de zes branden -burgse concerten

hollandfestival

coproductie

met dank aan

de zes BrandenBurgse ConCertenAnne Teresa De Keersmaeker, Amandine Beyer, Rosas & B’Rock Orchestra

hoofdbegunstigerproductiepartner

inhoud

Info & context

Credits

Een uitgesproken verlangen naar harmonie

Zigzag door Bach

Over de artiesten

Vrienden

Holland Festival 2019

Word vriend

Colofon

info Context

data & aanvang do 6 juni 2019, 20:15vr 7 juni 2019, 20:15 za 8 juni 2019, 20:15

locatieKoninklijk Theater Carré

duur2 uur geen pauze

inleidingdoor Justa ter Haar19:30

CreditschoreografieAnne Teresa De Keersmaeker

muzikale leidingAmandine Beyer

gecreëerd met en gedanst doorBoštjan Antončič, José Paolo Dos Santos, Carlos Garbin, Frank Gizycki, Marie Goudot, Robin Haghi, Cynthia Loemij, Mark Lorimer, Michaël Pomero, Jason Respilieux, Igor Shyshko, Luka Švajda, Jakub Truszkowski, Thomas Vantuycom, Samantha van Wissen, Sandy Williams,Sue Yeon Youn

musiciB’Rock Orchestraviool: Amandine Beyer (solo), David Wish, Jivka Kaltchevaaltviool: Luc Gysbregts, Manuela Bucher, Marta Páramocello: Frédéric Baldassare, Julien Barre, Rebecca Rosenviola da gamba: Frédéric Baldassare, Julien Barrecontrabas en violone: Tom Devaere traverso: Manuel Granatierohobo: Antoine Torunczyk, Jon Olaberria, Stefaan Verdegemfagot: Benny Aghassitrompet: Bruno Fernandeshoorn: Bart Aerbeydt, Mark De Merlierblokfluit: Bart Coen, Benny Aghassi klavecimbel: Andreas Kuppers

muziekJohann Sebastian Bach, Brandenburgische Konzerte, BWV 1046-1051

kostuumsAn D’Huys

decor en lichtJan Versweyveld

dramaturgieJan Vandenhouwe

geluidAlban Moraud, Aude Besnard

aankondigingenLav Crnčević

hond Ayla 3000

understudies dansAnika Edström Kawaji, Bilal El Had, José Paulo dos Santos, Lav Crnčević

artistieke assistente Femke Gyselinck

artistieke coördinatie en planningAnne Van Aerschot

muzikaal adviesKees van Houten

assistentie muziekanalyse Ekachai Maskulrat, Juan María Braceras

assistenten decor en licht François Thouret, Pascal Leboucq

coördinator kostuumsHeide Vanderieck

naaistersCharles Gisèle, Ester Manas, Maria Eva Rodrigues-Reyes, Viviane Coubergs

kleedsterElla De Vos

technisch directeurJoris De Bolle

technici Bram Geldhof, Marlies Jacques, Michael Smets, Sari-Lynn Kerkhofs

productieRosas

coproductie B’Rock Orchestra, Volksbuhne (Berlijn), De Munt / La Monnaie (Brussel), Opéra de Lille, Opéra National de Paris, Sadler’s Wells (Londen), Les Théâtres de la Ville de Luxembourg, Concertgebouw (Brugge), Holland Festival (Amsterdam)

met dank aanGli Incogniti, Inge Grognard, Ayla 3000, Sandy Williams

Deze productie werd gerealiseerd met de steun van de Tax Shelter van de Belgische Federale Overheid, in samenwerking met Casa Kafka Pictures Tax Shelter empowe-red by Belfius.Rosas wordt ondersteund door de Vlaamse Gemeenschap en door de stichting BNP Paribas.

wereldpremière12 september 2018Volksbuhne (Berlijn)

websitesAnne Teresa De Keersmaeker & RosasB’Rock OrchestraAmandine Beyer

een uitgesproken verlangen naar harmonie

De muziek van Johann Sebastian Bach duikt regelmatig op in het werk van Anne Teresa De Keersmaeker. Met De zes Brandenburgse Concerten realiseert ze haar vijfde voorstelling op muziek van de Duitse barokcomponist. Toch ging De Keersmaeker pas in 1993, twaalf jaar na haar eerste choreografie Violin Phase, voor het eerst aan de slag met Bachs muziek in de voorstelling Toccata.

Interview door Jan Vandenhouwe

JV: Waarom wachtte je zo lang om op Bach te dansen?

ATDK: ‘Toen ik begin jaren tachtig de choreografie voor Violin Phase van Steve Reich maakte, luisterde ik thuis voortdurend naar een van de Brandenburgse concerten. Bachs muziek begeleidt mij al vanaf het begin, maar ik voelde toen dat ik nog niet klaar was om de complexiteit en rijkdom ervan in dans om te zetten. Hoe

dieper ik de laatste jaren in de structuur van Bachs muziek door-dring, hoe meer het absolute genie van Bach zich openbaart.’

Wat maakt zijn muziek voor jou zo bijzonder?

