingterbeschikkinggestel‐den)

Vrijheidsbeper‐kendemaatregel(art.38vSr)

Voorwaardebijeenverlofuiteenpenitentiaireinrichting(art.5lid2Regelingtijdelijkverlatenvandeinrichting)

Voorwaardebijeenvoorwaardelijkegratie(art.13Gratiewet)

2.2.1.DerolvanhetslachtofferbijdeverkrijgingvaneenstrafrechtelijkbeschermingsbevelDe positie van het slachtoffer bij de verkrijging van strafrechtelijkebeschermingsbevelenisnietwettelijkvastgelegd,maarhetstaathetslachtofferin de praktijk vrij om de officier van justitie om een beschermingsbevel teverzoeken. Zo kan het onderwerp bijvoorbeeld ter sprake komen tijdens deaangifte of tijdens een (eventueel) slachtoffergesprek met de officier van

38

justitie.Bij eenaangiftevanhuiselijkgeweld–hiervaltookbelagingonder–dient de politieambtenaar expliciet te informeren naar de behoefte van hetslachtofferaaneenstraat‐ofcontactverbod.282.2.2.BijzonderevoorwaardebijdeschorsingvandevoorlopigehechtenisInleiding.Uitartikel5EVRMkanwordenafgeleiddatdeverdachteinbeginselin vrijheid zijn proces mag afwachten en dat toepassing van de voorlopigehechteniszoveelmogelijkdienttewordenvermeden.Hetvoorarrestmoetalsultimum remedium worden beschouwd. Enkel wanneer minder vergaandemaatregelenniet volstaanomdemet voorarrestbeoogdedoelen tebereiken,magvoorlopigehechteniswordenbevolen.InNederlandbestaatomdieredenalsalternatiefophetvoorarrestdemogelijkheidomdetenuitvoerleggingvaneen bevel tot voorlopige hechtenis op te schorten of te schorsen.29Hetalgemene doel van de schorsing is de tenuitvoerlegging van de voorlopigehechtenis voorkomen.30De voorwaarden dieworden gesteld bij de schorsingdieneniniedergevaltestrekkentotdeverwezenlijkingvanhetbijzonderedoelvandevoorlopigehechtenisinhetconcretegeval,bijvoorbeeldhetvoorkomenvanrecidive.31Debeschermingsbevelendie inhetkadervandeschorsingvande voorlopige hechtenis kunnen worden afgedwongen hebben dan ook hetkaraktervaneenordemaatregel.32Procedure totverkrijgingbeschermingsbevel.De schorsingvandevoorlopigehechtenisisgeregeldindeartikelen80e.v.Sv.Zodradeverdachte,aldannietonderzekerheidsstelling,belooftdegesteldevoorwaardennate leven,kanderechter de schorsing bevelen (art. 80 lid 1 Sv). Hij kan dit ambtshalve, opvorderingvanhetOMofopverzoekvandeverdachtedoenendevorderingofhetverzoekmoetmetredenenzijnomkleed.Derechterkanopelktijdstipenopiederegrondschorsen.33Indepraktijkzalderechtertijdenshetverhoordeverdachte laten weten een schorsing te overwegen onder bepaaldevoorwaarden en (eventueel) tegen een bepaalde zekerheidsstelling.34Als deverdachte zich vervolgens bereid verklaart hieraan te voldoen, kan deschorsingdaadwerkelijkwordenbevolen.

28Zie Aanwijzing huiselijk geweld en eergerelateerd geweld, bijlage 2. Opvallend is dat eenvergelijkbareverplichtingindeAanwijzingopsporingenvervolginginzakeseksueelmisbruiknietwordtgenoemd.29Waarindezeparagraafwordtgesprokenvanschorsing,wordtookopschortingbedoeld.30Zie ook F.W. Bleichrodt, ‘Beperking van bewegingsvrijheid en beïnvloeding van gedrag in hetNederlands straf‐ en strafprocesrecht’, in: F.W. Bleichrodt & S. de Decker, Gedragsverboden envrijheidsbeperkingen.PreadviesvoordejaarvergaderingvandeNederlands‐VlaamseVerenigingvoorStrafrecht2011,Nijmegen:WolfLegalPublishers2011,p.18.31Reijntjes,aant.12bijart.80.32VergelijkBleichrodt(2011),p.20.33J.M. Reijntjes, in: Melai/Groenhuijsen, Wetboek van Strafvordering, Deventer: Gouda Quint,aantekening18bijart.80.34Reijntjes,aant.9bijart.80.

39

Toepassingsvoorwaarden.De toepassingsvoorwaarden voorhet schorsen vandevoorlopigehechteniszijndevolgende:

Er is verdenking met ernstige bezwaren van een strafbaar feitwaarvoorvoorlopigehechtenisistoegelaten;

Eenofmeervandegrondenvoorvoorlopigehechtenisisaanwezig(art.67aSv);

De met het voorarrest beoogde doelen kunnen ook worden bereiktdoorhetstellenvanvoorwaarden;

Deverdachteverklaartzichbereiddevoorwaardennateleven; Deverdachtesteltdesgewenstzekerheid,zoalseenborgsom.

Soortbeschermingsbevelen.Als algemenevoorwaardegeldtdatde verdachtezichnietaandetenuitvoerleggingvandevoorlopigehechtenismagonttrekken(art.80lid2Sv).Ookonttrekkingaaneeneventuelevrijheidsstrafvoorhetfeitwaarvoor de voorlopige hechtenis is bevolen is verboden. Verder moet deverdachte meewerken aan het vaststellen van zijn identiteit. Dit is enkelverplicht indienaandeschorsingvoorwaardenzijnverbondendiebetrekkinghebbenophetgedragvandeverdachte.Naastdealgemenevoorwaardenkande rechterookbijzonderevoorwaardenopleggen. Deze bijzondere voorwaarden zijn niet nader omschreven in dewet.35Derechterisduseengrotematevanvrijheidgelatenbijdevormgevingvan de bijzondere voorwaarden, zolang ze maar proportioneel zijn.36DeAanwijzing‘advies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesancties’geeftaandat bij de schorsing van de voorlopige hechtenis met name de vrijheids‐beperkendevoorwaardengeschikt zijnvooroplegging.Ditmethetoogopdeonschuldpresumptie.37In de praktijk worden dan ook vooral beschermings‐bevelen als locatie‐, straat‐ en contactverboden opgelegd,38maar een huis‐verbodofelektronischtoezichtbehorenooktotdemogelijkheden.39Looptijd.DerechterkanambtshalveofopvorderingvanhetOMdeschorsingteallentijdeopheffen(art.82Sv).Zonderrechterlijketussenkomst,looptzedoortotdataandevoorlopigehechteniseeneindekomt(art.72Sv).

35Hoewel de regering, analoog aan de voorwaardelijke veroordeling en de voorwaardelijkeinvrijheidstelling, zeker een meerwaarde ziet in het nader specificeren van de bijzonderevoorwaardenbijdeschorsingvandevoorlopigehechtenis,wilzeeerstlatenonderzoekenofvóórdeberechtingüberhauptvoorwaardenaanverdachtenkunnenwordengesteld (zieMemorievanToelichting,KamerstukkenII2009/1032319,nr.3,p.4).36Reijntjes,aant.12bijart.80.37Dezevrijheidsbeperkendevoorwaardenzijn:contactverbod,eenlocatieverbod,eenlocatiegebod,eenmeldplichteneenverbodofhetgebruikvanverdovendemiddelenen/ofalcohol.38ZieM.J.G.Jacobs,A.M.vanKalmthout&M.Y.W.vonBergh,Toepassingvanbijzonderevoorwaardenbijvoorwaardelijkevrijheidsstrafenschorsingvandevoorlopigehechtenisbijvolwassenen, Tilburg:IVA2006,p.81.39ZieMemorievanToelichting,KamerstukkenII2005/06,30657,nr.3,p.6enReijntjes,aant.12bijart.80.

40

Dadelijkeuitvoerbaarheid.Deschorsingvandevoorlopigehechtenisisdadelijkuitvoerbaar(art.86Sv).HandhavingvandeschorsingvandevoorlopigehechtenisToezicht. Aangezien dewet zich niet uitlaat over de vraagwie toezichtmoethoudenopdenalevingvandevoorwaarden,zalditoverhetalgemeeneentaakvan het OM zijn (art. 553 Sv). De rechter, die de schorsing beveelt, kandaarnaastdereclasseringbijhettoezichtbetrekkenenookdepolitiekanindepraktijkeenrolspelenbijhettoezicht.Mogelijke gevolgen overtreding. In reactie op een overtreding kan de officiervan justitie de verdachte een waarschuwing geven.40Als de verdachte devoorwaarden niet naleeft, kan de officier van justitie ook zijn onmiddellijkeaanhouding bevelen en de gehele of gedeeltelijke opheffing van de schorsingvorderen(art.84Sv).41Politieambtenaren,inclusiefhulpofficieren,hebbendusgeen zelfstandigebevoegdheid tothet aanhoudenvanverdachte.42De rechterkanvervolgensambtshalveofopvorderingvanhetOMdeschorsingopheffen(art. 82 Sv).43De rechter is dit dus niet verplicht, ook niet wanneer deovertredingvandevoorwaardeevidentis.44Hetgevolgvandeopheffingisdatdeverdachteweer invoorarrestwordtgenomen.Ookkanderechterdedoordeverdachtegesteldezekerheidaandestaatvervallenverklaren(art.83Sv),ofdebijzonderevoorwaardenwijzigen(art.81lid1Sv).2.2.3.RechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareordeInleiding.Hetrechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareordestamtuit1921enwasaanvankelijkbedoeldalsaanvullingopdevoorlopigehechtenis.45Ingevallenwaaringeenvoorlopigehechteniskonwordentoegepast,maarwelbehoeftewasaaneenpreventievemaatregelterbeschermingvandeopenbareorde kon het rechterlijk bevel worden gegeven. Op deze manier kon detoepassing van de voorlopige hechtenis gereserveerd blijven voor de meerernstige feiten. In2000isdewettelijkeregelingherzien.46Zokunnenrechter‐lijke bevelen voortaan ook worden gegeven in gevallen waarin voorlopige

40ZieAanwijzingadvies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesancties.Ditkanperbriefofophetparket.41VolgensdeAanwijzingadvies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesanctiesgeeftdeofficiervan justitie de politie opdracht de verdachte binnen eenweek aan te houden. Hierna kan hijaangevenofdeverdachteactiefmoetwordenopgespoord.42Reijntjes,aant.5bijart.84Sv.43De rechterdiebevoegd is omoverdevoorlopigehechtenis tebeslissen, is ookbevoegd totdeopheffingdaarvan(art.86lid1Sv).Afhankelijkvandefasewaarindestrafzaakzichbevindt,kanditderechter‐commissaris,derechtbankofhethofzijn.44Reijntjes,aant.3bijart.82Sv.45Bleichrodt(2011),p.21.46Wetvan25april2000,Stb.2000,174.

41

hechtenis is toegestaan en kan de rechter‐commissaris meteen overgaan totinverzekeringstellingindiendebeschermingsbevelennaarverwachting te weinig effect sorteren. Hierdoor is de regeling ook vantoepassingopzwaarderefeiten.47Proceduretotverkrijgingbeschermingsbevel.Deartikelen540e.v.Svvormendejuridischebasisvooreenrechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareorde. De officier van justitie is bevoegd de verdachte te doen aanhouden envoor te geleiden (art. 541 lid 1 Sv).Hijmag getuigen (doen) oproepen en deverdachtevoortenhoogstetweedageninverzekeringstellen(art.541leden2en 3 Sv). De officier van justitie kan bepaalde bevelen vorderen. Nadat deverdachteisvoorgeleid,beslistderechter‐commissarisopdevorderingvandeofficiervanjustitie(art.542Sv).Toepassingsvoorwaarden. In geval van ontdekking op heterdaad van een feitwaardoor de openbare orde ernstig is aangerand, er tegen de verdachtegewichtige bezwaren bestaan en er groot gevaar is voor herhaling ofvoortzettingvandatfeit,kanderechter‐commissariseenbeveltothandhavingvan de openbare orde geven (art. 540 lid 1 Sv). Voorwaarde is wel dat deverdachtezichbereidverklaartdebevelennatekomen(art.543lid2Sv)en,desgewenst, een zekerheidsstelling biedt (art. 543 lid 3 Sv). Zodra debereidverklaringwordtafgelegdendeverlangdezekerheidisgesteld,wordtdeverdachte in vrijheid gesteld (art. 544 Sv).Werkt de verdachte hier niet aanmee,danwordthijinverzekeringgesteld(art.545lid1Sv).Soort beschermingsbevelen. Wat betreft de inhoud van het rechterlijk bevelblijftdewetgevingvaag.Ergeldenenkeleendoelcriterium–hetbeveldienttervoorkoming van herhaling of voortzetting van het concrete feit waarvan debetrokkenewordtverdacht(art.543lid2Sv)–endebepalingdatdebevelende vrijheid van godsdienst of levensovertuiging dan wel de staatkundigevrijheid van verdachte nietmogen beperken (art. 543 lid 5 Sv). Binnen dezemargeslijktveelmogelijk,ookeenopeenindividueelslachtoffertoegesnedenbeschermingsbevel.48Looptijd. De rechter‐commissaris stelt een bepaalde looptijd vast voor degelding van het bevel, maar deze termijn eindigt van rechtswege, zodra eenonherroepelijkvonnis isgewezeninzakehetstrafbare feit(art.543 lid2Sv).Delooptijdmaguithetoogpuntvanevenredigheidnietlangerdurendanstriktnoodzakelijkis.49 47Dit alles heeft echter niet voor een plotselinge opleving van de toepassing van het in onbruikgeraakteinstrumentgezorgd.Indepraktijkwordtdezeprocedurezeldentoegepast(ZieA.G.Mein&A.R.Hartmann,Evaluatierapportwijzigingenartikel141WetboekvanStrafrechtenartikel540e.v.WetboekvanStrafvordering,DenHaag:WODC2004,p.23).48ZieMemorievanToelichting,KamerstukkenII2005/06,30657,nr.3,p.6.49T&Caantekening4.3.bijartikel543Sv.

42

Dadelijke uitvoerbaarheid. Hoewel de wet zich hier niet over uitlaat, magworden aangenomen dat het rechterlijk bevel onmiddellijk ten uitvoer magworden gelegd. De inverzekeringstelling, die wordt bevolen indien deverdachte zich niet bereid verklaart de voorwaarden na te leven of deverlangdezekerheidtestellen,isimmersookdadelijkuitvoerbaar(art.545lid2Sv).HandhavingvanhetrechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareordeToezicht.Bijgebrekaaneenspecifiekeregeling,zalhettoezichtopdenalevingvandevoorwaardenoverhetalgemeeneentaakvanhetOMzijn(art.553Sv).HetOMkanopzijnbeurtdepolitiehiermeebelasten.Overdehandhavingvanentoezichtoprechterlijkebevelenterhandhavingvandeopenbareordeindepraktijkisweinigbekend.Dit isnietverrassendgezienhetfeitdatdebevelenzeldenworden toegepast. De voormaligeminister van justitie sprak enkel deverwachting uit dat bij grootschalige ordeverstoringen en grote aantallenverdachten de naleving van dergelijke bevelen nauwelijks kan wordengecontroleerd.50Mogelijke gevolgen overtreding.Wanneer de verdachte het bevel overtreedt,kan hij door iedere opsporingsambtenaar onmiddellijk worden aangehoudenenwordenvoorgeleidvoordeofficiervanjustitie.Depolitiemaghiertoeelkeplaats betreden en doorzoeken (art. 547 lid 1 Sv).51Indien blijkt dat deverdachtezichschuldigheeftgemaaktaaneenovertredingvanhetbevel,dankanhijdoorderechter‐commissarisinverzekeringwordengesteld(art.548lid2Sv).Degrondslagvoordevrijheidsbeneming ligtmede indeschendingvantegenoverderechter‐commissarisaangeganeverplichtingen.52Bijniet‐nalevingvan het bevel kan de rechter‐commissaris eveneens bepalen dat de door deverdachtegesteldezekerheidvervaltaandestaat,zelfswanneerverdachteopbasisvanartikel548lid1Svopvrijevoetenisgesteld(art.548lid3Sv).2.2.4.GedragsaanwijzingvandeofficiervanjustitieInleiding.Vanuitdewensernstigeenaanhoudendevormenvanoverlasttegente gaan werd met de Wet maatregelen bestrijding voetbalvandalisme enernstigeoverlasteennieuwebevoegdheidvoordeburgemeesterendeofficiervan justitie geïntroduceerd. 53 Op basis van het nieuwe artikel 172aGemeentewetkandeburgemeestervoortaaneengroepsverbod,gebiedsverboden/ofeenmeldingsplichtopleggen ingevallenwaarinoverlastgevendgroeps‐gedragzichopnieuwdreigtvoor tedoen.Deofficierheeftdebevoegdheidtot

50KamerstukkenII1999/2000,26825,nr.3,p.4.51Indienaanhoudingnietmogelijkis,vordertdeofficiervanjustitiedatderechter‐commissariseenonderzoekhiernaarinstelt(art.547lid2Sv).52KamerstukkenII1999/2000,26825,nr.3,p.9.53Wetvan7juli2010,Stb.325,inwerkinggetredenop1september2010.

43

het geven van een gedragsaanwijzing gekregen (art. 509hh Sv).54Net als hetrechterlijk bevel tot handhaving van de openbare orde beoogt degedragsaanwijzing het voorkomen van verstoring van de openbare orde.Daarnaast wordt ook vrees voor gedrag dat belastend is voor personen ofherhaald gevaar voor goederen oplevert genoemd.55Het betreft hier veelalgedragdatzichaleerderheeftvoorgedaanendatzichopnieuwdreigtvoortedoen. De regeling strekt dus tot het voorkomen van herhaling of voortzettenvanstrafbaargedrag.Degedragsaanwijzingmaaktdirectingrijpenmogelijkindeperiodetussenhetmoment van het begaan van het strafbare feit en de onherroepelijkeveroordeling,zodatniethoefttewordengewachtophetvonnisvanderechter.Dit geldt zowel voor strafbare feiten waarvoor geen voorlopige hechtenis istoegelaten, als voor strafbare feitenwaarvoorditwelmogelijk is,maarwaarhetvorderenvanvoorlopigehechtenisnietopportuunis.Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. 56 Na aanhouding van deverdachte,aldannietopheterdaad,kanhijwordenopgehoudenvoorverhoorennaderonderzoek (art.61Sv). Indien inverzekeringstellingnietmogelijk is,maarervoldoendeinformatiebeschikbaarisoverdeverdachte,kandeofficiervan justitie nog binnen de termijn van zes uur (art. 61 Sv) eengedragsaanwijzing uitvaardigen. Indien binnen de termijn van ophoudenonvoldoende informatie kan worden verzameld, zal het moment van aan‐houdingmoetenwordenuitgesteld.Deofficiervanjustitiekanverdachtehorenin verband met de gedragsaanwijzing, maar hij is daartoe niet verplicht. Degedragsaanwijzingmetdaarinallevoorwaarden,termijnenenredenendietotdeaanwijzinghebbengeleidwordtaandeverdachteopschriftterbeschikkinggesteld(art.509hhlid3Sv).Toepassingsvoorwaarden. De toepassingsvoorwaarden van de gedrags‐aanwijzingstaanbeschreveninart509hhlid1Sv:

Deaanwijzingkanwordenopgelegdtegeneenverdachte; Tegendezeverdachtemoetenernstigebezwarenbestaan;57 Deverdenking is gericht op een strafbaar feitwaardoordeopenbare

ordeernstigverstoordis,enwaarbijgrotevreesbestaatvoorherhaling(sub a), dan wel in verband waarmee vrees bestaat voor ernstigbelastend gedrag van verdachte jegens personen (sub b), danwel inverband waarmee vrees bestaat voor verdachte dat herhaald gevaarvoorgoederenoplevert(subc).

54Enkel deze laatste bevoegdheid bevat de mogelijkheid tot het opleggen van beschermings‐bevelen. In het navolgende zal het burgemeestersbevel daarom buiten beschouwing wordengelaten.55KamerstukkenII2007/08,31467,nr.3,p.18.56ZieKamerstukkenII2007/08,31467,nr.3,p.20‐21.57Hetvereistevan‘ernstigebezwaren’houdtindatermeermoetzijndaneenredelijkvermoedenvanschuld:eriseenhogeregraadvanverdenkingvereist.

44

In tegenstelling tot de hiervoor behandelde schorsing van de voorlopigehechtenisenhetrechterlijkbevel terhandhavingvandeopenbareordehoeftdeverdachtezichnietbereidteverklarentotnalevingvandeaanwijzing.Ookhoefthijgeenzekerheidtestellen.Soort beschermingsbevelen. De mogelijke gedragsaanwijzingen zijn limitatiefopgesomd in artikel 509hh lid 2 Sv. De officier van justitie kan de verdachtebevelen:

zichnietoptehoudenineenbepaaldgebied(gebiedsverbod); zich teonthoudenvancontactmeteenbepaaldepersoonofbepaalde

personen(contactverbod);58 zich op bepaalde tijdstippen te melden bij de daartoe aangewezen

opsporingsambtenaar(meldingsplicht); zich te doen begeleiden bijhulpverlening die van invloed kan zijn op

het plegen van strafbare feiten door de verdachte (begeleidings‐plicht).59

Andere dan de hierboven opgesomde aanwijzingen zijn niet mogelijk.Bovendien dient de gedragsaanwijzing proportioneel te zijn, mag hetgebiedsverbod zich niet uitstrekken tot de vaste woon‐ of verblijfplaats vanverdachte en mag de vrijheid van godsdienst of levensovertuiging en destaatkundige vrijheid van verdachte niet worden aangetast door de gedrags‐aanwijzing.60Looptijd. De termijn waarbinnen de gedragsaanwijzing van toepassing is,bedraagtmaximaal 90 dagen of totdat een onherroepelijk vonnis is gewezen(art.509hhlid4Sv).Dezetermijndientertoedeperiodetotdeberechtingzokortmogelijktehouden.Wanneerdeverdachtewordtveroordeeld,dankandegedragsaanwijzing worden vervangen door een voorwaarde bij eenvoorwaardelijkestraf.Gaatdeverdachteechtertegenhetvonnisinberoepenkandevoorwaardelijkestrafnogniettenuitvoerwordengelegd,danblijftdegedragsaanwijzingvankracht. Inditgeval isdriemaaleenverlengingvan90dagen mogelijk. Verlenging is niet mogelijk indien tegen verdachte geenvervolgingwordtingesteld.

58MetbetrekkingtothetcontactverbodwordtindeMemorievanToelichtingooknogopgemerktdatdezeaanwijzinginbeginselenkelvoorzwaarwegendegevalleninaanmerkingkomt,omdatzemeerdanandereverboden ingrijptopdepersoonlijke levenssfeer (KamerstukkenII2007/08,31467,nr.3,p.20).59Deze laatste gedragsaanwijzing heeft slechts een beperkte strekking. De verdachte kan nietverplichtworden om een behandeling of contactmet de hulpverlening te starten, enkel om eenlopendebehandelingtehervatten.Ditisbijvoorbeeldaandeordewanneereendrugsverslaafdenaenkele sessies is gestopt het een afkickprogramma. De aanwijzing kan verdachte verplichtendeelnameaanhetprogrammavoorttezetten(KamerstukkenII2007/08,31467,nr.3,p.20).60Dezelaatstebeperkingenstaannietexplicietinhetwetsartikel,maarwordenindeMemorievanToelichtinggenoemd(KamerstukkenII2007/08,31467,nr.3,p.20enp.40).

45

Dadelijke uitvoerbaarheid. De verdachte kan tegen de gedragsaanwijzing inberoep gaan bij de rechtbank (art. 509hh lid 5 Sv), maar dit heeft geenopschortendewerking.Degedragsaanwijzingkanmetonmiddellijkeingangtenuitvoerwordengelegd.HandhavingvandegedragsaanwijzingvandeofficiervanjustitieToezicht.Voorhettoezichtopeengebiedsverbodofeenmeldplicht isvolgensdeMemorievanToelichtingeenbelangrijkerolvoordepolitieweggelegd.Depolitie kan een overtreding signaleren,maar ook een dossier bijhouden oververdachte. Daarnaast kan ze bijhouden of de verdachte zich houdt aan demeldingsplicht.Hettoezichtopcontactverbodeniswaarschijnlijkmoeilijkerterealiseren.61Omdat contact op velerlei manieren kan plaatsvinden, zal eenovertreding van het verbod vaak alleen door het slachtoffer kunnenwordengeconstateerd.Mogelijkegevolgenovertreding.Niet‐nalevingvanartikel509hhSvisstrafbaarop grond van artikel 184 Sv (niet voldoen aan een ambtelijk bevel). Hieropstaateengevangenisstrafvanmaximaaldriemaandenofeengeldboetevandetweede categorie. Wanneer de gedragsaanwijzing is opgelegd omdat deverdachtebijvoorbeeldeenslachtofferofeengetuigebedreigt(art.509hhlid1subbSv)levertovertredingeenstrafbaarfeitmeteenmaximumvanéénjaarofeengeldboetevandederdecategorieop(art.184aSv). Indatgeval isookvoorlopigehechtenistoegelaten.Hetisaandeofficiervanjustitieomtebepalenofdaadwerkelijkvervolgdzalworden.Eenmogelijkealternatievereactieishetwijzigen van de gedragsaanwijzing (art. 509hh lid 6 Sv). 62 Degedragsaanwijzing is niet opgenomen in Aanwijzing ‘advies, toezicht ennaleving van voorwaardelijke sancties’, maar de mogelijkheid van eenwaarschuwingofeenoproeptenparkettelijktookhieraannemelijk.2.2.5.AanwijzingbijeenstrafbeschikkingInleiding. Beschermingsbevelen kunnen in de toekomst ook in het kader vaneen strafbeschikking (art. 257a e.v. Sv) worden opgelegd. Bij de Wet OM‐afdoening63werddestrafbeschikkinggeïntroduceerdenmomenteelwordt zijgefaseerd ingevoerd. Doel is de zittendemagistratuur ontlasten door het OMbepaalde veelvoorkomende misdrijven en alle overtredingen zelf te latenbestraffen.Integenstellingtotdetransactie,strektdestrafbeschikkingniettothet voorkomen van de vervolging, maar vormt zij juist een daad van straf‐

61KamerstukkenII2007/08,31467,nr.3,p.20.62Ook de rechter, voor wie de gedagvaarde verdachte verschijnt, kan de gedragsaanwijzingopheffenofwijzigen(art.509hhlid4Sv).63Wetvan7juli2006(Stb.2006,330)dieper1januari2008gedeeltelijkinwerkingisgetreden.Ook(buitengewoon)opsporingsambtenarenmogeneenstrafbeschikkinguitvaardigen.Omdatdezebeschikkingenkeleengeldboetekaninhoudenblijftzehierverderbuitenbeschouwing.WanneerwesprekenoverstrafbeschikkingbedoelenwedeOM‐beschikking.

46

vervolgingenbestraffing.Naastdeinlid2vervattestraffen,zoalseentaakstrafofeengeldboete,kandeofficiervanjustitieopgrondvanartikel257alid3ookaanwijzingen opleggen, waaronder gedragsaanwijzingen (sub e). Door degefaseerde invoering is dat het thans nog niet mogelijk is om eengedragsaanwijzingopteleggen.64Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. De procedure waarbinnen eenstrafbeschikkingkanwordenuitgevaardigdisveelalgelijkaandievaneenAU‐afdoening (Aanhouding en Uitreiking),met dit verschil dat in plaats van eentransactieofeendagvaardingeenstrafbeschikkingwordtuitgereikt.65Nadatdeaangehoudenverdachteophetpolitiebureauisverhoord,beslistdehulpofficiervanjustitieofdezaakinaanmerkingkomtvooreenAU‐afdoening,danwelofverdachtevoorgeleiddienttewordenbijdeofficiervanjustitie.IndieneenAU‐afdoeningaangewezenis,wordteenparketsecretarisingeschakeldenkrijgtdeverdachteeenstrafbeschikkinguitgereikt.Een bijkomende procedurele voorwaarde voor het opleggen van eengedragsaanwijzing is echter dat voorafgaand aan de strafbeschikking deverdachtedoordeofficiervanjustitieisgehoordenzichbereidheeftverklaarddegedragsaanwijzingnateleven(art.257clid1Sv).Aangezieninartikel257cSvgeennadereeisenwordengesteldaanhethoren,magdit zelfs telefonischgebeuren.66Toepassingsvoorwaarden.Eenstrafbeschikkingkanwordenopgelegd ingevalvaneenovertredingofeenmisdrijfwaaropnaardewettelijkeomschrijvingeengevangenisstrafvantenhoogstezesjarenisgesteld(art.257alid1Sv).Verdermoet de verdachte, in geval van een gedragsaanwijzing, zich bereid hebbenverklaard de strafbeschikking na te leven (art. 257c lid 1 Sv). Naast dewettelijkeuitsluitingsgrond(misdrijvenmetgevangenisstrafvanmeerdanzesjaar) gelden er (tijdelijk) enkele dwingende en facultatieve contra‐indicaties,waaronderhetopleggenvaneengedragsaanwijzing.67Soort beschermingsbevelen. De open formulering van artikel 257a lid 3(‘andereaanwijzingen,hetgedragvandeverdachtebetreffend’)laatdeofficiervan justitie veel ruimte. Het is echter maar de vraag of de vrijheid van deofficiervanjustitiewerkelijkzoongelimiteerdis.Doordatdewettelijkeregelingvandevoorwaardelijkeveroordelingophetpuntvandegedragsvoorwaardennaderisgespecificeerd–waaroverinparagraaf2.2.6meer–ligthetinderededatookdeOM‐afdoeningbeperktzalmoetenwordengeïnterpreteerd.HetOMmag immers aan dezelfde beperkingen als de strafrechter gebonden worden

64ZieAanwijzingOM‐afdoening(2012A010),bijlage1A.65ZievooreenbeschrijvingvandeprocedureKamerstukkenII2004/05,29849,nr.3,p.49‐50.66ZieAanwijzingOM‐afdoening.67ZieAanwijzingOM‐afdoeningbijlagen1Aen1Bvooreenoverzichtvanallecontra‐indicaties.

47

geacht.68De Aanwijzing advies, toezicht en naleving van voorwaardelijkesancties lijkt ook in die richting te wijzen.69Ten slotte geldt ook hier dewettelijke beperking dat de OM‐beschikking de vrijheid van godsdienst oflevensovertuiging en de staatkundige vrijheid van verdachte niet mogenaantasten(art.257alid3Sv).Looptijd. Analoog aan de taakstraf is de maximumduur van degedragsaanwijzinggesteldopéén jaar.Een langere termijnwerdonwenselijkgeachtgezienhet feitdatbijniet‐nalevingvandeaanwijzing,alsnogvoorhetoorspronkelijkestrafbarefeitmoetwordenvervolgd.70Dadelijke uitvoerbaarheid. Veertien dagen na de uitreiking of de toezendingkan het OM beginnenmet de tenuitvoerlegging van de strafbeschikking (art.257g lid 1 Sv), tenzij de verdachte binnen die periode het rechtsmiddel vanverzet aanwendt (art. 257e lid1 Sv). Indat gevalwordtde tenuitvoerlegginggeschorst ofopgeschort (art. 257g lid2 Sv).Nahetdoenvanverzet komtdezaak inhandenvandestrafrechter,diedezaak integraalbehandelt (art.257flid3 Sv).Alsdebestrafte afstanddoet vanhet rechtvanverzet, bijvoorbeelddoorvrijwilligaandestrafbeschikkingtevoldoen,kandetenuitvoerleggingaleerderaanvangen(art.257glid1Sv).Destrafbeschikkinghoeftdusnietperseinkrachtvangewijsdetezijngegaan.HandhavingvandeaanwijzingbijeenstrafbeschikkingToezicht. De tenuitvoerlegging van een strafbeschikking is in handen van hetOM (art. 553 Sv jo art. 78b Sr). Over het toezicht op de naleving van destrafbeschikking wordt in de wettekst weinig gezegd, maar de Aanwijzing‘advies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesancties’dichtdereclasseringeengroteroltoeinhettoezichtopnalevingvanbijzonderevoorwaarden.Hetmedetoezichtdoordepolitieisechtervancruciaalbelang.Dereclasseringheeftonvoldoende capaciteit om de naleving van een contact‐ of locatieverbod tecontroleren. Hier zou extra toezicht door een wijkagent uitkomst kunnenbieden,aldusdeAanwijzing.Mogelijkegevolgenovertreding.Wanneereenovertredingwordtgeconstateerddoor een politieambtenaar, dan moet hij dit melden aan het OM; eenreclasseringsmedewerkerkan,afhankelijkvandeernstvandeovertredingenhet risiconiveau, besluiten de onder toezicht gestelde eerst nog een waar‐schuwingtegeven.Alsdegestraftedeaanwijzingnietnaleeft,kan deofficier

68ZieBleichrodt(2011),p.33‐34.ZieookKamerstukkenII2004/05,29849,nr.3,p.66.69IndezeAanwijzingwordendebijzonderevoorwaarden–ookvoordestrafbeschikking–nadergespecificeerd,waarbijwordtuitgegaanvandebijzonderevoorwaardendie inhetkadervaneenvoorwaardelijke veroordeling kunnen worden opgelegd. Ze verklaart met name devrijheidsbeperkende,herstellendeengedragsbeïnvloedendebijzonderevoorwaardengeschiktvooropleggingbijstrafbeschikking.70KamerstukkenII2004/05,29849,nr.3,p.67.

48

vanjustitiehemdagvaarden.Indatgevalzaldeofficiervanjustitieinbeginseleen zwaardere strafeis dan die in de strafbeschikking vorderen.Hierbijmoetwelrekeninggehoudenwordenmethetgedeeltevandesanctiedatreedstenuitvoer is gelegd. Om opportuniteitsredenen kan bij geheel of gedeeltelijkmislukken van de strafbeschikking ookworden afgezien van dagvaarding enkan de zaak worden geseponeerd.71Ook kan de strafbeschikking wordengewijzigd(art.257elid8Sv)ofkandegestraftewordengewaarschuwd.722.2.6.VoorwaardebijeenvoorwaardelijksepotInleiding. Op basis van artikel 167 Sv mag het openbaar ministerie omopportuniteitsredenen van vervolging afzien.Niet alleen de haalbaarheid vandezaak(technischsepot),maarookdevraagofmethetoogophetalgemeenbelangvanvervolgingbehoorttewordenafgezien(beleidssepot)speleneenrolbijdezebeslissing.IngevalvaneenbeleidssepotmaghetOMaanhetafzienvanvervolging voorwaarden verbinden. Tot voor kort was het voorwaardelijksepotgeheelnietindewetgeregeld–deregelingwerdenkelimplicieterkend–maar daar is sinds de Wet OM‐afdoening verandering in gekomen.73Deartikelen167lid2,244lid3en245lid3Svvormendejuridischebasisvoorhetvoorwaardelijk sepot, respectievelijk de kennisgeving van (niet) verderevervolging.74Deregelingblijftechtersummier.Proceduretotverkrijgingbeschermingsbevel.Deproceduretotverkrijgingvanhetbevelisdezelfdealsdievoordestrafbeschikking(zieparagraaf2.2.4).Hetidee is dat de strafbeschikking het voorwaardelijk sepot op termijn deels zalvervangen.Bijmisdrijvenmeteenmaximalestrafbovendezes jaar,wanneerde strafbeschikking niet mogelijk is, blijft het voorwaardelijk sepot eenzelfstandige betekenis houden, maar waarschijnlijk zal het voorwaardelijksepotindetoekomstspaarzaamgebruiktgaanworden.75Toepassingsvoorwaarden. Een voorwaardelijk sepot is alleen mogelijk,wanneer van vervolging kan worden afgezien op gronden aan het algemeenbelang ontleend (art. 167 lid 2). Enkel in geval van een beleidssepot mogenvoorwaarden worden gesteld, niet bij een technisch sepot. Uit de literatuurblijktdathetopenbaarministerienietmagproberen‘zwakkezakenerdoorte

71ZieAanwijzinggebruiksepotgronden,Staatscourant2009,12653.72ZieAanwijzingadvies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesancties.73Wetvan7juli2006,Stb.330,inwerkinggetredenop1februari2008.74Inhetnavolgendestaathetvoorwaardelijksepotcentraal.Waarderegelingvandekennisgevingvanvoorwaardelijkenietverderevervolgingafwijktvandievanhetvoorwaardelijksepot,zalditwordenaangegeven.Overigensbepalende artikelen167,244 lid3 en245 lid3niet dat er geenverderevervolgingzalplaatshebbenwanneeraanbepaaldevoorwaardenisvoldaan,enkeldathetOMvoorzijnvervolgingsbeslissingeenlangeretermijnmagnemen(M.S.Groenhuijsen&A.M.vanKalmthout,‘Transactieenvoorwaardelijksepot:loodOMoudijzer?’,DD(13)1984‐6,p.474‐487).75ZieKamerstukkenII2004/05,29849,nr.3,p.25.Bleichrodtbepleitspaarzametoepassingenzietenkel nog ruimte voor een voorwaardelijk sepot onder de algemene voorwaarde dat verdachtegeennieuwstrafbaarfeitzalbegaan(Bleichrodt,2011,p.36).

49

slepen’.76Ermoet er een gerede verwachting bestaan dat de zaak zou stand‐houden, indien ze aan de rechter zou worden voorgelegd. Ten slotte wordtaangenomen,datdeverdachtevrijwilligdevoorwaardendientteaccepterenalhoeftdeinstemmingvanverdachtenietmetzoveelwoordenteblijken.77Hetisdaarom handig als de OvJ tijdens het horen van verdachte nagaat of hij totnalevingbereid is.Voordekennisgevingvannietverderevervolginggeldtalsextravoorwaardedatverdachtehierommoetverzoeken(art.244lid3Sv).Soort beschermingsbevelen. De wet gaat niet in op de vraag welke voor‐waarden mogen worden verbonden aan het voorwaardelijk sepot. Voor eenbespreking van de inhoud van de voorwaarden wordt dan ook veelalaangeslotenbijderegelingvandevoorwaardelijkeveroordeling(art.14clid2Sr).78Verder wordt wel betoogd dat in beginsel geen voorwaarden mogenworden opgelegd die zwaarder zijn dan de eventuele veroordeling voor hetstrafbarefeitdoorderechter.79Bovendienmoethetindemachtvanverdachteliggen om aan de voorwaarden te kunnen voldoen – ze moeten betrekkinghebben op zijn eigen gedrag – en lijkt het ongepast om voorwaarden op teleggen die elders met meer waarborgen zijn omkleed (bijvoorbeeld eentransactie). Ook beperkingen die een ingrijpende inbreuk op een grondrechtmakenliggendoordesummiereregelingvanhetvoorwaardelijksepotnietinde rede.80Ten slotte is wel bepleit dat geen voorwaarden mogen wordenopgelegd die primair leedtoevoeging beogen.81Met andere woorden, hetvoorwaardelijk sepot mag niet leiden tot een soort ‘surrogaatstraf’.Vrijheidsbeperkendeverboden,zoalseenmeldplicht,eencontactverbodofeengebiedsverbodbehorenweltotdemogelijkheden.82Looptijd.Ookde termijnwaaropaandevoorgesteldevoorwaardenmoet zijnvoldaan is niet nader bepaald. Over het algemeenwordt aangenomen dat deregeling vanart. 14b lid 2 Sr. analoogmoetworden toegepast.83Dit betekentdatdetermijnvoorgedragsaanwijzingentenhoogstetweejaarmagbedragen(art. 14b lid 2 jo art. 14c lid 2 sub 5 Sr) en dat de proeftijd ingaat op devijftiendedagnabetekening(art.14blid3Sr).Dadelijkeuitvoerbaarheid.Tegeneenvoorwaardelijk sepot staat geen rechts‐middelopen.Deverdachtemoethiervrijwilligaanmeewerken. 76ZieReijntjes(2002),aant.17.2bijart.167.77Reijntjes,aant.17.6bijart.167.78Bijv.Reijntjes,aant.17.3bijart.167enBleichrodt(2011),p.34.79ZieReijntjes,aant.17.3bijart.167enGroenhuijsen&VanKalmthout(1983).80Bleichrodt (2011), p. 36. Het opleggen van een huisverbod, bijvoorbeeld, zoumet het oog opartikel8EVRMweleensteverkunnengaan.DezemogelijkheidwordtgenoemdindeMemorievanToelichtingbijdeWettijdelijkhuisverbod(MemorievanToelichting,KamerstukkenII2005/06,30657,nr.3,p.6.)81Reijntjes,aant.17.3bijart.167.82Bleichrodt(2011),p.36enKamerstukkenII2004/05,29849,nr.3,p.13.83ZieReijntjes,aantekening17.3bijartikel167.

50

HandhavingvanhetvoorwaardelijksepotToezicht. De Aanwijzing advies, toezicht en naleving van voorwaardelijkesanctiesisookvantoepassingophetvoorwaardelijksepot(zieparagraaf2.2.5).Mogelijke gevolgen overtreding. Wanneer de verdachte zich niet aan degesteldevoorwaardenhoudt,maghetOMhetvoorwaardelijksepotherroepenendeverdachtevoorhetstrafbare feitvervolgen.Wijzigingofaanvullingvandevoorwaardeneneeneenmaligeverlengingvandeproeftijdmeteenjaar(vgl.art. 14f lid 1 Sr) is eveneens mogelijk, al zal de verdachte hier wederomvrijwilligaanmeemoetenwerken.84Hetopenbaarministeriekanhetooklatenbijeenwaarschuwingofeenoproeptenparkette.2.2.7.BijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeveroordelingInleiding.Al in1915werd inhetWetboekvanStrafrechtdemogelijkheid totvoorwaardelijkesanctionering(art.14ae.v.Sr)opgenomen.Hetbiedtdekansom het gedrag van personen gedurende langere tijd te beïnvloeden. In deliteratuur wordt de voorwaardelijke veroordeling wel aangemerkt als eenstraf. 85 De met de straf beoogde leedtoevoeging bestaat dan uit degebondenheidaanvoorwaardeninrelatietotdestrafdreigingenheteventueelmoeten dulden van toezicht. Toch beogen de op grond van artikel 14c Sropgelegde beschermingsbevelen geen leedtoevoeging, maar veeleer hettegengaan van recidive of het voorkomen van een confrontatie tussenslachtoffer en veroordeelde. Kortom, het doorbreken van criminele gedrags‐patronenlijktcentraaltestaan.86Recentisdelijstmetbijzonderevoorwaardenuitgebreid,waarbijonderanderehet contactverbod en het locatieverbod nader zijn gespecificeerd. Deuitbreidingbeoogdegeenverruimingvandemogelijkhedentothetstellenvanvoorwaarden – zij zou zelfs een inperking kunnen betekenen87– maar werdingegevendoordewenseenmeereffectievewettelijkeregelingtecreërendiebeterkenbaarenvoorzienbaarwas.88Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. Een voorwaardelijkeveroordeling kan worden opgelegd bij een veroordelend vonnis, waarin de

84Reijntjes,aant.17.6bijart.167Sv.85ZieBleichrodt(1996),p.34‐35.DeMemorievanToelichtingbijhetwetsvoorsteltotwijzigingvanhetWetboekvanStrafrechtinverbandmetwijzigingenvanderegelingvano.a.devoorwaardelijkeveroordelingerkentdatbepaaldevoorwaardenincombinatiemetde langeduurvandeproeftijdzwaarderkunnenzijnvooreendaderdaneenkortegevangenisstraf(KamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.2).86Zo ook de Memorie van Toelichting bij de vrijheidsbeperkende maatregel (Kamerstukken II2010/11,32551,nr.3,p.2en19.).87ZieBleichrodt(2011),p.46.88KamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.6.

51

bijzonderevoorwaarden(art.358lid2Sv),deduurvandeproeftijd(art.358lid2Sv)eneventueeleenmotiveringvandegesteldebijzonderevoorwaarden(art.359lid2Sv)zijnopgenomen.Erbestaatgeenwettelijkeverplichtingvoorde rechter om de voorwaarden te specificeren in het vonnis. De rechter zoukunnenvolstaandoortezeggendatdeverdachteofveroordeeldezichdienttegedragen naar de aanwijzingen van de reclassering. Omdat dit te weinighouvast biedt in de executiefase, dient de officier van justitie de rechter tebewegendebijzonderevoorwaardennaderteomschrijven,doordegewenstevoorwaardentespecificerenindestrafeis.89Toepassingsvoorwaarden. Inbeginselkunnenalle straffengeheelof gedeelte‐lijkvoorwaardelijkwordenopgelegd.90Eenvoorwaardelijkestrafisechternietvantoepassingopdevervangendehechtenisenzemagnietwordentoegepastopgevangenisstraffenvanmeerdanvierjaar.Ingevalvanveroordelingtoteengevangenisstraf van twee tot vier jaar, kan slechts een gedeelte van de straf(maximaaltweejaar)voorwaardelijkwordenopgelegd(art.14alid2Sr).Ookzullenoverwegingenvanvergeldingengeneralepreventiezichniettegeneenvoorwaardelijke veroordeling mogen verzetten en moet de verwachtingbestaandatveroordeeldeniettijdenszijnproeftijdzalrecidiveren.91Soort beschermingsbevelen. Aan de voorwaardelijke veroordeling is altijd dealgemenevoorwaardeverbondendatdeveroordeeldezichvoorheteindevandeproeftijdnietschuldigmagmakenaaneenstrafbaarfeit(art.14clid1subbonderaSr).Verderdientdeveroordeeldemee tewerkenaan identificatieenreclasseringstoezicht in geval er ook bijzondere voorwaarden zijn opgelegd(onder b). In artikel 14c lid 2 Sr is een lijst opgenomen van de mogelijkebijzondere voorwaarden. Naast dertien specifieke voorwaarden –waarondereen locatieverbod, een contactverbod en een meldplicht – is er ook eenrestcategorie voorwaarden ‘het gedrag van de veroordeelde betreffende’.92Dezerestcategorielaatderechterderuimteomdebijzonderevoorwaardenopdepersoonlijkeomstandighedenvandeveroordeeldetoetespitsen.Maarookde specifieke voorwaarden, zoals een locatieverbod en een contactverbodgeven geen uitsluitsel over de exacte reikwijdte van het beschermingsbevel.Valt het achtervolgen van een persoon of het laten bezorgen van cadeausbijvoorbeeld onder een contactverbod? Enwat is de precieze reikwijdte vaneenlocatieverbod?93

89Aanwijzingadvies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesancties.90F.W. Bleichrodt, Onder voorwaarde. Een onderzoek naar de voorwaardelijke veroordeling enanderevoorwaardelijkemodaliteiten(diss.KUNijmegen),Deventer:GoudaQuint1996,p.45.91ZieBleichrodt(1996),p.45.92Opvallendisdathetgebiedsverbodnietisopgenomenindeopsommingvanartikel14cSr.93HoewelBleichrodtvanmeningisdathetlocatieverbodinhetwetsvoorstelgeenruimtelaatvooreen gebiedsverbod van enige omvang, zijn er volgens de wetgever nog steeds vergaandebeperkingenmogelijk.ZonoemtdeMemorievanToelichtinghetvoorbeeldvaneenlocatieverboddatindepraktijkneerkomtopeenverhuisplichtvoordeveroordeelde.UiteraardkanditalleenindeernstigstegevallenKamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.8.

52

Verdermoetdenalevingvandevoorwaardeindemachtvandeveroordeeldeliggen en dient de voorwaarde in verhouding dient te staan tot het doel datermee wordt nagestreefd.94De bepaling dat de bijzondere voorwaarden devrijheidvandeveroordeeldezijngodsdienstoflevensovertuigingtebelijdenendestaatkundigevrijheidnietmogenbeperkenisindenieuwewetachterwegegelaten. Gezien het huidige arsenaal aan grond‐ en verdragsrechten kan zewordengemist.95Looptijd. De maximumduur voor de proeftijd bedraagt drie jaar, maar kanoplopen tot tien jaar indien er ernstig rekeningmoetworden gehoudenmetrecidivevandeveroordeeldewaarbijeenofmeerpersonenfysiekgevaarlopen(art.14bSr).Tenzijdeverdachteeenrechtsmiddelaanwendt,gaatdeproeftijdinopde15edagnadeeinduitspraakofdebetekening(art.14blid3Sr).ZemagopverzoekvanhetOMéénkeermet tenhoogste twee jaarwordenverlengd(art.14fSr).Dadelijkeuitvoerbaarheid.Totvoorkortwasdevoorwaardelijkeveroordelingniet dadelijk uitvoerbaar. De executie van de voorwaarden en het toezichtwerden opgeschort totdat er een onherroepelijk vonnis lag. In het nieuweartikel 14e Sr wordt de rechter de mogelijkheid geboden het bevel dadelijkuitvoerbaar te verklaren. De rechter kan dit enkel doen indien er ernstigrekening mee moet worden gehouden dat de veroordeelde wederom eenmisdrijf zal begaan dat gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor deonaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen.96In hogerberoepkanhetbeveltotdadelijkeuitvoerbaarheidwordenopgeheven.97HandhavingvandevoorwaardelijkeveroordelingToezicht.HetOMismethettoezichtopdenalevingvandevoorwaardenbelast(art. 14d lid 1 Sr) en kan de politie inschakelen ter controle vanvrijheidsbeperkende beschermingsbevelen. 98 De rechter kan elektronischtoezicht aande bijzondere voorwaarden verbinden (art. 14c lid 3 Sr)99en dereclassering opdracht geven de veroordeelde bij de naleving van de voor‐waardenhulpensteunteverlenen(art.14dlid2Sr).Indiendereclasseringeenovertredingconstateert,kanzijditmeldenaanhetOM.100

94Bleichrodt(1996),p.72.95KamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.20.96Ditisopvallend,wantindeliteratuurwordtjuistdeverwachtingdatdeveroordeeldetijdensdeproeftijdzalrecidiverenalscontra‐indicatievoorhetopleggenvaneenvoorwaardelijkgedeeltevandestrafgezien(zienoot91).97KamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.12‐13.98ZieAanwijzingadvies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesancties.99Het elektronisch toezicht is vooral geschikt om naleving van contact‐ en locatieverboden oflocatiegeboden te controleren.Elektronischkan voorde geheleproeftijdwordenopgelegd,maarkanookvankortereduurzijn(KamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.20).100Volgens de MvT dient melding van een overtreding aan het OM zelfs de norm te zijn(KamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.3).

53

Mogelijke gevolgenovertreding.De tenuitvoerleggingvandevoorwaardelijkeveroordelingisgeregeldindeartikelen14ft/m14iSr.Denieuwewetstaateensnelleenconsequentehandhavingvandevoorwaardenvoor.101Omdezeredenisdemogelijkheidtotonmiddellijkeaanhoudingenvoorlopigeinsluitingvandeveroordeelde door de rechter‐commissaris geopend (art. 14fa Sr).102Het OMdientindatgevalzoweleenvorderingtotvoorlopigetenuitvoerlegginginbijderechter‐commissaris als eenvordering tot tenuitvoerleggingbijde rechtbank.Inafwachtingvandebeslissingvanderechteroverdetenuitvoerleggingvandevrijheidsstrafzitdeveroordeeldedusvast.Onderdeouderegelingkonmetdetenuitvoerleggingslechtswordenbegonnennaeenonherroepelijkvonnis.Het huidige beleid is om in geval van substantiële of stelselmatige schendingvan de voorwaarden steviger in te zetten op tenuitvoerlegging van devoorwaardelijk opgelegde straf. Er zijn echter ook alternatieve reactiesmogelijk.Wanneer(gedeeltelijke)tenuitvoerleggingdisproportioneelis,kanderechterinplaatsdaarvanbesluitentoteenverlengingvandeproeftijd(art.14flid1Sr)en/ofeenwijzigingvandevoorwaarden(art.14flid2Sr).Hoewelhetgevenvaneenwaarschuwingdoordeofficiervanjustitienietalszodanigindewetisvastgelegd,behoortditooktotdemogelijkheden.1032.2.8.VoorwaardebijeenTBSmetvoorwaardenInleiding.Demaatregelterbeschikkingstelling(TBS)kanwordenopgelegdaaneenverdachtediegeheelofverminderdtoerekeningsvatbaaris(art.39Sr).DeTBS met voorwaarden is het best te karakteriseren als een beveiligings‐maatregel.104Doel van de voorwaarden is het beveiligen van personen ofgoederen. Erwordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten TBS: TBSmetdwangverpleging (art. 37a Sr) en TBS met voorwaarden (art. 38 Sr). HetvoordeelvandeTBSmetvoorwaardenisvoordedaderdatdezeambulanttenuitvoer kan worden gelegd zolang de ter beschikking gestelde zich aan devoorwaardenhoudt.Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. Op grond van artikel 150 Sv(officiervanjustitie)enartikel227Sv(rechter‐commissaris)kandeverdachtevaneenTBS‐waardigfeitdiezichinvoorlopigehechtenisbevindtaaneenprojustitia‐onderzoek worden onderworpen. Wanneer het OM, op basis van deuitkomstenvanditonderzoek,eenTBSmetvoorwaardenwilvorderen,vraaghet de reclassering een maatregelrapport op te maken, waarin reclasseringaangeeftofenonderwelkevoorwaardenzijbegeleidingsmogelijkhedenziet.105

101KamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.11.102Inspoedeisendezakeniszelfsdehulpofficiervanjustitiebevoegddeaanhoudingtebevelen(art.14faSr).103Bleichrodt(1996),p.165enKamerstukkenII2009/10,32319,nr.3,p.11.104ZieKamerstukkenII2008/09,31823,nr.3,p.11.105Eventueel wordt ook vermeldt voor welke zorgcategorie de verdachte in aanmerking komt.VoortsbevathetmaatregelrapporteenapartebijlagemeteenadviesvaneenGGz‐instellingoverde

54

HetOMzal geenTBSmetvoorwaardenvorderen indiende reclasseringgeenmogelijkheden voor begeleiding ziet.106Meer procedurele bepalingen zijn tevindenindeartikelen509ft/m509nSv.Toepassingsvoorwaarden.DeTBSmetvoorwaardenisvastgelegdinartikel38Sr. Voorwaarde voor opleggen van demaatregel is dat verdachte een ernstigstrafbaarfeitheeftbegaanwaarvoorTBSkanwordenopgelegd.Afhankelijkvande ernst van het delict, het gevaar voor recidive en de bereidheid van debetrokkene ommee te werken aan bepaalde voorwaardenkan de rechter deTBSmetdwangverpleging(art.37bSr)achterwegelateneninplaatsdaarvan,al dan niet in combinatie met een gevangenisstraf, bepaalde voorwaardenstellen.107Hiervoor is vereist, dat de ter beschikking gestelde zich bereidverklaartdevoorwaardennateleven(art.38lid5Sr).Soort beschermingsbevelen. Artikel 38 lid 1 Sr bevat een doelcriterium: Devoorwaardenmoeten dienen ter bescherming van de veiligheid van anderendanweldealgemeneveiligheidvanpersonenofgoederen.Derechterisverdervrijinhetbepalenvandeconcretevoorwaarden,mitszijmaarhetgedragvande ter beschikking gestelde betreffen (art. 38 lid 1 Sr) en ze de vrijheid degodsdienst of levensovertuiging te belijden en de staatkundige vrijheid nietbeperken(art.38alid4Sr).Inartikel38alid1Srstaanenkelevoorbeeldenvanmogelijkevoorwaarden,maardezebetreffengeenvanalleneenbeschermings‐bevelalsbedoeld inonderhavigestudie.Eencontact‐ofgebiedsverbodwordtechtergezienalseenmogelijkeoptie.108Terondersteuningvanhettoezichtopeen locatieverbod kan het OM, op advies van de reclassering, elektronischtoezichtvorderenalsbijzonderevoorwaarde.109Looptijd.InbeginselgeldtdeTBSmetvoorwaardenvooreenperiodevantweejaar vanaf het onherroepelijk worden van de uitspraak (art. 38d lid 1 Sr).Gedurende een periode van maximaal vier à negen jaar kan de rechter, opvorderingvanhetOM,dezeperiodetelkensmeteenoftweejaarverlengen(art.38dleden1en2Sr).110Verlengingkanenkelindiendeveiligheidvananderenofdealgemeneveiligheidvanpersonenofgoederenditeist.Dadelijke uitvoerbaarheid. Tot voor kort kon de TBS met voorwaarden pasingaan,nadatdeuitspraakvanderechter inkrachtvangewijsdewasgegaan.

behandelbaarheidvandeverdachteeneenverklaringvanbereidheidtotbehandelingofopnameindeze GGz‐instelling (Aanwijzing TBS met voorwaarden en voorwaardelijke beëindigingdwangverpleging,Staatscourant2010,nr.14627).106AanwijzingTBSmetvoorwaardenenvoorwaardelijkebeëindigingdwangverpleging.107KamerstukkenII2008/09,31823,nr.3,p.3.108E.J.Hofstee,aantekening4bijartikel38aSr,in:C.P.M.Cleiren&J.F.Nijboer,‘Strafrecht.TekstenCommentaar’,Deventer:Kluwer2008,p.283.109ZieAanwijzingTBSmetvoorwaardenenvoorwaardelijkebeëindigingdwangverpleging.110VerlengingvaneenTBSvooronbepaaldetijdisnietaaneenmaximumgebonden(art.38elid3Sr).

55

Dit hadals ongewenstgevolgdat er somseen toezichtlozeperiode tussendebeëindiging van de voorlopige hechtenis en het ingaan van de TBS metvoorwaardenontstond.111Bijwet van 1 juli 2010 is dit probleemopgelost.112De rechter kan voortaan de TBS met voorwaarden dadelijk uitvoerbaarverklaren(art.38lid6Sr).HijkanditambtshalveofopvorderingvandeOvJdoen.HandhavingvandeTBSmetvoorwaardenToezicht.Deexecutie‐ofTBS‐officiervan justitievanhetuitvoerendparket isbelast met het toezicht op de naleving van de voorwaarden, maar ook dereclassering speelt hierin een centrale rol.113Zonder begeleiding vanuit dereclassering wordt een TBS met voorwaarden niet eens gevorderd.114Dereclassering rapporteert iedere drie maanden aan de OvJ en aan de DirectieForensischeZorgeninhunrapportagebetrekkenzeonderanderedenalevingvan de voorwaarden.115Wanneer een overtredingwordt geconstateerd, dientdereclasseringditzosnelmogelijkterapporterenaandeDirectieForensischeZorg en het OM.116Justitie bepaalt vervolgens zo spoedig mogelijk welkestappenwordenondernomennaaraanleidingvandemelding.DemogelijkheidomdepolitietebetrekkeninhettoezichtopdenalevingvandevoorwaardenkomtindeAanwijzingTBSmetvoorwaardennietvoor.Ditisinzoverrelogisch,omdatdeinhetkadervandeTBSmetvoorwaardengesteldege‐enverbodenvooralzullenzienopdebehandelingofopnamevandeterbeschikkinggestelde.Tochkandepolitieookhiervannutzijnbijhetconstaterenvanschendingenvan eventuele vrijheidsbeperkendemaatregelen, zoals een straat‐ of contact‐verbod.Mogelijke gevolgen overtreding. Op overtreding van de voorwaarden kunnendriereactiesvolgen:eenwaarschuwingvanuithetOM,117omzettinginTBSmetdwangverpleging (art. 38c Sr) ofwijziging vande gestelde voorwaarden (art.38bSr).MetdeWetaanpassingenTBSmetvoorwaardenisdeze laatsteoptieuitgebreid. Voortaan kunnen de gestelde voorwaarden dusdanig wordengewijzigddatde terbeschikking gesteldeopgrondvanartikel 509jbis jo art.38b Sr tijdelijk onder dwang kan worden opgenomen in een forensischpsychiatrischeinrichting(tijdelijkecrisisopnamevanmaximaalzevenweken).

111KamerstukkenII2008/09,31823,nr.3,p.1.112Wetvan1juli2010(AanpassingenTBSmetvoorwaarden),Staatsblad2010,270.113ZieKamerstukkenII 2008/09,31823,nr. 3, p. 15 endeAanwijzingTBSmet voorwaardenenvoorwaardelijkebeëindigingdwangverpleging(Staatscourant2010,nr.14627).IndezeAanwijzingisookeenuitgebreidprotocolopgenomenoverdesamenwerkingtussenhetOMendereclasseringaangaandedeTBS.114AanwijzingTBSmetvoorwaarden.115AanwijzingTBSmetvoorwaarden.116AanwijzingTBSmetvoorwaarden.117KamerstukkenII2009/10,31823,nr.6,p.9.

56

Na de tijdelijke crisisopname keert de TBS‐gestelde weer terug in het oor‐spronkelijkeregimevanvoorwaarden.Wanneereenwaarschuwingofeencrisisopnamenietafdoendezijn,kanhetOMdeverplegingvanoverheidswegevorderen(art.38cSr).118IndatgevaldraagtdeofficiervanjustitiedepolitieopdeTBS‐gesteldeaantehouden(art.509ilid1Sv).NaaanhoudingdientdeOvJeenvorderingtotvoorlopigeverpleginginbijde rechter‐commissaris (art. 509i lid 3 Sv), die binnen drie dagen naaanhouding,nahethorenvandeTBS‐gestelde,opdezevorderingbeslist(art.501i lid 4 Sv). Wanneer de vordering tot voorlopige verpleging wordttoegewezen dient de officier van justitie de vordering ex artikel 38c Sronmiddellijkinbijderechtbank,dieineersteaanlegkennisheeftgenomenvandezaak(art.509jlid3Sv).DerechtbankbeslistbinneneenmaandofdeTBS‐gesteldemoetwordenopgenomen(art.509jlid6Sv).2.2.9.VoorwaardebijeenvoorwaardelijkeplaatsingineeninrichtingvoorstelselmatigedadersInleiding. Ter bestrijding van (ernstige) maatschappelijke overlast vancriminaliteit gepleegd door stelselmatige daders is in 2004 de ISDmaatregelingevoerd(art.38mt/m38uSr).Voorheenwerdenstelselmatigedadersdoordegeringeernstvandelosstaandevergrijpenhoogstenstot(eenopeenvolgingvan) korte vrijheidsstraffen veroordeeld. Het criminele gedrag werd hiernauwelijks door beïnvloed en het recidiverisico bleef onverminderd hoog.119Dankzij de ISD‐maatregel kunnen veelplegers voortaan gedurende maximaaltwee jaar in een inrichtingvoor stelselmatigedaders (ISD)wordengeplaatst.Hoofddoelstelling van demaatregel is het beveiligen van demaatschappij enhetvoorkomenvanrecidivevandeverdachte(art.38mlid2Sr).Maarookhethelpen oplossen van de achterliggende (verslavings)problematiek wordtgenoemd(art.38mlid3Sr).Opbasisvanartikel38pSrkandeISD‐maatregelookvoorwaardelijkwordenopgelegd.Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. Een voorwaardelijke ISD‐maatregel kan bij veroordelend vonnis worden opgelegd. Het OM kan demaatregel vorderen, waarbij het rekening zal houden met de beschikbarecapaciteit voor de tenuitvoerlegging van de maatregel.120Ook ambtshalveopleggingismogelijk.Derechterlegtdemaatregelenkelopindienhijeenmetredenenomkleedadviesoverdewenselijkheidofnoodzakelijkheidvandemaatregelheeftontvangen(art.38mlid4Sr).121

118Omzetting in dwangverpleging kan echter nietworden gevorderd na het vierde jaar TBSmetvoorwaarden(AanwijzingTBSmetvoorwaarden).119KamerstukkenII2003/03,28980,nr.3,p.2.120Richtlijnvoorstrafvorderingbijmeerderjarigeveelplegers(w.o.vorderingvandemaatregelISDbijstelselmatigedaders(2009R004).121Volgens T&C Sr, aantekening 5 bij art. 38m Sr zal het hier vaak een advies gebaseerd op hetrisicotaxatieinstrumentRIScbetreffen.Alsdeverdachteweigertmeetewerkenaanhetonderzoek

57

Toepassingsvoorwaarden. De toepassingsvoorwaarden voor de voorwaarde‐lijkeISDstaanvermeldinartikel38mSr:

De verdachte wordt veroordeeld voor een misdrijf waarvoor voor‐lopigehechtenisistoegestaan;

De verdachte is in de vijf jaar voorafgaand aan het strafbare feittenminste driemaal wegens een misdrijf onherroepelijk veroordeeldendedaarbijopgelegdesanctiesmoetentenuitvoerzijngelegd(m.a.w.de verdachte moet in het verleden ook al ernstige overlast hebbenveroorzaaktwegenseerdergepleegdedelicten);

Er moet ernstig rekening worden gehouden met recidive van ver‐dachte;

Deveiligheidvanpersonenofgoedereneisthetopleggenvandemaat‐regel.

De Richtlijn voor strafvordering bijmeerderjarige veelplegers voegt hier nogaantoedatheteenpersoonvan18 jaarofoudermoetbetreffendieovereenperiodevanvijfjarenmeerdantienprocessen‐verbaaltegenzichzagopmaken,waarvan tenminste één in het afgelopen kalender jaar of in het lopendekalenderjaar.Verdermagdedadernietontoerekeningsvatbaarzijn.Soort beschermingsbevelen. Artikel 38p Sr laat zich beknopt uit over demogelijke inhoud van de voorwaarden. Wederom geldt als algemenevoorwaarde dat de veroordeelde zich voor het einde van de proeftijd nietschuldigmagmakenaaneenstrafbaarfeit,moetendevoorwaardenhetgedragvanveroordeeldebetreffen,engeldtalsalgemeneregeldatdevoorwaardendevrijheid van godsdienst en levensovertuiging en staatkundige vrijheid nietmogen beperken (art. 38p leden 3, 4 en 7 Sr). Verder wordt in lid 5, alsvoorbeeld van een mogelijke voorwaarde, ambulante of intramuralebehandeling genoemd, waarbij intramurale behandeling slechts mogelijk isindien de veroordeelde zich hiertoe bereid heeft verklaard. Bereidverklaringlijkt dus niet nodig voor andere denkbare voorwaarden die de rechter zoukunnen opleggen. Binnen de hierboven genoemde grenzen, zijn allerleivoorwaardenmogelijk.122Looptijd.Demaximumduurvandeproeftijdisdriejaar(art.38plid2Sr).Dadelijkeuitvoerbaarheid.IntegenstellingtotdeTBSmetvoorwaardenendevoorwaardelijke veroordeling is de voorwaardelijke ISD‐maatregel nietdadelijk uitvoerbaar. Dit betekent dat er een toezichtloze periode kan zittentussendevoorlopigehechtenisenhetonherroepelijkwordenvanhetvonnis.

dataanhetadviestengrondslagligt,magderechterzichbaserenopandereadviezenenrapporten(art.38mlid5Sr).122Zie Rechtbank Den Bosch (vzr.) 9 december 2009, LJNBK7902 voor een voorbeeld van eenvoorwaardelijkeISD‐maatregelmetcontactverbod.

58

HandhavingvandevoorwaardelijkeISDmaatregelToezicht.HetOMisbelastmethettoezichtopdenalevingvandevoorwaarden(art. 38p lid 8 Sr). Wanneer de rechter de reclassering heeft opgedragen deveroordeelde hulp en steun te verlenen bij de naleving van de voorwaarden(art.38plid4Sr),danligthet inderededatookdereclasseringeenoogje inhetzeilhoudt.Hoewelditnergensexplicietwordtvermeld,zouvoordepolitieeveneenseenrolkunnenzijnweggelegd.Mogelijke gevolgen overtreding. Na overtreding van de voorwaarden kan derechterdieineersteaanlegdeISD‐maatregelheeftopgelegd(art.509zlid2Sv)bepalendatdemaatregelalsnogtenuitvoerwordtgelegd(art.38rSr).Hijkandit enkel op vordering van het OM doen. Een andere mogelijkheid is om devoorwaarden aan te vullen of te wijzigen. Dit kan op vordering van het OM,ambtshalveofopverzoekvandeverdachte(artikel38qSr).Hetverlengenvande proeftijd is echter niet mogelijk.123De procedurele vereisten voor debehandeling van de vordering tot tenuitvoerlegging of wijziging van devoorwaardenstaanbeschrevenindeartikelen509yt/m509ggSv.Hoewelditnergensisvastgelegd,behoorteenwaarschuwingvanuithetOMwaarschijnlijkooktotdemogelijkheden.2.2.10.VrijheidsbeperkendemaatregelInleiding.Vanuitdewensom(notoire)overlastgeversadequateraantekunnenpakkenisdevrijheidsbeperkendemaatregel(art.38vSr)inhetlevengeroepen.Het kan gaan om relatief lichte strafbare feiten die desondanks de openbareordeernstigverstoren,zoalssamenscholing,openlijkdrank‐ofdrugsgebruikofvandalisme,maarookhetlastigvallenofbedreigenvanslachtoffersengetuigenvallenbinnenhetbereikvandevrijheidsbeperkendemaatregel.Demaatregelkanwordenopgelegdbijvreesvoorherhalingvanhetoverlastgevendegedrag.In tegenstelling tot de voorwaardelijke veroordeling, die voornamelijk strekttotblijvendegedragsveranderingbijdeveroordeeldeinzwarezaken,beoogtdevrijheidsbeperkendemaatregel volgens deMemorie van Toelichting juist hetherstelvandegeschondenrechtsordebijlichterefeiten.124Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. Een vrijheidsbeperkendemaatregelkanambtshalveofopvorderingvanhetOMbijveroordelendvonniswordenopgelegd.Toepassingvansnelrechtismogelijk.125

123Ditgaatindepraktijkweleensfout(ziebijvoorbeeldRechtbankAmsterdam31augustus2011,LJNBR6456enGerechtshofArnhem30maart2010,LJNBM1571).124Kamerstukken II 2010/11, 32 551, nr. 3, p. 18‐20. Zie Bleichrodt (2011, p. 49‐50) voor eenkritischebeschouwing.125KamerstukkenII2010/11,32551,nr.3,p.22.

59

Toepassingsvoorwaarden. Het toepassingsbereik van artikel 38v Sr is ruim:Een vrijheidsbeperkende maatregel kan worden opgelegd in geval vanveroordeling wegens een strafbaar feit. Hierbij moet vooral worden gedachtaanrelatieflichtefeiten(zoalsbuurtoverlastenvoetbalvandalisme)enernstigbelastendgedrag jegensslachtofferofgetuigen,maarartikel38vSr isniettotdeze feitenbeperkt.126De enige anderevoorwaarde isdatdemaatregelmoetdienen ‘ter beveiliging van demaatschappij of ter voorkoming van strafbarefeiten’. Een vrijheidsbeperkende maatregel mag dus alleen worden opgelegdwanneer er vrees bestaat dat de verdachte na veroordeling opnieuw eenstrafbaarfeitzalplegenofzichbelastendnaarpersonenzalgedragen.Soort beschermingsbevelen. In tegenstelling tot veel van de voorgaandemodaliteitenzijndeconcretebeschermingsmaatregelendieinhetkadervandevrijheidsbeperkende maatregel kunnen worden opgelegd wel limitatiefopgesomd:Alleeneengebiedsverbod,eencontactverboden/ofeenmeldplichtbehorentotdemogelijkheden(art.38vlid2Sr).Dezebevelenkunnenapartofin combinatie met elkaar en met andere straffen en maatregelen wordenopgelegd (art. 38v lid 6 Sr). Het vonnis dient verder een zo exact mogelijkeomschrijvingvandeinhoudenreikwijdtevandeverplichtingenenverbodentebevatten ende rechtermoet bij het opleggen vandemaatregel altijd strevennaar een zo gering mogelijke beperking van de grondrechten van deverdachte.127Zo verdient een verbod zich gedurende bepaalde tijdstippen,dagen of data in een gebied te bevinden de voorkeur boven een algemeengebiedsverbod. Ook moet rekening worden gehouden met de woon‐ enwerkplaatsvandeverdachte.Looptijd.Demaatregelduurtmaximaaltweejaar(art.38vlid3Sr).Dadelijkeuitvoerbaarheid.NetalsdevoorwaardelijkeveroordelingendeTBSmet voorwaarden kan ook de vrijheidsbeperkende maatregel dadelijkuitvoerbaarwordenverklaard(art.38vlid4Sr).IndeMemorievanToelichtingwordt de keuze hiervoor gerechtvaardigd, doordat de maatregelen slechtsbeperktvankarakter zijnenaandirecteuitvoerbaarheidgeenonomkeerbaregevolgenkleven.128Onmiddellijkeuitvoeringmagechterenkelwordenbevolen‘indien er ernstig rekening mee moet worden gehouden dat de verdachteopnieuw een strafbaar feit pleegt of zich belastend gedraagt jegens eenbepaaldepersoonofbepaaldepersonen’(art.38vlid4Sr).Deappelrechterkanhetbeveltotdadelijkeuitvoerbaarheidopheffen(art.38vlid5Sr).HandhavingvandevrijheidsbeperkendemaatregelToezicht. In deMemorie van Toelichtingworden enkelewoorden gewijd aanhettoezichtopdenalevingvandevrijheidsbeperkendemaatregel.Volgensde

126KamerstukkenII2010/11,32551,nr.3,p.6.127KamerstukkenII2010/11,32551,nr.3,p.5.128KamerstukkenII2010/11,32551,nr.3,p.11.

60

indieners vanhetwetsvoorstel zal het toezicht in de regel doordepolitie endoor de slachtoffers zelfmoetenworden verzorgd.HetOM zal hiertoe lokaalbeleidmoetenvoeren.Dereclasseringspeeltgeenrol,omdatdenadrukligtopde vrijheidsbeperking, niet op begeleiding bij gedragsbeïnvloeding op delangere termijn.129Ookhet inzetten van technischemiddelen is nietmogelijk,omdat het niet in verhouding zou staan met de door de maatregel beoogdegeringevrijheidsbeperking.130Verderwordtonderkenddateencontactverbodniet eenvoudig tehandhavenzal zijn, omdatcontactopallerleimanierenkanworden gelegd. Met behulp van het slachtoffer, eventuele technischeontwikkelingen (zoalsnummerherkenningop telefoons)eneenwijkagentdieop de hoogte is van de problematiek verwachten de indieners dat eenovertredingtochkanwordengeconstateerd.131Mogelijke gevolgen overtreding. De handhaving van de vrijheidsbeperkendemaatregel wijkt af van die van anderemodaliteiten. Zo staat op overtredingvervangende hechtenis van tenminste drie dagen voor iedere keer dat debetrokkenezichnietaanderegelshoudt(art.38wlid2Sr).Intotaalbedraagtde vervangende hechtenis ten hoogste zes maanden (art. 38w lid 3 Sr). Deveroordeeldemag hiertoeworden aangehouden op bevel van de officier vanjustitie of – indien de OvJ niet kan worden afgewacht – de hulpofficier vanjustitie (art. 38x lid 1 Sr). De rechter‐commissaris beslist vervolgens binnendriedagenopdevorderingtotgeheleofgedeeltelijketenuitvoerleggingvandevervangendehechtenis (art.38x lid3Sr).Dezebeslissing isdefinitiefal staathoger beroep bij de rechter die demaatregel in eerste aanleg heeft opgelegdopen.132Een alternatieve reactie – zoalswijziging vande voorwaarden of hetwaarschuwen van de veroordeelde – is niet als mogelijkheid in de wetopgenomen.1332.2.11.BijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstellingInleiding. Tot 2008 gold in Nederland het systeem van vervroegdeinvrijheidstelling:Nahetuitzittenvantweederdevandevrijheidsstrafwerddegedetineerde automatisch en zonder bijkomende voorwaarden in vrijheidgesteld.De bezwaren tegen dit systeemwarendat (a) gedetineerden kondenterugkerenindesamenlevingdienietvoldoendewarengeresocialiseerd,(b)ergeentoezichtopdeinvrijheidgesteldenmogelijkwasen(c)ergeenherroepingvan de invrijheidstelling als stok achter de deur was om te voorkomen dat

129KamerstukkenII2010/11,32551,nr.3,p.9.130KamerstukkenII2010/11,32551,nr.3,p.9.131KamerstukkenII2010/11,32551,nr.3,p.6.132Ditintegenstellingtotdevoorwaardelijkeveroordelingendevoorwaardelijkeinvrijheidstellingwaardebeslissingvanderechter‐commissariseenvoorlopigeis.133HetCollegevanProcureurs‐generaalhad juist geadviseerdde rechterweldemogelijkheid totwijzigenvandevoorwaardentegeven(KamerstukkenII2010/11,32551,nr.3,p.4).

