De zoektocht naar barrières in handhygiëneWerken aan de kloof tussen ‘weten’ & ‘doen’

F. Germeys (Hogeschool-Universiteit Brussel)Symposium “U bent in goede handen”FOD Volksgezondheid 3 mei 2010

Barrières in handhygiëne… (complex geheel) 1. beperkingen in kennis & kunde mbt veilige

gedrag wanneer? hoe? basisvereisten? (sierraden, vingernagels, etc.) waarom? (objectieve risico’s & mogelijke gevolgen)

2. “cognitieve kramp” die iedereen kan overkomen momentane vergeetachtigheid afgeleid

Barrières in handhygiëne… (complex geheel) 3. verlaagde risicoperceptie

direct percipieerbare negatieve gevolgen van het eigen onveilige gedrag (voor patiënt) blijven uit en versterken geloof “het zal mij niet overkomen”

Vanuit risicoperceptie-onderzoek weten we dat risicopercepties vaak dalen bij toegenomen werkervaring hoe meer we weten over een risico, hoe minder angst

het ons inboezemt gevaren (besmetting) die we kunnen verklaren en die

we zelf kunnen beïnvloeden doen de risicoperceptie dalen

Barrières in handhygiëne… (complex geheel) 4. interpersoonlijke factoren

mensen nemen risico’s omdat collega’s dit ook doen mensen volgen gedrag van gezaghebbenden specialisten, dokters als rolmodel?

5. burnout & aangeleerde hulpeloosheid burnout door aangehouden stressoren aangeleerde hulpeloosheid door aangehouden gebrek aan

autonomie en betrokkenheid in allerhande beslissingenverlaagt veiligheidsgedrag door sluimerende gevoelens:

“wat ik ook doe, het doet er niet toe, whatever will be will be”vermindert kans om mensen op de safety-wagon te krijgen

tijdens en na interventie

Barrières in handhygiëne… (complex geheel) 6. invloed van directe motivationele factoren bij

keuze (on)veilig gedrag

gedrag(on)veilig

vóór gedragsituatie

consequenties(on)veilig

Consequenties die zullen volgen door stellen van een gedragzijn (de)motiverende motivationele krachten voor dat gedrag en dieverschillen in sterkte (en verschillen van persoon tot persoon).

?

Barrières in handhygiëne… (complex geheel)

PIC

NIC

PIUPFC

NFCNIU

PFU

NFU

Moti

vati

on

ale

kra

ch

t

+

-

voorbeeld persoon x

Immediate (directe) & Certain (zekere)consequenties hebben de sterkste motivationele impact op gedragskeuze

aard consequenties

Positive / NegativeImmediate / FutureCertain / Uncertain

Barrières in handhygiëne… (complex geheel)

onveilig gedrag

PIC

NIC

PIUPFC

NFCNIU

PFU

NFU

- tijdswinst- hogere productiviteit- meer comfort bij handeling

mogelijke besmetting

overste tevreden door snelheid

Moti

vati

on

ale

kra

ch

t

+

-mogelijke berisping

Barrières in handhygiëne… (complex geheel)

veilig gedrag

PIC

NIC

PIUPFC

NFCNIU

PFU

NFU

- vergt extra tijd- minder comfort

geen besmetting van zichzelf

geen besmetting van patiënt

overste ontevreden door traagheidM

oti

vati

on

ale

kra

ch

t

+

-

Barrières in handhygiëne… (complex geheel)

onveilig gedrag (door PICs) zit van nature vaak in sterkere positie dan het veilige gedrag (door NICs)

wanneer zal veilig gedrag meer kans hebben?

indien NIC’s van veilig gedrag weggenomen/gereduceerd niet altijd mogelijk, soms wel (vb. tijdsreductie door alcoholgel)

maar voornamelijk wanneer de gedragskeuze niet meer onder de invloed van de (positieve & negatieve) directe & zekere consequenties komt te staan, dan maakt het veilige gedrag meer kans

Barrières in handhygiëne… (complex geheel)

wanneer is dit het geval? indien veilige gedrag een gewoonte geworden is het bewust evaluerende brein is uitgeschakeld en de

automatische piloot neemt over…handen wassen bij intrede nieuwe patiëntenkamer vs. handen wassen tussen 2 patiënten in zelfde kamer

Logische vraag is dan: Hoe maak je van veilig gedrag een gewoonte?