‘Bach schreef ‘Soli Deo Gloria’ (‘Alleen aan God de eer’) onder zijn partituren. Zijn muziek wil een weerspiegeling zijn van de godde-lijke orde van het universum en drukt een uitgesproken verlangen naar harmonie uit. Ze wordt gekenmerkt door een soort stralende helderheid, zowel in haar grote vorm als in haar details. Ik ervaar haar als architectuur in beweging, georganiseerd op de horizon-tale assen van het contrapunt en de verticale assen van de har-monie. Alle lijnen zijn helder en kunnen op zichzelf staan. Tegelijk laten ze ook ruimte voor elkaar. Elke stem is volwaardig, maar Bach formuleert ze ook steeds als functie van de andere stem-men. Hij was erg inventief in de manier waarop hij regels toepaste en meteen weer doorbrak. In de Brandenburgse concerten springt hij bijvoorbeeld op een bijzonder originele wijze om met de gebruikelijke ritornello-vorm van het barokke concerto, met haar afwisseling van tutti-passages die het thematische basismateriaal van een deel bevatten (‘ritornello’) met andere, meer solistische passages waarin de muziek grotendeels nieuw is (‘episodes’). In Bachs muziek heerst er een soort geordende chaos of chaotische orde. Ze klinkt echter nooit geforceerd, altijd natuurlijk en door en door menselijk. Het lijkt alsof die kosmische orde deel uitmaakt van het DNA van Bachs brein.’

Leent ze zich volgens jou daarom ook goed tot dans?

‘In Bachs muziek kunnen we ervaringen herkennen die opgesla-gen zijn in het geheugen van elk menselijk lichaam: vreugde, woe-de, troost, afkeuring, wraak, medelijden, genot, pijn, melancholie, jubel. Alles draait in zijn muziek bovendien om communicatie. Hij kende als geen ander de regels van de klassieke retorica. Hoe overtuig je? Hoe houd je je discours spannend? Hoe formuleer je tegenstellingen? Ook hier is Bach een meester in het afwijken van de regels die hij door en door beheerst. Maar zijn muziek is niet alleen emotioneel voortdurend in beweging, maar ook fysiek. Daarom kunnen we er zo makkelijk op dansen. Stukken als de cel-losuites of de partita’s voor viool of klavecimbel bestaan uit een opeenvolging van diverse barokdansen: allemandes, sarabandes, menuetten, gigues, etc. Maar ook delen uit de Brandenburgse concerten of bepaalde koren en aria’s uit de Matthäus Passion of de cantates zijn gestoeld op dansvormen.

Vorig jaar maakte je met Mitten wir im Leben sind een cho-reografie op de zes cellosuites, muziek die Bach net als de zes Brandenburgse concerten schreef toen hij tussen 1717 en 1723 kapelmeester was aan het hof van Köthen. Kunnen we Mitten wir im Leben sind als een soort voorstudie tot De zes Brandenburgse Concerten beschouwen?

‘Beide cycli ontstonden inderdaad in dezelfde periode in Bachs leven. Het was een tijd waarin hij materieel vrij zorgeloos en in uitstekende werkomstandigheden instrumentale muziek kon componeren. Tegelijk stierven in die periode zijn eerste vrouw en enkele van zijn kinderen. Misschien getuigt de melancholie van de cellosuites of van de langzame delen van de Brandenburgse concerten wel van Bachs grote bewustzijn van onze sterfelijk-heid. Voor een choreograaf is het verschil tussen de grotendeels eenstemmige cellosuites en de Brandenburgse concerten met hun architecturale contrapunt echter gigantisch. Puur praktisch gezien moet ik in een grootschalige groepschoreografie als De zes Brandenburgse Concerten natuurlijk veel meer ‘het verkeer regelen’. Maar ook inhoudelijk is het verschil groot. Terwijl de cellosuites hoofdzakelijk melancholisch en intiem zijn, associeer ik de Brandenburgse concerten toch vooral met vitaliteit en levens-kracht. In sommige van de snelle delen, die vaak gekenmerkt worden door een ononderbroken herhaling van kleine ritmische cellen, lijkt het alsof de muziek al voor de eerste noot onhoorbaar bezig is en na de laatste noot nog verder zal lopen. Bachs muziek lijkt dan als een stukje oneindigheid dat even tot klinken wordt gebracht. In de choreografie van de zes cellosuites speelde de

zwaartekracht een belangrijke rol. De Brandenburgse concerten associeer ik als danser veel meer met een opgaande beweging van zich openende spiralen.’

Hoe ga je concreet te werk bij het choreograferen van de concer-tos?

‘Het strikte choreografische systeem dat ik in voorstellingen als Vortex Temporum of En Atendant toepaste en waarbij ik één mu-zikale stem of instrument aan één danser koppelde, kan ik in een grootschalige cyclus als de Brandenburgse concerten niet zomaar overzetten. Ik moet een nieuw systeem ontwikkelen. Net als Bach bij het componeren, moet ik mezelf regels opleggen die ik dan na verloop van tijd kan doorbreken. Aan de basis van de choreo-grafie ligt zoals steeds een geometrisch grondplan dat bestaat uit cirkels, rechte lijnen, pentagrammen en spiralen. Terwijl in een voorstelling als Drumming de choreografie heel precies was ge-ankerd op de spiraal uit het geometrische grondplan, meandert de choreografie van De zes Brandenburgse Concerten veel vrijer door het basispentagram. Maat voor maat probeer ik met cho-reografisch contrapunt een antwoord te geven op Bachs muzikale contrapunt. Het is een enorme uitdaging om de logica van het

dansvocabularium met die van de muziek in overeenstemming te brengen. Hiervoor is het gebruik van ruimte en perspectief es-sentieel. Wat is voorgrond en wat is achtergrond? Wat is zichtbaar en wat niet? Wat hoor je in Bachs muziek op de voorgrond en hoe vertaal je dat visueel? De dans moet een autonome partner van de muziek zijn en mag zich er niet slaafs toe verhouden.’

Hoe bepaalt de vorm van Bachs cyclus van zes concerten de vorm van jouw voorstelling?