61

invrijheidgesteldenweerde fout ingingen.134Medeomdezeredenenwerd,na20 jaar vervroegde invrijheidstelling, in 2008 de voorwaardelijke invrijheid‐stelling (v.i.) geherintroduceerd. Voortaan konden veroordeelden alleen nogondervoorwaardeninvrijheidwordengesteld.Proceduretotverkrijgingbeschermingsbevel.DeDienst Justitiële Inrichtingen(DJI)berekentvoor iederegedetineerdeof enwanneerhij/zij voorwaardelijkin vrijheid gesteld zou kunnen worden. Deze voorlopige v.i.‐datum wordtdoorgegevenaanhetCJIB,datopzijnbeurtdereclasseringendedirecteurvande penitentiaire inrichting vraagt te adviseren over de kandidaat en deeventueelaandev.i.teverbindenbijzonderevoorwaarden.IndienhetOMheeftaangegeven te willen adviseren over besluiten omtrent de v.i. (‘executie‐indicator’),danwordthetlokaleparketookgevraagdeenadviesuittebrengen.DeCentraleVoorzieningv.i.(CVvi)vanhetOMneemttenslotteopbasisvanaldezeadviezeneenbeslissingoverdev.i.enbepaaltoferaldannietbijzonderevoorwaardenaanmoetenwordenverbonden.135Toepassingsvoorwaarden. De gedetineerde mag slechts voorwaardelijk invrijheidwordengesteldnadateenbepaaldgedeeltevandestrafisondergaan:Bijeengevangenisstrafvanééntot tweejaar, isv.i.mogelijk,nadattenminsteeenjaarpluseenderdevanhetrestantvandestraftijdisverstreken(art.15lid1 Sr); bij een gevangenisstraf van meer dan twee jaar kan v.i. pas nadattweederde van de straf is ondergaan (art. 15 lid 2 Sr). Verder kan de v.i. opbasis van een aantal gronden worden uitgesteld of achterwege gelaten,bijvoorbeeld wanneer de gedetineerde zich na aanvang van de tenuitvoer‐leggingvandestrafernstigheeftmisdragen(art.15dlid1Sr).OokmaghetOMafzien van v.i. als het recidiverisico ondanks eventuele voorwaarden te grootblijftofalsdeveroordeeldezichnietbereidheeftverklaartdevoorwaardennateleven(art.15lid1subdSr).Soortbeschermingsbevelen.Dev.i.vindtplaatsonderdealgemenevoorwaardedatdeveroordeelde tijdenszijnproeftijdnietopnieuweenstrafbaar feitmagplegen.Ookdienthijzich,wanneererbijzonderevoorwaardenzijnopgelegd,tekunnen legitimeren en mee te werken aan reclasseringstoezicht. Naast dezealgemene voorwaarden, kan het OM bijzondere voorwaarden opleggen. Deinhoudvandezevoorwaardenissindsde inwerkingtredingvandeWetvan1juli2008 limitatiefopgesomd. In2012zijndevoorwaardennog gewijzigd. Inart15a lid3Sr zijneen tientalbijzonderevoorwaardenopgesomd,zoals eencontactverbod, een locatieverbod, een locatiegebod, een meldplicht en deel‐nameaaneengedragsinterventie.De tiendebijzonderevoorwaarde– ‘anderevoorwaarden,hetgedragvandeveroordeeldebetreffende’–isechterzoopen

134S. Flight, O. Nauta & J. Terpstra, Voorwaardelijk vrij. Evaluatie van deWet voorwaardelijkeinvrijheidstelling,Amsterdam:DSP‐GroupinopdrachtvanhetWODC2011,p.14.135Dit is een zeer beknopte weergave van de procedure tot verkrijging van een v.i. Voor eenuitgebreiderbeschrijving,zieFlighte.a.(2011),p.25e.v.

62

geformuleerd, dat daar nog steeds allerlei voorwaarden onder kunnenvallen.136De bepaling dat de bijzondere voorwaarden de vrijheid van deveroordeelde zijn godsdienst of levensovertuiging te belijden en destaatkundige vrijheid nietmogen beperken is, net als bij de voorwaardelijkeveroordeling,komentevervallen.Looptijd.Demaximaleproeftijdvaneenbijzonderevoorwaardeisgelijkaandeduurvanhetrestantvandegevangenisstrafwaaroverv.i.wordtverleend(art.15clid3Sr)enbedraagtminimaaléénjaar.DeproeftijdwordtvastgestelddoorhetOM(art.15clid3Sr)enzijgaatinopdedagvandev.i.(art.15clid1Sr).Bijdebijzonderevoorwaarden is, in tegenstelling totdealgemenevoorwaarden,nietvereistdatdeproeftijdminstenseen jaarbedraagt (art.15c lid2Sr).Dealgemene en de bijzondere voorwaarden kunnen dus een andereproeftijdtermijn hebben. Wanneer er meerdere bijzondere voorwaarden zijnopgelegd, kunnen deze ook onderling verschillen qua proeftijd. Zo kanbijvoorbeeldelektronisch toezichtvlaknadev.i. aangewezenzijn, zonderdatzij gedurende de gehele v.i. periode hoeft te worden voortgezet. Straat‐ encontactverbodenzullendoorgaanswelvoordegeheleperiodegelden.137Dadelijkeuitvoerbaarheid.Tegendebeslissingvanhetopenbaarministerieomv.i.toetekennenstaatgeenrechtsmiddelopen.Zijisdirectuitvoerbaar.138HandhavingvandevoorwaardelijkeinvrijheidstellingToezicht.Hetformeletoezichtopdev.i.‐gesteldeligtbijhetOM(art.15blid1Sr). Het feitelijke toezicht zal vaak in handen zijn van de politie en dereclassering.Wanneerbijzonderevoorwaardenwordenopgelegd,kanhetOMde reclassering verantwoordelijk maken voor het begeleiden en controlerenvandeveroordeeldeophetnakomenvandebijzonderevoorwaarden(art.15blid 2 Sr). Ook de politie kan ingeschakeld worden om, in overleg met dereclassering, medetoezicht te houden op naleving van de bijzonderevoorwaarden.139Ex artikel 15a lid 4 Sr kan het OM op advies van dereclassering de naleving van de bijzondere voorwaarden met behulp vanelektronischtoezichtlatencontroleren.140Zospoedigmogelijknaconstateringvan een overtreding van de voorwaarden, stelt de reclassering het de CVvihiervanopdehoogte (art.15b lid2Sr).Alsde reclasseringgeenvertrouwen

136Vergelijkwathieroverookalbijdevoorwaardelijkeveroordelingisvermeld.137T&CSr,aantekening3bijartikel15c.138 Overigens kunnen veroordeelden de voorwaarden bij een v.i. wel aanvechten in eencivielrechtelijkkortgeding(geldtookvoordeanderestrafrechtelijkemodaliteiten).Ditheeftechtergeengevolgenvoordedadelijkeuitvoerbaarheidvandev.i.139Flighte.a.(2011),p.28enAanwijzingExecutie.140HetvoorafgaandeadviesvandereclasseringtenaanzienvanelektronischtoezichtstaatvermeldindeAanwijzingelektronischtoezicht.

63

meerheeftinvoortzettingvanhettoezichtadviseertzijhetOMhetresterendegedeeltevandestraftenuitvoerteleggen.141Mogelijke gevolgen overtreding. De CVvi besluit op een melding van eenschending vandebijzondere v.i. voorwaarden.Demeest vergaande reactie ishet geheel of gedeeltelijk herroepen van de v.i. (art. 15g Sr). Bij gedeeltelijkeherroepingwordtdeveroordeeldenahettenuitvoer leggenvaneengedeeltevan de vrijheidsstraf opnieuw voorwaardelijk in vrijheid gesteld. Afhankelijkvande ernstvandeovertredingkandeCVvi ookvolstaanmet eenwijziging,aanvulling of opheffing van de voorwaarden (art. 15a lid 7 Sr) of eenwaarschuwing (art. 15i lid 2 Sr). Bij een vermoeden van overtreding van devoorwaarden kan de (hulp)officier van justitie de veroordeelde latenaanhouden. In spoedeisende zaken kan dit bevel zelfs door de hulpofficierworden gegeven (art. 15h lid 1 Sr). Als het OM het voortduren van deaanhouding van de veroordeelde noodzakelijk acht, dan dient het zowel eenvorderingtotschorsingvandev.i.bijderechter‐commissaris(art.15hlid2Sr),als een vordering tot herroeping van de v.i. bij de bevoegde rechtbank. Deprocedure voor de herroeping van de v.i. is geregeld in artikel 15i Sr. Debeslissingtotherroepingvandev.i.wordtmetvoorranggeëxecuteerd.1422.2.12.VoorwaardebijeenvoorwaardelijkebeëindigingvandeTBSInleiding. De verpleging van overheidswege kan voorwaardelijk wordenbeëindigdoptweemomenten: inhetkadervandeverlengingsprocedure(art.38gSr)ennaproefverlof(art.38hSr).143VoorheenhadderechterdietoetsteofdeTBSmoestwordenverlengdenkeldekeuze tussenverlengingofvolledigebeëindiging vandeTBS.144Dit bracht grote risico’s op recidivemet zichmee.Dankzijdetussenvormvandevoorwaardelijkebeëindigingiserlangertoezichteneengeleidelijkerterugkeernaardemaatschappijmogelijk.Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. De TBS met dwangverplegingkandoorderechterambtshalve,opvorderingvanhetOM,ofopverzoekvande(raadsmanvande)TBS‐gesteldevoorwaardelijkwordenbeëindigd(art.38glid1 Sv). Het initiatief tot voorwaardelijke beëindiging kan ook uitgaan van hethoofdvandeinrichtingvandeTBS‐gestelde(art.46lid2Reglementverplegingter beschikking gestelden) en de reclassering (art. 61 lid 2 Reglementverpleging ter beschikking gestelden). Deze aanvragen worden dan via deMinister van Justitie en, indien het initiatief uitgaat van de reclassering, hethoofdvandeinrichtingnaarhetOMgezonden(art.46lid5enart.61lid2Rvt).

141Inspectie voor de Sanctietoepassing, Uitvoering voorwaardelijke invrijheidstelling. Inspectie‐rapport.Themaonderzoek,DenHaag:InspectievoordeSanctietoepassing2011,p.60.142AanwijzingExecutie.143Hoewel de dwangverpleging voorwaardelijk wordt beëindigd, eindigt de TBS zelf niet, dezewordtjuistverlengd(E.J.Hofstee,aantekening2bbijartikel38gSr,in:C.P.M.Cleiren&J.F.Nijboer,‘Strafrecht.TekstenCommentaar’,Deventer:Kluwer2008,p.297).144T&C,aantekening1bijartikel38gSr.

64

De procedure omtrent de voorwaardelijke beëindiging is geregeld in deartikelen 509o t/m 509ubis Sv (verlengingsprocedure). De rechtbank die ineerste instantieheeftkennisgenomenvanhetmisdrijf ter zakewaarvanTBSmet dwangverpleging is opgelegd is ook bevoegd tot voorwaardelijkebeëindiging daarvan (art. 509p Sv). Artikel 38g lid 4 Sr stelt demogelijkheidopenombijalgemenemaatregelvanbestuurnadereprocedurelebepalingentestellen.HieraanisvoorhetOMendereclasseringgevolggegeveninhoofdstuk17vandeRvt.145Toepassingsvoorwaarden. De TBS kan voorwaardelijk beëindigd worden,wanneer1)ereenTBSmetdwangverplegingisopgelegd,2)debeëindigingkanplaatsvinden bij verlenging van de TBS en 3) de gevaarlijkheid van de TBS‐gesteldeisteruggebrachttoteenaanvaardbaarniveau.Dithoudtindat‘deuitde stoornis van de geestvermogens voortvloeiende gevaarlijkheid van de terbeschikking gestelde voor de veiligheid van anderen dan de ter beschikkinggestelde of de algemene veiligheid van personen of goederen dusdanig isteruggebracht dat het verantwoord is de verpleging onder voorwaarden tebeëindigen’(art.46lid2Rvt). Inartikel38glid2Srwordentenslotteenkeletoepassingsvoorwaarden met betrekking tot de TBS met voorwaarden vanovereenkomstigetoepassingopdevoorwaardelijkebeëindigingverklaard(zie§2.2.8).Vreemdgenoeg is artikel 38 lid5 Sr, datdebereidverklaringvandeTBS‐gestelde tot naleving van de voorwaarden vereist, niet in dit rijtjeopgenomen.Waarschijnlijkbetrefthethiereenomissie.146Soort beschermingsbevelen. Ook wat betreft de inhoud van de voorwaardenwijkt de voorwaardelijke beëindiging van de TBS niet af van de TBS metvoorwaarden(art.38glid2joart.38aSr).Voormeerinformatie,zie§2.2.8.Alsalgemenevoorwaardegeldthiereveneensdatdevoorwaardenhetgedragvande TBS‐gestelde moeten betreffen en de vrijheid de godsdienst oflevensovertuigingtebelijdenendestaatkundigevrijheidnietmogenbeperken(art.38glid2Sr).Looptijd. De voorwaardelijke beëindiging van de TBS kan sinds 2008 telkensmetéénatweejaarwordenverlengd,meteentotaleduurvanmaximaalnegenjaar(art.38jSr).147Dadelijkeuitvoerbaarheid.Niet alleendeTBS‐gestelde,maarookhetOMkantegen zowel de verlenging van de TBS als de beslissing omtrent devoorwaarden in beroep gaan (art. 509v lid 1 jo art. 509t leden 1 en 2 Sv).Gedurendedietijdlooptdedwangverpleginggewoondoor.

145VooreengedetailleerderbeschrijvingvandeproceduretotvoorwaardelijkebeëindigingvandeTBS,ziedebetreffendeartikeleninhetWetboekvanStrafvorderingendeRvt.146ZieookT&CSr,aantekening4bijartikel38gSr.147ZieWetvan22november2007,Stb.465,inwerkinggetredenop1januari2008.

65

Voorwaardelijkebeëindigingnaproefverlof.OokeenonafgebrokenproefverlofvantwaalfmaandenbiedtuitzichtopvoorwaardelijkebeëindigingvandeTBS(art.38hSr).Ditstaatduslosvandeverlengingsprocedure.Voorwaardeisdathetverlofminstenstwaalfmaandenonafgebrokenheeftgeduurd(art.38hlid1Sr). De TBS‐gestelde heeft daarmee bewezen zich al een jaar lang in demaatschappij staande te kunnen houden. Voorwaardelijke beëindiging naproefverlof kan door het OM of de (raadsman van) verdachte wordengevorderd dan wel verzocht. Ambtshalve beëindiging is niet mogelijk. DevoorwaardelijkebeëindigingduurtvoorzolangdetermijnvandeTBSnogloopt(art.38hlid2Sr).Verdergeldtwathierbovenisgezegdoverdeinhoudvandevoorwaarden, het karakter en doel van de modaliteit en de procedure totverkrijging van de voorwaardelijke beëindiging tijdens de verlengings‐procedure (grotendeels) ook voor de voorwaardelijke beëindiging na proef‐verlof.HandhavingvandevoorwaardelijkebeëindigingvandeTBSToezicht.Hetformeletoezichtopdenalevingvandegesteldevoorwaardeninhetkadervandevoorwaardelijkebeëindiging isopgedragenaanhetOM(art.38glid2joart.38alid3Sr).IndepraktijkzalhetmeestaldereclasseringzijndiecontroleuitoefentopdeTBS‐gesteldeenovertredingenmeldt.Hettoezichtop de voorwaardelijke beëindiging wijkt niet af van de TBS met voor‐waarden.148Voor meer informatie over het toezicht op de voorwaardelijkebeëindiging van de TBS met dwangverpleging en de procedure na eenconstateringvaneenovertredingvandevoorwaarden,zieparagraaf2.2.8.Mogelijkegevolgenovertreding.Indiendevoorwaardennietwordennageleefd,kan de TBS met dwangverpleging worden hervat (art. 38k Sr) of devoorwaardenkunnenwordenaangescherpt(art.38iSr).DevoorwaardenvoorhervattingzijngelijkaandiewelkegeldenvoordeomzettingvandeTBSmetvoorwaarden in TBSmet dwangverpleging, zie paragraaf 2.2.8. Artikel 38i Srbiedtderechterdemogelijkheidomdevoorwaardenaantevullen,tewijzigenofopteheffen.HijkanditnietalleenopvorderingvanhetOMofopverzoekvan de TBS‐gestelde, maar, anders dan bij de TBS met voorwaarden, ookambtshalve doen. Ook de tijdelijke crisisopname vanmaximaal zevenwekenbehoorttotdemogelijkereacties(art.509jbis,eerstelid,Sv).Deartikelen509jt/m509nSv(procedurehervattingofwijzigingvoorwaarden)enart.509vt/m509xSv(beroep)zijnvanovereenkomstigetoepassing.2.2.13.VerlofuiteenTBSkliniekInleiding. In artikel 53 lid 1 Reglement verpleging ter beschikking gestelden(Rvt) worden de verschillende verlofsoorten opgesomd: begeleid verlof,onbegeleidverlof,transmuraalverlofenincidenteelverlof.Proefverlof(art.51 148ZieAanwijzingTBSmetvoorwaarden.

66

lid 1Bvt) en (voorwaardelijke) beëindiging van deTBS vormenhet sluitstukvandegefaseerdeverloftoepassing.De inartikel53opgesomdeverlofsoortenzien op een tijdelijk verlaten van de inrichting; het proefverlof beoogt depermanente terugkeer van de TBS‐gestelde in de samenleving.149Afhankelijkvandefasevandebehandelingkunnendeverschillendeverlofsoortenwordentoegepast, waarbij de nadruk steeds minder op controle en steeds meer opresocialisatiekomtteliggen.WanneerdevoorgaandefasenvanverlofgoedzijnverlopenendeTBS‐gesteldeheeft latenziendevrijheidenverantwoordelijk‐heid aan te kunnen, kan voor een verlofvorm met minder (direct) toezichtwordengekozen.Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. De verlofprocedure vangt aanzodraeenTBSpatiënteenmachtigingverlofaanvraagtopbasisvanartikel50of51Beginselenwetverplegingterbeschikkinggestelden(Bvt).Dezeaanvraagwordt vervolgens in de TBS‐kliniek zelf getoetst, eerst door de directebehandelaars van de patiënt, die een risicotaxatie opstellen, daarna door debehandelverantwoordelijken (de zogenaamde intercollegiale professioneletoetsing) bestaande uit tenminste een psychiater en een gedrags‐wetenschapper/onderzoeker. Hierin wordt met name gekeken naar het planvan risicomanagement. Na goedkeuring van deze interne verloftoetsings‐commissie verzoekt het hoofd van de inrichting de minister om eenverlofmachtiging (art. 50 lid 1Bvt jo. art. 53 lid 3Rvt).Hij stuurtdaartoedeaanvraagnaardeVerlofunitvandeDienstJustitiëleInrichtingen.Aandehandvan het Verloftoetsingskader 2009 verricht de Verlofunit een procedureletoetsing van de aanvraag machtiging verlof. 150 Vervolgens buigt hetAdviescollege Verloftoetsing TBS zich over de inhoudelijke kant van deaanvraag.Zijadviseertdeministerwelofgeenverlofmachtigingtegeven.Hetadvies van het Adviescollege wordt doorgegeven aan het hoofd van deVerlofunit die daarop namens de minister een besluit neemt. Indien hetAdviescollegeeennegatiefadviesgeeft,isdeministerverplichtdittevolgen.Ingevalvaneenpositiefadvies,magdeministervanhetadviesafwijken.Toepassingsvoorwaarden. Belangrijkste voorwaarde voor het toekennen vanverlof is de vraag of het verantwoord is. Het gevaar voor de veiligheid vanpersonenofgoederenmoetdusdanigzijnverminderd,dathetverantwoord isdeTBS‐gesteldeverlofteverlenen(art.50en51Bvt).Vóórtoekenningvaneenverlofwordtdaaromonderanderegekekennaarhetrisicoopconfrontatiemetslachtoffers of nabestaanden en of de patiënt zich bewust is van deconsequenties van het verlof voor het slachtoffer. Duidelijkmoetworden “inhoeverrerisicofactorenbeïnvloedzijndoordebehandelingofanderszinsonder

149Koenraadte.a.(2010),p.2.150Dienst Justitiële Inrichtingen, Verloftoetsingskader ter beschikking gestelden.Beleidsregelsmetbetrekking tot de verlofverlening aan ter beschikking gestelden, februari 2009, te vinden viahttp://www.dji.nl/onderwerpen/patienten‐in‐forensische‐zorg/straffen‐en‐maatregelen/tbs‐maatregel/.

67

controle worden gehouden”.151Pas wanneer het Adviescollege op basis vanrisicotaxatieenrisicomanagementovertuigdisdatdepatiëntopeenveiligeenverantwoorde manier (tijdelijk) kan terugkeren in de maatschappij, zal zijpositief adviseren over het verlof. Bij proefverloven dient bovendien insamenwerkingmetde reclasseringeenproefverlofplan tewordenopgemaakt(art.53lid3Rvt).152Soortbeschermingsbevelen.AlsalgemenevoorwaardevoorverlofgeldtdatdeTBS‐gestelde geen misdrijf mag plegen (art. 50 lid 2 Bvt). Het hoofd van deinrichtingkanopbasisvandatzelfde lidookbijzonderevoorwaardenaanhetverlof verbinden. Over de mogelijke inhoud van de bijzondere voorwaardenwordtenkelvermelddatzehetgedragvandeTBS‐gesteldemoetenbetreffenendatzekunneninhoudendatdeTBS‐gesteldezichaandeaanwijzingenvande toezichthouder dient te houden (art. 50 lid 2 Bvt). Verder vermeldt hetReglement verpleging ter beschikking gestelden dat er momenteel ook eenproefmeteenelektronischvolgsysteemalsbijzonderevoorwaarde loopt(art.53lid7Rvt).DezevoorwaardekanenkelwordenopgelegdalsdeTBS‐gesteldehiervrijwilligaanmeewerkt.153Looptijd.Debijzonderevoorwaardengeldenvoordeduurvanhetverlof.Dezeduur verschilt per verlofvorm. Het begeleid verlof en het incidentele verlofduren doorgaans niet langer dan één dag(deel) zonder overnachting en hetonbegeleid verlof kan bestaan uit maximaal zes dagen.154Het transmuraalverlof en het proefverlof kennen een langere termijn. In deze fase woont deTBS‐gesteldebuitendekliniek.Dadelijkeuitvoerbaarheid.Artikel69 lid1BvtopentdemogelijkheidvoordeTBS‐gestelde om in beroep te gaan tegen een intrekking van eenverlofmachtiging door deminister. Tegen intrekking van een verlof door hethoofdvaneeninrichtingkanhijinbeklaggaanbijdebeklagcommissievandecommissie vanToezicht. Er staanechtergeen rechtsmiddelenopen tegenhetniet aanvragenvanverlofdoorhethoofdvande inrichting, hetniet verlenenvan de verlofmachtiging door de minister of tegen de bij verlof gesteldevoorwaarden.155Het verlof en de bij verlof gestelde voorwaarden kunnenderhalveonmiddellijkwordenuitgevoerd.

151ZieDJIVerloftoetsingskader,p.11.152Vooreenmeeruitgebreideomschrijvingvandeverlofprocedure,zieF.Koenraadt,P.Langbroek,J. Tigchelaar & M. van der Velde, Het verlof van de ter beschikking gestelde. Het AdviescollegeVerloftoetsingTBSinderoutevanaanvraagtotbeslissing,DenHaag:WODC2010,p.51e.v.153Nadere regels hierover zijn vastgelegd in de Tijdelijke regeling verlof met elektronischvolgsysteem.154ZiedefactsheetVerloftijdensTBSopwww.overheid.nl.155AlgeldtookhierdatdeTBS‐gesteldeeencivielkortgedingkanaanspannenomdevoorwaardentewijzigen.

68

HandhavingvanhetverlofuiteenTBSkliniekToezicht. Het hoofd van de inrichting kan bepalen dat toezicht op de TBS‐gesteldewordt uitgeoefend tijdenshet verlof (art. 50 lid 7Bvt). In geval vanbegeleidverlofzaldeTBS‐gesteldedeeerstepaarkeerwordenvergezelddooreen sociotherapeut en een beveiliger, hierna door twee sociotherapeuten entenslotte zal begeleiding door één sociotherapeut volstaan. 156 Bij hetonbegeleidverlofenhettransmuraalverlofvindentoezichtenbegeleidingopafstand,vanuitdekliniekplaats.Indezefasevanhetverlofwordthettoezichtdoorgaansdoordereclasseringverzorgd.Indiendevoorwaardenvanhetverlofwordenovertreden,rapporteertdereclasseringdit(tussentijds)aanhethoofdvandeinrichting(art.60lid2Rvt).Momenteelisereenproefmetforensischtoezicht tijdens het proefverlof gaande (art. 54a Rvt). In dat geval oefenenzoweldereclasseringalsdeinrichtingtoezichtopdeTBS‐gesteldeuit.Mogelijke gevolgen overtreding. Indien de TBS‐gestelde de voorwaardenovertreedt,kandeministerdemachtigingtotverlofintrekken(art.53lid3Rvt),alzaldeministerdaarenkeltoeovergaanindienheternstigenormschendingenbetreft.157Ook het hoofd van de inrichting kan bij overtreding het verlofintrekken(art.50lid3Bvt).2.2.14.VoorwaardebijverlofuiteenpenitentiaireinrichtingInleiding. De vrijheidsstraf wordt meestal niet ononderbroken in eenpenitentiaire inrichting ondergaan. In bepaalde omstandigheden is het degedetineerde toegestaan om de inrichting, al dan niet onder begeleiding,tijdelijk teverlaten.Erbestaaneendrietal verlofvormen:het algemeenverlof(AVG),hetregimesgebondenverlof(RGV)enhetincidenteelverlof.Ookbestaaterdemogelijkheidtotstrafonderbreking.HetAVGenhetRGVstaanopenvoorgedetineerden die een onherroepelijke vrijheidsstraf uitzitten. Voor AVGkomengedetineerden inaanmerkingdieverblijven ineennormaalbeveiligdeinrichting,hetRGVisbedoeldvoorgedetineerdendieverblijven ineen(zeer)beperktbeveiligdeinrichting.HetAVGenhetRVGzijnperiodiekterugkerendeverlofvormendiebeogendegedetineerdevoortebereidenopeenterugkeerinde samenleving. Het incidentele verlof en de strafonderbreking zien opincidentelegebeurtenissenindepersoonlijkelevenssfeervandegedetineerde,zoals het overlijden van een naaste, en zijn in beginsel mogelijk voor allegedetineerden.Hetincidenteelverlof,hetAVGenhetRGVwordenverleendopbasisvanartikel26vandePenitentiairebeginselenwet,destrafonderbrekingopbasisvanartikel570bSv.Procedure tot verkrijging voorwaardelijk verlof. De procedure ter verkrijgingvandezeverlofvormen isomschreven indeRegeling tijdelijkverlatenvande

156ZiehetdossierTBSenverlofopwww.commissievantoezicht.nl.157Koenraadte.a.(2010),p.21.

69

inrichting(hierna:deRegeling).158Deprocedurewordtinganggezetdooreenverzoek van de gedetineerde. Meestal beslist de directeur van de PI op deaanvraag. Hiertoe wint de directeur de benodigde inlichtingen in vanbijvoorbeeldhetOM,depolitie,dereclasseringofanderehulpverleners(art.3Regeling).159IneenviertalgevallenbeslistdeMinistervanVeiligheidenJustitie:wanneerdeduurvandeonvoorwaardelijkegevangenisstrafmeerbedraagtdantweejaar,wanneerhetadviesvanhetOMafwijktvandatvandedirecteurvandePI,wanneerdegedetineerdedieomeen incidenteelverlofverzoektondereen van de bijzondere categorieën in artikel 32 valt, of in geval vanstrafonderbreking(art.2lid2Regeling).Toepassingsvoorwaarden. Er zijn enkele weigeringsgronden die gelden vooralle verlofvormen, zoals een ernstig gevaar voor verstoring van de openbareorde of een ongewenste confrontatiemet het slachtoffer(art. 4 Regeling). Deoverigevoorwaardenvoorhetverkrijgenvaneenverlofverschillenperverlof‐vorm. Zo dient bij een AVG een bepaald gedeelte (een derde) van de on‐voorwaardelijkestraftezijnondergaanenmoethetstrafrestanttussendedrieentwaalfmaandenbedragen(art.14lid1Regeling).EenRVGisafhankelijkvanhet regime van de penitentiaire instelling (vierwekelijks, dan wel wekelijksverlof mogelijk), en het incidenteel verlof en de strafonderbreking kunnenenkel worden toegekend op basis van bepaalde gronden. Voor eengedetailleerderoverzichtvandeverschillendetoepassingsvoorwaarden,ziedeRegeling.Soort beschermingsbevelen. Aan alle vier de verlofsoorten kunnenvoorwaardenworden verbonden. Er geldt slechts één algemene voorwaarde:Uitzonderingen daargelaten, is het alle gedetineerden verbodenNederland teverlaten (art. 5 lid 1 Regeling).160Naast deze algemene voorwaarde kunnenbijzondere voorwaarden die betrekking hebben op het gedrag van degedetineerde aan het verlof worden verbonden (art. 5 lid 2 Regeling). DetoelichtingindeRegelingopdebijzonderevoorwaardenissummier.Erwordtslechtsvermelddatdevoorwaardenzowelbetrekkingkunnenhebbenophetgedrag van de gedetineerde voorafgaand aan het verlof, als op zijn gedragtijdens het verlof. De Regeling noemt als voorbeeld van deze laatste voor‐waardenhetmijdenvanbepaaldeplaatsen,hetvermijdenvancontactmethetslachtofferofhetzichonthoudenvanalcoholgebruik.Looptijd.Deverlovenzijnslechtsvankorteduur,duseenproeftijdindezinvaneen langere periode waarbinnen de justitiabele zich aan bepaalde afsprakenmoet houden om tenuitvoerlegging van een voorwaardelijk gedeelte van destraf te voorkomen, is niet van toepassing. De voorwaarden gelden voor de

158Regelingtijdelijkverlatenvandeinrichting,Staatscourant,1998,247.159Vooreenuitgebreiderbeschrijvingvandeverlofprocedure,ziedeartikelen2t/m7Regeling.160Opvallendisdathiernietdevoorwaardewordtgestelddatdegedetineerdegeenstrafbarefeitenmagplegen.

70

duur van het verlof.161De duur van het verlof – en daarmee de periodewaarbinnen de gedetineerde zich aan eventuele beschermingsbevelen moethouden – verschilt per verlofvorm. Het AVG wordt voor maximaal 60 uurverleend (art. 15 Regeling) en het RVG voor 52 uur (art. 19 leden 4 en 5Regeling).162Hetincidenteelverlofduurtdoorgaansmaximaaleendag(art.21lid 4 Regeling) en de strafonderbreking maximaal drie maanden (art. 35Regeling).Dadelijke uitvoerbaarheid. Tegen de beslissing om verlof toe te kennen staatgeenrechtsmiddelopen.Hetverlofisdirectuitvoerbaar.HandhavingvanhetverlofuiteenpenitentiaireinrichtingToezicht. Over toezicht op de naleving van de voorwaarden wordt in deRegelingnietgerept.Wanneerdegedetineerdeonderbegeleidverlofstaat,danligthetvoordehanddatdezebegeleider/bewakereenoogjeinhetzeilhoudt.Hoe toezicht wordt uitgeoefend op gedetineerden die zonder begeleiding ofbewakingdeinrichtingverlatenisonbekend.Mogelijke gevolgen overtreding. Artikel 10Regeling bepaalt hoe de directeurvan een inrichting kan reageren op een incident tijdens het verlof. Terillustratievande term ‘incident’ staan in lid2enkelevoorbeeldenopgesomd.Hoewel een overtreding van de ex artikel 5 gestelde voorwaardenniet in ditrijtjevoorbeeldenisopgenomen,zalhetongetwijfeldookalseenincidentindezin van dezebepaling kunnenwordenbeschouwd. In geval van niet‐nalevingvan de voorwaarden kan de directeur 1) het volgende verlof geheel ofgedeeltelijk intrekken of niet verlenen; 2) bij het volgende verlof bijzonderevoorwaarden opleggen; 3) de gedetineerde intern overplaatsen (bijvoorbeeldvaneenbeperktbeveiligdeafdelingnaareennormaalbeveiligdeafdeling);of4)adviseren de gedetineerde naar een andere afdeling of inrichting over teplaatsen(bijvoorbeeldvaneenmeeropennaareenmeergesloten inrichting)(art.10lid1Regeling).Inhetlaatstegevalbeslistdeselectiefunctionarisofdegedetineerdedaadwerkelijkovergeplaatstzalworden.Naastdezereactieskandedirecteurooknogeenmaatregelofeendisciplinaire strafopleggen.163Eencombinatievandezeoptiesisookmogelijk.Welkegevolgendedirecteuraandeovertreding verbindt, zal afhangen vande aard vande overtreding, het soortverlofenofheteengeslotenofeenmeeropeninstellingbetreft.

161Ditgeldtalthansvoordebeschermingsbevelen.VolgensdetoelichtingopdeRegelingishetookmogelijk dat aan de gedetineerde voorwaarden worden gesteld die zijn gedrag in de inrichtingbetreffen(Regelingtijdelijkverlatenvandeinrichting,Staatscourant,1998,247).162Een enkele keer mag het RVG voor gedetineerden die verblijven in een inrichting met eenvierwekelijksverlofregimewordenverlengdtot76uur.163Ziedetoelichtingbijartikel10vandeRegelingtijdelijkverlatenvandeinrichting,Staatscourant,1998,247.

71

2.2.15.VoorwaardebijeenvoorwaardelijkegratieInleiding.Gratie is vermindering, kwijtschelding of verandering van eendoorde rechter opgelegde straf of maatregel. Als na de uitspraak van de rechteromstandigheden bekend zijn geworden, die niet bekendwaren toen de strafwerdopgelegdendietoteenandereuitspraakzoudenhebbengeleidofalsmettenuitvoerlegging geen enkel strafrechtelijk doel in redelijkheid meer wordtgediend, kan de veroordeelde een gratieverzoek indienen. Gratie wordt bijKoninklijkBesluitverleend.Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. Gratie wordt doorgaans bijverzoekschrift door de veroordeelde of een derde aangevraagd (art. 3Gratiewet). 164 Na indiening van het verzoek bij Bureau Gratie kan deveroordeelde op het politiebureau dan wel in de penitentiaire inrichtingworden uitgenodigd om het verzoek toe te lichten. Het verzoek wordtvervolgens,nainwinnenvanadviesvanderechtbankdiedestrafofmaatregelheeft opgelegd en eventuele andere instanties, door het Ministerie vanVeiligheid en Justitie praktisch voorbereid en voorgelegd aan de koningin.Indiennieuwefeitenenomstandighedenboventafelzijngekomendietentijdevan de veroordeling zouden hebben geleid tot geen of een andere straf ofmaatregel, of indien met tenuitvoerlegging van de straf geen redelijk doel(meer)wordt gediend, dan kan bij Koninklijk Besluit gratieworden verleend(art. 2 Gratiewet). Op grond van artikel 3 Gratiewet kan het toekennen vangratiegepaardgaanmethetstellenvanvoorwaarden.Toepassingsvoorwaarden. Gratie kan, met uitzondering van geldboetes van€340of lager,wordenverleendvanallestraffenenbepaaldemaatregelendiedooreenNederlandsestrafrechteronherroepelijkzijnopgelegd(art.558leden1 en 3 Sv). In de wet zijn twee redenen voor (voorwaardelijke) gratiegeformuleerd: 1) als na deuitspraak van de rechter omstandigheden bekendzijn geworden,dieniet bekendwaren toende strafwerdopgelegdendie toteen andere uitspraak zouden hebben geleid of 2) als met tenuitvoerlegginggeen enkel strafrechtelijk doel in redelijkheid meer wordt gediend. Voor devoorwaardelijke gratie zijn geen bijkomende toepassingsvoorwaarden vantoepassing.Soort beschermingsbevelen. Buiten het vereiste dat de gestelde voorwaardenhetgedragvandeveroordeeldemoetenbetreffen (art.13 lid1Gratiewet)enenkelevoorbeeldenindeledentwee(taakstrafofleertraject)endrie(geldsomaan staat of schadevergoeding), wordt de inhoud van de voorwaarden in deGratiewet niet nader gespecificeerd. Op Kamervragen met betrekking tot devoorwaardelijke gratie, antwoorddedeMinister vanVeiligheid en Justitiedateen werkstraf, een schadevergoeding, een geldboete, maar ook toezicht van

164De Minister van Justitie kan in bijzondere omstandigheden ook zonder verzoekschrift eengratieverleningoverwegen(art.19Gratiewet),maarditzalslechtsbijhogeuitzonderinggebeuren.

72

reclassering tot de mogelijkheden behoren.165In de literatuur wordt deopvattingverkondigddathetfeitdaterbijhetstellenvandevoorwaardengeenrechter aan te pas komt, noopt tot terughoudendheid in de te stellenvoorwaarden.166De rechten en vrijheden van verdachte mogen slechts inbescheidenmatewordeningeperkt.Looptijd.DeproeftijdwordtdoordeMinistervanVeiligheidenJustitiebepaaldenduurtmaximaaltwee jaar(art.14Gratiewet).DeMinisterkandeproeftijdverkortenofverlengen(art.14lid1Gratiewet).Dadelijkeuitvoerbaarheid.Gratieisenkelmogelijkbijeenonherroepelijkestrafof maatregel. Dit betekent dat er geen rechtsmiddel meer open staat. Debehandeling van het gratieverzoek is geen nieuwe berechting. Indien hetgratieverzoek wordt afgewezen, kan de veroordeelde enkel een nieuwgratieverzoek indienen, wanneer zich nieuwe omstandigheden hebbenvoorgedaan. Het gevolg hiervan is dat de voorwaardelijke gratie meteen tenuitvoerkanwordengelegd.167HandhavingvandevoorwaardelijkegratieToezichtopdenalevingvandevoorwaardenisopgedragenaanhetopenbaarministerie(art.13lid5Gratiewet).Wanneerdereclasseringbetrokkenwordtbijdetenuitvoerleggingvandevoorwaardelijkegratie(art.15Gratiewet),danligthetinderededatzijeventueelookbepaaldeovertredingenkanconstaterenendoorgeven,hetzelfdegeldtvoordepolitie.Mogelijkegevolgenovertreding.Indiendevoorwaardennietwordennageleefd,kandeverleendegratietotuiterlijkdriemaandennaheteindevandeproeftijdbijKoninklijkBesluitwordenherroepen(art.17lid2Gratiewet).VoorwaardeisdatdeveroordeeldevoorafgaandaandezebeslissingwordtgehoorddoorhetOM (art. 17 lid 1 Gratiewet). Wanneer de gratie wordt herroepen, dient degehele straf tenuitvoer tewordengelegd.Het gedeeltelijk tenuitvoer leggenvandestrafisslechtsmogelijkwanneereenvoorwaardegenoemdinartikel13,tweede lid (leertraject, taakstraf) gedeeltelijk niet is nageleefd (art. 17 lid 3Gratiewet).Eenalternatievereactieopovertredingishetaanvullen,wijzigenofopheffenvandevoorwaardenopbasisvanartikel16Gratiewet.

165AanhangselHandelingenII2011/12,nr.3181.166ZieBleichrodt(2011),p.53.167Hierwordtmetopzetnietdeterm‘dadelijkeuitvoerbaarheid’indezinvan‘geenopschortendewerking van een rechtsmiddel’ gebruikt, omdat dit in het kader van de gratie een oneigenlijkebetekenis zou hebben. Er staan immers geen rechtsmiddelen open tegen een beslissing op eengratieverzoek.

73

2.3.Civielrechtelijkebeschermingsbevelen

Inleiding.Naastof inplaatsvanaangiftebijdepolitie,kanhetslachtofferookeen beschermingsbevel via een civiel kort geding vorderen. Al in 1970ontdekten enkele blijf‐van‐mijn‐lijfhuizen deze optie, maar pas vanaf 1980,nadat een groep feministische advocaten in een publiciteitscampagne hetbeschermingsbevel aanprezen als een strategisch middel voor vrouwen omhuiselijk geweld te beëindigen, nam het een grote vlucht. Civielrechtelijkebeschermingsbevelen werden gezien als een beter alternatief dan destrafprocedure. 168 De kortgedingprocedure heeft als voordeel dat hetslachtoffernietafhankelijkisvandemedewerkingvandepolitieenhetOMbijhetaanhangigmakenvanhetgeding,datdebewijsstandaardlagerisdanineenstrafprocedureendatdeprocedureeenkortedoorlooptijdkent.Aandeanderekant moet het vonnis worden betekend en zijn er kosten verbonden aan deprocedure.Hetkortgedingeindigtineenvoorlopigebeslissing.Derechterdiebeslistovereeneventuelebodemprocedureisnietgebondenaanhetkortgedingvonnisenkaneenandersluidendvonniswijzen.Omdatderechter, inafwachtingvandeuitspraakineenbodemprocedure,ordenendingrijptindefeitelijkeverhoudingtussen partijen, wordt de voorlopige voorziening gezien als eenordemaatregel.169In depraktijkwordt er bij kort gedingen echter zelden eenbodemprocedure (meer) aangespannen en is de voorlopige voorziening dusfeitelijkdefinitief.170De rol van het slachtoffer bij de verkrijging van een civielrechtelijkbeschermingsbevel. In tegenstelling tot de strafrechtelijke beschermings‐bevelen is de rol van het slachtoffer bij de verkrijging van civielrechtelijkebeschermingsbevelencruciaal.Indehoedanigheidvaneiser,dienthijofzijdezaakaanhangigtemaken.Proceduretotverkrijgingbeschermingsbevel.Dejuridischegrondslagvooreenciviel beschermingsbevel is de onrechtmatige daad in combinatie met eenrechterlijkverbod(art.6:162 jo.3:296BW).Eencivielbeschermingsbevelzaldoorgaansviadekortgedingprocedure(art.254‐260Rv)wordenverkregen.Dekortgedingprocedure begintmet het dagvaarden van de gedaagde.171Bij zeerspoedeisende gevallen kan de zitting zelfs buiten kantooruren wordengepland.172Bijdezeaanvraagstuurtdeeiserdedagvaardingmeeomdevoor‐

168ZieJ.Doomen&R.Kotting,‘Straatverbodeninkortgeding’,NJB(60)1985‐4,p.109‐114enJ.Hes& K. van Ringen, Blijf uit mijn buurt. Het straatverbod in kort geding: Achtergronden enrechtspraktijk,DenHaag:VUGA1986.169H.L.G.Wieten,Procederenineersteaanleg,Deventer:Kluwer2007,p.59.170Wieten(2007),p.58.171In beginsel moet voor ieder kort geding een aparte afspraak worden gemaakt met devoorzieningenrechter,omdaterdoorgaansgeenvastezittingsdagenzijn(Wieten,2007,p.62).172Wieten(2007),p.62.

74

zieningenrechter op de hoogte te brengen van de zaak. Vervolgenswordt dezaakmondeling behandeld en vaak ook in één zitting afgedaan.173Tijdens dezittingkrijgeneiser–dieverplichtwordtvertegenwoordigddooreenadvocaat– en gedaagde de kans om hun beider standpunten uiteen te zetten. Devoorzieningenrechterkannaafloopvandebehandelingdirectuitspraakdoen,maar meestal gaan hier enige weken overheen.174Zowel eiser als gedaagdekunnentegendeuitspraakinberoepgaan.Toepassingsvoorwaarden. De voorzieningenrechter is bevoegd te oordelen inspoedeisendecivielezaken(art.254lid1Rv).Hetspoedeisendebelangvandeeisermoetindedagvaardingwordengesteldentijdensdebehandelingvandezaakkomenvasttestaan,maarindepraktijkwordenaandespoedeisendheidgeen hoge eisen gesteld.175Er wordt snel aangenomen dat de eiser eenspoedeisend belang heeft. Verder kan de rechter de voorziening weigeren,indienhijdezaaknietgeschiktachtom inkortgeding tewordenbeslist (art.256Rv).Eenzaakisbijvoorbeeldongeschikt,wanneerdefeitenonduidelijkzijnofwanneerdegevolgenvandevoorzieningnietgoedkunnenwordenoverzien.Wanneerdegedaagdeonrechtmatigheeftgehandeldjegensdeeiserofwanneerereenreëledreigingbestaatdathijofzijdatindetoekomstzaldoen,dankanderechtereencivielbeschermingsbevelopleggenomherhalingvanhetgedragofdaadwerkelijkeuitvoeringvaneenbedreigingtevoorkomen.176Hetwettelijkbewijsrecht is opkortgedingproceduresniet van toepassing, het is voldoendedatderechterdevorderingaannemelijkacht.177Soortbeschermingsbevelen.Deeiserkandevoorzieningvorderendiehemhetmeestgeschikt lijkt.Devoorzieningenrechterkandegedaagdebevelen iets tegeven, tedoenof na te laten (art. 3: 296BW).De rechter geniet een enormevrijheidbijhetbepalenvandeinhoudvandevoorziening.Deinhoudvandezeverboden kan variëren van een straat‐ en contactverbod, tot een dorps‐ ofbuurtverbod, maar er zijn zelfs voorbeelden van verboden die iemandverplichtten om te verhuizen of zijn studie voort te zetten aan een andereinstelling.178Looptijd. Oorspronkelijk waren de civiele beschermingsbevelen niet aan eentijdslimietgebonden.Zokoniemandvoorhetlevenverbannenwordenuiteenbepaaldewijk.PassindsderechtbankAmsterdamvanaf1984ereengewoontevanmaakte beschermingsbevelen voor een bepaalde tijd op te leggen kwam

173Wieten(2007),p.63.174Wieten(2007),p.64.175Wieten (2007), p. 59 en J.H. Blaauw/ W. Schenk (bew.), Het kort geding. A. Algemeen deel,Deventer:Kluwer,2002,p.11.176Asser‐Hartkamp4‐III,Deverbintenisuitdewet,Deventer:Kluwer2006,nr.118e.v.177Wieten(2007),p.63.178ZiebijvoorbeeldRb.Maastricht(vzr.)25juli2003,LJNAI1410enJ.Hes&K.vanRingen,Blijfuitmijnbuurt.Hetstraatverbod inkortgeding:achtergrondenenrechtspraktijk, ’s‐Gravenhage: VUGA1986,p.96.

75

hierveranderingin.179Tegenwoordigishetgebruikelijkomhetge‐ofverbodinde tijd tebeperken.Eenstraat‐ofcontactverbodgeldtdanenkelnogvoordeduur van bijvoorbeeld een half à twee jaar. Toch worden er ook nu nogsporadischverbodenopgelegdzondernaderetijdsbepaling.180Dadelijke uitvoerbaarheid. Een voorlopige voorziening kan uitvoerbaar bijvoorraadwordenverklaard.Ditkanopvorderingvandeeiser,maarderechterkan dit ook ambtshalve uitspreken (art. 258 Rv). Omdat het kort geding eenordemaatregel is, kan de werking van het beschermingsbevel niet wordenopgeschortdoorhetinstellenvaneenrechtsmiddel.181Indepraktijkwordthetvonnisdanookaltijduitvoerbaarbijvoorraadverklaard.182HandhavingvancivielrechtelijkebeschermingsbevelenToezicht. Over toezicht op de naleving van civiele beschermingsbevelen isweinig bekend. Doorgaans zullen het de slachtoffers/eisers zelf zijn, die eenovertredingconstaterenomdaarvervolgensmeeaandeslagtegaan.Mogelijke gevolgen overtreding. Om een kort geding vonnis te kunnenexecuteren,zalheteerstmoetenwordenbetekend(art.430lid3Rv).Dithoudtindat eenafschrift vanhet vonnisbij de veroordeeldewordtafgegevendoormiddelvaneengerechtsdeurwaarderexploot.Derechterverbindt,opverzoekvandeeiser,doorgaanseendwangsomaaneencivielbeschermingsbevel(art.611a e.v. Rv). Voor iedere overtreding moet de veroordeelde een voorafvastgesteldbedragaandepartijdiedeveroordelingheeftgekregenbetalen.Derechter kan ook een bedrag bepalen waarboven geen dwangsom meerverbeurd wordt (art. 611b Rv). Als de veroordeelde zich niet aan hetbeschermingsbevel houdt, kan de eiser (dan executant) een toegewezendwangsomopeisen.De executantmoet daartoede overtredingmelden bij dedeurwaarder.183Degeïndedwangsomkomtaandeexecutanttoe(art.611cRv).Indiendeveroordeeldemeentdatdedwangsomtenonrechteisverbeurd,kanhijofzijeenexecutiegeschilaanhangigmakenbijdevoorzieningenrechter.Ooklijfsdwangiseenmogelijkexecutiemiddel(art.585e.v.Rv),maarrechterszijn terughoudend inhetopleggenervan.184Enkelwanneerde toepassingvaneenanderdwangmiddelonvoldoendeuitkomstzalbiedenenhetbelangvande 179J.Doomen&R.Kotting,‘straatverbodeninkortgeding’,NJB1985‐4,p.109‐114.180BijvoorbeeldRechtbank’s‐Hertogenbosch9juli2002,LJNAE4992enRechtbankAlmelo19juli2000,LJNAA6584.181Wieten(2007),p.64.182Wieten(2007),p.64.183Indeliteratuurstaatvermelddatdedeurwaardertenminstetweegetuigenvandeovertredingnodig heeft om de dwangsom te kunnen innen (M. Malsch,DeWetbelaging.Totstandkomingentoepassing, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2004, p. 28). Dit vereiste staat echter nergens in de wetvermeld.184J.H. Snijders, C.J.M.Klaassen&G.J.Meijer,Nederlandsburgerlijkprocesrecht, Deventer:Kluwer2007,p.475‐480enBlaauw(2002),p.217.

76

schuldeisertoepassingvanlijfsdwangrechtvaardigt,zalderechtereenvonnisuitvoerbaar bij lijfsdwang verklaren (art. 587 Rv). Denk hierbij aan zeerextremezakenofdesituatiewaarindedwangsomgeeneffectsorteert.Deeiserzal in dat laatste geval in een nieuw kort geding om lijfsdwang alsexecutiemiddelmoetenverzoeken.Ookvoordeeiserishetgeenaantrekkelijkdwangmiddel, omdat hij of zij verplicht is (een deel van) de kosten vanlevensonderhoudvandegegijzeldetebetalen(art.597Rv).Wanneer tenuitvoerlegging bij lijfsdwang is toegestaan kan de veroordeeldedoordedeurwaarderwordenaangehoudenenovergebrachtnaareenhuisvanbewaring (art. 596 Rv). Tijdens de gijzeling kan de deurwaarder zich latenbijstaandooreenoftweegetuigen(art.594Rv)enhijkanombijstandvandepolitie vragen (art. 595 Rv). De deurwaardermag alle plaatsen betreden terhandhavingvaneenbeschermingsbevel.Devoorzieningenrechterkandeeiseropdiensverzoekmachtigenom‘zonodigmetbehulpvandesterkearmvanpolitieen/ofjustitie’hetbeschermingsbeveltenuitvoerteleggen.Ditgebeurtindepraktijkregelmatig.185Striktgenomenisditoverbodig,omdathetslachtoffersowiesohetrechtheeftomdepolitieinteschakelen, maar wanneer de deurwaarder een dergelijke machtiging kanoverleggen, zal depolitie dit zien als een rechtvaardiging voor een eventueeloptreden.186Hetisonduidelijkwelkebevoegdhedendepolitiepreciesheeftbijde handhaving van een civiel beschermingsbevel. Ze heeft slechts eenondersteunende taak ten aanzien van de deurwaarder om de vonnissen teeffectueren. Waarschijnlijk kunnen ze de overtreder slechts uit de buurtverwijderen, omdat de enkele overtreding van een civiel beschermingsbevelgeenstrafbaarfeitoplevert.187

2.4.Bestuursrechtelijkebeschermingsbevelen

Het bestuursrecht biedt twee mogelijke ingangen ter verkrijging van eenbeschermingsbevel: via de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrischeziekenhuizen (Wet Bopz) en via de Wet tijdelijk huisverbod (Wth). Dezemogelijkheden worden hieronder kort besproken. Hierbij wordt meteenopgemerkt, dat de Wet Bopz binnenkort wellicht wordt vervangen. Er ismomenteeleenwetsvoorstel(Wetverplichtegeestelijkegezondheidszorg)metdezestrekkingaanhangig.188Ookdientvermeldtewordendat,hoeweldeWet

185A.I.M. van Mierlo, C.J.J.C. van Nispen & M.V. Polak (red.), Nederlands burgerlijk procesrecht,Deventer:Kluwer2005,p.454.186VanMierlo,VanNispen&Polak(2005),p.454.VolgensMalschzoudedeurwaarderaltijdeenafschrift van het vonnis naar de politie moeten sturen om ze op de hoogte te brengen van hetbeschermingsbevel.Ditwordtindepraktijkvaakverzuimd,waardoordepolitieslechtsreageertopeenexplicietverzoekvanuithetslachtofferomhulp(Malsch2004,p.29).187Malsch(2004),p.29.188VoorstelvanWet,KamerstukkenII2009/10,32399,nr.2.

77

Bopz officieel onder het bestuursrecht valt,189het een bijzondere rechtsgangbetreft met een geheel eigen toetsingskader, waarvan de behandeling isondergebrachtbijdecivielesectorenvanderechtbanken.2.4.1.Voorwaardelijkemachtiging(WetBopz)Inleiding. De wetgever wilde met het creëren van de voorwaardelijkemachtigingpsychiatrischepatiëntenambulantbehandelendoormiddelvanhetstellen van voorwaarden. De maatregel is te plaatsen in het streven ompersonen zoveel mogelijk buiten een psychiatrisch ziekenhuis te behandelen(het zogenaamde extramuraliseringsproces).190Vóór de inwerkingtreding vandevoorwaardelijkemachtigingkondenpsychiatrischepatiëntenenkelwordengedwongentotdeelnameaanhuntherapeutischebehandelingbinnenhetkadervaneengedwongenopnameofalsvoorwaardebijeenvoorwaardelijkontslag.Bij een voorwaardelijke machtiging staat niet het opnemen van dergelijkepatiënten, maar juist hun ambulante behandeling centraal.191De gedwongenopnamedientslechtsalsstokachterdedeuromervoortezorgendatpatiëntenookbuitendeinrichtingaandevoorwaardenvanhunbehandelaarvoldoen.Derolvanhetslachtofferbijdeverkrijgingvaneenvoorwaardelijkemachtiging.In geval van een voorwaardelijke machtiging kan het slachtoffer in dehoedanigheid van echtgenoot, ouder, bloedverwant (in de rechte lijn of in dezijlijntotdetweedegraad),voogd,curatorofmentorvandebetrokkeneomdebeschikking verzoeken bij de officier van justitie (art. 14a lid 4 jo art. 6WetBopz).Andereslachtoffershebbendiemogelijkheidniet.Proceduretotverkrijgingbeschermingsbevel.Deproceduretotverkrijgingvaneenvoorwaardelijkemachtiging isongeveergelijkaandie terverkrijgingvaneenvoorlopigemachtiging.Deartikelen4t/m9WetBopzzijngrotendeelsvanovereenkomstige toepassingverklaard(art.14a lid4WetBopz).Ditbetekentdat de officier van justitie op verzoek van de echtgenoot, ouders, bepaaldebloedverwanten, voogden, curatoren of mentoren van de betrokkene eenverzoektothetverlenenvaneenvoorwaardelijkemachtigingkandoenbijderechtbank(art.6WetBopz).Nahethorenvandebetrokkene,diensraadsmanplusenkeleandererelevantepersoneneneventueeleenaanvullendonderzoeknaarhetziektebeeldvandebetrokkenebeslistderechterzospoedigmogelijk(art. 9 lid 1 Wet Bopz). Tegen een positieve beschikking staat geen hogerberoepopen(art.9lid5WetBopz).Beroepincassatieiswelmogelijk(art.398Rv).

189Zie J.C.J. Dute, De Algemene wet bestuursrecht en de Wet Bopz, Den Haag: Ministerie vanVolksgezondheid,WelzijnenSport2007.190KamerstukkenII1999/2000,27289,nr.3,p.3.191R.B.M.Keurentjes,‘DevoorwaardelijkemachtigingendeobservatiemachtigingindeWetBopz:Eenbijzonderstaaltjewetgeving’,TijdschriftvoorGezondheidsrecht(26),2002‐8,p.527‐535.

78

Toepassingsvoorwaarden.De toepassingsvoorwaardenvoorhetopleggenvaneenvoorwaardelijkemachtiging staan in artikel 14a leden11/m5 en8WetBopz.Derechterkanenkeleenvoorwaardelijkemachtigingverlenen:

opverzoekvandeofficiervanjustitie192 metbetrekkingtoteenpersoonvantwaalfjaarenouder diegestoordisinzijngeestvermogens indiennaarhetoordeelvanderechter:

o de stoornis van de geestvermogens betrokkene gevaar doetveroorzaken,en

o het gevaar buiten een psychiatrisch ziekenhuis193enkel doorhetstellenennalevenvanvoorwaardenkanwordenafgewend

ereenpsychiatrischeverklaringisoverlegdbijhetverzoekwaaruitdestoornisenhetgevaarblijken194

ereenbehandelingsplanisoverlegd enbetrokkenezichbereidheeftverklaarddevoorwaardennateleven

of anderszins redelijkerwijs kan worden aangenomen dat debetrokkenedevoorwaardenzalnaleven.

DeMemorie van Toelichting vult aan dat enkel voor patiënten die inzien datbehandelingnodigisendieinstaatzijnomzelfverantwoordelijkheidtedragenvoordenalevingvandevoorwaardendevoorwaardelijkemachtiging een rolkanspelen.195Soortbeschermingsbevelen.Eenvoorwaardediealtijdwordtgesteldisdatdepatiënt dient mee te werken aan een vooraf afgesproken behandelplan.196Overigevoorwaardenmetbetrekkingtothetgedragvandepatiëntkunnenookwordengesteld,voorzoverditgedraghetgevaardatvoortvloeituitdestoornisbeïnvloedt.Metanderewoorden,devoorwaardenmoeten in relatie staan tothetgevaardatdepatiëntanderstengevolgevanzijnstoorniszouveroorzaken(art.14alid7WetBopz).Hierbijdachtdewetgevervoornamelijkaanhetafzienvan alcohol‐ of druggebruik, hetmijden van bepaalde plaatsen, enzovoort.197Beschermingsbevelen die dienen ter bescherming van een specifiek individuzullen in dit kader dan ook niet vaakworden opgelegd,maar het kanwel.198Tenslottegeldtookvoordevoorwaardelijkemachtiging,datdevoorwaarden

192Deofficiervanjustitiekanhieropzijnbeurtomwordenverzochtdoordeechtgenoot,deouders,devoogdvanbetrokkeneendoordebetrokkenezelf(art.14alid3joart.4WetBopz).193 Een voorwaardelijke machtiging is niet mogelijk bij psychogeriatrische patiënten enverstandelijkgehandicapten(KamerstukkenII1999/2000,27289,nr.3,p.5).194Dezeverklaringmoetzijnopgestelddooreennietbijdebehandelingvandepatiëntbetrokkenpsychiater en moet zijn gebaseerd op een daartoe gericht onderzoek waaruit blijkt dat debetrokkenelijdtaaneenstoornisvandegeestvermogens,waardoorhijeengevaarbetekent.195KamerstukkenII1999/2000,27289,nr.3,p.5.196KamerstukkenII1999/2000,27289,nr.3,p.7.197KamerstukkenII1999/2000,27289,nr.3,p.7.198Eenverbodophetlastigvallenvanvoorbijgangersineenwinkelcentrumwordtalsmogelijkheidgenoemd in de brochure De voorwaardelijke machtiging in het psychiatrisch ziekenhuis, serieRechtenindeGGz,deel5,StichtingPvP,p.6.Hetisdusdenkbaardatookvoorwaardenwaarindebeschermingvaneenspecifiekpersooncentraalstaateveneenskunnenwordenopgelegd.

79

devrijheidvangodsdienstoflevensovertuigingofdestaatkundigevrijheidvandepatiëntnietmogenbeperken(art.14alid7WetBopz).Looptijd. De eerste voorwaardelijke machtiging mag voor maximaal zesmaandenwordenopgelegd(art.14clid1WetBopz).Hiernakandemachtigingeenonbeperktaantalkerenwordenverlengdmeteenperiodevanéénjaar(art.14clid2WetBopz).Zolangdestoornisvandegeestvermogenseengevaarblijftopleverendatdooreenvoorlopigemachtigingkanwordenafgewend,magderechterblijvenverlengen.Dadelijkeuitvoerbaarheid.Uitartikel14alid4jo10lid1WetBopzblijktdatdevoorwaardelijkemachtigingbijvoorraaduitvoerbaar is.Metanderewoorden,hetvonnishoeftnognietinkrachtvangewijsdetezijngegaan.HandhavingvandevoorwaardelijkemachtigingToezicht.Het toezicht opnalevingvandevoorwaarden isopgedragenaandebehandelaarvandebetrokkene.199Dezepersoonzaltijdenszijncontactenmetde patiënt moeten nagaan of deze zich aan de afgesproken voorwaardenhoudt.200Ook voor de personen in de omgeving van de patiënt is een rolweggelegd.201Zij hebben een belangrijke signalerende functie en kunnen debehandelaar niet alleen op de hoogte stellen van veranderingen in hetziektebeeld van de patiënt,maar bijvoorbeeld ook van overtredingen van devoorwaarden.Tevenskunnenzijdegeneesheer‐directeurvanhetpsychiatrischziekenhuis verzoeken de betrokkene te doen opnemen (art. 14d lid 3 WetBopz).

Mogelijkegevolgenovertreding.Wanneerdebetrokkenedevoorwaardennietnaleeft, kan de geneesheer‐directeur van het psychiatrisch ziekenhuis hemdoenopnemen(art.14dlid1WetBopz).Vereistisdanweldatdegeneesheer‐directeur zich op de hoogte stelt van de actuele geestelijke gezondheids‐toestand van de patiënt en dat hij hem hoort.202De betrokkenewordt in datgeval opgenomen voor de duur van het nog niet verstreken gedeelte vanvoorwaardelijkemachtiging(art.14dlid2WetBopz).Degeneesheer‐directeurisbevoegd,maarnietverplichtdebetrokkenetedoenopnemenalshijzichnietaan de voorwaarden houdt. De behandelaar kan de officier van justitieverzoekenomderechtertevragenomeenwijzigingvandevoorwaarden(art.14blid3WetBopz).

199KamerstukkenII1999/2000,27289,nr.3,p.10.200KamerstukkenII1999/2000,27289,nr.3,p.8.201KamerstukkenII1999/2000,27289,nr.3,p.11.202Hoewel dit niet letterlijk in de wet staat, ligt het in de rede dat de geneesheer‐directeur debetrokkene voorafgaand aan de beslissing tot opname om die reden laat onderzoeken door eenpsychiater die niet bij de behandeling betrokken was (R.B.M. Keurentjes, ‘De voorwaardelijkemachtiging en de observatiemachtiging in de Wet Bopz: Een bijzonder staaltje wetgeving’,TijdschriftvoorGezondheidsrecht(26),2002‐8,p.527‐535).

80

2.4.2.Voorwaardelijkverlofenvoorwaardelijkontslaguiteenpsychiatrischziekenhuis(WetBopz)Inleiding. Het verlof en het voorwaardelijk ontslag staan beide geregeld inhoofdstuk vier van deWet Bopz en vertonen zoveel overeenkomsten dat zehiertegelijkertijdwordenbehandeld.De rol van het slachtoffer bij de verkrijging van een voorwaardelijkeverlof/ontslag. Ingevalvaneenvoorwaardelijkverlofofontslag isde rolvanhet slachtoffer ter verkrijging van een beschermingsbevel niet wettelijkvastgelegd,maaroverlegtdegeneesheer‐directeur–indienmogelijkennodig–metdefamilieenechtgenootvandepatiënt(art.45lid1WetBopz).Tijdensditoverlegzoudenoodzaakvanbepaaldebeschermingsbevelentersprakekunnenkomen. Voorts kunnen de in artikel vier, eerste lid Wet Bopz genoemdepersonen(ouders,echtgenoot,enzovoort)alleneenverzoektotvoorwaardelijkontslaguit hetpsychiatrisch ziekenhuis indienenbij de geneesheer‐directeur.Dit verzoek zou eventueel ook de bijzondere voorwaarden waaronder hetverlofdienttewordenverleendkunnenbevatten.Procedure tot verkrijging beschermingsbevel. In de Wet Bopz staat nietbeschrevenhoedeprocedureterverkrijgingvaneen(voorwaardelijk)verlofingang kan worden gezet. Wel staat er dat het verlof wordt verleend door degeneesheer‐directeur.203 Volgens artikel 45 lid 1 Wet Bopz overlegt degeneesheer‐directeur indien mogelijk en nodig met de familie, echtgenoot,huisartseneventueleanderehulpverlenersdiebijdepatiëntbetrokkenzijn.Ingevalvaneenverlofvanmeerdan60uurdientdegeneesheer‐directeurookteoverleggen met de inspecteur (art. 45 lid 2 Wet Bopz). Bij een positievebeslissingwordtaandepatiënteenschriftelijkeverklaringmeegegevenwaarinstaatdathemverlofisverleend(art.45lid6WetBopz).Ook bij de procedure tot verkrijging van een voorwaardelijk ontslag wordteerst overlegdmet de naasten en eventuele hulpverleners van de patiënt enwordteenschriftelijkeverklaringverschaft.Artikel47lid2WetBopzverklaartartikel 45 Wet Bopz grotendeels van overeenkomstige toepassing. Deprocedure tot verkrijging van een voorwaardelijk ontslag heeft als extravoorwaarde dat de geneesheer‐directeur de echtgenoot, wettelijkevertegenwoordigerennaaste familieledenvandepatiëntvoorafopdehoogtebrengtvanhetvoorgenomenontslag (art.47 lid2WetBopz).VerdergaatdeWetBopzingevalvanvoorwaardelijkontslagwel inopdemanierwaaropdeprocedure in gang kan worden gezet (art. 49 Wet Bopz). De in artikel vier,eerste lidWet Bopz genoemde personen (ouders, echtgenoot, enzovoort) depatiëntzelf,de inspecteurendeofficiervan justitiekunnenalleneenverzoek

203 In de praktijk wordt deze bevoegdheid vaak gemandateerd aan de behandelaar (A.Nieuwstraten, F. van Vree& C. Scholten,WetBopz.Verlofenontslag, Zoetermeer: Research voorBeleid2001,p.17).

81

tot voorwaardelijk ontslag uit het psychiatrisch ziekenhuis indienen bij degeneesheer‐directeur.Dezebeslistbinnentweewekenopditverzoekenstelt–in geval van een positief besluit – de inspecteur op de hoogte van dezebeslissing. Indien de geneesheer‐directeur afwijzend beslist, kan nogwordengetrachtviadeofficiervanjustitiedezaakaanderechtervoorteleggen.Toepassingsvoorwaarden. Voorwaarde voor zowel verlof als voorwaardelijkontslagisdatdeuitdestoornisvoortvloeiendegevaarlijkheidvandepatiëntisverminderd (art. 45 en 47 Wet Bopz). In geval van verlof moet degevaarlijkheidzodanigzijnverminderd,dathetverantwoord isdatdepatiënttijdelijk buiten de instelling verblijft, bij het voorwaardelijk ontslagmoet eenpermanente terugkeer in de samenleving, onder daaraan te verbindenvoorwaarden,verantwoordzijn.Voorbeidemodaliteitengeldtdatde(tijdelijke)terugkeerinhetbelangvandepatiëntmoetzijn.Ookmoetdepatiënthebbenverklaard aan de voorwaarden te zullen voldoen of moet op andere wijzeaannemelijkzijngeworden,datdepatiëntdevoorwaardenzalnaleven(art.45lid3WetBopz).Soortbeschermingsbevelen.Devoorwaardenmoetenbetrekkinghebbenophetgedragvandepatiënt,voorzoverditgedraghetgevaarbeïnvloedt,enmogendestaatkundigevrijheidofvrijheidvangodsdienstenlevensovertuigingvandepatiënt niet aantasten (art. 45 lid 3Wet Bopz). De geneesheer‐directeur kaneveneensalsvoorwaardebedingendateenpatiëntzichondertoezichtsteltvaneendaartoeaangewezeninstellingofpersoon(art.45lid4WetBopz).Uiteen–enigszinsgedateerde–evaluatievanhetverlofenontslagbinnendewetBopzblijkt dat de gestelde voorwaarden over het algemeen betrekking hebben ophet innemen van medicatie en het onderhouden van contact met debehandelaar.204Voorwaarden die ook in de evaluatie voorkwamenwaren hetverbod om cannabis te gebruiken, het verbod om gedrag te vertonen datpatiënt in aanraking zal doen komen met de politie en beperkingen van debewegingsvrijheid.205Vaakwordendevoorwaarden inoverlegmetdepatiëntopgesteld.Looptijd. In principemag een onbeperkt aantal keer verlofworden verleend,maardegeneesheer‐directeurdientvoorafde termijnvanafwezigheidaantegeven.Slechtstweekeerperjaarisverloflangerdan60uurtoegestaanmeteenmaximumvantelkenstweeweken(art.45 lid2WetBopz).DeWetBopz laatzichnietuitoverdevraaghoe langdepatiëntzichmaximaaldienttehoudenaandevoorwaardendiezijngesteldbijeenvoorwaardelijkontslag.Dadelijke uitvoerbaarheid. Het verlof uit het psychiatrisch ziekenhuis kanonmiddellijktenuitvoerwordengelegd.

204Nieuwstraten,VanVree&Scholten(2001),p.28en32.205Deze laatste soort voorwaarden werd niet nader gespecificeerd in het rapport. Of het hierbeschermingsbevelenbetrofisdusonduidelijk.

82

Handhaving van het voorwaardelijk verlof/ontslag uit een psychiatrischziekenhuisToezicht. Het toezicht op de naleving van de voorwaarden tijdens hetvoorwaardelijkverlofvindtdoorgaansnaafloopvanhetverlofplaats.Achterafwordtdepatiëntdoordeverpleegkundigenofdebehandelaargevraagdhoehetverlof is verlopen. Ook bij de familie wordt soms navraag gedaan.206Bijvoorwaardelijk ontslag is het doorgaans de ambulante behandelaar van depatiënt die toezicht houdt op de naleving van de voorwaarden.207Zij hebbenregelmatig contact met de patiënt en kunnen het beste controleren of devoorwaardenwordennageleefd.Mogelijke gevolgen overtreding. Het voorwaardelijk verlof of ontslag moetworden ingetrokkenwanneer het gevaar (voortvloeiende uit de stoornis) ditnoodzakelijk maakt en het gevaar niet kan worden afgewend buiten hetpsychiatrischeziekenhuis.Hetintrekkenvanhetverlofofhetontslagisechternietdwingendvoorgeschrevenbijovertredingvandevoorwaarden.Wanneerdepatiëntdevoorwaardennietnaleeftkandegeneesheer‐directeurhetverlofof ontslag intrekken (art. 46WetBopz).De reden hiervoor is dat niet iedereovertreding even zwaarwegend is of opname in het ziekenhuis noodzakelijkmaakt.208Devraagofer(dreigend)gevaarontstaatdoordeovertreding,lijktinde praktijk van doorslaggevend belang.209Als er niet direct een gevaarlijkesituatie ontstaat door de overtreding, kan het intrekken van het verlof/hetontslag bovendien de behandelrelatie onder druk zetten.210Voor intrekkingstelt de geneesheer‐directeur zich op de hoogte van de actuele geestelijkegezondheidstoestand van de patiënt en binnen uiterlijk vier dagen naintrekking van het verlof/ontslag wordt de patiënt schriftelijk op de hoogtegebracht van het besluit. De patiënt zelf, maar ook zijn naasten, kunnen deofficiervan justitieverzoekenhetbesluit tot intrekkingvoor te leggenaanderechter.2.4.3.HethuisverbodInleiding. Op 1 januari 2009 is de Wet tijdelijk huisverbod van krachtgeworden.211Ze verschaft de mogelijkheid tot tijdelijke uithuisplaatsing vaniemand van wie de dreiging van huiselijk geweld uitgaat, ook wanneer zich(nog)geenstrafbarefeitenhebbenvoorgedaan.Gedurendedieperiodemagergeencontactwordenopgenomenmetdeachterblijversenwordtervoorzoweluithuisgeplaatstealsdeachterblijverseenhulpverleningstrajectuitgezet.Hetis

206Nieuwstraten,VanVree&Scholten(2001),p.20.207Nieuwstraten,VanVree&Scholten(2001),p.32.208Nieuwstraten,VanVree&Scholten(2001),p.20209Nieuwstraten,VanVree&Scholten(2001),p.33.210Nieuwstraten,VanVree&Scholten(2001),p.20.211Wet van 9 oktober 2008, houdende regels strekkende tot het opleggen van een tijdelijkhuisverbodaanpersonenvanwieeenernstigedreigingvanhuiselijkgewelduitgaat,Stb2008,421.

83

een bestuursrechtelijke maatregel die kan worden ingezet door deburgemeester,alkandezezijnbevoegdheidvolledigofdeelsmandaterenaandehulpofficiervanjustitie(art.3Wth).Derolvanhetslachtofferbijdeverkrijgingvaneenhuisverbod.Hetslachtofferkan zelf om een huisverbod verzoeken. Het is een bestuursrechtelijkebeschikkingdieopbasisvanartikel4:1e.v.Awbkanwordenaangevraagd.Proceduretotverkrijgingbeschermingsbevel.Het isveelaldebasispolitiezorgdieeeneerste inschattingmaaktofersprake isvanacutedreiging.Depolitiehoort de betrokkenen en brengt vervolgens de hulpofficier van justitie op dehoogte, indien het mogelijk een huisverbodwaardige situatie betreft. DezebeoordeeltaandehandvanhetRisicotaxatie‐instrumentHuiselijkGeweldofdefeiten en omstandigheden zodanig zijn dat een huisverbod moet wordenopgelegden legteenhuisverbodopofvraagtdeburgemeesterdattedoen.212Hierop moet de uithuisgeplaatste zijn huissleutel inleveren bij de politie enmoet hij aangevenwaar hij te bereiken is. Ookwordt er een hulpverlenings‐trajectopgezetvoorzoweldeuithuisgeplaatstealsdeachterblijvers.Indiendeburgemeester of de HOvJ ook kindermishandeling vermoeden, brengen zijBureauJeugdzorgopdehoogte(art.2 lid3Wth).Hethuisverbodkantoteenperiode van maximaal 28 dagen worden verlengd (art. 9 lid 1 Wth) en deuithuisgeplaatste kan tegen het opleggen of verlengen van het huisverbod inberoep gaan (art. 6 Wth jo art. 8:1 Awb).213Indien de uithuisgeplaatstetegelijkertijdvraagtomeenvoorlopigevoorziening(art.8:81Awb),beslistdevoorzieningenrechterbinnendriedagen(art.6 lid2subaWth).Alsuitgangs‐puntvoorpolitieenjustitiegeldtdatwanneereenpersoonwordtaangehoudeninhetkadervaneen strafvervolgingvoorgeweld indehuiselijke sfeer, er zomogelijkookeenhuisverbodwordtopgelegd.214Toepassingsvoorwaarden.Hethuisverbodmagenkelwordenopgelegdaaneenmeerderjarige persoon, die op hetzelfde adres als de achterblijverswoont ofdaarmeerdanincidenteelverblijft(art.2leden1en2Wth).Voorwaardeisdatdeaanwezigheidvandezepersoon indewoningeen ‘ernstig enonmiddellijkgevaar’ oplevert voorde achterblijvers.De feiten en omstandighedendie eenrol spelen bij het al dan niet opleggen van een huisverbod zijn limitatiefvastgelegd in het Besluit tijdelijk huisverbod.215Zij betreffen de persoon tenaanzienvanwiewordtoverwogeneenhuisverbodopteleggen,hetverloopvanhetincidentendeleefomstandighedenvandebetrokkenen.Omdedreigingdie

212ZieA.Schreijenberg,K.B.M.deVaan,M.C.Vanoni&G.H.J.Homburg,ProcesevaluatieWettijdelijkhuisverbod, Amsterdam: Regioplan Beleidsonderzoek 2010, p. 4 voor een beschrijving van deprocedure.213Demogelijkheid om beroep in te stellen is niet beperkt tot de uithuisgeplaatste. Ook anderebelanghebbenden,zoalsdeachterblijvers,kunneneenberoepinstellen.214Aanwijzinghuiselijkgeweldeneergerelateerdgeweld,Staatscourant2010,nr.6462.215Staatsblad2008,422.