Laat ons eerst eens kijken naar de campagne, hoe komt ze tegemoet aan onze barrières?

De nationale campagne Hoe komt ze tegemoet aan onze barrières?

beperkingen kennis & kunde “cognitieve kramp” verlaagde risicoperceptie interpersoonlijke factoren burnout & aangeleerde hulpeloosheid directe motivationele factoren (reduceren door gewoontevorming)

De nationale campagne

Wat voorspelt de literatuur mbt een aanpak waarin kennis & kunde, dwz waarin het wanneer, hoe, en waarom (risico’s) van handhygiëne centraal staat?

meestal initiële redelijke stijging veilige gedrag daarna uitdovend effect van de winst, maar meestal wel een (klein) netto effect (hier 10% na 2 campagnes)

Deels omdat wij als mensen niet vaak handelen vanuit overdachte overwegingen maar vanuit onbewuste routine. Tijdens interventie is bepaalde kennis goed geactiveerd (bewuster handelen), maar deze activatie daalt en gaat ons handelen minder beïnvloeden eens we terug in de routinemodus zitten.

”De kloof tussen denken & doen”

De nationale campagne: waarheen?

1. Aanhouden van deze inspanningen (al is het een traag proces)

2. Bijkomende aandacht naar oversten of autoriteitsfiguren (artsen): vervullen voorbeeldfunctie en kunnen elke wijziging van risicoperceptie en gedrag op de werkvloer op korte tijd teniet doen. Specifiek programma dat hen hiervan bewust maakt.

3. Bestaande programma’s mbt stress, burnout en aangeleerde hulpeloosheid aanhouden, zo niet opvoeren of opstarten. Een gevoel van ‘leven zelf in handen te hebben’ (en niet ‘geleefd te worden’) is een fundament voor de ontvankelijkheid en het zelf toepassen van de inhoud van elk interventieprogramma. o.a. aandacht voor:

• programma’s gericht op het copen met ‘emotional labour’• inspraak & overleg: verpleegkundigen betrekken, ‘empowerment’• uiteraard adequate taakbelasting en shift-regelingen

4. Component die sterke toegevoegde waarde zou hebben:

INTERVENTIES GERICHT OP GEWOONTE-VORMING VAN GEDRAG

Interventies gericht op gewoonte-vorming van veilig gedrag

Huidige programma wil alle soorten onveilig handhygiëne- gedrag samen aanpakken

Niet mogelijk om zo tot gewoontevorming te komen binnen interventieperiode, dus bijkomende inspanning gewenst:start kleinschalige interventies met focus op specifiek

gedrag om dit om te zetten in gewoonte en bouw daarna gewoonterepertorium verder uit

basis = bekrachtigen van specifiek veilig gedrag (langdurig) zodat het toeneemt, om uiteindelijk een gewoonte te worden

Inspiratie: BBS-approach (behavioral based safety)

Interventies gericht op gewoonte-vorming van veilig gedrag: BBS concreet voorbeeld

Een bestaand team verpleegkundigen maakt lijst van veilige handhygiëne gedragingen (situaties) selecteert 1 of 2 gedragingen die ze relevant vinden en waar

progressie mogelijk en haalbaar is maakt precieze definitie van het gedrag + scorekaarten anonieme peer-observatie tijdens gewone werk einde week worden ze verzameld en % veilig gedrag van de groep

wordt op grafiek geplot en besproken op volgende vergadering er worden tussentijdse doelen gezet (vb. 50% 75% 95%) om

motivationele redenen

Interventies gericht op gewoonte-vorming van veilig gedrag: BBS

na bereiken volledige doel (bv. 95% veilig gedrag) kleine sociale viering

daarna opnemen nieuw handhygiënegedrag uit initiële lijst

zijn de observatiemomenten te beperkt omwille van individueel werk, dan kan men het geheel ook in een zelf-observatie-procedure gieten, met groeps-data en groepsbesprekingen.

deze aanpak komt tegemoet aan het probleem van de motivationele kracht van directe & zekere

consequenties de “cognitieve krampen” (gewoonten zijn hier minder onderhevig

aan)

Interventies gericht op gewoonte-vorming van veilig gedrag: BBS

Voor meer info over BBS-aanpak zie o.a. Geller, S.E. (2001). The psychology of safety handbook. CRC

Press Agnew, J., & Snyder, G. (2008). Removing obstacles to safety: A

behavior-based approach. Performance Management Publications.