‘Zoals veel werken van Bach zijn de Brandenburgse concerten een geordend universum. Er heerst een zekere harmonie en hiërarchie, bijvoorbeeld tussen de verschillende stemmen. In het tweede, vierde en vijfde concerto plaatst Bach een klein groepje solisten tegenover de rest van de groep, de zogenaamde ripieno. Ook hier wijkt hij graag af van de regels. Een instrument als het klavecimbel, dat traditioneel gezien een dienende rol speelt, ver-heft Bach in het vijfde concerto plots tot de belangrijkste solist. Hij schrijft er een immense solo-cadens voor. Het eerste concerto, dat hoogstwaarschijnlijk is samengesteld uit muziek van eerder gecomponeerde cantates, is het enige concerto dat niet uit drie maar uit vier delen bestaat. Het heeft soms het karakter van een orkestsuite. Misschien plaatste Bach het daarom aan het begin van de cyclus. Met haar feestelijke hoorngeschal vormde het eerste deel oorspronkelijk de opening van Bachs zogenaamde ‘jacht-cantate’. Het derde en zesde concerto zijn dan weer enkel voor strijkers geschreven. De hiërarchie tussen solist en groep lijkt hier te vervagen.’

Hoe vertaal je dat in de choreografie?

‘Ik wil in mijn choreografische structuur rekening houden met de overkoepelende vorm van Bachs cyclus. In het eerste deel van het eerste concerto laat ik de hele groep dansers de baslijn unisono stappen, volgens het principe my walking is my dancing dat ik al in eerdere choreografieën exploreerde. Ook in Mitten wir im Leben sind liet ik de dansers in sommige delen de baslijn, die het harmo-nische verloop van de muziek schraagt, letterlijk stappen en zo zichtbaar maken: één noot, één stap. In het eerste deel van het eerste Brandenburgs concerto lopen alle dansers op één rechte lijn die zich frontaal voor- of achterwaarts beweegt. Door middel van heel eenvoudige canons introduceer ik later ook het eerste visuele contrapunt. Zo wordt niet alleen de hele groep gepresen-teerd, maar ook de verschillende instrumentgroepen: de twee hoorns, de violino piccolo, de hobo’s, enzovoort. In het langzame deel van het eerste concerto introduceer ik dan voor het eerst

het driedimensionale dansmateriaal waarop de hele voorstelling gebaseerd is. De choreografie van het eerste concerto toont dus als het ware de ingrediënten waarmee we gaan componeren. In het tweede, vierde en vijfde concerto probeer ik daarna de typi-sche concerto-vorm, met zijn samenspel van solisten, ripieno en baslijn visueel te vertalen. Ook de aparte structuur van het derde concerto, met drie violen, drie altviolen, drie celli en basso conti-nuo willen we zichtbaar maken. Onder invloed van het beroemde anapest-ritme (kort–kort–lang), dat het hele eerste deel beheerst, verandert my walking is my dancing in my running is my dancing. Het tweede allegro van het derde concerto is een van die delen die een stukje oneindigheid lijken te laten horen. De muziek lijkt voor de eerste noot al bezig geweest te zijn en na de laatste nog door te gaan. Hier willen we een visuele wervelwind ontketenen, een vortex waarbij de rechte lijnen uit de vorige delen omgebo-gen worden tot spiralen en cirkels, die voor mij symbool staan voor oneindigheid.’

zigzag door BaCh

door Wannes Gyselinck

De zes Brandenburgse Concerten ontstond uit een dubbel verlan-gen van Anne Teresa De Keersmaeker: iets doen met een grote groep dansers, en een volgende stap zetten in haar choreogra-fische pas de deux met Bach. Na Bachs cellosuites in Mitten wir im Leben sind – intiem, klein ensemble, donker en contemplatief – koos De Keersmaeker nu voor de Brandenburgse concerten: triomfantelijk, lumineus, groots, joyeus. ‘Het is jeugdige muziek, de energie ervan is opwaarts en omhoog,’ zegt De Keersmaeker.

Bach experimenteert er op ongeziene wijze met de verhouding tussen ‘ripieno’ – de geijkte term voor het begeleidend orkest – en solist, tussen groep en individu, voorgrond en achtergrond. Opnieuw schreef De Keersmaeker een choreografie die maat voor maat op de muziek is toegesneden. Maar hoe dicht ze de muziek ook op de voet volgt, de vertaalslag gebeurt nooit letterlijk. Noem het een contrapuntische ontmoeting tussen een muzikale en een dansante logica, tussen de weelde van barok

en een hedendaagse – en tegelijk oneigentijdse – poging tot een streng soort schoonheid. Streng, want niet behaagzuchtig, en in de wetenschap dat vrijheid enkel gedijt tussen de regels van een strak systeem.

Vijf maal voerde De Keersmaeker inmiddels een choreografisch onderzoek naar en via Bach. Dat ze nog niet op de even stren-ge als frivole Duitser is uitgekeken hoeft niet te verbazen: Bach combineert een dansant karakter – veel van zijn muziek vertrekt vanuit oude dansvormen – met een hoge graad van abstractie. Uit een thema van vier noten laat hij een muzikale kathedraal oprijzen, via processen van variatie, omkering, doorwerking. Van eenvoud naar complexiteit, in het spanningsveld tussen orde en chaos. Het is vergelijkbaar met hoe Steve Reich uit een simpel muzikaal rifje complex ritmisch en harmonisch contrapunt puurt in bijvoorbeeld Violin Phase (voetnoot: tijdens het maken van haar choreografie van Violin Phase luisterde De Keersmaeker onafge-broken naar het vijfde Brandenburgse concert). Die aanpak ty-peert ook het werk van De Keersmaeker: met heldere spelregels, geometrische basisvormen en eenvoudig bewegingsmateriaal een complexe organisatie van lichamen in tijd en ruimte uitbou-wen.