84

vandezefeitenenomstandighedenuitgaatgoedintekunnenschatten,zijnzeverwerktinhetRisicotaxatie‐instrumentHuiselijkGeweld(RiHG).Soort beschermingsbevelen. Het verbod houdt in dat de pleger van huiselijkgeweld in beginsel gedurende tien dagen de toegang tot de woning wordtontzegd.Hijmag zich gedurende deze periode niet in de aangegevenwoningbevinden, ook niet op uitnodiging van de huisgenoten.216Deze periode kanwordenverlengdtot28dagen,wanneerdedreigingaanhoudt.Gedurendedezeperiode mag de uithuisgeplaatste ook geen contact opnemen met zijnhuisgenoten.Looptijd.Hethuisverbodwordt ineerste instantieopgelegdvooreenperiodevantiendagen,maarzekanwordenverlengdtotmaximaal28dagen,indiendedreigingvanhetgevaarofheternstigevermoedendaarvanblijvenvoortduren(art.9lid1Wth).Dadelijkeuitvoerbaarheid.Hethuisverbodwordt tenuitvoer gelegd, ondankseen eventueel hoger beroep van de uithuisgeplaatste, maar devoorzieningenrechter kan binnen de looptijd van het huisverbod het verbodopheffen. Wel dient de rechter hier gedurende de eerste tien dagen van hethuisverbod ‘prudent’ mee om te gaan. 217 Alleen bijzondere feiten enomstandigheden kunnen een opheffing van het huisverbod voordat dezeperiodeisverstrekenrechtvaardigen.Overigenszullendetiendagentijdensdebehandelingvanhetberoepdoorgaansalverstrekenzijn.218HandhavingvanhethuisverbodToezicht. In de Memorie van Toelichting krijgt de politie expliciet eenbelangrijke rol toebedeeld in de handhaving van huisverboden, aangezien zijover alle relevante informatie beschiktdie bij de oplegging vandemaatregeleen rol heeft gespeeld. 219 De Wet tijdelijk huisverbod verklaart datpolitieambtenarentercontrolevanhethuisverbodbevoegdzijnelkeplaatstebetredenwaardeuithuisgeplaatstezichnietmagbevinden,metuitzonderingvanwoningenzondertoestemmingvandebewoner(art.4lid3Wth).Depolitiekanvoortseennotitiemakenvanhethuisverbodinheteigensysteem,zekangedurende het huisverbod bij de achterblijvers langsgaan of ze kan hetwijkteam de opdracht geven de woning extra in de gaten te houden.220Deindieners van het wetsvoorstel erkennen echter dat ambtshalve handhavingvan,metname,eencontactverbodmoeilijkzalzijn.221Inditgeval isdepolitieveelalafhankelijkvaneenmeldingdoordeachterblijversvaneenovertreding. 216MemorievanToelichting,KamerstukkenII2005/06,30657,nr.3,p.21.217RaadvanState21juli2010,LJNBN1875.218Memorievantoelichting,KamerstukkenII2005/06,30657,nr.3,p.12.219MemorievanToelichting,KamerstukkenII2005/06,30657,nr.3,p.14.220Schreijenberg,DeVaan,Vanoni&Homburg(2010),p.55.221MemorievanToelichting,KamerstukkenII2005/06,30657,nr.3,p.18.

85

In de praktijk zal het dan ook veelal de hulpverlening zijn die als eerste eenovertreding van het verbod bemerkt. Zij dienen vervolgens de politie op dehoogtetebrengen.Ditgebeurtechternietaltijd.222Mogelijkegevolgenovertreding.Inartikel11Wthisbepaalddathethandeleninstrijdmeteenhuisverbodeenmisdrijfoplevertdatkanwordenbestraftmeteengevangenisstrafvantenhoogstetwee jaarofeengeldboetevandevierdecategorie. Bij overtreding van het huisverbod wordt de uithuisgeplaatste inprincipevoorgeleidaanderechter‐commissarisofderaadkamer,althansalsereen grond is voor voorlopige hechtenis.223De officier van justitie zal in gevalvan schorsing van de voorlopige hechtenis in beginsel een contactverbodvorderen.Bijovertredingvanhethuisverbodishetbeleidvanjustitieomtweewekentevorderen,wanneerdebewaringnietwordtgeschorst,vorderthetOMeen maand.224In de praktijk blijkt echter dat er maar sporadisch wordtvervolgdvooreenovertredingvanhethuisverbod.225Eenalternatieve reactieopniet‐nalevingvanhethuisverbod iseenverlengingvanhethuisverbod.Deovertreding zoukunnenwordengezienals een indicatiedathet acutegevaarnognietisgeweken.

2.5.Samenvatting

Dit hoofdstuk beoogde het wettelijk kader waarbinnen de beschermings‐bevelen kunnen worden opgelegd in kaart te brengen. Het doel was eencompleet overzicht te verkrijgen van de juridische modaliteiten waarop inNederland een beschermingsbevel kan worden gebaseerd, gevolgd door eenkorteomschrijvingvandeprocedureterverkrijgingvanhetbeschermingsbevel,de soorten beschermingsbevelen die binnen het kader van de modaliteitkunnenwordenopgelegd,demanierwaarophetbevelwordtgehandhaafdenenkeleandereaspectendievoorhetbeschermingsbevelvanbelangkunnenzijn.Er blijkenmaar liefst 14 strafrechtelijkemodaliteiten te bestaan die de basiskunnenvormenvooreenbeschermingsbevel(ziefiguur1).Hetoverzichtgeeftblijk van de hernieuwde belangstelling voor gedragsbeïnvloeding: Er zijn delaatste jaren enkele modaliteiten bijgekomen en enkele reeds bestaandemodaliteiten zijn gewijzigd. Ook binnen het bestuursrecht is een nieuwemodaliteitgeïntroduceerd(hettijdelijkhuisverbod)naastdedriemodaliteitendie de Wet Bopz reeds bood om beschermingsbevelen op te leggen (voor‐waardelijkemachtiging,verlofenontslaguiteenpsychiatrischziekenhuis).Hetprivaatrechtkentminderrecenteontwikkelingenopditgebied,maarbiedtvanoudsher demogelijkheid tot verkrijging van een rechterlijk ge‐ of verbod opbasisvandekortgedingprocedure.

222Schreijenberg,DeVaan,Vanoni&Homburg(2010),p.55.223ZieAanwijzinghuiselijkgeweldeneergerelateerdgeweld.224ZieAanwijzinghuiselijkgeweldeneergerelateerdgeweld.225Schreijenberg,DeVaan,Vanoni&Homburg(2010),p.56.

86

Er is geen limitatieve opsomming te geven van de soorten beschermings‐bevelen die in Nederland kunnen worden opgelegd. Veel wettelijke modali‐teiten bevatten geen aanwijzingen overwelke bevelenwel enwelke bevelennietkunnenwordenopgelegd.Zelfsindienereennaderedefiniëringindewetisopgenomen,isdeexactereikwijdtenogsteedsonduidelijkdoorhetgebruikvan open termen (‘het gedrag van de veroordeelde betreffende’) of doordatbepaalde‘gesloten’termenookaanduidelijkheidtewensenoverlaten.Valthetachtervolgenvaneenpersoonofhet latenbezorgenvancadeausbijvoorbeeldondereencontactverbod?Enwatisdepreciezereikwijdtevaneengebieds‐ofeen locatieverbod? In de rechtspraak zullen deze termen moeten uit‐kristalliseren.Wel blijkt uit de recentewetswijzigingen een tendens de voorwaarden ofwellimitatiefoptesommenofwelnadertedefiniëren.Ditheeftveelaltemakenmethetfeitdatenkelopbasisvaneenwettelijkeregelingdievoldoetaandeeisenvan kenbaarheid en voorzienbaarheid een bijzondere voorwaarde die eeningrijpende inbreuk maakt op een verdragsrechtelijk beschermd recht magworden opgelegd. Er gelden wel enkele algemene beperkingen, zoals deproportionaliteitofhetvereistedatdevoorwaardendevrijheidvangodsdienstof levensovertuiging en de staatkundige vrijheid niet mogen aantasten. Dezebeperkingen zijn in de betreffende modaliteiten opgenomen of ze moetenimplicietvanbelangwordengeacht.

87

Hoofdstuk3.Handhavingindepraktijk

3.1.Inleiding

Indithoofdstukwordtdehandhavingvanbeschermingsbevelenindepraktijkin kaart gebracht (onderzoeksvraag 7). Nu we een overzicht hebben van deformeleregelgeving(lawinthebooks)ishetvanbelangteonderzoekenhoeeenen ander uitwerkt in de praktijk (law in practice). Hoe wordt het toezichtfeitelijk vormgegeven en welke (keten)partners werken op welke maniersamen om ervoor te zorgen dat de beschermingsbevelen worden nageleefd?Welkeinstantieheeftindepraktijkderegie?Welkereactievolgterdoorgaansop een overtreding?Welke knelpuntenworden er in de handhavingspraktijkgeconstateerd? Deze en andere vragen kwamen tijdens interviews metmedewerkersvandehandhavendeinstantiesaanbod.

3.2.Onderzoeksmethode

De handhaving van beschermingsbevelen werd onderzocht door middel vaninterviewsmetpraktijkmedewerkers.226Deinterviewswerdengehoudenindetwee grootste arrondissementen (Den Haag, Amsterdam) en een kleinerarrondissement(Assen).Binnendegrotearrondissementenverwachttenwedegrootste aantallen beschermingsbevelen en de meeste ervaring metbeschermingsbevelen. Het enkel samplen van grote arrondissementen zouechter een vertekend beeld kunnen opleveren. Zo zou de aanpak vanbeschermingsbevelen in Amsterdam en Den Haag kunnen worden beïnvloeddoorde zogenaamde ‘grotestedenproblematiek’,waardoor eenbeeld ontstaatdatnietovereenkomtmetdegangvanzakenindeminderdrukbevolktedelenvanhet land.Andersomzoudenerdoordeextraervaringmetbeschermings‐bevelenookweleensbestpracticeskunnenzijnontstaan.Omeenzocompleetmogelijk beeld te krijgen, werd eveneens een kleiner arrondissementgeselecteerd.Per arrondissement en per rechtsgebied werden de volgende personenuitgenodigdvooreeninterview:

Strafrecht: een officier van justitie, een politieambtenaar, eenstrafrechter, een reclasseringsmedewerker, eenmedewerker van eenpenitentiaireinrichting,eenslachtofferadvocaat227

Civielrecht:eenvoorzieningenrechter,eengespecialiseerdeadvocaat,eendeurwaarder

226Beleidsmedewerkersopcentraalniveauwerdennietgeïnterviewd,omdatindithoofdstukniethetlandelijkebeleidcentraalstaat,maardelokaleuitwerkingdaarvan.227Indeoorspronkelijkeopzetwarenook interviewsmet rechters‐commissarissengepland.Hierwerd uiteindelijk van afgezien, omdat zij pas zeer recent een grotere rol zijn gaan spelen in dehandhavingvanbepaaldestrafrechtelijkebeschermingsbevelen(ziehoofdstuk2).

88

Bestuursrecht: een casemanager van het steunpunt huiselijk geweld,eengemeenteambtenaarbetrokkenbijdeuitvoeringvandeWTH,eenpolitieambtenaar,eenhulpofficiervanjustitie.228

Dekeuzevoorbovengenoemdepersonenwerd ingegevendoorhet feitdatzijallen een rol spelen bij de handhaving van beschermingsbevelen. Hoewel deadvocaten,casemanagersengemeenteambtenarennietdirectverantwoordelijkzijn voor de handhaving van beschermingsbevelen, krijgen zij toch een enandermeevandeuitvoeringindepraktijk.Vanwege de beperkte tijd konden niet alle negentien modaliteiten evenuitgebreidaanbodkomen.Tijdensdeinterviewsisdaarommetnameaandachtbesteedaandemeest ‘reguliere’modaliteiten,datwilzeggen:demodaliteitenmetnaarverwachtingdegrootstekansopeenbeschermingsbevel.Hetgaatomhet voorwaardelijk sepot, de schorsing van de voorlopige hechtenis, devoorwaardelijkeveroordeling,devoorwaardelijkeinvrijheidstelling,hetverlofuit een penitentiaire inrichting, civiele beschermingsbevelen en hethuisverbod.229Deinterviewswerdentelefonischafgenomenindeperiodevan28junit/m10augustus en duurden 30 tot 60minuten. Vanwege de vakantieperiode en/ofeengebrekaanervaringmetbeschermingsbevelenzagensommigegenodigdenafvandeelnameaanhetonderzoek.Intotaalwerdenuiteindelijk35interviewsafgenomen.230Aandehandvanvoorafopgestelde,semi‐gestructureerdeinterviewprotocollenwerd de verschillende respondenten gevraagd naar de handhaving vanbeschermingsbevelen in de dagelijkse praktijk. Omdat de respondentenallemaaleenanderefunctiehebbenenopeenanderemanierbijdehandhavingvan beschermingsbevelen betrokken zijn, werden uiteindelijk dertien (iets)afwijkende interviewprotocollenopgesteld (ziebijlage1vooreenvoorbeeld).Derespondentenkregenvoorafdemogelijkheidomhetinterviewprotocolintezien.Ditgafhendekanszichgoedophetinterviewvoortebereiden.Deinterviewswerden–mettoestemmingvandegeïnterviewden–opgenomenmeteenvoicerecorder.231Alleinterviewswerdennaafloopuitgewerkt,waarna

228Sommige respondenten werden geïnterviewd over meerdere rechtsgebieden. Zo werden degeïnterviewdepolitieambtenarenoverzowelhetprivaat‐alshetstrafrechtgehoord.Indevolgendeparagrafenzalperrechtsgebiedwordenaangegevenwelkerespondentenaanbodkwamen.229Deoverigemodaliteitenhebbenveelaleentheoretischkarakter:Zijzullenindepraktijkzeldenleiden tot een beschermingsbevel. Bovendien sluit deze selectie grotendeels aan op die van hettweededeelrapport.230Erontbrekeneenstrafrechter(Assen),eenpolitieagent(Assen),eenstrafadvocaat(DenHaag)eneendeurwaarder(Amsterdam).231Eéninterviewwerdnietopgenomen,maardirectuitgewerkt.

89

de opnames werden gewist.232De 35 interviews werden vervolgens perrelevante subvraaggeanalyseerd.Waarde respondentenelkaar tegensprakenzijnbeidezienswijzenopgetekend.Zievoordezeenanderebeperkingenvandeonderzoeksmethodeparagraaf3.6.Omhet risico op sociaalwenselijke antwoorden zoveelmogelijk te beperkenwerd de respondenten vooraf anonimiteit beloofd. Enkel de functies van debetrokkenenzijngenoemdendearrondissementenwaarbinnenzijwerkzaamzijn. Omdat dit rapport niet beoogt de drie arrondissementen onderling tevergelijken of te beoordelen op hun prestaties, is bij de uitwerking van deinterviews ook iedere verwijzing naar de individuele arrondissementenweggelaten.

3.3.Handhavingstrafrechtelijkebeschermingsbevelenindepraktijk

Omzichttekrijgenopdemanierwaaropstrafrechtelijkebeschermingsbevelenworden gehandhaafd, is in ieder arrondissement gesproken met eenreclasseringsmedewerker, een officier van justitie, een politieambtenaar, eenstrafrechter, een (slachtoffer)advocaat en een medewerker van eenpenitentiaireinrichting.233Omdateendiepgaandebesprekingvanalleveertienstrafmodaliteitenbinnenhettijdsbestekvanééninterviewonmogelijkzouzijn,is hierin een selectie gemaakt. Zo stonden in de interviewsmet de officierenvan justitie en de politie enkel de schorsing van de voorlopigehechtenis, hetvoorwaardelijksepot,devoorwaardelijkeveroordelingendevoorwaardelijkeinvrijheidstellingcentraal.Derechterswerdgevraagdzichteconcentrerenopdeschorsingvandevoorlopigehechtenis,devoorwaardelijkeveroordelingendevoorwaardelijkeinvrijheidstelling.Hetverlofkwamalleenterspraketijdensde interviews met medewerkers van een penitentiaire inrichting. Bij deslachtofferadvocaten en de reclasseringsmedewerkers, ten slotte, werd geenselectie gemaakt, maar werd in het algemeen naar de handhaving vanbeschermingsbevelengeïnformeerd.3.3.1.VorderenenopleggenvanstrafrechtelijkebeschermingsbevelenOpdevraagofzijbijhetformulerenvandebeschermingsbevelenookrekeninghoudenmet de handhavingspraktijk, gaven de officieren van justitie alle drieeen ander antwoord.De eenhoudt hiernadrukkelijk rekeningmee en zal bijhetopstellenvaneengebiedsverbodnauwgezetnagaanhoeeenbepaaldewijkeruit ziet, zodat de politie het verbod makkelijk kan handhaven. De andereofficier van justitie gaat niet zelf op onderzoek uit, maar vaart blind op hetadviesvandereclassering.Zijgaater indatgevalvanuit,datdereclassering

232Passageswaarinde respondent inherhalingvielwerdenovergeslagen,maarvoorhetoverigezijndeinterviewsadverbatimuitgewerkt.233Uitzonderinghieropzijnderegio’sAssenenDenHaag.Uitdezeregio’sontbrekeneenrechtereneenpolitieambtenaar(Assen)eneenslachtofferadvocaat(DenHaag).

90

het bevel kan handhaven. Voor de derde officier van justitie vormt depraktischeuitvoerbaarheidvaneenbeschermingsbevelgeennoemenswaardigeoverweging.Zijkanookeenmoeilijkhandhaafbaarbevelvorderenofopleggenomeen‘signaal’aftegevennaardeverdachte.De geïnterviewde rechters toetsen de praktische handhaafbaarheid van debeschermingsbevelen ‘uiterst marginaal’. Zij gaan hoofdzakelijk af op hetoordeelvandeofficiervanjustitieendereclassering,omdatjealsrechter‘geenzichthebtopdeuitvoering’.Hetstrafbladvandeverdachteenhetsoortdelictspelen een veel grotere rol in de besluitvorming van de rechters, net als hetvertrouwendatdeverdachtezichzalhoudenaandevoorwaarden.Tochheefterdeafgelopenjaren,naaraanleidingvansignalenvanuithetwerkveld,bijderechters een omslag plaatsgevonden. Zij bakenen de voorwaardentegenwoordig helderder af, zodat de verdachte, maar ook politie, justitie enreclasseringmeerhouvast hebben.Hetwordt niet langer aande reclasseringovergelaten om de voorwaarden tijdens de uitvoering van eenbeschermingsbevelnaderintevullen.3.3.2.RegistratiestrafrechtelijkebeschermingsbevelenMetuitzonderingvande rechtbankenhoudendehandhavende instanties eenregistratiebijvandeopgelegdebeschermingsbevelen.Derespondentenvindenoverhetalgemeendatderegistratievanbeschermingsbevelengoedverloopt,maarerzijnnogenkeleverbeterpunten.ZoleggendeofficierenvanjustitieeenvonnismetvoorwaardenvastinCOMPAS,hetgeautomatiseerdecommunicatie‐en registratiesysteem van het OM. De schorsing van de voorlopige hechteniswordtookinCOMPASgeregistreerd,maardevoorwaardenniet.Blijkbaarbiedthetsysteemhiergeenruimtevoor.Ookovertredingenwordennietaltijdgoedgeregistreerd.SlechtswanneerervanuithetOMformeelgevolgwordtgegevenaan de overtreding (TUL, opheffing schorsing, dagvaarden), komt dit in hetsysteemtestaan.Meerinformelereacties,zoalseenschriftelijkewaarschuwing,wordennietvastgelegd.Het OM brengt vervolgens de politie op de hoogte van een nieuwbeschermingsbevel.DitgebeurtviahetCJIBen/ofdeadministratieveafdelingvan het betreffende arrondissementsparket, maar sommige van degeïnterviewdeOvJ’s attenderendepolitie er voorde zekerheidooknog evenzelfop.234

(…) het iswel zo dat als ik (…)met name in het kader van eenschorsingvaneencontactverbodheb,ikdepolitiedaarvaakwelopattendeer.Omzeduswel instellingtebrengen,omdat ikweetdat

234EénOvJmeldde de schorsing van de voorlopige hechtenis altijd zelf bij de politie, omdat hetvolgenshaarandersnietaandepolitiewerdteruggekoppeld.

91

dehandhaving,als jedaarnietexpliciet ietsaandoet,watmindervoordehandligtenduidelijkis.(OvJ)

Volgens de Aanwijzing ‘advies, toezicht en naleving van voorwaardelijkesancties’ moet het OM alle sancties met vrijheidsbeperkende voorwaardendoorgeven aan het Regionaal Informatieknooppunt (RIK) en het NationaalInformatieknooppunt (NIK). Twee OvJ’s hebben geen zicht op deinformatieverstrekkingvanuithetOMaanhetRIKenhetNIK.EénOvJgeeftaandatdit inhetverledennietaltijdgoedverliep,maardatereenverbeterslagisgemaakt.Voortaanwordenallevoorwaardennaareenvastcontactpuntbijdepolitie gestuurd. De politie zet de informatie vervolgens door naar deknooppunten.MomenteelconstateertdezeOvJenkelnogeenprobleembijderegistratie van opheffingen of wijzigingen van de voorwaarden. Dezeveranderingenkomennietaltijdoptijdindesystementerecht.Hierdoorlooptiemandhet risico tewordenopgepakt voor een gebiedsverboddatnietmeergeldigis.De geïnterviewde agenten geven aan dat de registratie in het politie‐registratiesysteem BVH over het algemeen goed verloopt. Ook overtredingenvaneenbeschermingsbevelwordenvolgenshendoorgaansgoedgeregistreerd.Een enkele keer wordt er per ongeluk een verkeerde projectcode gebruikt,waardoor bepaalde informatie in een later stadium niet meer kan wordenteruggevonden. Dit ligt aan de agent die de gegevens invoert, niet aan hetregistratiesysteem.Bij de reclasseringwordt de opdracht op centraal niveau vastgelegd door dereclasseringsbalie,waarnademedewerkeraanwiedezaakwordttoegewezenalle nieuwe ontwikkelingen in het registratiesysteem bijhoudt. Voor deindividuelemedewerkerskanhet indedruktevanalledag somsmoeilijk zijnomallevoorvallenevennauwgezetvastteleggen,maarovertredingenvanhetbevelwordenvolgensderespondentenallemaalgeregistreerd.Het gevangeniswezen, ten slotte, registreert de verloven, inclusief de voor‐waarden en overtredingen, in het digitale penitentiaire dossier van degedetineerde (TULP). Verder wordt het beschermingsbevel vastgelegd op deverlofpas die de gedetineerde moet dragen. De registratie van de verlovenverlooptindeopinievandePImedewerkersgoed.3.3.3.TechnischehulpmiddelenLocatiegebodenenlocatieverbodenkunnenwordengecontroleerdmetbehulpvan elektronisch toezicht. De verdachte/veroordeelde krijgt in dat geval een

92

(GPS)enkelband aangemeten en de reclassering houdt hierop toezicht.235Depolitie wordt door de reclassering op de hoogte gebracht van het feit dat eriemand met elektronisch toezicht rondloopt. Volgens een reclasserings‐medewerker worden er op dat moment concrete afspraken gemaakt overwelke acties ondernomenmoetenworden als de onder toezicht gestelde hetverbodengebiedtedichtnadert,ookmetdemeldkamervandepolitie.Elektronischtoezichtkanwordentoegepastinhetkadervandeschorsingvandevoorlopigehechtenis,devoorwaardelijkeveroordeling,devoorwaardelijkeinvrijheidstelling, de TBS met voorwaarden, de voorwaardelijke beëindigingvandeTBSeneenpenitentiairprogramma.236Hetkanenkelwordenopgelegdopadviesvandereclassering.Wanneerdereclasseringpositiefadviseert,kanhet OM het elektronisch toezicht opnemen in zijn vordering. De rechter(‐commissaris)beslisttenslotteofelektronischtoezichtmagwordentoegepast.VolgensdegeïnterviewderechtersvolgenzijdoorgaansdeeisvanhetOMentoetsenzijhetverzoekomelektronischtoezichtuiterstmarginaal.Voortoepassingvanelektronischtoezicht ishetvolgensderespondentenvanbelangdatdeverdachte/veroordeeldeeenvastwoonadresheeftuitdebuurtvanhetslachtoffer.Anderefactorendiemeewegeninhunbesluitvormingzijndeernstvanhetdelict,deproportionaliteitvanhetcontrolemiddel,hetadviesvan de reclassering en het risico dat de verdachte/veroordeelde devoorwaardenzalovertreden.Hetwordtdoorde respondentengezien als eenvergaandemaatregel,dieenkelwordtopgelegdinzakenwaarinpersonenextracontrolenodighebben.Elektronischtoezichtkomtrelatiefweinigvoor.Eenreclasseringsmedewerkerkonditstavenmetcijfermateriaal.Ophetmomentvanhetinterviewwerderinhaararrondissementin14“voordeur”zaken(voorwaardelijkeveroordelingofschorsing van de voorlopige hechtenis) en in 40 zaken in het kader van eenpenitentiairprogrammaofeenvoorwaardelijke invrijheidstellingelektronischtoezicht toegepast. Op een totale caseload van 940 zaken vormt hetelektronischtoezichtdusmaareenkleinaandeel.Een ander technisch hulpmiddel dat in de praktijk wordt gebruikt is hetAWAREalarmsysteem.Indatgevaldraagthetslachtoffereenalarmkastjemeteen GPS systeem. Zodra de verdachte/veroordeelde op een verboden plekwordtgesignaleerd,kanhetslachtofferhetalarmindrukken,waarnadepolitiete hulp snelt. Deze alarmsystemen worden door de politie in samenwerkingmetde “blijf‐groep”ofhetSteunpuntaan slachtoffersverstrekt.Dit technisch

235In de praktijk kan de reclassering het elektronisch toezicht uitbesteden aan een beveiligings‐bedrijf. Zodra een enkelband of een GPS‐systeem een signaal afgeeft, waarschuwt het bedrijf dereclassering.236Bij eenverlofuitdePIwordtvolgensde respondentennooitgebruikgemaakt van technischehulpmiddelen.

93

hulpmiddelheeftechtermeertemakenmetdebeschermingvanhetslachtofferdanmetdecontroleopdenalevingvanstrafrechtelijkebeschermingsbevelen.AWARE wordt dan ook niet binnen het kader van de strafzaak opgelegd.Hoewel AWARE kan bijdragen aan het toezicht op beschermingsbevelen –dankzij de snelle reactie ophet alarm isdekansgroterdatdeovertrederopheterdaadwordtbetrapt–isditniethetprimairedoelvanhetalarmsysteem.Het is indeeersteplaatsbedoeldom(nieuw)geweld tevoorkomen,nietombeschermingsbevelen te controleren of de zaak tegen een overtrederbewijstechnischsterkertemaken.3.3.4.SamenwerkingtussendeketenpartnersDepolitie,dereclasseringenhetOMzijndehoofdrolspelersindehandhavingvan strafrechtelijke beschermingsbevelen, waarbij het OM (formeel) de regieheeft.HetOMzetdezaakdoornaardepolitieengeeftaanwelkeactiviteitenvandepolitiewordenverwacht.Zodradezaakisdoorgezet,ontrektzezichaanhet zicht van het OM. Vanaf dat moment zijn politie en reclasseringverantwoordelijk voor de praktische uitvoering. De rechters vormen hetsluitstuk van de keten en komen pas weer in beeld wanneer een verbod isovertreden en opheffing schorsing, wijziging van de voorwaarden of ten‐uitvoerleggingwordtgevorderd.Derolvandeslachtofferadvocaat isbeperkt.Hij of zij kanhetOMeventueelwijzenopdewenselijkheidvan eenbepaaldevoorwaarde.Opbeleidsniveauwordterregelmatigoverlegdtussendeverschillendeactoren.Ditoverlegvindtveelalplaatstussenvastecontactpersonenendeuitkomstenvanhetoverlegwordendoordegesprekspartnersbinnendeeigenorganisatieuitgezetnaarhetwerkveld.Zowetenalleorganisatieswatzevanelkaarnodighebben en op welke punten de aanpak – bijvoorbeeld van beschermings‐bevelen–verbeteringbehoeft.

Ook met de reclassering wordt door verschillende officieren dietaakaccentenhebbenoverleggevoerdopbeleidsniveauendatgaatdan viade reclassering,depersoondie jedan spreekt,weernaaronder.Danwordthetweernaarhetwerkvelduitgezetenandersom.Bijvoorbeeldalsdereclasseringmetmijpraat,alshuiselijkgeweldofficier,danprobeerikdatooknaardeofficierenuittezettenwaarzeopmoetenlettenenwatdereclasseringvanonsnodigheeft.Duser zit, vind ik, een hogemate van wederkerigheid in enmet depolitieook.(OvJ)

Op zaaksniveau zijn er bij het OM en de politie meestal geen vastecontactpersonen (personele bezettingwisselt per zaak),maar dat wordt ooknietgemist.Demeestecontactenvindenplaatsmetdezaaksofficier,degenediede zaak op zitting heeft gehad of die de zaak onder zich heeft. Wanneer er

94

bijvoorbeeld onduidelijkheid bestaat bij de politie of de reclassering over dereikwijdtevaneenbeschermingsbevel,dannemendepolitieofdereclasseringcontactopmetdezaaksofficierdievervolgenshetverbodinterpreteert.Bijdereclasseringzijnerwelvastecontactpersonen.Eenaantalrespondentenmeldtdatdesamenwerking–vooraltussenpolitieenreclassering–deafgelopenjarenisverbeterd.De‘lijntjes’zijnkortergewordendoorhetoverleginVeiligheidshuizen,doorconvenantenendoorhetaanstellenvan vaste contactpersonen. In één arrondissement is men momenteel desamenwerking tussen de politie en de reclassering nog meer aan hetintensiveren.Waarmomenteelde reclassering enkel contactopneemtmetdepolitiewanneerzespecifiekeinformatienodigheeft,zalzeindetoekomstiedertoezichtmeldenbijdebetrokkenwijkagent.Opdezemanierblijvendepartnersbeteropdehoogtevanelkaarswerk.Vaak treffen de partners elkaar overigens al in de fase voordat hetbeschermingsbevelwordtopgelegd, d.w.z. tijdenshet ontwerpendaarvan.Depolitie is indat stadiumalopdehoogtevandeproblematiek en reclasseringheeftookalcontactgehadmetdeverdachte/veroordeelde.ZezittensameninhetVeiligheidhuisenbrengengezamenlijkadviesuit.Volgensderespondentenis dit een enorme verbetering. Ook bij een verlofverzoek wordt de partners(OM,politieenreclassering)voorafgevraagdeenadviesuittebrengen.3.3.5.ToezichtHet toezicht op de naleving van beschermingsbevelen valt onder deverantwoordelijkheidvanhetOM,maar is indepraktijk tochvooraleen taakvan de reclassering en de politie. Zij kunnen op verschillende manieren(proactief)toezichthouden:metbehulpvanelektronischehulpmiddelen,doormiddel van extra surveillance in de buurt of door het afleggen vanhuisbezoeken. Ondanks deze mogelijkheden, wordt de praktijk gekenmerktdooreenreactievevormvantoezicht.Enkelerespondentenwijtenditaaneengebrekaancapaciteit.Hierdoorzijndetoezichthoudendeinstantiesafhankelijkvaneenmeldingvanhetslachtoffer.Zeker indeminderernstigezakenendezaken zonder elektronisch toezicht is het, volgens een respondent, vaak‘wachtenopincidenten’.

Ditisvoornamelijkreactief.Politieweethetwel,maarhandeltnietactief.Hierligtookeentaakvoorhetslachtoffer.(…)Ikdurfnietstezeggen over extra patrouilles. Ik denk dat het alleen kan bij heledreigendesituaties.Danzijneraparteprotocollen.Ikdenkdathetvan het wijkteam afhangt. (…) Hier in (…) speelt ook nog degrotestadsproblematiek. Het ligt veelal bij de politie, maar zekunnendatnietvoorelkeschorsinggaandoen.(OvJ)

95

Dereclassering isvoorhethoudenvantoezichtafhankelijkvanelektronischehulpmiddelen.Wanneergeenelektronischtoezicht isopgelegd,kunnenzijhetonderwerp slechts ter sprake brengen tijdens de contactmomenten met deondertoezichtgestelde:Hijofzijisverplichtovertredingentemelden.Anderevormenvan toezicht staanniet tothunbeschikking.Wanneerde reclasseringvermoedt dat de onder toezicht gestelde het verbod gaat overtreden ofwanneerheteenernstigezaakbetreft,iseroverenweercontactmetdepolitie.Dereclasseringbrengtbijvoorbeelddewijkagentopdehoogte.De politie wordt tijdens ‘briefings’ geattendeerd op beschermingsbevelen,zodat ze extra alert zijn bij eventuelemeldingen vanaf een bepaald adres. Inernstigezakenwordtertevenseen‘aandachtsvestigingoplocatie’gemaakt.Hetadres wordt in dat geval extra in de gaten gehouden, bijvoorbeeld door dewijkagent.Wanneerervanafhetbetreffendeadreseenmeldingkomt,wordener in de meldkamer niet allerlei vragen gesteld, maar wordt er meteen eenwagenopafgestuurd. Inhetmerendeelvandezakenwordterechterminder(pro)actieftoezichtgehouden,aldusderespondenten.OpvallendisdateenOvJeenverschilconstateertinhettoezichtopdeschorsingvan de voorlopige hechtenis en het toezicht op de naleving van debeschermingsbevelendiezijnopgelegdinhetkadervandeanderemodaliteiten.Bij de schorsing van de voorlopige hechtenis is deze respondent net watintensieverbijhettoezichtbetrokken:237

IkdenkdatwijalsOM‐ersdaar inhetkadervande schorsinghetmeestbovenopzitten,omdatjedannogechtinjeeigenvoorlopigehechtenistrajectzit.Envanafdeveroordeling isheteenbeetjeuitonzehanden.Dan kunnenwe enkel reageren op eenmelding vanbuitenaf, de reclassering of het slachtoffer die zich bij de politiemeldt, zoiets.[Bij een schorsing heb je]meer contact hebtmet depolitie, sowieso omdat je onderzoek nog loopt, en dan komt hetvanzelf ter sprakeeigenlijk,ofzevragenerookvaaknaar.Duservindtmeer communicatieplaats,omdathetonderzoekop zichzelfooknoggewoonloopt.(OvJ)

Depolitieisookmethettoezichtophetverlofuiteenpenitentiaireinrichtingbelast.DehandhavingvanverlovenonttrektzichgrotendeelsaanhetoogvandePImedewerkersendePIzelfbeschiktnietoverdemiddelenomdenalevingtecontroleren.Welkaneenmeldplichtwordenopgelegd,maarditgebeurtbijhogeuitzondering.Delokalepolitiewordtoverhetverlofgeïnformeerd,maar

237Ookeenrechterconstateertdaterbijdeovertredingvaneenvoorlopigehechtenisvoorwaarde‘beterwordtopgelet’.Hij vermoedtdatdit aande titel kan liggen: devoorlopigehechtenis looptdoor, alleen de uitvoering is geschorst. Het is dan ook vrij eenvoudig om de opheffing van deschorsingtevragen.Bijdeanderevoorwaardelijkemodaliteitenmoethetvoorwaardelijkgedeeltehelemaalomgezetworden.

96

hoedievervolgensdenalevingvandebeschermingsbevelencontroleert, isbijde geïnterviewde PImedewerkers niet bekend. Overigens is het contacterenvandepolitiebijééninrichtinggeenautomatisme.Depolitiewordtnamelijkalgevraagd te adviseren over een gepland verlof en wordt ermee bekendverondersteld.Zodrahetverlofdaadwerkelijkwordtverleend,wordtdepolitiehier enkel van op de hoogte gebracht wanneer ze daar expliciet om heeftgevraagd(bijvoorbeeldineenzaakdieveelmedia‐aandachtheeftgekregenofwaareenverhoogd risico is)ofwanneerer eenmeldplicht isopgelegd. Indetwee andere inrichtingen wordt de politie – zeker bij ‘spreekrechtwaardigedelicten’–vrijwelaltijdopdehoogtegebrachtvanhetverlof.Enkelwanneerdeanderepartnershetmelden, rakendePImedewerkersopdehoogtevaneenovertreding. Als daar aanleiding toe is, zal de PI medewerker bij de politienagaanofhetverlofgoedisverlopen.3.3.6.ReactieopeenovertredingHet slachtoffer wordt in principe geïnformeerd over het feit dat iemandvrijkomt,onderwelkevoorwaardendatgebeurtenbijwelkeinstantiehijofzijeen overtreding moet melden. Bij voorwaardelijke sepots is dit geen plicht,maarishet informerenvanhetslachtofferafhankelijkvandebetreffendeOvJ.Het slachtoffer wordt bij schorsingen van de voorlopige hechtenis envoorwaardelijkeinvrijheidstellingengeïnformeerddoorhetslachtofferloket.Bijeen voorwaardelijke straf wordt het per (standaard) brief doorgegeven. Datlaatste is landelijk geregeld. Het is niet duidelijk of in deze brief de exactevoorwaarden staan omschreven. Bij een voorgenomen verlof worden deslachtoffersminstenséénweekvantevorenschriftelijkopdehoogtegebracht,zodatzevoldoende tijdhebbenomhiereventueel tegen teageren.238Volgenseenrespondentgebeurthetinformerenvanhetslachtofferechteralleenbijheteersteverlof,nietbijdedaaropvolgendeverloven.Wanneereenslachtoffereenovertredingvanhetverbodperongeluktochbijdeverkeerdeinstantiemeldt–enhierhebbenveelrespondentenervaringmee–danverwijzenzehemofhaardoornaardepolitie.Zodra de politie op de hoogte wordt gesteld van de overtreding, wordt ditvolgens de respondenten vrijwel altijd gemeld aan het OM. De respondentengevenaandatdepolitieweinigruimteheeftomhiereeneigenafwegingintemaken(geendiscretionairebevoegdheid).Zoalseenpolitieambtenaaraangeeft:‘overtredingisovertreding’.Ookdeofficierenvanjustitiehebbenhet ideedatdepolitieovertredingenvrijwelaltijddoorgeven,iniedergevalsnellerdandehulpverlening. Toch maken de geïnterviewde politieambtenaren soms eeninschattingvandebewijsbaarheidendeernstvandeovertreding:

238Het komt ook wel eens voor dat er tussen het informeren van het slachtoffer en het verlofminderdan7dagenzitten.

97

Wemoeten er feiten en omstandigheden bij hebben die aantonendat er een overtreding is.Als iemand belt dat er iemand voor dedeur staat,danmoet jedatwelkunnenbewijzen.Eenburgerkanhetookgebruikenomiemandweertelatenoppakken.(…)Ikmerkdatalshetomeenlichtezaakgaat,datzedanwelgewoonmuteren.Alshet iemand isdie scènesmaaktgaanwe verder rechercheren,maaralsweeenmeldingkrijgenvan: ‘hijstondvoordedeuren ikheb hem weggestuurd’, ja, wat moet je dan verder doen?(politieambtenaar)

Eengeïnterviewdepolitieambtenaarhechtdaarnaastookbelangaandevraagofhet contactop initiatiefvanhet slachtoffer tot stand is gekomen.Hij zal ineen dergelijke situatie de zaak minder snel doorspelen naar het OM, maareerderdebetrokkenenwijzenopdespelregels.Ditlijktintegenspraakmetheteerdergenoemdegebrekaandiscretionairebevoegdheid.De reclasseringsmedewerkers geven aan dat een overtreding van een bij‐zondere voorwaarde in beginsel standaard wordt gemeld bij justitie, zelfswanneernietmet100%zekerheidkanwordenvastgesteldofdeovertredingdaadwerkelijk isbegaan.Hetmaaktdaarbijooknietuitofhet slachtofferzelfcontact heeft opgenomenmet de onder toezicht gestelde.Wanneer de ondertoezichtgesteldezijnmeldplichtnietnakomt,ofwanneerhijeenafspraakmist,danwordt het incident nogwel eens afgedaanmet eenwaarschuwing,maareenovertredingvanvoorwaardendiedienenterbeschermingvaneenpersoonwordt volgens de respondenten in principe altijd gemeld. Ernstige over‐tredingenwordenmeteendoorgebeld,minderernstigeovertredingenbelandenin de periodieke rapportage over de onder toezicht gestelde. Vervolgens kanjustitieuitmakenwelkereactiedienttevolgen.Hoewel de geïnterviewde medewerkers verklaren overtredingen altijd temelden,gevensommigenvanhentoedat‘minimale’overtredingen,dienietuitkwadewilzijnbegaan,weleenszondergevolgblijven.Ditwordtdanwelinternmeteenwerkbegeleiderbesprokenenhetincidentwordtiniedergevalinhetregistratiesysteemvastgelegd.Aanwijzingendathetbevelnietisnageleefd,zijnvoordebehandelaarsiniedergevalaanleidingvooreengesprekmetdeondertoezichtgestelde.Zodra de OvJ op de hoogte wordt gesteld van een overtreding, beslist hij ingevalvanschorsingvandevoorlopigehechtenis,voorwaardelijkeveroordelingen voorwaardelijke invrijheidstelling over de onmiddellijke aanhouding envoorgeleidingvanverdachte.Bijeenovertredingvandebijzonderevoorwaardebijvoorwaardelijksepotkaneendagvaardingwordenuitgebracht.De bewijscriteria voor de vaststelling van een overtreding verschillen permodaliteit.Bijeenschorsingvandevoorlopigehechtenis ishetvoldoendeals

98

de overtreding van bijzondere voorwaarden ‘aannemelijk’ is geworden.Bewijsminimaofderegelsvandeartikelen348/350Svgeldenhierniet.Ditisandersvoordetenuitvoerleggingvaneenvoorwaardelijkeveroordelingofeenvoorwaardelijke invrijheidstelling. In deze gevallen nemen de geïnterviewdeofficieren van justitie en de rechters de bewijsregels die gelden voor eengewone strafzaak, zoals de bewijsminima en de rechterlijke overtuiging, inacht.239Een penitentiaire inrichting raakt doorgaans op de hoogte van eenovertredingdoormeldingvanuitdepolitie.Dezemelding volstaat voordePImedewerkersomhandhavendoptetredentegendegedetineerde.Eenenkelemeldingdoorhetslachtofferisvoorhenonvoldoende.Afhankelijk van het bewijs, de rol van het slachtoffer en de ernst van deovertreding kunnen er vanuit het OM verschillende reacties volgen op eenovertreding. Allereerst kan de OvJ in geval van een voorwaardelijk sepotbesluitendeverdachtealsnogtedagvaarden.EénOvJmerkthierechteroveropdat een voorwaardelijk sepot regelmatig wordt ingegeven door de relatieveernstvandezaak.Alsiemandindatgevaldevoorwaardeovertreedt,moethetweleenzeerzwareovertredingzijn,wilhijdaarvoordagvaarden.Anderemogelijkereactieszijnhetvorderenvandeopheffingvandeschorsingvan de voorlopige hechtenis, de (voorlopige) tenuitvoerlegging van hetvoorwaardelijkgedeeltevandestrafofdebeëindigingvandeinvrijheidstelling.Ditzijnvolgensdeofficierendemeestgeëigendereactiesopeenovertreding.Tochwordtdaarindepraktijkweleensvanafgeweken,voornamelijkomdatdeovertredingvangeringeernstisofomdatergeenkwadewilinhetspelwas.240In dat geval kan een overtreding door de vingersworden gezien, kan er eenwaarschuwingvolgenofkaneenvordering totwijzigingvandevoorwaardenworden ingediend. Een incident zomaar laten passeren, gebeurt volgens deofficierenvanjustitiezelden.

Jemoetmensenooknietteveelruimtegaanbieden,hè.Hetishelderen duidelijk wat er van iemand verwacht wordt en daar [hetzomaarlatenpasserenvanincidenten]zijnweooknietheelsoepelin.Het is ook dodelijk,want het grote smoesjesboek is natuurlijkonuitputtelijkwatdatbetreft.(OvJ)

239Ookwanneernietaandebewijsminimawordtvoldaan,kanereen(informele)reactievanuithetOMvolgen.ZonodigdeeenOvJineenzaakwaarinslechtsééngetuigewasvandeovertredingdeverdachte uit voor een goed gesprek.Op dezewijzewilde deOvJ verdachte in ieder geval latenwetendathijindegatenwerdgehouden.240Andere redenen zijn persoonlijke omstandigheden, zoals een psychose van de verdachte/veroordeelde,niet‐verwijtbareovertredingen,hetingevaarbrengenvaneengoedlopendtoezichtofprocesmatigeoverwegingen.Zokaneropkortetermijnaleenzittingzijngeplandofzitiemandalinvoorlopigehechtenisvanwegeeenanderstrafbaarfeit.TenslottekaneenuitzettingopbasisvanhetSchengenverdragookredenzijnomgeenopheffingvandeschorsingoftenuitvoerleggingtevorderen.

99

Eenandereoverwegingdiehierinkanmeespelenisderolvanhetslachtoffer.Als er evident sprake is van uitlokking, dan is dat voor de geïnterviewdeofficierenvan justitie redenomeerdereenwaarschuwing tegeven.VooréénOvJ zoudat redenzijnbeidebetrokkenenuit tenodigenophetpolitiebureauomdespelregelsnogeensuitteleggen.Bijhuiselijkgeweld,zekerwanneererkinderen in het spel zijn, ligt contact vanuit het slachtoffermoeilijker. In datgevalkiesteenOvJtochvooreenmeerformelereactie,zoalsopheffingvandeschorsingoftenuitvoerlegging,alishetmaaromdekinderentebeschermen.Rechterskunnendevorderingvandeofficieraf‐oftoewijzen.Eenwijzigingvande voorwaarden komt volgens de geïnterviewden ook regelmatig voor,maareen waarschuwing niet. De rechters betrekken ongeveer dezelfdeoverwegingeninhunbesluitvormingalsdeofficierenvan justitie.Ookbijhenspeelt de ernst van de overtreding een cruciale rol. Contact vanuit hetslachtoffer speeltookmee,maar inminderemate.Degeïnterviewde rechtersrespecterenhierindekeuzevandeOvJomtochtehandhaven.Alshetcontactookvanuitdeverdachteofdeveroordeeldezelfkomt,danwordtdevorderingtochtoegewezen,alhoudthetvolgenseenrechter‘opeengegevenmomentop’.HetovertredenvaneenbeschermingsbeveltijdenshetverlofzalindeervaringvandePImedewerkersdoorgaansleidentotintrekkingvanhetlopendeverlofeneennegatiefadviesophetverzoekomeennieuwverlof.Verderkanerookintern gesanctioneerdworden enkan een reprimandeworden gegeven.Vooréénrespondentkanzelfseengeringeovertredingredenzijnomhetverlofintetrekkenoftoekomstigverlofteweigeren:

Nee,datisdangewooneenovertreding.Eriseengiga‐gebiedwaarjewelmagkomen.Jehebtdangewoonovertreden.(medewerkerPI)

3.3.7.KnelpuntenDe controle opnaleving vandebeschermingsbevelenwordtdoor vrijwel allerespondentenalsproblematischervaren.Alsergeensprakeisvanelektronischtoezicht, dan is het in de praktijk erg lastig om (actief) toezicht te houden.Elektronische hulpmiddelen kunnen echter niet in iedere zaak wordenopgelegd.

Vaakwordteencontactverbodoflocatieverbodwelopgelegd,maarkrijgen we niet de middelen om het te controleren. Dan ziet derechterervanafomGPSofeenenkelbandopteleggen,bijvoorbeeldomdathetdelict te licht is,waardoorwijnietkunnencontroleren.Dan bellen we wel met de politie, en die willen wel heel graagmeewerken,maardiewetendanooknietwat zemoetendoen enhoezedatmoetendoen.Daaromzeggenweooksteedsvakerdatwe

100

hetalleenwillendoenincombinatiemethettechnischehulpmiddel.(reclasseringsmedewerker)

Anderevormenvantoezicht,bijvoorbeelddoorhetafleggenvanhuisbezoekenofdoorextra surveillance, zijnwelmogelijk,maarwordengereserveerdvoordemeesternstigezaken.Deoorzaakhiervanisvolgensmeerdererespondenteneengebrekaancapaciteit.Zemeldendater–zekerbijderechercheof inhetweekend – vaak sprake is van onderbezetting. Met uitzondering vanelektronisch toezicht zijn echt proactieve vormen van toezicht in geval vanbeschermingsbevelenwellichtooknietmogelijk:

Dusjelegtoppapierwelzo’nverbodop,maarjebentaltijdtelaat.Op hetmoment dat iemand de voorwaarde overtreedt, is het algebeurd.Ja,jekuntmoeilijksteedseenpolitieagentdaaropdehoekvande straatzetten.Ofwatwelgebeurt inwatzwaarderezaken,dathetslachtoffereen ‘panicbutton’krijgt,diejedanbijjedraagtenophetmomentdaterietsgebeurd,kunjedaaropdrukkenenopdatmomentgaanalle toeters enbellenaf.Maarookdat isaltijdreactief. Dat vind ik wel een lastig punt. Het is voor sommigeslachtofferstocheenbeetjeeenschijnzekerheid.(OvJ)

Een ander knelpunt heeft te maken met de registratie en de communicatie.Volgens een OvJ gebeurt het registreren en doorzetten van eenbeschermingsbevelnog teveelhandmatig, somszelfshelemaalniet,waardooreen wijziging of opheffing van de voorwaarden niet altijd bij alle partnersbekendis.OokeenandereOvJisbangdatnietallebeschermingsbevelengoedover en weer worden gecommuniceerd, terwijl dit cruciaal is voor dehandhavingervan.

Decommunicatie(…). Iedereenmoetwelwetendaterzo’nverbodligt,bijdepolitiemetname,denkik,enbijdewijkagenten,datsoortmensen,omdehandhavingook te kunnen effectueren,wantdaarstarthet.Hetgaatvaakgoed,maarookzekernietaltijd,dusdaarvaltongetwijfeldwatteverbeteren.(OvJ)

Verder moest een PI medewerker bij het beoordelen van een verlofverzoeksoms ‘achter het advies van OM en politie aan’. In de ervaring van demedewerker zijn de politie en het OM hun adviserende taak in deze steedsserieuzergaannemen,maarsomsontbreekthetaansnelheid.Tenslottehaddenenkele respondentenmoeitemetdecommunicatievanhetbeschermingsbevel aan het slachtoffer. Zo wordt het slachtoffer wel op dehoogte gesteld van het eerste (voorgenomen) verlof, maar niet van de

101

daaropvolgende verloven.241Verder is het volgens een slachtofferadvocaatonhandig dat er niet automatisch een afschrift van het vonnis naar hetslachtoffer gaat. Hier moet je als slachtoffer – ook in zaken met eenbeschermingsbevel – apartomverzoeken.Toch ishet in zijn ervaringhandigomeendergelijkafschriftbijjetedragen,voorhetgevalerietsmisgaatendepolitiemoetingrijpen.3.3.8.SuccesfactorenTegenwoordigwordtervolgensderespondentendoordereclassering,hetOMen de rechterlijkemachtmeer aandacht besteed aan het van te voren helderopstellen van de voorwaarden waar de verdachte of veroordeelde zich aandient te houden. Dit voorkomt misverstanden en onduidelijkheden bij dehandhaving in de praktijk. Een mogelijke keerzijde is wel dat er wel meervorderingen tot wijziging worden ingediend. Hoe beter de voorwaarden zijnafgebakend, des teminder speelruimte heeft de reclassering om in een laterstadiumdevoorwaardeneenzijdig,datwilzeggenzondertussenkomstvaneenrechter, te wijzigen. Een officier merkte dat hij hierdoor meer zaken ‘terug‐kreeg’.Een andere strategie die in de ervaring van de respondenten leidt tot beterenalevingisomindefasevandeopleggingvaneenbevelrekeningtehoudendemogelijkenadelendieverdachtedaardoorondervindt.Alseenverdachtedooreengebiedsverbodnietmeerbijfamilieledenofvriendenopbezoekkankomen,danwordthetrisicoopovertredinggroter.Doordeverdachteofveroordeeldedaarin tegemoet te komenwordtde kans opnaleving vanhet beschermings‐bevelvergroot.

[Deverdachte]alshetwaredaarinhelpenomdatverbodtehalen.Eniedereensnapttochdatjejekinderenwiltzien.Daarmeekunjedeangelervooriemandweleenbeetjeuithalen.Datvindikookweleen succesfactorwaar je rekeningmeemoethouden.Het isnooiteen standaard gebeuren. Jemoet goed kijken:wat is hier preciesaandehand,metwiehebjetemaken,hoezietdatslachtoffereruit,die omgeving, (…)Daarmoet je allemaal goed over nadenken engoedeafsprakenovermaken.(OvJ)

Binnen de reclassering wordt vooral het gebruik van elektronischecontrolemiddelen als belangrijke succesfactor genoemd. Dat – in combinatiemet inzichtbijdeonder toezichtgestelde–zorgtervolgensdereclasserings‐medewerkersvoordatbeschermingsbevelenwordennageleefd.

241Ook bij verlof van jeugddelinquenten wordt enkel het eerste verlof doorgegeven aan deslachtoffersofnabestaanden(E.Tromp,A.vanOsenbruggen&G.Homburg,Informatieverstrekkingaanslachtoffersvanmisdrijven.EvaluatievanhetprocesvaninformatieverstrekkingaanslachtoffersoverdeexecutiefasevanTBSenjeugd,Amsterdam:Regioplan,p.9)

102

Ookderecenteaanpassingvandewet,dievoorlopigetenuitvoerleggingvandevoorwaardelijkeveroordelingendevoorwaardelijkeinvrijheidstellingmogelijkmaakt,wordtdoorderespondentenalseengroteverbeteringgezien.Hierdoorkanonmiddellijkwordengereageerdopeenovertreding (lik‐op‐stuk).Omdatdewijzigingvanvrij recentedatum is,moesthetbij enkele collega’snogweleven ‘tussen de oren’ komen, aldus een OvJ. Er is in de praktijk nog enigeonbekendheidenonwennigheidtebespeuren.Ditgeldtvolgenshemookvoordegedragsaanwijzing.Bovendien worden de beschermingsbevelen volgens enkele respondentenmomenteel beter geregistreerd dan vroeger, bijvoorbeeld door een vast puntbij de politie die de registratie doorzet naar de Regionale en NationaleInformatie Knooppunten. De registratie, maar ook de communicatie en desamenwerking tussen de ketenpartners verloopt steeds soepeler, wat zichvolgens de respondenten weer vertaalt in een betere handhaving. Eenreclasseringsmedewerkernoemtdesamenwerkingmetdepolitieerggoedeninditsoortgevallenonmisbaar.DesamenwerkinginVeiligheidshuizenenhetsamen opstellen van (een advies omtrent) de voorwaarden worden alomgeprezen.3.3.9.SuggestiesterverbeteringVeelvandesuggestiesterverbeteringvandehandhavingspraktijkvormeneenexact spiegelbeeld van de genoemde knelpunten. Zo adviseren enkelerespondenten om nog meer te investeren in een betere registratie encommunicatie. De reclasseringsmedewerkers raden aan om meer gebruik temakenvanelektronischehulpmiddelenenvolgenseenpolitieambtenaarzouervanuithetkorpsactievertoezichtgehoudenkunnenworden,mitsdecapaciteithettoelaat:

Wijgaanechtnietactiefopzoeknaarovertredingen,dusvooronsishetnietzomoeilijkomtehandhaven.Wijhandhavenalleenalseenslachtoffermeldtdatereenovertredingis.Ikdenkdathetsomspro‐actieverkan,huisbezoekenbijvoorbeeld.Hetzouzokunnenzijndatiemand bij een slachtoffer zit en het slachtoffer te bang is om tebellen.Dat jewatactieveropzoekgaatnaarovertredingenals jeweetdatheteenernstigesituatiebetreft.(politieambtenaar)

Een rechter, ten slotte, raadt aan om overtredingen zo snel mogelijk tesignalerenenaantepakken.

Alleendatjehetsnelmoetsignalerenensnelmoetreageren.Vooralindefasevandevoorlopigehechteniszijnmensennogheeldichtbijhetdelict en laten zichnog veelbeïnvloeden.Daarkun jegebruik

103

vanmakenendatisindecontextvandebeschermingsbevelenwelhandig.(strafrechter)

3.4.Handhavingcivielrechtelijkebeschermingsbevelenindepraktijk

Om een indruk te krijgen van de handhaving van civielrechtelijkebeschermingsbevelenisindriearrondissementengesprokenmeteengerechts‐deurwaarder,eenvoorzieningenrechtereneenadvocaat.Hetonderwerpkwamdaarnaastterspraketijdensdeinterviewsmetpolitieambtenarendieookalinhetkadervandestrafrechtelijkebeschermingsbevelenwerdenbevraagd.3.4.1.VorderenenopleggenvancivielrechtelijkebeschermingsbevelenEénvoorzieningenrechterhoudtbijhetopleggenvaneencivielbeschermings‐bevel nadrukkelijk rekening met de handhavingspraktijk. Bijvoorbeeldwanneer hemwordt gevraagd de gedaagde een verbod op te leggen om zichbinneneenbepaaldestraalvandewoningvandeeisertebevinden.Derechterzal dit doorgaans niet toekennen, maar in plaats daarvan bepaalde stratenaanwijzenwaargedaagdenietmagkomen, omdatdepolitie ingeval vaneenstraal zou moeten gaan meten. Om dezelfde reden weigert de respondentvorderingen die inhouden dat de gedaagde niet dichter dan 10 meter in debuurt van de eiser mag komen. Het geografische bereik van een dergelijkbeschermingsbevel – heel Nederland – komt de handhaafbaarheid eveneensniet ten goede. In vergelijking met deze ene respondent, lijken de overigegeïnterviewdenminderbedachtopmogelijkehandhavingsperikelen.

Nee, op geen enkele wijze (…). Dat valt buiten het kader waar ikcivielrechtelijk rekeningmeeheb tehouden. Ikbeslis echt louteropdat wat in de dagvaarding staat en wat tot het verweer wordtaangevoerd.(voorzieningenrechter)

Degeïnterviewdeadvocatenhoudenvoornamelijkdebelangenvanhuncliëntendehaalbaarheidvanhunvordering inogenschouw.Ze zullenbijvoorbeeldniet zosneleenomvangrijkgebiedsverbodeisen,omdat rechtersdaar inhunervaring niet in mee gaan. De rechters kijken naar de belangen van beidepartijenenzemakeneeninschattingvandeeffectiviteitvaneenbeschermings‐bevel.Zoproberenzeommisverstandentevoorkomenhetverbodengebiedzonauwkeurigmogelijk tedefiniëren–somsmetbehulpvaneen landkaart–enhouden ze bij het bepalen van de hoogte van de dwangsom rekeningmet dedraagkrachtvandegedaagde.Deervaring leertdat eenhelehogedwangsomjuistgeenindrukmaaktopmensendiekrapbijkaszitten.Zijproberendaarbijeen zo kleinmogelijke inbreuk op de rechten van gedaagde temaken, onderanderedoorhetverbodgeografischentemporeeltebeperkenendoorrekeningtehoudenmeteventuelefamilieledenenbekendendieindebetreffendebuurtwonen.

104

3.4.2.RegistratiecivielrechtelijkebeschermingsbevelenCivielebeschermingsbevelenwordennergens(centraal)geregistreerd,althansniet volgens de respondenten.242Zodra het vonnis is gewezen, krijgt de eiserhiereenafschriftvanendaarkanhijofzijvervolgensmeenaardepolitieofdedeurwaarder stappen,maardaar blijft het bij. Erwordt niet automatisch eenafschrift van naar de politie en/of de deurwaarder gestuurd.243Uiteraardhoudendegeïnterviewdeadvocatenweleendossierbijwaarindeafloopvandezaakisgeregistreerd.3.4.3.TechnischehulpmiddelenEr wordt ook nooit gebruik gemaakt van technische hulpmiddelen om dehandhaving van civiele beschermingsbevelen te faciliteren. Het is volgenssommigerespondentenookmaardevraagofeendergelijkemaatregelbinnenhetcivielerechtmogelijkzoumoetenzijn.Hetwordtalseentegrote inbreukopderechtenvandegedaagdebeschouwd.3.4.4.SamenwerkingtussendeverschillendeinstantiesDe personen die een rol spelen bij de handhaving van civiele beschermings‐bevelen zijn: de advocaat van de benadeelde (die geeft de deurwaarder eenopdrachtof regeltdezaak inderminne),deadvocaatvandeovertreder (dieregeltdezaak inderminneofmaakteenexecutiegeschilaanhangig,wanneerde overtreder van mening is dat er geen dwangsommen zijn verbeurd), depolitie (als er aangifte wordt gedaan of als de deurwaarder om bijstandverzoekt) en de rechter (als er onduidelijkheid is over de vraag of erwel ofgeenovertredingheeftplaatsgehad).Desamenwerkingsverbandenbinnenhetcivielerechtzijnindeervaringvanderespondentenveel losserdandiebinnenhetbestuurs‐ofhet strafrechtenerzijndoorgaansdanookgeenvastecontactpersonenofvastecontactmomenten,zoalsineenVeiligheidshuis.Hetcontactverlooptviadefax,telefoonofmail.Desamenwerking tussen de advocaten en de deurwaarders verloopt over hetalgemeen goed (‘korte lijntjes’), maar enkele respondenten constaterenknelpunteninhetcontactmetdepolitie.

242DeRaadvoordeRechtspraakheeftbijvoorbeeldenkeleen(incompleet)overzichtvanhetaantalgeëistecivielebeschermingsbevelen.Ofdebevelenuiteindelijkzijnopgelegdofafgewezen isnietbekend.243Mogelijk vormt één arrondissement hierop een uitzondering. De geïnterviewde agent uit dieregiogafaandatookcivielebeschermingsbeveleninhunregistratiesysteemwordengeregistreerd.Dit is echter in tegenspraakmetwat de andere respondenten uit dezelfde regiomelden. Erwasbinnenhetkadervanhethuidigeonderzoekhelaasgeen ruimtedebeweringvandebetreffendeagentte(dubbel)checken.

105

(…)wijzijneenbeetjeeendoorn inhetoogvan justitie,omdatwijhen eigenlijk alleen maar met werk opzadelen.Wij hebben nietalleenmet justitie temaken voordwangsommenofovertredingenvan bijvoorbeeld contactverboden, maar ook nog eens bijbijvoorbeeldhetbinnendringenvanwoningenofietsdergelijks.Datisenkelenalleentijdrovendwerkvoorjustitieendepolitiezelf.Zijdoendatlieverniet,danwel.Alszijwelverklarentekomen,moetiknegenvandetienkeereenhalfuur toteenuurwachten totdateriemand terplaatse is.Het isdusnietechthandigals ikbel,om tevragen of iemand ook even ter plaatse kan komen zodat zij zelfkunnen ziendathij zichnuhierbevindt en zijdat inhunproces‐verbaalkunnenopnemen,omdathijeencontactverbodovertreedt.Tegendetijddatpolitieterplaatsekomtisdeverdachtealgevlogen.(deurwaarder)

3.4.5.ToezichtHettoezichtopdenalevingvandecivielebeschermingsbevelenkomtvolgensde respondenten vrijwel geheel voor rekening van de eiser. Hij of zij zal naconstateringvaneenovertredingcontactmoetenopnemenmetdepolitieen/ofdeadvocaat.Eénadvocatemaaktenogwelmeldingvaneenzaakwaarinzezelfnagingofdegedaagdeinovereenstemmingmethetvonnisdelasterlijkeberichtgevingvaninternet had verwijderd en in een enkele zaak werd een wijkagent bereidgevondenomwatvakerlangstegaanbijdeeiserofomzijn06‐nummerachtertelaten,maaranderevormenvantoezichtwerdennietgenoemd.2443.4.6.ReactieopeenovertredingWanneer een civiel beschermingsbevel wordt overtreden, neemt degene tenbehoevevanwiehetbevelisopgelegdmeestaleerstcontactopmetzijnofhaaradvocaat.Deadvocaatheeftderegiebijdehandhavingvancivielebevelenenhij is doorgaans het aanspreekpunt voor de benadeelde. Er is over hetalgemeen geen rechtstreeks contact tussen slachtoffer en deurwaarder; derespondentenhaddenditalthanszeldenmeegemaakt.Er kan verschillend op een overtreding van het beschermingsbevel wordengereageerd.Inbepaaldezakenkanwordengeprobeerddezaakinderminneoptelossen.Zonamineenstalkingzaakdeadvocaatvandeeisernaovertredingvanhetbevelcontactopmetdeadvocaatvandewederpartij,waaropdestalkerhaarverbodengedragstaakte.

244Het geval beschreven door de advocate betrof een belagingzaak,waarin de rechter, naast hetopleggenvaneenstraat‐encontactverbod,degedaagdehadbevolenlasterlijkeberichtgevingvaninternetteverwijderen,ditterbeschermingvandeprivacyendegoedenaamvandeeiser.

106

Als een dwangsom is toegewezen, dan kan ook worden geprobeerd dedwangsomteincasseren.Hiervoorisvereistdathetvonnisvoorafgaandaandeovertreding is betekend. De advocaat stuurt het vonnis door naar dedeurwaarderendiezalproberendedwangsomteincasseren.Dedeurwaardermaakt op dat moment een exploot op, waarin vermeld staat wanneer welkeovertredingisbegaanenhoeveeleraandwangsommendaardoorisverbeurd,en beveelt vervolgens de overtreder om de verbeurde dwangsommen tebetalen. Zodra de termijn tot betaling van de verbeurde dwangsommen isverstreken,isdedeurwaardergerechtigdexecutiemaatregelentenemen,zoalsbeslag op loon of uitkering, of via beslaglegging op roerende of onroerendezakenvandeovertreder.Alsdedeurwaarderproblemenervaartbijdeexecutie,dankanhijdehulpvande politie inschakelen. Zemaken dan een afspraakmet de politie om op eenbepaald tijdstip ten uitvoer te leggen. Vervolgens komen enkele agenten terplaatse en voeren zij de executie samenmet de deurwaarder uit. Zij openenbijvoorbeelddedeur,waarnadedeurwaarderbeslagkan leggenopgoederenvan de veroordeelde. In de ervaring van een deurwaarder vertrouwen deagenten9vande10keeropdeinschattingvandedeurwaarderenhelpenzijzonder vragen bij de executie. Een enkele keer willen ze de titel voor hetoptredennogweleenscontroleren.Wanneer de advocaat van de benadeelde constateert dat het verbod en deexecutiemaatregelen geen effect sorteren, kan hij teruggaan naar de rechterdoorbijeenkortgedingeenvorderingtoteenhogeredwangsomoflijfsdwangintedienen.Eenmachtigingtotlijfsdwangzalechternietsnelwordengegeven.Tweevoorzieningenrechtersmerkenhieroverop:

Meerbijalimentatiebetaling,daarzienwijnogweleenslijfsdwangverzoeken,maarbijcontact‐enstraatverboden?Nee, jekuntvaaknietveeldoen.Dat isookheel ingewikkeld,wantwatmoet jedandoen? Iederekeerdathijbijvoorbeeld ineenbepaaldgebiedkomt,moetjehemeendagjevastzetten?Datisheelingewikkeld.(…)danwordt een gijzeling een soort gevangenisstraf en dat doet eenvoorzieningenrechterniet,datmoeteen strafrechterdoenmiddelsstalking.(voorzieningenrechter)Hetkomt zelden voordatwehet toewijzen.Een lijfsdwang is eenultimum remedium.Ermoetal vanallesgeprobeerd zijn,watnietheeft geholpen, voordatwe gaan denken over lijfsdwang. (anderevoorzieningenrechter)

Overigens wordt in de literatuur ten onrechte aangenomen dat er van eenovertreding van het civiele beschermingsbevel twee getuigen moeten zijn,

107

voordat de deurwaarder in actie komt.245Zodra de advocaat van de eiseraangeeft dat het verbod is overtreden, zal de deurwaarder proberen dedwangsom te incasseren. Er vindt volgens de respondenten geen aparteafweging van het bewijs plaats. Indien de gedaagdemeent dat de dwangsomtenonrechteisverbeurd,kanhijofzijeenexecutiegeschilaanhangigmakenbijdevoorzieningenrechter.Indatgevalzaldeexecutant–degenediedestijdshetbeschermingsbevel heeft geëist en nu de naleving wil afdwingen – moetenbewijzen dat er inderdaad een overtreding heeft plaatsgevonden. Hiervoorgelden de normale civielrechtelijke bewijsregels (de overtreding moet‘aannemelijk’zijngeworden).

Het is geen strafrechtelijke veroordelingmet bewijsminima. Je steltzelf als eiser vast dat het is overtreden. Als je dan een dwangsomvordert,danzaldedeurwaarderombetalingvragenenkaneventueelbeslagleggen. De wederpartij kan hier tegen opkomen in eenexecutiegeding.Als hij zegt: ‘Dat is helemaal nietwaar, ik benwelnagekomen’, dan wordt het een kwestie van wie zijn verhaalaannemelijkmaaktvoordevoorzieningenrechter.(advocaat)

De advocaat of de benadeelde kan, om de zaak bewijstechnisch sterker temaken,ookaandedeurwaardervragenomzelfteconstaterendatiemandzichopverboden terreinbevindt.Ditkomtvolgens eendeurwaarder zeldenvoor,maar het kan wel.246Indien de deurwaarder de overtreding waarneemt, danheeftdatsterkebewijskracht.De geïnterviewde advocaten hadden geen ervaringmet benadeelden die zelfcontactopnamenmetdewederpartij,maarzoudendit– inhetkadervaneenmogelijk executiegeschil – hun cliënten ook zeker ontraden. Ook de rechtersvoorspellen dat contact op initiatief van het slachtoffer tot juridischecomplicaties zou kunnen leiden en dat het incasseren van de dwangsom zalwordenafgewezen.Tegelijk met de civielrechtelijke executie van het vonnis, kan het slachtoffermelding maken van de overtreding bij de politie. Hoe de politie vervolgensreageert,ismoeilijktevoorspellen.Volgensverschillenderespondentenzijnzeergterughoudendinhetingrijpenineen‘civielezaak’.

Vaak zal de politie zeggen: dat is een civiele zaak en daardoenwijnietsmee.Datiseenbeetjedestandaardreactievandepolitie.Erzijngevallenwaarindepolitieeenactieve rolheeft gespeeld, omdat er een voorgeschiedenis speelt.(voorzieningenrechter)

245ZiebijvoorbeeldMalsch(2004),p.28.246Eén van de geïnterviewde deurwaarders meldde dat dit slechts twee keer in zijn 8‐jarigeloopbaanwasvoorgekomen.

108

Er zijn ook agentendie een civiel beschermingsbevel juist als legitimatie vanhunoptredenzien.Derespondentenhorenregelmatigdateisersjuistdoordepolitie zijn doorverwezen naar de civiele rechter. Met een rechterlijkemachtiginginhanden,durvenzijeerderhandhavendoptetreden.

Inprincipegeldtdatdepolitienietzomaarenooknietgraaghelpt.Zo’n vonnis van de civiele rechter kanwel helpen.Het is voor depolitiewelmakkelijkeralsereenvonnis ligt,opgrondwaarvanzekunnenzeggen:‘jemoethiernuweggaan’,ofdatzeiemandkunnenmeenemen(voorzieningenrechter)

Bij vonnis wordt de eiser vaak gemachtigd om ‘zonodig met behulp van desterkearm’hetvonnis tenuitvoer te leggen.Eénvoorzieningenrechtermerkthieroveropdatzeditenkelerbijzettenomdepolitieduidelijktemakendatzemogeningrijpen,maardatditstriktgenomenoverbodigis.Eenburgerisaltijdgemachtigddepolitieinteschakelenbijdetenuitvoerleggingvaneenvonnis:

Dat doen we wel onder het motto dat het ook voor de politieduidelijk is dat ze in kunnen grijpen,maar juridisch is het onzin,wantelkvonnis isuitvoerbaarmetde sterkearm.Erzijnookwelrechters die het niet toewijzen, maar wij [de rechters in hetbetreffende arrondissement] doen dat wel onder het mom vanduidelijkheid.(voorzieningenrechter)

Een civielrechtelijk beschermingsbevel creëert overigens geen extrabevoegdheden voor de politie. De politie kan op basis van de ‘normale’bevoegdheden (artikel2Politiewet) iemanduiteengebiedverwijderenenzekan de overtreder gebieden de buurt te verlaten en daar voorlopig weg teblijven.Indiendeovertredingeenstrafbaarfeitbetreftkanzeookeenaangifteopnemenen–eventueel–iemandopheterdaadaanhouden.

3.4.7.KostenhandhavingTijdens de handhaving van civiele contactverboden worden kosten gemaakt,zoalsdevergoedingvandedoordedeurwaarderverrichtewerkzaamhedenenhet honorarium van de advocaat. In principe komen de kosten van dehandhaving voor rekening van de overtreder. Van de verbeurde dwangsomwordenmeteendekostenvandedeurwaarderafgetrokken,waarnahetrestantaan de executant wordt overgemaakt. Biedt de overtreder geen verhaal, dankomendezekostenendeadvocaatkostenvoorrekeningvandeexecutant.Indepraktijkkomenveelvanheninaanmerkingvoorrechtsbijstand,zodatzijenkelde eigen bijdrage hoeven te betalen.247De kosten die zijn verbonden aan detenuitvoerlegging van een dwangsom kunnen eventueel weer aan de rechter

247Hier is overigens niet in meegerekend, dat de deurwaarder voor nachtelijke executies meerrekent.

109

wordenvoorgelegd.Ookhetexecuterenvanlijfsdwangisfinancieelgeziennietaantrekkelijk voor de executant. Hij of zij moet namelijk opdraaien voor deonderhoudskostenvandeovertreder,zolangdezeindetentiezit.Ofdekostenvanhandhavingsommigecliëntenervanweerhoudthetverbodviadeadvocaatendedeurwaardertelatenexecuteren,isderespondentennietbekend.3.4.8.KnelpuntenEen knelpunt dat vaak is genoemd, is het feit dat de politie, enkeleuitzonderingendaargelaten,zichnietgeroepenvoeltomintegrijpeninwatzijzienalseencivielezaak.

Depolitieisnogmaalsnieterghappigopditsoortzakenenverwijstbenadeelden sneldoornaarhunadvocaatofdeurwaarder,omdatzij het als civiele zaak ziet. Pas als er zich strafbare feiten zoalsmishandeling aan te pas komen, bemoeit de politie zich ermee.(deurwaarder)

Dit is opvallend, omdat uit de verhalen van de geïnterviewden tegelijkertijdblijkt,datdepolitieerdikwijlszelfbijhetslachtofferopaandringtdatdezeeencivielbeschermingsbevelprobeerttebemachtigen.Ookwanneerdedeurwaarder tegenexecutieproblemenaanloopt, ishetmaarde vraag of de politie altijd op de afgesproken tijd ter plaatse is. Eendeurwaarder had al meerdere malen ervaren dat ze een dag van te vorenopbellen om te zeggen dat er iets tussen is gekomen. Hier lijkt gebrek aanmankracht, vooral voorwat betreft dehulpofficieren van justitie, de grootsteboosdoener.

(…) als [we] binnentreding of iets [anders] te doen hebben, danhebbenwealtijdeenhulpofficiernodigendiezijnerhelaasnietinovervloed. Een gewoon straatagent, die zijn er natuurlijk inovervloed,datzouhetprobleemnietzijn.Datdehulpofficiermoetopdraven,daar zithetprobleem.Het verschiltwel eenbeetje vankorpstotkorpsofzegoedmeewerken.Helaasishetzodat90%vandekorpsenhetmeerzienalseenlastdaneenlust.(deurwaarder)

Een tweede knelpunt is dat er volgens de respondenten soms sprake is vanbewijsproblemen. Het conflict eindigt in een ‘welles‐nietes’ verhaal over devraagofereenovertredingheeftplaatsgevonden.