 ‘We waren op zoek naar materiaal dat goed staat bij mannen en vrouwen, materiaal met helderheid, detail en het gecontroleer-de raffinement dat ik ook bij Bach aantref. Maar zulk materiaal gedijt alleen binnen een sterke en duidelijke architectuur. Dat heb je nodig om met zoveel dansers het contrapunt van zo’n com-plexe partituur helder te krijgen. Het is niet eenvoudig om zo veel mensen in de ruimte te organiseren zonder dat het zwaar wordt. De assen van wat verticaal en horizontaal is, wat voor- en achter-grond is, dat alles moet zeer helder zijn. In de muziek van Bach is dat eigenlijk ook zo: zijn taal is altijd duidelijk afgetekend in de grote lijnen, maar bevat in de concrete uitwerking heel veel ver-fijning en weelderige elaboratie.’ De Keersmaeker zette opnieuw een geometrisch grondplan uit – spiralende pentagrammen – met daarbovenop drie geometrische basisvormen: een rechte lijn – de rij –, een vlechtende beweging – de zigzag –, en de cirkel.

De rij (my walking is my dancing)Op één rij, frontaal naar het publiek, stappen de zestien dansers van De zes Brandenburgse Concerten de baslijn af van het eerste van de Brandenburgse concerten. De muziek is joyeus en triom-fantelijk, het (ongebruikelijke) gebruik van de natuurhoorns sugge-reert aristocratische jachttaferelen. Ook wandelen kan een

krijgsdans zijn, zeker als zestien dansers het frontaal en synchroon doen (denk: Riverdance).

De Keersmaeker neemt hiervoor de tijd: al wandelend introdu-ceren de dansers hun belangrijkste materiaal, hun lichamen. Ze doen dit volgens het principe van my walking is my dancing. Het is dans uitgepuurd tot misschien wel het meest basale bewe-gingspatroon dat mensen eigen is en mensen als mensen tekent: rechtop wandelen.  Dat wandelen moet ook tijd nemen: zestien dansers doen het-zelfde en onthullen juist daardoor hun eigenheid. Onze tred vat ons samen als een handschrift: de niet in de choreografie inge-schreven bewegingen, datgene wat niet in de partituur staat, het lichtjes voorover hellen, de knik van de linkerknie, de rechterpols die de heup raakt, één schouder die net iets uitgesprokener mee-beweegt. Noem het onbedoelde ornamenten, onbewuste om-spelingen. Overbodige bewegingen, niet strikt noodzakelijk om het doel te realiseren: vooruit geraken, maar bepalend voor de specifieke ‘sonoriteit’ van elk lichaam, en onmisbaar om als mens op een geloofwaardige manier datgene te doen wat we wandelen noemen. Onmisbaar, omdat ze de eigenheid van de wandelaar uitmaken: ‘Zo wandel ik, dit is mijn versie van wat mensen doen als ze wandelen.’

De zigzag (over doelmatigheid zonder doel)Veelheid vergt inperking, massa vraagt zwaartekracht. Bachs muziek heeft vaak de allure van een muzikaal vraagstuk dat hij zichzelf heeft gesteld – waar ligt mijn vrijheid binnen dit beperk-te kader en met toepassing van enkele zeer rigide spelregels? De Keersmaeker zoekt op een soortgelijke manier naar vrijheid binnen strenge kaders. Bovenop de zelf opgelegde beperking in ruimtegebruik door een beperkte selectie van geometrische vormen en een strak grondplan, past De Keersmaeker enkele organiserende principes toe die vreemd zijn aan de muziek en een al te letterlijke vertaalslag van muziek naar beweging prettig verstoren. Zoals in Golden Hours de tekst van Shakespeare’s As You Like It subtekst gaf aan de bewegingen, confronteert ze nu de logica van Bachs muziek met het L’Abécédaire de Gilles Deleuze, een tv-programma waarin de Franse filosoof improviseert op een door de journaliste Claire Parnet samengesteld abecedarium: van ‘a’ voor animal, over ‘j’ van joie en ‘t’ van tennis, tot ‘z’ van zigzag. Deze begrippen vormen de voedingsbodem voor de gestes die de dansers in hun frases niet zozeer uitbeelden, dan wel aanraken. Ze flirten als het ware met de net-niet-uitbeelding en maken de dans concreet zonder dat al te letterlijk betekenis wordt toege-voegd. De letter ‘d’ – désir – gaf aanleiding tot een smachtende pose, als op de extatische Spaanse barokschilderijen van El Greco of Zurbaran, maar de pose is net niet concreet genoeg om uit te nodigen tot een vorm van lectuur. ‘Wel geeft het interpunctie en ritme,’ zegt De Keersmaeker, ‘en een gevoel van intentionaliteit en precisie.’ Die aandacht voor verfijning en ornament, die ook bij Bach zeer sterk aanwezig is, zorgt voor zeggingskracht, zonder dat het iets concreets zegt. Het nodigt de toeschouwer uit om de beweging van de danser van buiten naar binnen te volgen, van het bewegende lichaam naar de intentie die tot die beweging aanleiding gaf. Het lichaam toont zich als iets wat niet louter lichaam is, maar ook een andere component heeft, iets wat we in een intussen tussen haakjes geplaatste mythe ‘geest’ zouden noemen. Begeestering dus. Het zorgt voor een gevoel van doel-matigheid, ook al is er geen doel.