(…) wie kan constateren dat iemand een overtreding begaat?Recentelijkbijvoorbeeld,waarbij iemand eenpogingheeftgedaanopeencafé‐eigenaarteschietenenzichnietindebuurtvanhetcafémochtbevinden.Maarwiegaatdaar24uurperdagpostenomte

110

zienofhijdatnietdoet?Hetismaartoevalligdatiemanddatzietenmeldt.Endannogisdehandhavingdaarinerglastig.(deurwaarder)Een kort geding is niet echt geschikt voor een getuigenverhoor,maaralshetomtelefoontjesofe‐mailsgaat,ishetnatuurlijkweermakkelijkeraan te tonen.Zelfsdankrijg jediscussieoverwiehetinitiatief genomen heeft, maar dat valt wel te reconstrueren uitlijsten.Wat er op straat gebeurt, dat wordt lastig om daar eenoordeelovertehebben(voorzieningenrechter)

Eenderdeprobleemdattijdensdeinterviewswordtgenoemdisdatsommigeovertredersgeenverhaalbiedenendaardooronvoldoendedooreendwangsomworden geprikkeld om te stoppen. Het beschermingsbevel verliest daardooraaneffectiviteit.

Vaneenkalekipkunjenietplukken,hè.Datishetprobleemmeer.(advocaat)

3.4.9.SuccesfactorenDerespondentenhebbenhet ideedatdecivielebeschermingsbevelen–mededankzijdedaaraanverbondendwangsommen–doorgaanswordennageleefd.Het fungeert als een afkoelperiode. Dit is niet zozeer een succesfactor bij deexecutievanbeschermingsbevelen,maareerdereensuccesfactordieexecutievoorkomt.

Vaakzijndwangsommenwelvandienaard,datdeovertrederzichweltweekeerbedenkt.(deurwaarder)

Eenandereadvocaat,daarentegen:

Zij [cliënten] komen niet zomaar bellen voor een straat‐ encontactverbod,daargaateenhelegeschiedenisaanvooraf.Endaniswatwenuhebbentochwelheelweinighoor,ja,hetisgewooneendwangsommetje.(advocaat)

3.4.10.SuggestiesterverbeteringDe voorzieningenrechters hebben (naar eigen zeggen) weinig zicht op dehandhavingspraktijk en noemen geen verbeterpunten. Een veelgehoordesuggestie(vandeurwaarders)isdatdepolitieeenwatactievererolzoukunnenspelen in de handhaving van civiele beschermingsbevelen. Zij kunnendwangmiddelengebruikendiemeteeneffecthebbenopdeovertreder, terwijler bij de deurwaarder enige tijd overheen gaat, voordat de overtreder ietsmerktvandeexecutie(eerstmoetdetitelwordenbetekend,daarnakunnende

111

dwangsommen worden opgeëist, dan pas kan beslag worden gelegd).Bovendien maakt het optreden van de politie meer indruk dan dat van eendeurwaarder,aldusdedeurwaarders.Eénrespondentsteltvoordatpolitie,deadvocatuurendedeurwaardershierbeterinzoudenkunnensamenwerken:

Inhetkadervanhetslachtoffer ishet tochwelbelangrijkdatallepartijen zo goed mogelijk en serieus mogelijk met elkaarsamenwerkenendaarin lijktmijeenrolvansamenwerkingtussende advocaat en deurwaarder en justitie juist erg goed. Die driemoetenwel op een lijn zitten en daarin niet afhankelijk zijn vanafspraken van derden. Concentreer daar eens op, dat men nietafhankelijkmoetzijn,bijvoorbeeldalsdepolitieweereenuitjeheeft,dat dan niemand beschikbaar is. [over beschikbaarheid in deweekenden]Misschien,iknoemmaariets,moetendeurwaardersenjustitie in een landelijkeweekenddienst gaanwerken, zodatmendaarinkaninschrijvenendiegecontacteerdkanwordenalsiemandinhetweekendopgepaktmoetworden.(deurwaarder)

Een laatste suggestie, geopperd door een advocaat, hield in dat er meermogelijkhedenmoetenkomenomviahetkortgedingdeGGZ,verslavingszorgofanderevormenvanhulpverleningerbijtebetrekken.

Ja,hetenigedat iknogzekerheelonhandigvindt, isdat jealleennogeendwangsomkuntvragenenintweedeinstantienogeenkeergijzeling.Ja,hetzijnallebeipaardenmiddelen.Ikheblieverdat,alsersprakeisvanmulti‐problematiek,datGGZenverslavingszorgietsdoen.(advocaat)

3.5.Handhavinghuisverbodenindepraktijk

Perarrondissement zijneen casemanagervanhet steunpunthuiselijkgeweldeenhulpofficiervanjustitie,eenpolitieambtenaareneengemeenteambtenaargevraagd naar hun ervaringen met de handhaving van huisverboden in depraktijk.Daarnaastkwamhethuisverbodterspraketijdensdeinterviewsmetdereclasseringsmedewerkers.3.5.1.RegistratiehuisverbodenIedere instantie registreert het huisverbod in zijn eigen registratiesystemen(politie in het BVH, de GGD in REGAS enzovoort) en dat verloopt volgens derespondentendoorgaansgoed.Alshetgoediswordenhuisverbodenaltijdinderegistratiesystemen vastgelegd. Er bestaat binnen de eigen systemen geenverschil tussen de registratie van huisverboden en de registratie van anderezaken.

112

Een reclasseringsmedewerker merkte op dat huisverboden binnen de eigenorganisatie juistnietwordengeregistreerd.Denaamvandeuithuisgeplaatsteenhetfeitdatereenhuisverbodisopgelegdwordenwelvastgelegd,maarhetverdere verloop van het reclasseringscontact (Heeft iemand meegewerkt? Ishij/zijdoorverwezen?)niet.Derespondentschreefdittoeaanhetfeitdathethiereenbestuursrechtelijkemaatregelbetreft,geenstrafrechtelijke.Hetnadeelvan deze summiere registratie, is dat wanneer een cliënt later weer bijreclassering terecht komt, het moeilijk te achterhalen is wat er binnen hetkadervanhethuisverbodallemaalalisgebeurd.InalledriedearrondissementenwordterdaarnaastgewerktmetdeKhonraad,eenwebapplicatievoorhetregistrerenvan(opleggingenenverlengingen)vanhuisverboden,waarzoweldepolitieendegemeentealshetSHGgebruikvankunnenmaken.248Zodraereenhuisverbodwordtopgelegd–ofzelfswanneerde HOvJ een huisverbod overweegt – krijgen het SHG en enkele andereketenpartners hiervan een melding. Zij weten vervolgens wat ze kunnenverwachtenbijheteerstvolgendezorgoverleg.Ookontvangenzeherinneringeninhunmailboxwanneerbepaaldedocumenten inhetdossiermoetenwordenaangeleverd. In twee arrondissementen zijn de geïnterviewde respondentenenthousiastoverKhonraad,hetderdearrondissementisminderpositief.Daarwashetgrootstebezwaardatdeketenpartnersallesdubbelmoetenregistreren,in het eigen systeem en in Khonraad. Ook vinden enkele respondenten hetKhonraad systeem niet gebruiksvriendelijk. Er zou te weinig ruimte zijn omaantekeningentemaken.Overtredingen worden volgens de respondenten ook redelijk tot goedbijgehouden inderegistratiesystemen,al isdaargeenapartveldvoorbinnenKhonraadengebeurtditnietautomatisch.Deketenpartnerskunnenopeigeninitiatiefeenovertredinginhetsysteemzetten,bijvoorbeeldbinnenderuimtevooreventueleopmerkingen,maarhet isgeenverplichtveld.Hierdoorwordtnietallescentraalvastgelegd.3.5.2.TechnischehulpmiddelenEr wordt in geen van de drie arrondissementen gebruik gemaakt vantechnischehulpmiddelenomdenalevingvanhethuisverbodtecontroleren.Derespondentengevenhiervooralsverklaringdatdelooptijdvanhethuisverbod(10dagen)tekortisendatergeenrechterlijkemachtigingtotgebruikvanhettechnischehulpmiddel is afgegeven.Wanneereen situatie echtbedreigend is,kanerweleenalarmsysteemwordenaangeboden,maarditgebeurtveeleerin

248InééninterviewwerdinplaatsvanKhonraadhetVIS2systeemgenoemd.VIS2iseveneenseenwebapplicatie met een cliënt volgsysteem dat toegankelijk is voor de ketenpartners. Omdat hetverderingeenvandeoverigeinterviewsterugkwam–ooknietindiemetdeanderepartnersuitdezelfderegio–latenweeenbesprekingvanhetVIS2systeemhierverderachterwege.

113

hetkadervanhetzogenaamde‘bewakenenbeveiligen’249ofviahetSHG,nietinhetkadervanhethuisverbod.3.5.3.SamenwerkingtussendeketenpartnersAllegeïnterviewdenspeleneenrolbijdehandhavingvanhuisverboden,opdereclassering na: in één regio is zij niet bij het huisverbod betrokken. Nawatopstartproblemenwetendeketenpartnerselkaarinmiddelsgoedtevinden.Zetreffenelkaarineenperiodiekterugkerend(wekelijks)overlegentussendoorwordt er regelmatig gecommuniceerd,meestal via een vaste contactpersoon.Dikwijls hebben de verschillende instanties een speciaal huisverbod‐team ofmedewerkersdiezich indezemateriehebbengespecialiseerd.HetSteunpunthuiselijk geweld voert hierbij de regie, al blijft de gemeente de eind‐verantwoordelijke.Het Steunpunt heeft bij de handhaving van huisverboden een coördinerende,faciliterendeenadviserenderol.HetSteunpuntorganiseertdeoverleggenenisdikwijls het eerste aanspreekpunt voor de andere partners zodra er eenovertredingwordtgeconstateerd.Dezeinformatiewordtvervolgensverspreidonderdebijhetgezinbetrokkenhulpverlenersendepolitie.Indewoordenvaneen casemanager: Zij zijn de ‘informatiemakelaars’ van de keten. Vervolgensadviserenzijdehulpverlenersoverpassendemaatregelenendegemeenteoverhetaldannietverlengenvanhethuisverbod.Uitdeinterviewskomtnaarvorendatdepolitieminderintensiefbijhetgeheletraject is betrokken. Zij neemt vaak ook geen deel aan het vaste overleg. Debasispolitiespeelteenrolbijdesignaleringvanhet(dreigende)geweldendehulpofficierheefteenbelangrijketaakbijhetopleggenvanhethuisverbod.Derolvandepolitienaopleggingvanhethuisverbodkanperregioverschillen.Indeeneregiokomtdepolitiepasweerinbeeld,zodraermeldingwordtgemaaktvan een overtreding. In de andere regio lijken de wijkagenten iets meerbetrokkenbijhethuisverbod.Zozegteenvandegeïnterviewde(wijk)agentenweldeoverigeketenpartnersopdehoogtetebrengenwanneerhij ietszietinhetgezindatvanbelangkanzijnbijhetbehandelplan.3.5.4.ToezichtHettoezichtopdenalevingvanhethuisverbodisdoorgaansinhandenvandepolitie, maar ook het maatschappelijk werk en de reclassering – indienbetrokkenbijdeuithuisgeplaatste–kunneneensignalerende functiehebben.De reclasseringheeftaanhetbegineenvroeghulp‐gesprekengaandeweghethuisverbod dagelijks telefonisch of face‐to‐face contact met deuithuisgeplaatste.Tijdensdezegesprekkenkandenalevingvanhethuisverbodtersprakekomen.Eenreclasseringsmedewerkermerktopdatindienzijvanuit 249ZiedeCirculairebewakingenbeveiligingpersonen,objectenendiensten,Stcrt2009,44.

114

maatschappelijk werk of de uithuisgeplaatste zelf geen informatie overovertredingenontvangen,erweinigactieftoezichtwordtgehouden.Bij de politie is dewijkagent veelal de aangewezen persoon om na een paardagencontacttezoekenmetdeachterblijveren,eventueel,deuithuisgeplaatste.De respondenten zijn echter niet eenduidig over de rol van de politie bij dehandhavingvanhethuisverbod.Zelfsbinnenderegio’szijndebeeldenvandepraktijksomsverdeeld:Zokanhetgebeurendatbinnenéénarrondissementdegeïnterviewde wijkagent en de gemeenteambtenaar melding maken van eenproactieve houding vanuit de politie, waarbij binnen de 10 dagen eenhuisbezoek wordt afgelegd en een vertrouwensband met de achterblijverwordt opgebouwd, terwijl de HOvJ aangeeft van dit beleid te zijn afgestapt,omdatdeervaring leertdatmensenhetnietprettigvindenalservaakpolitieaandedeurstaat.Hij geeftaandatdezewerkwijze inhetverledenwelwerdtoegepast,maartegenwoordighettoezichtvrijwelgeheelaandehulpverleningwordtgelaten,omdatdeachterblijvershetnietprettigvindenalservaakpolitieaan de deur staat en omdat ze toch al veel aanspraak hebben vanuit dehulpverlening.Ook zijn de meningen verdeeld over de toegevoegde waarde van extrasurveillance.Intweeregio’swordtnaopleggingvanhethuisverbodbinnendebureausbekendgemaaktwiedeuithuisgeplaatsteis–liefstmetfoto–zodathethelewerkveldervanopdehoogteis.Hiernawordthetbetreffendeadresextrain de gaten gehouden tijdens de surveillancedienst.250Of dit altijd lukt in depraktijk,isafhankelijkvandewerkdrukopdatmomentendebereidwilligheidvandebetreffende‘buurtregisseur’ofwijkagent:

Als ikweetdatervrijveelcollega’s indienstzijn,geef ikzeeenlijstjemeemetwaarhuisverbodenvankrachtzijn,danvraagikofze even de adressen langs rijden om te kijken of er overtredenwordt.Geziendewerkdrukluktditnietaltijd.(HOvJ)

Tenzijdepolitieovergerichte informatiebeschikt,heeftvolgenseenHOvJuitde derde regio extra surveilleren echter weinig nut, omdat het geweld zichachter de voordeur afspeelt. In deze regio is het toezicht vanuit de politieeerderreactief.Paszodraermeldingwordtgemaaktvaneenovertreding,raaktdepolitieweerbijeenhuisverbodzaakbetrokken.Alle respondenten geven echter aan dat, ondanks pogingen tot proactieftoezicht, zij voor de controle op naleving van het huisverbod in de praktijk

250Of dit beleid in beide de regio’s geldt is onduidelijk. In één regio spraken ook hier derespondenten elkaar tegen. Volgens twee respondentenwerd er inderdaad extra gesurveilleerd,terwijldewijkagentmelddedatditinhetbeginwelgebeurde,maardatmenhieruiteindelijkmeegestoptwas. Tenzij de politieweet heeft van een expliciete dreiging,wordt er volgens hemnietextragesurveilleerd.

115

sterk afhankelijk zijn van de informatie vanuit de achterblijvers. De achter‐blijvers krijgen daartoe wel alle middelen aangereikt. Zij worden volgens decasemanagersgedurendede10dagenveelvuldigbezochtdoormaatschappelijkwerk,diehenexplicietvraagtnaareventueleovertredingen.Bovendienwordenzijinallearrondissementenbijhetopleggenvanhethuisverboddoorzoweldehulpofficiervanjustitie,alsdemaatschappelijkwerkergeïnformeerdbijwelkeinstantie zij overtredingenmoetenmelden. Omdat de informatie vanwege decrisissituatiemogelijkmindergoedbeklijft,wordterdaarnaastfoldermateriaaluitgereikt, waarin alles nogmaals staat uitgelegd. Een knelpunt is dat veelachterblijvers terughoudend zijn in hetmelden van overtredingen, laat staanhetdoenvanaangifte.3.5.5.ReactieopeenovertredingOvertredingenvanhethuisverbodkrijgenbijdepolitiemeestalnietdehoogsteprioriteit ‐ prioriteit nummer 1 is voorbehouden aan levensbedreigendesituaties – maar worden doorgaans wel geprioriteerd. Een hulpofficier vanjustitiemerkthieroverop:

Niet boven elke zaak,wantdan zou ik liegen.Maar erwordtwelnaar gekeken en er is een prioritering. Maar als je alles gaatprioriteren,danwerktprioriterennietmeer,endatzie ik indeBVNederland nogal eens gebeuren. Maar het betekent dus dat hetzwaarmeegewogenwordtenhetliefstproberenweindenoodhulp,directnadeheterdaad,aantehouden.(HOvJ)

Meestalwordterdusweleenvormvanprioriteittoegekendaanhuisverboden,wordterbijdemeldkamerseen‘aandachtsvestigingoplocatie’aangemaaktenvolgtereensnellereactieopeenovertreding.Vooralalsvia112wordtgemeld.Alsersprakeisvaneenmogelijkeheterdaadsituatie,danvolgterdikwijlseen‘noodhulpafhandeling’enisdepolitiebinnenenkeleminutentoteenkwartierter plekke. Tochmerken enkele ketenpartners op dat er in hun beleving nogeen en ander schort aan de prioritering. Niet alle huisverbodzaken krijgenprioriteit en niet altijd wordt er even adequaat gereageerd op een meldingvanuithetslachtoffer.Eéncasemanagerwijtditaaneengebrekaancapaciteit.Eenanderecasemanagermerktop:

(…)zewillenheteersthelemaalgaanuitzoeken.Tegendetijddatzehethebbenuitgezochtbenjealanderhalfuurverder.Hetiseentragereactie.(casemanager)

De HOvJ uit datzelfde arrondissement geeft toe dat het overtreden van eenhuisverbodgeenspecialebehandelingkrijgtendatdenormaleaanrijdtijdvantoepassing is.Eenverklaringhiervoor iswellicht tevinden inhet feitdateenpolitiëlereactieopeenovertredingvanhethuisverbodnietgeprotocolleerdis:

116

Huiselijk geweld zaken zijnprotocol zaken,dusdiemoeten volgenshet protocol behandeld worden, maar het overtreden van hethuisverbod–tenzijditgepaardgaatmethuiselijkgeweld–valtnietonderhetprotocol.(HOvJ)251

Hoewel sommige respondentenaangevenalleovertredingen temeldenbijdeoverigeketenpartners,makenanderendaarineenafweging.InvergelijkingmetdereclasseringmeldendeSHG’sendepolitieincidentenvaker,sommigenzelfsaltijd.Bijdegeïnterviewdereclasseringsmedewerkers speeltdevertrouwens‐relatiemet de cliënt een rol. Hetmelden van een overtreding zou die relatiekunnen beschadigen, dus zeker bij minder ernstige overtredingen of bijovertredingen waar de achterblijver mee instemt, wordt deze kennis somsachtergehouden voor de andere ketenpartners. Hierover wordt binnen deorganisatie dikwijls wel eerst een collega geconsulteerd. Toch lijkt erlangzaamaaneenkenteringtekomen.Volgensderespondentenstellenookdereclasseringsmedewerkers de anderen steeds vaker op de hoogte van eenovertreding.Alsermeldingwordtgemaaktvaneenovertreding,resulteertditnietaltijdineen aangifte, noch door de achterblijver, noch door de (hulpverlenende)organisaties. Ook hier speelt het belang van het hulpverleningstraject en deernstvandeovertredingeenrol.Alshetslachtofferen/ofeenvandeketenpartnersbereidisomaangiftetedoen,dankanhetgebeurendathierophetpolitiebureauniet (adequaat)opwordtgereageerd.Eengemeenteambtenaarmeldtdathetnog ‘regelmatig’voorkomtdat de politie niet in actie komt, omdat een bepaalde overtreding ‘nietbedreigend’is.Ineenandereregionoemtdecasemanagerhetoptredenvandepolitie na melding van een overtreding ‘laks’. Pas wanneer de overtredingontaardt in mishandeling van de achterblijver, wordt door de politieingegrepen. Dit terwijl binnen het bestuursrecht iedere overtreding van hethuisverbod strafbaar is, ongeacht de aard van de overtreding. Om eendergelijke reactie te voorkomen, neemt het SHG in de eerstgenoemde regio,zodra het hoort dat de achterblijver aangifte wil doen, contact op met degemeenteambtenaar,dieopzijnbeurtdepolitieaanspoortdeaangifteserieustenemen.Deuithuisgeplaatstekanvervolgenswordenaanhouden,maarditgebeurtlangnietaltijd.Hoewelde lokaleafspraak indedriearrondissementen inprincipeluidtdater ingevalvanovertredingmoetwordenaangehouden, zijner inde

251Overigenswordtditdooreenanderegeïnterviewdeuitderegiotegengesproken.Volgenshemvalt een overtreding van het huisverbod ook onder het protocol en krijgt het een prioriteit 1melding.

117

praktijkuitzonderingenmogelijk.Volgensrespondentenishierhet(vermeende)spanningsveldtussenhetbestuursrechtenhetstrafrechtdebetaan.

Bijvoorbeeld bij een overtreding van het huisverbod moeten wijaanhouden en voorgeleiden. Dat gaat nog niet altijd goed. NuhebbenwehetdaarmethetOMover:Hoesnelenwie?Dan ishetniet helemaal doorgesproken binnen het OM. Dan gaat het ombestuurs‐enstrafrecht.Bijeenovertredingvaneenhuisverbodgaathetoverinstrafrecht.Bijbeschermingsbevelendievanhetbeginafaanstrafrechtelijkzijn,gaathetveelbeter.(politieambtenaar)

Ook de aard en de ernst van de overtreding, de intentie van de uithuis‐geplaatste,hetbewijsmateriaalendehoudingvandeachterblijverzijnredenenom een overtreding door de vingers gezien. In dat geval wordt de uithuis‐geplaatstedoordereclasseringofhetSteunpuntwelvermanendtoegesproken.Verder kan in geval van aanhoudende dreiging het huisverbod wordenverlengd.Inéénarrondissementwordtdoorderespondentenextranadrukgelegdopdeafspraakdatingevalvanovertredingeenaanhoudingvolgt.Zodraeenmeldingbinnenkomtbijdepolitie,wordtereenproces‐verbaalopgemaaktenwordtdezaak voorgelegd aan de OvJ. Afhankelijk van de dienstdoende OvJ en ofinverzekeringstelling geboden is, volgt er een voorgeleiding. Hoewel ditsysteemhelderis,zijnenkelevanderespondentenuitdieregioteleurgesteldindeverdereafhandelingvandezaak.

Destrafkomtaltijdpaseenaantalmaanden later.Eigenlijkwordter niet altijd vervolgd.Wat wij doorgaans horen is dat als eenhuisverbodwordtovertreden,dedaderwordtvoorgeleidaandeR‐Cendanvolgterallereersteenwaarschuwing.Danwordthijdaarnaonmiddellijkinvrijheidgesteld.(casemanager)

Ookeensepotkomtindezeregiovaakvoor.Alsgevolghiervanwordterdoorde politie een inschatting gemaakt of de zaak überhauptwel kansmaakt omdoorjustitietewordenopgepakt.Alsdekansopstrafvorderlijkoptredenkleinis,danisdebereidwilligheidomaantehoudenkleiner,ondankshetprotocol.

(…)als er een straatverbodof contactverbod iswordt er eigenlijkaltijdstandaardovergegaanopeenaanhouding.Endaarwordtookeen zaak vangemaakt.Alleendankrijgen ze vaakdathetnahetverhooreensepotwordt.Omdatnacontactmetjustitie,daarwordteeninschattinggemaaktvan‘joh,ditisniethaalbaar,weleggenhetmaarweerweg’.Wat jeziet, isdatwijophetmomentdaternoggeen contact‐ of straatverbod is, dat er danwel soms… Kijk,wehebben eenprotocol,omaltijd een inschatting temaken voor een

118

huisverbod, maar door de slechte haalbaarheid of de niet‐meewerkendheidvanpartijenmaakthetdatdaarofhethuisverbodnietwordtopgestartoferniet totaanhoudingwordtovergegaan,terwijldatwelprotocolis.(politieambtenaar)

Achterblijvers die zich niet aan de afspraken houden worden eveneensvermanendtoegesproken.Eenenkelekeerwordenzijerookopgewezendatzijzich schuldigmakenaaneen strafbaar feit (uitlokking).Tochzal ervanuitdeketenpartners verder weinig gevolg aan worden gegeven. Dit tot grotefrustratie van één van de casemanagers. Naar haar mening zouden dezeachterblijvers ook aangepakt moeten kunnen worden, met name wanneeronduidelijkisvanwiedemeesteagressieuitgaat.Wanneer de achterblijver zelf contact opneemt met de uithuisgeplaatste ofanderszinsmet deuithuisgeplaatste ‘onder eenhoedje’ speelt, danwordt hethuisverbod meestal helemaal niet meer gehandhaafd. Een politieambtenaarmerkthieroverop:

Alshetslachtofferzelfnietaangeeftdatzeeroptegenis,dangeldthethuisverbodooknietmeer.(…)zodrazijtoestemminggeeftdathijweer dewoning binnenmag komen, dan is de noodzaakwegwaaromhethuisverbodisopgelegd(…).

De bewijscriteria die gelden voor een overtreding van het huisverbod zijndezelfdealsdievooranderemisdrijven(bewijsminima,wettigenovertuigendbewijs).Buiteneenheterdaadsituatie,zaldepolitieproberenzoveelmogelijkbewijs teverzamelen,bijvoorbeeldviaeenbuurtonderzoek.De respondentengevenaandatdebewijsvoering,buiteneengeval vanheterdaad, ingewikkeldkanzijn.

Op papier blijft aangifte doen en daardoor aanhouden heel simpel,maarwemoetenookkijkenofeenzaakkansvanslagenheeft.Alswijzeggen ‘dat gaat absoluut niet lukken’, dan proberenwe tegen hetslachtoffer tezeggendatermeernodig is,bijvoorbeeldeengetuige,enzoniet,danwordthetlastig.Ditgeldteigenlijkvoorelkestrafzaak.(HOvJ)

VoorhetSHGspeelteenovertredingvanhetverbodzekereenrolinhetadviesomhetcontactverbodteverlengen,alishetnietaltijddoorslaggevend.Ookdegemeenten nemen het feit dat het huisverbod niet is nageleefd zekermee inhunoverweging.

119

3.5.6.KnelpuntenEeneersteknelpuntdatnaarvorenkwam inde interviews ishet gebrekaancapaciteitbijdepolitie.Vooralinéénvandegrotearrondissementenkwamditinmeerdereinterviewsterug.Een tweede knelpunt is dat er soms een gebrek aan kennis bij de betrokkenorganisatieslijkttezijn.Inmeerdereinterviewskomtverdertersprakedatdepolitie inactiefblijft, tenzijdeovertredingpertinentbedreigend isofer fysiekgeweldaantepasisgekomen.Ookbestaatdemisvatting–zelfsbijenkelevande respondenten – dat aangifte van de achterblijver een absoluut vereiste isvoorvervolging.

Watwe in ieder geval doen, is aangeven bij het slachtoffer dat zeaangiftemoetendoen.Alsdatnietgebeurt,wordthetgeenzaakvoorons,dan latenwehetzoalshet is.Alserwelaangiftewordtgedaan,danwordt er contact opgenomenmet deOvJ voor eenaanhoudingbuiten heterdaad. Maar uit strafrechtelijk onderzoek moet welduidelijkblijkendatwedemankunnenaanmerkenalsverdachte.Alsdemeldingtesummier isom ietsmeetedoen,dangebeurterniets.(HOvJ).

Ookdewisselendereactiesopovertredingen,vooralvanuit justitie, leiden totenige ergernis. Zo merken twee respondenten op dat de meer ervarenofficieren van justitie bij overtreding veelal zullen voorgeleiden, terwijl eenofficier van justitie die minder bekend is met het huisverbod, nogal eens‘twijfelachtig kan reageren’ op een overtreding. Politieambtenaren wetenhierdoornietwelkgedragmoetwordengezienalseenovertredingenkrijgenhet gevoel ‘voor niets dossiers op te maken’. Met name in één regio zijn derespondenten teleurgesteld in de afwikkeling vande zaak en het feit dat eenovertredingzeldentotstrafvervolgingleidt.

Wat betreft handhaving is nog wel een inhaalslag te maken.Succesfactor zou kunnen zijn dat er bij een overtreding direct eenconsequentie aan zou hangen, maar dat is nu dus niet het geval,waardoor de handhaving een beetje een wassen neus is. Mensenweten snel dat ze het wel kunnen overtreden, omdat er geenconsequentievolgt.(casemanager)

Indezeregiolijktdeminsteregietewordengevoerdopdehandhavingenzijnerdemeesteklachten.Zoisernoggeenpermanentketenpartner‐overlegmetdegemeenteenzijnergeengespecialiseerdeofficierenvanjustitieaangesteld.Verder maken respondenten in alle regio’s melding van een spanningsveldtussenhetbestuurs‐enhetstrafrecht.Dituitzichopverschillendemanieren.

120

Voor de HOvJ kan er spanning optreden tussen zijn rol als strafrechtelijkrechtshandhaver en zijn rol binnen het huisverbod. Waar je binnen hetbestuursrechteencorrecteinschattingwilmakenvanhetgevaarvanrecidive,endaaromliefstvrijuitmetallepartijenzouwillenpraten,moet jevanuithetstrafrechtiemandjuistwijzenopzijnofhaarzwijgrecht.Inéénarrondissementzettenzeomdieredentweehulpofficierenvanjustitieopeenzaak.IneenandereregioblijkthetOMhetgrotestruikelblokbijdehandhavingvanmetnameverlengdehuisverboden.Bijverlengingvanhethuisverbodsteltdegemeente de uithuisgeplaatste op de hoogte zoals voorgeschreven door deAlgemene wet bestuursrecht, namelijk per aangetekende brief. Daarnaaststuren ze de betrokkene op advies van het Landelijk ProgrammabureauHuiselijkGeweld&dePolitietaakooknogeensms‐bericht.Tochishetalenkelekeren gebeurd, dat het OM de uithuisgeplaatste bij niet‐naleving weigert tevervolgen, omdat hij niet op de hoogte zou zijn geweest van hetverlengingsbesluit. Hier stelt het strafrecht dus hogere eisen aan deberichtgevingdanhetbestuursrecht.De anderemanierwaarophet strafrechtmethetbestuursrechtkanbotsen iswanneererinéénzaakzoweleenhuisverbodalseenstrafrechtelijkemaatregelisopgelegd.Dikwijlsgaandestrafrechtelijkemaatregelenveelverderdanhethuisverbodenindatgevalzou,volgenseenrespondent,hethuisverbodmoetenkunnen worden opgeheven, omdat het geen meerwaarde meer heeft. Eenreclasseringsmedewerker zou juist willen dat justitie in dat geval ietswelwillender tegenover het hulpverleningstraject zou staan. Als debetrokkenenmet elkaar verderwillen en de reclassering samen een gesprekwil voeren teneinde een veiligheidsplan op te stellen, dan wordt dit somsgedwarsboomddooreenstrafrechtelijkcontactverbod.Tenslotteblijktdepraktijkhetmoeilijktehebbenmetcontactop initiatiefofmetinstemmingvandeachterblijver.Wanneerdeachterblijverinstemtmethetcontactisheta)veelmoeilijkeromeenovertredingteachterhalenenb)isdelustbijdeketenpartnersomtehandhavenookveelmindergroot.3.5.7.SuccesfactorenEensuccesfactordiemetregelmaatwordtgenoemdisdeketensamenwerking.De geïnterviewden zijn erg tevreden over het intensieve contact met deketenpartners en zien de korte lijntjes als toegevoegde waarde in de strijdtegenhuiselijkgeweld.

Ikkengeenandere vorm vanhulpverleningdie zo snel terplekkekan opereren en met elkaar samenwerken en dat met elkaarafstemt.Dat isechteenmeerwaarde. Jezietnuookonderlingdatmensendepetvanhuneigenorganisatiesomsafkunnenzetten(…)

121

om het geweld te doen stoppen. Er wordt veel meer systemischgekeken dan dat er wordt gekeken naar wat het individu nodigheeft.

In één regio wordt de ketenaanpak zelfs als zo succesvol ervaren, dat erinmiddels ook bij andere, niet‐huisverbodwaardige zaken een soortgelijkeaanpak wordt gehanteerd. Ook in de reguliere aanpak van huiselijk geweldwordtvoortaanzosnelmogelijkeengroepketenpartnersgeformeerddieopzokort mogelijke termijn een gesprek met de betrokkenen voert en eenhulpaanboddoen.Verder wordt de snelheid van de ketenaanpak geprezen. Doordat er snelhulpverlening terplaatse is,hebbendebetrokkenenhetgevoeldatzeserieuswordengenomenendaterdaadwerkelijkietsaanhunprobleemgaatgebeuren.Eenfactordieookregelmatigwordtgenoemdisinzichtbijdeuithuisgeplaatsteen de achterblijver. Zodra zij inzien waar het huisverbod voor is bedoeld –namelijk een periode van rust voor beide partijen – dan zullen ze devoorwaardenmindersnelovertreden.3.5.8.SuggestiesterverbeteringMeerdere respondenten geven aan dat het gebruik van technischehulpmiddelen,zoalsGPSofAWARE,inernstigezakenmogelijkzoumoetenzijn.Een HOvJ oppert als verbeterpunt, dat het Khonraad systeem landelijkedekking zou moeten krijgen. Nu biedt het enkel inzicht in de regionalehuisverboden.Wanneereenuithuisgeplaatsteverhuistnaareenandere regio,wetendeketenpartnersdaarnietsvandevoorgeschiedenisvandezepersoonenvandeeventuelehulpverleningstrajectendieerinhetkadervandat(oude)huisverbodzijnopgestart.Eengemeenteambtenaarzougraagziendatermeerruimtekomtvooraantekeningeneneen(verplicht)veldwaarinovertredingenvan het huisverbod kunnen worden gemeld. Ten slotte zou een politie‐ambtenaarhet liefsthelemaalnietmeermetKhonraadwerken.Hijzouwillendat bepaalde informatie uit het BHV automatisch wordt gedeeld met deketenpartners.Inéénregiowordttenslottemeldinggemaaktvaneenverouderd‘procesboek’uit2010.Deafsprakendiedaarinstaanvermeld–ookdieoverdehandhavingvan huisverboden – zijn niet aangepast aan de nieuwe afspraken en zemoetnodig weer eens onder de aandacht van de betrokken ketenorganisatieswordengebracht.DegemeenteambtenaarzoudanookgraagnogspecifiekererichtlijnenvoorhetOMzien:Watzienzijalseenovertreding?Hoedienenzeopeen overtreding te reageren? En hoe kan de handhaving van huisverbodenonderdeaandachtwordengebracht?

122

3.6.Beperkingenonderzoeksmethode

Indithoofdstukwerddehandhavingvanbeschermingsbevelen indepraktijkin kaart gebracht aan de hand van 35 interviews met medewerkers vanverschillendehandhavendeinstanties.Ondankshetfeitdatvierrespondentenuiteindelijk afhaakten, heeft de groep respondenten toch een evenwichtigesamenstelling.Er iseengelijkmatigeverdelingoverzoweldeberoepsgroepenalsdearrondissementen.Mogelijkheefthetfeitdatslechtsdriearrondissementenwerdengeselecteerdimplicaties voor de generaliseerbaarheid van de bevindingen. Voor een deelwerd aan dit bezwaar tegemoet gekomen door naast twee grotearrondissementeninhetwestenvanhetland,ookeenkleinerarrondissementinhetoostenteselecteren.Tochvaltdemogelijkheiddatdehandhavinginniet‐geselecteerde arrondissementen anders verloopt niet uit te sluiten. Er isdiversiteitaangetroffen,maarmogelijknietallediversiteit.Eenbijkomendprobleemwasdatnietallemodaliteitenbinnenhettijdsbestekvan één interview (uitgebreid) konden worden besproken en dat sommigerespondentenminderpraktijkervaringhaddenmethetopleggenofhandhavenvan beschermingsbevelen dan anderen. Verder spraken respondenten uitdezelfde regio elkaar soms tegen. Hier is bij de verslaglegging rekeningmeegehouden door de algemene tendens te beschrijven, maar tegelijkertijd deverschillende zienswijzen te rapporteren. Ook is het mogelijk dat sommigerespondenten, ondanks de hen beloofde anonimiteit, toch sociaal wenselijkeantwoorden hebben gegeven. Deze beperkingen zijn inherent aan eenkwalitatievestudieaandehandvan interviews.Doordezebeperkingen isditgedeelte van het onderzoek het beste te kwalificeren als een verkennendestudie.

3.7.Samenvatting

Aan de hand van interviewsmet praktijkmedewerkers van de handhavendeinstanties is geprobeerd zicht te krijgen op de handhaving vanbeschermingsbevelen in de praktijk. Hoewel volgens de respondenten dehandhaving–vooralophetgebiedvanhetstrafrecht–delaatstejarenenormisverbeterd,constaterenzijnogsteedsenkeleknelpunten:

Inalledriederechtsgebiedenvormt(proactief)toezichtopdenalevingvan beschermingsbevelen een probleem. Buiten vormen vanelektronisch toezicht zijn er weinig, niet‐arbeidsintensievemogelijkheden om de bevelen te controleren. De politie kan extrasurveillerenendewijkagentkaneenhuisbezoekafleggen,maardezemogelijkheden worden doorgaans gereserveerd voor ernstige zaken.Door het gebrek aan mankracht en capaciteit wordt er dikwijls

123

gekozen voor een reactieve vorm van toezicht: Men wacht op eenmeldingvanhetslachtoffer.Welwordterbinnenhetstrafrechtenhetbestuursrecht ingezet op een snelle reactie naar aanleiding van demelding,alvindensommigerespondentendereactievandepolitienogaltijdtetraag.

Bij de handhaving van civielrechtelijke beschermingsbevelen wordtvooral de terughoudendheid van de politie genoemd als knelpunt.Agentenaarzelenomintegrijpeninwatzijbeschouwenalseen‘civielezaak’.Tenzijdeovertredingbestaatuiteenstrafbaarfeit,tredenzehierniettegenop.

Bijhethuisverbodbestaatindemeningvanenkelerespondentennogaltijd een spanningsveld tussen het bestuurs‐ en het strafrecht. Ditresulteert in eenminderdaadkrachtigoptredenvandehandhavendeinstanties. Ook vormt de bereidheid van de reclassering omovertredingen te melden – hoewel sterk verbeterd volgens derespondenten – nog steeds een aandachtspunt. Ten slotte hebben derespondenten moeite met de soms ambivalente houding van deachterblijvers.Wanneerhetcontactmetbehulpofgoedkeuringvanhetslachtoffer tot stand is gekomen, wordt een overtreding van hethuisverbodalsneldoordevingersgezien.

Erwordenooksuccesfactorengenoemd:

Allereerst is erbinnenhet straf‐ enbestuursrechtdeafgelopen jaren

veel geïnvesteerd in een goede (keten)samenwerking tussen dehandhavende instanties. Dit vertaalt zich volgens de directbetrokkenen in ‘korte lijntjes’, verbeterde communicatie en eentoegenomenbereidheid omovertredingen vanhet verbod temelden.Al deze factoren dragen bij aan een succesvolle handhaving vanbeschermingsbevelen.Overlegstructurenensamenwerkingsverbandenzijnbinnenhetprivaatrechtdaarentegencompleetafwezig.

Verderwordthet rekeninghoudenmetdehandhavingenhet scherpafbakenenvandereikwijdtevandebeschermingsbevelententijdevande oplegging daarvan ook regelmatig genoemd als de sleutel totsuccesvolle handhaving. Hierbij maakt het volgens de respondentenzeker verschilwanneerde (keten)partnerswordenbetrokkenbij hetopstellenvandevoorwaarden.

De mogelijkheid om de voorwaardelijke veroordeling en de voor‐waardelijke invrijheidstelling voorlopig ten uitvoer te leggen wordtgeprezenenvoorzietineenbehoefte.

125

Hoofdstuk4:Conclusie

4.1.Inleiding

Beschermingsbevelenvormenzeldenhetonderwerpvanstudie,zekernietalleciviel‐, bestuurs‐ en strafrechtelijke beschermingsbevelen tezamen. Deafgelopenjarenhebbenopdatgebiedechteringrijpendeveranderingenplaats‐gevonden. Een up‐to‐date overzicht van de vigerende regelgeving omtrentbeschermingsbevelenendehandhavingvandezebevelen indepraktijkwerddus node gemist. Des te meer nu Nederland op grond van het Europeesbeschermingsbevel verzoeken tot erkenning van buitenlandse beschermings‐bevelenkanverwachten.Het doel van deze studie was dan ook om met behulp van een juridischedeskresearchen interviewsmetmedewerkersvandehandhavende instantieseenantwoordtekrijgenopdevraaghoedeciviel‐,bestuurs‐enstrafrechtelijkebeschermingsbeveleninNederlandformeelzijngeregeldenhoedehandhavingvan beschermingsbevelen er in de praktijk uitziet. Dit doel werd nadergeconcretiseerdaandehandvandrieonderzoeksvragen:

1. Wat zijn de juridische modaliteiten (zowel civiel‐, bestuurs‐, alsstrafrechtelijk)opbasiswaarvaninNederlandeenbeschermingsbevelkan worden opgelegd en hoe is de handhaving van beschermings‐bevelenformeelgeregeld?


3.Hoeverlooptdehandhavingvanbeschermingsbevelenindepraktijk?

4.2.Modaliteitenenformelereguleringhandhaving

ModaliteitenHetregeringsbeleid,dateensnellejustitiëlereactieopeenstrafbaarfeiteneenfrequenter gebruik van gedragsbeïnvloedende voorwaarden voorstaat, komtduidelijk tot uiting in de recente introductie van nieuwe strafrechtelijkemogelijkhedendiehierbijbehulpzaamkunnenzijn,zoalsdegedragsaanwijzing,de aanwijzing bij een strafbeschikking en de vrijheidsbeperkendemaatregel.Door deze nieuwe bepalingen hebben de officier van justitie en de rechtervoortaaneenindrukwekkendarsenaalaanmogelijkhedenombijzonderevoor‐

1. Wat zijn de juridische modaliteiten (zowel civiel‐, bestuurs‐, alsstrafrechtelijk)opbasiswaarvaninNederlandeenbeschermingsbevelkan worden opgelegd en hoe is de handhaving vanbeschermingsbevelenformeelgeregeld?

126

waarden op te leggen tot hun beschikking. Uit de deskresearch blijkt dat erbinnenhetstraf(proces)rechtmaarliefstveertienmodaliteitenbestaandiedejuridische basis kunnen vormen voor een beschermingsbevel. Het gaat danover:

Deschorsingvandevoorlopigehechtenis(80Sv) Hetrechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareorde(art.540e.v.

Sv) Degedragsaanwijzingvandeofficiervanjustitie(art.509hhSv) Destrafbeschikking(art.257alid3sub3Sv)252 Het voorwaardelijk sepot (art. 167 lid 2 Sv) of de kennisgeving van

niet‐verderevervolging(art.244lid3Sv) Devoorwaardelijkeveroordeling(art.14clid2Sr) DeTBSmetvoorwaarden(art.38Sr) DevoorwaardelijkeISD‐maatregel(art.38pSr) Devrijheidsbeperkendemaatregel(art.38vSr) Devoorwaardelijkeinvrijheidstelling(art.15alid2Sr) Devoorwaardelijkegratie(art.13Gratiewet) DevoorwaardelijkebeëindigingvandeTBSmetdwangverpleging(art.

38gSr)naproefverlof(art.38hSr) HetverlofuiteenTBS‐kliniek(art.50en51Beginselenwetverpleging

terbeschikkinggestelden) Hetverlofuiteenpenitentiaireinrichting(art.5lid2Regelingtijdelijk

verlatenvandeinrichting)Detoegenomenaandachtvoorgedragsbeïnvloedingblijktookuitdedrastischeherziening van reeds bestaande modaliteiten, waarmee een sneller eneffectievertenuitvoerleggingvanbijzonderevoorwaardenwerdbeoogd.Denkbijvoorbeeld aan de mogelijkheid tot dadelijke tenuitvoerlegging van devoorwaardelijke veroordeling endeTBSmet voorwaarden.Voortaan vormendeafzonderlijkemaatregeleneensluitendeketendiezonderonderbrekingkanworden opgelegd en geëxecuteerd. Maar ook de mogelijkheid om veroor‐deeldennavaststellingvaneenovertredingonmiddellijkaantehoudenenintesluiten, en de verruiming van de maximale proeftijd (voorwaardelijkeveroordeling)komenvoortuitdewenshetgedragvandedadereffectieverenlangdurigertebeïnvloeden.Flankerende beleidsregels voor politie, justitie en reclassering, zoals deAanwijzing executie, de Aanwijzing advies, toezicht en naleving vanvoorwaardelijke sancties en de Aanwijzing elektronisch toezicht,waarin veelaandacht wordt besteed aan de handhaving van beschermingsbevelen en desamenwerkingtussendeketenpartners,vormenhetsluitstukvandegrondige

252Hetgevenvaneengedragsaanwijzingbinnenhetkadervaneenstrafbeschikkingismomenteelnognietmogelijk,maarwordtgefaseerdingevoerd(zieparagraaf3.2.4).

127

revisie van het wettelijk stelsel van bijzondere voorwaarden binnen hetstraf(proces)recht.Ook binnen het bestuursrecht hebben er belangrijke ontwikkelingenplaatsgevonden op dit gebied. De beschermingsbevelen die binnen het kadervandeWetBopzkunnenwordenopgelegd(voorwaardelijkemachtiging,verlofen ontslag uit een psychiatrisch ziekenhuis) bestaan al enige tijd, maar hethuisverbod is een recente maatregel. In situaties van acute dreiging vanhuiselijkgeweldkandeburgemeesterofdehulpofficiervanjustitiedankzijhethuisverbodonmiddellijk preventief ingrijpen.Het gaat hierwederomomeeninterventie die direct ingrijpt op het gedrag van de persoonwaar demeestedreigingvanuitgaat.Het privaatrecht, ten slotte, biedt benadeelden de mogelijkheid om via eenkortgedingprocedure een rechterlijk ge‐ of verbod te verkrijgen. Ondanks denadruk op bescherming van slachtoffers tegen recidive en de hernieuwdebelangstellingvanoverheidswegevoorgedragsbeïnvloedingvandaders, isdemogelijkeroldiehetprivaatrechtdaarbijzoukunnenspelennietonderzocht.Dekortgedingprocedureendehandhavingvancivielrechtelijkebeschermings‐bevelenzijndanookongemoeidgelaten.FormelereguleringhandhavingFormeelligthettoezichtopdenalevingvandestrafrechtelijkemodaliteiteninhandenvanhetOM.SomsisdezeverantwoordelijkheidvanhetOMspecifiekinde wet verankerd (bijvoorbeeld artikel 14d lid 1 Sr), terwijl ze bij anderemodaliteitenmoetwordenafgeleiduitdealgemenetaakstelling inartikel553Sv.HetOMkanhierbijdehulpinschakelenvandereclasseringendepolitie.Aan de reclassering wordt tegenwoordig een grote rol toebedeeld bij hetopleggen en executeren van bijzondere voorwaarden. Zo zal het OM zeldenbijzondere voorwaarden als elektronisch toezicht vorderen als deuitvoerbaarheid ervan niet eerst door de reclassering is onderzocht. Bij hettoezichtopdenalevingvanvrijheidsbeperkendevoorwaardenismedetoezichtvandepolitieechteressentieel.Zijkunnenbijvoorbeeldextrapatrouillerenofeen keer langsgaan bij het slachtoffer. Wanneer de politie een overtredingconstateertmoet zij dit doorgeven aanhetOM, de reclasseringheeft over hetalgemeenietsmeervrijheidinhetaldannietmeldenvaneenovertreding.DereactievanhetOMopeenovertredingvandebijzonderevoorwaardekanbestaanuit:

deverdachte/veroordeeldewaarschuwen de verdachte/veroordeelde oproepen om te verschijnen voor een

gesprek(oproeptenparkette) deverdachtealsnogvervolgen(ingevalvaneenvoorwaardelijksepot)

128

debestraftedagvaarden(ingevalvaneenstrafbeschikking) eenvordering indienenbijderechtervoordetenuitvoer leggingvan

een gedeelte van de voorwaardelijke straf of het opheffen van deschorsing van de voorlopige hechtenis (al dan niet onder wijzigingvoorwaardenofverlengenvandeproeftijd)

eenvordering indienenbijderechtervoordetenuitvoer leggingvandegehelevoorwaardelijke straf of opheffing van de schorsing vandevoorlopigehechtenis.

Eenrechter(‐commissaris)kanvervolgens:

devoorwaardenwijzigenen/ofdeproeftijdverlengen desanctiegeheelofgedeeltelijktenuitvoerleggen

Alnaargelangdeernstvandeovertredingofandererelevanteomstandigheden,kunnendeofficier van justitie ende rechterkiezenvoor eenmeerofminderzwarereactie.Omdezeredenishetvreemddatdestrafrechternahetopleggenvaneenvrijheidsbeperkendemaatregelgeenmogelijkheidtotwijzigenvandevoorwaarden heeft, dit in tegenstelling tot de andere modaliteiten. Hierdoorwordthetalgauween‘allesofniets’systeem:ofweldeovertredingwordtdoorde vingers gezien, ofwel er wordt streng opgetreden. Het is de vraag of dataltijdwenselijkis.DeWet tijdelijk huisverbod verwijst naar de politie als de toezichthoudendeinstantie bij het bestuursrechtelijke huisverbod. Overtreding van hethuisverbod is een strafbaar feit en het is beleid om in dat geval deuithuisgeplaatste op te pakken, voor te geleiden en te vervolgen. Het is ookmogelijk om (tegelijkertijd) het huisverbod te verlengen in reactie op eenovertreding.Ditisaandeburgemeester.Het toezichtopdenalevingvandevoorwaardendie inhetkadervandeWetBopzkunnenwordenopgelegdligtveelalinhandenvandebehandelaarvandebetrokkene,maarookdiensomgevingkaneenbelangrijkesignalerendefunctiehebben. Zodra de voorwaarden worden overtreden, beslist de geneesheer‐directeurvanhetpsychiatrischziekenhuisoverhetaldannietopnemenvandepatiënt (bijdevoorwaardelijkemachtiging)ofhet intrekkenvanhetverlofofontslag.Overhet toezichtopdenalevingvancivielebeschermingsbevelen iswettelijkniets geregeld.De executiewordt uitgevoerdop initiatief vandebeschermdepersoon en met inschakeling van de deurwaarder. Afhankelijk van hetexecutiemiddel genoemd in het onderliggende vonnis kan hij na overtredingvanhetbevelofweldedwangsomincasseren,ofweleenuitvoerbaarverklaringbij lijfsdwang vorderen. De politie is verplicht ondersteuning te biedenwanneerdedeurwaarderofdeexecutantproblemenondervindtbijdeexecutie

129

vaneencivielvonnis,maarwelke(extra)bevoegdhedendepolitiepreciesheeftbijdehandhavingvaneencivielbeschermingsbevelisnietgereguleerd.

4.3.Soortenbeschermingsbevelen

Omdat veel wettelijke bepalingen geen aanwijzingen bevatten over welkebevelen wel en welke bevelen niet kunnen worden opgelegd, is het nietmogelijk een limitatieve opsomming te geven van alle soortenbeschermings‐bevelen in Nederland. Indien er al een nadere definiëring in de wet isopgenomen, is de begrenzing nog steeds vaag door het gebruik van openformuleringen(‘hetgedragvandeverdachtebetreffend’)ofdoordatbepaalde‘gesloten’ termen ook aan duidelijkheid te wensen overlaten. Valt hetachtervolgenvaneenpersoonofhet latenbezorgenvancadeausbijvoorbeeldondereencontactverbod?Enwatisdepreciezereikwijdtevaneengebieds‐ofeen locatieverbod?Ditbiedtderechterendeofficiervan justitieveelvrijheidbij het bepalen van de exacte voorwaarden waar iemand aanmoet voldoen,maar het geeft weinig houvast bij het afbakenen van de reikwijdte van eenmodaliteit.Wel is er een tendens te bespeuren omde bijzondere voorwaarden nader teomschrijven in de wet, zoals bij de voorwaardelijke veroordeling en devoorwaardelijke invrijheidstelling. Ook valt op dat veel van de nieuwemodaliteiten wèl een limitatieve opsomming bevatten van de typenbeschermingsbevelendiebinnendatkaderkunnenwordenopgelegd.Zoisbijde gedragsaanwijzing, de vrijheidsbeperkende maatregel en het huisverboduitputtend geregeld welke vrijheidsbeperkingen mogelijk zijn. Dit komt derechtszekerheidtengoede.De beschermingsbevelen die de meeste bekendheid genieten zijn de straat‐,contact‐, locatie‐ en gebiedsverboden, al dan niet versterkt met elektronischtoezicht. Als een wettelijke regeling een opsomming geeft van de mogelijkebeschermingsbevelen, dan komen deze bijna altijd in het rijtje voor. Enkelemeeruitzonderlijkebevelen,dienietindewetstaanopgenomen,maardieuitde jurisprudentienaarvorenkomenzijn:eenverhuisplichtenhetverbodeenstudievoorttezettenaaneenopleidingsinstituut.Hoeweldemeeste(straf‐enbestuursrechtelijke) modaliteiten een maximumduur verbinden aan eenvrijheidsbeperkende maatregel, kunnen er (binnen het kader van hetprivaatrecht) nog steeds beschermingsbevelen voor onbepaalde tijd wordenopgelegd.


130

Voordegesteldevoorwaardengeldenwelenkelealgemenebeperkingen,zoalsde proportionaliteit; het vereiste dat de voorwaarden het gedrag van deveroordeeldemoetenbetreffen;endebepalingdatdevoorwaardendevrijheidvan godsdienst of levensovertuiging en de staatkundige vrijheid niet mogenaantasten. Deze beperkingen komen in veel wettelijke bepalingen letterlijkterugofzemoetenimplicietvanbelangwordengeacht.

4.4.Handhavingindepraktijk

Tijdens de interviews over de handhaving in de praktijk zijn niet allemodaliteiten besproken. Wegens tijdgebrek zijn bepaalde strafrechtelijkemodaliteiten en de Wet Bopz in dit deel van de studie buiten beschouwinggelaten. Het onderstaande heeft daarom enkel betrekking op het voor‐waardelijksepot,deschorsingvandevoorlopigehechtenis,devoorwaardelijkeveroordeling, de voorwaardelijke invrijheidstelling, het verlof uit eenpenitentiaire inrichting, civielrechtelijke beschermingsbevelen en het huis‐verbod.a) Wordt er bij het opleggen/vorderen van beschermingsbevelen rekeninggehoudenmetdehandhavingspraktijk?Dereikwijdtevaneenbestuursrechtelijkhuisverbodligtwettelijkvast,maardeofficieren van justitie en de rechters hebben bij bepalen van de inhoud vanstraf‐ en civielrechtelijke beschermingsbevelen meer vrijheid. Dan is het devraag of zij bij het opstellen van de voorwaarden rekening houden met dehandhavingspraktijk. Uit de interviews blijkt dat sommige van hen dehandhaafbaarheid van beschermingsbevelen wel expliciet meenemen in hunoverwegingen, terwijl dat bij anderen eenminder grote rol speelt. Bewust ofonbewust, er lijkt de laatste jaren toch een verandering in dewerkwijze vanrechtersenofficierenvanjustitietezijnontstaandieeenimpactkanhebbenopde handhaving. Er lijkt namelijk meer aandacht te worden besteed aan hethelder afbakenen van een beschermingsbevel dan vroeger. Dit scheptduidelijkheid,nietalleenbijdeverdachteofdeveroordeelde,maarookbijdehandhavendeinstanties.b)Hoeverlooptderegistratievanbeschermingsbevelen?Bij het strafrecht verloopt de registratie van beschermingsbevelen naar demening van de respondenten overwegend goed. Er is de laatste jaren op datgebied een verbeterslag gemaakt, maar er zijn nog steeds enkeleaandachtspunten. Zo is het bijvoorbeeld nog steeds niet mogelijk om devoorwaarden die worden gesteld binnen het kader van de schorsing van de


131

voorlopige hechtenis te registreren in COMPAS. Ook komen opheffingen ofwijzigingenvandevoorwaardensoms (te) laatdoorbijdepolitie enwordenovertredingen niet altijd vastgelegd. In het civiele recht worden straat‐ encontactverboden volgens de respondenten niet geregistreerd. De eiser krijgteen afschrift mee van het vonnis, maar daar blijft het bij. De huisverbodenworden het meest uitgebreid geregistreerd. Naast registratie in het eigensysteem,makendehandhavende instantiesookgebruikvandewebapplicatieKhonraad. Hoewel de meeste respondenten goed uit de voeten kunnen metKhonraad,werden het feit dat overtredingenniet (verplicht) kunnenwordenvastgelegdenhet feitdathuisverbodendubbelmoetenwordengeregistreerddoorsommigenalsproblematischervaren.c) Wordt er gebruik gemaakt van technische hulpmiddelen (AWARE ofelektronischtoezicht)?Alleenbijdestrafrechtelijkemodaliteitenwordtweleensgebruikgemaaktvanelektronisch toezicht. Het gaat dan om de schorsing van de voorlopigehechtenis, de voorwaardelijke veroordeling, de voorwaardelijke invrijheid‐stelling, de TBSmet voorwaarden en de voorwaardelijke beëindiging van deTBS. De reclassering adviseert hierover, waarna de officier van justitie hetelektronische toezicht opneemt in zijn vordering en de rechter het oplegt. Indatgevalmoetdeverdachte/veroordeeldeeenenkelband(aldannietmetGPS)dragen. De reclassering houdt vervolgens toezicht op de naleving van hetbeschermingsbevel.Elektronisch toezicht wordt met zekere regelmaat toegepast, maar vormtslechts een klein aandeel op het totaal aantal beschermingsbevelen. Derespondentenbeschouwenhetcontrolemiddelalsteingrijpendvoorhetcivielerechteningevalvanhethuisverbodontbreekteenrechterlijkemachtigingenisdelooptijdtekort.AWAREiseenhulpmiddeldateerderdientterbeschermingvanhetslachtoffer,dan ter controle van de naleving van een beschermingsbevel. Hetwordt danookverstrektaanslachtoffersineenproceduredielosstaatvandeproceduresterverkrijgingvaneenbeschermingsbevel.UiteraardkanAWAREindepraktijkweleenrolspelenbijdecontrole.Wanneerdepolitiedankzijdesnelleresponsophetalarmdeovertrederopheterdaadbetrapt,dankanditgebruiktwordenbijdebewijsvoering.d)Hoeverlooptdesamenwerkingtussendeverschillendeinstanties?Binnen het strafrecht zijn de samenwerkingsverbanden tussen de instantiessteeds hechter geworden. Vooral op beleidsniveau is er een duurzameoverlegstructuur (Veiligheidshuis) ontstaanmet vaste contactpersonen,maarookdeuitvoeringspraktijklijktmeerenmeermetelkaarverweven.Indefase

132

voorafgaandaanhetopleggenvaneenbeschermingsbevelhebbenhetOM,depolitie, de reclassering en in geval van een verlof de penitentiaire inrichtingvaak al contact overde te stellen voorwaarden. Inde fasenadat eenbevel isopgelegdwetenzeelkaarooksteedsbetertevindenenerwordeninitiatievengenomen om de samenwerking nogmeer te intensiveren. Denk bijvoorbeeldaanhetvoornemenvandereclasseringinéénregioomvoortaanalletoezichtentemeldenaandewijkagenten.Invergelijkingmethet strafrecht zijnde samenwerkingsverbanden tussendehandhavendeinstantieshetcivielerechtveellossergeorganiseerd.Erzijngeenterugkerende overlegmomenten of vaste contactpersonen. Voor de samen‐werking tussen de advocaten en de deurwaarders heeft dit geen nadeligegevolgen, maar de samenwerking met de politie verloopt wat moeizamer.Volgensdeandereprofessionalsisdepolitieniethappigophulpverzoekenbijdeexecutievancivielevonnissenenreageertzesomstraag.Bij het huisverbod weten de ketenpartners elkaar doorgaans ook goed tevinden.Huisverbodzakenwordenbesprokentijdenseenperiodiekterugkerendoverlegen tussendoor functioneerthetSteunpuntalsde ‘informatiemakelaar’vandeketen:hetSteunpuntwordtingelichtovereventueleovertredingenvanhethuisverbodenverspreidtdeze informatieweeronderdeanderepartners.Depolitieisechterniet(structureel)aanwezigtijdensdeoverlegmomenten.Zijkomenpasweerinbeeld,zodraeenovertredingwordtgemeld.e)Wievoertdefeitelijkeregieoverdehandhaving?De feitelijkeregiemetbetrekkingtotdestrafrechtelijkebeschermingsbevelenligtinhandenvanhetOM.Zijlichtendeandereorganisatiesinoverhetbestaanvaneenbeschermingsbevelenzijschrijvendepolitievoorwelke(handhavende)acties worden verlangd. Toch onttrekt de daadwerkelijke handhaving doorreclassering en politie zich veelal aan het zicht van het OM. Zij worden viarapportages (reclassering)weliswaar op de hoogte gehouden,maar ze rakenpasechtweerbijeenzaakbetrokken,zodraereenovertredingvanhetbevelwordtgemeld.Bij civiele bevelen komt de feitelijke regievoering voor rekening van deadvocaat. Deze schakelt de deurwaarder in om een vonnis te executeren.Wanneerde executie geen effectheeft kande advocaat, samenmetde cliënt,besluitenomeennieuwkortgedingaantespannen.IngevalvanhethuisverbodishetSteunpuntdeinformatieve‘spininhetweb’,maar het uiteindelijke uitoefenen van toezicht op en handhaving vanbeschermingsbevelen ligt weer in handen van de politie. Een enkelegemeenteambtenaarwil de politie hier nogwel eens in aansporenmaar vaneenstrakkeregievoeringvanuitdegemeenteofhetOMisnietgebleken.

133

f)Hoeishettoezichtopdebeschermingsbevelengeorganiseerd?Het OM is formeel verantwoordelijk voor het toezicht op de naleving vanstrafrechtelijkebeschermingsbevelen,maar indepraktijk zijnde reclasseringendepolitiehiervoornamelijkmeebelast.Zonderelektronischtoezicht isdittoezichtveelalreactief:menwachtopeenmeldingvanhetslachtofferengaatnietactiefcontrolerenofdeverdachte/veroordeeldezichaandevoorwaardenhoudt.Inernstigezakenofinzakenwaarinaanwijzingenbestaandathetbevelovertreden zal worden, kan de wijkagent een huisbezoek afleggen of er kanextragesurveilleerdworden(‘aandachtsvestigingoplocatie’),maarditiszekerniet standaard.Mogelijkwordt er op de naleving van de voorwaarden bij deschorsingvandevoorlopigehechtenisietsscherpertoegezien.Welisdepolitiedoorgaansopdehoogtevaneenvigerendbeschermingsbevel,waardoorextraalertensnelkanwordengereageerdopeeneventuelemelding.Het toezicht op de naleving van civielrechtelijke beschermingsbevelen komt(vrijwel)geheelvoorrekeningvandebenadeelde.Depolitie isvaaknieteensop de hoogte van het bestaan van een civiel beschermingsbevel. Zodra debenadeelde een overtreding constateert, kan hij – via zijn advocaat en dedeurwaarder–hetvonnisexecuteren.De enigemanierwaarop de reclassering de naleving van het huisverbod kancontroleren, isdoorhier explicietnaar te vragen tijdensde contactenmetdeuithuisgeplaatste.Bijgebrekaanmogelijkhedentotelektronischtoezicht,blijfthethiervoordereclasseringbij.Daarnaastkanhetmaatschappelijkwerk,doordecontactenmetdeachterblijver,eensignalerendefunctiehebben.Tochisdepolitie veelal de aangewezen instantie om toezicht te houden op dehuisverboden. Over hoe ze dat precies doet, zijn de meningen verdeeld.Sommigerespondentenmakenmeldingvaneenproactievehouding,waarbijdewijkagent binnen de 10 dagen minstens één keer een huisbezoek aflegt enwaarbijextrawordtgesurveilleerd,terwijlandereneenmeerreactieftoezichtbeschrijven.Tochzijnallerespondentenheterovereens,datze indepraktijksterkafhankelijkzijnvaninformatievandeachterblijver.g)Welkereactievolgterdoorgaansopeenovertreding?Bij de strafrechtelijke beschermingsbevelen worden slachtoffers schriftelijk,danweltelefonischopdehoogtegebrachtvanhetbestaanvanhetbevel.Henwordtookverteldbijwiezezichmoetenmeldeningevalvaneenovertreding.Alsdepolitie–viahetslachtofferofopanderewijze–opdehoogteraaktvaneenovertreding,danzalzijditaltijddoorgevenaanhetOM,tenzijze(ernstig)twijfelenaandebewijsbaarheidvandeovertreding.Dereclasseringheeftwatdat betreft iets meer discretionaire ruimte. Zij kijkt minder naar het bewijs,maarzietsomslichteovertredingendoordevingers.Tochlijktereenkenteringte hebben plaatsgevonden in de bereidheid om overtredingen te melden.

134

Meldenlijkttegenwoordigookvoordereclasseringdestandaardreactieopeenovertredingtezijn.Vervolgens beslist de officier van justitie over het al dan niet dagvaarden ofaanhouden en voorgeleiden van de verdachte. Bij een opheffing van deschorsingvandevoorlopigehechtenismoetdeovertreding ‘aannemelijk’ zijngeworden, bij de overige modaliteiten gelden de gebruikelijke bewijscriteria(de bewijsminima, wettig en overtuigend bewijs). De meest gebruikelijkereactieopeengeconstateerdeovertredingishetopheffenvandeschorsingvande voorlopige hechtenis, de (voorlopige) tenuitvoerlegging van het voor‐waardelijkgedeeltevandestrafofdebeëindigingvande invrijheidstelling.253Rechtersenofficierenvanjustitiewijkenhierweleensvanafengaaninplaatsdaarvanvooreenwijzigingvandevoorwaardenofeenofficiëlewaarschuwing.Debelangrijksteredenenomuittewijkennaarmilderesanctieszijndegeringeernstvandeovertreding,hetgebrekaankwadewilbijdeovertrederencontactvanuit het slachtoffer. Een overtreding tijdens het verlof wordt vanuit depenitentiaire inrichting in de regel bestraft met een negatief advies bij eenvolgendeverlofaanvraag.Dereactieopdeovertredingvaneencivielrechtelijkbeschermingsbevelligtinhanden van de benadeelde en diens advocaat. Zodra de benadeelde eenovertreding constateert, kan hij dit doorgeven aan zijn advocaat en kan deadvocaat,inoverlegmetdecliënt,proberendezaakinderminneoptelossen.Ook kan de advocaat de deurwaarder de opdracht geven de dwangsom teincasseren. Deze zal hier gewoonlijk uitvoering aan geven zonder zich hethoofd te breken over de bewijsvraag. Enkel wanneer de overtreder deovertreding betwist in een executiegeschil zal de executant daadwerkelijkmoetenbewijzendatereenovertredingheeftplaatsgevondenaandehandvande normale civielrechtelijke bewijsregels (de vraag of de overtreding‘aannemelijk’ is). Indien de voorzieningenrechter het vonnis uitvoerbaar bijlijfsdwangheeftverklaard–ietswatzeldengebeurt–kandeexecutantervoorkiezendeovertrederinhechtenistedoennemen.De benadeelde kan ook proberen via strafrechtelijkeweg een civielrechtelijkbeschermingsbevel te handhaven. In dat geval kan hij de politie vragen deovertreder te verwijderen of hij kan aangifte doen. Of aan het verzoek totingrijpengevolgwordtgegevenhangtafvandebetreffendeagent.Sommigenzienhetgeschilalsietspuurcivielrechtelijksenzullenterughoudendreageren,anderen zien het civielrechtelijk vonnis juist als een legitimatie voor hunoptreden. Ter verduidelijking van de bevoegdheid van de politie om in tegrijpenwillensommigerechtersnogweleenseenmachtiginghiertoeopnemen

253Hetalsnogdagvaardeningevalvanovertredenvaneenvoorwaardelijksepotismogelijkmindervanzelfsprekend,zekerwanneer isgeseponeerdvanwegedegeringeernstvanhetonderliggendestrafbarefeit.

135

inhetvonnis.Striktgenomenisditoverbodig,maarhetkanvooragenteneenstimulanszijnominactietekomen.In geval van een huisverbod wordt de achterblijver op drie momentengeïnformeerd over de te volgen procedure na overtreding van het bevel: deHOvJendemaatschappelijkwerkerbrengenhettersprakeenerwordtooknogeen foldermet informatieverstrekt.Bijdepolitiewordenmeldingenvaneenovertreding van het huisverbod vaakwel,maar soms ook niet geprioriteerd.Zodradepolitieeenmeldingbinnenkrijgt,zouerdoorgaanseensnellereactiemoeten volgen, maar hier zijn de meningen over verdeeld. Enkeleketenpartnersklagenovereentragereactietijd.Quameldingsbereidheidgeldtvoordeketenpartnershetzelfdealswathiereerderoverbijdehandhavingvanstrafrechtelijke beschermingsbevelen is vermeld. Ook hier meldt de politievrijwel altijd en maakt de reclassering iets meer gebruik van haardiscretionairebevoegdheid.Hoewelde(lokale)afsprakenvoorschrijvendatingevalvaneenovertredingdeuithuisgeplaatste wordt aangehouden, gebeurt dit niet altijd. Belangrijkebeweegredenenomnietaantehoudenofomovertredingendoordevingerstezien zijn: de ernst van de overtreding, het gebrek aan kwade wil bij deuithuisgeplaatste,hetbewijsmateriaalendehoudingvandeachterblijver.Alsde achterblijver op eigen initiatief opneemt met de uithuisgeplaatste of hetcontact goedkeurt, dan is de bereidwilligheid bij de professionals om in tegrijpenmindergroot.Vaakvormthetwel aanleidingomookdeachterblijververmanend toe te spreken.Verderbestaatbij de respondentende indrukdatovertredingenvanhethuisverbodregelmatigwordengeseponeerd.h) Zijn er voor de benadeelde/het slachtoffer kosten verbonden aan de hand‐having?Aandehandhavingvanstraf‐enbestuursrechtelijkebeschermingsbevelenzijngeen kosten verbonden.254Dit is anders voor de handhaving van civiel‐rechtelijkebeschermingsbevelen.Hoewelhethonorariumvandeadvocaat endedeurwaarder in beginsel voor rekening vandeovertrederkomen, kanhetzijndatdeexecutanthieralsnogvooropmoetdraaien,wanneerdeovertredergeen verhaal biedt. Wellicht biedt rechtsbijstand uitkomst, maar dit dekt dekostennooithelemaal.Dekostenvanlijfsdwangkomenhoedanookopcontovan de executant. Of de kosten van de handhaving een belemmering vormenvoor de benadeelde om het vonnis te executeren is bij de respondenten nietbekend.

254Tenzijhetslachtofferdedienstenvaneenadvocaatinhuurt,maarditzalzeldenvoorkomen.

136

i)Welkeknelpuntenwordenergeconstateerdindehandhavingspraktijk?Hetknelpuntdathetmeestinhetoogspringt,ishettoezichtopdenalevingvanbeschermingsbevelen. Volgens de respondenten is proactief en preventieftoezicht indemeestegevallenonhaalbaardooreengebrekaanmankrachtencontrolemiddelen.Zo ishet zonderelektronischehulpmiddelen indepraktijkhaast ondoenlijk proactief te controleren of de persoonwaar het gevaar vanuitgaatzichaandevoorwaardenhoudt.Depolitiekanextrasurveillerenomdekansdatdeovertrederopheterdaadwordtbetrapt te vergroten,maarhet ismaardevraagofhetgeweld,datzichvaakachterdevoordeurafspeelt,voordepatrouillerende agent zichtbaar is. Verder kan de wijkagent een huisbezoekafleggen. Niet alleen vergroot dit de pakkans (enigszins) en toont hetslachtoffers dat hun probleem serieuswordt genomen, ook is het slachtofferdoordeopgebouwdevertrouwensbandwellichteerdergeneigdzelfmeldingtemaken van een incident. Deze vormen van toezicht zijn echter behoorlijkarbeidsintensief, terwijl de beschikbare capaciteit bij de politie dikwijls tewensenoverlaat.Extrasurveillanceofhetafleggenvanhuisbezoekenzijndanooknietdenorm.Bij de handhaving van civielrechtelijke beschermingsbevelen is de terug‐houdendheid bij de politie om in te grijpen het grootste knelpunt. Doordatagenten de zaak beschouwen als een civiele kwestie, komen ze pas in actiewanneerdeovertredingbestaatuiteenstrafbaarfeit.Andereagentenzienhetcivielevonnisdaarentegenjuistalseenlegitimeringvanhunoptreden.Het grootste obstakel bij het huisverbod is het spanningsveld tussen hetbestuurs‐enhetstrafrecht.Ditkanzichopallerleimanierenuiten:vanagentendie niet bereid zijn (snel) in te grijpen en (minder ervaren) officieren vanjustitie die seponeren, tot afwijkende opvattingen over de criteria die geldenvoor de bekendmaking van een verlenging van het huisverbod.255Dit allesresulteertineenminderdaadkrachtigoptredenvandehandhavendeinstanties.Een ander probleem bij de handhaving van huisverboden is de ambivalentehouding van veel achterblijvers. Veel meer dan bij de strafrechtelijkebeschermingsbevelenspeelthiermeedathethuisverbodsomstegendezinvandebeschermdepersoonwordtopgelegd.Wanneerhetcontactopinitiatiefvandeachterblijverofmettoestemmingvandeachterblijvertotstandisgekomen,dan hebben de handhavende instanties daar dikwijls geen weet van. Deachterblijverzalperslotvanrekeningdeovertredingnietsnelmelden.Rakendeprofessionalsdaarentegenwelopdehoogtevaneenovertreding,danwordtdeze in geval van medeschuld van de achterblijver sneller door de vingersgezien.

255Deofficiervanjustitieaccepteerthetverweerdatdeuithuisgeplaatstenietbekendwasmetdeverlengingvanhethuisverbod,terwijldezevolgensderegelsvandeAlgemenewetbestuursrechtperaangetekendebriefbekendisgemaakt.

137

j)Watzijnsuccesfactoren?De eerste succesfactor heeftmeer temakenmet de periode voorafgaand aanhetopleggenvanhetverbod,danmetdeexecutiefasezelf.Dooraltijdenshetformuleren van de bijzondere voorwaarden rekening te houden met dehandhavingspraktijkendoorindezefasezoveelmogelijkhetoverlegtezoekenmetdeanderepartnerskunnenmoeilijkhedenindeexecutiefasewordenvoor‐komen.Zoverdienthetbijvoorbeeldaanbevelingdeverdachte/veroordeelde/gedaagde niet langer te verbieden zich binnen een bepaalde straal van hetwoonadres van de beschermde persoon te bevinden,maar eenvoudigweg destraten op een landkaart aan te geven. Dit bespaart de politie een hoophoofdbrekens.Enwanneerde reclassering eennegatief adviesuitbrengtovereenelektronischtoezicht,danheefthetookgeenzineendergelijk toezicht tevorderen, omdat hetdanblijkbaarniet gecontroleerd en/of gehandhaafd kanworden. Ook lijkt er onder rechters een trend te zijn de beperkingen zelf tespecificeren inplaats vanhetover te latenaande reclassering.Dit komtnietalleen de legitimiteit van het vonnis ten goede, maar het helpt ook dehandhavendeinstantiesbijdeuitvoeringvanhuntaak.Volgens de respondenten dragen ook de verruimde mogelijkheden om eenvonnisvoorlopigtenuitvoerteleggenbijaaneenverbeterdeexecutiepraktijk.De verdachte of veroordeelde loopt in afwachting van een vonnis niet langervrij rond na overtreding van een beschermingsbevel, maar kan meteen inhechteniswordengenomen.Deovertrederervaartdusdirectdegevolgenvanzijnmisstap.Geziendeenthousiastereactievanderespondentenvoorzietdezerecentewetswijzigingduidelijkineenbehoefte.Verder is er binnen het straf‐ en bestuursrecht de afgelopen jaren veelgeïnvesteerd in een goede (keten)samenwerking tussen de handhavendeinstanties. Dit vertaalt zich in korte lijntjes, verbeterde communicatie en eentoegenomenbereidheid om overtredingen van het verbod temelden. Ook deregistratie van beschermingsbevelen en het nauwkeurig doorzetten vanbeschermingsbevelen naar de andere partners verloopt steeds beter. Al dezefactorendragenbijaaneenverbeterdehandhavingvanbeschermingsbevelen.k)Hoezoudehandhavingvanbeschermingsbevelenkunnenwordenverbeterd?Desuggestiesterverbeteringvandehandhavingspraktijkvormenmeestaleenexact spiegelbeeld van de eerder genoemde knelpunten. Zo zouden derespondenten die klaagden over terughoudendheid in het optreden van depolitie,graageenwatactieverhoudingbijagentenzien.Ookkanernogmeergeïnvesteerd worden in een betere registratie en communicatie. Het zoubijvoorbeeld niet zo mogen zijn dat de politie niet op de hoogte is vanopheffingenofwijzigingenvandebijzonderevoorwaarden.

138

Enkele respondenten adviseren een frequenter toepassing van elektronischtoezicht, ook bij het bestuursrechtelijke huisverbod. Zonder elektronischehulpmiddelenverloopthettoezichtopbeschermingsbevelenmoeizaam.Verderzijnerenkelesuggestiesgeopperdterverbeteringvanderegistratiesystemen.COMPAS zou bijvoorbeeld ruimte moeten bieden aan de registratie van devoorwaarden bij de schorsing van de voorlopige hechtenis en inKHONRAADzouden overtredingen van het huisverbod verplicht geregistreerd moetenworden.

4.5.Discussie

4.5.1.WettelijkkaderDe afgelopen jaren is er, vooral binnen het strafrecht, een scala aanmodaliteiten ontstaanwaarbinnen vrijheidsbeperkende voorwaarden kunnenwordenopgelegd.Het zijner intussen zoveel, dathetmoeilijkwordtdoordebomenhetbos te zien.Vaak zijndezemodaliteiten terecht geïntroduceerdofgehandhaafd,maarsomsishet(voort)bestaanvaneenbepaaldemodaliteitnietvanzelfsprekend. Zo kunnen er bijvoorbeeld vraagtekenswordengezet bij denoodzaakvanhetrechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareordeofdevrijheidsbeperkendemaatregel.256Hetvoertteveromhieruitgebreidopintegaan, maar er zou wellicht eens kritisch gekeken kunnen worden naar detoegevoegde waarde van bepaalde modaliteiten. Wettelijke bepalingen dieoverbodigzijnen/ofbijhogeuitzonderingwordentoegepast,kunnenwordengeschrapt.Bovendien bieden de nieuwemodaliteiten en demodaliteiten die recent zijnaangepast vaak meer duidelijkheid over de mogelijke inhoud van debeschermingsbevelen, dan de modaliteiten die ongemoeid zijn gebleven. Zebevattenofweleenlimitatieveopsomming,ofweleennaderespecificatievandebeschermingdieopbasisvandemodaliteitkanwordengeboden.Hierdoorkanhetgebeurendateenvoorwaardelijkvonnishelderderindewetisafgebakend,daneenvoorwaardelijksepotofeenstrafbeschikking.Ofdatdeinhoudvaneencivielbeschermingsbevel totaalongereguleerd is, terwijldegrenzenvooreenstrafrechterwelwettelijkzijnaangegeven.Nugeldtwellichtalsalgemeneregeldat hoe globaler en minder voorzienbaar de regeling en hoe beperkter dewaarborgen waarmee de procedure is omkleed, des te minder ingrijpendmogen de beschermingsmaatregelen zijn. Het OM mag bijvoorbeeld aan

256ZiebijvoorbeeldF.W.Bleichrodt,‘BeperkingvanbewegingsvrijheidenbeïnvloedingvangedraginhetNederlandsstraf‐enstrafprocesrecht’,in:F.W.Bleichrodt&S.deDecker,Gedragsverbodenenvrijheidsbeperkingen.PreadviesvoordejaarvergaderingvandeNederlands‐VlaamseVerenigingvoorStrafrecht2011,Nijmegen:WolfLegalPublishers2011,p.49.

139

dezelfdebeperkingenalsdestrafrechtergebondenwordengeacht.257Tochkaner in de praktijk onduidelijkheid ontstaan over welke bevelen wel en welkebevelennietmogenwordenuitgevaardigd.Eenmodaliteitkantenonrechteteruimwordengeïnterpreteerd.Wellichtishetbeteromditnietaanhettoevalofdeervaringvandebetrokkenenovertelaten,maaromookdemodaliteitendiesummierzijngeregeldnadertespecificeren.Het zou hoe dan ook geen kwaad kunnen de verschillende strafrechtelijkemodaliteiteneensinonderlingesamenhangtebekijken.Momenteel isheteensamenraapsel van bepalingen waarin bepaalde concepten nu weer wel, danweernietwordengebruikt.Hetgeheelkomthierdoorwatwillekeurigover.Zois voor het opleggen van (bepaalde vormen van) een voorwaardelijke ISD‐maatregel,eenvoorwaardelijkebeëindigingvandeTBSofeenvoorwaardelijksepotgeenbereidverklaringvandeverdachte/veroordeeldenodig, terwijlditbijanderemodaliteiten,zoalsdeTBSmetvoorwaardenofdestrafbeschikking,weleenvereisteis.Ookhetaldannietopnemenvanhetvereistedatdevoorwaardendevrijheidvan godsdienst of levensovertuiging en de staatkundige vrijheid niet mogenaantasten is arbitrair. Verder wordt bij de voorwaardelijke invrijheidstellingexplicietvermelddathetOMdeovertrederkanwaarschuwen(art.15ilid2Sr).Geenenkeleanderemodaliteitvermeldtdit,terwijlmagwordenaangenomen,dathetOMdezeoptiealtijdtotzijnbeschikkingheeft.Ten slotte is niet duidelijk waarom de TBS met voorwaarden, de vrijheids‐beperkendemaatregelendevoorwaardelijkeveroordelingdadelijktenuitvoermogenwordenverklaard,terwijldiemogelijkheidvoordeISD‐maatregelnietisgeopend.Meeruniformiteitzou–nietalleenvanuitwetsystematischoogpunt–wenselijkzijn. Insommigegevallen, zoalshetverbodopdebeperkingvandegodsdienstige en staatkundige vrijheid, is deze aanpassing vrijwel geheelcosmetisch,258maar andere aanpassingen zijn van fundamenteler aard. Zezouden de rechtspositie van verdachte of de effectiviteit van de bijzonderevoorwaardenkunnenaantasten.4.5.2.HandhavingindepraktijkWatopvaltbijdehandhavingvanstrafrechtelijkebeschermingsbevelenenhetbestuursrechtelijkehuisverbodindepraktijkisdepragmatischeaanpakvandeprofessionals. De mankracht en de controlemiddelen zijn volgens derespondenten beperkt, dus de meeste aandacht gaat uit naar de ernstigste

257Om deze reden is het opvallend dat de OvJ de verdachte via een gedragsaanwijzing kanverplichtencontactmetdehulpverleningoptenemen, terwijldestrafrechterditinhetkadervaneenvrijheidsbeperkendemaatregelnietkan.258Deze grondrechten worden tegenwoordig in verdragen gewaarborgd, zodat ze hier kunnenwordengemist.

140

zaken en/of de zaken met het grootste risico op overtreding. Alsbeschermingsbevelen doorgaans worden nageleefd, dan is deze aanpakteverdedigen.Volgensveelrespondentenwordter indemeestezakennamelijkgewoon gevolg gegeven aan het beschermingsbevel. Justitie zal immers nietsnel een beschermingsbevel opleggenwanneer ze vermoedt dat iemand zichhier niet aan zal houden. Vanuit dat oogpunt is het niet (kosten)efficiënt omveelmankrachtenmiddelenvrij temakentenbehoevevandecontroleopdenaleving van dergelijke bevelen. Of beschermingsbevelen daadwerkelijk zoeffectiefzijnalsderespondentenbeweren,dientnaderonderzochtteworden.Bovendien zijn demogelijkheden tot proactief toezicht beperkt. Elektronischtoezichtiseeningrijpendmiddel,datterechtmetdenodigeterughoudendheidwordt opgelegd. Uitbreiding naar minder ernstige strafzaken of hetbestuursrecht ligt dan ook niet in de rede. AWARE, daarentegen, is eenhulpmiddel dat wellicht wel ruimer kan worden toegepast, juist ook tercontrolevanbeschermingsbevelen.Het isdevrijekeuzevanhetslachtofferofdeachterblijveromhetalarmsysteemtegebruiken,dushet risicoop inbreukvaneengrondrechtisnihil,maardankzijdesnellereactievandepolitieophetalarmsignaalisereengrote(re)kansdeovertrederopheterdaadtebetrappen.Misschien kan ook de inzet van wijkagenten worden vergroot. Zij wetendikwijlswater ineengezin speelt. Indeervaringvan (enkele) respondentenvoelenslachtofferszichdankzijdehuisbezoekenserieusgenomenenwetenzijbijwiezijzichkunnenmeldeningevalvaneenovertreding.Bovendienneemtdekanstoededaderopheterdaadtebetrappen.Indienslachtoffershiergeenbehoefteaanhebben–sommigemensenhebbenlievergeenpolitieaandedeur–dankunnenzedataltijdaangeven.Nuproactiefenpreventieftoezichtindemeestegevallenonhaalbaaris,wordthetdestebelangrijkeradequaattereagerenopmeldingenvanovertredingen.Hiervoor dienen ten eerste alle beschermingsbevelen goed te wordengecommuniceerd aan de handhavende partners. Ook een goede registratie(inclusiefdevoorwaardenendeovertredingen) isvanbelang.Verdermoetensommige instanties nog meer doordrongen worden van het belang van eenconsequenteensnellereactie.Opdezepuntenvallennogenkeleverbeterslagente maken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de terughoudendheid van sommigeagentenomtehelpenbijdeexecutievaneencivielbeschermingsbevel259ofdeonmogelijkheid om de voorwaarden bij de schorsing van de voorlopigehechtenisteregistrereninCOMPAS.Bijhethuisverboddientertenslotteserieusaandachttewordenbesteedaanhet (al dan niet vermeende) spanningsveld tussen het bestuurs‐ en het

259Opdatgebiedzoudenvoorzieningenrechtersbeterhetzekerevoorhetonzekerenemenenaltijdeenmachtigingtotexecutiemetbehulpvandesterkearmgevenommisverstandenopdatvlaktevoorkomen.

141

strafrecht. Zelfs onder deze kleine groep respondenten komt er al eenbehoorlijk aantal voorbeelden boven tafel, waaruit dat spanningsveld blijkt.Mogelijk betreft het hier opstartproblemen en moeten de professionalsgewoonwegwennenaanhethybridekaraktervanhethuisverbod.Maarmeerstructurele knelpunten zouden wellicht op een hoger beleidsniveau moetenworden geïnventariseerd, uitgedacht en (landelijk) gereguleerd. Bijvoorbeeldin de Aanwijzing huiselijk geweld en eergerelateerd geweld die toch al eenparagraafbevatoverdesamenlooptussenhethuisverbodeneenstrafrechtelijktraject. Bij deze exercitie zou ook aandacht kunnen worden besteed aanmogelijkebestpractices,zoalshetbeleidomtweehulpofficierenvanjustitieopeen huisverbodzaak te zetten: één HOvJ voor een eventueel strafrechtelijktrajectenéénHOvJvoorhetbestuursrechtelijkekader.4.5.3.SuggestiesvoortoekomstigonderzoekHet onderzoeksdesign van de onderhavige studie heeft mogelijk implicatiesvoorde generaliseerbaarheid vandebevindingen, vooral voorwat betreft dehandhaving indepraktijk.Het resultaat is eeneerste, verkennende studieophetgebiedvanbeschermingsbeveleninNederlandenaanvullend(kwantitatief)onderzoek is dan ook zeer gewenst. In dat onderzoek zouden ook enkeleonderwerpen ter sprake kunnen komen die in het huidige onderzoekonderbelicht zijngebleven.Tedenkenvaltaandevraagwaaromslachtoffers,maar ook justitiemedewerkers een bepaalde modaliteit of een bepaaldbeschermingsbevelverkiezenbovenandere.Somszaldekeuzeafhankelijkzijnvandefasewaarineen(straf)zaakzichbevindt,maarwellichtzijnookanderefactorenvaninvloed.Ookzouaandachtkunnenwordenbesteedaanderolvanhetslachtofferbijdeopleggingenhandhavingvanbeschermingsbevelen.Hoemakkelijkishetvooreenslachtofferomeenbeschermingsbevelgerealiseerdtekrijgen? Ten slotte dient onderzocht te worden of beschermingsbevelendaadwerkelijkzoeffectiefzijnalsderespondentenvermoeden.Ditisvoorveelbeschermingsbevelen nog nooit onderzocht en een dergelijke studie wordtnode gemist. Afhankelijk van de uitkomsten van de effectiviteitstudie kanbijvoorbeeld worden bepaald of de huidige praktijk van reactief toezichtgehandhaafdkanblijvenofdatzedienttewordenherzien.

143

Englishsummary

1.1.Introduction

Many victims of violent crimes harbour a need for protection against theoffender. One way of meeting that need is by issuing a protection order. Acommonexampleisaprotectionorderwhichprohibitstheoffendertoenteracertain area – e.g., near the victim’s home – and to contact the victim. In thepresent study, the following definition of the term protection order is used,partlyderivedfromDirective2011/99/EU:

Aprotectionorderisadecision,provisionalorfinal,adoptedaspartofa civil, criminal,oradministrativeprocedure, imposing rulesofconduct(prohibitions,obligationsorlimitations)onanadultpersonwiththeaimofprotectinganotherpersonagainstanactwhichmayendanger his life, physical or psychological integrity, dignity,personallibertyorsexualintegrity.

AlthoughallEuropeanMemberStatesofferthepossibilitytoobtainacriminal,administrative and/or civil protection order, until recently these were notmutuallyrecognized.VictimswhotravelledormovedtoanotherMemberStatewereforcedtoinitiatenewproceedingstoacquireasubstituteprotectionorder.Directive 2011/99/EU (the European Protection Order) has changed thesituationforprotectionordersincriminalprocedures.Fromnowon,protectionorders issued inoneEUMemberState(issuingMemberState)arerecognizedintheotherEUMemberState(executingMemberState),whereuponthelattercanadoptameasure to replace theoriginalprotectionorder ‘which itdeemsadequateandappropriateunder itsnational law ina similar case inorder toprovide continued protection to the protected person’. In other words, thereplacementprotectionorderdoesnothavetobeidenticaltotheoriginalorder.The rationale is that theexecuting stateprovides thevictim fromanotherEUcountrywiththesamelevelofprotectionitwouldprovideitsowncitizensinasimilarcase.The Netherlands has a wide range of criminal, administrative and civil lawprovisionsonwhichprotectionorderscanbebased.Atthemoment,theyareatthe centre of renewed attention and confidence in their effectiveness is high.Thiscanbewitnessedfromthecreationofnewprovisions,likethetemporaryrestrainingorder(huisverbod)andthevrijheidsbeperkendemaatregel,butalsofromthethoroughrevisionofpreviouslyestablishedprotectionorders.Thereare,however,somanywaysinwhichprotectionorderscanbeimposed,eachsubjectedtomultiple, rapidsuccessivechanges, that it ishardtoseetheforest for the trees.With an eye on the transposition of the Directive on theEuropeanProtectionOrder, it is important to gain insight in theoperationof

144

thedifferentprotectionorders and the legal provisions that form their basis.For, in the future, the Netherlands can be requested to convert a foreignprotectionorderintoanationalone.Expandingknowledgeontheextantlegalinstruments can furthermore contribute to an increased decisiveness in theenforcementbythechainpartners.Thisresearch,executedbyINTERVICTandcommissioned by theWODC, aims tomap the legal framework of protectionordersintheNetherlands.Inaddition,theenforcementofprotectionordersinpracticeisexplored.Thecentralresearchquestionofthepresentstudyreadsasfollows:Whatistheprevalentlegislationoncivil,administrative,andcriminalprotectionordersintheNetherlandsandhowdoestheirenforcementworkoutintheoryandinpractice?Fromthiscentralquestion,severalsub‐questionswerederived:1.What are the legal provisions based on which a (civil, administrative, andcriminal)protectionordercanbe imposed in theNetherlands,andhow is theirenforcementformallyregulated?2.Which typesof (civil,administrative,and criminal)protectionordersexist intheNetherlands?3.Howdoestheenforcementofprotectionordersworkoutinpractice?

1.2.Researchmethods

Data was collected through two methods. First, a legal desk research wasconducted.By studyingall relevant lawsand regulations, literature, case law,and parliamentary (policy) documents research questions 1 and 2 wereanswered.Researchquestion3was exploredwith thehelpof semi‐structuredinterviewswith stakeholders in (law) enforcement agencies. In three court districts(Amsterdam,DenHaag,andAssen),membersofthePublicProsecutionService,thepolice,theDutchprobationservice,thejudiciary,theCustodialInstitutionsAgency,theSupportOfficesforDomesticViolence,bailiff‐,andlawfirmswereinterviewed. Each interview focused on a particular field of law, but somerespondentswereinterviewedregardingmultiplefields.Ineachcourtdistrict,the following persons were invited to participate in the interviews (dividedoverthefieldsoflaw):

Criminallaw:apublicprosecutor,apoliceofficer,ajudge,aprobationofficer,apenitentiaryofficer,alawyer(whorepresentsvictims)

Civil law:a judgein interlocutoryproceedings,aspecializedlawyer,abailiff

145

Administrative law: a casemanager from the Support Office forDomesticViolence,amunicipalofficerinvolvedintheexecutionoftheTemporary Restraining Order Act, a police officer (e.g., the domesticviolencecoordinator),andanassistantpublicprosecutor

Intotal,thirty‐fiveinterviewswereheldwithafairlygooddistributionamongstbothprofessionsandcourtdistricts.260Withthepermissionoftherespondents,all interviews were recorded, transcribed, and analyzed per relevant sub‐question.Theinterviewswerereportedanonymously.Despitethebalancedcompositionofthegrouprespondents,thefactthatonlythreecourtdistrictswereselectedmayhave implications forgeneralizing thefindings. The work on the enforcement of protection orders in practice canthereforebestbeviewedasexplorative.

1.3.Results

1.3.1.ThelegalframeworkThe aim of depicting the legal framework of protection orders was to get acompleteoverviewofthe legalprovisionsonwhichaprotectionordercanbebasedintheNetherlands.Theresultsaresummarizedperresearchquestion.

1. What are the civil, administrative, and criminal provisions based onwhichaprotectionordercanbeimposedintheNetherlands,andhowistheirenforcementformallyregulated?

LegalprovisionsIn the Netherlands, there are no less than fourteen legal provisions withincriminal(procedural)lawwhichcanformthebasisofaprotectionorder.Theyarerepresentedinfigure1inchapter2.Protectionorderscanbeissuedduringallstagesofthecriminalprocedure.Dependingonthelegalprovisiononwhichthe order is based, they may be mutually divergent when it comes to theapplication requirements, the possible consequences of a violation, theirmaximum duration, their direct enforceability, et cetera. The legislation andpolicydocumentsdemonstratetheincreasedinterestin influencingunwantedbehaviorandthedesiretohaveaviolationofprotectionordersfollowedbyaswiftjudicialreaction. 260Atleasttworespondentswereinterviewedfromeachprofession.Theonlypersonsthatarelackingareacriminaljudge(Assen),apoliceofficer(Assen),acriminallawyer(DenHaag),andabailiff(Amsterdam).

146

Within administrative law the increased attention for influencing unwantedbehavior can be observed as well, for instance by the introduction of theTemporaryRestrainingOrderAct.Otheradministrativeprotectionordersarebased on the Psychiatric Hospitals Compulsory Admissions Act (conditionalhospitalorder,leaveanddischargefromapsychiatrichospital).Within private law, there have been fewer developments in this area, butprivate law has long offered the possibility to obtain a judicial order orprohibition,namelyviainterlocutoryproceedings.261FormalregulationofenforcementFormally, the supervisionof criminal provisions is in the hands of the publicprosecution service. The actual supervision in practice, however, is oftendelegated to the probation service and the police. The public prosecutionservicecanreact invariouswaystoaviolationofacriminalprotectionorderranging from issuing awarning to bringing the suspect to trial (by issuing asummons in thecaseofapunishmentorder,prosecutingstill in thecaseofaconditional dismissal, et cetera). A criminal judge then has the authority tochangetheconditionsoftheprotectionorderortohavetheunderlyingpenaltyexecuted. A violation during leave can be sanctioned by a revocation of thepresentleaveorbyanegativeadviceonfutureapplicationsforleave.Iftheprotectionorderwasimposedinacivilprocedure,itsenforcementisleftto the personwho claimed the protection order, although he or she is oftenauthorized toexecute theorder ‘ifnecessarywith the strongarmof the law’.Uponviolationoftheprotectionorder,theclaimant(thenexecutor)willoftencall in thehelpof a lawyer,who, in turn, contacts abailiff.Dependingon themeans on enforcing the judgment mentioned in the underlying verdict, thebailiff can either collect the incremental penalty payment (dwangsom), or hecanrequestacommittalforfailuretocomplywithajudicialorder(lijfsdwang).Thejudgeonlybecomesinvolvedagainif thedefendantconteststheviolationor if the claimant sues for a new means of enforcing the judgment (e.g.,committalforfailuretocomplywithajudicialorder).The supervision on protection orders that were issued on the basis of thePsychiatric Hospitals Compulsory Admissions Act is assigned to the patient’smedical attendant, whereas the supervision on temporary restraining orders(huisverboden) is in the hands of the police. When the conditions of thePsychiatric Hospitals Compulsory Admissions Act are violated, the medicaldirector can decide to commit the patient to the psychiatric hospital, or torevoke the leave or the discharge; the violation of a temporary restraining

261Intheory,acivilprotectionordercanbeobtainedinsubstantiveproceedingsaswell,butinpracticethiswillrarelyhappen.

147

order is a crime. The public prosecution service can decide to prosecute theevictedpersonandthemayorcanextendthetemporaryrestrainingorder.

2. Which types of (civil, administrative, and criminal) protection ordersexistintheNetherlands?

Becausemany legalprovisionscontainno indicationofwhichorderscanandcannotbeimposed,itisimpossibletogiveanexhaustiveaccountofalltypesofprotection orders that can be applied in the Netherlands. Even if the lawcontains a more detailed description, the exact limitation remains unclearbecause of the use of open norms. This means that there is great liberty informulatingtheconditions.Inspiteofthis,thereseemstobeatrendtoincludeanexhaustivelistofthetypesofprotectionorders(e.g.,astreetinjunction,anocontact, or an exclusion order)within the new provisions and to specify thescopeofoldprovisionsmoreclearly.Often thishas todowith the fact thataprotectionorderthatseriouslyinfringesonahumanrightcanonlybeimposedonthebasisofalegalprovisionthatissufficientlyclearandpredictable.Thereare furthermore some general restrictions, such as proportionality, therequirementthattheconditionscanonlyrelatetothebehavioroftheoffender,and the stipulation that the conditions cannot infringe on the freedom ofreligionorbeliefs,orsomeone’spoliticalfreedom.1.3.2.Theenforcementinpractice

3. Howdoestheenforcementofprotectionordersworkoutinpractice?

The final sub‐questionwas explored by interviewing various peopleworkingforthe‘chainpartners’.When criminalprotectionorders are imposed, the respondents indicate thatmoreandmoreattentionisgiventodelineatingtheirscopeasclearaspossible,often incloseconsultationwith theotherpartners.Thispreventsuncertaintyandmisunderstanding in theexecutionphase.After their issuance,protectionordersareregisteredinthedigitalsystemsoftherespectivechainpartnersand,according to the respondents, this generally works well, although there aresome points of concern. The conditions to a suspension of the preventivecustodycan,forinstance,notberegistered,norareallviolationsofprotectionorderstakendown.Protectionorderscanbesupervised indifferentways;proactiveandreactive.An example of proactive supervision is when street injunctions or exclusionorders are checkedwith the help of electronicmeans, such as a (GPS) anklebracelet. Electronicmonitoring is not possiblewith all provisions (this often

148

has todowithproportionality)and if thepossibilitydoesexist, theprobationservicewill have to give a positive recommendation thereto. Because of this,the proportion of electronic monitoring on the total amount of protectionordersisrelativelysmall.Otherformsofproactivesupervision(homevisitsorextrasurveillancebythepolice)areonlyusedinthemostseriouscasesand/orthecaseswiththehighestriskofrecidivism.Ingeneral,supervisiontendstobereactive:thepolicewaitforthevictimtoreportaviolation.Theydo,however,strivetoreactquicklyincaseofareport.Not only the police and (possibly) the probation service are aware ofoutstandingprotectionorders,ifallworksaccordingtoplan,thevictimisbeinginformed of their existence as well, for instance when someone is beingreleasedonparole.Assoonasthepoliceestablishaviolationoftheprotectionorder, they will (practically) always report this to the public prosecutionservice. The probation service uses its discretionary freedom in this respectand sometimes turns a blind eye to minor violations, but the respondentsindicate that even for the probation service, reporting a violation is thestandardreactionnowadays.Thepublicprosecution service can react in variousways, asdescribed in thesectionon the legal framework.Forasuspensionofpreventive custody tobeterminated, the violationneeds to be ‘plausible’, for the otherprovisions, theregular evidentiary rules apply (minimum rules, legally and convincing).Dependingon the seriousnessof the violation, the role of the victim, and thelackofbadintentionsonthepartoftheviolator,thepublicprosecutionservicecanchoosetochangetheconditionsortoissueanofficialwarning.Judgeswilltakethesamefactorsintoaccount,althoughthey(may)attributelessweighttocontact initiated by the victim. A violation committed during a leave frompenitentiary is usually punished by means of a negative advice on futureapplicationsforleave.Mostrespondentsareoftheopinionthattheenforcementofprotectionordersgenerally runs smoothly. Especially the electronic monitoring, the (new)possibilitiesofdirectenforceabilityandprovisionalexecutionoftheprovisions,the smooth cooperation between the different chain partners, and theimprovedregistrationofprotectionordersareapprovedof.Asbottleneckstheymention the lackof capacitywith someof the chainpartners and the limitedpossibilities to really (proactively) supervise compliance with protectionorders. The registration and the reporting of protection orders to otherpartnerscanbeimprovedaswell.One judge in interlocutory proceedings takes the practice of execution intoaccount when imposing a civil protection order by clearly delineating theprotection order. The other two judges show less concern for this. Thesupervisiononcompliancewithcivilprotectionordersislessregulatedthanit

149

is forcriminalprotectionordersaswell: theclaimantissolelyresponsibleforthe supervision and electronic means of monitoring compliance cannot beimposed.When the order is violated, the claimant can try to collect the incrementalpenalty payment. For that he needs the help of his lawyer and a bailiff. Thepolice can be called in as well, although most respondents indicate that thepolice display a reticent attitudewhen it comes to this. They see it as a civilmatter and will only interfere when an offence has been committed. Otherpoliceofficers,onthecontrary,seethecivil judgmentasavalidationfortheirinterference.For that reason, judgesoftenexplicitlyauthorize theclaimant tocallinthehelpofthepoliceduringtheexecution.Iftheexecutionisineffective,theclaimantcanask thecourt forahigher incrementalpenaltypaymentoracommittalforfailuretocomplywithajudicialorder.Thepersonwhoviolatestheorderisinprincipleresponsibleforpayingtheexecutioncosts,unlessheorshehasnoassetsfromwhichthecostscanberecovered.The reticent attitude of the police is the first bottleneck of civil protectionorders that therespondentsdrawattention to.Otherproblemsare thatsomecasessufferfromevidentiaryproblemsandthatsomeoffendershaveveryfewassets,therebymakingtheprotectionorderlesseffective.The finalprovision,ofwhichtheenforcement inpracticewasexplored, is theadministrative temporary restrainingorder. The chain partners are generallysatisfiedwiththemannerinwhichtemporaryrestrainingordersareregistered– both in their own registration systems and in the shared web applicationKhonraad – although one or two people complained about the fact thatviolationscannotbe(compulsory)registeredinKhonraadandthattemporaryrestrainingordershavetoberegisteredtwice.Innoneofthecourtdistrictsaretechnicaldevicesusedtosupportsupervision.Thishasmainlytodowiththedurationofthetemporaryrestrainingorder(10days)andthelackofjudicialauthorization.Someregions,however,dopracticeproactivesupervisionintheformofextrasurveillanceandhomevisitsbythecommunitypoliceofficer,althoughopinionsvaryontheaddedvalueofthis.Allrespondents say that when it comes to checking the compliance with atemporary restraining order, they are to a high extent dependent on theinformationofanddetectionbythepersonswhostaybehind.These,however,sometimeshaveambivalent feelings towards the temporaryrestrainingorderand do not always report violations. If the person staying behind initiatescontact with the evicted person, the willingness of the professionals tointervenedeclines.Thepoliceusuallyprioritizeaviolation,butnotalways.Somerespondentsaredissatisfied with the speed with which the police react. According to the

150

surveyedrespondents,thepolicesometimesdonotreactatall,unlessviolencewasused. In the case of temporary restrainingorders, thepolicewill usuallyreport violations to the public prosecution service as well, whereas theprobationservicekeepsitsoptionsabitmoreopen.Comparabletothereactiontoaviolationofacriminalprotectionorder, thecriminal justicereaction toaviolationof a temporary restraining orderdependson the seriousnessof theviolation,theintentionsoftheevictedperson,theevidence,andthebehaviorofthepersonstayingbehind.Themayorcanalsodecidetoextendthetemporaryrestrainingorder.Aviolationofthetemporaryrestrainingorderwillcertainlybetakenintoaccountinthatdecision.Bottlenecksinthisapplicationinclude:thelackofcapacitywiththepolice,thelack of knowledge of certain chain partners, the varying reactions from thepublicprosecutionservice,andtheambivalentattitudeof thepersonsstayingbehind.The(alleged)tensionbetweencriminalandadministrative lawisalsocausingproblemsandmisunderstandings.The‘chainapproach’(ketenaanpak)and the ‘chain cooperation’ (ketensamenwerking), on the other hand, areconsideredverysuccessful.

1.4.Discussion

Overthepastfewyears,themanyprovisionswhichhavebeencreatedtoformthebasisofaprotectionorder–especiallywithincriminallaw–havemadeithardtoseetheforestforthetrees.Theaddedvalueofsomeoftheseprovisionsis questionable. Legal provisions which appear redundant and which areapplied very exceptionally, such as the rechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbare orde, can be removed. The remaining criminal, but also civilprovisions need to be examined coherently because their applicationrequirementshavearbitrarydifferences.Intheworstcasescenario,thiscouldaffectthesuspect’slegalpositionortheeffectivenessoftheprotectionorder.When it comes to theenforcement inpractice, thepragmaticapproachof theprofessionalsisstriking.Proactivemethodsofsupervisionarereservedforthemostseriouscasesand/orthecaseswiththehighestriskofviolation. Ifmostprotection orders are complied with, this approach could be valid. After all,capacity is limited, just as the possibilities of actual proactive supervision. Itremains, however, to be seen how the supposed effectiveness of protectionordersworksout inpractice.Thishasnotbeenstudiedveryoften,especiallynotintheNetherlands.Possibly,theuseoftheAWAREalarmsystemandofcommunitypoliceofficerscould be increased. Actual proactive supervision may nevertheless beunfeasibleinmostcases,whichmakesitallthemoreimportanttoadequatelyreact to reports of violations. In this respect, there is room for improvement(communication, registration, and the perception of the law enforcement

151

agencies that a consistent and immediate reaction is important). Finally, the(alleged)tensionbetweencriminalandadministrativelawintheenforcementoftemporaryrestrainingorderscouldbelookedinto.

153

Bijlage

INTERVIEWPROTOCOL:OFFICIERVANJUSTITIEBedankenvoordeelnameplusvragenofhij/zijbezwaarheefttegenhetmakenvanopnames.Benadrukdatdezeenkelzijnomdeuitwerkingvandeinterviewstevergemakkelijken.Opnameszullennaverwerkingwordengewist.Deantwoordeninhetrapportblijvenanoniem,maarerzalweleenlijstwordenopgenomenmetdaarindefunctiesvandegeïnterviewden.Inleiding:InopdrachtvanhetWODCzijnwemomenteelbezigmeteenonderzoeknaarbeschermingsbevelen.Hiermeewordenbijvoorbeeldstraat‐encontactverbodenenanderjuridischegedragsverbodendiedienenterbeschermingvaneenbepaaldepersoonbedoeld.Erzijnstrafrechtelijke,civielrechtelijkeenbestuursrechtelijkebeschermingsbevelen.Tijdenshetinterviewkomenenkeldebeschermingsbevelendieinhetkadervanhetstrafproceskunnenwordenopgelegdaanbod.Hetdoelisomdehandhavingvanbeschermingsbevelenindepraktijkinkaarttebrengen.Vragen:Binnenhetstrafprocesrechtzijnermaarliefst14modaliteitenwaarbinneneenbeschermingsbevelkanwordenopgelegd(zieschema).Tijdensdevolgendevragenconcentrerenweonsopdehandhavingvanbeschermingsbevelenbinnenviermodaliteiten:1)deschorsingvandevoorlopigehechtenis,2)hetvoorwaardelijksepoten3)devoorwaardelijkestrafen4)devoorwaardelijkeinvrijheidstelling.

1) Houdtubijhetopleggen/eisenvaneenbeschermingsbevelalrekening

metdehandhavingspraktijk?Zoja,opwelkewijze?2) Hoeenwaarwordenbeschermingsbevelengeregistreerd?

a. Verlooptderegistratiegoed?b. Wordenovertredingenvanbeschermingsbevelenookgoed

geregistreerd?c. Isditvoorallevierdemodaliteitenhetzelfde?

3) Wordtergebruikgemaaktvantechnischehulpmiddelen(AWARE,elektronischtoezicht)bijdehandhavingvanbeschermingsbevelen?Wiebeslisthierover?

4) Hoewordtindepraktijktoezichtgehoudenopdenalevingvanbeschermingsbevelen?

a. Isdittoezichtproactiefofreactief?M.a.w.opinitiatiefslachtofferofookspontaantoezichtvanuitpolitieenjustitie?

154

b. Isditvoorallevierdemodaliteitenhetzelfde?5) Welkerolspeeltualsofficiervanjustitiebijdehandhavingvandevier

beschermingsbevelen?6) Welkeketenpartnersspelennogmeereenrolbijdehandhavingvande

vierbeschermingsbevelen? (CJIB,rechter,politie,reclassering?)a. Hoeverlooptdesamenwerkingmetdezepartners?b. Hoeverlooptdecommunicatie?Isereenvastcontactpersoon?c. Wieheeftderegiebijdehandhavingvandevier

beschermingsbevelen?d. Isditvoorallevierdemodaliteitenhetzelfde?e. GeefthetOMallesanctiesmetvrijheidsbeperkende

voorwaarden(enopheffingofveranderingendaarvan)dooraanhetRegionaalInformatieknooppuntenhetNationaalInformatieknooppunt(zieAanwijzingadvies,toezichtennalevingvanvoorwaardelijkesancties)?GeefthetOMookaanwelkeactievandepolitiewordtverlangd?

f. Isereen(contact)OfficiervanJustitieaangewezent.b.v.overlegmetreclasseringenpolitie?

7) Weethetslachtofferbijwelkeinstantiehij/zijzichmoetmeldenalshetverbodwordtovertreden?Wordenslachtoffersdaarovervoldoendegeïnformeerd?

8) Watisdeprocedurenadateenovertredingvanhetbevelwordtgemeld?(Wederomuitsplitsennaarviermodaliteiten).

a. Zijnerbepaaldewerkafsprakenineen(lokaal)protocolvastgelegd?(Indienereenprotocolis,vragenofwedezemogeninzien)

b. Welke(bewijs)criteriageldenvoordevaststellingvaneenovertreding?

c. Isditvoorallevierdemodaliteitenhetzelfde?9) Welkereactievolgterdoorgaansopeenovertredingvanhetverbod?

a. Watzijnredenenomeenanderbesluittenemendanopheffingvandeschorsingvandevoorlopigehechtenis,vervolging,detenuitvoerleggingvanhetvoorwaardelijkgedeeltevandestrafofdebeëindigingvandeinvrijheidstellinggevorderd?

b. Welkealternatievereactieskomenindepraktijkvoor?c. Hoewordtergereageerdopcontactvanuithetslachtofferzelf?

10) IndeAanwijzingwordenenkelestreeftermijnengenoemd(bijv.vorderingTULbinneneenmaandbijderechterenbinneneenmaandbehandelingterzittingbijovertredenvoorwaardeOM‐afdoening).Wordenindepraktijkdeze“deadlines”gehaald?Zijntenbehoevehiervanafsprakengemaaktmetderechtspraak?

11) VolgensdeAanwijzingkandeofficiervanjustitiebesluitenom‘likopstuk’toetepassenjegensveroordeeldendiehunvoorwaardelijkevrijheidsstrafalsnogdienenteondergaan.Daarvoorzijngoede

155

werkafsprakenvereisttussendeOvJ,deadministratievanhetOM,deparketpolitieenhetCJIB.Zijndezewerkafsprakener?

12) Zijnerindepraktijkknelpuntenbijdehandhavingvandevierbeschermingsbevelen?Zoja,welke?

13) Watzijnsuccesfactoren?14) Heeftunogsuggestiesterverbeteringvandehandhavingvan

beschermingsbevelen?

Afsluiting:Ditwashetinterview.(Vragenofhij/zijerbezwaartegenheeftdatwijeventueelnogcontactopnemen,indienerbijhetuitwerkenvandeinterviewsnogonduidelijkhedenzijn)Heeftumisschiennogvragenofopmerkingen?Nogmaalshartelijkdankvooruwmedewerking!

Deel2:Aardenomvang

159

Voorwoord

MethetoogopdeomzettingvandeRichtlijn2011/99/EUvanhetEuropeesParlementendeRaadbetreffendehetEuropeesbeschermingsbevelendetoekomstige verordeningbetreffendewederzijdse erkenningvanbescher‐mingsmaatregelen in burgerlijke zaken is in het eerste deelrapport hetwettelijkkaderaangaandebeschermingsbevelen inNederland inkaartge‐bracht.Hetdoelvandittweededeelonderzoek,datINTERVICTinopdrachtvan het Wetenschappelijk Onderzoek‐ en Documentatiecentrum (WODC)heeftuitgevoerd,isinzichtverkrijgenindeaardendeomvangvanstraf‐,encivielrechtelijkebeschermingsbeveleninNederland.Bij de beantwoording van de onderzoeksvragen is gebruik gemaakt vantweeonderzoeksmethoden,namelijkeenonderzoekvanenkeleregistratie‐bestanden(RaadvoordeRechtspraak,CJIB,envierverschillendepeniten‐tiaireinrichtingen)aangevuldmetdossieronderzoek.Detimingvanhetonderzoekwas,vanwegedeherzieningvandegerechte‐lijke kaart, buitengewoon ongelukkig.Desondanks hebben talloze justitie‐medewerkerstijdvrijgemaaktomdejuistedatabestandentegenererenende gevraagde dossiers op te zoeken. Wij zijn al deze mensen zeererkentelijkvoorhunbereidheid totmedewerking indezedrukkeensomsookspannendetijden.Enkelemensenwillenwijgraagmetnamebedanken:EllyRobberseenFrankvanTulder(RaadvoordeRechtspraak),MargarethaHolwerda,DannyBrand,DouweMassaut,JellePosthumusenAleidavandeWal(CJIB),PeterNederveen,ElisabethJulsingenToesMorgenland(CVvi),HermanvandenBrink(PIAlmere)GeraldGoossens(PIZuidOost),Connievan Heeswijk (PI Achterhoek), Leendert van Dalsen en Ineke Wille (PIDordrecht).Hetonderzoekisbegeleiddooreencommissie,bestaandeuit:

- Prof. mr. F.W. Bleichrodt (voorzitter, Erasmus UniversiteitRotterdam)

- Mevr. drs. A. ten Boom (Ministerie van Veiligheid enJustitie/WODC)

- Mevr.mr.H.M.J.Ezendam(MinisterievanVeiligheidenJustitie)- Mevr.A.Andreas(ReclasseringNederland)- Mevr.mr.J.vanDort(RechtbankRotterdam)- Mevr.M.Christophe(Politie)- Mr.R.W.Veldhuis(PelsRijcken&DroogleeverFortuijnN.V.)

Ook dit tweede deelrapport is dankzij het deskundige en kritische, maarook altijd opbouwende commentaar van de begeleidingscommissie naar

160

een hoger niveau getild. Onze welgemeende dank daarvoor. Uiteraarddraagtdecommissiegeenverantwoordelijkheidvoorheteindresultaat.Dit tweede onderzoek is uitgevoerd door drs. Fanny Klerx, drs. MarkBosmans enmijzelf, met medewerking van Alice Bosma en Margriet vandenBosch.Tilburg,februari2013Dr.mr.SuzanvanderAa(projectleider)

161

Inhoudsopgave

Voorwoord...................................................................................................................................159

Lijstmetafkortingen............................................................................................................165

Samenvatting............................................................................................................................167

1.1.Inleidingenprobleemstelling........................................................................................167

1.2.Onderzoeksmethoden.......................................................................................................168

1.3.Conclusies...............................................................................................................................169

1.4.Discussie..................................................................................................................................173

Hoofdstuk1.Inleiding..............................................................................................177

1.1.Inleiding...................................................................................................................................177

1.2.AantallenbeschermingsbeveleninNederland......................................................179

1.2.1.Aantallencivielrechtelijkebeschermingsbevelen.....................................179

1.2.2.Aantallenstrafrechtelijkebeschermingsbevelen.......................................180

1.2.3.Aantallenbestuursrechtelijkebeschermingsbevelen..............................182

1.3.Doelstellingenonderzoeksvragen..............................................................................182

1.4.Dataverzameling..................................................................................................................185

1.4.1.Civielrecht...................................................................................................................186

1.4.2.Strafrecht......................................................................................................................187

1.5.Beschermingtenbehoevevannatuurlijkeenrechtspersonen......................188

1.6.‘Missing’ofnietindossier...............................................................................................189

1.7.Leeswijzer...............................................................................................................................189

Hoofdstuk2.Civielrechtelijkebeschermingsbevelen...................................191

2.1.Inleiding...................................................................................................................................191

2.2.Aantallenuitregistratiesysteem(RaadvoordeRechtspraak).......................191

2.3.Aantallenuitdossieronderzoek....................................................................................193

2.3.1.Steekproeftrekking..................................................................................................193

2.3.2.Aantalopgelegdecivielebeschermingsbevelen.........................................194

2.3.3.Extrapolatienaarlandelijkecijfers...................................................................196

2.4.Aardeninhoudcivielebeschermingsbevelen........................................................196

162

2.4.1. Kenmerken van zaken waarin een civiel beschermingsbevel is

opgelegd.....................................................................................................................196

2.4.2.Aardeninhoudcivielebeschermingsbevelen.............................................199

2.5.Discussie..................................................................................................................................206

2.5.1.Analyse..........................................................................................................................206

2.5.2.Resultaten....................................................................................................................206

2.6.Samenvatting.........................................................................................................................209

Hoofdstuk3:Strafrechtelijkebeschermingsbevelen...........................................213

3.1.Inleiding...................................................................................................................................213

3.2.Degeraadpleegderegistratiesystemen.....................................................................214

3.2.1.LEVITA...........................................................................................................................214

3.2.2.Robein............................................................................................................................214

3.2.3.TULP...............................................................................................................................214

3.3.Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot...............................................................215

3.3.1.Aantallenuitregistratiesysteem(LEVITA)...................................................215

3.3.2.Aardeninhoudbeschermingsbevelen............................................................215

3.4.Bijzonderevoorwaardebijdeschorsingvandevoorlopige hechtenis.216


3.4.2.Aantallenuitdossieronderzoek.........................................................................218


3.4.4.Zaakkenmerken.........................................................................................................221


3.5.Vrijheidsbeperkendemaatregel...................................................................................228


3.6.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeveroordeling.....................228




3.6.4.Zaakkenmerken.........................................................................................................231


163

3.7.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling.............238

3.7.1.Aantallenuitregistratiesysteem(Robein)....................................................238



3.7.4.Zaakkenmerken.........................................................................................................241


3.8.Voorwaardebijverlofuiteenpenitentiaireinrichting......................................248

3.8.1.Aantallenuit(digitaal)dossieronderzoek.....................................................248


3.8.3.Zaakkenmerken.........................................................................................................250


3.9.Samenvatting.........................................................................................................................252


4.1.Inleiding...................................................................................................................................259

4.2.Aantallenbeschermingsbevelen...................................................................................259

4.3.Zaakkenmerken...................................................................................................................262

4.4Aardeninhoudbeschermingsbevelen.......................................................................264

4.5.Discussie..................................................................................................................................267

4.5.1.NutennoodzaakEuropeesbeschermingsbevel.........................................267

4.5.2. Handhaving, afbakening en oplegging van nationale beschermings‐

bevelen......................................................................................................................................268

4.5.3.Registratieensuggestiesvoortoekomstigonderzoek............................271

Englishsummary........................................................................................................273

Bijlagen..........................................................................................................................................283

Volledigeinhoudsopgavedeel1en2...........................................................................289

165

Lijstmetafkortingen

AVG AlgemeenverlofBW BurgerlijkWetboekCJIB CentraalJustitieelIncassobureauCVvi CentraleVoorzieningvoorwaardelijke invrijheidstellingDJI DienstJustitiëleInrichtingenEU EuropeseUnieGPS GlobalPositioningSystemISD InrichtingvoorstelselmatigedadersLEVITA LandelijkeExecutieVonnissenInterface TaakstraffenMDO MultidisciplinairoverlegMvT MemorievanToelichtingN Omvangpopulatie(n=omvangsteekproef)NL NederlandOM OpenbaarMinisterieOvJ OfficiervanjustitiePI PenitentiaireinrichtingR‐C Rechter‐commissarisRFID RadioFrequencyIdentificationRv WetboekvanBurgerlijkeRechtsvorderingRVG RegimegebondenverlofSr WetboekvanStrafrechtSv WetboekvanStrafvorderingTBS TerbeschikkingstellingUWV UitvoeringsinstituutWerknemersverzekeringenv.i. Voorwaardelijkeinvrijheidstellingvzr VoorzieningenrechterWetBOPZ Wetbijzondereopnemingeninpsychiatrische ziekenhuizenWth Wettijdelijkhuisverbod

167

Samenvatting

1.1.Inleidingenprobleemstelling

Beschermingsbevelen,zoalsstraat‐encontactverboden,zijngedragsregelsopgelegdinhetkadervaneenciviel‐,strafrechtelijk‐ofbestuursrechtelijkeprocedurediebeogeneenpersoontebeschermentegenbepaaldgevaarlijken/of storend gedrag van een andere persoon. Indien effectief kunnenbeschermingsbevelen(geweld)slachtoffersdatgenebiedenwaarvelenvanhen de meeste behoefte aan hebben: rust en veiligheid. In het eerstedeelrapport is het wettelijk kader en de handhaving van beschermings‐bevelen inNederland inkaart gebracht.Dit tweededeelrapport richt zichopdeaardenomvangvanbeschermingsbeveleninNederland.Volgens de Europese Raad werden er in 2008 ongeveer 118.000beschermingsbevelen uitgevaardigd in de Europese Unie, maar het isonduidelijkwaar deze cijfers op zijn gebaseerd. Ook op nationaal niveauontbreken betrouwbare cijfers over beschermingsbevelen, met uitzonde‐ringvanhethuisverbodenenkelestrafrechtelijkemodaliteiten.Tochiseencijfermatige onderbouwing van het aantal beschermingsbevelen nuttig,bijvoorbeeld om een idee te krijgen van de mogelijke impact van hetEuropees beschermingsbevel op de Nederlandse rechtsketen, om demodaliteiten te identificerendie zelden voordit doelworden gebruikt enomeen inschatting temakenvandebelastingdiedergelijkebevelenvoorhetrechtssysteemmetzichbrengen.Nietalleenhetaantal,maarookdeinhoudvanbeschermingsbevelenisvanbelang.Omerzekervantezijndatzowelbuitenlandsealsnationaleslacht‐offers een vergelijkbare bescherming krijgen, zal eerst moeten wordengeïnventariseerdwatdiebeschermingpermodaliteitprecies inhoudt.Tentweede kan een analyse van de inhoud van beschermingsbevelen infor‐matieopleverenoverdemogelijkhedentothandhavingvanbeschermings‐bevelen.Er is nogmaarweinig bekend over de aard en omvang van Nederlandsebeschermingsbevelen en de onderzoeken die hier aandacht aan hebbenbesteed, dedendat slechts zijdelings.Eenvergroting vandekennis opditgebied kan bijdragen aan het (nog) doeltreffender formuleren vanbeschermingsbevelen,aanhetvergemakkelijkenvanhunhandhavingindepraktijken–misschienzelfs–aanhetvergrotenvanhuneffectiviteit.

168

HetdoelvanditonderzoekisderhalvehetinkaartbrengenvandeaardendeomvangvanbeschermingsbeveleninNederland.Ditdoelisverwoordindeonderstaandeprobleemstelling:Hoeveelciviel‐enstrafrechtelijkebeschermingsbevelenworden inNederlandnaar schatting jaarlijks opgelegd,wat zijnde zaakkenmerken enwat is ophoofdlijnendeinhoudvandezebeschermingsbevelen?Dezeprobleemstellingisuitgewerktindeonderstaandeonderzoeksvragen:1) Hoeveelciviel‐enstrafrechtelijkebeschermingsbevelenzijnindeperiode1

april2011t/m1april2012naarschattingopgelegd?2) Wat zijn de kenmerken van zakenwaarin beschermingsbevelenwerden

opgelegd?3) Watisdeinhoudvandezebeschermingsbevelen?

1.2.Onderzoeksmethoden

Het onderzoek naar de aard en omvang van beschermingsbevelenconcentreerde zich op de beschermingsbevelen die in het kader van devolgendezevenmodaliteitenkunnenwordenopgelegd: voorlopigevoorzieninginhetkadervaneencivielkortgeding voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot bijzonderevoorwaardebijeenschorsingvandevoorlopigehechtenis bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeveroordeling vrijheidsbeperkendemaatregel bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling voorwaardebijeenverlofuiteenpenitentiaireinrichtingDeonderzoeksvragen1 t/m3zijn inkaartgebrachtmetbehulpvan tweeonderzoeksmethoden: een analyse van registratiebestanden en eendossieronderzoek. Allereerst zijn de gegevensbestanden van het CJIB, deRaadvoordeRechtspraakenvierverschillendepenitentiaire inrichtingenbestudeerd. Op basis van deze informatie kon een eerste inschattingwordengemaaktvanhetaantalbeschermingsbeveleninNederland.De registratiebestanden gaven soms echter een onderschatting van dedaadwerkelijke aantallen beschermingsbevelen – bijvoorbeeld omdat ergeenverplichtingbestondbeschermingsbevelenteregistreren– terwijlzeaandeanderekanthetaantalbeschermingsbevelenoverschatten–bijvoor‐beeld omdat enkel de uitstroom van zaken werd geregistreerd of omdatgeenonderscheidwerdgemaakttussenbevelenopgelegdterbescherming

169

van een persoon of bevelen opgelegd ten behoeve van een ander doel.Verder gavendebestandennauwelijks inzicht indeaardvandebescher‐mingsbevelen.Om deze redenen was aanvullend dossieronderzoek nodig. Civiele enstrafdossierszijnopgevraagdindevolgendearrondissementen: Amsterdam Breda DenBosch DenHaag Haarlem Leeuwarden Lelystad(civiel)/Utrecht(straf)262 Roermond Rotterdam ZutphenVoor het onderzoeken van verlofdossiers werden vier penitentiaireinrichtingenbezocht(Achterhoek,Almere,DordrechtenZuid‐Oost).

1.3.Conclusies

Het doel van het onderzoek was het inventariseren van de aard en hetaantalbeschermingsbeveleninNederland.Deresultatenwordenhieronderperonderzoeksvraagsamengevat:Uit de registratie van de Raad voor de Rechtspraak blijkt dat er in dezeperiode 338 civiele zaken zijn afgedaan waarin een beschermingsbevelcentraal stond. Aanvullend dossieronderzoek toonde aan dat in ongeveer58% van de afgedane zaken een beschermingsbevel ook daadwerkelijkwerd opgelegd. Dit brengt het geschatte aantal civiele (kort geding)beschermingsbevelen in Nederland op ongeveer 196 in de genoemdeperiode. Overigens ligt hetwerkelijke aantal civiele beschermingsbevelenvanwegedeonderschattingietshoger.

262VoorhetinzienvandestrafdossierswerdLelystadvervangendoorUtrecht,omdaterinLelystadteweinigrelevantedossiersaanwezigwaren.

1. Hoeveel civiel‐ en strafrechtelijke beschermingsbevelen zijn in deperiode1april2011t/m1april2012naarschattingopgelegd?1

170

Bijdestrafrechtelijkebeschermingsbevelenkwamenweuitopdevolgendeschattingen:Modaliteit (totaal aantalopgelegd in referentieperiode)

ContactverbodN(%)

GebiedsverbodN(%)

Vrijheidsbeperkendemaatregel(n=1) ‐(‐) ‐(‐)

Voorwaardelijksepot(n=572) 5(0,9%) 0(0%)Schorsing voorlopigehechtenis met bijzonderevoorwaarde(n=3817)¹

1201(30,2%) 619(15,6%)

Voorwaardelijke veroordeling(n=6453) 280(4,3%) 149(2,3%)

Voorwaardelijkeinvrijheidstelling(n=521) 36(6,9%) 20(3,8%)

Verlof ‐(‐) ‐(‐)Totaal 1522 788

¹Voordeberekeningvandepercentagesbijdeschorsingen,zieparagraaf3.4.1.In de tabel staan de absolute aantallen weergegeven met daarachter hetpercentage van het totaal aantal sepots, schorsingen van de voorlopigehechtenis met bijzondere voorwaarden, voorwaardelijke veroordelingenmet bijzondere voorwaarden en voorwaardelijke invrijheidstellingenmetbijzondere voorwaarden waarin een contact‐ of een gebiedsverbod isopgelegd. Hieruit blijkt dat de vrijheidsbeperkende maatregel en hetvoorwaardelijk sepot zeldenworden gebruikt om een beschermingsbevelopteleggen.Bij de verlofdossiers was op basis van de informatie van de vierpenitentiaireinrichtingengeeninschattingtemakenoverlandelijkecijfersenvandeenigeopgelegdevrijheidsbeperkendemaatregelwasverdergeeninformatiebeschikbaar.Debovenstaandetabelzietalleenopdeafzonderlijkebeschermingsbevelen.Omdaterinéénzaakmeerderebeschermingsbevelenkunnenvoorkomen–bijvoorbeeldeen combinatievaneen contact‐met eengebiedsverbod– isook gekeken naar de percentages op zaakniveau. Van het totaal aantalvoorwaardelijkesepotsbevatte0,9%eenbeschermingsbevel,vanhettotaalaantal schorsingen van de voorlopige hechtenis met bijzonderevoorwaardenbevatte40,5%eenbeschermingsbevel, vanhet totaal aantalvoorwaardelijke veroordelingen waarbij een bijzondere voorwaarde is

171

opgelegd bevatte 6,3% een beschermingsbevel en van het totaal aantalvoorwaardelijke invrijheidstellingenmet bijzondere voorwaarden bevatte11,3%eenbeschermingsbevel.

Met behulp van de inhoudelijke analyse van de verschillende dossierskwamendevolgendebevindingenaanhetlicht:Zowelbinnenhetcivielerechtalshetstrafrechtwerdendebeschermings‐bevelenindeovergrotemeerderheidvandegevallenopgelegdaaneenman,terwijl de groep beschermden vooral bestond uit vrouwen of meerderebeschermden. De enige uitzondering hierop was de voorwaardelijkeinvrijheidstelling,waarhetaantalmannelijkeenvrouwelijkebeschermdenongeveergelijkwas.Beschermingsbevelenwerden inde regel opgelegd in zakendie temakenhaddenmetmishandeling,bedreiging,belagingenzedendelictenbinnenderelationelesfeer,alvormtookhierdevoorwaardelijkeinvrijheidstellingdeuitzonderingopderegel.Bijdevoorwaardelijkeinvrijheidstellingwarendev.i‐gestelde en de beschermde vaak onbekenden van elkaar of ze haddeneenanderedaneenaffectieverelatie.In veel dossiers – zowel strafrechtelijk als civielrechtelijk – kwam naarvoren dat een groot aantal gedaagden al eens eerder een beschermings‐bevelopgelegdhadgekregen(30,1%vandecivielezakenentussende12,6%en 14,7% van de strafzaken). Soms werden deze bevelen opgelegd naaraanleidingvanhetzelfdeincident,maarvaakwarenzeeenindicatievaneenproblematiekdieallangerspeeldeenwaarbijdeeerderopgelegdebevelenniethetgewensteeffecthaddengehad.Verderwarenerindedossiersweinigaanwijzingenvooreeninternationaledimensie. De betrokkenen hadden over het algemeen een Nederlandsenationaliteit en woonplaats en andere aanwijzingen voor een grens‐overschrijdende problematiek kwamen eveneens weinig voor. BovendienhaddendezeaanwijzingenmeestalbetrekkingoplandenbuitendeEU.Opbasis vandehuidige studie is er dus slechts eenbescheiden vraag vanuitNederlandnaarEuropesebeschermingsbevelenteverwachten.Totslotwerdbijdecivieledossiersnoggekekennaarmogelijkeverbandentussen bepaalde achtergrondkenmerken en het toe‐ of afwijzen van het

2. Watzijndekenmerkenvandezakenwaarinbeschermingsbevelenwerdenopgelegd?

172

beschermingsbevel. Wanneer het dossier melding maakt van meerdereslachtoffers, wanneer de gedaagde in een eerder stadium ook al eenbeschermingsbevel opgelegdheeft gekregenofwanneerde gedaagdenietter zitting verschijnt/geen inhoudelijk verweer voert, dan is de kans optoewijzingvandevorderinggroter.Een logistische regressieweesuitdatuiteindelijkenkelhetverweervangedaagdesignificantvaninvloedwasopdebeslissingvandevoorzieningenrechter.

Algemeen.Bij zowelde straf‐ alsdecivielrechtelijkemodaliteitenwashetcontactverbod het populairst. Ditwerd bij allemodaliteiten in ruim 90%vandedossiersteruggevonden.Enkelbijdeverlovenwerd‘slechts’in66,7%van de gevallen een contactverbod opgelegd. Hierna kwamenmet 29,4%(voorwaardelijkeinvrijheidstelling)tot86,5%(civielekortgedingzaken)degebiedsverboden. Andere beschermingsbevelen, zoals locatiegeboden ofbenaderverbodenkwamenveelmindervaakvoor.Verder bleek dat veel beschermingsbevelen in combinatie met elkaarwerdenopgelegd.Incivielezakenwerdindeovergrotemeerderheidvandezakeneencombinatieopgelegd.Bijdestrafzakenkwamditookvaakvoor,maar bestond de grootste groep beschermingsbevelen uit alleen eencontactverbod.De inhoud van de contactverboden varieerde sterk, waarbij de civielebeschermingsbevelen en de bevelen opgelegd bij een voorwaardelijkeveroordeling doorgaans het meest gedetailleerd waren, gevolgd door deschorsing van de voorlopige hechtenis en de voorwaardelijke invrijheid‐stelling. De bevelen die werden uitgevaardigd bij een verlof uit eenpenitentiaire inrichting hielden vaak nietmeer in dan dat de betrokkene‘geencontactmagopnemenmethetslachtoffer’.Ookdereikwijdtevandegebiedsverbodenliepenormuiteen,variërendvan25meterrondomdewoningvanhetslachtoffertotheledorpenenstedenen in één zaak zelfs een volledige provincie. Hetmeest gebruikelijkewasechtereengebiedsverboddathetgedaagde,verdachteofveroordeeldevoorbepaaldetijdverboodomzichinéénofmeerderestratentebevinden.De overige beschermingsbevelen bestonden meestal uit huisverboden,benaderverboden,locatiegebodenensmaad‐enlasterverboden.Quaduurvarieerdendebeschermingsbeveleneveneens:vande39uurvaneengemiddeldalgemeenverlofofdeduurvaneenvoorlopigehechtenistot

3. Watisdeinhoud vandezebeschermingsbevelen?

173

een gemiddelde van 11 maanden (civiele beschermingsbevelen), 13,2maanden (voorwaardelijke invrijheidstelling) en zelfs 24,3 maanden(voorwaardelijkeveroordeling).Civiele beschermingsbevelen. Civiele beschermingsbevelen wordendoorgaans versterktmet een dwangsom (87,2%). Lijfsdwang kwammaarzelden voor (4,6%). In 6% van de gevallen werd helemaal geenexecutiemiddelverbondenaanhetbeschermingsbevel.Verder werd in 45,9% van de gevallen de eiser gemachtigd om hetbeschermingsbevel tehandhavenmetbehulpvande sterkearm. Inzakenwaarineendergelijkemachtigingontbrakhaddeeiserhierdoorgaansnietom gevraagd,maar in een aantal zakenwerd het verzoek ommachtigingnietgehonoreerd.Ten slottewerden de proceskosten in 68,4% van de gevallen gecompen‐seerd(iederepartijdraagtdeeigenkosten),vaakmeteenverwijzingnaarde(voormalige)relatievanpartijen.Slechts in28,6%vandezakenmoestde gedaagde, als de in het ongelijk gestelde partij, de kosten dragen. Ditterwijl de eisers doorgaans in het gelijk werden gesteld en om eenkostenveroordelinghaddengevraagd.Strafrechtelijkebeschermingsbevelen.Bijdestrafrechtelijkezakenwerdinongeveer 75% (schorsingen van de voorlopige hechtenis en voor‐waardelijke veroordeling) totmeer dan 90% (voorwaardelijke invrijheid‐stelling)vandezakenreclasseringstoezichtopgelegd.Elektronischtoezichtkwamveelmindervaakvoor:slechtséénkeer inhetkadervaneenvoor‐waardelijke veroordeling en zes keer bij een voorwaardelijke invrijheid‐stelling.

1.4.Discussie

Op basis van deze studie is slechts een bescheiden vraag naar Europesebeschermingsbevelen vanuit Nederland te verwachten. Naar verwachtingzaleenzeerkleinegroepslachtoffersvanditinstrumentgebruikmaken.Watdatbetreftlijkteenverbeteringvandetoepassingenhandhavingvannationale beschermingsbevelen urgenter. De dossiers maken regelmatigmeldingvanovertredingenvan(eerdere)beschermingsbevelen.Ditmaaktdehandhavingvanbeschermingsbevelenvancruciaalbelang.In dat kader is het opvallend dat elektronisch toezicht zelden werdtoegepast,terwijlditvolgensdeexpertstocheenvandeweinigemanieren

174

iswaaropeenbeschermingsbevelkanwordengehandhaafd.Ookdecivielezakenwaarin helemaal geen executiemiddel werd opgelegd of waarin deeiser,ondankseenvorderingdaartoe,geenmachtigingkreegomhetvonnismet behulp van de politie te executeren zijn opmerkelijk. Zonderexecutiemiddelwordtdeeiserdemogelijkheidontnomenomnalevingvanhet opgelegde verbod af te dwingen. En hoewel een machtiging striktgenomen overbodig is, ontleent de politie hier toch vaak de bevoegdheidaanomintegrijpen(zieeerstedeelrapport).Verderisdehandhavingvanbeschermingsbevelengebaatbijeenzoheldermogelijkeafbakeningvandebeschermingsbevelen.Ookopditpuntvaltnogeenverbeterslagtemaken.Zokanerbijdecontactverbodenwellichtbeterworden gewerkt met een standaardformulering die een zo compleetmogelijkebeschermingbiedt,enzowelonmiddellijkalsmiddellijkcontact,alscontactgeïnitieerddoorbeidepartijenverbiedt.Bijgebiedsverbodeniseenstandaardformuleringwellichtwatmoeilijkerteformuleren,maarhetscheeltalveelwanneerhetgebruikvanstralenwordtuitgesloten en gebiedsverboden alleen nog maar met behulp vanomringendestrateneneenplattegrondwordenaangegeven.Hetslachtofferzouhiereengrotererolinkunnenspelen.Voortsdienen ‘vage’ formuleringenzoals ‘indedirectenabijheid’of ‘indeomgeving van’ zo terughoudend mogelijk te worden toegepast. Als hetmogelijkisdezebepalingentespecificeren,danverdientdatmethetoogopdehandhavingdevoorkeur.Verder zouden erwellicht op landelijk niveau afspraken gemaaktmoetenwordenoverhetaldannietmaximerenvandedwangsomenhettegengaanvandeneiging tot kostencompensatie in zakenmet een familierechtelijkerelatie.Tot slot nog enkele aanbevelingen met betrekking tot de registratie vanbeschermingsbevelen en toekomstig onderzoek. Gezien de recente entoekomstigeontwikkelingen–bijvoorbeelddevolledigeintroductievandestrafbeschikking en de toegenomen aandacht voor bescherming vanslachtoffersvanTBS‐gestelden–blijfthetbelangrijkomophetgebiedvanbeschermingsbevelen de vinger aan de pols te houden. Toekomstigonderzoek zou zich ook moeten richten op de vraag waarom eisers devoorkeurgevenaanhetcivielerechtbovenhetstrafrecht:kwamdekeuzevoorhetcivielerechtvrijwilligtotstandofkondendezeslachtoffersnietbijpolitie en justitie terecht? Dit type onderzoek zou gebaat zijn bij eenverbeterde registratie van beschermingsbevelen. Belangrijker nog is dat

175

een goede registratie het mogelijk maakt te achterhalen of een bepaaldepersoon al eens eerder een beschermingsbevel heeft overtreden: notoireovertredersverdieneneenandereaanpak.

177

Hoofdstuk1.Inleiding

1.1.Inleiding

Deonderhavigestudievormtsamenmetdestudienaarhetwettelijkkaderen de handhaving van beschermingsbevelen een tweeluik.263Ook in ditrapportstaanbeschermingsbevelencentraal,zijhetdathierdenadrukligtopdeaardenomvang vanbeschermingsbevelen inNederland.Het accentligtdusopdeempirie,nietderechtsgeleerdheid.Voor een uitgebreide toelichting op de problematiek en de directeaanleidingvoorhetonderzoekwordtverwezennaarheteerstedeelrapport.Heteerstedeelrapportbevatdaarnaastookinformatieoverdegehanteerdedefinities en een overzicht van alle straf‐, civiel‐ en bestuursrechtelijkemodaliteiten die het juridisch kader kunnen vormen van eenbeschermingsbevel. Hier volstaat te zeggen dat de omzetting van hetEuropees beschermingsbevel264en de lopende onderhandelingen over dewederzijdseerkenningvanbeschermingsbevelen inburgerlijkezakennietalleen nopen tot een inventarisatie van het huidige arsenaal aanbeschermingsbevelen in Nederland (deelrapport 1), maar ook tot eeninschattingvandeaardenomvangvandittypebevelen(deelrapport2).VolgensdeEuropeseRaadwerdener in2008ongeveer118.000bescher‐mingsbevelen uitgevaardigd in de Europese Unie.265Op welke gegevensdezeinschattingisgebaseerdenhoeveelvandezebevelenmogelijktoteenEuropees beschermingsbevel kunnen leiden – d.w.z. hoeveel van dezebevelen kunnen worden opgelegd ten behoeve van een persoon die(tijdelijk) in een andere lidstaat gaat verblijven of wonen – is echteronbekend.266Ook op nationaal niveau ontbreken (betrouwbare) cijfers over bescher‐mingsbevelen.Metuitzonderingvanhethuisverbodenenkelestrafrechte‐lijkemodaliteiten,isermomenteelweinigzichtopdehoeveelheidbescher‐mingsbevelen die jaarlijks in Nederland worden opgelegd. Toch is een

263S.vanderAa,K.Lens,F.Klerx,A.Bosma&M.vandenBosch,Aard,omvangenhandhavingvanbeschermingsbeveleninNederland.Deel1:Wettelijkkaderenhandhaving,Tilburg:INTERVICT2012,tevindenviawww.wodc.nl.264Richtlijn2011/99/EUbetreffendehetEuropeesbeschermingsbevel,PbEU2011,L338/2.265EuropeanCouncil,ImpactassessmentoftheproposalforaDirectiveoftheEuropeanParliamentandof theCouncilontheEuropeanprotectionOrder,CouncilDocumentof1December2009,SN5025/09.266ZieookS. vanderAa& J.Ouwerkerk, ‘TheEuropeanProtectionOrder:No time towasteorawasteoftime?’,EuropeanJournalofCrime,CriminalLawandCriminalJustice(19)2011,267‐287.

178

cijfermatigeonderbouwingvanhetaantalbeschermingsbevelennuttig.Eeninschatting van deze cijfers kan allereerst een indicatie geven van demogelijke impactvanhetEuropeesbeschermingsbevelopdeNederlandserechtsketen: hoeveel Nederlandse zaken zouden er naar andere lidstatenkunnen uitstromen en valt er op basis van onze nationale cijferswellichtiets te zeggen over het percentage buitenlandse (EU‐)slachtoffers dat inNederlandeenberoepzouwillendoenophetEuropeesbeschermingsbevel?Ook zijn deze cijfers van belang voor het identificeren van overbodigemodaliteiten,datwilzeggenmodaliteitendieindepraktijkzeldentotnooitleiden tot een beschermingsbevel. Ten slotte is het vanuit beleidsmatigoogpunt interessant om te zien hoeveel van dit soort bevelen jaarlijkswordenuitgevaardigd.Welkebelasting voor het rechtssysteembrengt ditmetzichmee?Hoeveelbeschikbarecapaciteitwordthieraangewijd?Nietalleenhetaantal,maarookdeinhoudvanbeschermingsbevelenisvanbelang. In het eerste deelrapport is bekeken welke ge‐ en verboden ervolgens de wet kunnen worden opgelegd, maar hoe deze bevelen in depraktijkwordenvormgegeven isonbekend.Dit is allereerst vanbelang inverbandmethetEuropeesbeschermingsbevel:omerzekervantezijndatieder slachtoffer – zowel buitenlandse als nationale – op dezelfde,vergelijkbarewijzewordtbeschermd,moetenweeerst uitzoekenwatdiebescherming permodaliteit precies inhoudt. Ten tweede kan een analysevandeinhoudvanbeschermingsbevelenookinformatieopleverenoverdemogelijkheden tot handhaving en misschien zelfs de effectiviteit van hetbevel.Zobleekuitheteerstedeelrapportdatwerkelijkproactieftoezichtopde naleving van beschermingsbevelen vrijwel alleen met behulp vanelektronischehulpmiddelen,zoalseen(GPS)enkelband,mogelijkis.Hoeveelbeschermingsbevelen worden nu eigenlijk daadwerkelijk versterkt metelektronischtoezicht?Gelukkigtastenwevoorwatbetreftdeaantallenbeschermingsbevelennietgeheel inhetduister.Eerdereonderzoekenhebbenhierookaandachtaanbesteed, zij het vaak zijdelings.Devolgendeparagraaf geeft eenoverzichtvandeincidentiecijfersdieineerdereonderzoekenzijngevonden.

179

1.2.AantallenbeschermingsbeveleninNederland

1.2.1.AantallencivielrechtelijkebeschermingsbevelenCivielrechtelijke beschermingsbevelen zijn qua academische aandachtstiefmoederlijk bedeeld. Zo zijn er tot op heden geen empirischeonderzoeken verricht naar (de omvang van het totaal aantal)civielrechtelijkegebieds‐encontactverboden inNederland.Deenigebronvan informatievormtde registratievandeRaadvoordeRechtspraak.DeRaad verzamelt namelijk gegevens uit de elektronische systemen dieworden beheerd door de griffies van de rechtbanken – de primaireprocesbestanden – en plaatst deze gegevens in een centrale database.267Slechtseenbeperktaantalgegevenswordtcentraalgeregistreerd,namelijk:zaaktypering, instroom, uitstroom en doorlooptijd. De gegevens van deRaadvoordeRechtspraakzijnweergegevenintabel1.1.268Hetprobleemisdatinvullingvandegegevensveldenophetniveauvandezaaktypering–hetniveauwaaropwordtaangegevenofereengebieds‐ofcontactverbod is geëist –niet verplicht is.Hierdoor is er eenkansdatditonvolledig gebeurt endat de genoemde aantallen een onderschatting zijnvan de werkelijke aantallen gebieds‐ en contactverboden. Enkele arron‐dissementenstaanerombekenddatzijonderregistreren.269Bovendiengeefttabel1.1enkeleenindicatievanhetaantalafgedanezakeninhetkadervaneenstraat‐en/ofcontactverbod.DeregistratievandeRaadmaakt geen onderscheid in zaken waarin de vordering werd af‐ oftoegewezen.Met anderewoorden: het betreft hier de uitstroom, niet hetaantal daadwerkelijk opgelegde beschermingsbevelen. Op dat gebiedvormen de cijfers juist weer een overschatting van de daadwerkelijkeaantallenbeschermingsbevelen.

267Voor meer informatie over de centrale database van de Raad voor de Rechtspraak en deprimaire procesbestanden, zie B.C.J. vanVelthoven,Civielerechtspraakineersteaanleg,2005.Eeneerstestapopwegnaarkwantificeringvandemaatschappelijkebetekenisvanderechtspraak, DenHaag:RaadvoordeRechtspraak2007.268DitoverzichtisverstrektdoorFrankvanTulder,medewerkervandeRaadvoordeRechtspraak.269Zievoor eenbesprekingvandezeonderregistratieB.C.J. vanVelthoven,Civiele rechtspraak ineersteaanleg,2005.Eeneerstestapopwegnaarkwantificeringvandemaatschappelijkebetekenisvanderechtspraak,DenHaag:RaadvoordeRechtspraak2007.

180

Tabel 1.1. Aantallen door de voorzieningenrechter behandelde zakenbetreffendeeengebieds‐en/ofcontactverbodUitstroomperiode(Jaar) Aantalcontact‐en/ofgebiedsverboden2000 5002001 4322002 4432003 4412004 3932005 3892006 4322007 4452008 4502009 4482010 4551.2.2.AantallenstrafrechtelijkebeschermingsbevelenUitheteerstedeelrapportbleekdatNederlandmaarliefst14modaliteitenkentdiedebasiskunnenvormenvaneenstrafrechtelijkbeschermingsbevel.Een literatuurverkenning toonde aan dat enkele van deze modaliteiten(vooralsnog) in de praktijk zelden worden toegepast of zelden tot eenbeschermingsbevel als bedoeld in de onderhavige studie leiden. Dit geldtvoordevolgendemodaliteiten: Het rechterlijk bevel ter handhaving van de openbare orde. Een

onderzoek uit 2004 wees uit dat het rechterlijk bevel ter handhavingvande openbare orde inonbruik is geraakt.Het kwam in geen enkeleregistratievoor.270

De gedragsaanwijzing van de officier van justitie. In de periode 1september 2010 t/m 1 april 2011 werd er slechts één gedrags‐aanwijzingvandeofficiervanjustitieopgelegdwegensoverlastgerichtopéénpersoon.271

Deaanwijzingbijeenstrafbeschikking.BijdeWetOM‐Afdoeningwerddestrafbeschikking geïntroduceerd en momenteel wordt zij gefaseerd

270A.G.Mein&A.R.Hartmann,Evaluatierapportwijzigingenartikel141WetboekvanStrafrechtenartikel540e.v.WetboekvanStrafvordering,DenHaag:B&AGroepBeleidsonderzoek&‐Adviesbv2004,p.10.271Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, Wet maatregelen bestrijding voetbalvandalisme enernstigeoverlast.Toepassingindepraktijk,2011,p.26.

181

ingevoerd.Doordegefaseerde invoering ishet thansnognietmogelijkomeengedragsaanwijzingopteleggen.272

DevoorwaardebijeenTBSmetvoorwaarden. In 2009 werd slechts 40maaleenTBSmetvoorwaardenopgelegd.273Hetisnietbekendwatdezevoorwaarden precies inhielden, maar hier zal naar verwachtingvoornamelijk sprake zijn van een ambulantebehandeling, eenopnamein een instelling voor begeleid wonen of een klinische opname (zieAanwijzing TBS met voorwaarden en voorwaardelijke beëindigingdwangverpleging).