De 25 letters/poses worden geleidelijk aan over de verschillende concerten en delen binnen de concerten gespreid, om ook op die manier verloop te organiseren. Dit gebeurt telkens in zigzaggen-de, vlechtende patronen, zowel langs een rechte als op de rand van een denkbeeldige cirkel.

‘In Bach heb je dat formalisme, een hoge graad van abstractie, zijn spel met numerologie en getallensymboliek. Maar wat zijn muziek zo des hemels én des mensen maakt, is hoe hij dat com-

bineert met heldere narratieven en herkenbare affecten. Bachs muziek is tegelijk een helder uitgewerkt betoog, én boordevol mysterieuze geheimtaal. Het abecedarium van Deleuze is onze interne keuken, je hoeft dat niet te herkennen. Zoals Bach wis-kundige figuren in zijn muziek verstopte, zo hebben ook wij onze geheimtaal. Het zijn binnenpretjes, die je dansen kleur en richting geven.’

De cirkel (gerond)We ronden de cirkel. De Keersmaeker: ‘Een lijn in de ruimte heeft altijd een keerpunt. Die omkeer aan het einde van een lijn ritmeert beweging door zijn eindigheid. De cirkel heeft dat niet, die eindigt in principe nooit. Het is misschien de meest geslaag-de poging om zoiets abstracts als oneindigheid concreet te maken. Dat gevoel van oneindigheid wekt ook Bach op in zijn Brandenburgse concerten. De terugkerende tempi zorgen voor een soort aanhoudende puls die door de hele verzameling heen aanwezig is. Die er al was voor het begonnen is, en die erna on-hoorbaar verder zal gaan, alsof je even intuned op een oneindige vibratie. Aan de ene kant wordt de muziek gedragen door de retorica, dat geeft het zijn zeggingskracht, daarnaast is het ook een chant of infinity.’

‘Wat is spiritualiteit?’ vraagt André Comte-Sponville in zijn boekje De geest van het atheïsme. Inleiding tot een spiritualiteit zonder God. Zijn antwoord: ‘het is onze eindige verhouding tot het oneindige, onze tijdelijke ervaring van de eeuwigheid, onze

betrekkelijke toegang tot het absolute.’ Mensen zijn getekend door hun rechtop lopen, maar dat rechtop lopen is meer dan iets technisch. De mens richtte zich op en keek naar boven. En in die blik omhoog ligt een vraag besloten naar zijn condition humaine: waarom dat tragisch (of komisch, alles hangt af van de belichting) geprangd-zijn tussen het eindige en het oneindige, het dierlijke en het goddelijke? Wat hiermee te doen, hoe het onbevattelijke te bevatten, het onverbeeldbare te verbeelden?

We gingen de cirkel ronden, terug dus naar het wandelen. Even technisch: de horizontale verplaatsing van de verticaliteit van onze ruggengraat, door ons zwaartepunt naar voren te doen overhellen, waardoor het evenwicht uit balans wordt gebracht en voorwaarts op zoek moet gaan naar een nieuw, maar tijdelijk punt van hersteld equilibrium, dat meteen een scharnier blijkt voor een volgende situatie van onevenwicht. Wandelen blijkt gecontroleerd net-niet-voorover-vallen. Als je erbij stilstaat: niets is moeilijker dan wandelen.

Dat is wellicht wat dansers, en bij uitstek dansende choreogra-fen doen: stilstaan bij beweging, het vertrouwde arsenaal van bewegingen vervreemden, stileren en daardoor opnieuw bijzon-der maken. Een vernieuwde kennismaking organiseren met onze lichamelijkheid en hoe die via beweging uitdrukking vindt.

In zijn essay Federer: Both Flesh and Not over het tennisspel van Federer, staat David Foster Wallace stil bij de schoonheid van diens bewegingen. Hij noemt het kinetic beauty: ‘What it seems to have to do with, really, is human beings reconciliation of having a body.’ Ook dat doet dans: beweging en lichamelijkheid stileren en daardoor vreemd maken – vervreemden – waardoor het wonder-lijke feit een lijf te hebben opnieuw kan opgloeien.

over de artiesten

Dansvernieuwer Anne Teresa De Keersmaeker (Mechelen, 1960) debuteer-de in 1980 met haar eerste choreografie Asch en twee jaar later vestigde ze haar naam met Fase, Four Movements to the Music of Steve Reich. Sindsdien staat De Keersmaeker bekend als een van de meest vooruitstrevende, invloedrijke en gelau-werde kunstenaars in de hedendaagse dans. In 1983 valt de creatie van haar voorstelling Rosas danst Rosas samen met de oprichting van haar eigen gezelschap, Rosas. Al vanaf het prille begin draaien haar choreografieën om een nauwgezette verkenning van de band tussen dans en muziek, zoals in Bartók/Mikrokosmos (1987) en Achterland (1990). Van 1992 tot 2007 was De Keersmaeker choreografe in residentie bij het Brusselse operahuis De Munt/La Monnaie. In 1995 richtte ze in sa-menwerking met dit operahuis de interna-tionale onderwijsinstelling Performing Arts Research and Training Studios (P.A.R.T.S.) op. In haar carrière creëerde ze een om-vangrijk oeuvre van voorstellingen, waarin muzikale structuren uit diverse tradities en tijdperken samengaan met strenge spelregels en vormelijke principes uit de geometrie, wiskunde, natuur en sociale verhoudingen. Het resultaat is een unieke

kijk op de beweging van het lichaam in tijd en ruimte. Rosas leverde diverse keren een bijdrage aan het Holland Festival, recentelijk met het indrukwekkende Vortex Temporum (2014) op basis van de gelijk-namige spectrale compositie van Gérard Grisey. Nu keert De Keersmaeker terug naar een vroege liefde: het werk van Johann Sebastian Bach. In Toccata (1993), een eerdere voorstelling op het Holland Festival, stonden diens fuga’s en so-nates centraal. In De zes Brandenburgse Concerten neemt De Keersmaeker nu de concerto grossi van Bach als uitgangspunt.

Amandine Beyer (Aix-en-Provence, 1974) begon haar muzikale loopbaan op vierja-rige leeftijd. Haar eerste instrument was de blokfluit, maar al gauw ontdekte ze de viool. Op haar vijftiende werd ze toege-laten op het prestigieuze Conservatoire National Supérieur de Musique de Paris, en tijdens haar studie schreef ze een master-dissertatie over Karlheinz Stockhausen. Na haar afstuderen als musicoloog in 1996 zette ze haar ontwikkeling voort op de Schola Cantorum Basiliensis in Basel, onder leiding van de Zwitserse dirigente en violiste Chiara Banchini. In 1998 won ze met

haar ensemble L’Assemblée des Honnestes Curieux de prijs Premio Bonporti en de speciale juryprijs op de internationale wedstrijd voor barokviool in Rovereto. Beyer ontwikkelde zich als een geroemd vertolker van het barokvioolrepetoire. Sinds 2000 bespeelt ze als soliste de in-ternationale festivals en concertzalen. Met haar eigen ensemble Gli Incogniti werd ze door de critici geprezen voor de opname van Sonatas & Partitas (2012) van Johann Sebasitian Bach. Haar fascinatie met Bach werd gedeeld met danskunstenaars Anne Teresa De Keersmaeker en Boris Charmatz, die haar als violiste betrokken bij hun in-tieme voorstelling Partita 2 (2013). Los van haar eigen ensemble is Beyer verbonden aan diverse gezelschappen waaronder Les Cornets Noirs. Tevens staat ze regelmatig als duo op de planken met Pierre Hantai, Kristian Bezuidenhout of Laurence Beyer. Haar andere passie is lesgeven. Als docent is ze betrokken bij de Escola Superior de Música e Artes do Espectáculo in Porto en geeft ze wereldwijd masterclasses. Sinds 2010 doceert ze barokviool aan haar eigen voormalige opleidingsinstituut, de Schola Cantorum Basiliensis in Basel. Met De zes Brandenburgse Concerten de-buteert ze op het Holland Festival.

B’Rock Orchestra werd in 2005 opgericht in Gent. Het gezelschap combineert klas-siek instrumentarium met 21e-eeuwse idee-en en tijdloos plezier. Zo streeft het naar vernieuwing en verjonging in de wereld van de oude muziek. De internationale musici onderscheiden zich door een open geest en flexibiliteit in repertoire en speel-stijlen. Ze zetten hun intuïtieve, onderzoe-kende en effectgerichte houding in bij een scala aan projecten, waarbij oude en ei-gentijdse muziek elkaar ontmoeten en be-vruchten in ‘orkestraal theater’. Bijzondere aandacht gaat uit naar creaties van

nieuwe muziek, maar oude muziek in combinatie met theater, beeldende kunst en/of video behoort ook tot het artistieke DNA. Hierbij wordt geput uit vier eeuwen muziekgeschiedenis, met bijpassende instrumenten. Het ensemble werkt zonder vaste dirigent, maar werkt regelmatig sa-men met toonaangevende gastdirigenten en solisten zoals René Jacobs, Ivor Bolton, Jérémie Rhorer, Alexander Melnikov, Dmitry Sinkovsky, Bejun Mehta en anderen. Daarnaast werkt B’Rock Orchestra samen met de koren van De Munt/La Monnaie en Muziektheater Transparant, en is het structureel verbonden met deSingel Internationale Kunstcampus in Antwerpen en de Opéra de Normandie Rouen. Het gezelschap heeft als missie om de meest pure muzikale ervaringen naar het breedst mogelijke publiek te brengen. Het ensem-ble bespeelde diverse prestigieuze con-certzalen en festivals zoals het Theater an der Wien, de Philharmonie de Paris, Bozar Music, Het Concertgebouw Amsterdam, de BBC Proms, het Klarafestival, het Concertgebouw Brugge, de Kölner Philharmonie, L’Auditori Barcelona, de Wiener Festwochen, de Ruhrtriennale en de Mozartwoche Salzburg. Eerder was B’Rock Orchestra op het Holland Festival te horen in de opera’s Orlando (2014) en Die Schöpfung (2016). 

vriendenIeder jaar haalt het Holland Festival het beste wat er aan podium-kunsten in de wereld te zien is naar Amsterdam. Het festival vindt plaats op culturele podia en onverwachte locaties door de hele stad. Bezoekers ontmoeten elkaar daar in een gastvrije en fees-telijke sfeer en hebben altijd iets om over te praten: het spraak-makende werk van de kunstenaars en de onweerstaanbare magie van theater en muziek.

Het Holland Festival kan niet gemaakt worden zonder de steun van particuliere donateurs. Vrienden vormen het hart van het festival en hun genereuze steun helpt om elk jaar een toonaan-gevend programma te maken. Het verheugt ons dat we deze voorstelling mede dankzij de Vrienden van het Holland Festival kunnen presenteren.