De voorwaarde bij een voorwaardelijke plaatsing in een inrichting voorstelselmatige daders. Er zijn geen cijfers beschikbaar over het vóór‐komenvandevoorwaardelijkeISDmaatregel,ditintegenstellingtotdeonvoorwaardelijke ISD.Dit is vermoedelijk omdat dezemodaliteit nietvaakwordtgebruiktvanwegejuridischeknelpunten.274

Devoorwaardebijeengratiemetvoorwaarden.In2010werdslechts192maalgratieverleendmetvoorwaarden.275Ookvandezevoorwaardenisde inhoud onbekend, maar de verwachting is dat het hier vaak eentaakstrafofeengeldboetezalbetreffen(zieart.13lid2en3Gratiewet).

DevoorwaardebijeenvoorwaardelijkebeëindigingTBS.DeTBSwerd in2010 118 maal voorwaardelijk beëindigd.276Ook hier zullen de voor‐waardenwaarschijnlijkeerderindesfeervanambulantebehandelingofbegeleid wonen moeten worden gezocht (zie Aanwijzing TBS metvoorwaardenenvoorwaardelijkebeëindigingdwangverpleging).

Overhetvoorkomenvanbijzonderevoorwaardenbijeenschorsingvandevoorlopige hechtenis zijn geen exacte cijfers beschikbaar. Deze cijferswordennietdoorhetOpenbaarMinisteriegeregistreerd.277Wel isbekendofereenschorsingvoorlopigehechtenisheeftplaatsgevonden.Zovondenerin20035.937schorsingenvandevoorlopigehechtenisplaats.278Jacobs,Van Kalmthout & Von Bergh schatten dat in ten minste 15,1% van deschorsingenvandevoorlopigehechteniseenbijzonderevoorwaardewerdopgelegd endat in éénopde zevengevallendezebijzondere voorwaarde

272ZieAanwijzingOM‐afdoening(2012A010),bijlage1A.273M.H. Nagtegaal, R.P. van der Horst & H.J.M. Schönberger, Inzicht in de verblijfsduur van tbs‐gestelden.Cijfersenmogelijkeverklaringen,DenHaag:WODC2011,bijlage3.274Zie M. Goderie & K. D. Lünnemann, De maatregel Inrichting voor Stelselmatige Daders.Procesevaluatie,DenHaag:WODC2008,p.57.275Criminaliteitenrechtshandhaving2010,p.186.276N. van Gemmert & S. van Schijndel, Forensische zorg in getal 2006‐2010, Den Haag: DienstJustitiëleInrichtingen2011,p.29.277M.J.G.Jacobs,A.M.vanKalmthout&M.Y.W.vonBergh,Toepassingvanbijzonderevoorwaardenbij voorwaardelijke vrijheidsstraf en schorsing van de voorlopige hechtenis bij volwassenen,Tilburg:IVABeleidsonderzoekenadviesinopdrachtvanhetWODC,2006,p.8.278ZieJacobs,VanKalmthout&VonBergh(2006),p.67.

182

een contactverbod betrof. 279 Uit datzelfde onderzoek bleek ook datbeschermingsbeveleninhetkadervaneenvoorwaardelijkegevangenisstrafminder vaak voorkwamen. Slechts 4% van de opgelegde bijzonderevoorwaarden betrof een locatie‐ en/of contactverbod en/of een andere,zeer uitzonderlijke, voorwaarde.280Verderwerd in de periode april 2009tot en met juli 2011 als bijzondere voorwaarde bij een voorwaardelijkeinvrijheidstelling39maaleencontactverboden13maaleenlocatieverbodopgelegd. 281 Over beschermingsbevelen in het kader van hetvoorwaardelijk sepot of verlof is niets bekend en de vrijheidsbeperkendemaatregel is pas sinds april 2012 van kracht, dus daar zijn ook nog geencijfersoverbeschikbaar.1.2.3.AantallenbestuursrechtelijkebeschermingsbevelenIntegenstellingtotdestrafrechtelijkeendecivielrechtelijkebeschermings‐bevelen zijn de aantallen bestuursrechtelijke beschermingsbevelen(huisverboden)welnauwkeurig(er)inkaartgebracht.Sindsdeinwerking‐tredingvandeWettijdelijkhuisverbodzijnerongeveer7700huisverbodenopgelegd.In2011gebeurdeditbijna3000keer.282

1.3.Doelstellingenonderzoeksvragen

Nederlandzal indenabijetoekomstdeRichtlijnbetreffendehetEuropeesbeschermingsbevel moeten omzetten. Vanaf dat moment moetenstrafrechtelijkebeschermingsbevelendie zijnuitgevaardigd in een anderelidstaat ook in Nederland worden erkend. Hoewel de wederzijdseerkenningvanbeschermingsbeveleninburgerlijkezakenietslangeropzichlaat wachten is, zal naar verwachting ook dit type bevelen wederzijdswordenerkend.DitroeptdevraagopwatNederlandkanverwachtenquaaanvragen voor een Europees beschermingsbevel: aan welke aantallenmoetenwedenken?Enandersom:hoeveelNederlandseslachtofferszullenom een dergelijk bevel verzoeken in het buitenland? Als het hier immersgrote aantallen betreft, dan moet daar wellicht extra (omzettings‐ enhandhavings)capaciteitvoorvrijwordengemaakt.

279Jacobs,VanKalmthout&VonBergh(2006),p.81‐84.280Jacobs,VanKalmthout&VonBergh(2006),p.77.281S. Flight, O. Nauta & J. Terpstra, Voorwaardelijk vrij. Evaluatie van deWet voorwaardelijkeinvrijheidsstelling,Amsterdam:DSP‐GroupinopdrachtvanhetWODC2011,p.31.282Deze cijfers zijn te vinden op http://www.huiselijkgeweld.nl/dossiers/huisverbod/nieuws/2012/030112_aantal‐huisverboden‐neemt‐nog‐steeds‐toe.

183

Ook losvandevraagwatdezebevindingenbetekenenvoordetoepassingvan het Europees beschermingsbevel binnen het Nederlandse rechts‐systeem, is onderzoek naar de aard en omvang van beschermingsbevelengewenst. Er is nog maar weinig bekend over de aard en omvang vanNederlandse beschermingsbevelen en de onderzoeken die hier aandachtaan hebben besteed, deden dat slechts zijdelings. Een vergroting van dekennis op dit gebied kan echter bijdragen aan het (nog) doeltreffenderformuleren van beschermingsbevelen, aan het vergemakkelijken van hunhandhavingindepraktijken–misschienzelfs–aanhetvergrotenvanhuneffectiviteit.Hetdoel vanhetonderhavigeonderzoek isderhalvehet inkaartbrengenvan de aard en de omvang van beschermingsbevelen in Nederland. Deprobleemstellingvanhethuidigeonderzoekluidtdanookalsvolgt:

Deprobleemstellingisuitgewerktindeonderstaandeonderzoeksvragen:Voordereferentieperiodevanapril2011t/mapril2012isbewustgekozen,omdat pas vanaf april 2011 de beschermingsbevelen in het straf‐(proces)recht goedworden geregistreerd (zie paragraaf 1.4.2.). Vanaf datmomentzijnerbetrouwbareaantallen tehalenuitdeofficiële registratie‐systemen. Er is gewerkt met een referentieperiode van één jaar. Tenbehoevevandeinterneconsistentievanhetrapportzijnookbijdecivielebeschermingsmaatregelen1april2011 t/m1april2012aangehoudenalspeildata.Verder is het onmogelijk om binnen het kader van één studie alle be‐schermingsbevelen te onderzoeken. Het onderzoek beperkt zich om dieredentoteeninschattingvandeaardenomvangvanstraf‐encivielrechte‐lijke beschermingsbevelen. De aard en omvang van bestuursrechtelijke

Hoeveel civiel‐ en strafrechtelijke beschermingsbevelen worden inNederland naar schatting jaarlijks opgelegd, wat zijn dezaakkenmerken en wat is op hoofdlijnen de inhoud van dezebeschermingsbevelen?

1. Hoeveel civiel‐ en strafrechtelijke beschermingsbevelen zijn in deperiode1april2011t/m1april2012naarschattingopgelegd?

184

huisverboden zijn namelijk al uitgebreid in kaart gebracht. 283 Hetonderzoek betreft verder enkel meerderjarige gedaagden, verdachten ofveroordeelden. Het jeugdrecht kent een eigen dynamiek en brengtspecifieke(afbakenings)problemenmee.Ookzullennietalleveertienstrafrechtelijkemodaliteitenwordenmeegenomen.Hetonderzoekrichtzichenkelopdevolgendemodaliteiten: Bijzonderevoorwaardebijeenschorsingvandevoorlopigehechtenis Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkestraf Vrijheidsbeperkendemaatregel Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling VoorwaardebijeenverlofDe overige strafrechtelijke modaliteiten, zoals het rechterlijk bevel terhandhavingvandeopenbareordeofdegedragsaanwijzingvandeofficiervan justitie, worden niet meegenomen in het onderzoek vanwege huntheoretisch/hypothetischkarakter:zijzullenindepraktijkzeldenleidentoteenbeschermingsbevel(zieparagraaf1.2.2).Hetonderzoeknaardeaantallenbeschermingsbevelenwordtdusbeperkttot: 1) denaar verwachting ‘meest reguliere’ strafrechtelijkemodaliteiten(schorsing voorlopige hechtenis, voorwaardelijke straf, voorwaardelijkeinvrijheidstelling) en 2) de modaliteiten die nog nooit onderwerp vanstudie zijn geweest (verlof, sepot, vrijheidsbeperkende maatregel). Devrijheidsbeperkende maatregel is pas sinds april 2012 van kracht en deverwachting is dat de maatregel niet vaak zal worden gebruikt omspecifiekepersonentebeschermen.284Tochishetinteressantom–bijwijzevan een eerste evaluatie – informatie overde aantallen en inhoudvandevrijheidsbeperkende maatregel uit 2012 mee te nemen. Omdat devrijheidsbeperkende maatregel pas vanaf april 2012 van kracht is geldtspeciaal voor deze modaliteit een afwijkende referentieperiode: namelijkvan1april2012t/m1oktober2012.

283Ziewww.huisverbod.nlvooreenoverzichtvanallerleionderzoekennaarhethuisverbod.OverbeschermingsbevelenopgelegdinhetkadervandeWetBOPZisechterweernietsbekend.284Demaatregel is voornamelijk bedoeld om voetbalgeweld en buurtoverlast tegen te gaan (ziedeelrapport1).

2. Watzijndekenmerkenvandezakenwaarinbeschermingsbevelenwerdenopgelegd?

185

De aard van een beschermingsbevel hangt vaak samen met de onder‐liggende zaak.Wat zijnbijvoorbeeldde sociaal demografischekenmerkenvandadersenslachtoffersofvaneisersengedaagden?Naaraanleidingvanwatvoor soortdelictenofonrechtmatigegedragingenwordendebevelenopgelegd?Ditsoortkenmerkenwordtvoorzoweldestrafrechtelijkealsdecivielrechtelijkebeschermingsbevelenonderzocht.Bij de civiele beschermingsbevelen zal nog een stapje verder wordengegaandoornietalleenbeschrijvendedatategenereren(hoevaakwordenze opgelegd en wat zijn de achtergrondkenmerken), maar door ook teonderzoekenofersignificanteverbandenbestaantussenbepaaldeachter‐grondkenmerkenenhet toe‐ofafwijzenvaneenstraat‐of contactverbod.Over variabelen die samenhangen met de uitkomst van een civiel kortgeding inzake beschermingsbevelen is nog niets bekend. Dit deel van hetonderzoekiseenverkennendestudie.De opgelegde beschermingsbevelen zullen ook worden geanalyseerd ophun inhoud. Variabelen die in het onderzoek worden meegenomen zijnbijvoorbeeld: de reikwijdte van de verboden (straatverbod, buurtverbod,dorpsverbod),hetpercentageinternationalerelaties,285detijdsduurvandeverboden, welke executiemiddelen eraan zijn verbonden (dwangsom oflijfsdwang)enof er eenmachtiging is gegeven tothet inschakelenvandepolitie.

1.4.Dataverzameling

Deaardenomvangvanbeschermingsbevelen(onderzoeksvragen1t/m3)zijn inkaartgebrachtdooreenanalysevanbestaandegegevensbestandenvan het CJIB, de Raad voor de Rechtspraak en vier verschillendepenitentiaireinrichtingenaangevuldmet(digitaal)dossieronderzoek.Vooral deze onderzoekshandelingen is eerst toestemming verkregen van deRaad voor de Rechtspraak, het College van procureurs‐generaal en deDienstJustitiëleInrichtingen.

285MinimaaléénvandebetrokkenenkomtnietuitNederland,maarweluitEuropa.Ofhetdossierbevatandereaanwijzingendiewijzenopeen‘Europesedimensie’vandezaak.

3. Watisdeinhoudvandezebeschermingsbevelen?

186

1.4.1.CivielrechtFase1:Aantallenbeschermingsbevelen:analyseregistratiesystemenDeaantallencivielebeschermingsbevelenzijnopbasisvaneenanalysevanhet registratiesysteem van de Raad voor de Rechtspraak geschat. Eenprobleem is dat in de registratie van de Raad niet consistentwordt aan‐gegevenof er een straat‐ of contactverbod inhet geding is.Enkele arron‐dissementen registreren dit namelijk niet consequent, althans niet op hetniveauvandebeschermingsbevelen(zieparagraaf1.2.1).Degegenereerdecijfers vormen daarmee waarschijnlijk een onderschatting van het totaalaantalcivielebeschermingsbevelen.Hierkonhelaasnietvoorgecorrigeerdworden(zieparagraaf2.3.3).Fase2:Aantallenbeschermingsbevelen:aanvullenddossieronderzoekOmdatdeRaadvoordeRechtspraakenkeldein‐enuitstroombijhoudtenniet of een straat‐ of contactverbod uiteindelijk ook is opgelegd ofafgewezen (zie paragraaf 1.2.1) was aanvullend dossieronderzoek nodig.ViadeRaadzijndezaaksnummersverkregenvandezakenwaarinvolgenshunregistratieeenuitspraakisgeweestovereenstraat‐ofgebiedsverbod.Met behulp van het zaaksnummer zijn vervolgens de dossiers gelicht. Opbasis van een steekproef van dit soort zaken is het percentage dossierswaarineenstraat‐ofcontactverbodisopgelegdberekend.Metbehulpvanditpercentageisvervolgenseeninschattinggemaaktvanhetaantalcivielebeschermingsbevelen dat landelijk is opgelegd tussen 1 april 2011 en 1april2012.Fase3:Inhoudbeschermingsbevelen:dossieronderzoekDe registratie vandeRaad voordeRechtspraak is ook gebruikt voor eendossiertrekkingtenbehoevevanhetonderzoeknaardeaardeninhoudvandebevelen.Niet alleendedossiersmet eenbeschermingsbevel,maarookdedossierswaarindevorderingisafgewezenzijngescoord.Ditmaakthetmogelijk om significante verschillen tussen de twee groepen (met enzonderbeschermingsbevel)teanalyseren.De dossiers zijn gescoord op onder meer de volgende variabelen: of devordering is toe‐ of afgewezen, de inhoud en duur van de beschermings‐bevelen,ofeendwangsomof lijfsdwang isopgelegdalsexecutiemiddel,ofde eiser is gemachtigd de politie in te schakelen ter handhaving van hetverbod,enzovoort.

187

1.4.2.StrafrechtFase1:Aantallenbeschermingsbevelen:analyseregistratiesystemenAls uitgangspunt voor de berekening van de aantallen beschermings‐bevelen is de registratie vanhet CJIB genomen.Met uitzondering vanhetverlof, worden alle hierboven geselecteerde strafrechtelijke modaliteitenvia het CJIB gerouteerd en geregistreerd. Dit gebeurt sinds april 2011gestructureerdeniservanafdatmomentzelfsgoedonderscheidtemakenin gebieds‐ en contactverboden. Dit betekent dat de aantallenbeschermingsbevelendieinhetkadervandezemodaliteitenzijnopgelegdeenvoudiguithetsysteemkondenwordengehaald.Fase2:Aantallenbeschermingsbevelen:dossieronderzoekEén modaliteit kon niet via het CJIB databestand worden gescreend opaanwezigheid van beschermingsbevelen: het verlof uit een penitentiaireinrichting.DezemodaliteitkomtüberhauptnietindeCJIBregistratievoor.OokhethoofdkantoorvandeDJI registreertdebeschermingsbevelennietcentraal286waardoor voor deze modaliteit aanvullend dossieronderzoeknodigwas.Eensteekproefvanrelevantedossiersdiendealsbasisvoorhetvaststellen van het percentage verloven met een beschermingsbevel. Bijvier penitentiaire inrichtingen is geprobeerd een random steekproef tetrekken uit alle toegekende aanvragen voor een algemeen verlof om tekijkenwelke(bijzondere)voorwaardeneraanzijnverbonden.Hetideewasom de gevonden percentages beschermingsbevelen te extrapoleren naarlandelijkeverlofcijfers.Maar ook voor het schatten van de aantallen beschermingsbevelen diebinnen de andere strafrechtelijke modaliteiten zijn opgelegd, is eenaanvullend dossieronderzoek betekenisvol. Uit de registratiesystemenblijkt namelijk lang niet altijd of het contact‐ of gebiedsverbod nudaadwerkelijkisopgelegdterbeschermingvaneenindividueelpersoonofgroep personen (‘echt’ beschermingsbevel) of dat de bevelen een anderdoelbeogen.287Fase3:Inhoudbeschermingsbevelen:dossieronderzoekOokde inhoudvandestrafrechtelijkebeschermingsbevelen ismetbehulpvan het dossieronderzoek in kaart gebracht. Met behulp van het CJIBbestand en de registratiesystemen van de vier afzonderlijke penitentiaireinrichtingen is een steekproef van dossiers getrokken die vervolgens

286AldusFrankFranken,adviseurstrategievandedirectiebestuursondersteuningvandeDJI.287Denkhierbijvoorbeeldaanhetverbodommedeverdachten te spreken(onderzoeksbelang)ofhetverbodomeenvoetbalstadiontebetreden(beschermingopenbareorde).

188

inhoudelijk zijnbekekenen geanalyseerd.Het strevenwashierbij om tenminste 30 dossiers per modaliteit te analyseren. Het uiteindelijke aantalgescoorde dossiers is vanwege het kleine aantal beschermingsbevelenbinnendevoorwaardelijkesepotsendevrijheidsbeperkendemaatregelende complexe en soms onvolledige registratie van de verloven lageruitgevallen. Bij de schorsingen van de voorlopige hechtenis, devoorwaardelijkeveroordelingenendevoorwaardelijkeinvrijheidstellingenzijndaarentegenmeerdan30dossierspermodaliteitgescoord.

1.5.Beschermingtenbehoevevannatuurlijkeenrechtspersonen

In het eerste deelrapport werden beschermingsbevelen als volgtgedefinieerd: Iederebeslissing,voorlopigofdefinitief,genomen inhetkadervaneenciviel‐, strafrechtelijk‐ofbestuursrechtelijkeprocedure,waarbij, terbescherming van eenpersoon tegen eenhandelingdie zijn leven, fysieke ofpsychologische integriteit, waardigheid, persoonlijke vrijheid of seksueleintegriteit in gevaar kan brengen, gedragsregels (verboden of geboden)wordenopgelegdaaneenvolwassenpersoon.288DezedefinitiewasgeïnspireerdopdedefinitieuitdeRichtlijn.Hoewelwein dit tweededeelrapport dezelfdedefinitie aan zullenhouden,willenweverduidelijkendatdeRichtlijnenkelzietopdebeschermingvannatuurlijkepersonen: alleen natuurlijke personen die naar een andere lidstaat gaankunnenvragenomeenEuropeesbeschermingsbevel.Omdat inNederlandhetslachtofferbegripookzietoprechtspersonen(art.51lid1Sv)zullenweinhet vervolgniet alleenbeschermingsbevelenopgelegd tenbehoevevannatuurlijke, maar ook ten behoeve van rechtspersonen meenemen in deberekeningen van de aantallen. Wanneer een beschermingsbevel enkelmeldingmaaktvaneenrechtspersoon–bijvoorbeeldeengemeentehuisofeen UWV kantoor – dan beoogt dit bevel in de regel ook natuurlijkepersonentebeschermen:deachterliggendegedachteisdatdepersonendiewerkzaamzijnvoorderechtspersoonen/ofdepersonendiegebruikmakenvan de diensten van deze rechtspersoon niet langer lastig gevallenworden.289

288Zieeerstedeelrapportparagraaf1.5.289Overigenskomenbeschermingsbevelendieeenrechtspersoonnoemenalsbeschermdeentiteitniet vaakvoor. Indehoofdstukkenwordt steedseenonderscheidgemaakt tussennatuurlijkeenrechtspersonen.

189

1.6.‘Missing’ofnietindossier

Verder is het vanbelangeenonderscheid temaken tussen informatiedieniet in het dossier voorkwam en informatie die abusievelijk niet door deonderzoekers is genoteerd.Deze laatste categoriewordt inde tabellenenoverzichten altijd aangeduidmet ‘missing’.Wanneerde informatieniet inhetdossierzatzalditwordenaangegevenmetdeterm‘nietindossier’.

1.7.Leeswijzer

Inhoofdstuk2staandecivielrechtelijkebeschermingsbevelencentraal.Erwordt eerst uiteengezet hoeveel civielrechtelijke beschermingsbevelen erin Nederland jaarlijks worden gevorderd (instroom), vervolgens hoeveelbeschermingsbevelenerdaadwerkelijkwordenopgelegdenwatdeinhoudvandezebevelenis.Ookeventuelesignificanteverbandentussenbepaaldezaakkenmerken en het toe‐ of afwijzen van een civiel beschermingsbevelworden indithoofdstukbesproken. Inhoofdstuk3wordt ingegaanopdestrafrechtelijke beschermingsbevelen. Van zes verschillende modaliteitenworden de incidentiecijfers weergegeven, evenals de inhoud van de be‐schermingsbevelendieinhetkadervandezezesmodaliteitenzijnopgelegd.Inhoofdstuk4, tenslotte,volgteenoverzichtvandebelangrijksteconclu‐siesvanhetonderzoekenwordenenkelediscussiepuntenaangekaart.

191

Hoofdstuk2.Civielrechtelijkebeschermingsbevelen

2.1.Inleiding

Dejuridischegrondslagvooreencivielbeschermingsbevelisinderegeldeonrechtmatigedaadincombinatiemeteenrechterlijkverbod(art.6:162jo.3:296 BW). Hoewel het in theorie mogelijk is om een straat‐ en/ofcontactverbod in een bodemprocedure te verkrijgen, worden civielebeschermingsbevelendoorgaansviadekortgedingprocedure(art.254‐260Rv)verkregen.290Indithoofdstuk staandanookde civielebeschermings‐bevelendieinkortgedingzijngewezencentraal.In de paragrafen 2.2 tot en met 2.3 wordt allereerst een inschattinggemaakt van het totale aantal civiele beschermingsbevelen die in deperiode 1 april 2011 t/m 1 april 2012 in kort geding zijn opgelegd. DitgebeurtmetbehulpvaneenanalysevanhetregistratiesysteemvandeRaadvoor de Rechtspraak in combinatie met een dossieronderzoek enextrapolatie naar landelijke cijfers. Dezelfde dossiers worden vervolgensgebruikt om een overzicht te geven van enkele kenmerken van de zakenwaarin een civiel beschermingsbevel werd opgelegd en een omschrijvingvandeaardeninhoudvandergelijkebeschermingsbevelen(paragraaf2.4).Paragraaf 2.5 gaat dieper in op de significante verbanden tussen dezaakkenmerken en het al dan niet opleggen van een civiel beschermings‐bevel.Hethoofdstuksluitafmeteensamenvatting(paragraaf2.6).

2.2.Aantallenuitregistratiesysteem(RaadvoordeRechtspraak)

Tabel2.1geefteenoverzichtvanhetaantalindecentraledatabasevandeRaad geregistreerde, door de voorzieningenrechter afgedane zakenbetreffendeeenstraat‐en/ofcontactverbodindeperiode1april2011totenmet1april2012.Intotaalzijner338zakenafgedaan.Afgezet tegen het overzicht van de uitstroom in voorgaande jaren (zieparagraaf 1.2.1.) lijken er in de periode 1 april 2011 t/m 1 april 2012minder kort gedingzaken met betrekking tot een straat‐ en/ofcontactverbod te zijn behandeld. Het gemiddelde in het voorgaandedecenniumlagnamelijkrondde433behandeldezakenperjaar.

290Zieparagraaf2.3eerstedeelrapport.

192

Zoals aangegeven in paragraaf 1.2.1. vormen de bovengenoemde cijferszowel een onderschatting als een overschatting van het daadwerkelijkaantalopgelegdebeschermingsbevelen.291Voordeonderschattingkannietgecorrigeerd worden,292 maar de overschatting kan met behulp vanaanvullend dossieronderzoek van de bij de rechtbanken aanwezigeprocesdossierswordenbijgesteld(zievolgendeparagraaf).Tabel 2.1. Aantallen door de voorzieningenrechter afgedane zaken inzakeeengebieds‐en/ofcontactverbodindeperiode1‐4‐2011t/m1‐4‐2012Gerecht Aantalgebieds‐en/ofcontactverboden

Alkmaar 15Almelo 7Amsterdam 47Arnhem 0Assen 11Breda 24Dordrecht 10’s‐Gravenhage 31Groningen 14Haarlem 20‘s‐Hertogenbosch 24Leeuwarden 21Maastricht 0Middelburg 5

291Zo is het bijvoorbeeld niet waarschijnlijk, dat in een drukbevolkte regio als Utrecht in debetreffendeperiodeslechtsvijfvonnissenzijngewezen,terwijlAssenmaarliefstelfvonnissentelt.OokderechtbankenMaastrichtenArnhemkomenopmerkelijkgenoegnietinderegistratievandeRaad voor. Van Velthoven (2007, p. 66) constateert eveneens dat een aantal rechtbanken eennadere juridisch‐inhoudelijkezaaktyperingachterwegelaat,dikwijlsvanuitdewensombepaaldeprocedures zo snelmogelijk af te doen.Eenalternatieveverklaring isdat zich indat jaarweinigrelevantezakenvoordedenbijbepaalderechtbanken.292We hebbenoverwogen van alle rechtbanken een overzicht op te vragen vanhet totaal aantalkortgedingzakendiezeindereferentieperiodehebbenbehandeld.Vaneenaantalrechtbankengafdegriffieaandatzewelconsistentopzaakstyperingregistreren.Doornuvandezerechtbankenteberekenenwelkpercentagevandeonrechtmatigedadeneenstraat‐ofcontactverbodbetrof,konvoordeonderregistrerenderechtbankenwellichteennauwkeurigerschattingwordengemaakt.Deaanname was dan dat een vergelijkbaar percentage van de onrechtmatige daadzaken bij deonderregistrerenderechtbankenookeenstraat‐ofcontactverbodzalbetreffen.Uiteindelijkisvandezeaanpakafgezien,omdatdezewasgebaseerdopeenaantalaannames(wiegarandeertdatdezepercentages vergelijkbaar zijn?), maar bovenal doordat ook ‘onrechtmatige daad’ eenzaakstyperingbleektezijndienietdoorallerechtbankenwordtvastgelegd.

193

Roermond 9Rotterdam 59Utrecht 5Zutphen 7Zwolle‐Lelystad 29

Totaal: 338

2.3.Aantallenuitdossieronderzoek

2.3.1.SteekproeftrekkingOmtezieninhoeverredegevraagdestraat‐en/ofcontactverbodenwordentoegewezen,iseendossieronderzoekverrichtonderdebijdeRaadvoordeRechtspraak geregistreerde, in de periode 1 april 2011 t/m 1 april 2012afgedane zakenwaarin een beschermingsbevel in het gedingwas. Omdathet binnen het tijdsbestek van het onderzoek onmogelijk was om allenegentien rechtbanken te bezoeken, is er een steekproef getrokken.Uiteindelijk zijn bij tien rechtbanken alle daar aanwezige dossiersopgevraagd.Uitgangspunt voor de steekproeftrekking is de herziene gerechtelijkekaart. 293 Per 1 januari 2013 zijn diverse gerechten gefuseerd. Devoormalige 19 rechtbanken zijn vanaf die datum samengevoegd tot 10nieuwe rechtbanken. Vooruitlopend op de nieuwe gebiedsindeling, isbesloten uit alle nieuwe arrondissementen één (oude) rechtbank teselecteren,namelijkderechtbankdiedemeestedossiershadliggenvolgensde registratie van de Raad. Deze manier van steekproeftrekkengarandeerdenietalleeneenmooiegeografischespreiding,maarookeenzogrootmogelijkaantaldossiers.Devolgendegerechtenwerdengeselecteerd: Amsterdam Breda DenBosch DenHaag Haarlem Leeuwarden Lelystad Roermond 293ZieWijziging van deWet op de rechterlijke indeling, deWet op de rechtelijke organisatie endiverse andere wetten in verband met de vermindering van het aantal arrondissementen enressorten(Wetherzieninggerechtelijkekaart),KamerstukkenI2011/12,32891,A.

194

Rotterdam Zutphen2.3.2.AantalopgelegdecivielebeschermingsbevelenTabel 2.2 geeft een overzicht van het aantal opgevraagde, gescoorde enopgelegde beschermingsbevelen per rechtbank. Van de in totaal 273opgevraagdedossiers,zijneruiteindelijk230(84%)doordeonderzoekersgescoord.Inviergevallen(1,5%)konhetdossiernietwordengevondenenin drieëndertig gevallen (12%) ontbrak het de onderzoekers aan tijd omalle opgevraagde dossiers te scoren. Verder ontbrak in een drie (1%)dossiers het vonnis en bleken drie (1%) dossiers bij nadere bestuderinghelemaalgeenkortgedingzaakovereenbeschermingsbeveltebetreffen.Van alle onderzochte kort gedingzaken werd in de meerderheid van degevallen(58%)hetgevraagdebeschermingsbeveltoegewezen.Inbijnaeenop de vijf zaken (19%) werd de vordering om een gebieds‐ of contact‐verbodafgewezen.In23%vandegevalleneindigdehetgedingnochineentoewijzing,noch ineenafwijzingvanhetbeschermingsbevel,maar in eenandereuitkomst.Ditbetrofmeestaleendoorhalingvanhetgeding,omdatpartijen onderling tot een schikking of een vaststellingsovereenkomstwaren gekomen: partijen beloofden voortaan bij elkaar uit de buurt teblijven of hadden zich intussen weer verzoend. In een enkel geval werddezeminnelijkeschikkingalsnogbestendigdineenvonnis.294Zietabel2.2.

294Inditsoortgevallenwerddeuitkomstvanhetvonnisalseentoewijzinggerekend.

195

Tabel 2.2. Aantal toe‐ en afgewezen civiele beschermingsbevelen in 10rechtbankenindeperiode1‐4‐2011t/m1‐4‐2012

196

2.3.3.ExtrapolatienaarlandelijkecijfersVande in totaal338afgedanezaken indeperiode1april2011t/m1april2012zijntijdensditonderzoek230fysiekedossiersingezien(bijna70%).Uithet dossieronderzoek bleek dat in gemiddeld 58% van de zaken eenbeschermingsbevelwordt toegewezen, terwijl 19%vande zaken eindigt ineen afwijzing. Wanneer we deze percentages extrapoleren naar het totaalaantalbijdeRaadgeregistreerdezaken(58%van338afgedanezaken),danzijn er in Nederland in de referentieperiode ongeveer 196 beschermings‐bevelendaadwerkelijkopgelegd.

2.4.Aardeninhoudcivielebeschermingsbevelen

2.4.1. Kenmerken van zaken waarin een civiel beschermingsbevel is opgelegdTabel2.3geefteenoverzichtvanenkelekenmerkenvandezakenwaarineenbeschermingsbevelisopgelegd.Hierbijvaltopdatinnegenvandetienzakende gedaagde een man betreft. Slechts bij hoge uitzondering wordt er eenbeschermingsbevelopgelegdaaneenvrouw.Deman/vrouw‐verhoudingbijde eisende partij vormt hier een spiegelbeeld van: daar zijn vrouwen juistoververtegenwoordigd(ruim80%).Eenverklaringvoordezespiegelbeeldigeverhoudingeniswellichttevindenin het feit dat het beschermingsbevel veelal wordt aangevraagd vanwegemishandeling, stalking en/of bedreiging in de relationele sfeer:295in meerdan4/5evandezakenhebbendepartijeneenaffectieverelatie(gehad).Ditzijntypischzakendievolgensvelenwordengekenmerktdooreenbepaaldeman/vrouw‐verhouding,hoewelditnietonomstredenis.296Een andere opvallende bevinding is dat veel gedaagden al eens eerder eenbeschermingsbevelopgelegdhebbengekregen(30,1%).Hierbijmoetworden

295De andere typen gedragingen die – al dan niet binnen het kader van een stalking campagne –voorkwamenwaren:vernieling,huisvredebreukenbelediging(categorie‘anders’).296Zievoorde ‘gendered’visieophuiselijkgeweldbijvoorbeeldL.E.A.Walker,Thebatteredwomansyndrome (3rded.),NewYork:Springer2009.Uiteenoverzichtvangrootschaligebevolkingstudiesbleek dat ook bij stalking vrouwen een grotere kans liepen op slachtofferschap (S. van der Aa,‘Stalking as a form of (domestic) violence against women: Two of a kind?’, Rassegna Italiana diCriminologia, (3) 2012, p. 174‐187). Er zijn echter ook studies die uitgaan van tweezijdig geweld,waarbijzoweldemanalsdevrouwzichoverenweerschuldigmakenaangewelddadigheden.Vooreenweergavevandezediscussie,ziebijvoorbeeldJ.Langhinrichsen‐Rohling,‘ControversiesinvolvinggenderandintimatepartnerviolenceintheUnitedStates’,SexRoles(62)2010,179‐193.

197

gedachtaaneeneerdercivielrechtelijkbeschermingsbevel,maarookaaneenhuisverbod, een voorwaardelijke veroordeling of een voorwaardelijkeschorsing van de voorlopige hechtenis. Soms (n=7) zijn deze bevelenopgelegdnaaraanleidingvaneenenhetzelfde incident–denkbijvoorbeeldaaneenhuisverboddatbinnenkortafloopt, terwijldeachterblijverzichwilverzekerenvaneenlangerebeschermingsduur–maarvaakduidthetopeenproblematiekdieallangerspeeltenwaarbijineeneerderstadiumeveneensbeschermingsbevelen zijn opgelegd (n=27).297Klaarblijkelijk hebben dezeeerderebevelennietdebeoogderustgebracht.Een laatste constateringbetreft het doorgaanspuurnationale karakter vanveelzaken.Zoweldeeisendealsdegedaagdepartijenbestaanhoofdzakelijkuitmensendie (mede)deNederlandsenationaliteit bezitten.298Enookquawoonplaats zijn er weinig aanwijzingen voor een mogelijk internationaledimensie. Naast nationaliteit en woonplaats is er in de dossiers tevensgezocht naar andere aanwijzingen dat de zaak een internationale dimensiezou kunnen hebben (internationale dimensie ‘anderszins’). Deze variabelewerdzoruimmogelijkgeïnterpreteerd.Ditleverdeuiteindelijkvijfzakenop,waarindegedaagdemogelijknaarhetbuitenlandzoukunnenvertrekken.299Vanvergelijkbareverhuis‐ofverblijfsplannene.d.vandeeiserwerdechternietsteruggevondenindedossiers.

297In 6 zaken kon niet uit het dossierworden opgemaakt of het eerdere bevelwas opgelegd naaraanleidingvanhetzelfdeincidentofniet.298Hoewel de nationaliteit van partijen vaak teruggevonden konworden in de dossiers, is er geengarantie dat dit allemaal even nauwkeurigwerd geregistreerd. Voor een civiel kort geding is dezeinformatie immers zelden relevant. Of een gedaagde/eiser de Nederlandse dan wel een dubbelenationaliteitbezit, isnietmetzekerheidvasttestellen,vandaardatdetweecategorieënindetabelzijnsamengevoegd.Erbestaatnatuurlijkeenkansdatmensenmeteendubbelenationaliteiteerdergeneigdzijnomnaarhetbuitenlandtevertrekken.299Zodreigdendriemannenhunkinderen teontvoerennaarhetbuitenland (nietEU), bevondéénmanzichtentijdevanhetvonnisinSurinameenverteldeeenanderemanzijnfamilieinIrandathijzijnex‐vrouwterugwilde.

198

Tabel 2.3. Kenmerken van zaken waarin een civiel beschermingsbevel isopgelegdZaakkenmerken(n=133)

Gemiddelde(injaren)

Aantal(%vantotaal

aantalzakenn=133)

Geslachtgedaagde

Man 122(91,7%)Vrouw 7(5,3%)Anders¹ 4(3,0%)

Geslachteiser Man 9(6,8%)Vrouw 110(82,7%)Anders¹ 14(10,5%)

Leeftijdgedaagde 41jaar Leeftijdeiser 38jaar Nationaliteitgedaagde

NL of dubbel(waaronderNL)

72(54,1%)

Anderenationaliteit

9(6,8%)

Niet vantoepassing²

1(0,8%)

Nietindossier 51(38,3%)Nationaliteiteiser NL of dubbel

(waaronderNL)

97(73,0%)

Anderenationaliteit

10(7,5%)

Niet vantoepassing

3(2,3%)

Nietindossier 23(17,3%)Woonplaatsgedaagde

InNederland 119(89,5%)Woonplaatsonbekend

9(6,8%)

Niet vantoepassing²

1(0,8%)

Nietindossier 4(3,0%)Woonplaatseiser

InNederland 130(97,7%)Niet vantoepassing²

3(2,3%)

Internationaledimensie(anderszins)

Ja 5(3,8%)

Nee 128(96,2%)

Relatie gedaagde / Partners 2(1,5%)

199

Zaakkenmerken(n=133)

Gemiddelde(injaren)

Aantal(%vantotaal

aantalzakenn=133)

eiser Ex‐partners 70(52,6%)Gehuwden 11(8,3%)Ex‐gehuwden 28(21,1%)Anders,namelijk…

22(16,5%)

Kinderen Ja,metgedaagde 82(61,7%)Ja,maar nietmetgedaagde

9(6,8%)

Nee 42(31,6%)Reden aanvraagbeschermingsbevel³

Mishandeling 49(36,8%)Stalking 77(57,9%)Verkrachting 6(4,5%)Bedreiging 84(63,2%)Anders 38(28,6%)

Eerderbeschermingsbevelter beschermingeiser(es)

Ja 40(30,1%)

Nee

93(69,9%)

¹Decategorie‘anders’bijgeslachtbetrofofwelmeerderenatuurlijkepersonen(bijv.eenstel)ofweleenrechtspersoon(bijv.hetUWV,eenwoonstichting,eenbasisschool).² Waar de tabel een variabele ‘niet van toepassing’ verklaart, betreft het eenrechtspersoon.³ Bij ‘reden aanvraag beschermingsbevel’ is een combinatie van antwoorden mogelijk,waardoordepercentagesoptellentotmeerdan100%.2.4.2.AardeninhoudcivielebeschermingsbevelenTypebevelContactverboden zijn de meest populaire typen beschermingsbevelen. Inmeer dan negen van de tien zakenwordt een dergelijk bevel opgelegd. Zewordenopdevoetgevolgddoorgebiedsverboden:dezewordeninruim86%van de zaken toegewezen. Andere typen beschermingsbevelen komen ookvoor,zijhetveelminder.Zietabel2.4.

200

Tabel2.4.TypenbeschermingsbevelenTypebevel(n=133) Aantal Percentage

Contactverbod 120 90,2%

Gebiedsverbod 115 86,5%

Overige 24 18,0%

Bij een veroordelend vonnis wordt er meestal een combinatie van eencontactverbod met een gebiedsverbod opgelegd (n=91). Een enkele keerwordt er alleeneen contactverbod (n=11), alleeneengebiedsverbod (n=7),alleen een ander verbod (n=2), een contactverbod in combinatie met eenander soort verbod (n=5), een gebiedsverbod in combinatiemet een andersoortverbod(n=4)ofeencombinatievaneencontact‐,gebieds‐eneenandersoortverbod(n=13)opgelegd.Verder wordt het beschermingsbevel meestal aan één persoon opgelegd.Slechts acht keer betrof het een wederzijds beschermingsbevel, waarbijzowel de eiser als de gedaagde –meestal na een eis in reconventie – zichvoortaanaanbepaaldevrijheidsbeperkendevoorwaardenmoestenhouden.Inhoudbevel:contactverbodQua inhoud valt op dat de manier waarop een contactverbod wordtverwoord heel divers is: iedere rechtbank houdt er haar eigenmanier vanformulerenopna.Ditvarieertvanhelebeknopteaanwijzingen(‘openigerleiwijzecontactoptenemenmetdevrouw’)totmeeruitgebreidevarianten:(…) direct of indirect, persoonlijk, telefonisch of schriftelijk dan wel op eenanderewijzeincontacttetredenmetdevrouw,behoudenséénmaalperweektelefonischcontactopeendoordegezinsvoogdnaoverlegmetpartijennadertebepalentijdstip,omnaarhetwelzijnvandekinderenteinformeren.Hierbijwordtrekeninggehoudenmethetfeitdatersomsookgezamenlijke,minderjarigekindereninhetspelzijnofdatpartijenvanwegeeenscheidingofanderszinsnogcontactmetelkaarzullenmoetenhebben.Vaakwordthetcontactverboddanookopgelegdondervoorbehouddatcontactinhetkadervaneenomgangsregelingen/ofviaeenadvocaatnogwelmogelijkmoetzijn.Ookweerspiegelenbepaaldecontactverbodenhetgewraaktegedragvandegedaagde,vermoedelijkommisverstandentevoorkomen.Zowordternaastdealgemeneformuleringdatallecontactverbodenis,somsooknogexplicietdenadrukgelegdopspecifiekegedragingendienietlangergeoorloofdzijn:(…)openigerleiwijze lastigtevallenenmethaar incontacttetreden, inhetbijzonderdoorhaartelefonischtebenaderen.

201

(…)andersdanviaadvocaatpersoonlijk,schriftelijk,telefonischofanderszins,directenindirect,waaronderdusookviadeoverburenisbegrepen,contactoptenemenmeteiseres.Demeestecontactverbodenzijnbedoeldomeenzoruimmogelijkebescher‐ming te bieden: de gedaagde dient zich, behoudens enkele gespecificeerdeuitzonderingen, te onthouden van alle vormen van contactmet eiser(s) eneventueleminderjarigekinderen.Somsworstelendevoorzieningenrechtersechter met de precieze bewoordingen van het contactverbod om diemaximale bescherming ook daadwerkelijk te bewerkstelligen. Zo laat hetvolgendecontactverboddegedaagdenogsteedsruimteomtochincontacttetredenmetdeeiser:(…) anders dan via zijn advocaat –middels telefoon, sms, Skype of anderemodernecommunicatiemiddelencontactmeteiseroptenemen.Doordat het vonnis enkel lijkt te zien op contact via (tele)communicatie‐middelenzoueenvasthoudendegedaagdenogsteedsmondeling,viaderdenofviagebarenincontactkunnenkomenmetdeeiser.Ditterwijldeeiserderechter nadrukkelijk had verzocht de gedaagde te verbieden ‘op enigerleiwijze’ contact te zoeken. Hetzelfde geldt voor het verbod om ‘rechtstreekscontact te hebben met mevrouw’. Dit laat de mogelijkheid van middellijkcontactonverlet.Inhoudbevel:gebiedsverbodBij de 115 gebiedsverboden was grote variatie met betrekking tot dereikwijdtevanhetbevel.Hetgebiedsverbodbetrofin18gevalleneenenkelestraat; in28gevallenmeerderestraten; in33gevalleneengebiedbegrensddoor een aantal straten; in 14 gevallen een gebied afgebakendmet behulpvan een straal, in 13 gevallenmeerdere gebieden omgrensd door bepaaldestraten;in6gevalleneendorpofeengemeente;in1gevalhettrajectvandeAvondvierdaagse en in 1 geval zelfs een hele provincie.300Deze straten ofdorpen werden in het vonnis bij naam genoemd en in 40 zaken werd hetbetreffende gebied ook nog eens voor de duidelijkheid gearceerd op eenplattegrond.In14vonnissenwerdhetgebiedsverbodvormgegevenmetbehulpvaneenstraal van een bepaald aantal (kilo)meters rondom een bepaald woon‐ ofwerkadres. Zo werd het een gedaagde bijvoorbeeld verboden ‘zich te

300Bijééngebiedsverbodontbrakeen toelichting inhetSPSSbestand:het isdoordeonderzoekersabusievelijknietgenoteerd.

202

bevindenbinneneenstraalvantweekilometervandewoningvandeeiser’.Inéénzaakwerdditvonnisinhogerberoepgespecificeerd.301Wat opvalt bij de inhoudelijke analyse van de gebiedsverboden is dat derechterseenzokleinmogelijkeinbreukopdevrijhedenvangedaagdewillenmaken. Ditwordt dikwijls ook expliciet zo verwoord in demotivering. Hetgevolghiervanisdatomvangrijkevorderingenregelmatigwordengematigdomhetverbodengebiedzokleinmogelijktehouden.Eenandereoplossingisomeen(temporele)vrijstellingvoorhetbetreffendegebiedinhetvonnisteverwerken.Zowerden ineenbepaaldezaakde tienverbodenstratenwaareen gedaagde zich gedurende werkdagen niet mocht bevinden in hetweekend gereduceerd tot vijf straten. Ook werden gebiedsverboden zoverwoord dat eventuele omgangsregelingen, werkverplichtingen of socialecontactenniet(teveel)werdengedwarsboomd.302Hoewelveelrechterszichgrotemoeitegetroostenomhetgebiedsverbodzohelder en duidelijk mogelijk af te bakenen, ontbreekt het ook bij deformuleringvandegebiedsverbodensomsaannauwkeurigheid.Zoroepthetverbod ‘zich tebevindendanwelop tehouden indedirecteomgevingvanhetwoonadresvaneisers’wellichtvragenop.Watvaltnogbinnen‘dedirecteomgeving’enwatniet?Inhoudbevel:anderbevelIn24zakenwerder (tevens)eenandersoortbeschermingsbevelopgelegd.Negenkeerbetrofditeenverbodomdeeisertebenaderenen/oftevolgen.Meestalwerdenditsoortbevelenverduidelijktdoortewerkenmetstralenofanderenaderespecificeringen:(…) wanneer hij zich op een afstand vanminder dan 50meter van eiseresbevindt,zichophaareersteverzoek teverwijderen toteenafstandvanmeerdan50metervaneiseres.(…)verbiedtgedaagdeeiseresofwaareisereszichookmaarmochtbevindenandersdaninhaarwoning(hinderlijk)tevolgenen/ofbenaderenaldanniettevoet, per (brom)fiets,motorvoertuig of enig ander vervoer‐ en/of transport‐middel.

301Erwerdnietlangereenstraalopgelegd,maardeverbodenstratenwerdenexplicietgenoemd.302Zowerdervooreenbrandweermaneenuitzonderinggemaaktophetgebiedsverbodvoorzoverhijinverbandmetzijnwerkzaamhedenindiebuurtmoestzijn.Eenanderegedaagdemochtzichnietin een bepaald gebied bevindenmet uitzondering van de straat waar zijn zuster woonde. Dit ombezoek aan de zuster mogelijk te maken. Een andere rechter, daarentegen, bepaalde dat hetgebiedsverbod ook de straat van gedaagdes broer omvatte, aangezien de broer net zo goed bijgedaagdethuisopbezoekkonkomen.

203

Zes keer werd het de gedaagde verboden zich lasterlijk, smadelijk ofbeledigend uit te laten over de eiser. Soms betrof het uitingen dierechtstreeksaandeeiserwarengericht,anderekerenbetrofhetuitingenviainternet,demediaofderden:(…) gedaagden zich te onthouden vanhet sturen van sms‐berichtendanweltelefonischeofanderszinsschriftelijkeberichtenaanderdenwaaringedaagdenaangeven dat (…) zich schuldig zou hebben gemaakt aan enige vorm vanmisbruikvanminderjarigen.Inzevengevallenwerdeenlocatieverbodopgelegd.Inzesvandezegevallenwerd gedaagde gesommeerd de (gezamenlijke) woning te verlaten of nietmeer te betreden. Meestal vloeide dit toch al voort uit een tegelijkertijdopgelegd gebiedsverbod, maar wellicht diende het “huisverbod” terverduidelijking. In het zesde geval werd het een lastige cliënt van eenwoningstichting verboden de beide kantoorpanden van de stichting tebetreden.Indelaatstetweezakenwerdhetdeenegedaagdeverbodenzichbinneneenstraal van tweekilometer vandewoningvande eiseres te vestigen en eenanderegedaagdemochtniet langer tijdensbepaaldesportevenementenvandeminderjarigezoonvanpartijenaanwezigzijn.Wederom blijkt het ook bij dit type (andere) bevelen soms lastig om deverboden gedragingen dusdanig te formuleren dat ze niet voor meerdereinterpretatiesvastbaarzijn.Hoevermoetbijvoorbeelddegedaagdediehetwerd verboden ‘zich te bevinden in de directe omgeving’ van zijn ex nupreciesuithaarbuurtblijven?DuurbeschermingsbevelTabel2.5geefteenoverzichtvandelooptijdvandeopgelegdebeschermings‐bevelen. Hieruit blijkt een voorliefde van de civiele rechters voor hetopleggenvanbeschermingsbevelenvoordeduurvaneenhalfoféénjaar.Degemiddelde looptijd van een beschermingsbevel bedroeg elfmaanden. Eenenkele keer werd een beschermingsbevel opgelegd met een anderetijdsaanduiding(n=5).Zowerdheteengedetineerdebijvoorbeeldverbodencontact tehebbenmet zijn ex‐partner ‘voordeduur van zijndetentie (nietzijndeeeneventueleTBS)’ enmocht eenvader zijnex‐partnerenkinderenniet contacteren voor de duur van de avondvierdaagse. Vijf keer stond erhelemaalgeentijdsaanduidinginhetvonnis.

204

Tabel2.5.Exacteduurbeschermingsbeveleninmaanden¹Duur beschermingsbevel in maanden(n=133) Aantal Percentage

3maanden 8 0%6maanden 39 29,3%9maanden 1 0,8%12maanden 59 44,4%24maanden 14 10,5%36maanden 1 0,8%Anderetijdsaanduiding 5 4,5%Geenduurinvonnis/dossier 5 3,0%Missing 1 0,8%¹Eenenkelekeerkwamhetvoordatderechterhetcontactverbodlangerlietdurendanhet gebiedsverbod (of andersom). In deze gevallen is altijd de hoogste tijdsduurmeegenomenindeanalyse.ExecutiemiddelenAan een civiel beschermingsbevel wordt doorgaans een dwangsomverbonden. Lijfsdwang als enige, primaire of secundaire executiemiddelwordtslechtsbijhogeuitzonderingopgelegd(n=6).Inachtgevallenwerdhetbevelnietversterktmeteenexecutiemiddel.Zietabel2.6.Deredenhiervoorisdatdeeiserhiernietomheeftgevraagd(n=3)ofdevoorzieningenrechter‘acht onvoldoende grond aanwezig’ voor het opleggen van een executie‐middel, bijvoorbeeld omdat de machtiging van de politie voldoende is ofomdatdegedaagdeheeftbeloofdzichaandeverbodentezullenhouden.Tabel2.6.ExecutiemiddelenExecutiemiddelen(n=133) Aantal PercentageDwangsom 116 87,2%Lijfsdwang 3 2,3%Dwangsomen/oflijfsdwang 3 2,3%Geenexecutiemiddel 8 6,0%Staatnietindossier 3 2,3%De gemiddelde hoogte van de dwangsombedroeg€395per overtreding ofper dag dat gedaagde het verbod overtreedt (minimum €50, maximum€5.000). In101vande119gevallenwaarin eendwangsomwerdopgelegdwerdzebovendiengemaximeerd:boveneenbepaaldbedragmogenergeendwangsommenmeerwordenverbeurd.Demaximeringvarieerdevan€1.000

205

tot€50.000enwas gemiddeld€13.010. In achttien zakenwerddedwang‐somnietgemaximeerd.Verder verbindt een enkele rechter aan de executie de voorwaarde dat derechter de dwangsom naar kan matigen ‘voor zover handhaving daarvannaar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn,mede in aanmerking genomen de mate waarin aan de veroordeling isvoldaan,deernstvandeovertredingendematevanverwijtbaarheid’.Tenslottekomthetbijéénrechtbankinenkelezakenvoordatderechterdebeslissingaanhoudt tot een jaarnahet vonnis.Alsdeeiservóórdiedatumnietomvoortzettingvandezaakheeftgevraagd,wordtdezaakingetrokken.Met anderewoorden: zodradegedaagdehet ‘officieuze’ verbodovertreedt,zaldeeiserwederomeengangnaarderechtermoetenmakenomervoortezorgendathetbeschermingsbevelnuofficieelwordtopgelegd.MachtigingpolitieDevoorzieningenrechterkaneveneensdeeiseropdiensverzoekmachtigenom met behulp van politie en/of justitie het beschermingsbevel teeffectueren (denk bijvoorbeeld aan het escorteren van de gedaagde uit deverbodenbuurt).Ditgebeurdeindehuidigesteekproefinbijnadehelftvandezaken(zietabel2.7).Indezakenwaaringeenmachtigingwerdafgegeven,haddeeiserhiermeestalooknietomverzocht.Inelfgevallen,echter,werdhetexplicieteverzoekvanuitdeeiserommachtigingnietgehonoreerd.Dezebeslissing werd slechts eenmaal toegelicht: de betreffende voorzieningen‐rechter vond dat er in deze zaak – naast de opgelegde dwangsom – geenbehoeftewasaan‘eentweededwangmiddel’.Tabel2.7.MachtigingpolitieMachtigingpolitie(n=133) Aantal PercentageJa,politiewordtgemachtigd 61 45,9%Nee,geenmachtigingpolitie 71 53,4%Missing 1 0,8%KostenveroordelingofcompensatieTenslotte is informatievergaardoverdeverdelingvandeproceskosten. Indeovergrotemeerderheidvandezaken(68,4%)werdendezekostengecom‐penseerd.Ditbetekentdat iederepartijdeeigenkostenmoestdragen,vaakondanksdatdeeiser inhetgelijkwerdgesteld.Eenenkelekeerwerdendekostengecompenseerd,omdatbeidepartijenoverenweer inhet (on)gelijkwarengesteld–bijvoorbeeldbij eenwederzijdsbeschermingsbevel –maarveelvakergebeurdeditvanwegede (voormalige) relatievanpartijen.Voor

206

hetoverigemoestvrijwelaltijddegedaagde–alsdeinhetongelijkgesteldepartij–deproceskostenbetalen(28,6%).Zietabel2.8.Tabel2.8.KostenveroordelingofcompensatieKostenveroordeling of compensatie(n=133) Aantal Percentage

Degedaagdemoetallekostenbetalen 38 28,6%Deeisermoetallekostenbetalen 1 0,8%Iedere partij moet de eigen kostenbetalen(compensatie)

91 68,4%

Beslissing omtrent de kosten wordtaangehoudentotbodemzaak

1 0,8%

Nietindossier 2 1,5%

2.5.Discussie

2.5.1.AnalyseOmdatwebijdecivielebeschermingsbevelenookbeschiktenoverinformatieoverzakenwaarinhetbeschermingsbeveluiteindelijkwerdafgewezen,washetmogelijksignificanteverschillentussendetweegroepen(metenzonderbeschermingsbevel) te achterhalen. Aangezien er nog weinig onderzoek isgedaannaardeachtergrond‐enzaakkenmerkenenhetaldanniettoewijzenvaneenbeschermingsbevel,zijnervantevorengeenhypothesesopgesteldoverwelkevariabelenhieropmogelijkvaninvloedkunnenzijn.Ditgedeeltevanhetonderzoekheeftdanookeenverkennendkarakter.DedatauitdedossierszijngeanalyseerdmetbehulpvanSPSS(versie19.0).Om statistisch significante verschillen tussen bepaalde groepen –bijvoorbeeldwelofgeenbeschermingsbevel–teachterhalenisvoornamelijkgebruik gemaakt van de chi‐kwadraat toets (p‐waarde .05). Wanneer deanalyseookcontinuevariabelenbevatte(bijvoorbeeldleeftijd),werdgezochtnaareencorrelatie.Tenslottezijndesignificantevariabelenmeegenomenineen multivariabele logistische regressie analyse om het relatieve belang(‘odds’) van deze variabelen op de uitkomst van het rechterlijk vonnis teberekenen.2.5.2.ResultatenHetverbandtussenbepaaldeachtergrond‐ofzaakkenmerkenenhettoe‐ofafwijzen van een beschermingsbevel kon voor veel variabelen nietwordengetoetst,omdaterteweinigvariatiezatindeantwoorden.Hierdoorwerden

207

de assumpties van de chi‐kwadraat analyse geschonden. Dit goldbijvoorbeeldvoorhetgeslacht,denationaliteit,endewoonplaatsvanzowelgedaagdeals eiser, voordebetrokken rechtbankenvoorde ‘internationaledimensie’ van zaken. Eenvoudig gezegd: er waren bijvoorbeeld te weinigvrouwelijke gedaagden (en teweinigmannelijke eisers) om een betekenis‐vollevergelijkingtussendegroepentekunnenmaken.303Deoverigevariabelenkondenwelwordengetoetst,maar leverdenoverhetalgemeengeensignificanteverbandenop.Ditwasandersvoordevariabelen:‘meerdere slachtoffers’, ‘eerder beschermingsbevel’ en ‘verweer gedaagde’.Tabel 2.9 geeft de resultaten weer van de bivariate analyse van dezevariabelen en de rechterlijke beslissing. Hieruit blijkt dat deze driezaakkenmerkeneensignificanterelatiehebbenmethettoe‐ofafwijzenvaneenbeschermingsbevel.Wanneer het dossiermeldingmaakt vanmeerdere slachtoffers – buitendeeiserzijnandereneveneensaangevallenofbedreigd–danisdekansgroterdatderechtereenbeschermingsbeveloplegt.Hetzelfdegeldtvooreeneerderbeschermingsbevel: wanneer de gedaagde in een eerder stadium eenbeschermingsbevel opgelegd heeft gekregen, dan neemt de kans op toe‐wijzingvaneenbeschermingsbevelindehuidigecivieleprocedureeveneenstoe.Eenlaatsteverbandwerdgevondentussenderechterlijkebeslissingeneenverstekvonnis, een contradictoir geding waarbij de gedaagde de vorderingniet (inhoudelijk) betwistte en een contradictoir geding waarbij hetfeitenrelaas en/of de gevraagde beschermingsbevelen wel werden betwistdoorgedaagde.304Zoalsblijktuittabel2.9doengedaagdenerverstandigaanom op de zitting te verschijnen en verweer te voeren als zij een bescher‐mingsbevelwillenvoorkomen.Wanneergedaagdenietverschijnt,isdekansopeenbeschermingsbevelnegenoptien.Wanneergedaagdewelverschijnt,maar aangeeft geen (inhoudelijke) bezwaren te hebben tegen een bescher‐mingsbevelofwanneergedaagdehetfeitenrelaasnietbetwistwordterzelfsin100%vandegevalleneenbeschermingsbevelopgelegd.Ditverschiltnogalmet de situatie waarin de gedaagde wel verweer voert, hetzij tegen de

303InSPSS terminologie:deminimumverwachtecelfrequentiewas inmeerdan20%vandecellenkleinerdan5.304Dezevariabelewerdniet tijdensde inzagevandedossiersgescoord,maarwerdachteraf–metbehulp van een inhoudelijke analyse van het vonnis en/of door de onderzoekers genoteerdebijzonderheden – pas geconstrueerd. Enkelwanneeruit het vonnis of notities vande onderzoekerexplicietbleekdatheteenverstekvonnisbetrofof eenvonniswaarbijgedaagdewel/geenverweerhad gevoerd telde ze mee. Omdat dit voor veel zaken niet met 100% zekerheid kon wordenachterhaaldwijktdeN(=110)vandezevariabeleenigszinsafvandievandeanderevariabelen.

208

onderliggende feiten, hetzij tegen de geëiste beschermingsbevelen. In dezesituatie is de uitkomst minder vanzelfsprekend en wordt de vordering inbijnadehelftvandegevallenafgewezen.Tabel 2.9. Het verband tussen zaakkenmerken en het toe‐/afwijzen v/ebeschermingsbevel Wel

beschermingsbevelGeen

beschermingsbevelMeerdere slachtoffers(n=173)

Ja 53(85,5%) 9(14,5%)Nee 77(69,4%) 34(30,6%)Chi‐kwadraat (p‐waarde)¹ 5,531(.019)

Eerderbeschermingsbevel(n=177)

Ja 40(30,1%) 93(69,9%)Nee 6(13,6%) 38(86,4%)Chi‐kwadraat (p‐waarde)¹

4,645(.031)

Verweer gedaagde(n=110)

Verstekvonnis 28(90,3%) 3(9,7%)Geen (inhoudelijk)verweer

20(100,0%) 0(0,0%)

Wel (inhoudelijk)verweer

31(52,2%) 28(47,5%)

Chi‐kwadraat(p‐waarde) 23,924(.00)In tabel 2.10 zijn de resultaten weergegeven van de multivariabelelogistische regressie analyse, waarbij de drie bovengenoemde variabelentegelijkertijdwerden ingevoerd (chi‐kwadraat=31,59;df =2;p<0,0005).Hieruitblijktdatdevariabelen‘meerdereslachtoffers’(p=0,363)en‘eerderbeschermingsbevel’ (p = 0,068) niet significant bijdragen aan de voor‐spellendewaardevanhetmodel.Alleen‘verweergedaagde’iseenfactordievan invloed is ophet al danniet toewijzenvan eenbeschermingsbevel.Ditvalt deels te verklaren door het significante verband tussen ‘meerdereslachtoffers’en ‘verweergedaagde’:wanneerdegedaagdemeerdereslacht‐offers heeft gemaakt, dan is hij of zij minder snel geneigd om verweer tevoeren (chi‐square = 12,174, p = 0.00). Een mogelijke verklaring hiervoorzoukunnenzijndatgedaagdendiemeerderepersonenhaddenbenadeeldde

209

kans op toewijzing van het beschermingsbevel zo groot achtten – er zijnimmers meerdere getuigen – dat het voeren van verweer hen nutteloostoescheen.Eenvergelijkbaarsignificantverbandwerder tussen ‘eerderbeschermings‐bevel’en ‘verweergedaagde’echternietgevonden:hetvoerenvanverweerhingnietsamenmeteenbeschermingsbeveldat ineeneerderstadiumwasopgelegd.Tabel 2.10. Logistische regressie van de relatieve kans (odds) op afwijzingbeschermingsbevel¹Variabelen B(S.E.) Odds

ratio(ExpB)

95%betrouwbaarheidsintervalvoorExpBLaagste Hoogste

Meerdereslachtoffers

‐0,608(0,668)

1,836 0,495 6,808

Eerderbeschermingsbevel

‐1,299(0,713)

3,666 0,906 14,832

Verweergedaagde 2,517(0,671)

12,393 3,324 46,210

¹n=108zakenna‘listwisedeletion’gebaseerdopn=177

2.6.Samenvatting

De belangrijkste resultaten van dit hoofdstuk kunnen als volgt wordensamengevat:Aantallencivielebeschermingsbevelen:1) Uit de registratie van de Raad voor de Rechtspraak blijkt dat er in deperiode 1 april 2011 t/m 1 april 2012 in heel Nederland 338 kortgedingzaken zijn afgedaanwaarbij een straat‐ of contactgebodwerdgeëist.Dit zijn minder zaken dan in de voorgaande jaren. Het gemiddelde in hetvoorgaandedecenniumlagnamelijkrondde433behandeldezakenperjaar.2)DeregistratievandeRaadisaandeenekanteenonderschattingvanhetaantal civiele beschermingsbevelen, vanwege de onderregistratie doorbepaalde rechtbanken. Hier kon niet voor worden gecorrigeerd. Aan deanderekantishetookeenoverschatting,omdatallezakenwaarineencivielbeschermingsbevelwerd gevorderd in de lijst zijn opgenomen, ongeacht ofhet bevel ook daadwerkelijk is opgelegd of niet. Uit het aanvullendedossieronderzoek onder 230 dossiers, bleek dat ongeveer 58% van de

210

behandelde zaken uiteindelijk resulteerde in een beschermingsbevel.Wanneer we dit percentage extrapoleren naar landelijke cijfers (58% van338 zaken), dan zijn er in de referentieperiode in 196 zaken civielebeschermingsbevelen opgelegd. Nogmaals, dit is waarschijnlijk eenonderschatting in verband met de onderregistratie. In de praktijk wordenjaarlijkswaarschijnlijkmeercivielebeschermingsbevelenafgegeven.Zaakkenmerken:3) Civiele kort gedingzaken waarin een beschermingsbevel werd opgelegdkenmerktenzichdooreenopvallendeman/vrouw‐verhouding,zowelaandekant van de gedaagden (91,7%man) als aan de kant van de eisers (82,7%vrouw).Wellicht zijn deze spiegelbeeldige verhoudingen te verklaren doorhet feit dat veel partijen (83,5%) een (voormalige) affectieve relatie metelkaarhadden.4) Een andere opvallende bevinding is dat bijna 1/3e van de gedaagden aleens eerder een beschermingsbevel opgelegd had gekregen. Sommige vandeze bevelen zijn opgelegd naar aanleiding van hetzelfde incident, maaranderen getuigen van een problematiek die al langer speelt en deineffectiviteitvanbepaaldeeerderebeschermingsbevelen.5) De dossiers geven verder weinig aanleiding om een stormloop opEuropese civielrechtelijkebeschermingsbevelen te verwachten, althansnietvanuitNederland.Depopulatielijktvoornamelijktebestaanuitmensenmet(mede)deNederlandsenationaliteitenookquawoonplaatsvanpartijenzijnergeenaanwijzingenvooreenmogelijke internationaledimensie. Indevijfzakendiewellicht tocheen internationaledimensiezoudenkunnenkrijgenbetrofhetbovendiennietEUlanden.Aardeninhoudcivielebeschermingsbevelen:6)Contactverbodenwordenhetvaakstopgelegd. Innietminderdan90,2%vandezakenwerdeencontactverboduitgesproken,opdevoetgevolgddoordegebiedsverboden(86,5%).7)Demanierwaaropcivielecontactverbodenwordengeformuleerdkenteengrote variatie. Het varieert van erg beknopte aanwijzingen (‘op enigerleiwijze contactop tenemenmetdevrouw’), tot verbodendiehet gewraaktegedrag van gedaagde tot in detail weergeven, allerlei voorbehouden inogenschouw nemen en rekening houden met de omstandigheden van hetgeval. De meeste contactverboden zijn bedoeld om een zo ruim mogelijkebeschermingtebieden(allevormenvancontactzijnverboden).

211

8) Ook de formulering van civiele gebiedsverboden varieert behoorlijk. Dereikwijdtevaneengebiedsverbodkaneenenkelestraatbetreffen,maarookeendorp,eengemeenteofzelfseenheleprovincie.9)Naastcontact‐engebiedsverbodenwerdenookandereverbodenopgelegd,zoals benaderverboden, het verbod zich lasterlijk, smadelijk of beledigendoverdeeiseruittelaten,eenlocatieverbod,eenverbodzichineenbepaaldgebiedtevestigeneneenverbodomtijdensevenementenaanwezigtezijn.10)Deformuleringvancivielebeschermingsbevelenroeptsomsvraagtekensop.Zoisonduidelijkhoeeengebiedsverbodafgebakenddooreenstraalkanwordengehandhaafd.Enwanneerbevindtiemandzichprecies‘indedirecteomgeving’vanietsofiemand?11) De duur van het beschermingsbevel varieerde van minimaal 3 totmaximaal36maandenmeteengemiddeldeduurvan11maanden.Eenaantalkeerstonderhelemaalgeentijdsaanduidinginhetvonnis.12) Civiele beschermingsbevelen werden doorgaans versterkt met behulpvan een dwangsom (87,2%). Lijfsdwang werd zelden opgelegd alsexecutiemiddel (4,6%). In 6% van de zaken werd er helemaal geenexecutiemiddelopgelegd,ofwelomdateiserhiernietomvroeg,ofwelomdatdevoorzieningenrechterhier‘onvoldoendegrond’vooraanwezigachtte.13) In bijna de helft van de zaken (45,9%) van de zaken werd de eisergemachtigd om met behulp van de sterke arm het beschermingsbevel tenuitvoerteleggen.Inzakenwaarineendergelijkemachtigingontbrak,haddeeiserhierdikwijlszelfnietomgevraagd.Tochwarenerookzakenwaarindeeiserwelomeenmachtigingvroeg,maardieniettoegewezenkreeg.14)In68,4%vandezakenmoestendepartijendeeigenproceskostendragen(compensatie), vaak ondankshet feit dat de eiser in het gelijkwas gesteld.Redenhiervoorwasmeestalgelegeninde(voormalige)relatievanpartijen.In 28,6% moest de gedaagde – als de in het ongelijk gestelde partij – deproceskostenvanbeidepartijenvoldoen.Verbanden tussen zaakkenmerken en toe‐ of afwijzen civiel beschermings‐bevel15)Metbehulpvandechi‐kwadraat toetsencorrelatieswerdgezochtnaarverbanden tussen zaakkenmerken en het toe‐ of afwijzen van een civielbeschermingsbevel. Vaak waren deze analyses onmogelijk, omdat er te

212

weinig variatie in dedossierswas.Uit de analyses diewel kondenwordenuitgevoerd bleek dat enkele variabelen significant samenhingen met deuitkomst van het geding. In de volgende situaties wees de voorzieningen‐rechterhetbeschermingsbevelvakertoe: wanneerhetdossiermeldingmaaktevanmeerdere‘slachtoffers’; wanneer de gedaagde in een eerder stadium ook al een beschermings‐

bevelopgelegdhadgekregen; wanneerdegedaagdenietaanwezigwastijdenshetvonnis,danwelgeen

inhoudelijkverweervoerde.16)Uitdedaaropvolgendelogistischeregressieanalysewaarbijalledriedevariabelen tegelijkertijd werden ingevoerd bleek dat alleen de variabele‘verweergedaagde’overbleefalsfactordievaninvloedwasopdebeslissingvandevoorzieningenrechter.

213

Hoofdstuk3:Strafrechtelijkebeschermingsbevelen

3.1.Inleiding

In dit hoofdstuk wordt een inschatting gemaakt van het aantalstrafrechtelijke beschermingsbevelen opgelegd in de periode 1 april 2011t/m1april2012.Ookwordendezaakkenmerkenendeaardeninhoudvande opgelegde beschermingsbevelen weergegeven. Niet alle modaliteitenwaarbinneneenstrafrechtelijkbeschermingsbevelkanwordenopgelegdzijnmeegenomen,maarenkeldebevelendiekunnenwordenopgelegdals: Bijzonderevoorwaardebijeenschorsingvandevoorlopigehechtenis Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkestraf Vrijheidsbeperkendemaatregel Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling VoorwaardebijeenverlofuiteenpenitentiaireinrichtingVoorwat betreft de eerste vijfmodaliteiten vormdewederom een analysevanregistratiesystemenhetuitgangspunt,aangevuldmeteendossieronder‐zoek bij 10 verschillende arrondissementsparketten. Voor de steekproef‐trekking ten behoeve van het dossieronderzoek werd aangesloten bij degerechtendiealinhetkadervandecivieledossierswarengeselecteerd(zieparagraaf 2.3.1). Dit bevorderde de interne consistentie van het rapport.EnkelhetarrondissementLelystadwerdvervangendoorUtrecht,omdaterinLelystadteweinigrelevantestrafdossiersbeschikbaarwaren.305Bij het verlof uit een penitentiaire inrichting werd een andere aanpakgehanteerd. Daar werd op basis van de bestudering van de registratie‐bestanden en de digitale dossiers bij vier verschillende PI’s onderzoekverricht.De opbouw van dit hoofdstuk is als volgt: In paragraaf 3.2. wordt eenoverzicht gegeven van de geraadpleegde registratiesystemen. De daarop‐volgende paragrafen bieden een overzicht van de aantallen, de zaak‐kenmerken en de aard en de inhoud van de beschermingsbevelen die zijnopgelegdinhetkadervan:hetvoorwaardelijksepot(§3.3),deschorsingvandevoorlopigehechtenis(§3.4),devrijheidsbeperkendemaatregel(§3.5),devoorwaardelijkestraf(§3.6),devoorwaardelijkeinvrijheidstelling(§3.7)en

305Deze dossiers bevonden zich allemaal in Zwolle. Qua geografische spreiding was Utrecht eenlogischekeuze:netalsLelystadbevindthetzichinhetnieuwearrondissementMidden‐Nederland.

214

hetverlofuiteenpenitentiaire inrichting(§3.8).Hethoofdstukbesluitmeteensamenvatting(§3.9).

3.2.Degeraadpleegderegistratiesystemen

3.2.1.LEVITAIn LEVITA, ofwel het Landelijke Executie Vonnissen Interface Taakstraffen,wordtinformatieoverprincipaleentaakstraffenbewaard.Hetsysteembevatinformatieoverdetenuitvoerleggingvanvrijheidsstraffenentaakstraffendiebij het CJIB binnenkomen. Met behulp van LEVITA werd informatieverkregenmetbetrekkingtot: Voorwaardelijkesepots Schorsingenvandevoorlopigehechtenis Devrijheidsbeperkendemaatregel Voorwaardelijkeveroordelingen3.2.2.RobeinOokhet bedrijfsprocessysteemRobeinwordt door het CJIBbeheerd.Het iseen landelijk registratiesysteem voor het v.i.‐proces. Via Robein wordt hetCJIBdoordeCVvigeïnformeerdofen,zo ja,welkebijzonderevoorwaardenzijnopgelegdbij de verschillendev.i.‐zaken.ViaRobeinkondus informatiewordenontslotenmetbetrekkingtot: Bijzonderevoorwaardenbijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling3.2.3.TULPTenbehoevevandeinformatieoverdeverlovenzijnperPIdrietoepassingenvan het databestand TULP geraadpleegd: TULP MIR, TULP GW en TULPSelectie. TULP MIR geeft de aantallen verloven over de referentieperiodeweerenTULPGWbevat alle verlovendiepergedetineerde zijn toegekend.DelijstgegenereerduitTULPGWbevatookhetdetentienummerendenaamvande(ex)gedetineerdeenisgebruiktomdeindividueleverlofdossiersuithet programma TULP Selectie op te vragen. TULP Selectie is een breedprogramma waarmee door verschillende functionarissen in de inrichtinginformatie kanworden verkregen over de gedetineerden.Met een specialefunctie(‘gearchiveerdedossiers’)kanookinformatieovergedetineerdendiereedsinvrijheidzijngesteldwordengeraadpleegd.Eenverlofaanvraagiseenvandeinformatieonderdelendiegeraadpleegdkanwordeninditprogramma.

215

3.3.Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot

3.3.1.Aantallenuitregistratiesysteem(LEVITA)Als voorwaardebij een sepotkaneenbeschermingsbevelwordenopgelegd(artikel167lid2Sv).Vrijheidsbeperkendebevelenzoalseenmeldplicht,eencontactverbod of een gebiedsverbod behoren tot de mogelijkheden,306althans in theorie. In depraktijk blijkt namelijk dat dezemodaliteit hoogstzeldenwordtgebruiktomeenbeschermingsbevelopteleggen.Vande572keerdat er indeperiode1 april 2011 tot enmet1 april 2012voorwaardelijk werd geseponeerd, werd er 5 maal een contactverbodopgelegd. Met andere woorden, slechts 0,9% van het totaal aantalvoorwaardelijksepotsbevatteeenbeschermingsbevel.Zietabel3.1.Tabel3.1.Aantallencontactverboden,gebiedsverbodenenlocatiegebodenbijvoorwaardelijksepotindeperiode1april2011t/m1april2012N=572 Aantal PercentageContactverbod 5 0,9%Gebiedsverbod 0 0%Locatiegebod 0 0%Totaal 5 0,9%3.3.2.AardeninhoudbeschermingsbevelenVandevijfvoorwaardelijkesepotswerdslechtséénzaakgeseponeerdineengeselecteerd parket (zie paragraaf 2.3.1). De overige vijf sepotbeslissingenwerdenalleninandereparkettengenomenenkondenderhalvenietwordenmeegenomen inhet onderzoek.Ookdeze ene sepotbeslissingdiewel in desteekproef was opgenomen kon uiteindelijk niet inhoudelijk wordengeanalyseerd–nogdaargelatenofdatenignuthadgehadgezienhetgeringeaantal–omdathet sepotdossieromonbekenderedenenophetbetreffendeparketontbrak.307

306Bleichrodt(2011),p.34.307Hetenigewatwevandevijfdossierswetenisdatallecontactverbodenwerdenopgelegdvoordeduurvantweejaarendatslechtséénverdachteafkomstigwasuithetbuitenland(Mauritanië).

216

3.4. Bijzondere voorwaarde bij de schorsing van de voorlopige hechtenis

3.4.1.Aantallenuitregistratiesysteem(LEVITA)Inhetbestanddat terbeschikking isgestelddoorhetCJIB isdestartdatumvandeschorsingvandevoorlopigehechtenisalsuitgangspuntgenomen.Ditbestandbooddemogelijkheidomteselecterenop:contactverboden(‘verbodcontact te leggenof te laten leggenmetbepaaldepersonenof instellingen’),gebiedsverboden308(‘verbod om zich op of in de directe omgeving van eenbepaalde locatie te bevinden’) en locatiegeboden (‘verplichting om opbepaalde tijdstippen of gedurende een bepaalde periode op een bepaaldelocatieaanwezigtezijn’).309Indeperiode1april2011t/m1april2012werdenintotaalin3817zakende voorlopige hechtenis geschorst onder oplegging van bijzondere voor‐waarden.310 Deze zaken bevatten 1306 contactverboden, 673 gebieds‐verbodenen279locatiegeboden.Zietabel3.2.Tabel3.2.Aantallencontactverboden,gebiedsverbodenenlocatiegebodenbijschorsingvandevoorlopigehechtenisgestartindeperiode1april2011t/m1april2012.

N=3817 AantalPercentage

opzaakniveau

Contactverbod 1306 32,8%Gebiedsverbod 673 17,0%Locatiegebod 279 6,6%Totaal 2258 ‐Bijdezecijferskunnentweekanttekeningenwordengeplaatst:

308Overigens hanteert LEVITA de term ‘locatieverbod’ in plaats van ‘gebiedsverbod’. Of het hierdaadwerkelijk een locatieverbod betreft of dat het inwerkelijkheid eerder om een gebiedsverbodgaat,kanenkeluitdedossierstudiewordenopgemaakt.309Decategorie‘anderevoorwaarden,hetgedragvandeverdachtebetreffende’omvatmogelijkookenkelebeschermingsbevelen,maardezecategoriewas teonbepaaldommeetenemenenisbuitenbeschouwinggelaten.310Hoeveelschorsingenvandevoorlopigehechteniserintotaalwaren(dusinclusiefdeschorsingenwaarbij enkel algemene voorwaardenwerden gesteld) kon niet uit het registratiebestandwordenopgemaakt. Bij het CJIB worden namelijk enkel die schorsingszaken geregistreerd waarbij tevensbijzonderevoorwaardenwordenopgelegd.

217

1) Vaak worden er in één zaak een combinatie van beschermingsbevelenopgelegd. Een verdachte kan bijvoorbeeld een contactverbod plus eengebiedsverbod opgelegd krijgen als voorwaarde bij de schorsing van devoorlopige hechtenis. Ook is het mogelijk dat in één zaakmeerdere kerenhetzelfde type beschermingsbevel wordt opgelegd, bijvoorbeeld tweemaaleencontactverbod.Dit ishetgevalwanneerdeschorsingvandevoorlopigehechtenisaflooptenmoetwordenverlengd.Hierdoorkunnendeintabel3.2weergegeven aantallen beschermingsbevelen niet zo maar worden afgezet(gepercenteerd) tegenhet totaal aantal schorsingenwaarbij eenbijzonderevoorwaarde is opgelegd. Om dat te kunnen doen moeten debeschermingsbevelen op zaakniveauworden bekeken. Via LEVITA kon nietopzaakniveauwordengeselecteerd,daaromishandmatignagegaaninwelkpercentagevandeschorsingszakenereenbeschermingsbevelvoorkwam.311Zie de tweede kolom van tabel 3.2. Op zaakniveau kwamen de volgende(combinatiesvan)beschermingsbevelenvoor: Bijdeschorsingendienietwerdenverlengd:664maaleenenkelcontact‐

verbod, 119maal een enkel gebiedsverbod, 115maal een enkel locatie‐gebod,435maaleencontactverbodincombinatiemeteengebiedsverbod,52maaleencontactverbod incombinatiemeteen locatiegebod,18maaleen gebiedsverbod in combinatiemet een locatiegebod en 58maal eencombinatievanalledriebeschermingsbevelen.

Bijde schorsingendiewelwerdenverlengd:25maaleenenkelcontact‐

verbod,2maaleenenkelgebiedsverbod,4maaleenenkel locatiegebod,15maal een combinatie van een contact‐ en een gebiedsverbod, 3maaleen combinatie van een contactverbod en een locatiegebod, 1maal eencombinatievanalledriebeschermingsbevelen.

In totaalwerden inongeveer1547schorsingszakeneenbeschermingsbevelopgelegd.Ditkomtneerop40,5%vanhet totaalaantal schorsingenvandevoorlopigehechtenismeteenbijzonderevoorwaarde.2)Eentweedebeperkingisdatuithetbestandnietkanwordenachterhaaldof het hier überhaupt wel beschermingsbevelen betreft – ter beschermingvaneenspecifiekpersoon–ofdatdebeveleneenanderdoeldienen.Vooralbijdelocatiegebodenisdenkbaardatzeeerderstrekkentotbeschermingvan

311De genoemde percentages kunnen in werkelijkheid nog enigszins afwijken, omdat bij hethandmatigtellenenkelezakenoverhethoofdgezienzijn.Zokwamhettotaalaantalcontactverbodenindehandmatigetellinguitop1297inplaatsvan1306,degebiedsverbodenop666inplaatsvan673endelocatiegebodenop259inplaatsvan279.Dezeafwijkingenzijnmarginaal.

218

deopenbareordeof ter verzekering vanhet toezicht,maarook contact‐ ofgebiedsverbodenkunnenanderebelangenophetooghebben.3123.4.2.AantallenuitdossieronderzoekDe steekproefwerd getrokken uit het bestand van het CJIB. Erwerd enkelgeselecteerd op contact‐ en gebiedsverboden, omdat de inclusie vanlocatiegeboden naar verwachting teveel andersoortige (niet‐bescherming)bevelen zou opleveren. Aan de hand van de parketnummers konden deparketten waar de desbetreffende dossiers zich bevonden worden geloka‐liseerd. In tabel 3.3 staan het totaal aantal contact‐ en/of gebiedsverbodenopgelegdperarrondissementindegenoemdetijdsperiode.Niet alledossierskondenwordengescoord.Perparketwerden15dossiersopgevraagd.313Ervanuitgaandedatongeveer5dossiersnietkondenwordeningezien, zou dit neerkomen op 10 dossiers per parket. Dit aantal werd –samen met 10 dossiers waarin een voorwaardelijke veroordeling wasopgelegd – nog net haalbaar geacht om door één onderzoeker binnen éénwerkdagtescoren.Gaandeweghetonderzoekbleekhelaasdatdusdanigveelzaken ‘onder de rechter’ waren (n=77), dat het aantal van 10 zaken perarrondissementnietvooralleparkettenisgehaald.314ParketmedewerkersinAmsterdamenDenBoschgaventijdigaandateengrootaantaldossiersnietaanwezigwas,waardoor indezeparketten8extradossierskondenwordenopgevraagd.Voordeandereparkettenwasdit echter te laat.Uiteindelijk ishetdossieronderzoekgebaseerdop79correctgescoordedossiers(zietabel3.3).315Uitdetabelblijktdateengrootpercentage(92%)vandeopgelegdecontact‐engebiedsverbodendaadwerkelijkeenbeschermingsbevelbetreft.Slechtsin

312Zo kan verdachte in het kader van het opsporingsbelang bijvoorbeeld worden verboden omcontactoptenemenmetzijnmedeverdachten.313Uiteraard werd bij de selectie van deze 15 dossiers per parket rekening gehouden met detemporelespreidingindezindatdedossierszoevenwichtigmogelijkoverdeperiode1april2011t/m1april2012werdenverdeeld.InAmsterdambetekendeditbijvoorbeelddatieder11edossierindesteekproefwerdopgenomen.Hierdoorbevatde steekproefnietalleendossiersuit april,meienjuni2011,maarookuitdeanderemaandent/m1april2012.314Ditprobleemkwamvooralbijdevoorlopigehechtenisdossiersvoor.Omdatdedossiersbetrekkinghadden op schorsingen van de voorlopige hechtenismet een startdatum tussen 1 april 2011 en 1april2012warenveelvandezezakententijdevanhetonderzoekinbehandeling.315Deonderzoekershaddenin3gevallenonvoldoendetijdomdedossierstescorenenin2gevallenbevatte het dossier geen informatie over de voorlopigehechtenis.Hierdoor zijn in eerste instantieslechts84dossiersgescoord.Vandeze84dossiersvielentenslottenogeens5dossiersaf,omdatbijhetopschonenvanhetdatabestandbleekdatenkelevariabelenverkeerdwarengescoord.Hierdoorwas niet duidelijk of er in deze dossiers nu wel of geen beschermingsbevel was opgelegd. Dezedossierszijninhetvervolgvanhetonderzoekbuitenbeschouwinggelaten.

219

vijfzakenhaddendebeveleneenanderdoelophetoog.316Indelaatstezaak,ten slotte, werd in de akte van de schorsing van de voorlopige hechtenishelemaal geen melding gemaakt van enig relevant bevel (contact‐ ofgebiedsverbod).

316 Tweemaal beoogde het bevel het onderzoeksbelang te beschermen (geen contact metmedeverdachten) en driemaal beoogde het bevel de openbare orde te beschermen (algemeenhorecaverbod,verbodomzichineenbuurttebegevenwaardiefstallenwarengepleegd).

220

Tabel 3.3. Aantallen beschermingsbevelen bij schorsing voorlopigehechtenis.

221

3.4.3.ExtrapolatienaarlandelijkecijfersNublijktdatongeveer92%vandezakendieinLEVITAgeregistreerdstaanals een contact‐ of gebiedsverbod ook daadwerkelijk een beschermings‐bevel betreffen, kunnen we de landelijke cijfers berekenen. Uit tabel 3.2bleekdaterindebetreffendeperiodevolgensLEVITA1306+673=1979contact‐ en gebiedsverboden zijn opgelegd bij voorwaardelijke schorsingvandevoorlopigehechtenis.Ditkomtneerop1820beschermingsbevelenzoalsbedoeldinonderhavigestudie.317Zietabel3.4.Tabel3.4.Extrapolatienaarlandelijkecijfers

N=3817 AantalAantalnaextrapolatie(Aantalx0,92)

Contactverbod 1306 1201Gebiedsverbod 673 619Totaal 1979 18203.4.4.ZaakkenmerkenIn tabel 3.5 zijn de kenmerken van de schorsingszaken waarin eenbeschermingsbevel is opgelegd weergegeven. Wederom valt op dat deovergrote meerderheid van de verdachten (95,9%) van het mannelijkegeslachtisendatdebeschermdeneerdervanhetvrouwelijkegeslachtzijn(56,2%).318Watookrelatiefvaakvoorkwamisdatderechter‐commissarishetbevelterbeschermingvanmeerderepersonenopstelde(31,5%).Eenandereopvallendeconstateringisdatdeverdachteendebeschermdedikwijls een affectieve relatie hebben (gehad). In meer dan 71% van degevallenwarendeverdachteendebeschermde(voormalige)partnersvanelkaar. In de andere dossiers betrof het vreemden, buren, (ex‐schoon)‐familieleden, of kennissen. Verder was er in ruim 38% van de gevallensprake van (gezamenlijke) kinderen. Dezewaren in 75% van de gevallennogminderjarig.

317Letwel:ditiswaarschijnlijkeenonderschatting,omdatdecategorie‘locatiegeboden’en‘anderevoorwaarden het gedrag van de verdachte betreffend’ mogelijk ook nog beschermingsbevelenbevatten.318Alleen in de zaken waarin één slachtoffer werd beschermd werd het geslacht structureelgenoteerd.Dit betekent dat voor eenbetrouwbaarder inschatting vandeman/vrouwverhoudinghet percentage vrouwelijke beschermden (één beschermde) afgezet moet worden tegen hetpercentage mannelijke beschermden (één beschermde). Tegenover 9 mannelijke stonden 41vrouwelijkebeschermden(18%respectievelijk82%).

222

InhetkadervanhetEuropeesbeschermingsbevel(internationaledimensie)kanhiernogvermeldwordendateenkleinpercentagevandeverdachten(5,5%) en de beschermden (6%) een andere dan de Nederlandsenationaliteit bezat. Ookwoonden één verdachte en één slachtoffer in hetbuitenland.319Verderwarener indedossiersgeenaanwijzingenvooreenmogelijkeinternationaledimensie.Het type misdrijven naar aanleiding waarvan de voorlopige hechteniswordtgeschorstbetreftinruim¾vandegevallen(pogingtot)toebrengenvan (ernstig) lichamelijk letsel of mishandeling, op de voet gevolgd doorbedreigingen (42,5%).Andersoortigemisdrijven komenveelminder vaakvoor.320Ten slotte is van belang te melden dat ruim 75% van de verdachten aleerdermetjustitieinaanrakingisgeweest.Indriegevallenbetrofhethierenkeleen(ofmeerdere)overtreding(en)vandeWegenverkeerswet,maardeanderezakenkenmerktenzichveelaldooreenuitgebreidstrafbladvanverdachte. Ook hadden 12 (16,4%) verdachten al eens eerderbeschermingsbevelenopgelegdgekregen–bijvoorbeeldeenhuisverbodofeen eerdere schorsing van de voorlopige hechtenis – die in 8 gevallenwerdenovertreden.Tabel3.5.KenmerkenvanschorsingszakenwaarineenbeschermingsbevelisopgelegdZaakkenmerken(n=73)

Gemiddeldeinjaren

Aantal(%vantotaal

aantalzakenn=73)¹

Geslachtverdachte

Man 70(95,9%)Vrouw 3(4,1%)

Geslachtbeschermde

Man 9(12,3%)Vrouw 41(56,2%)Meerderebeschermden

23(31,5%)

Leeftijdverdachte

35

Leeftijd 33

319Waarprecies,isnietnadergespecificeerd.320Bij de categorie ‘overig’ kwamen de volgende delicten voor: zedendelicten, overtreding vanartikel11Wth,afpersing,vrijheidsberoving,belediging,overtredingvandeOpiumwet,onttrekkingvaneenkindaanhetwettelijkgezag,wederspannigheidendiefstal.

223

Zaakkenmerken(n=73)

Gemiddeldeinjaren

Aantal(%vantotaal

aantalzakenn=73)¹

beschermdeNationaliteitverdachte


68(93,2%)

Anderenationaliteit

4(5,5%)

Nationaliteitonbekend

1(1,4%)

Nationaliteitbeschermde


45(90,0%)

Anderenationaliteit

3(6,0%)

Nietindossier 2(4,0%)Woonplaatsverdachte

InNederland 69(94,5%)Inhetbuitenland 1(1,4%)Woonplaatsonbekend 3(4,1%)

Woonplaatsbeschermde

InNederland 48(96,0%)Inhetbuitenland 1(2,0%)Nietindossier 1(2,0%)


Ja 0(0,0%)Nee 73(100,0%)

Relatie verdachte/ (primair)beschermde²

Partners 18(24,7%)Ex‐partners 25(34,2%)Gehuwden 8(11,0%)Ex‐gehuwden 1(1,4%)Anders 21(28,8%)

Kinderen Ja,metverdachte 21(28,8%)Ja, maar niet metverdachte

7(9,6%)

Nee 44(60,3%)Nietindossier 1(1,4%)

Reden vorderingvoorlopigehechtenis³

(Poging) (zwaar)lichamelijk letsel/mishandeling

55(75,3%)

Bedreiging 31(42,5%)Vernieling 8(11,0%)

224

Zaakkenmerken(n=73)

Gemiddeldeinjaren

Aantal(%vantotaal

aantalzakenn=73)¹

(Poging) moord ofdoodslag

5(6,8%)

Belaging 4(5,5%)Overig 16(21,9%)

Antecedentenverdachte

Eerderstrafblad 56(76,7%)Blancostrafblad 17(23,3%)

Eerder bevel tenbehoeve vanbeschermde

Ja 12(16,4%)Nee 58(79,5%)Missing 3(4,1%)

¹ Voor de berekening van de leeftijd, de nationaliteit en de woonplaats van debeschermde zijn enkel zaken waarin één beschermde werd genoemd meegenomen.Hierdoorzijndezeaantallenengemiddeldengebaseerdopeentotaalvann=50zaken.² Er is niet met 100% zekerheid te zeggen of de categorie ‘partners’ of ‘ex‐partners’misschien toch(ex)gehuwdenbevat. Inde tabel isuitgegaanvande informatieuithetdossier.³ Het totale percentage bij deze categorie is hoger dan 100%, omdat sommigeverdachtenvanmeerdanéénmisdrijfwordenverdacht.3.4.5.AardeninhoudbeschermingsbevelenHet bestand verstrekt door het CJIB verschafte geen informatie over deprecieze inhoud van de beschermingsbevelen. Verder dan de aanduidingdat het een contact‐ of locatieverbod betrof ging het bestand niet. Metbehulpvandeanalysevandedossierskonditwelachterhaaldworden.TypebevelOokinonzesteekproefbestonddegrootstegroepbeschermingsbevelenuitcontactverboden(97,3%).Slechts in tweezakenwerdgeencontactverbodopgelegd. De contactverboden worden gevolgd door de gebiedsverboden(37%)endeoverigebeschermingsbevelen(16,4%).Zietabel3.6.Tabel3.6.TypenbeschermingsbevelenTypebevel(n=73) Aantal Percentage



Overige 12 16,4%

225

Uit de dossiers kon ook worden afgeleid welke combinaties vanbeschermingsbevelen het meest populair waren. De voorwaarde die hetmeest frequent werd opgelegd was een enkel contactverbod (n=34),gevolgd door een contactverbod in combinatie met een gebiedsverbod(n=23).Anderecombinatiesof‘enkele’beschermingsbevelenkwamenveelmindervaakvoor.Inhoudbevel:contactverbodDepreciezemanierwaaropdecontactverbodenzijngeformuleerdvarieertper zaak, maar valt over het algemeen op door de beknoptheid invergelijking met de civiele contactverboden. Vaak volstaat de rechter‐commissarismettezeggendatdeverdachte‘opgeenenkelemaniercontactop zal nemenmet’, gevolgddoordenaamvanhet slachtoffer. Een enkelerechter‐commissarisgetroostzichmeermoeitebijhet formulerenvanhetcontactverbod,maarditzijnduidelijkuitzonderingen.321Hierbij wordt vaak bepaald dat de verdachte geen contact mag opnemenmet het slachtoffer. Een grote minderheid verbiedt het de verdachte om(ook)contacttehebbenofteonderhoudenmethetslachtoffer.Ditsluitookcontactgeïnitieerddoorhetslachtofferuit.EénR‐Choudthierbijvoorbeeldexplicietrekeningmee:Zowelindirectalsdirectcontactmetslachtoffer,ooknietalsdiepersoonzelfdatcontactzoekt.Eveneens wijken de rechters‐commissarissen nogal eens af in het al danniet opnemen van de frase ‘middellijk noch onmiddellijk contact’ ofvergelijkbareformuleringenwaarmeewordtaangeduiddatookcontactviaderden is verboden. Een meerderheid sluit alleen onmiddellijk contactexpliciet uit en laat de mogelijkheid van middellijk contact bewust ofonbewustachterwege.Verder is er in vergelijking met de civiele dossiers weinig oog voor hetcontactvandeverdachtemetzijnofhaarminderjarigekinderengedurende

321Zolijktéénparkettewerkenmeteenstandaardformuleringdieveeluitgebreideris.Daarwerddevoorlopigehechtenisstandaardgeschorstonderdevoorwaardedatverdachte‘geencontactzalopnemen, zoeken of hebben – in welke vorm dan ook, ook niet via derden – met de in dezestrafzaakgenoemdeenaandeverdachtebekende,bijeenalgeheelcontactverbodbelanghebbendepersoon (naam slachtoffer) een en ander met dien verstande dat onder dit contactverbod nietvallencontactenvanofdoortussenkomstvandeadvocaatvanverdachtemetgenoemdepersoon’.

226

de schorsing. Slechts in twee dossiers besteedden de rechters‐commissarissenhieraandachtaan.322Tenslottezijnerookdecontactverbodenwaarbijermogelijkietsverkeerdis gegaanbijhet formulerenvandeverbodengedraging.Zobepaaldeéénrechter‐commissarisbijvoorbeelddat:Verdachtegedurendedeschorsingopgeenenkelewijzecontactopneemtmetmw(naamslachtoffer),nochschriftelijk,nochelektronisch.Hoewelderechter‐commissarisinzijnofhaarbeschikkingallecontactlijktte willen verbieden, zou er door de toevoeging ‘noch schriftelijk, nochelektronisch’ verwarring kunnen ontstaan. Deze toevoeging zou kunnenworden opgevat als beoogde zij de verboden vormen van contact tebeperkentotschriftelijkenelektronischcontact.Indezelezingzoucontactinpersoonbijvoorbeeldnogwelmogelijkzijn.Inhoudbevel:gebiedsverbodDemeestegebiedsverbodenzijneenvoudiggeformuleerdenbestaanuithetverbod een bepaalde straat te betreden, namelijk de straat waar hetslachtofferwoont.Eentypischgebiedsverbodluidtalsvolgt:Verdachtezalzichgedurendede schorsingnietbegeven inde (straatnaam)te(naamstad)In 13 gevallen bestond het verboden gebied uit een enkele straat; in 2gevallen uit meerdere straten; in 5 gevallen een gebied afgebakend metbehulpvaneenstraal;in2gevalleneengebiedafgebakendmetbehulpvande omliggende straten; en in 6 gevallen een omvangrijker gebied (driedorpen,tweegemeenten,eneenstad).Invrijwelallegevallenwerdhetgebiedsverbodonverkortopgelegd.Slechtsintweebeschikkingenwarenooksituatiesopgenomenwaarindeverdachtevrijgesteldwerdvandeverplichtingzichaanhetgebiedsverbodtehouden:éénverdachtemochtwelmetdebusdoorhetdorprijden(maarnietinhetdorp uitstappen) en één verdachte mocht zich wel in een bepaaldegemeente bevinden ten behoeve van eenmedische behandeling door zijnhuisarts.

322Inéénzaakwerdhetdevadertoegestaanomdoortussenkomstcontactteonderhoudenmetzijnkinderen. In de andere zaak was contact met het slachtoffer toegestaan met betrekking tot deomgangsregeling.Ditcontactmochtalleenplaatsvindeninbijzijnvaneenadvocaatofeendoordereclasseringaantewijzenderde.

227

Inhoudbevel:overigeVan de overige 12 beschermingsbevelen ging het in 9 gevallen om eenlocatieverbod. Het merendeel van deze locatieverboden betrof eenhuisverbod, waarbij het de verdachte verboden werd om zich tot debehandeling van de zaak ter zitting op te houden in zijn eigen woning(n=5).323Verder werden in de dossiers aangetroffen: een benaderverbod(‘verdachte zal zich niet in de buurt begeven van slachtoffer’), en tweelocatiegeboden.324DuurbeschermingsbevelDeduurvanhetbeschermingsbeveldatinhetkadervaneenschorsingvandevoorlopigehechteniswordtopgelegdblijktmeestalnietuithetdossier.Dit is vaak ook niet nodig, aangezien het bevel doorgaans geldt voor deduur van de schorsing. Slechts in vier zaken werd een naderetijdsaanduidinggevonden.325ToezichtvanuitreclasseringIn3opde4schorsingszakenwerdreclasseringstoezichtopgelegd.Zietabel3.7.Tabel3.7.Reclasseringstoezicht¹Reclassering(n=65) Aantal Percentage

Ja 49 75,4%

Nee 16 24,6%¹In8zakenontbrakinformatieoverreclasseringstoezicht(missing).ElektronischtoezichtIngeenenkelezaakuitdesteekproefwerdendeopgelegdebeschermings‐bevelenversterktmeteenvormvanelektronischtoezicht. 323Indeoverigegevallen ishetnietduidelijkwelkhuisverdachtenietmeermagbetreden(n=2),mocht verdachte niet meer bij zijn ouders over de vloer komen (n=1) of mocht verdachte eenbepaaldbedrijfsterreinnietmeerbetreden(n=1).324Inéénzaakmoestdeverdachtetijdensdeschorsingbijzijntanteverblijven,terwijldeverdachteindeanderezaak ineenbepaaldegemeente–eenanderegemeentedanhet slachtoffer–moestgaanwonen.325Inéénzaakwerdbepaalddat,hoewelhetcontactverbodvoordeduurvandeschorsinggold,hethuisverbodslechts7dagenhoefdetewordennageleefd. Ineenanderezaakbepaaldederechter‐commissarisdatdeopgelegdebeschermingsbevelenslechtsvoordeeerstetweemaandenvandeschorsing golden. In weer een andere zaak diende de verdachte zich voor de duur van driemaandenvanelkcontactmetzijnvoormaligepartnerendochtertjeteonthouden‘ofzoveeleerderals zijn zaak op zitting zal zijn behandeld’ en in de laatste zaakwerd expliciet de zittingsdatumvermeld(‘zichtotdezittingvan24februarizalonthoudenvanenigcontact,directofindirect,met‘naamslachtoffer’).

228

3.5.Vrijheidsbeperkendemaatregel

3.5.1.Aantallenuitregistratiesysteem(LEVITA)Indeperiode1april2012t/m1oktober2012werddevrijheidsbeperken‐demaatregelslechtséénkeeropgelegd.Erkonnietinhetbestandwordenteruggevonden of het hier een contact‐ en/of gebiedsverbod betrof.Evenminwasbekendofdemaatregelwerdopgelegdterbeschermingvaneennatuurlijke/rechtspersoonoftenbehoevevaneenanderdoel.Erwordthierdusnietverderingegaanopdeinhoudelijkekenmerkenvandezezaak.

3.6.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeveroordeling

3.6.1.Aantallenuitregistratiesysteem(LEVITA)Ook de aantallen bij voorwaardelijke veroordeling opgelegde contact‐verboden, gebiedsverboden en locatiegeboden die in de periode 1 april2011t/m1april2012starttenkondenuitLEVITAwordengehaald.Intabel3.8 zijn de resultaten weergegeven. Hieruit blijkt dat in de 6453, in dieperiode gewezen, voorwaardelijke veroordelingen met een bijzonderevoorwaardeer307maaleen contactverbod,163maal eengebiedsverboden38maaleenlocatiegebodwerdopgelegd.Tabel 3.8.Aantallen contactverboden, gebiedsverbodenen locatiegebodenbij voorwaardelijke veroordeling in de periode 1 april 2011 t/m 1 april2012N=6453 Aantal PercentageContactverbod 307 4,8%Gebiedsverbod 163 2,5%Locatiegebod 38 0,6%Totaal 508 ‐Ook bij voorwaardelijke veroordeling kunnen meerdere beschermings‐bevelen in één zaakworden opgelegd. De volgende combinaties kwamenvoor:205maaleenenkelcontactverbod,100maaleencombinatievaneengebieds‐eneencontactverbod,62maaleenenkelgebiedsverbod,35maaleenenkellocatiegebod,2maaleencombinatievaneencontactverbodmeteenlocatiegeboden1maaleencombinatievaneengebiedsverbodmeteenlocatiegebod.Intotaalkwamenerin405zaken–6,3%vanhettotaalaantalvoorwaardelijke veroordelingen met een bijzondere voorwaarde – eencontactverbod,gebiedsverboden/oflocatiegebodvoor.

229

Erkanechter–netalsbijdeschorsingszaken–nietuithetbestandwordenopgemaakt welk percentage van deze ge‐ en verboden nu daadwerkelijkeenbeschermingsbevelbetreftenwelkpercentagenietdebeschermingvaneen(groep)perso(o)n(en)ophetoogheeft.3263.6.2.AantallenuitdossieronderzoekVoor het dossieronderzoek werd wederom een steekproef uit de totaleaantallencontact‐enstraatverbodeninde10arrondissementen.Kijkenwenaar tabel3.9danzienwedathetdossieronderzoek is gebaseerdop113dossiers waarin een voorwaardelijke veroordeling werd uitgesproken.327Decontact‐engebiedsverbodendieindezezakenwerdenopgelegdkondenin91,2%vandegevallenwordenaangemerkt als eenbeschermingsbevel.In 6,2% van de gevallen beoogde de bijzondere voorwaarde een anderdoel328enin2,7%vandezakenwerderhelemaalgeenbeschermingsbevelopgelegdofwaser teweinig informatiebeschikbaaromtebepalenofheteenbeschermingsbevelbetrof.

326Zieparagraaf3.4.1.327Intotaalisdus73,9%vande153opgevraagdedossiersgescoord.Vande40dossiersdiewelzijnopgevraagd,maarnietzijngescoord,warener30nietaanwezigopdedagvanhetonderzoek(hetdossier was bijvoorbeeld nog in behandeling) en voor 10 dossiers hadden de onderzoekers teweinigtijd.328Dezebevelenbeoogdenbijvoorbeelddeopenbareordetebeschermen(stadionverbodofverbodomeenstationtebetreden)ofzeprobeerdendeveroordeeldeteweerhoudencontactoptenemenmetcriminelevrienden.

230

Tabel 3.9. Aantallen beschermingsbevelen uit dossieronderzoek voor‐waardelijkeveroordelingen

231

3.6.3.ExtrapolatienaarlandelijkecijfersErvan uitgaande dat slechts 91,2% van alle contact‐ en gebiedsverbodengenoemd in § 3.6.1 beschermingsbevelen zijn zoals bedoeld in ditonderzoek,dankomtdatneeropeenaantalvan429beschermingsbevelen(contact‐ en gebiedsverboden) opgelegd bij een voorwaardelijkeveroordeling.329Zietabel3.10.Tabel3.10.Extrapolatienaarlandelijkecijfers

N=6453 Aantal Percentage

Aantal naextrapolatie(aantal x0,912)

Percentagena

extrapolatie

Contactverbod 307 4,8% 280 4,3%Gebiedsverbod 163 2,5% 149 2,3%Totaal 470 ‐ 429 ‐3.6.4.ZaakkenmerkenNet als bij de schorsingszaken bestaat de meerderheid van deveroordeelden uit mannen (ruim 95%), terwijl de verhoudingen bij debeschermden zijn omgekeerd: daar zijn de vrouwen in de ruimemeerderheid (ietsmeer dan 56% vrouwen tegenover ietsmeer dan 11%mannen). De overige bevelen dienden niet ter bescherming van éénindividu,maarbeoogdenmeerderepersonentebeschermen(26,2%)of(demedewerkersvan)eenrechtspersoon(4,9%).Wederomgevendedossiersblijkvanproblemeninderelationelesfeer.Inruim de helft van de zaken hadden de verdachte en de beschermde eenaffectieverelatiemetelkaar(gehad)waaruitéénofmeerderegezamenlijkekinderenwarengeboren(17,5%vandezaken).In15zaken(14,6%)warener wel kinderen betrokken, maar deze kwamen niet voort uit de relatietussenveroordeeldeenbeschermde.Vanallebetrokkenkinderenwas72,7%minderjarig (n=24). De zaken waarin verdachte en beschermde geen(voormalige) relatie hadden, bestonden onder andere uit: buren,familieleden,cliënten,kennissenofonbekenden.Ook bij de voorwaardelijke veroordelingen waren weinig aanwijzingenvoor een internationale dimensie. Slechts enkele veroordeelden hadden 329Ookhierbijzijndelocatiegebodenende‘anderevoorwaardenhetgedragvandeveroordeeldebetreffende’dusnietmeegenomen.Hierdoorzouhetgevondenaantaleenonderschattingkunnenzijn.

232

niet de Nederlandse nationaliteit (6,8%) en geen van henwoonde in hetbuitenland.Bijdebeschermdenwarenvergelijkbareuitkomstentevinden.Wel waren er in twee zaken aanwijzingen dat de zaak internationaletrekkenzoukunnenkrijgen.330GeenvanbeidezakenhadechterbetrekkingopeenanderEuropeesland.Kijkenwe naar de delicten die aanleiding gaven tot de veroordeling, danvaltopdathethier invergelijkingmetde schorsingenvakerbelaging‐enzedenzaken betreft (18,4% en 13,6% tegenover 5,5% en 2,7% bij deschorsingen).Hettoebrengenvanlichamelijk letselofmishandelingkwamverhoudingsgewijsdanweermindervaakvoor(40,8%tegenover75,3%bijdeschorsingen).Verder kwam 67,0% van de veroordeelden voor in de justitiëledocumentatie en had 12,6% een eerder beschermingsbevel opgelegdgekregen.Vandeeerderopgelegdebeschermingsbevelenwerdin9vande13(69,2%)dossiersmeldinggemaaktvaneenovertreding.Tabel 3.11. Kenmerken van voorwaardelijke veroordelingen met eenbeschermingsbevelZaakkenmerken(n=103)

Gemiddeldeinjaren

Aantal(%vantotaalaantal

zakenn=103)¹Geslachtveroordeelde

Man 98(95,1%)Vrouw 5(4,9%)

Geslachtbeschermde

Man 12(11,7%)Vrouw 58(56,3%)Meerderebeschermden 27(26,2%)

(Medewerkers)rechtspersoon 5(4,9%)

Missing 1(1,0%)Leeftijdveroordeelde

39

Leeftijdbeschermde¹

35

Nationaliteitveroordeelde


93(90,3%)

330In één zaak maakte het dossier melding van het feit dat de veroordeelde een voorlopigeverblijfsvergunning had en in een andere zaak had de Marokkaanse veroordeelde geen geldigpaspoort.

233


Gemiddeldeinjaren


zakenn=103)¹Anderenationaliteit 7(6,8%)Nietindossier 2(1,9%)Missing 1(1,0%)

Nationaliteitbeschermde¹

NL of dubbel(waaronderNL) 66(93,0%)

Anderenationaliteit 3(4,2%)Nietindossier 1(1,4%)Missing 1(1,4%)

Woonplaatsveroordeelde

InNederland 100(97,1%)Woonplaatsonbekend 3(2,9%)

Woonplaatsbeschermde¹

InNederland 69(97,2%)Nietindossier 2(2,8%)


Ja 2(1,9%)Nee 101(98,1%)

Relatieveroordeelde /(primair)beschermde

Partners 10(9,7%)Ex‐partners 38(36,9%)Gehuwden 5(4,9%)Ex‐gehuwden 2(1,9%)Anders 46(44,7%)Nietindossier 2(1,9%)

Kinderen Ja, metveroordeelde 18(17,5%)

Ja, maar niet metveroordeelde 15(14,6%)

Nee 70(68,0%)Redenveroordeling²

Bedreiging 45(43,7%)(Poging) (zwaar)lichamelijk letsel/mishandeling

42(40,8%)

Belaging 19(18,4%)Zedendelicten 14(13,6%)Vernieling 13(12,6%)Overig 33(32,0%)

Antecedentenveroordeelde

Eerderstrafblad 69(67,0%)Blancostrafblad 32(31,1%)Missing 2(1,9%)

234


Gemiddeldeinjaren


zakenn=103)¹Eerder bevelt.b.v.beschermde

Ja 13(12,6%)Nee 90(87,4%)

¹ Voor de berekening van de leeftijd, de nationaliteit en de woonplaats van debeschermde zijn enkel zaken waarin één beschermde (natuurlijke persoon) werdgenoemdmeegenomen.Dezeberekeningenhebbendanookbetrekkingopn=71zaken.² Het totale percentage bij deze categorie is hoger dan 100%, omdat sommigen voormeerdanéénmisdrijfzijnveroordeeld.3.6.5.AardeninhoudbeschermingsbevelenTypebevelOok bij de voorwaardelijke veroordelingen waren de contactverbodenpopulair.Meerdan86%vandevonnissenwaarineenbeschermingsbevelwerd opgelegd bevatte een contactverbod. Gebiedsverboden werdenmet42,7%veelmindervaakopgelegd.Zietabel3.12.Tabel3.12.TypenbeschermingsbevelenTypebevel(n=103) Aantal Percentage



Overige 10 9,7%Inbijnadehelftvandegevallenbestondhetbeschermingsbevelenkeluiteen contactverbod (49,5%), gevolgd door de combinatie van eencontactverbod met een gebiedsverbod (32,0%). Andere ‘geïsoleerde’ ofcombinaties van beschermingsbevelen kwamen beduidend minder vaakvoor.331Inhoudbevel:contactverbodOok bij de voorwaardelijke veroordelingen zijn de contactverboden heelverschillend verwoord. Wat meteen opvalt is dat deze verboden vaaknauwkeurigerzijngeformuleerddandecontactverbodenopgelegdbijeenschorsing van de voorlopige hechtenis. Hoewel rechters ook hier nogregelmatigvolstaanmetdebepalingdatveroordeelde‘opgeenenkelewijze,direct of indirect, contact zal hebben met’ het slachtoffer, zijn veel

331Enkeleengebiedsverbod(8,7%);enkeleen‘overige’(2,9%);contactverbodplusoverige(4,9%);gebiedsverbod plus ‘overige’ (1,0%) en de combinatie contact‐ en gebiedsverbod plus ‘overige’(1,0%).

235

uitspraken gedetailleerder en wordt er regelmatig aandacht besteed aanhet noodzakelijke contact via advocaten, bijvoorbeeld in verbandmet dekinderen:veroordeeldezalgedurendedeproeftijdgeencontactopnemen,middellijkofonmiddellijk, met zijn ex‐partner (naam) en haar kinderen (namen).Uitzonderinghieropvormencontactenm.b.t.(naamgezamenlijkkind),zoonvanverdachteen(naamslachtoffer),metdienverstandedatverdachtet.a.v.de omgang van (naam gezamenlijk kind) de proeftijd slechts middellijkcontactmetopnemenmet(naamslachtoffer),d.w.z.viahaaradvocaat.Sommigeformuleringenkomenzovaak–enverspreidoverzoveelverschil‐lende rechtbanken – voor dat er sprake lijkt te zijn van een standaard‐formulering.Datgeldtmetnamevoorhetvolgendecontactverbod:dat veroordeelde geen contact zal opnemen, zoeken of hebben – in welkevormdanook,ooknietviaderden–metde indezestrafzaakgenoemdeenaan verdachte bekende, bij een algeheel contactverbod belanghebbendepersoon (naam slachtoffer), een enandermetdien verstandedatonderditcontactverbodnietvallencontactenvanofdoortussenkomstvandeadvocaatvanverdachtemetgenoemdepersoonWel richtten ook veel voorwaardelijke veroordelingen zich enkel op het‘opnemen’ van contactmet het slachtoffer. Uit de dossiers valt niet op temaken of rechters bewust demogelijkheid tot het ‘hebben’ van contact –bijvoorbeeldcontactgeïnitieerddoorhetslachtoffer–openwildenlatenofdathethiereenomissiebetreft.Hoewel de voorwaardelijke veroordelingen over het algemeen ietscompleterzijndandeschorsingen–erwordtvakergesprokenoverzoweldirectals indirectcontact,overregelingenmetbetrekkingtotdekinderenenovernoodzakelijkecontactendieviareclasseringdienentelopen–zijnook de vonnissen soms voor meerdere interpretaties vatbaar. Zo is hetmaardevraagofderechterdiebepaaldedatdeveroordeelde:nochmondeling,nochschriftelijk,contactzalopnemenmet(naam1),(naam2)en(naam3)zich realiseerde dat de betrokkene nog steeds contact via derden kanopnemen.

236

Inhoudbevel:gebiedsverbodDegebiedsverbodenhaddeneen reikwijdtevariërendvaneengebiedvan25meterrondomdewoningvanhetslachtoffertotenmetheledorpenensteden. Hierbij kan een onderverdeling worden gemaakt in: een enkelestraat (n=13), meerdere straten (n=2), een gebied (n=20), meerderegebieden (n=5), of een andersoortig, dikwijls omvangrijk, gebiedsverbod(n=4).332Opvallendisdatdestrafrechtersinhunvoorwaardelijkeveroordelingveelgebruik maakten van stralen om het verboden gebied af te bakenen.Veroordeeldenmochtenzichindehuidigesteekproefnietbinneneenstraalvariërend van 25 t/m 10.000 meter van het huis van het slachtofferbevinden. Inmaar liefst 18 zaken ging de strafrechter op dezemanier tewerk.Eenandereopvallendebevinding isdat in8zakenderechterseenexacteafbakening van het verboden gebied helemaal achterwege lieten. Zegebruiktentermenals‘indedirectenabijheid’of‘indeomgevingvan’.Eenmooivoorbeeldishetvolgende:dathijzichnietzalophoudenbijofronddewoning,destraatofindedirectenabijheidvandeschoolvandedochtervandevoornoemde(naamslachtoffer).Onnodigtezeggendatditverwarringkancreëren.Welkeafstandmoetdeveroordeelde bijvoorbeeld bewaren voordat hij zich ‘in de omgeving vanhet skatepark’ bevindt? Deze verwarring wordt alleen groter, wanneerblijkt dat één en dezelfde rechtbank de term ‘directe nabijheid’ in tweezakenheelverschillendinterpreteerde:indeenezaakmagdeveroordeeldezichnietbinneneenstraalvan300metervandewoningvanhetslachtofferophouden,terwijlindeanderezaakde‘directenabijheid’slechts25meterbeslaat.Inhoudbevel:overigeDecategorie‘overige’bestonduit:6locatieverboden,1verbodomdansleste geven aan verstandelijk gehandicapten, 1 verbod om websites enprofielenopnaamvaneenex‐partneraantemaken,1benaderverboden1verplichting om bij het aangaan van een nieuwe relatie de partner in telichten over de risico’s vanwege de pedoseksuele voorkeur vanveroordeelde. 332Deze laatstecategoriebestonduit:eengemeente,eenstad,eendorpeneenstadsdeel.Verderontbrakinhetbestandvantweegebiedsverbodendeexacteomvang(‘missing’).

237

Ook bij deze bevelen viel een en ander af te dingen op de helderheidwaarmee de verboden werden omschreven. Neem bijvoorbeeld deaanwijzing‘magzichnietindeomgevingvandezedriepersonenbevinden’of ‘zal zich niet bevinden in of in de directe omgeving van pizzeria/snackbar’.DuurbeschermingsbevelDe duur van de proeftijd varieerde van 1 maand (minimum) tot 120maanden(maximum)enbedroeggemiddeld24,3maanden.333Eenproeftijdvan2jaarwashetmeestgebruikelijk:ditwerdinmaarliefst69,9%vandegevallen opgelegd. De uiteindelijke proeftijd kan in sommige zakenenigszins afwijken. De rechter bepaalde namelijk een enkele keer dat hetbeschermingsbevel gold voor de proeftijd ‘of voor zolang de reclasseringhetnodigacht.’Indepraktijkkandeproeftijdduslageruitvallen.Tabel 3.13 Duur beschermingsbevel opgelegd bij voorwaardelijkeveroordelinginmaandenDuur beschermingsbevel inmaanden(n=103) Aantal Percentage

1maand 1 1,0%5maanden 1 1,0%6maanden 2 1,9%12maanden 10 9,7%24maanden 72 69,9%36maanden 8 7,8%60maanden 1 1,0%120maanden 1 1,0%Missing 7 6,8%ReclasseringstoezichtInbijna¾vandezakensteldederechterdeveroordeeldeonder toezichtvan reclassering (tabel 3.14). Dit is vergelijkbaar met het percentagereclasseringstoezichtbijdeschorsingszaken.

333Dezeduurisberekendovern=96zaken.Indeoverige7casesontbrakinformatieoverdeduurvandeproeftijd(‘missing’).

238

Tabel3.14.Reclasseringstoezicht

Reclassering(n=103) Aantal Percentage

Ja 77 74,8%

Nee 25 24,3%

Missing 1 1,0%ElektronischtoezichtElektronisch toezichtwerd slechts in één zaak opgelegd.Met behulp vaneen GPS enkelband kon de reclassering in de gaten houden of deveroordeeldezichwelaanhetlocatieverbod(huismoeder)hield.Ditbleeknietzotezijn.334

3.7.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling

3.7.1.Aantallenuitregistratiesysteem(Robein)Binnen het kader van de 521 voorwaardelijke invrijheidstellingen metbijzonderevoorwaarden die in de periode 1 april 2011 t/m 1 april 2012startten werd er 39 (7,5%) keer een contactverbod, 18 (3,5%) keer eengebiedsverbod en 17 (3,4%) keer een locatiegebod opgelegd.335Zie tabel3.15.Tabel3.15.Aantallencontactverboden,gebiedsverbodenenlocatiegebodenbijvoorwaardelijkeinvrijheidstellingindeperiode1april2011t/m1april2012.N=521 Aantal PercentageContactverbod 39 7,5%Gebiedsverbod 22 4,2%Locatiegebod 17 3,3%Totaal 78 ‐Devolgende (combinatiesvan)beschermingsbevelenkwamenvoor: in27gevallen betrof het enkel een contactverbod, in 13 gevallen enkel een

334Uithetdossierbleekdatdezoonnaveroordeling6xophetverbodenadreswasgeweestenzichregelmatigbuitenhetbereikvandezendervandeGPSenkelbandhadbegeven.335Let op! Het betreft hier dus enkel de voorwaardelijke invrijheidstellingen met bijzonderevoorwaarden. De v.i. die enkel algemene voorwaarden bevatten zijn hier niet bij inbegrepen. Intotaal(dusinclusiefv.i.metenkelalgemenevoorwaarden)werdenindebetreffendeperiode1245voorwaardelijkeinvrijheidstellingenuitgevaardigd.

239

locatiegebod, in 10 gevallen een combinatie van een contact‐ en eengebiedsverbod, in 9 gevallen enkel een gebiedsverbod, in 2 gevallen eengebiedsverbod in combinatie met een locatiegebod, in 1 geval eencontactverbod in combinatie met een locatiegebod, en in 1 geval eencombinatievanalledriedebeschermingsbevelen.Vervolgenskunnenweopzaaksniveauberekenen inwelkpercentagevanhettotaalaantalv.i.‐zakenereenbeschermingsbevelisopgelegd.Vandeintotaal 521 v.i.‐zaken die in de periode 1 april 2011 t/m1 april 2012 zijngestartwerd er in 59 gevallen (11,3%) een gebieds‐ en/of contactverboden/oflocatiegebodopgelegdalsbijzonderevoorwaarde.3.7.2.AantallenuitdossieronderzoekUit Robein kon niet worden opgemaakt of het contact‐ of gebiedsverboddaadwerkelijkeenbeschermingsbevel–terbeschermingvaneenpersoon–betrof of dat het bevel werd opgelegd vanuit een andere overweging.Hiervoorwasaanvullenddossieronderzoekvereist.TenbehoevevanditdossieronderzoekwerdenbijdeCentraleVoorzieningv.i. (CVvi)alle46dossiersmeteencontact‐ofgebiedsverbodopgevraagd.Omdat 9 dossiers niet aanwezig waren – deze dossiers waren in behan‐deling of waren om een andere (onbekende) reden niet aanwezig in hetarchief–zijnuiteindelijkintotaal37dossiersgescoord.Zietabel3.16.Van de 37 opgelegde contact‐ of gebiedsverboden werden er 34daadwerkelijk opgelegd ter bescherming van eenofmeerderenatuurlijkepersonen.Bijviervandezebevelenbetrofdebeschermdegeennatuurlijkepersoon,maareenrechtspersoon.Dev.i.‐gesteldemochtbijvoorbeeldnietindebuurtvandesnackbarkomendiehijhadovervallen.Inéénzaakleekhetbevelvooralrecidivevanv.i.‐gesteldetewillenvoorkomen,zonderdateenbepaaldenatuurlijkeofrechtspersoonwerdbeschermd.Dezepersoonmocht zich gedurende de proeftijd niet in horecagelegenheden in hetcentrum van een bepaalde gemeente bevinden en moest zich bovendientussen 23.00 en 6.00 uur ’s nachts op zijn huisadres bevinden. Bij tweebevelenkonuithetdossiernietwordenopgemaaktwieofwaternuprecieswerdbeschermd(endusooknietofheteendaadwerkelijkbeschermings‐bevelbetrof).Zietabel3.16.

240

Tabel 3.16. Aantallen beschermingsbevelen uit dossieronderzoek v.i.‐stellingen

241

3.7.3.ExtrapolatienaarlandelijkecijfersDankzij het feit dat we bij de v.i.‐dossiers ook informatie op zaakniveauhebben, kunnen hier twee verschillende landelijke schattingen wordengegenereerd:Deeersteschattingbetreftdevraaginwelkpercentagevandev.i.‐dossierseen beschermingsbevel werd opgelegd (zaakniveau). Uitgaande van eenpercentage van 91,9% van de dossiers waarin de beschermde eenspecifiekenatuurlijkeofrechtspersoonbetreft isnaarschatting in0,919x46 = 42 v.i.‐zaken een beschermingsbevel als bedoeld in het huidigeonderzoektevinden.Indeoverige4dossiersdienthetbeveleenanderdoelof blijkt het doel van het bevel niet uit de dossiers. Dit betekent dat inongeveer 8,1% van het totale aantal v.i.‐zaken een of meerderebeschermingsbevel(en)werdopgelegd.336De andere schatting vindt plaats op het niveau van de individuelebeschermingsbevelen (gebieds‐ en contactverboden). Deze resultaten zijnweergegevenintabel3.17.Hieruitblijktdater intotaal56beschermings‐bevelenzoalsbedoeldindeonderhavigestudiebinnendev.i.zijnopgelegdgedurendedereferentieperiode.Zietabel3.17.Tabel3.17.ExtrapolatienaarlandelijkecijfersN=521 Aantal Percentage Aantal na

extrapolatie(aantal x0,919)

Percentagena

extrapolatie

Contactverbod 39 7,5% 36 6,9%Gebiedsverbod 22 4,2% 20 3,8%Totaal 61 ‐ 56 ‐3.7.4.ZaakkenmerkenMet behulp van het dossieronderzoek kon voorts een idee wordenverkregenvandekenmerkenvande v.i.‐zakenwaarin eenbeschermings‐bevelwerdopgelegd(zietabel3.18).Daarbijvaltopdatdev.i.‐gesteldenenkelvanhetmannelijkegeslachtzijn,maar ook dat er – anders dan bij de andere civiel‐ en strafrechtelijke

336Ditpercentagewerdverkregendoorde42daadwerkelijkebeschermingsdossierstedelendoorhettotaalaantalvan521v.i.‐dossiersenditgetaltevermenigvuldigenmet100.

242

modaliteiten – een evenwichtiger man/vrouw‐verdeling bij de groepbeschermden is. Het aantal mannelijke en vrouwelijke beschermden isongeveergelijk.Ookhetpercentagemensenmeteenvoormaligeaffectieverelatie is veel kleiner dan bij de andere modaliteiten (17,6%). Veel v.i.‐gestelden kendenhun slachtoffer niet voor het incident of ze hadden eenandersoortbandmethetslachtoffer(bijvoorbeeld(schoon)familie,buren).Wellichtweinig verrassend is datde v.i.‐gesteldenoverhet algemeeneen(uitgebreide) registratie in de justitiële documentatie hebben, variërendvan een enkele veroordelingwegens het beledigen van een ambtenaar infunctie totenmeteenstrafbladvanvelepagina’s.Ookdegemiddelde tijddateenv.i.‐gesteldeonvoorwaardelijkindegevangenismoetblijvenislang:bijna3,4jaar(bijna41maanden).Eerdere beschermingsbevelen komen in de v.i.‐dossiers ongeveer netzoveelvooralsbijdeanderestrafrechtelijkemodaliteiten(14,7%).Andersdan bij de andere strafrechtelijke modaliteiten betreffen de eerderebeschermingsbevelen in de v.i.‐dossiers zonder uitzondering eenvrijheidsbeperkingdie tijdenshet verlofuitdetentiewerdopgelegd.Vaakworden deze beperkingen overgenomen in de v.i.‐beslissing. Er zijn geenaanwijzingen in de dossiers voor het overtreden van de bijzonderevoorwaardentijdenshetverlof.Een andere constatering is dat in de v.i.‐dossiers beduidend minderinformatie kanworden gevonden over het slachtoffer. Zo kon van slechtséén slachtoffer de leeftijd worden berekend en ontbrak regelmatiginformatieoverdenationaliteitofdewoonplaatsvandeslachtoffers.Indeexecutiefase van een strafprocedurewordt deze informatiewaarschijnlijkminder relevant (geacht) enhoeft inRobeinookniet verplicht tewordenvastgelegd.337Hierdoor kon niet met zekerheid worden uitgesloten datzaken internationale trekken hebben. De informatie die wel kon wordenteruggevondenindedossiersleekiniedergevalnietopeeninternationaledimensie te wijzen: v.i.‐gestelden en beschermden hadden zonderuitzondering(mede)deNederlandsenationaliteit,zewoondenallemaal inNederlandenookinderestvanhetdossierwarengeenaanwijzingenvoorgrensoverschrijdendekwesties.

337InmiddelsishetoverigensbeleidomvakerslachtofferinformatieoptenemeninRobein,aldusmr.ElisabethJulsing(medewerkerCVvi).

243

Tabel3.18.Kenmerkenvanv.i.‐zakenwaarineenbeschermingsbevelisopgelegd

Zaakkenmerken(n=34)

Gemiddeldeinjaren

Aantal(percentagevantotaal

aantalzakenn=34)

Geslacht v.i.‐gestelde

Man 34(100,0%)Vrouw 0(0,0%)

Geslachtbeschermde

Man 10(29,4%)Vrouw 11(32,4%)Meerderebeschermden

7(20,6%)

Niet vantoepassing¹

5(14,7%)

Nietindossier 1(2,9%)Leeftijd v.i.‐gestelde

33jaar

Leeftijdbeschermde

‐

Nationaliteit v.i.‐gestelde


32(94,1%)

Anderenationaliteit

0(0,0%)

Nietindossier 2(5,9%)Nationaliteitbeschermde


1(2,9%)

Niet vantoepassing¹

12(35,3%)

Nietindossier 21(61,8%)Woonplaats v.i.‐gestelde

InNederland 33(97,1%)Nietindossier 1(2,9%)

Woonplaatsbeschermde

InNederland 15(44,1%)Niet vantoepassing¹

12(35,3%)

Nietindossier 7(20,6%)Internationaledimensie(anderszins)

Ja 0(0,0%)Nee

34(100,0%)

244

Zaakkenmerken(n=34)

Gemiddeldeinjaren

Aantal(percentagevantotaal

aantalzakenn=34)

Relatie v.i.‐gestelde/beschermde

Ex‐partners 5(14,7%)Ex‐gehuwden 1(2,9%)Anders 25(73,5%)Nietindossier 3(8,8%)

Kinderen Ja,metv.i.‐gestelde 3(8,8%)Nee 31(91,2%)

Redenveroordeling²

(Poging) (zwaar)lichamelijk letsel /mishandeling

9(26,5%)

(Poging) moord ofdoodslag 9(26,5%)

Diefstal (metgeweld) 11(32,4%)

Zedenmisdrijf 7(20,6%)Overig 17(50,0%)

Antecedenten v.i.‐gestelde

Eerderstrafblad 32(94,1%)Blancostrafblad 2(5,9%)

Onvoorwaardelijkegevangenisstraf

3,4jaar

Eerder bevel tenbehoeve vanbeschermde

Ja 5(14,7%)Nee 29(85,3%)

¹ Hier betrof het meerdere beschermden of een rechtspersoon. Bij meerderebeschermdenzijnbepaaldesociaaldemografischevariabelennietapartgenoteerd.² Het totale percentage bij deze categorie is hoger dan 100%, omdat sommige v.i.‐gesteldenvoormeerdanéénmisdrijfzijnveroordeeld.3.7.5.AardeninhoudbeschermingsbevelenHet door het CJIB verstrekte overzicht bevatte enkel een onderscheidtussen contact‐ en locatieverbod, zonder aanvullende informatie metbetrekking tot de aard en inhoud van deze verboden.Met behulp van dedossiers kon de inhoud van deze beschermingsbevelen meer diepgaandwordengeanalyseerd.

245

TypebevelWederom bestaat de grootste groep beschermingsbevelen uitcontactverboden. In bijna 9 op de 10 onderzochte zaken werd eencontactverbodopgelegd.Hiernavolgendegebiedsverboden(29,4%)endeoverige beschermingsbevelen, in dit geval twee locatiegeboden en eenlocatieverbod(8,8%).338Zietabel3.19.Tabel3.19.TypenbeschermingsbevelenTypebevel(n=34) Aantal Percentage



Overige 3 8,8%Meestal wordt er enkel een contactverbod als bijzondere voorwaardeopgelegd (n=22). Soms bestaat de bijzondere voorwaarde uit eencombinatie van een contact‐ en een gebiedsverbod (n=7), enkel eengebiedsverbod (n=2), enkel een locatieverbod (n=1), een locatiegebod eneen gebiedsverbod (n=1) of een contactverbod in combinatie met eenlocatiegebod(n=1).Inhoudbevel:contactverbodEen inhoudelijke analyse van de contactverboden bracht een aantalbevindingen aan het licht. Allereerst het feit dat de contactverboden invergelijkingmet de civiele beschermingsbevelen doorgaans zeer beknoptzijnverwoord.Eenvrijgangbareformuleringisdevolgende:Het isbetrokkeneverbodenomopenigerleiwijzecontacttezoekenen/oftehebbenmethetslachtoffer,(naamslachtoffer).Verderkondenookbijdev.i.‐dossiersgroteverschillenwordengevondenin het hebben of zoeken van contact. In vier dossiers werd het de v.i.‐gestelde enkel verboden om contact met het slachtoffer te hebben en invijftien dossiers mocht betrokkene geen contact zoeken.339Of het OM indeze vijftien dossiers bewust de mogelijkheid heeft opengelaten om welcontactmethetslachtoffertehebbenisnietduidelijk.EénmedewerkervandeCVvilijkthierwelrekeningmeetehebbengehouden.Dezebepaaldenietalleen dat het betrokkene verboden is contact te (laten) leggen met het 338Van deze laatste categorie bevelen is overigens niet zeker of ze worden opgelegd terbeschermingvaneenspecifiekepersoon(zie‘inhoudbevel:locatiegebod’).339Ook synoniemenvoor het zoekenvan contact komenvoor, bijvoorbeeld ‘contact opnemen’ of‘contactleggen’.

246

slachtoffer, maar ook dat betrokkene het direct dient te melden bijreclasseringwanneerhetslachtoffercontactlegtmetbetrokkene.In slechts vijf v.i.‐dossiers werd ook het indirecte of middellijke contactexplicietuitgesloten(‘hetisbetrokkeneverbodencontactte(laten)leggen’)en indriezakenwerdhet contactverbodgematigdomcontact tusseneenvader en zijn minderjarige kind(eren) mogelijk te maken. De meestuitgebreidebeslissingluiddealsvolgt:Betrokkenemaggedurendedeproeftijdopgeenenkelewijzecontacthebbenmet (naam slachtoffer). Een uitzondering op dit verbod geldt voornoodzakelijkecontactenvoordeverzorgingvanhunkind.Decontactenmetbetrekking tothunkind lopen,voorzovermogelijk,via jeugdzorg.Wanneerblijkt dat het noodzakelijk is dat betrokkene contact heeft met (naamslachtoffer)vanwegedeverzorgingvanhunkinddienter(voorelkcontact)goedkeuringtezijnvandetoezichthouderen/ofjeugdzorg.Deanderetweebeslissingenbepaaldenenkeldat‘eventuelecommunicatiet.a.v. een omgangsregeling vanhun zoon via derden’ dient te verlopen endat het ‘betrokkene verboden (is) om op andere wijze dan doortussenkomstvanBureauJeugdzorgcontacttehebbenmetzijnkinderen’.Het verdient hierbij nog vermelding dat het v.i.‐besluit doorgaans geenadresofwoonplaatsvanhetslachtofferbevat.VolgensmedewerkersvandeCVvi gebeurt dit bewust, omdat deze gegevens anders bij de v.i.‐gesteldeterechtzoudenkomen,maaruitdedossiersblijktdathetsomsookvoordetoezichthoudersproblemenveroorzaakt.340Inhoudbevel:gebiedsverbodNet als bij de andere modaliteiten varieert de reikwijdte van degebiedsverboden enorm. De gebiedsverboden met het kleinste bereik –dikwijls ook de verboden die hetmeest beknopt zijn verwoord – zijn diewaarinbetrokkenewordtgeboden ‘uitdebuurtc.q.directeomgevingvandewoon‐ enwerkplaats van (naam slachtoffer)’ te blijven.Deze bepalingwerd in drie dossiers gebruikt. Slechts in één van deze dossiers werdhieraantoegevoegddat ‘detijd,afstandenplaats’naderdiendetewordenbepaalddoordetoezichthouder. 340Zo berichtte de politie in twee gevallen dat zij geen gehoor konden geven aan huntoezichtopdracht,aangezienhiergeenNAWgegevensvandaderenslachtofferinstonden.Blijkbaargenereert Robein automatisch een toezichtopdracht aan de politie zodra er een gebiedsverbodwordtopgelegd.Hierbijwreektzichwellichthetfeitdathetinvullenvaninformatiemetbetrekkingtot het slachtoffer niet verplicht is. Overigens is het huidige beleid van de CVvi om dergelijkeslachtofferinformatiewelvakerinRobeinoptenemen,aldusmr.ElisabethJulsing.

247

In één zaakmocht de v.i.‐gestelde zich niet langer in de straat bevindenwaar de slachtoffers wonen, noch in het nabijgelegen winkelcentrum. Dereclassering kreeg de opdracht deze voorwaarde zo spoedig mogelijk teconcretiseren, door in ieder geval de straatnaam en de naam van hetwinkelcentrumtoe tevoegen.Verderstondhetdereclasseringvrijomdeperiode,tijdoflocatievandezebijzonderevoorwaardeaantepassen‘methetoogopdedoelmatigeuitvoeringvan(hettoezichtop)dezebijzonderevoorwaarde.De gebiedsverboden die werden opgelegd ter bescherming van (mede‐werkers van) een rechtspersoon besloegen één keer ‘de directe nabijheidvan(winkel)’,éénkeereenwijkafgebakendmetdeomliggendestratenenéénkeermochtv.i.‐gestelde zichniet langer ‘indebuurt vande snackbarbevindendiehijovervallenheeft’.De(mogelijk)meestomvangrijkegebiedsverbodenbetroffentelkenseenofmeerdere gemeente(n) of het centrum van een gemeente. Dit kwam driekeer voor. In één geval mocht de betrokkene in bijzondere gevallen eenverzoekomontheffingvragenbijdeCVvieninééngevalmochtreclasseringdetijdoflocatieaanpassenindienzijdatnodigachtte.Inhoudbevel:locatiegebodSlechtsintweedossierswerdeenlocatiegebodopgelegd.Hierbijwerdhetinéénzaakovergelatenaandereclasseringofen,zoja,waarenwanneerdev.i.‐gesteldeaaneenlocatiegebodmoestvoldoen.IndeanderezaakgafhetOMaandatdev.i.‐gesteldezich‘opnaderovereentekomentijdstippen’ineen klooster moest bevinden, al mocht de reclassering deze specifiekeplaatsindiennodigaanpassen.Duurbeschermingsbevel:De beschermingsbevelen in de onderzochte dossiers werden voor eengemiddelde duur van 403 dagen opgelegd. De proeftijd varieerde vanminimaal37totmaximaal730dagen.Toezichtvanuitreclassering:In vrijwel alle zaken (n=31; 91,2%) kreeg de v.i.‐gestelde naast hetbeschermingsbevelookdeopdrachtzichbinnenenkeledagentemeldenbijdereclassering.Dezemeldplichtbijdereclasseringheeft(ondermeer)‘totdoeldebetrokkenetekunnenbegeleidenencontrolerenbijhetnalevenvandeopgelegdebijzonderevoorwaarden’.Indeoverigedriezakenwerderintwee gevallen helemaal geen reclasseringstoezicht opgelegd, terwijl hetbesluit in het andere geval wel voorschreef dat op de bijzonderevoorwaarde toezicht wordt uitgeoefend door (unit) reclassering. Er was

248

duswelreclasseringstoezicht,maardev.i.‐gesteldehoefdezichnietbinnenzoveeldagennadeinvrijheidstellingtemelden.341Elektronischtoezicht:Inzesgevallen(17,6%)opendehetOMdemogelijkheidomdenalevingvande bijzondere voorwaarden met behulp van elektronisch toezicht tecontroleren. In vier zaken bepaalde de het OM zelf dat betrokkene meediendetewerkenaaneenGPSaansluiting,terwijlhetOMhetindeoverigetweegevallenaanhetoordeelvandereclasseringoverlietoferaldannietgebruikwordtgemaaktvanGPSofRadioFrequencyIdentification(RFID).

3.8.Voorwaardebijverlofuiteenpenitentiaireinrichting

3.8.1.Aantallenuit(digitaal)dossieronderzoekZoalseerderaangegevenhoudthethoofdkantoorvanDJIgeengegevensbijoverhet aantal beschermingsbevelendat als beperkendevoorwaarde aaneen verlof wordt verbonden. Om in kaart te kunnen brengen over welkeaantallenwesprekenwaseenbezoekaandeafzonderlijkePI’snodig.Uit de 29PI’swerd een steekproef van5PI’s getrokken.342Omdat enkelePI’s gaandeweg afvielen, werden uiteindelijk de volgende 4 PI’smeegenomenindestudie: PIAchterhoek(locatieZutphen) PIAlmere PIDordrecht PIZuid‐Oost(locatiesRoermondenMaashegge)Voorafgaand aan het bezoek van de onderzoekers werd aan de PI’sgevraagdomeenuitdraai temakenmethetaantalverlovenenhetaantalgedetineerdenindeperiode1april2011t/m1april2012.Voorwatbetreftde verloven is het resultaat te zien in tabel 3.20. Tevens zijn het totaalaantal plaatsen per PI in de tabel weergegeven.343Een overzicht van hetaantal gedetineerden dat in de genoemde periode in de PI’s verbleef konechternietwordengegenereerd.344 341Indit laatstegevalblijktuithetdossierdater–wellichthierdoor?–watverwarringontstondoverwiehettoezichtnupreciesgaatuitoefenen.342Vooreenuitgebreidebeschrijvingvandegevolgdemethodevoordesteekproeftrekkingwordtverwezennaardebijlage.343Dezeinformatieistevindenviawww.dji.nl.344Nietallegedetineerdenhebben inde tijdsperiodevanhetonderzoekdevolledige tijd indePIdoorgebracht.Er is verloop: gedetineerdenkunnenuitstromenennieuwegedetineerdenkunneninstromen.De gegevens voorhet totaal aantal gedetineerde in dezeperiodeperPI zijn hierdoor

249

Omdathetvoordeverlofdossiersnietmogelijkisomtefilterenopdossiersmet een beperkende voorwaarde,werd er in eerste instantie opmomentvan het bezoek aan de PI’s ad random een selectie gemaakt van de AVGdossiers die werden ingezien.345Al snel bleek echter dat in twee van degeselecteerde PI’s de verlofregistratie onvolledig was. Hierdoor kon nietmetzekerheidwordenvastgesteldwelkedossiersnuwelenwelkedossiersgeen beschermingsbevel bevatten.Omdeze reden is uiteindelijk alleen indePIAlmereberekendwelkpercentagevandeonderzochteAVGdossierseenbeschermingsbevelbevatte(zietabel3.20).346Tabel3.20.Aantallenbeschermingsbevelenbijverlof

Peniten‐tiaireinrichting

Totaalaantalplaats‐en

TotaalaantalAVG

Aantalverlof‐dossiersingezien

Aantalbeschermings‐bevelen¹

%vanaantalverlof‐

dossiers²PIAchterhoek

203 58 26 2 ‐

PIAlmere 360 ‐ 30 6 23,3%PI Zuid‐Oost

246 47 24 ‐ ‐

PIDordrecht

372 116 20 10 ‐

¹ In PI Zuid‐Oost was geen informatie met betrekking tot eventuelebeschermingsbevelentevinden.²HetpercentagebeschermingsbevelenvanhettotaalaantalverlofdossierskonalleeninAlmerewordenberekend.DeoverigePI’sregistreerdendezeinformatieniet(volledig)of zijn uit methodologische overwegingen niet meer voor de berekening van ditpercentagemeegenomen(ziebijlage).3.8.2.ExtrapolatienaarlandelijkecijfersGezien het geringe aantal PI’s waar een betrouwbare indicatie van hetpercentageverlovenmeteenbeschermingsbevelkonwordenverkregen,ishierafgezienvanhetgenererenvanlandelijkecijfers.Hetrisicoisnamelijk moeilijk te achterhalen. Een mogelijkheid is om de celbezetting in de periode handmatig tebekijken.HelaaskoneenoverzichtvandecelbezettingnietdooriederePIwordengeleverd.345Omdat het digitale dossiers betrof was het niet noodzakelijk om vooraf door te gevenwelkedossiers de onderzoekerswilden bekijken. Er hoefden namelijk geen fysieke dossiers tewordengelicht.346IndePIDordrechtwerddezeinformatieeveneenscorrectgeregistreerd,maaraangezientegende tijd vanhetbezoekaandezePIduidelijkwasdatde extrapolatienaar landelijke cijfersop teweinigPI’skonwordengebaseerdiserindezePIvoorgekozenenkelaandachttebestedenaandekenmerkenendeaardeninhoudvandeverlovenmeteenbeschermingsbevel.

250

tegrootdatdegegevensuitAlmerenietgegeneraliseerdkunnenworden.Voormeer informatie omtrent de (on)mogelijkheden vanonderzoeknaarverlofdossiers,ziebijlage.3.8.3.ZaakkenmerkenDe18verlofdossiersmeteenbeschermingsbeveldie–somsmetveelkunsten vliegwerk – konden worden getraceerd zijn gescoord op bepaaldezaakkenmerken. Helaas bleek de itemlijst die vooraf was opgesteld tenbehoeve van de dossierstudie veel onderdelen te bevatten die in deverlofdossiers niet terug te vinden waren. Zo ontbrak vrijwel alleinformatie over het slachtoffer in de digitale dossiers. Hierdoor was derelatiemet het slachtoffer niet bekend enwas ook vaak onduidelijk of erkindereninhetspelwaren.Enkelindiendekinderenookbinnenhetbereikvan het beschermingsbevel vielenwerd er iets over genoemd.Nu is dezeinformatie misschien ook niet direct relevant voor de PI’s. Verrassend iswel dat ook veel informatie met betrekking tot het feit waarvoorgedetineerde vastzit ontbrak.De variabelenwaaroverwel informatiewasterugtevindenindedossierszijnintabel3.21weergegeven.Het enigewatuitdedossiersvalt op temaken isdatde steekproef enkelbestond uit mannelijke gedetineerden. Dit is vanzelfsprekend, omdat ergeenPI’smetvrouwelijkegedetineerdenzijnbezocht.Verderwasruim83%van de gedetineerden geboren in Nederland en hadden ze allemaal eenNederlandse nationaliteit en woonplaats. In geen van de verlofdossierswerdmeldinggemaaktvaneeninternationaledimensie,maardatzouooktemakenkunnenhebbenmetonvolledigeregistratie.Tabel3.21KenmerkenvanverlovenwaarbijeenbeschermingsbevelwerdopgelegdZaakkenmerken(n=18)

Gemiddeldeinjaren

Aantal(%vantotaalaantalzakenn=18)

Geslachtgedetineerde

Man 18(100%)Vrouw 0(0%)

Leeftijdgedetineerde

30

Geboortelandgedetineerde

Nederland 15(83,3%)BuitenNederland 3(16,7%)

Nationaliteitgedetineerde

Nederlandse 18(100%)Anders 0(0%)

Woonplaats Nederland 18(100%)

251

Zaakkenmerken(n=18)

Gemiddeldeinjaren

Aantal(%vantotaalaantalzakenn=18)

gedetineerde Inhetbuitenland 0(0%)Internationaledimensie

Ja 0(0%)Nee 18(100%)

3.8.4.AardeninhoudbeschermingsbevelenTypebevelOok informatie omtrent de aard en inhoud van de betreffendebeschermingsbevelenwordtnauwelijksgeregistreerd.Wederomblijkendecontactverbodenhetmeest populair (2/3e vandedossiers), gevolgddoorde gebiedsverboden. Een ander type beschermingsbevel werd nietopgelegd.Zietabel3.22.Tabel3.22.TypenbeschermingsbevelenTypebevel(n=18) Aantal Percentage



Overige 0 0%In10zakenwerderalleeneencontactverbodopgelegd; in6zakenalleeneengebiedsverboden in tweedossierswaser sprakevaneencombinatievaneencontact‐eneengebiedsverbod.Inhoudbevel:contactverbodNahetbovenstaandeishetwellichtweinigverrassenddatdeverlofdossiersin vergelijking met de overige strafrechtelijke modaliteiten de meestsummiere omschrijvingen van beschermingsbevelen bevatten.Representatievevoorbeeldenzijn: (…)mitsbetrokkenegeencontactopneemtmethetslachtoffer. Betrokkenemagondergeenbedingcontactopnemenmethetslachtoffer. (…)datbetrokkenegeencontactopmagnemenmetdeslachtoffersinzijn

zaak.

252

Veeluitgebreiderdanditwordthetniet,althansnietindedossiersdiedoorde onderzoekers zijn bestudeerd. Nodeloos te zeggen, dat deze verbodenweinigduidelijkheidverschaffen.Bovendienverwijzenzeallenenkelnaarhet ‘opnemen’ van contact, niet het ‘hebben’ van contact. Verder wordtslechtsinééndossierexplicietdenaamvanhetslachtoffervermeld.Inhoudbevel:gebiedsverbodOokbijhetgebiedsverbodwordtindemeestedossiersenkelbepaalddatdegedetineerde ‘zich niet in (plaatsnaam) mag vertonen’ of dat degedetineerde ‘een locatieverbod [heeft] voor de gemeente (naam)’. Eenenkel verbod geeft wat uitgebreidere instructies of gaat dieper in op debeweegredenenachterhetbeschermingsbevel:Tijdensverlofnietin(plaats1)begevendanenkelhetvolgensvandekortsterouteperopenbaarvervoervanpiin(plaats1)naar(plaats2).Betrokkene is veroordeeld voor een poging tot doodslag naar 1 van debuurtbewoners,ditdelictheeftvolgensdepolitie(plaats)eengroteimpactopde slachtoffers en de buurtbewoners gehad. Naar aanleiding hiervan zalbetrokkeneeeneventueel toegekendverlofniet in (plaats)doorbrengen,ditomspanningenenonrustindebuurttevoorkomen.DuurbeschermingsbevelHet beschermingsbevel geldt enkel voor de duur van het verlof. Over hetalgemeenwas dit de voor algemene verloven gebruikelijke 48 uur. Somskregendegedetineerdenwelverlof,maardanopvoorwaardedatzijgeenovernachtingmochtenhebben.Indezegevallenwasdeduurvanhetbevelkorter.DegemiddeldeduurvanhetAVGwas39uur(min.12uur,max.48uur).

3.9.Samenvatting

De belangrijkste resultaten van dit hoofdstuk kunnen als volgt wordensamengevat:Aantallenstrafrechtelijkebeschermingsbevelen1) Op basis van de registratiesystemen LEVITA en Robein kon eeninschatting worden gemaakt van het totaal aantal opgelegdebeschermingsbevelenopgelegdindeperiode1april2011t/m1april2012binnendevolgendestrafrechtelijkemodaliteiten:hetvoorwaardelijksepot,deschorsingvandevoorlopigehechtenis,devoorwaardelijkeveroordelingendevoorwaardelijkeinvrijheidstelling.Ookhetaantalvrijheidsbeperken‐

253

demaatregelen konuit LEVITAworden gehaald,maar daarvoor gold eenanderereferentieperiode:1april2012t/m1oktober2012.Opbasisvanderegistratiesystemen werden er in de betreffende periode in totaal 1657contactverboden, 858 gebiedsverboden en 334 locatiegeboden opgelegd(ziedetweedekolomvantabel3.23).2)Omdathetbestandgeenonderscheidmaaktetusseneenbevelopgelegdter bescherming van een persoon en een contact‐ of gebiedsverbodopgelegd ten behoeve van een ander doel werd aanvullend dossier‐onderzoek verricht. Uit dit dossieronderzoek bleek inderdaad dat eenbepaald percentage van de contact‐ en gebiedsverboden niet als eenbeschermingsbevel als bedoeld in dit onderzoek kon worden gekwali‐ficeerd. Per modaliteit werd vervolgens het aantal contact‐ en gebieds‐verboden uit de registratiesystemen gecorrigeerd met behulp van hetgevondenpercentagebeschermingsbevelen.347Degevondenresultatenzijnweergegeven inde laatstekolomvantabel3.23.Hieruitblijktdater indebetreffende periode 1517 + 5 (sepots) = 1522 contactverboden en 788gebiedsverbodenzijnopgelegd.

347Dus aantal uit registratiebestand x (percentage echte beschermingsbevelen uit dossier‐onderzoek/100).

254

Tabel3.23.Totaalaantalopgelegdestrafrechtelijkebeschermingsbeveleninreferentieperiode

255

3) Het komt regelmatig voor dat er in één zaak meerdere bescher‐mingsbevelenwordenopgelegd.Bijhetvoorwaardelijksepot,deschorsingvan de voorlopige hechtenis, de voorwaardelijke invrijheidstelling en devoorwaardelijke veroordeling waren de aantallen en percentagesbeschermingsbevelen op zaakniveau exact te bepalen. Uit het onderzoekbleek dat 5 sepotzaken, 1547 schorsingszaken, 405 voorwaardelijkeveroordelingen en 59 v.i.‐zaken een of meerdere beschermingsbevelenbevatten.348Zij vormden 0,9% respectievelijk 40,5%, 6,3% en 11,3% vanhet totaal aantal opgelegde voorwaardelijke sepots, schorsingen van devoorlopige hechtenis met bijzondere voorwaarden, voorwaardelijke ver‐oordelingen met bijzondere voorwaarden en voorwaardelijke invrijheid‐stellingenmetbijzonderevoorwaardenindatjaar.4)Devrijheidsbeperkendemaatregelenhetvoorwaardelijksepotwordenvrijwelnooitgebruiktomeenbeschermingsbevelopteleggen.5) Het totaal aantal beschermingsbevelen opgelegd bij een verlof uit eenpenitentiaire inrichting viel op basis van de huidige onderzoeksmethodenietteachterhalen.DeenigeaanwijzingdiewehebbenisdatinPIAlmereinongeveer23,3%vandeAVG’seenbeschermingsbevelwerdopgelegd.Zaakkenmerken6) Net als de civielrechtelijke beschermingsbevelen kenmerkten ook destrafzaken met een beschermingsbevel zich door de scheve man/vrouw‐verhoudingen: bij alle modaliteiten zijn de personen aan wie hetbeschermingsbevelisopgelegdhoofdzakelijkvanhetmannelijkegeslacht(>95%), terwijl de beschermden merendeels uit vrouwen of een groeppersonenbestonden.Deenigeuitzonderinghieropvormtdevoorwaarde‐lijke invrijheidstelling:bijdezemodaliteitwarenhetaantalmannelijkeenvrouwelijke beschermden ongeveer gelijk (29,4% mannen en 32,4%vrouwen).7)Ookwekendev.i.‐zakenafwaarhetaankwamopde relatie tussenv.i‐gesteldeenbeschermde.Waarbijalleanderestrafrechtelijkemodaliteitende beide partijen vaak een (voormalige) affectieve relatie hadden –namelijk 71% bij de schorsingen en 53% bij de voorwaardelijkeveroordelingen – daar was er bij de v.i.‐zaken veel vaker sprake vanmisdrijven waarbij geen sprake was van geweld in de relationele sfeer(ruim73%). 348Bijdesepotskonnietwordengecontroleerdmetwelkdoeldebevelenwerdenopgelegdenofhethierbeschermingsbevelenalsbedoeldinhethuidigeonderzoekbetrof(zieparagraaf3.3).

256

8) Typische misdrijven naar aanleiding waarvan de bevelen werdenopgelegdwaren:mishandeling,bedreiging,belaging‐enzedenzaken.Bijeenvergelijking op het niveau van de modaliteiten viel op dat bij devoorwaardelijke veroordelingen relatief veel zeden‐ en belagingsdelictenvoorkwamen, terwijl er bij de v.i.‐zaken juistweer relatief veel (pogingentot)moordendoodslagofdiefstalmetgeweldwaren.9) Verder was bij allemodaliteiten een groot aantal justitiabelen al eenseerdermet justitie inaanrakinggeweest.Hoeweleenenkelingslechtseenenkele keer in de justitiële documentatie voorkwam hadden velen eenuitgebreid strafblad. Bovendien had ongeveer 12,6% (voorwaardelijkeveroordeling) tot14,7%(voorwaardelijke invrijheidstelling) ineeneerderstadium al eens een beschermingsbevel opgelegd gekregen. Uit devoorlopigehechtenisendevoorwaardelijkeveroordelingdossiersbleekdatdezeeerderebeschermingsbevelennogaleenswerdenovertreden.10) Slechts weinig zaken hadden een ‘internationale dimensie’. Hetpercentage verdachten of veroordeelden met een niet‐Nederlandsenationaliteitschommeldezorondde5‐7%,terwijlditvoordeslachtoffersongeveer tussen de 4‐6% lag. Verder woonde vrijwel niemand in hetbuitenland. Ook andere aanwijzingen dat de zaak wellicht grens‐overschrijdende trekken zou kunnen krijgen werden in de dossiers nietteruggevonden. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat in de v.i. enverlofdossiersregelmatiginformatieomtrenthetslachtofferontbrak.11) Over de verloven is vanwege de beperkte registratie weinigsubstantieels te zeggen. Enkel dat de zaken geen ‘internationaal’ karakterlijkentehebben.Aardeninhoudstrafrechtelijkebeschermingsbevelen12) Contactverboden genieten de grootste populariteit: in 66,7% (verlof)tot 97,3% (schorsing voorlopige hechtenis) van de dossiers met eenbeschermingsbevel werd een contactverbod teruggevonden. Daarnavolgdendegebiedsverbodenmet29,4%(v.i.)tot44,4%(verlof).13) Net als bij de civiele variant bestaat er bij de strafrechtelijkemodaliteiten een grote variatie in demanierwaarop de contactverbodenzijngeformuleerd.Openkeleuitzonderingenna–waargebruiktlijkttezijngemaaktvaneenstandaardformulering–houdt iedereOvJ,R‐Cof rechtererzijnofhaareigenmethodeopna.Hierbijvaltopdatdebevelendiebijdeschorsing van de voorlopige hechtenis en de v.i. zijn opgelegd, doorgaansmindergedetailleerdzijndandebevelendiebijvonnisineersteaanlegzijn

257

uitgesproken. De meest summiere omschrijvingen zijn te vinden in deverlofdossiers.14)Degebiedsverbodenvarieerdenquareikwijdtevaneenenkelestraatof25 meter rondom de woning van het slachtoffer tot en met hele steden.Hierbijvielopdatgeenenkelekeerhetverbodengebiedwerdaangegevenmet behulp van een plattegrond. Ook viel het veelvuldige gebruik van‘stralen’en‘vage’termenomdereikwijdtevanhetgebiedsverbodteduidenop,vooralbijdevoorwaardelijkeveroordelingen.15) Naast de contact‐ en gebiedsverboden werden ook nog anderebeschermingsbevelenopgelegd.Dikwijlsbetrofhethier een locatieverbod(bijv. huisverbod) of een locatiegebod,maar enkele ketenpartners legdenbehoorlijk wat creativiteit aan de dag. Denk hierbij bijvoorbeeld aan deverplichting toekomstige partners op de hoogte te brengen van depedoseksueleneigingenvandeveroordeelde.16)Reclasseringstoezichtwerdregelmatigopgelegd(>74%vandezaken).Handhaving met behulp van elektronisch toezicht kwam echter maarzelden voor. Alleen bij de voorwaardelijke invrijheidstelling werd hetbeschermingsbevelin17,6%metGPSofRFIDversterkt.17) Ten slotte ontbrak het ook in de strafrechtelijke dossiers soms aannauwkeurigheidenhelderheid.Zowerdbijvoorbeeldheelvaak ‘middellijkcontact’,duscontactviaderden,nietexplicietuitgesloten.Voortsverbodende ketenpartners vaak enkel het ‘opnemen’ of ‘zoeken’ van contact, zodathet ‘hebben’ van contact nog was toegestaan. Uit de dossiers kon nietwordenopgemaaktofhethiereenomissieofeenbewustekeuzebetrof.Eenanderekeerwaserduidelijksprakevaneenvergissingofwerdhetverbodniethelderafgebakend(‘directenabijheid’).

259

Hoofdstuk4:Conclusie

4.1.Inleiding

InditrapportstondendeaardendeomvangvanbeschermingsbeveleninNederland centraal. Het doel was om met behulp van de landelijkeregistratiesystemenvanhetCJIB,deCVvi,deRaadvoordeRechtspraakenaanvullend dossieronderzoek een antwoord te formuleren op de vraaghoeveel civiel‐ en strafrechtelijke beschermingsbevelen naar schatting opjaarbasis in Nederland worden opgelegd. Een ander doel was om dezaakkenmerken en de inhoud van de opgelegde beschermingsbevelen inkaart te brengen. Deze doeleinden werden nader geconcretiseerd in deonderstaandedrieonderzoeksvragen:1) Hoeveel civiel‐ en strafrechtelijke beschermingsbevelen zijn in de

periode1april2011t/m1april2012naarschattingopgelegd?2) Wat zijn de kenmerken van de zaken waarin beschermingsbevelen

werdenopgelegd?3) Watisdeinhoudvandezebeschermingsbevelen?

4.2.Aantallenbeschermingsbevelen

Voorhetschattenvandeaantallencivielebeschermingsbevelenopgelegdinkort geding werd allereerst de centrale registratie van de Raad voor deRechtspraak geraadpleegd. Uit deze registratie bleek dat in de genoemdeperiode 338 zaken zijn afgedaan waarin een straat‐ en/of contactverbodcentraal stond.Dit aantal is beduidend lager dan de aantallen in de jarenervoor(gemiddeld433afgedanezakenperjaar).EenmogelijkeverklaringhiervoorismisschientevindenindeinwerkingtredingvandeWettijdelijkhuisverbod op 1 januari 2009.Wellicht heeft deWth een substituerendewerking en worden bepaalde zaken die voordien in aanmerking zoudenkomen voor een civiel straat‐ of contactverbod er in een eerder stadium‘uitgefilterd’enopgelostmiddelseentijdelijkhuisverbod.Omdat de rechtbanken niet verplicht zijn om op het niveau van dezaaktyperingteregistrerengeeftderegistratievandeRaadaandeenekanteenonderschattingvanhetdaadwerkelijkeaantalopgelegdebeschermings‐bevelenweer. Tegelijkertijd vormen de aantallen in de bestanden van deRaad een overschatting, omdat de Raad alleen bijhoudt welke zaken zijn

1. Hoeveel civiel‐ en strafrechtelijke beschermingsbevelen zijn in deperiode1april2011t/m1april2012naarschattingopgelegd?

260

afgedaan: niet bekend is of de vordering tot een straat‐ of contactverboduiteindelijk is toe‐ of afgewezen. Aanvullend dossieronderzoek van 230dossiersbij10verschillenderechtbankentoondeaandatinongeveer58%vandeafgedanezakeneenbeschermingsbevelwerdopgelegd.In19%vande zakenwerdde vordering afgewezenen23%vande zakeneindigde ineenandereuitkomst,bijvoorbeelddoorhalingvanhetgeding.WanneerweditpercentagetoepassenopdebijdeRaadgeregistreerde338zaken,danwerd er in Nederland in ongeveer 196 civiele kort gedingzaken eenbeschermingsbevel opgelegd. In de praktijk worden per jaar vanwege deonderregistratiewaarschijnlijkmeerbeschermingsbevelenopgelegd.Het schatten van de aantallen strafrechtelijke beschermingsbevelengebeurdeenkelvoordevolgendezesmodaliteiten: Bijzonderevoorwaardebijeenschorsingvoorlopigehechtenis Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkestraf Vrijheidsbeperkendemaatregel Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling VoorwaardebijeenverlofIntabel4.1zijnderesultatenweergegeven.HieruitblijktdatinNederlandper jaaropbasisvandevijfonderzochtemodaliteitenongeveer1517+5(sepots) contactverboden en 788 gebiedsverboden ter bescherming vaneennatuurlijkeof rechtspersoonwordenopgelegd.Hierbij valtopdathetvoorwaardelijksepotendevrijheidsbeperkendemaatregelzeldenwordengebruiktomeenbeschermingsbevelopteleggen.

261

Tabel4.1.Totaalaantalopgelegdestrafrechtelijkebeschermingsbeveleninreferentieperiode

262

Bovenstaande resultaten hebben allemaal betrekking op de afzonderlijkebeschermingsbevelen. Het zegt nog niets over het aantal beschermings‐bevelen op zaakniveau. Vaakwordt in één zaak namelijk een combinatievan beschermingsbevelen opgelegd. In 0,9%, respectievelijk 40,5%, 6,3%en 11,3% van het totaal aantal opgelegde voorwaardelijke sepots,schorsingen van de voorlopige hechtenis onder bijzondere voorwaarden,voorwaardelijke veroordelingen met bijzondere voorwaarden enbeslissingenv.i.metbijzonderevoorwaardenwerdeenbeschermingsbevelopgelegd.Van de verloven is uiteindelijk alleen van de PI Almere bekend welkpercentage van de algemene verloven een beschermingsbevel bevat,namelijk23,3%.Ditresultaatis(wellicht)zoPIspecifiek,datisbeslotenhetnietnaarlandelijkecijfersteextrapoleren.

4.3.Zaakkenmerken

Deinhoudelijkeanalysevandeverschillendedossiersbrachtverscheideneopvallendebevindingenaanhet licht.Zowerdenzowelbinnenhet civielerecht als binnen het strafrecht de beschermingsbevelen in de overgrotemeerderheidvandegevallenaaneenmanopgelegd(vaakmeerdan90%).De groep beschermden bestond daarentegen weer onevenredig vaak uitvrouwen(bijcivielezakenbijvoorbeeld82,7%).Dezetypischeman/vrouw‐verhoudingwerdbij allemodaliteitengevonden,metuitzonderingvandev.i.‐dossiers.Daarwashetaantalmannelijkeenvrouwelijkebeschermdenongeveergelijk.Eenmogelijkeverklaringvoordezegenderverschilleniswellichttevindeninhetfeitdatbeschermingsbevelenoverhetalgemeenwerdenopgelegdinzaken die te maken hadden met mishandeling, bedreiging, belaging enzedendelicten binnen de relationele sfeer. Deze vormen van huiselijkgeweldwordendoorvelengeassocieerdmetdemanalsplegerendevrouwals slachtoffer, hoewel deze zienswijze zeker niet onomstreden is.349

349Zievoorde‘gendered’visieophuiselijkgeweldbijvoorbeeldL.E.A.Walker,Thebatteredwomansyndrome(3rded.),NewYork:Springer2009.Ookvoorstalkingbleekuiteenoverzichtsstudievangrootschaligebevolkingstudiesdatvrouweneengroterrisicolopenomslachtoffer(S.vanderAa,‘Stalking as a form of (domestic) violence against women: Two of a kind?’,Rassegna ItalianadiCriminologia, (3)2012,p.174‐187).Erzijnechterookstudiesdieuitgaanvantweezijdiggeweld,

2. Wat zijn de kenmerken van de zakenwaarin beschermingsbevelenwerdenopgelegd?

263

Wederomvormtdev.i.deuitzonderingopderegel.Indev.i.dossierswarende veroordeelde en de beschermde vaak onbekenden van elkaar of zedeeldeneenanderedaneenaffectieverelatie.Een ander kenmerk van de beschermingsdossiers – zowel civiel‐ alsstrafrechtelijk – is dat een groot aantal gedaagden, veroordeelden ofverdachten al eens eerder een beschermingsbevel opgelegd haddengekregen.Somswerdendezebevelenopgelegdnaaraanleidingvanéénenhetzelfde incident – denk bijvoorbeeld aan een straatverbod opgelegd alsvoorwaardebijdevoorlopigehechtenisdatvervolgenswordtovergenomenin de voorwaardelijke veroordeling – maar vaak duidde het op eenproblematiek die al langer speelde en waarbij de eerderebeschermingsbevelen niet het gewenste effect hadden gesorteerd. Bij decivielrechtelijke dossiers werd in 30,1% van de zaken en bij destrafrechtelijke dossiers tussen de 12,6% en 14,7% van de zaken in eeneerderstadiumeenbeschermingsbevelopgelegd.Verder werden in de dossiers weinig aanwijzingen gevonden voor eeninternationale dimensie. Slechts weinigen hadden een niet‐Nederlandsenationaliteit en de overgrote meerderheid van de betrokken personen –zowelbeschermdenalsgedaagden,veroordeeldenenverdachten–woondein Nederland. De enkele keer dat een dossier wel indicaties voorgrensoverschrijdende problematiek bevatte – bijvoorbeeld vaders diedreigden hun kinderen naar het buitenland te ontvoeren – betrof hetbovendienvaaklandenvanbuitendeEU.DezebevindingisinteressantmethetoogopdenaderendeomzettingvanhetEuropeesbeschermingsbevel.Op basis van de dossiers is geen stormloop aan aanvragen voor eenEuropeesbeschermingsbevelteverwachten,althansnietvanuitNederland.Bijdecivieledossierswerdtenslottenogeenstapjeverdergegaan.Naastbeschrijvendedata,werddaarookgeprobeerdverbandentevindentussenbepaalde achtergrondkenmerken vande zaak enhet toe‐ en afwijzen vaneen beschermingsbevel. Uit deze explorerende studie bleek dat wanneerhet dossier melding maakt van meerdere ‘slachtoffers’, wanneer degedaagde in een eerder stadium ook al een beschermingsbevel opgelegdheeftgekregenenwanneerdegedaagdeniet terzittingverschijntofgeeninhoudelijk verweer voert, dat de kans op toewijzing van de vorderinggroter is. Een logistische regressie toonde aan dat uiteindelijk enkel de

waarbijzoweldemanalsdevrouwzichoverenweerschuldigmakenaangewelddadigheden.Vooreenweergave van deze discussie, zie J. Langhinrichsen‐Rohling, ‘Controversies involving genderandintimatepartnerviolenceintheUnitedStates’,SexRoles(62)2010,179‐193.

264

variabele ‘geen verweer’ een impact had op de beslissing van devoorzieningenrechter.

4.4Aardeninhoudbeschermingsbevelen

AlgemeenHet dossieronderzoek bood ten slotte zicht op de aard en inhoud van deopgelegde beschermingsbevelen. Allereerst op het type bevel dat werdopgelegd. Bij alle straf‐ en civielrechtelijke modaliteiten genoot hetcontactverbod de grootste populariteit. Dit type bevel werd bij allemodaliteiten in ruim 90% van de dossiers teruggevonden. Enkel bij deverloven werd ‘slechts’ in 66,7% van de gevallen een contactverbodopgelegd. De contactverboden werden op de voet gevolgd door degebiedsverboden.De percentages vande dossiersmet een gebiedsverbodvarieerden van 29,4% (voorwaardelijke invrijheidstelling) tot 86,5%(civiele kort gedingzaken). Overige beschermingsbevelen, zoalslocatiegeboden of benaderverboden, kwamen verhoudingsgewijs mindervaakvoor.Verder bleek uit de dossiers dat veel beschermingsbevelen in combinatiemetelkaarwordenopgelegd.Hierbijvaltopdatindecivieledossiersindeovergrote meerderheid van de zaken de combinatie contact‐ plusgebiedsverbodwordtopgelegd.Hetenkeltoewijzenvaneencontactverbodkomt veel minder vaak voor. Bij de strafrechtelijke zaken bestaat degrootstegroepvoorallemodaliteitenuitalleeneencontactverbod.Ditzouerop kunnen wijzen dat wanneer benadeelden het ‘zelf voor het zeggenhebben’zedevoorkeurgevenaaneencontact‐pluseengebiedsverbod,inplaatsvanenkeleencontactverbod.Quainhoudvielbovenalopdatdemanierwaaropdebeschermingsbevelenworden verwoord heel divers is. Het varieert van hele beknopteaanwijzingen (‘openigerleiwijze contactop tenemenmetdevrouw’) totbevelendieeenhalvepaginabeslaan,waarbijnietalleenalle vormenvancontact expliciet worden uitgesloten, maar er ook uitgebreidevoorbehouden worden gemaakt met betrekking tot het noodzakelijkecontact in verbandmet gezamenlijke kinderen of de scheiding, ofwaarinsuggestiesworden gedaanoverwat te doenwanneerde beschermde zelfcontactopneemt.

3. Watisdeinhoudvandezebeschermingsbevelen?

265

De civiele beschermingsbevelen en de bevelen opgelegd bij eenvoorwaardelijkestrafwarendoorgaanshetmeestgedetailleerd.Debevelendie in het kader van een schorsing van de voorlopige hechtenis en devoorwaardelijke invrijheidstelling werden toegepast waren over hetalgemeen een stuk minder uitgebreid. Het meest summier waren debevelen die werden uitgevaardigd bij een verlof uit een penitentiaireinrichting. Veelmeer dan dat de betrokkene ‘geen contactmag opnemenmetslachtoffer’hieldhetbeschermingsbevelvaaknietin.Vooral bij de contactverboden is deze variatie opvallend. Hoewel veelrechterseenzo ruimmogelijkebescherming lijken tewillenbieden,komtdeze maximale bescherming door een onvolledige of onduidelijkeafbakeningvandeverbodengedragingmogelijk juist inhet gedrang.Hierkanbijvoorbeeldwordengedachtaan: Het niet (expliciet) verbieden van middellijk contact (contact via

derden). Het enkel verbieden van het ‘opnemen’ van contact in plaats van het

‘opnemenenhebben’vancontact. Het geven van een niet‐uitputtende opsomming van verboden vormen

vancontact. Hetnietvermeldenvandeduurvanhetcontactverbod(civieledossiers).Bijdegebiedsverbodenwerdendevolgendeaandachtspuntengevonden: Het aangeven van een gebied met behulp van een straal. Vooral de

strafrechters in eerste aanleg maakten hier veelvuldig gebruik van.Volgens de professionals zijn dit soort beschermingsbevelen echtermoeilijk te handhaven.350Beter is het ommet omringende straten enliefstooknogeenplattegrondtewerken.

Het gebruik van vage termen, zoals ‘in de directe omgeving’, ‘in denabijheidvan’,enzovoort.

Het niet vermelden van de duur van een gebiedsverbod (civieledossiers).

Kijkenwenaarde inhoudvandegebiedsverbodendanvaltverderopdatdereikwijdtevandeverbodengebiedenenormuiteenloopt.Hetbereikvande gebiedsverboden varieert van 25 meter rondom de woning van hetslachtoffer tot enmet hele dorpen en steden. In hetmeest extreme gevalwerd het een gedaagde in een civiele zaak zelfs verboden zich in eenprovincie te bevinden. Meestal, echter, mag de gedaagde, verdachte of

350Zieeerstedeelrapport,paragrafen3.4.1en4.4(onder‘watzijnsuccesfactoren’).

266

veroordeelde zich voor een bepaalde periode niet in één of meerderestratenbevinden.In veel dossiers werd naast een contact‐ en gebiedsverbod ook nog eenander beschermingsbevel opgelegd. Dit waren meestal huisverboden,benaderverboden,locatiegeboden,ensmaad‐enlasterverboden.Bijzonderwarenhetverbodomwebsitesenprofielenopnaamvandeex‐partneraante maken en de verplichting om toekomstige partners op de hoogte tebrengenvandepedoseksueleneigingenvanveroordeelde.Aancreativiteitdusgeengebrek.Ofdezebeschermingsbevelenallemaalevengemakkelijkte handhaven zijn is de vraag: deze beschermingsbevelen waren somseveneensvoormeerdereinterpretatiesvatbaar.Ookquaduurvariërendebeschermingsbevelenenorm.Soms ligtdeduurvaneenbeschermingsbevelminofmeervast–denkaande39uurvaneengemiddeldAVGofdeduurvandeschorsingvandevoorlopigehechtenis–maar in andere gevallen hebben de rechters en rechters‐commissarissenmeer vrijheid. Gemiddeld duurden de beschermingsbevelen opgelegd bijeen voorwaardelijke straf het langst (24,3 maanden), gevolgd door devoorwaardelijke invrijheidstelling (13,2 maanden) en de civielebeschermingsbevelen(11maanden).CivielebeschermingsbevelenSpecifiek voor de civiele beschermingsbevelen kan hier nog wordenvermeld dat de meeste beschermingsbevelen (87,2%) werden versterktmeteendwangsom.Lijfsdwangkwamzeerzeldenvoor(4,6%).In6%vande gevallen werd er helemaal geen executiemiddel verbonden aan hetbeschermingsbevel.Ookvallendeverschillendemoresmetbetrekking totde maximering van de dwangsom op: veel rechters maximeren dedwangsom,terwijlanderenditachterwegelaten.Eenenkelingoordeeltdatde executie van de dwangsom ‘naar redelijkheid en billijkheid’ gematigdkanworden.Verderwerdinbijnadehelftvandegevallen(45,9%)deeisergemachtigdom het beschermingsbevel te handhavenmet behulp van de sterke arm.Indiendezemachtigingontbrak,danhadditmeestaltemakenmethetfeitdateiserhierooknietomhadgevraagd.Ineenaantalzaken,echter,werdhetexplicieteverzoekommachtigingnietgehonoreerd.Striktgenomen iseendergelijkemachtiging overbodig,maardepolitie kanhet zien als eenrechtvaardigingvooreeneventueeloptreden.351

351Zieeerstedeelrapport,paragraaf2.3(onder‘mogelijkegevolgenovertreding’).

267

Ten slotte werden de proceskosten in de overgrote meerderheid van degevallen(68,4%)gecompenseerd–datwilzeggendatiederepartijdeeigenproceskosten moet dragen – dikwijls met een verwijzing naar de(voormalige) relatie tussen partijen. Dit terwijl eisers vaak in het gelijkgesteldwarenenexplicietomeenkostenveroordelinghaddengevraagd.Inslechts 28,6% van de zaken moest de gedaagde, als de in het ongelijkgesteldepartij,dekostendragen.StrafrechtelijkebeschermingsbevelenVoor de strafrechtelijke modaliteiten is voorts onderzocht in hoeveelgevallen er reclasseringstoezicht werd opgelegd. Dit bleek in een grootaantalzakentegebeuren:bijdeschorsingenvandevoorlopigehechtenisenbijeenvoorwaardelijkeveroordelingongeveerin75%vandezakenenbijdev.i.‐zakenzelfsinmeerdan90%vandegevallen.Een laatste bevinding is dat elektronisch toezicht slechts zelden lijkt teworden toegepast. Bij de schorsingen van de voorlopige hechtenis werddeze mogelijkheid überhaupt niet gebruikt, maar ook bij devoorwaardelijkeveroordelingenendevoorwaardelijkeinvrijheidstellingenkwamzezeldenvoor(1,respectievelijk6keer).

4.5.Discussie

4.5.1.NutennoodzaakEuropeesbeschermingsbevelDezeeerste,verkennenderesultatenroependevraagopnaarhetnutendenoodzaak van het Europees beschermingsbevel. Het instrument dat alomwordtgeprezenalseenbelangrijkestapindebeschermingvanslachtofferszalnaarverwachtingslechtseenzeerkleinegroepslachtoffersvandienstzijn.352Erzijnalthansindeonderzochtedossiersweinigaanwijzingenvooreengrensoverschrijdendeproblematiek.Uiteraardzegtditnietalles:exantetoetsingislastig,dusmisschienwordter in de toekomst toch vaker gebruik van gemaakt dan de huidige studiedoet vermoeden. Bovendien werden dubbele nationaliteiten nietsystematisch vastgelegd, waardoor de mogelijk daarmee samenhangendeinternationalemobiliteitvandebetrokkenen indezestudiewellichtwerdonderbelicht.DesondanksiseropbasisvandezeeerstestudieslechtseenbescheidenvraagnaarEuropesebeschermingsbevelenteverwachten.

352ZieookS. vanderAa& J.Ouwerkerk, ‘TheEuropeanprotectionorder:No time towasteor awasteoftime?’,EuropeanJournalofCrime,CriminalLawandCriminalJustice(19)2011,p.267‐287.

268

4.5.2.Handhaving,afbakeningenopleggingvannationalebescher‐ mingsbevelenWatdatbetreftlijkteenverbeteringvandetoepassingenhandhavingvannationalebeschermingsbevelenurgenter.Zomakendedossiersregelmatigmelding van overtredingen van (eerdere) beschermingsbevelen. Blijkbaarmaakten deze bevelen onvoldoende indruk op de gedaagde, verdachte ofveroordeeldeomdebeoogdebeschermingtebewerkstelligen.Ditmaaktdehandhavingvanbeschermingsbevelenvancruciaalbelang.Hoewel uit de dossiers zelden kon worden opgemaakt welke eventuelereactie volgde op de overtreding van de beschermingsbevelen, is hetveelzeggend dat er in de strafdossiers slechts sporadisch elektronischtoezichtwerdopgelegd.Volgensdeexperts isdit juistéénvandeweinigemanieren waarop een beschermingsbevel daadwerkelijk, proactief kanwordengehandhaafd.353Bij de civiele dossiers vielende zakenopwaarin helemaal geen executie‐middelwerdopgelegdofdezakenwaarindeeiser–ondankseenverzoekdaartoe–geenmachtigingkreegomhetvonnismetbehulpvandepolitieteexecuteren. Dit soort bewuste of onbewuste omissiesmaken het de eiserlastigeromdenalevingvanhetopgelegdeverbodaftedwingen.Hetzelfdegeldtvoorhetgebruikomhetvonnisopteschortenenpasbijovertredingvan het ‘voorlopige’ verbod de zaak alsnog voor te geleiden en het bevel‘definitief’opteleggen.Watresteert,iseentandeloosbevel.De handhaving van beschermingsbevelen lijkt verder gebaat bij een zohelder mogelijke afbakening van de beschermingsbevelen. De expertsgeven zelf aan dat de handhaving van beschermingsbevelen staat of valtmet een juiste formulering en dat bijvoorbeeld gebiedsverboden diewordenafgebakendmetbehulpvaneenstraal indepraktijkzeermoeilijktehandhavenzijn.354Ondankshetfeitdatenkeleprofessionalsinheteerstedeelrapportvondendatertegenwoordigmeeraandachtwordtbesteedaande formuleringvanbeschermingsbevelenblijktuitdit tweededeelrapportdaternogeenverbeterslagtemakenvalt.Niet alleen voor eisers en slachtoffers, maar ook voor gedaagden,verdachtenofveroordeeldenisaandachtvoordeomschrijvingvanbescher‐mingsbevelenvanbelang.Het schept ookvoorhenmeerduidelijkheid en

353Zie eerste deelrapport, paragraaf 4.4 (onder ‘knelpunten’ en ‘hoe zou de handhaving vanbeschermingsbevelenkunnenwordenverbeterd?’).354Zieeerstedeelrapport,paragraaf4.4.

269

voorkomtdatzijperongelukverbodenovertreden.Eentweedevoordeelisdaterwellichtmeeroogisvooronnodigebeperkingenvandebewegings‐vrijheid. Soms worden er (ogenschijnlijk) lichtvaardig behoorlijkingrijpendebeschermingsbevelenopgelegd.Watmeerconsideratievoordebelangen van beide partijen zou misschien kunnen resulteren in iets‘evenwichtiger’ bevelen. Mooie voorbeelden hiervan zijn te vinden in decivieledossiers,waarbijdeinbreukopdevrijhedenvandegedaagdezoveelmogelijkwerdbeperkt,zonderdebeschermingvandeeiserinhetgedrangtebrengen(zie§2.4.2.onder‘inhoudbevel:gebiedsverbod’).Het verdient dan ook aanbeveling om beschermingsbevelen dusdanig teformulerendatzenietvoormeerdere interpretatiesvatbaarzijn.Ditalleshoeftnietveelextra tijd tekosten.Bijde contactverbodenkanprimameteenstandaardformuleringwordengewerkt,bijvoorbeelddevolgende:

Verdachte/veroordeelde zal geen contact opnemen, zoeken of hebben – inwelkevormdanook,ooknietviaderden–metdeindezezaakgenoemdeenaan de verdachte/veroordeelde bekende, bij een algeheel contactverbodbelanghebbendepersoon(naam)eenenandermetdienverstandedatonderdit contactniet vallen contacten van ofdoor tussenkomst vandeadvocaatvanverdachte/veroordeeldemetgenoemdepersoon.Het voordeel is dat deze formulering een zo compleet mogelijkebeschermingbiedt,al staathetderechtersuiteraardvrijommaatwerk televeren en de standaardformulering aan te passen naargelang deomstandighedenvanhetgeval.Hoewelerookietstezeggenvaltvooreensimpeler formulering – in principe zou de bepaling dat ‘iedere vorm vancontact is uitgesloten’ moeten volstaan – is het de vraag of hardnekkigestalkers zich door een dergelijk verbod laten weerhouden. Omdatmiddellijk contact bijvoorbeeld niet expliciet wordt uitgesloten, zou hiereenmisverstandoverkunnenontstaan.Ookdevraagofenkelhet‘opnemen’of ook het ‘hebben’ van contact is verboden is met bovenstaandeformulering beantwoord. Bij de huidige beschermingsbevelen – waarbijveel rechters enkel het opnemen van contact verbieden – is het vaakonduidelijk of zij met opzet contact geïnitieerd door het slachtoffer nietonder het verbod hebben willen scharen of dat hier sprake is van eenonbewuste omissie. Het werken met een standaardformule heeft alsvoordeel dat rechters bewust kiezen voor ofwel het enkel opnemen vancontact (dus initiatief gedaagde, verdachte of veroordeelde) ofwel hetopnemenènhethebbenvancontact(initiatiefvanbeidepartijen).Bijgebiedsverbodeniseenstandaardformuleringwellichtwatmoeilijkertemaken, maar het scheelt al veel wanneer het gebruik van stralen wordt

270

uitgesloten en gebiedsverboden alleen nog maar met behulp vanomringende straten worden aangegeven.355Nog beter is het wanneer erookeenplattegrondaanhetvonnisofdebeslissingwordtgehechtwaarophetverbodengebiedisgearceerd.Dithoeftnietperdefinitieveelextratijdte kosten. Slachtoffers zouden hier een grotere rol in kunnen spelen,bijvoorbeeld door ze een en ander – al dan niet met behulp van eenstandaardformulier–telatenvoorbereiden.Ook vage formuleringen zoals ‘in de directe nabijheid’ of ‘in de omgevingvan’ dienen terughoudend te worden toegepast. Als het mogelijk is dezebepalingentespecificeren,danverdientdatmethetoogopdehandhavingde voorkeur. Ter illustratie: dewoorden ‘in de directe nabijheid’ werdendooreen rechtbank inéénzaakvertaaldmet300meteren ineenanderemet25meter.Alsde rechtbankenhet alniet eenszijnoverde reikwijdtevaneendergelijkbevel,hoemoetendehandhavendeinstantiesdanwetenwanneerzemoeteningrijpen?Overigensdienthethierbovenbeschrevenegenuanceerd teworden.Somszal het bijvoorbeeld niet meevallen om beschermingsbevelenondubbelzinnig te verwoorden. Denk aan een benaderverbod. Zonder hetwerken met stralen (‘verdachte mag niet binnen 50 meter rondomslachtoffer komen’) of niet nader geconcretiseerde bewoordingen (‘in dedirecte nabijheid’) zullen dit type beschermingsbevelen waarschijnlijkmoeilijkvormgegevenkunnenworden.356Bovendienisnognooitempirischonderzocht of een onduidelijke formulering van beschermingsbevelen dehandhavingdaadwerkelijkbelemmert.Ook verdient de oplegging van beschermingsbevelen de aandacht. Vooralde verschillende mores met betrekking tot de maximering van dedwangsomendeneigingvanvoorzieningenrechterstotkostencompensatiedienennogeensonderdeloeptewordengenomen.Hoeweleenuitgebreidebesprekingvandezeonderwerpenhiertevervoert,357doetalleenalhetfeitdat verschillende rechtbanken er hun eigen beleid op nahoudende vraagrijzennaardebetekenisvanderechtsgelijkheid indezen.Welkeuitkomsteen fundamentele discussie over beide kwesties ook mag hebben, deaanbevelinglijktgerechtvaardigddatookopditgebiedlandelijkeafspraken

355InAmsterdamisditoverigensalbeleid.356 Overigens was dit voor één rechter in het eerste deelrapport reden om dergelijkebenaderverbodennietlangeropteleggen(ziep.78)357Voor een uitgebreidediscussie omtrent de kostencompensatie, zie S. vanderAa& P. Sluijter,‘Belaging en de proceskosten in familierechtelijke relaties: Compensatie als misplaatstecompassie?’NederlandsJuristenblad,(84)2009,2476‐2482.

271

moeten worden gemaakt, waarvan zonodig in een concrete zaak kanwordenafgeweken.4.5.3.RegistratieensuggestiesvoortoekomstigonderzoekWe sluiten af met enkele aanbevelingen met betrekking tot toekomstigonderzoek. Het landschap waarbinnen de beschermingsbevelen kunnenworden opgelegd verandert continu. Recent is de vrijheidsbeperkendemaatregel geïntroduceerd enbinnenkort kan ookbij strafbeschikking eenbeschermingsbevelwordenopgelegd.Momenteelwordenerrelatiefweinigbeschermingsbevelen opgelegd bij voorwaardelijk sepot, maar dat zoukunnenveranderenmetde(volledige)introductievandestrafbeschikking.Gezienhetfeitdatdezeproceduremetminderwaarborgenisomkleeddanbijvoorbeeld een schorsing van de voorlopige hechtenis of eenvoorwaardelijkeveroordeling,blijfthetbelangrijkdezeontwikkelingenopdevoettevolgen.Ook zou toekomstig onderzoek zich kunnen richten op beschermings‐bevelen die in het kader van de TBS kunnen worden opgelegd. In 2009werd40maaleenTBSmetvoorwaardenopgelegdenin2010werden118TBS zaken voorwaardelijk beëindigd. Cijfers over het verlof uit een TBSkliniek zijn er niet. De TBS viel buiten het bereik van de huidige studie,maar zeker gezien de toegenomen aandacht voor bescherming vanslachtoffersvanTBS‐gesteldenisditmogelijkheelinteressant.Verder valt op dat de incidenten die aan een vordering van civielebeschermingsbevelen ten grondslag liggen – mishandeling, stalking,bedreiging – niet alleen een civielrechtelijke onrechtmatige daad kunnenvormen,maarjuistookeenmisdrijf.Indiendergelijkefeitendaadwerkelijkhebben plaatsgevonden is het opvallend dat toch nog zoveel slachtoffersuitwijkennaarhetcivielerecht.Waaromdezepersonenuiteindelijkvoordeciviele weg kozen – Wilden ze de gedaagde het stigma van eenstrafrechtelijkeveroordelingbesparen?Wildenzederegieineigenhandenhouden?Werden ze bij de politie niet gehoord?Was er te weinig bewijsvoor een strafzaak? –blijkt zeldenuit dedossiers.Toekomstigonderzoekzou zich moeten richten op de vraag of de keuze voor het civiele rechtvrijwilligofnoodgedwongentotstandisgekomen.Eenlaatsteopmerkingbetreftderegistratievanbeschermingsbevelen.Eengoede registratie maakt het mogelijk iemands trackrecordop het gebiedvanbeschermingsbevelen te achterhalen. Voor een rechter of eenOfficiervan Justitie kan het van doorslaggevend belang zijn om te weten of debetrokkenealeenseerdereenbeschermingsbevelopgelegdheeftgekregen

272

en,zoja,ofdezepersoonzichaandatbevelheeftgehouden.Notoireover‐treders verdienen een andere aanpak.Wanneer deze informatie verlorengaat,bijvoorbeeldinhetgevalvandeverlofdossiers,danisdateengemistekans.Ooktoekomstigonderzoekzougebaatzijnbijeenietsnauwkeurigerregistratievanbeschermingsbevelen.

273

Englishsummary

1.1Introduction

Protection orders, such as street injunctions and no‐contact orders, arerules of conduct imposed within the context of a civil, criminal oradministrativeprocedure aimedatprotectingapersonagainstdangerousand/or disturbing behavior of another person. If effective, protectionorders offer (violence) victims exactly what many of them desire most:peace and safety. The first report depicted the legal framework and theenforcement of protection orders in the Netherlands. This second reportfocusesonthenatureandincidenceofprotectionordersintheNetherlands.According to the European Council approximately 118.000 protectionorderswere issuedwithin the European Union in 2008, but it is unclearwherethisnumberisderivedfrom.Onthenationallevelreliableestimatesonthenumberofprotectionordersarelackingaswell,withtheexceptionofthebarringorder(huisverbod)andsomecriminalprovisions.Awarenessof the incidence of protection orders can nevertheless be useful, forinstance, togetan ideaof thepossible impactof theEuropeanprotectionorderontheDutchlegalsystem,toidentifytheprovisionswhicharerarelyusedforprotectionpurposes,andtoassesstowhatextentthelegalsystemistaxedbythoseorders.Notonlythenumber,butalsothecontentofprotectionordersisimportant.Toensurethatbothforeignandnationalvictimsreceiveacomparablelevelof protection, an inventory needs to bemade of the exact implications ofthis protection per provision. An analysis of the content of protectionorders can also provide information on the possibilities to enforceprotectionorders.VerylittleisknownonthenatureandincidenceofDutchprotectionordersandthestudiesthathavepaidattentiontothistopiconlydidsosideways.Expanding knowledge in this area can contribute to a(n) (even) moreeffective formulation of protection orders, to the facilitation of theirenforcement in practice and – perhaps even – to an increase in theireffectiveness.This research, executed by INTERVICT and commissioned by theWODC,aims to outline the nature and incidence of protection orders in theNetherlands.Thisgoalisexpressedinthefollowingresearchquestion:

274

HowmanycivilandcriminalprotectionordersareissuedonayearlybasisintheNetherlands,whatarethecharacteristicsofthecasesinwhichtheseprotectionordersareimposed,andwhatis,inessence,thecontentoftheseprotectionorders?Fromthiscentralresearchquestion,severalsub‐questionswerederived:1) How many civil and criminal protection orders were approximately

issuedduringtheperiod1April2011‐1April2012?2) What are the characteristics of the cases in which these protection

orderswereimposed?3) Whatwasthecontentoftheseprotectionorders?

1.2Researchmethods

Theresearchintothenatureandincidenceofprotectionordersfocusedonprotectionorders imposedwithin thecontextof the following seven legalprovisions: atemporaryinjunctionissuedincivilsummaryproceedings aconditiontoaconditionaldecisionnottoprosecute/dismissal aspecialconditiontoaconditionalsuspensionofthepre‐trialdetention aspecialconditiontoasuspendedsentence ameasurefortherestrictionoffreedom(vrijheidsbeperkendemaatregel) aspecialconditiontoaconditionalreleasefromprison aconditiontoatemporaryleavefrompenitentiaryThe research questions 1 to 3 have been analyzed with the help of tworesearch methods: an analysis of (digital) registration systems and a fileresearch.Firstofall,theregistrationsystemsoftheCentralFineCollectionAgency (Centraal Justitieel Incassobureau), the Council for the Judiciary(RaadvoordeRechtspraak),andfourdifferentpenitentiarieswerestudied.Based on this information a first estimate of the incidence of protectionordersintheNetherlandscouldbemade.Sometimes,however, the registration files reproducedanunderestimationoftheactualnumbersofprotectionorders–forinstance,becausetherewasno obligation to record protection orders – while on the other handoverestimatingthenumberofprotectionorders–forexample,becauseonlythetotalnumberofcaseswasregistered,nottheiroutcome,orbecausenodistinction was made between orders aimed at protecting a person andordersaimedatanothergoal.Theregistrationsystemsalsocontainedlittleinformationonthenatureofprotectionorders.

275

Anadditional file researchwas thereforerequired.Civilandcriminalcasefileswereexaminedinthefollowingcourtdistricts: Amsterdam Breda DenBosch DenHaag Haarlem Leeuwarden Lelystad(civil)/Utrecht(criminal)358 Roermond Rotterdam ZutphenThe temporary leave files were examined in four penitentiaries(Achterhoek,Almere,Dordrecht,andZuid‐Oost).

1.3Conclusions

The goal of the study was to make an inventory of the nature and theincidence of protection orders in the Netherlands. The results aresummarizedbelowperresearchquestion:TheregistrationfromtheCouncilfortheJudiciaryshowsthatinthisperiod338 civil cases in which a protection order was requested were settled.Additionalfileresearchunveiledthatinapproximately58%ofthesecasesaprotection order was imposed. This brings the estimated total of civil(summaryproceedings)protectionordersintheNetherlandsinthatperiodtoapproximately196.Inreality,however,thenumberorprotectionorderswillbesomewhathigherbecauseoftheaforementionedunderestimation.

358FortheexaminationofcriminalcasefilesLelystadwasreplacedbyUtrecht,becausethereweretoofewrelevantcasefilespresentinLelystad.

1. Howmanycivilandcriminalprotectionorderswereapproximatelyissuedduringtheperiod1April2011‐1April2012?97

276

Forthecriminalprotectionorders,thefollowingestimateswerefound:Legalprovision(totalissued in referenceperiod)

NocontactorderN(%)

Prohibitiontoenteracertainarea

N(%)Measure for therestriction of freedom(n=1)

‐(‐) ‐(‐)

Conditional dismissal(n=572)

5(0.9%) 0(0%)

Conditionalsuspension of pre‐trialdetention with aspecial condition(n=3817)¹

1201(30.2%) 619(15.6%)

Suspended sentencewith a specialcondition(n=6453)

280(4.3%) 149(2.3%)

Conditional releasewith a specialcondition(n=521)

36(6.9%) 20(3.8%)

Temporaryleave(‐) ‐(‐) ‐(‐)Total 1522 788¹ For the calculation of the percentages of the conditional suspension of pre‐trialdetention,seeparagraph3.4.1.Thetablecontainstheabsolutenumbersfollowedbythepercentageofthetotalamountofconditionaldismissals,conditionalsuspensionsofpre‐trialdetention with special conditions, suspended sentences with specialconditions,andconditionalreleasesfromprisonwithspecialconditionsinwhichanocontactorder(contactverbod)oraprohibitiontoenteracertainarea (gebiedsverbod) was issued. It shows that a conditional dismissal israrelyusedtoimposeaprotectionorder.The information gathered from the temporary leave files in the fourpenitentiariescouldnotbegeneralizedtonationalestimatesandtherewasnofurtherinformationavailableontheonlymeasurefortherestrictionoffreedom(vrijheidsbeperkendemaatregel)imposedinthereferenceperiod.The table aboveonlydepicts the separateprotectionorders.Becauseonecasecancontainmultipleprotectionorders–forinstanceacombinationofa no contact orderwith a street prohibition – the percentageswere alsoestimatedonacaselevel.Ofthetotalamountofconditionaldismissals0.9%containedaprotectionorder,ofthetotalamountofconditionalsuspensions

277

ofpre‐trialdetentionwithspecialconditions40.5%containedaprotectionorder,of the totalamountofsuspendedsentenceswithspecialconditions6.3%containedaprotectionorder, andof the total amountof conditionalreleaseswithspecialconditions11.3%containedaprotectionorder.A substantive analysis of the different case files generated the followingresults:Both in civiland in criminal law theoverwhelmingmajorityofprotectionorderswereissuedagainstaman,whiletheprotecteesusuallyconsistedoffemales or multiple persons. The only exception to this rule was theconditional release from prison, where the number of male and femaleprotecteeswasmoreorlessequal.Protectionorderswere generally issued in cases involving assault, threat,stalking and vice crimesbetween (ex)partners, albeit that the conditionalrelease forms an exception to this rule as well. In cases involving aconditional release, the released person and the protectee were oftenstrangersortheysharedanon‐intimaterelationship.Thecase files–bothcriminalandcivil– indicated thata largenumberofdefendants, suspects or convicts had another protection order imposedagainstthematanearlierstage(30.1%ofthecivilfiles,andbetween12.6%and 14.7% of the criminal files). Sometimes these orders were issued inresponse to one and the same incident, but often they borewitness to aprolongedprobleminwhichpreviousordershadnotbeeneffective.The case files furthermore contained little evidence for an internationaldimension. The persons involved generally had a Dutch nationality andaddressandotherindicatorsofcross‐borderissueswerepracticallyabsentaswell. Inaddition, theevidenceusuallyreferred tocountriesoutside theEU.Basedonthecurrentstudy,onlyfewrequestsforaEuropeanprotectionorderareexpectedtocomefromtheNetherlands.A final step in the analysis of the civil cases was to look for possibleconnections between certain background characteristics of cases and therefusalorgrantingofaprotectionorder.Whenthefilementionedmultiplevictims,when the defendant had another protection order issued againsthimorheratapreviousstage,orwhenthedefendanthadnotappearedincourt or had not forwarded a defense, the odds of having the protection

2. Whatarethecharacteristicsofthecasesinwhichprotectionorderswereimposed

278

order awarded increased.A logistic regression analysis, however, showedthatof thesevariables,onlythedefenseof thedefendanthadasignificantinfluenceonthedecisionofthejudgeincivilsummaryproceedings.Ingeneral.Inboththecivilandthecriminalfiles, ‘nocontact’ordersweremostpopular.Over90%ofthefilescontainedsuchanorder,exceptforthetemporary leave from penitentiary: ‘only’ 66.7% of these case filescontaineda‘nocontact’order.The‘nocontact’orderswerefollowedbytheprohibitions to enter a certain area, varying from 29.4% (conditionalreleasefromprison)to86.5%(civilsummaryproceedings).Othertypesofprotectionorders, suchas theprohibition toenteracertain locationor toapproachapersonweremuchlessprevalent.It furthermore appeared that protection orders are often imposed incombinationwitheachother(e.g.,a‘nocontact’orderincombinationwithastreetinjunction).Incivilcasesthevastmajorityofthecasescontainedacombination of orders. Combinations were also found very often in thecriminal case files, but most criminal files contained only a single ‘nocontact’order.Thecontentofthe‘nocontact’ordersvariedalot,withthecivilprotectionorders and the protection orders imposed by means of a suspendedsentencebeingmostdetailed,followedbytheconditionalsuspensionofthepre‐trial detention and the conditional release from prison. The ordersissuedasaconditiontoatemporaryleavefrompenitentiaryoftenentailednothingmorethanthatthepartyinvolved ‘wasnotallowedtocontactthevictim’.Theprohibitionstoenteracertainareaalsodifferedconsiderably,varyingfrom25metersfromthevictim’saddresstoentirevillagesandcities,andinonecaseevenanentireprovince.Mostcommon,however,wasaprotectionorder prohibiting the defendant, suspect or convict to enter one ormorestreetsforadeterminedperiodoftime.The other types of protection orders usually consisted of barring orders,ordersprohibitingsomeonetoapproachanotherperson,ordersprohibitingsomeone to enter a specified location and orders prohibiting someone tospreadlibelousordefamatoryremarks.

3. Whatwasthecontentoftheseprotectionorders?

279

Whenitcametotheirduration,theprotectionordersalsodiverged:rangingfromthe39hoursofanaverageleavefrompenitentiaryorthedurationofapre‐trial detention to an average of 11 months (civil protection orders),13.2 months (conditional release from prison) and even 24.3 months(suspendedsentence).Civilprotectionorders.Civilprotectionordersaregenerally strengthenedbyincrementalpenaltypayments(87.2%).Committalforfailuretocomplywithajudicialorder(lijfsdwang)wasveryrare(4.6%).In6%ofthecases,therewerenomeansofenforcementattachedtotheprotectionorder.Furthermore, in45.9%ofthecasestheplaintiffwasauthorizedtoenforcethe protection orderwith the help of the police.When this authorizationwaslacking,theplaintiffusuallyhadnotrequestedanythingofthesort,butinsomecasestherequestforpoliceauthorizationwasnotgranted.Finally,in68.4%ofthecasesthelegalcostshadtobepaidbybothpartiesthemselves (compensatie) – often with a reference to the (previous)relationship of the parties – despite the fact that most of the times thejudgesruledinfavoroftheplaintiffandtheplaintiffhadrequestedthecostsbeingallocatedtothedefendant.Onlyin28.6%ofthecasesthelegalcostswereawardedtothedefendant,beingtheonewholostthecase.Criminalprotectionorders. Inapproximately75%(suspensionof thepre‐trialdetentionandsuspendedsentence) toover90%(conditional releasefrom prison) of the criminal cases the suspects or convicts were placedunder the supervision of the after‐care and resettlement organizations(reclasseringstoezicht).Electronicmonitoringappearedmuchlessfrequent:only once as a condition to a suspended sentence and six times as aconditiontoaconditionalreleasefromprison.

1.4Discussion

Based on the current study, we expect only very few requests for aEuropean protection order to derive from theNetherlands. It is expectedthatonlyaverysmallgroupsofvictimswillusethisinstrument.From that perspective, the improvement of the use and enforcement ofnational protection orders seems more urgent. The case files regularlyreport violations of (previous) protection orders. This makes theenforcementofprotectionordersofvitalimportance.

280

In that sense it is remarkable that electronic monitoring is seldom used,whereas the experts consider this oneof the fewmeans throughwhich aprotectionordercanbeenforced.Equally remarkablewere thecivil caseswhich had no means of enforcement attached to them or in which theplaintiff’s request for police authorization was not granted. Strictlyspeaking, this authorization is superfluous, but many police officers stillderivetheauthoritytointervenefromthisauthorization(seefirstreport).Furthermore, the enforcement of protection orders could improve if theoutlineof theprotectionorders isasclearaspossible. ‘Nocontact’orderscouldbeenhancedbytheuseofastandardformulation,offeringcompleteprotection and prohibiting both direct and indirect contact, as well ascontactinitiatedbybothparties.Prohibitions to enter a specific area are probably harder to capture in astandard formulation, but it already makes a difference if the use ofradiuses is constrained and prohibited areas are only indicated with thehelpof thesurroundingstreetsandamap.Thevictimcouldplayabiggerroleinthisrespect.In addition, ‘vague’ formulations, such as ‘in the direct vicinity’ or ‘in thesurroundings of’ should be used with the greatest restraint possible. Tofacilitate their enforcement, a further specification of these orders – ifpossible–istobepreferred.Perhaps national agreements should be made on whether or not tomaximize the incremental penalty payments and on how to counter theinclination of civil interlocutory judges to award both parties with theirown legal costs (kostencompensatie) in cases involving a ‘familyrelationship’.Finally,therearesomerecommendationswithregardtotheregistrationofprotection orders and future research. Given the recent and futuredevelopments – for instance, the full‐fledged introduction of thepunishment order (strafbeschikking) and the increased attention for theprotection of victims of forensic patients (TBS‐gestelden) – it remainsimportanttokeepacloseeyeonprotectionorders.Futureresearchshouldalso focus on the question ofwhy plaintiffs prefer civil law over criminallaw:wasthechoiceforcivillawmadeonavoluntarybasisorwasitbasedonthefactthatthesevictimsfoundlittleresponsewiththepoliceandthePublic Prosecution Service? This type of research would benefit from animproved registration of protection orders. More importantly, a properregistration would enable law enforcement agents to track whether a

281

specific person has violated a previous protection order: notoriousviolatorsdeserveadifferentapproach.S.vanderAa,LL.M.,Ph.D.F.Klerx,MSc.M.Bosmans,MSc.A.Bosma,LL.B.M.vandenBosch,BSc.Tilburg,February2013

283

Bijlagen

1.Steekproeftrekkingpenitentiaireinrichtingen

Om een beeld te kunnen krijgen van het aantal verloven met eenbeschermingsbevel als beperkende voorwaarde is een steekproefgetrokkenuitde29PI’s inNederland.Netalsbijdecivieledossiersendestrafrechtelijkemodaliteiten vormde de Herziene Gerechtelijke Kaart (10arrondissementen) het uitgangspunt voor de steekproeftrekking. Binnenhetkadervandeonderhavigestudiewashetechterslechtsmogelijkom5PI’s te bezoeken, dus de 10 nieuwe arrondissementen werdenonderverdeeldin5,geografischgespreide,groepen,teweten: NoordNederland OostNederland Zeeland‐WestBrabant,RotterdamenDenHaag Amsterdam,Noord‐HollandenMidden‐Nederland LimburgOostBrabant

VervolgenswerdenrandomnummerstoegekendaandeverschillendePI’s.DitiseenautomatischeoptieinExcel.PergroepwerddePImethethoogstegetalgeselecteerdals‘eerstekeus’.Pergroepwerdookeen‘tweede’eneen‘derde keus’ (respectievelijk het op één na en op twee na hoogste getal)geselecteerd, die dienden als back‐up wanneer onderzoek in een van deeerst gekozen PI’s niet mogelijk was. Dit resulteerde in de volgendesteekproef: Hoogeveen(reserve:Veenhuizen) Achterhoek(reserve:Zwolle,2ereserve:Almelo) Rotterdam(reserve:Dordrecht) Almere(reserve:Amsterdam,2ereserve:HeerhugowaardAlkmaar) Zuid‐Oost(reserve:Grave)

Door allerlei omstandigheden zijn enkele ‘eerste keuze’ PI’s uiteindelijkafgevallen.359Eén van deze PI’s kon worden vervangen door een reserveinrichting, maar voor de andere PI was dit gezien de looptijd van hetonderzoek

359Hethuidigeonderzoekhadwatdatbetrefteenongelukkigetiming.VanwegedeHerzieningvandeGerechtelijkekaartendesluitingvanenkelePI’swarenveelmedewerkersdrukbezetenmindergoedbereikbaar.

284

telaat.UiteindelijkzijndevolgendevierPI’sbezocht: PIAchterhoek(Zutphen)360 PIAlmere PIDordrecht PIZuid‐Oost(Roermond)

2.Kanttekeningenbijdegebruikteonderzoeksmethoden

KanttekeningenbijdecivielebeschermingsbevelenBij de in hoofdstuk 2 gebruikte onderzoeksmethoden zijn enkele kant‐tekeningen te plaatsen. De problemen in verband met de onvolledigeregistratie in de primaire procesbestanden en daarmee de centraledatabase van de Raad voor de Rechtspraak zijn in paragraaf 1.2.1 albehandeld.HetgevolgisdatdecijfersvanuitdeRaadwaarschijnlijkzoweleen onderschatting (vanwege onderregistrerende rechtbanken) als eenoverschatting (enkel afgedanezaken)zijn.Deoverschattingkonenigszinsgecorrigeerd worden met behulp van het dossieronderzoek, maar op deeventueleonderschattingkonnietgecontroleerdworden.Een andere beperking is dat ookhet documenteren en archiveren vandefysieke (papieren) dossiers onder de verantwoordelijkheid van dedecentrale gerechten valt. Mogelijk zijn er ook fouten gemaakt bij hetregistreren van (niet direct relevante) informatie in de dossiers enontbreekt er bijvoorbeeld informatie. Ook dit kon niet gecontroleerdworden.Verder kanhet feit dat slechts tien rechtbankenwerden geselecteerd eenvertekend beeld opleveren. Mogelijk zijn deze rechtbanken nietrepresentatief voor de gehele populatie. Toch is dit bezwaar zoveelmogelijk ondervangen door de manier van selecteren (geografischespreiding)endoorhet feitdatmeerdandehelftvande rechtbankenzijnmeegenomeninhetonderzoek.Bovendienkandegekozenreferentieperiode(1april2011t/m1april2012)vaninvloedzijngeweestopdegevondenuitkomsten.Wellichtwasheteenuitzonderlijk jaar waarvan de resultaten niet gegeneraliseerd kunnenworden naar andere (voorbije of toekomstige) jaren. Een aanwijzinghiervoor is misschien te vinden in het feit dat er in vergelijking met de 360VanPIZuid‐Oostisookde locatieMaasheggebezocht,maardaarbleekuiteindelijknietsmeerterugtehalenvoorwatbetreftinformatierondomverlovenenbeschermingsbevelen.

285

voorgaande tien jaren aanzienlijk minder zaken met betrekking tot eenbeschermingsbevelzijnafgedaan.Ten slotte zijn ook de problemen die per definitie samenhangen metdossieronderzoeknietgeheeluit tesluiten.Typischevalkuilen–zoalseenafwijkende interpretatie van bepaalde variabelen of het per ongelukverkeerdinvoerenvaneenscore–werdenzoveelmogelijkondervangen.Zokregende onderzoekers van te vorenuitgebreide instructies,werden eentientaldossiersdoormeerdereonderzoekersgescoordenwerdenminderervaren onderzoekers de eerste keer bijgestaan door onderzoekers metmeerervaringophetgebiedvan(juridisch)dossieronderzoek.Ookbestondhet scoreformulier veelal uit ondubbelzinnige variabelen en werdenvariabelen die achteraf toch voormeerdere interpretaties vatbaar bleken(bijvoorbeeldofertijdensderelatiesprakewasvanhuiselijkgeweld)nietmeegenomen in de uiteindelijke analyse. Verder werden de ruwe datagecontroleerd op kennelijke vergissingen en geschoond. DesondankskunnenertochnogfouteninhetuiteindelijkeSPSSbestandzijngeslopen.KanttekeningenbijdestrafrechtelijkebeschermingsbevelenDe hierboven gemaakte voorbehouden met betrekking tot hetdocumenteren en archiveren van de fysieke dossiers, de selectie van 10arrondissementen, de gekozen referentieperiode en de meer algemenebeperkingenvandossieronderzoekgeldenonverkortvoordestrafdossiers.Eenextramoeilijkheidbijdestrafrechtelijkebeschermingsbevelenwasdatbepaalde informatie,zoalshetaantalbeschermingsbevelenopzaakniveau,niet automatisch konworden gegenereerd (zie paragraaf 3.4.1).Hierdoormoesten deze zaken handmatig worden geteld, waardoor marginaleafwijkingenindetotaleaantallenwerdenveroorzaakt.Verder zeggen de gevonden percentages uit LEVITA en Robein diebetrekkinghebbenopdeschorsingenvandevoorlopigehechtenis,devoor‐waardelijkeveroordelingendevoorwaardelijkeinvrijheidstellingenkelietsoverdeschorsingen,veroordelingeneninvrijheidstellingenmetbijzonderevoorwaarden, niet het totale aantal schorsingen, voorwaardelijke veroor‐delingen of invrijheidstellingen. Schorsingen, voorwaardelijke veroor‐delingeneninvrijheidstellingenmetenkelalgemenevoorwaardenwordennamelijknietviahetCJIBgerouteerdofgeregistreerd.KanttekeningenbijdeverlofdossiersDe registratie programma’s TULP MIR en TULP GW bevatten geenmogelijkheid om te filteren op verlofdossierswaaraan een beschermings‐bevel gekoppeld is. Het is dus niet mogelijk om in een handomdraai het

286

aantal verloven met een beperkende voorwaarde in de vorm van eenbeschermingsbevel te selecteren. Om een inschatting te krijgen van hetaantalverlovenmeteenbeschermingsbevelmoetendeverlofdossierséénvooréénhandmatigwordenbekeken.Sinds een kleine 2 jaar wordt dit binnen de verschillende PI’s digitaalbijgehouden in het programma TULP Selectie. Hierin worden deverlofaanvragen verwerkt, de adviezen van de verschillende organen(MDO361, Politie, OM, directeur en/of selectiefunctionaris) opgenomen endeuiteindelijkegoed‐ofafkeuringplus(soms)extrainformatieomtrenthetverlof vermeld. Deze extra informatie kan onder andere een opgelegdbeschermingsbevel zijn. Tijdensde dossierstudie is gebleken dat nog nietiederePIdezeregistratievanhetbeginafaangoedheeftkunnenbijhouden.Hierdoor was het voor 2 PI’s niet mogelijk te achterhalen of degoedgekeurdeverlofaanvragengepaardgingenmeteenbeschermingsbevel.Inprincipezoudenernoganderenmanierenzijnomteachterhalenofeenverlofgepaardgaatmeteenbeschermingsbevel.Eéndaarvanishetkijkenin het elektronisch gedetineerden dossier CDD‐PLUS. Hierin worden ookgegevenomtrenthetverlofopgenomen.EchterdePIkaneenhalfjaarnadateengedetineerdeisvertrokkendezegegevensnietmeeropvragen.Ookdeverlofkaartenofgedetineerdendossierswordenkortetijd(6weken)nahetvertrek van de gedetineerde vernietigd. De referentieperiode van deonderhavige studie (1 april 2011 t/m 1 april 2012) bleek voordossierstudieineenPIongelukkiggekozen,aangezienhetonderzoekmeerdaneenhalfjaarnaheteindevandereferentieperiodewerduitgevoerd.OokdebeveiligingsgraadvaneenPIspeelteenrolinderegistratievaneenbeschermingsbevelbijeenverlof.IneenhalfopeninrichtingalsMaashegge(Zuid‐Oost),isersprakevaneenregimairverlof,waarbijgedetineerdenomde 2 of 4 weken met verlof gaan. Hierbij wordt niet keer op keer eenaanvraaggedaanenwordtdusooknietvoorelkverlofgeregistreerdofdebetrokkene zich aan een gebieds‐ of contactverbod moet houden. DedirecteurvandePIkanbijbinnenkomtindehalfopeninrichtingopnemendat er een beperkende voorwaarde zal hangen aan elk verlof van eengedetineerde. Dit wordt dan in het gedetineerdendossier en op deverlofkaart geregistreerd, maar zoals gezegd zijn na vrijlating van degedetineerdebeidedocumentennietmeerteachterhalen.

361Multi‐DisciplinairOverleg.

287

Dit allesmaakte dat het op hetmoment van het onderzoek nietmogelijkwasominkaarttebrengenbijhoeveelverloveneenbeschermingsbevelalsbeperkende voorwaarde werd gesteld. Toekomstig onderzoek naarbeschermingsbevelen binnen verloven kan dan ook het beste prospectiefworden vormgegeven of betrekking hebben op een periode die net isafgesloten.Verderzoueenveranderinginregistratieookkunnenbijdragentot een betere bestudeerbaarheid van deze gegevens (bijvoorbeeld eenverplicht invulveldomaan te gevenof erbij eenverlof sprake is vaneenbeperkendevoorwaardeenzoja,welke).

289

Volledigeinhoudsopgavedeel1en2Deel1Voorwoord........................................................................................................................................5

Lijstmetafkortingen................................................................................................................11

Samenvatting.................................................................................................................................13

1.2.Onderzoeksmethoden..........................................................................................................14

1.3.Resultaten..................................................................................................................................15

1.3.1.Hetwettelijkkader.....................................................................................................15

1.3.2.Dehandhavingindepraktijk.................................................................................18

1.4.Discussie.....................................................................................................................................20

Hoofdstuk1.Inleiding..............................................................................................................23

1.1.HetEuropeesbeschermingsbevel..................................................................................23

1.2.BeschermingsbeveleninNederland..............................................................................25

1.2.1.Strafrechtelijkebeschermingsbevelen...............................................................26

1.2.2.Civielrechtelijkebeschermingsbevelen.............................................................27

1.2.3.Bestuursrechtelijkebeschermingsbevelen......................................................28

1.3.Doelstellingenonderzoeksvragen.................................................................................29

1.4.Dataverzameling.....................................................................................................................31

1.4.1.Juridischedeskresearch...........................................................................................31

1.4.2.Interviewsmetmedewerkersvandehandhavendeinstanties..............32

1.5.Definitiebeschermingsbevel.............................................................................................32

1.6.Leeswijzer..................................................................................................................................34

Hoofdstuk2.Wettelijkkaderbeschermingsbevelen 35

2.1.Inleiding......................................................................................................................................35

2.2.Strafrechtelijkebeschermingsbevelen.........................................................................36

2.2.1.Derolvanhetslachtofferbijdeverkrijgingvaneenstrafrechtelijk........

beschermingsbevel.................................................................................................................37

2.2.2. Bijzondere voorwaarde bij de schorsing van de voorlopige hechte‐

nis....................................................................................................................................................38

2.2.3.Rechterlijkbevelterhandhavingvandeopenbareorde...........................40

290

2.2.4.Gedragsaanwijzingvandeofficiervanjustitie...............................................42

2.2.5.Aanwijzingbijeenstrafbeschikking...................................................................45

2.2.6.Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot.......................................................48

2.2.7.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeveroordeling..............50

2.2.8.VoorwaardebijeenTBSmetvoorwaarden.....................................................53

2.2.9.Voorwaardebijeenvoorwaardelijkeplaatsing ineen inrichtingvoor

stelselmatigedaders...............................................................................................................56

2.2.10.Vrijheidsbeperkendemaatregel.........................................................................58

2.2.11.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling..60

2.2.12.VoorwaardebijeenvoorwaardelijkebeëindigingvandeTBS............63

2.2.13.VerlofuiteenTBSkliniek......................................................................................65

2.2.14.Voorwaardebijverlofuiteenpenitentiaireinrichting............................68

2.2.15.Voorwaardebijeenvoorwaardelijkegratie.................................................71

2.3.Civielrechtelijkebeschermingsbevelen........................................................................73

2.4.Bestuursrechtelijkebeschermingsbevelen.................................................................76

2.4.1.Voorwaardelijkemachtiging(WetBopz).........................................................77

2.4.2.Voorwaardelijkverlofenvoorwaardelijkontslaguiteenpsychiatrisch

ziekenhuis(WetBopz)..........................................................................................................80

2.4.3.Hethuisverbod.............................................................................................................82

2.5.Samenvatting............................................................................................................................85

Hoofdstuk3.Handhavingindepraktijk 87

3.1.Inleiding......................................................................................................................................87

3.2.Onderzoeksmethode.............................................................................................................87

3.3.Handhavingstrafrechtelijkebeschermingsbevelenindepraktijk..................89

3.3.1.Vorderenenopleggenvanstrafrechtelijkebeschermingsbevelen.......89

3.3.2.Registratiestrafrechtelijkebeschermingsbevelen.......................................90

3.3.3.Technischehulpmiddelen........................................................................................91

3.3.4.Samenwerkingtussendeketenpartners..........................................................93

3.3.5.Toezicht............................................................................................................................94

3.3.6.Reactieopeenovertreding.....................................................................................96

291

3.3.7.Knelpunten.....................................................................................................................99

3.3.8.Succesfactoren...........................................................................................................101


3.4.Handhavingcivielrechtelijkebeschermingsbevelenindepraktijk..............103

3.4.1.Vorderenenopleggenvancivielrechtelijkebeschermingsbevelen...103

3.4.2.Registratiecivielrechtelijkebeschermingsbevelen...................................104


3.4.4.Samenwerkingtussendeverschillendeinstanties...................................104

3.4.5.Toezicht.........................................................................................................................105


3.4.7.Kostenhandhaving..................................................................................................108

3.4.8.Knelpunten..................................................................................................................109

3.4.9.Succesfactoren...........................................................................................................110

3.4.10.Suggestiesterverbetering.................................................................................110

3.5.Handhavinghuisverbodenindepraktijk.................................................................111

3.5.1.Registratiehuisverboden......................................................................................111


3.5.3.Samenwerkingtussendeketenpartners.......................................................113

3.5.4.Toezicht.........................................................................................................................113


3.5.6.Knelpunten..................................................................................................................119

3.5.7.Succesfactoren...........................................................................................................120


3.6.Beperkingenonderzoeksmethode..............................................................................122

3.7.Samenvatting.........................................................................................................................122

Hoofdstuk4:Conclusie 125

4.1.Inleiding...................................................................................................................................125

4.2.Modaliteitenenformelereguleringhandhaving..................................................125

4.3.Soortenbeschermingsbevelen......................................................................................129

4.4.Handhavingindepraktijk...............................................................................................130

292

4.5.Discussie..................................................................................................................................138

4.5.1.Wettelijkkader..........................................................................................................138

4.5.2.Handhavingindepraktijk....................................................................................139

4.5.3.Suggestiesvoortoekomstigonderzoek..........................................................141

Englishsummary.......................................................................................................................143

Bijlage.............................................................................................................................................153

Deel2Voorwoord...................................................................................................................................159

Lijstmetafkortingen............................................................................................................165

Samenvatting............................................................................................................................167

1.1.Inleidingenprobleemstelling........................................................................................167

1.2.Onderzoeksmethoden.......................................................................................................168

1.3.Conclusies...............................................................................................................................169

1.4.Discussie..................................................................................................................................173

Hoofdstuk1.Inleiding..............................................................................................177

1.1.Inleiding...................................................................................................................................177

1.2.AantallenbeschermingsbeveleninNederland......................................................179

1.2.1.Aantallencivielrechtelijkebeschermingsbevelen.....................................179

1.2.2.Aantallenstrafrechtelijkebeschermingsbevelen.......................................180

1.2.3.Aantallenbestuursrechtelijkebeschermingsbevelen..............................182

1.3.Doelstellingenonderzoeksvragen..............................................................................182

1.4.Dataverzameling..................................................................................................................185

1.4.1.Civielrecht...................................................................................................................186

1.4.2.Strafrecht......................................................................................................................187

1.5.Beschermingtenbehoevevannatuurlijkeenrechtspersonen......................188

1.6.‘Missing’ofnietindossier...............................................................................................189

1.7.Leeswijzer...............................................................................................................................189

Hoofdstuk2.Civielrechtelijkebeschermingsbevelen.........................................191

2.1.Inleiding...................................................................................................................................191

293

2.2.Aantallenuitregistratiesysteem(RaadvoordeRechtspraak).......................191

2.3.Aantallenuitdossieronderzoek....................................................................................193

2.3.1.Steekproeftrekking..................................................................................................193

2.3.2.Aantalopgelegdecivielebeschermingsbevelen.........................................194


2.4.Aardeninhoudcivielebeschermingsbevelen........................................................196

2.4.1. Kenmerken van zaken waarin een civiel beschermingsbevel is

opgelegd.....................................................................................................................196

2.4.2.Aardeninhoudcivielebeschermingsbevelen.............................................199

2.5.Discussie..................................................................................................................................206

2.5.1.Analyse..........................................................................................................................206

2.5.2.Resultaten....................................................................................................................206

2.6.Samenvatting.........................................................................................................................209

Hoofdstuk3:Strafrechtelijkebeschermingsbevelen...........................................213

3.1.Inleiding...................................................................................................................................213

3.2.Degeraadpleegderegistratiesystemen.....................................................................214

3.2.1.LEVITA...........................................................................................................................214

3.2.2.Robein............................................................................................................................214

3.2.3.TULP...............................................................................................................................214

3.3.Voorwaardebijeenvoorwaardelijksepot...............................................................215



3.4.Bijzonderevoorwaardebijdeschorsingvandevoorlopige hechtenis.216




3.4.4.Zaakkenmerken.........................................................................................................221


3.5.Vrijheidsbeperkendemaatregel...................................................................................228


294

3.6.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeveroordeling.....................228




3.6.4.Zaakkenmerken.........................................................................................................231


3.7.Bijzonderevoorwaardebijeenvoorwaardelijkeinvrijheidstelling.............238

3.7.1.Aantallenuitregistratiesysteem(Robein)....................................................238



3.7.4.Zaakkenmerken.........................................................................................................241


3.8.Voorwaardebijverlofuiteenpenitentiaireinrichting......................................248

3.8.1.Aantallenuit(digitaal)dossieronderzoek.....................................................248


3.8.3.Zaakkenmerken.........................................................................................................250


3.9.Samenvatting.........................................................................................................................252


4.1.Inleiding...................................................................................................................................259

4.2.Aantallenbeschermingsbevelen...................................................................................259

4.3.Zaakkenmerken...................................................................................................................262

4.4Aardeninhoudbeschermingsbevelen.......................................................................264

4.5.Discussie..................................................................................................................................267

4.5.1.NutennoodzaakEuropeesbeschermingsbevel.........................................267

4.5.2. Handhaving, afbakening en oplegging van nationale beschermings‐

bevelen......................................................................................................................................268

4.5.3.Registratieensuggestiesvoortoekomstigonderzoek............................271

Englishsummary.........................................................................................................273

Bijlagen..........................................................................................................................................283

Deelrap 1 Bescherm bev draft1 2 - Tilburg University...Deel 1: Wettelijk kader en handhaving Dr. mr....

Documents

Transcript of Deelrap 1 Bescherm bev draft1 2 - Tilburg University...Deel 1: Wettelijk kader en handhaving Dr. mr....