Annet Lekkerkerker,directeur Holland Festival

holland festival 2019directeurAnnet Lekkerkerker

raad van toezichtMartijn Sanders, voorzitter Gert-Jan van den Bergh Mavis CarrilhoAstrid HelstoneJet de RanitzTom de Swaan

Het programma van het Holland Festival kan alleen tot stand komen door subsidies, bijdragen van sponsors en fondsen en door de gewaardeerde steun van u, ons publiek.

24

subsidiënten

productiepartner

fondsen, sponsors en instellingen

hoofdbegunstiger

25

mediapartners

HF Business

partners

festivallocaties

board of governorsDe genereuze, meerjarige verbintenis van de Governors is van groot belang voor de internationale programmering van het Holland Festival en met name voor het aangaan van internatio-nale coproducties.Ronald Bax en Frank Lunenburg, G.J. van den Bergh en C. van den Bergh-Raat, Leni Boeren, Jéhan van Dijk, Bernard en Ineke Dijkhuizen, Jeroen Fleming, A. Fock, H.J. ten Have en G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, Ton en Maya Meijer-Bergmans, Françoise van Rappard-Wanninkhof, M. Sanders, Tom de Swaan, Elise Wessels-van Houdt

Governors die anoniem wensen te blijven.

hartsvriendenR.F. van den Bergh, Kommer en Josien Damen, Sabine van Delft-Vroom, J. Fleury, V. Halberstadt, Astrid Helstone en Diederik Burgersdijk, Nienke van den Hoek en Alexander Ribbink, Isaäc en Francien Kalisvaart, Giovanna Kampouri Monnas, Luuk H. Karsten, Kristine Kohlstrand, Joost en Marcelle Kuiper, Cees Lafeber, Emma Moloney, Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, Ben Noteboom, Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, Jeroen Ouwehand, Marsha Plotnitsky, Anthony en Melanie Ruys, Rob van Schaik en Wijnanda Rutten, Ingeborg Snelleman en Arie Vreugdenhil, Coen Teulings en Salomé Bentinck, Patty Voorsmit, Hans Wolfert en Marijke Brinkman

Hartsvrienden die anoniem wensen te blijven.

beschermersM. Appeldoorn, Lodewijk Baljon en Ineke Hellingman, Maarten Biermans en Helena Verhagen, S. Brada, Frans en Dorry Cladder-van Haersolte, J. Docter en E. van Luijk, Huub A. Doek,L. Dommering-van Rongen, E. Granpré Moliere, M. Grotenhuis,S. Haringa, B. Heijse en A.M. Heijse-Verbeek, J. Houwert, W. enJ. Jansen-Straver, R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen, Monique Laenen en Titus Darley, A. van der Linden-Taverne, F. Mulder,Adriaan en Glenda Nuhn-Morris, G. van Oenen, Marinus Pannevis en Caroline Polak, H. Pinkster, Pim en Antoinette Polak,H. Sauerwein, Lisette Schuitemaker en Jos van Merendonk, C.W.M. Schunck, A.N. Stoop en S. Hazelhoff, Wolbert en Barbara Vroom, P. Wakkie, Martine Willekens, O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen Schoonhoven

Beschermers die anoniem wensen te blijven.

begunstigersB. Amesz, A. van de Beek en S. van Basten Batenburg, Ellen Birnie, Co Bleeker*, Jasper Bode, K. Bodon, Jan Bouws, E. Bracht, W.L.J. Bröcker, F. van den Broek, G. Bromberger, D. de Bruijn, G. van Capelleveen, P.M. Op de Coul, M. Daamen, J. Dekker, M. Doorman, Sylvia Dornseiffer, Chr. van Eeghen*, Ch. Engeler*, E.L. Eshuis*, Sandra Geisler, Susan Gloudemans, E. de Graaff Van Meeteren,F. Grimmelikhuizen D. Grobbe, Annelies Heidstra en Renze Hasper, J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Heteren, S. Hodes, J. Hopman*, J. Houtman, E. Hummelen, Wendy van Ierschot, Yolanda Jansen, P. Jochems, Jan de Kater, Ytha Kempkes,J. Keukens, E. Kocken, Bas Köhler, A. Ladan, M. Le Poole,M. Leenaers, K. Leering, M. Levenbach, T. Liefaard, A. Ligeon,T. Lodder, R. Mackenzie, D. van der Meer, E. van der Meer-Blok,A. de Meijere, E. Merkx, Jaap Mulders, H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen*, E. Overkamp en A. Verhoog, P. Price, F. Racké,H. Ramaker, J. Rammeloo, Wessel Reinink, M. Roozen,A. Schneider, H. Schnitzler, G. Scholten, Joanne Schouten,R.W. Siemers en I. Janssen, P. Smit, G. Smits, A. Sonnen,W. Sorgdrager en F. Lekkerkerker, K. Spanjer, Reinout Steenhuizen, Farid Tabarki, P.-M. H.-L. Tegelaar, C. Teulings, H. Tjeenk Willink,A. Tjoa, M. Tjoe-Nij, Y. Tomberg, Kurt Tschenett en Sasha Brunsmann, H. van der Veen, M.T.F. Vencken, A. van Vliet,R. Vogelenzang, M.M. de Vos van Steenwijk, A. Wertheim,M. Witter, M. van Wulfften Palthe, M. Yazdanbakhsh, P. van der Zant, M.J. Zomer, P. van Zwieten en N. Aarnink

Begunstigers die anoniem wensen te blijven.

* extra bijdrage

jonge begunstigersHelene Bakker, Aram Balian, Ilonka van den Bercken, Femke Blokhuis, Quirijn Bongaerts, Jonne ter Braak, Dirk Dekker, Matthijs Geneste, Hagar Heijmans, Ric van Holthe tot Echten, Brendon Humble, Jort van Jaarsveld, Aron Kovacs, Judith Lekkerkerker, Gustavo López, Pieter van der Meché, Frans Muller, Boris van Overbeeke, Jill Pisters, Menzo Reinders, Peter Ruys, Guus Schaepman, Eerke Steller, David van Traa, Rosanne Thesing en Melle Kromhout, Frank Uffen, Frank Verschoor, Tristen Vreugdenhil, Lonneke van der Waa

Jonge Begunstigers die anoniem wensen te blijven.

liefhebbersAlle 629 Liefhebbers.

Word vriendHet Holland Festival heeft uw steun nodig. Als Vriend draagt u bij aan het succes en de bloei van het festival.

Liefhebber - vanaf € 55 per jaarU heeft voorrang bij de kaartverkoop en u krijgt korting op tickets.

Begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand)Uw bijdrage komt rechtstreeks ten goede aan de internationale programmering van het Holland Festival. Als Begunstiger heeft u recht op vrijkaarten en andere aantrekkelijke privileges.

Jonge Begunstiger (<42) - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand)Ontvang dezelfde privileges als Begunstigers én neem deel aan een speciaal programma met activiteiten die je dichter bij de makers van het festival brengen en waar je andere Jonge Begunstigers ontmoet.

Beschermer - vanaf € 1.500 per jaar (of € 125 per maand)Als dank voor uw aanzienlijke bijdrage aan de internationale pro-grammering van het Holland Festival ontvangt u een uitnodiging voor de openingsvoorstelling en voor exclusieve bijeenkomsten, naast vrijkaarten en andere privileges.

Hartsvriend - vanaf € 5.000 per jaar Als Hartsvriend van het Holland Festival nodigen we u uit om dichter bij de makers te komen. Met gelijkgestemden en gasten van het festival verwelkomen we u graag op speciale gelegen-heden en geven u een blik achter de schermen

GeefwetSinds 2012 is de Nieuwe Geefwet van kracht. Onder de Geefwet kunt u het totaal van uw giften aan culturele instellingen voor 125% aftrekken van de inkomstenbelasting. Voor dit voordeel geldt een maximum geefbedrag van € 5.000 totaal per jaar. Schenkt u meer dan € 5.000, dan kunt u het resterende bedrag met het reguliere percentage (100%) aftrekken van de inkomstenbelasting. De voordelen van de Geefwet gelden voor alle belastingplichti-gen (particulieren en bedrijven) en zijn van toepassing op zowel eenmalige als periodieke schenkingen.

Voordeel van een periodieke schenking Een eenmalige gift is beperkt aftrekbaar voor de belasting. Het totaal van de giften op jaarbasis dient hoger te zijn dan 1% (drem-pel) en kan tot maximaal 10% (plafond) van het inkomen worden afgetrokken. Een periodieke schenking is volledig aftrekbaar van de inkomstenbelasting en kent geen drempels en maxima. Een periodieke gift bestaat uit een vast bedrag per jaar voor de loop van minimaal vijf jaar, vastgelegd in een overeenkomst.

Wilt u ook Vriend van het Holland Festival worden? Ga voor meer informatie en een aanmeldformulier naar hollandfestival.nl (Steun HF) of neem vrijblijvend contact op met Liza Meulenbroek 020 – 788 21 20.

Nalaten aan het Holland FestivalHet Holland Festival gelooft dat kunst bijdraagt aan een betere wereld. Kunst verruimt de blik van de toeschouwer. Daarvoor vraagt het wel iets: stil zitten, telefoon uitzetten en overgave aan het kunstwerk. Die investering levert een ander perspectief op – een blik op andere mensen, andere levens, andere keuzes – en zorgt ervoor dat toeschouwers verrast worden, geschokt of ontroerd. Met als gewenst gevolg dat ze nieuwsgieriger worden, openstaan voor verrassingen en minder geneigd zijn iets vreemds af te wijzen.

Het festival neemt al ruim 71 jaar het voortouw bij introducties van nieuwe namen bij een relatief groot publiek. Met zijn programma-budget beschikt het over artistiek durfkapitaal en de investering daarvan levert onvergetelijke eyeopeners en enerverende erva-ringen op. Ook dat kenmerkt een vitaal en avontuurlijk festival.

Nalatenschappen in de vorm van een legaat of erfstellingU kunt het Holland Festival opnemen in uw testament. Via een erf-stelling of legaat kunt u na uw overlijden een belangrijke bijdrage leveren om het Holland Festival ook in de toekomst mogelijk te maken. Nalatenschappen in de vorm van een legaat of erfstelling zijn eenvoudig te regelen via de notaris. Wij denken graag met u mee over de mogelijkheden. Voor meer informatie kunt u terecht bij Liza Meulenbroek via020 – 788 21 20 of liza.meulenbroek@hollandfestival.nl.

ColofonHolland FestivalPiet Heinkade 51019 BR Amsterdamtel. +31 (0)20 – 788 21 00info@hollandfestival.nlwww.hollandfestival.nl

tekstWannes GyselinckJan VandenhouweVincent Kouters

eindredactie tekstKaren Welling ontwerp thonik

lay-out Mark Drillich, Erna Theys

fotografie© Anne van Aerschot, Hugo Glendinningportrait Anne Teresa De Keersmaeker © Hugo Glendinningportrait Amandine Beyer © Francois Sechetportrait B’Rock Orchestra © Mirmam Devriendt

© Holland Festival, 2019 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival.