De wil om te spreken

De wil om te spreken

Een onderzoek naar de aangiftebereidheid onder slachtoffers van gedwongen prostitutie en het

effect van grootschalige politieacties tegen gedwongen prostitutie

Scriptie geschreven in het kader van de Master strafrecht (criminologische variant) aan de Faculteit

der Rechtsgeleerdheid, Universiteit Groningen

Irene van der Meer

studentnummer: 16101619

Begeleider: Dr. M. Althoff

Juli 2012


2

Inhoudsopgave

1. Inleiding Blz. 1

1.1 Belang van het onderzoek Blz. 3

1.2 Methode van onderzoek Blz. 3

2. Juridisch kader en het huidige beleid met betrekking tot gedwongen prostitutie Blz. 5

2.1 Internationale regelgeving Blz. 5

2.2 Nederlandse regelgeving Blz. 6

2.2.1 Grooming Blz. 7

2.3 Bewijsvraag gedwongen prostitutie Blz. 7

2.3.1 Absoluut doorlaatverbod Blz. 8

2.3.2 Strafbare feiten gepleegd door het slachtoffer Blz. 8

2.4 Buitenlandse slachtoffers Blz. 9

2.5 Ketenaanpak Blz. 11

2.6 Prostitutiebeleid Blz. 12

2.6.1 Wijzigingen huidig prostitutiebeleid Blz. 13

3. Een profielschets van slachtoffers en daders Blz. 15

3.1 Omvang gedwongen prostitutie Blz. 15

3.2 Aard gedwongen prostitutie Blz. 16

3.3 De daders Blz. 18

3.3.1 Daderprofiel Blz. 18

3.3.2 Werkwijze loverboys Blz. 19

3.4 Kenmerken slachtoffers gedwongen prostitutie Blz. 22

3.4.1 Risicofactoren voor slachtofferschap Blz. 22

3.4.2 Beschermende factoren Blz. 24

3.5 Slachtoffers uit Nederland Blz. 24

3.6 Buitenlandse slachtoffers Blz. 25

3.6.1 Slachtoffers uit Centraal- en Oost Europese landen Blz. 26

3.6.2 Slachtoffers uit Nigeria Blz. 27

4. Verklaringsbereidheid van slachtoffers van gedwongen prostitutie Blz. 29

4.1 Daderstrategie Blz. 29

4.2 Rol van de politie Blz. 31

4.3 Persoonlijke factoren Blz. 32

5. Evaluatie grootschalige politieactie Eindhoven Blz. 36

5.1 Aard en omvang van de politieactie Blz. 36

5.2 Doelgroep Blz. 37

5.3 Doelstelling politieactie Blz. 37

5.4 Haalbaarheid en uitvoerbaarheid van de doelstelling Blz. 38

5.5 Bedoelde en onbedoelde effecten van de actie Blz. 40

6. De conclusie Blz. 44

7. Literatuurlijst Blz. 50


3

8. Bijlage: Samenvattingen interviews Blz. 54

8.1 De verhalen van de slachtoffers Blz. 54

8.2 Samenvattingen van interviews met experts gedwongen prostitutie Blz. 57

8.2.1 Recherche Fryslan team mensenhandel Blz. 57

8.2.2 Interview C. Loeber Nationale recherche Blz. 57

8.2.3 Interview H. Mongard werkzaam bij stichting Fairwork Blz. 58

8.2.4 Interview I. van Buren werkzaam bij Fier Fryslan Blz. 59


4

Hoofdstuk 1

Inleiding

De afgelopen jaren heeft mensenhandel in de zin van seksuele uitbuiting veel politieke en

publieke aandacht gekregen. Mensenhandel heeft prioriteit gekregen in de opsporing en

vervolging. Het ministerie van Veiligheid en Justitie buigt zich opnieuw over de

strafbaarstelling van gedwongen prostitutie en wenst dat de straffen worden verhoogd.1

Voormalig wethouder Asscher pleit in Amsterdam voor het opschonen van het

prostitutiegebied (actieplan tegen mensenhandel en prostitutie, 2012). De Wallen in

Amsterdam zou aangemerkt kunnen worden als een criminogene zone (Van Traa, 2007). De

conclusie van dit rapport is dat de coffeeshops en de raamprostitutie een afzetkanaal

vormen voor georganiseerde misdaad, waaronder gedwongen prostitutie. De gedwongen

prostitutie vormt derhalve een probleem in Nederland. Toch is de gedwongen prostitutie

een zeker onzichtbaar probleem. Aan de ene kant valt niet te ontkennen dat het probleem

bestaat en aan de andere kant is er weinig over bekend. Want wie zijn deze slachtoffers en

de daders? Hoe groot is het probleem en hoe vaak komt het eigenlijk voor? De cijfers, die

het aantal mogelijke slachtoffers van gedwongen prostitutie dienen weer te geven, lijken

slechts een benadering te zijn van aantal werkelijke slachtoffers in Nederland (NRM, 2010).

Een mogelijke verklaring hiervoor kan gezien worden in de lage aangiftebereidheid van de

slachtoffers (Bekker, 2010).

In 2000 zijn het algemeen bordeelverbod en het verbod op souteneurschap opgeheven in

Nederland. Deze artikelen zijn geheel uit het wetboek van strafrecht verdwenen, met als

gevolg dat prostitutie uit de illegaliteit is gehaald. Het idee achter deze opheffing was het

inzichtelijker maken van de prostitutiebranche, door middel van gemeentelijke

vergunningen en controles door de politie. Op deze manier zou de positie van de prostituee

verbeterd worden en gedwongen prostitutie worden tegen gegaan. De strafbaarstelling van

ongewenste vormen van prostitutie, zoals gedwongen prostitutie, is daarom ook

aangescherpt. De gedwongen prostitutie valt onder het misdrijf mensenhandel, zoals

genoemd in artikel 273F Wetboek van Strafrecht. Ook in de legale sector komt nog altijd

gedwongen prostitutie voor (Van Hout en Van der Laan, 2008). Het opheffen van het

bordeelverbod en verbod op souteneurschap heeft zodoende niet geresulteerd in het

uitbannen van ongewenste vormen van prostitutie. Daarbij richt de bestrijding van

gedwongen prostitutie zich veelal op exploitanten van seksbedrijven. Het is aannemelijk te

maken dat deze exploitanten dwang kunnen uitoefenen op een prostituee, maar doorgaans

wordt de prostituee uitgebuit door een pooier (Daalder, 2007). Het aantal prostituees met

pooiers lijkt niet te zijn afgenomen, na de opheffing van het bordeelverbod. Dit vormt een

complicerende factor bij de bestrijding van gedwongen prostitutie. Ondertussen stijgt het

aantal (mogelijke) slachtoffers elk jaar. Dit volgt uit de cijfers van het Coördinatiecentrum

1 Nieuwsbericht Rijksoverheid, 29 februari 2012 te vinden via

http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2012/02/29/maximumstraf-voor-mensenhandel-omhoog.html


5

mensenhandel (CoMensha). Wanneer instanties zoals opsporings- en

hulpverleningsinstanties te maken krijgen met mogelijke slachtoffers van mensenhandel dan

kunnen zij hiervan een melding maken. Als enige instantie is de politie verplicht een melding

te maken bij CoMensha. CoMensha verwerkt deze cijfers en verdeelt deze onder in de

verschillende type mensenhandel, zoals seksuele uitbuiting en overige uitbuiting. In 2011

heeft CoMensha 1222 mogelijke slachtoffers van mensenhandel geregistreerd (CoMensha,

2012).2 In 782 gevallen konden deze worden geregistreerd onder seksuele uitbuiting,

daarmee vallen de meeste slachtoffers onder seksuele uitbuiting.

Mensenhandel is verboden op grond van artikel 273F Wetboek van Strafrecht. In Nederland

is er sprake van mensenhandel als personen door middel van dwang, misleiding of misbruik

worden uitgebuit. Onder mensenhandel valt onder andere de gedwongen prostitutie,

werken onder mensonterende omstandigheden (lange werkdagen voor een laag salaris) of

een persoon dwingen om zijn organen af te staan. Mensenhandel betreft een delict dat

ernstige schendingen meebrengt van de lichamelijke en geestelijke integriteit. Slachtoffers

worden veelal geestelijk en/of lichamelijk mishandeld. In de meeste gevallen zijn de

slachtoffers erg getraumatiseerd door hetgeen hen is overkomen. Het misdrijf

mensenhandel is moeilijk aan de oppervlakte te brengen, omdat slachtoffers vaak geen

aangifte doen tegen de mensenhandelaar. Dat blijkt uit onderzoek van kenniscentrum voor

emancipatie E-Quality, Bonded Labour in Nederland (nu Fairwork) en het CoMensha

(Fairwork e.a., 2011). Slachtoffers van mensenhandel, en dus gedwongen prostitutie, doen

maar in de helft van de gevallen aangifte tegen hun uitbuiters. Veelvoorkomende redenen

om geen aangifte te doen zijn angst voor wraak, gevoelens van schuld, schaamte en het niet

in bezit zijn van een geldige verblijfsvergunning.

De drempel om aangifte te doen ligt kennelijk erg hoog voor slachtoffers van gedwongen

prostitutie. Toch zijn er aanwijzingen dat gedwongen prostitutie veelvuldig voorkomt (NRM,

2010). Gedwongen prostitutie is geen zogenoemd klachtdelict. Een mensenhandelaar kan

derhalve ook ambtshalve worden veroordeeld zonder dat er een aangifte is gedaan tegen

hem. Echter, een aangifte blijkt in veel gevallen toch wel nodig te zijn om tot een

veroordeling van de dader te kunnen komen (Damen, 2011). Om deze reden doen de

opsporingsdiensten pogingen om de aangiftebereidheid onder slachtoffers te vergroten. Een

recent en innovatief voorbeeld hiervan is de grootschalige politieactie in Eindhoven van 23

maart 2012. Het prostitutiegebied van Eindhoven is voor deze actie volledig afgesloten en de

aanwezige prostituees werden overgebracht naar het stadhuis. Door vermoedelijke

slachtoffers van gedwongen prostitutie uit de uitbuitingsomgeving te halen en hun hulp te

bieden op het stadhuis zouden zij sneller bereid zijn een verklaring af te leggen.

2 CoMensha registreert enkel mogelijke slachtoffers van mensenhandel, het aantal werkelijke slachtoffers is

derhalve onbekend.


6

In 2011 heeft een soortgelijke actie plaatsgevonden in het prostitutiegebied van Den Haag.

Beide acties gaven voor de eventuele slachtoffers geen aanleiding om aangifte te doen tegen

hun uitbuiter, terwijl van een aantal prostituees bekend was dat zij slachtoffer waren van

gedwongen prostitutie.3 Men kan zich afvragen of deze acties dan wel bijdragen aan de

aangiftebereidheid onder slachtoffers van gedwongen prostitutie.

1.1 Belang van het onderzoek

Opsporingsambtenaren moeten steeds meer moeite doen om aangiftes te verkrijgen van

slachtoffers van gedwongen prostitutie (Staring, 2007). Terwijl deze aangiftes een positief

effect kunnen hebben op een eventuele veroordeling van de uitbuiter (Damen, 2001). Het

beleid ten opzichte van mensenhandel in de prostitutie zou daarom meer gericht moeten

worden op het vergroten van de aangiftebereidheid van slachtoffers (NRM, 2010). Hiervoor

is bijvoorbeeld de politieactie in Eindhoven en Den Haag bedacht. Het doel van dit

onderzoek is inzicht te verkrijgen in de factoren die een rol spelen bij de aangiftebereidheid

onder slachtoffers van gedwongen prostitutie.

Het aangiftegedrag zou mede zijn grondslag kunnen vinden in de cultuur van het land

van herkomst van de slachtoffers. Van Nigeriaanse slachtoffers is bekend dat zij onder druk

worden gezet door middel van voodoo. Daarnaast zouden de slachtoffers vanuit Centraal- en

Oost-Europa vatbaarder zijn om slachtoffer te worden vanwege de slechte economische

status die zij hebben in hun land van herkomst. Een bestudering van deze verschillende

culturen ten aanzien van het land van herkomst kan meer inzicht geven in de afweging om

wel of geen aangifte te doen tegen hun uitbuiter. Daarnaast zal in dit onderzoek een analyse

gemaakt worden van het huidige Nederlandse beleid ten opzichte van de gedwongen

prostitutie en zal bestudeerd worden of dit beleid wel voldoende aanknopingspunten heeft

om slachtoffers aan te sporen om aangifte te doen. Ten slotte zal op basis van de inzichten

betreffende de aangiftebereidheid van slachtoffers van gedwongen prostitutie, de

politieactie in Eindhoven van 23 maart 2012 worden getoetst of zij het gewenste effect

heeft, ten aanzien van het verhogen van het aangifteniveau bij gedwongen prostitutie.

De centrale vraag van dit onderzoek luidt:

“Welke problemen liggen ten grondslag aan het lage aangifteniveau bij slachtoffers van

gedwongen prostitutie en zijn politieacties, zoals uitgevoerd in Eindhoven, een geschikte

maatregel om het aangifteniveau te verhogen?”

1.2 Methode van onderzoek Voor de beantwoording van de centrale vraag van dit onderzoek zal in het tweede hoofdstuk

de inrichting van het huidige beleid in Nederland ten aanzien van gedwongen prostitutie

geschetst worden. Daarvoor zal ik eerst het juridisch kader schetsen, hierbij betrek ik zowel

internationale als de nationale wetgeving. De Nederlandse wetgeving is gebaseerd op de

internationale wetgeving en verdient daarom aandacht. Vervolgens zal ik schetsen hoe men

in Nederland op dit moment de gedwongen prostitutie aanpakt. Ten slotte zal ik kijken naar

3 Interview Mongard, medewerker stichting Fairwork


7

het toekomstige prostitutiebeleid, deze bevat een aantal aanpassingen van het huidige

prostitutiebeleid ter bestrijding van de gedwongen prostitutie. Dit hoofdstuk geeft weer

wanneer er sprake is van gedwongen prostitutie en hoe Nederland op dit moment de

gedwongen prostitutie aanpakt.

In het derde hoofdstuk zal ik me richten op de daders en de slachtoffers van mensenhandel

in de prostitutie. Ik zal hiervoor een profielschets maken van de slachtoffers en daders en de

werkwijze van de daders beschrijven. In dit hoofdstuk zal ik onderscheid maken tussen

verschillende landen van herkomst van slachtoffers, zoals Nederland, Nigeria en Centraal en

Oost Europese landen. Deze naties staan in de top tien van slachtoffers van mensenhandel in

Nederland (CoMensha, 2011). De omstandigheden en de cultuur van het land van herkomst

van de verschillende slachtoffers kan een aanzienlijke rol spelen in de manier waarop

slachtoffers worden geronseld door mensenhandelaren. De manier van ronseling en de

omstandigheden in het land van herkomst zouden een verklaring kunnen geven waarom

slachtoffers geen aangifte doen tegen hun uitbuiter.

In hoofdstuk vier zal ik onderzoeken welke factoren een rol spelen bij de aangiftebereidheid

onder slachtoffers van gedwongen prostitutie. Hierbij zal ik de inzichten die ontstaan zijn uit

criminologisch onderzoek als uitgangspunt nemen. Daarnaast zal ik slachtoffers en

professionals die vanuit de hulpverlening of de opsporing betrokken zijn bij gedwongen

prostitutie interviewen. Ik zal bespreken in hoeverre de gevonden inzichten uit

criminologisch onderzoek bij de door mij gevoerde interviews aan de orde komt. Dit

hoofdstuk zal een verklaring kunnen geven waarom de drempel om aangifte te doen voor

slachtoffers zo hoog is.

In hoofdstuk vijf zal ik de politieactie in Eindhoven van 23 maart 2012 evalueren. Deze actie

dient te werken als een soort interventie. De slachtoffers worden uit hun omgeving gehaald

en worden voorgelicht over hun rechten. De vraag bestaat of dit soort politieacties de

aangiftebereidheid onder de slachtoffers van gedwongen prostitutie kan vergroten. In dit

hoofdstuk zal ik op basis van de verworven inzichten, ten aanzien van aangiftebereidheid,

deze politieactie evalueren.

In het laatste hoofdstuk zal ik een conclusie geven op basis van de verworven inzichten. In

dit hoofdstuk zal ik ook antwoord geven op de centrale vraag van dit onderzoek.


8

Hoofdstuk 2 Juridisch kader en het huidige beleid met betrekking tot gedwongen prostitutie De gedwongen prostitutie valt onder het misdrijf mensenhandel.4 Mensenhandel houdt in dat mensen worden uitgebuit en onder mensonterende omstandigheden moeten werken. Men noemt het daarom ook wel moderne slavernij. In dit hoofdstuk zal ik het juridische kader schetsen met betrekking tot mensenhandel. De Nederlandse delictsomschrijving is afgeleid van de internationale regelgeving. In dit hoofdstuk zal daarom ook een deel van de internationale regelgeving aan bod komen. Ten slotte zal ik het huidige Nederlandse prostitutiebeleid schetsen. Het Nederlandse prostitutiebeleid is mede gericht op het tegengaan van gedwongen prostitutie. Het kader dat in dit hoofdstuk zal worden geschetst zal een beeld geven wat gedwongen prostitutie volgens de wet inhoudt. Dit is belangrijk omdat de definitie gedwongen prostitutie nog wel eens vragen kan opwerpen. Is het ‘dwingen van iemand om in de prostitutie alleen mensenhandel of is ook het uitbuiten van mensen die al in de prostitutie werkzaam zijn ook mensenhandel? Dit hoofdstuk zal op deze vraag een antwoord geven. Daarnaast geeft het beschreven kader een beeld hoe in Nederland, op dit moment, wordt omgegaan met deze problematiek. Nederland is namelijk uniek in Europa op het gebied van prostitutie daar het hier gezien wordt als een “normaal” beroep. 2.1 Internationale regelgeving Mensenhandel is gedefinieerd in verschillende internationale verdragen. In artikel 4 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, is het verbod opgenomen tegen slavernij en dwangarbeid. Lid 1 van dit artikel spreekt over het verbod ‘iemand in slavernij of dienstarbeid te houden’. Lid 2 spreekt over het verbod ‘gedwongen of verplichte arbeid te verrichten’. Hieronder valt uiteraard mensenhandel, zij het in de breedste zin van het woord. Dit lid spreekt over dwangarbeid en de omstandigheid iemand hierin te houden. Mensenhandel omvat veel meer dan alleen deze twee kenmerken en om deze reden bestaat er nog meer specifieke internationale regelgeving op het gebied van mensenhandel. De voornaamste hiervan is het VN-verdrag betreffende bestrijding van internationaal georganiseerde misdaad en de protocollen tegen mensenhandel en mensensmokkel; de zogenoemde Palermo-protocollen (2004). In artikel 3 van deze zogenoemde Palermo-protocollen is de volgende definitie gegeven aan mensenhandel: ‘het werven, vervoeren, overbrengen van en het bieden van onderdak aan of het opnemen van personen, door dreiging met of gebruik van geweld of andere vormen van dwang, ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik of misbruik van een kwetsbare positie of het verstrekken of in ontvangst nemen van betalingen of voordelen teneinde de instemming van een persoon te verkrijgen die zeggenschap heeft over een andere persoon, ten behoeve van uitbuiting.’ Er is dus in ieder geval sprake van mensenhandel als personen door middel van dwang, misleiding of misbruik worden uitgebuit. 4 Artikel 273F Wetboek van Strafrecht


9

De Palermo- protocollen dienen als basis voor de latere wetgeving, zoals de Europese regelgeving en Nederlandse regelgeving. 2.2 Nederlandse regelgeving Het verbod van mensenhandel is in Nederland geregeld in artikel 273F Wetboek van Strafrecht. Het artikel is opgenomen in de titel ‘Misdrijven tegen persoonlijke vrijheid’. Dit betekent dat uitbuiting die een inbreuk op de persoonlijke vrijheid van het slachtoffer inhoudt de strafwaardigheid vormt. Dit houdt in dat mensenhandel in verschillende sectoren kan plaatsvinden (Smit en Boot, 2007). Zo is niet alleen de uitbuiting in de prostitutie strafbaar gesteld maar ook uitbuiting in andere arbeid en illegale orgaanhandel. De definitie van mensenhandel is in Nederland gebaseerd op de Palermo-protocollen. Nederland gaat in dit artikel een stuk verder dan de internationale regelgeving. Niet alleen het brengen van een persoon in een uitbuitingssituatie, maar ook het houden in een uitbuitingssituatie of het beletten zich uit de uitbuitingssituatie te ontrekken is strafbaar gesteld ( Van Dooijeweert e.a., 2009). Zoals eerder gezegd omvat artikel 273F Wetboek van Strafrecht naast het verbod van gedwongen prostitutie ook het verbod van andere gedwongen arbeid. In dit hoofdstuk zal ik alleen ingaan op de delen van dit artikel die gericht zijn op gedwongen prostitutie. In artikel 273F lid 1 sub 1 Wetboek van Strafrecht geeft de wetgever de omstandigheden aan wanneer men spreekt van mensenhandel. De wetgever onderscheidt hierbij de volgende onderdelen:

De gedragingen: “degene die een ander werft, vervoert, overbrengt, huisvest of opneemt”

De (dwang)middelen: “degene die een ander door dwang, geweld, of andere feitelijkheid, dreiging met geweld, of andere feitelijkheid, afpersing, fraude, misleiding, misbruik van uit feitelijke omstandigheden voortvloeiend overwicht, misbruik van een kwetsbare positie of door het geven of ontvangen van betalingen of voordelen om de instemming van een persoon te verkrijgen die zeggenschap over die ander heeft”

Het oogmerk: “met het oogmerk van uitbuiting van die ander of de verwijdering van diens organen”

Deze omstandigheden schetsen een zuivere vorm van mensenhandel, dat gericht is op uitbuiting. Daarnaast is ook het aanwerven van personen met het oogmerk diegene in een ander land beschikbaar te stellen tot het verrichten van seksuele handelingen tegen betaling strafbaar gesteld (artikel 273 F lid 1 sub 3 Wetboek van Strafrecht). Hier is dus geen uitbuiting vereist, slechts het aanwerven is voldoende. Tevens is ook geen uitbuiting vereist wanneer het slachtoffer de leeftijd van 18 jaar nog niet heeft bereikt (artikel 273F lid 1 sub 5 Wetboek van Strafrecht). Mensenhandel is niet een zogenoemd klachtdelict, daarom is een aangifte of klacht geen eis voor vervolging. Om tot een dossier te komen wordt er gebruik gemaakt van de zogenoemde ‘stapelmethode’ (Van der Wiele, 2011). Door middelen zoals observaties en meldingen van derden kunnen er signalen bij de politie binnen komen over mensenhandel. Deze signalen hoeven niet expliciet gericht te zijn op (vermeende) gedwongen prostitutie, maar zijn veelal verbonden met de prostitutie. Het kan bijvoorbeeld gaan om een melding van personen die zich ophouden in het prostitutiegebied in een Bulgaarse auto. De politie


10

kan vanuit haar controlerende taak hiervan een melding maken in het systeem5. Er wordt een melding gemaakt in het systeem en in de mutatie wordt het woord ‘prostitutie’ vermeld. Deze verwijzing duikt vervolgens op in het computersysteem van de mensenhandelteams en centraal bij het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel. Wanneer alle losse stukjes informatie bij elkaar gevoegd kunnen worden, ontstaat er een dossier. Dit houdt in dat het dossier ook opgebouwd kan worden zonder dat de politie bewust bezig is met een mensenhandelzaak. Wanneer het prostitutie controleteam vermoedt dat er sprake is van gedwongen prostitutie dan wordt deze informatie ook nagekeken voor bewijsvergaring. Met dit dossier kan ook overgegaan worden tot vervolging van de verdachte(n) van gedwongen prostitutie. 2.2.1 Grooming Het werven van slachtoffers voor seksueel misbruik wordt ook wel ronselen genoemd (Bovenkerk, San, Boone, Boekhout van Solinge & Korf, 2004). Ronselen kan zowel actief als passief plaatsvinden. Actief ronselen houdt in dat de dader zich op openbare plaatsen begeeft waarbij hij gemakkelijk in contact kan komen met zijn slachtoffers. Een manier van actief ronselen van minderjarigen kan onder het begrip ‘grooming’ vallen. Grooming is sinds 1 januari 2010 strafbaar gesteld in artikel 248 E Wetboek van Strafrecht: “Hij die door middel van een geautomatiseerd werk of met gebruikmaking van een

communicatiedienst een persoon van wie hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat deze

de leeftijd van zestien jaren nog niet heeft bereikt, een ontmoeting voorstelt met het

oogmerk ontuchtige handelingen met die persoon te plegen of een afbeelding van een

seksuele gedraging waarbij die persoon is betrokken te vervaardigen wordt, indien hij enige

handeling onderneemt gericht op het verwezenlijken van die ontmoeting, gestraft met

gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van de vierde categorie.”

Dit artikel ziet onder andere toe op de grooming op internetsites en social media. Het artikel stelt de ontmoeting met de minderjarige met als doel ontuchtige handelingen te plegen strafbaar. Voor een succesvolle vervolging hoeft er geen sprake te zijn van het uitvoeren van de ontuchtige handelingen. Het enkel communiceren met een minderjarige waarbij men seksuele toespelingen doet, valt niet onder dit artikel.6 Daarnaast is er expliciet gekozen voor de term ontuchtige handelingen omdat niet elk seksueel contact met een minderjarige strafbaar is. Zo is een minderjarige die seksuele handelingen uitvoert bij een persoon van zijn eigen leeftijd niet strafbaar. Passieve ronseling houdt in dat de daders zich zo presenteren dat zij zich ‘aantrekkelijk’ maken voor zijn toekomstige slachtoffers. Door een bepaald imago te creëren zorgen deze daders ervoor dat zijn slachtoffers naar hem toekomen, omdat ze hem bijvoorbeeld spannend vinden. Hierop zal verder ingegaan worden in hoofdstuk drie. 2.3 Bewijsvraag gedwongen prostitutie Het aantal vrijspraken bij uitbuiting in de seksindustrie blijkt relatief hoog te zijn (NRM, 2009). Ook uit onderzoek van Duijst (2009) blijkt dat loverboys, een type mensenhandelaar, relatief vaak worden vrijgesproken. Zij twijfelt of artikel 273F Wetboek van Strafrecht wel de juiste manier is om deze loverboys aan te pakken. Naar aanleiding hiervan is er onderzoek

5 Interview recherche Friesland

6 Aanwijzing kinderpornografie (240 B Wetboek van Strafrecht), 2011

http://nl.wikipedia.org/wiki/Geautomatiseerd_werk

http://nl.wikipedia.org/wiki/Communicatiedienst

http://nl.wikipedia.org/wiki/Ontucht

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kinderpornografie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kinderpornografie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Voorbereiding


11

gedaan naar de bewijsvraag van gedwongen prostitutie (Damen, 2011). Uit dit onderzoek blijkt dat er een viertal problemen ten grondslag liggen aan het hoge aantal vrijspraken op het gebied van gedwongen prostitutie. Ten eerste door een gebrek aan steunbewijs, naast een belastende aangifte of verklaring, lijkt deze aangifte of verklaring sneller als onbetrouwbaar te worden aangemerkt. Ten tweede vormt de bewijsvoering rond zowel het oogmerk als de uitbuiting vaak een probleem. Voor het oogmerk is een vergaande mate van opzet vereist, wat soms moeilijk te bewijzen is. En voor uitbuiting lijkt de mate van vrijwilligheid van het slachtoffer een grote rol te spelen voor de rechter. Ten derde vormt de bewijsvoering rondom de onvrijwilligheid van het slachtoffer veelal ook een probleem. Niet alleen het brengen van een persoon in een uitbuitingssituatie is strafbaar maar ook het instandhouding van de uitbuiting. Dit lijkt in sommige gevallen toch moeilijk te bewijzen. Ten slotte wordt ook het ontbreken van een belastende aangifte of verklaring van de slachtoffers genoemd. 2.3.1 Absoluut doorlaatverbod Het doorlaatverbod houdt in dat elk signaal dat duidt op mensenhandel direct moet worden onderzocht (artikel 126 FF Wetboek van Strafrecht). De politie en het Openbaar Ministerie mogen daarbij het delict nooit laten voortduren zodat slachtoffers derhalve in de uitbuitingssituatie blijven zitten. Het verbod dient de slachtoffers te beschermen. Politie dient daarom vroegtijdig of zelfs voortijdig in te grijpen, waardoor verder onderzoek naar de organisatie en werkwijze kan worden gestoord (NRM, 2007). Het gevaar bestaat dat hierdoor de zogenoemde kopstukken van de organisatie aanhouding kunnen voorkomen. Doordat de politie nog niet de hele organisatie in kaart heeft kunnen brengen. Daarnaast lijkt het verbod in de praktijk niet altijd haalbaar (NRM, 2010). Wegens capaciteitsgebrek zou de politie niet altijd direct een onderzoek kunnen starten naar mensenhandel. Ook kan het voorkomen dat een mensenhandelzaak het moet afleggen tegen andere geprioriteerde zaken, zoals ernstige zedenzaken of grote drugszaken. 2.3.2 Strafbare feiten gepleegd door het slachtoffer Soms komt het voor dat een slachtoffer van mensenhandel ook betrokken is als dader bij sommige overtredingen of misdrijven tijdens de uitbuitingssituatie. Hierbij kan men denken aan drugs vervoeren. De bereidheid van het slachtoffer om aangifte te doen en mee te werken aan het onderzoek zou sterk gerelateerd zijn aan het risico dat het slachtoffer loopt om zelf vervolgd te worden voor onrechtmatige gedragingen die het in de uitbuitingssituatie heeft begaan (NRM, 2009). In dit geval kan de rechter gebruik maken van het zogenoemde non punishment-beginsel. Dit beginsel is neergelegd in artikel 26 van het Verdrag van de Raad van Europa inzake bestrijding van mensenhandel (2005). “Elke Partij voorziet, in overeenstemming met de grondbeginselen van haar rechtsstelsel, in de mogelijkheid slachtoffers geen straf op te leggen voor hun betrokkenheid bij onrechtmatige handelingen indien zij hiertoe gedwongen werden.” Hoewel Nederland niet expliciet spreekt van een non punishment-beginsel kan men dit wel ‘inlezen’ in artikel 9 A Wetboek van Strafrecht. “Indien de rechter dit raadzaam acht in verband met de geringe ernst van het feit, de persoonlijkheid van de dader of de omstandigheden waaronder het feit is begaan, dan wel die zich nadien hebben voorgedaan, kan hij in het vonnis bepalen dat geen straf of maatregel zal worden opgelegd.”


12

Het opportuniteitsbeginsel brengt met zich mee dat het Openbaar Ministerie af kan zien van (verdere) vervolging (artikel 167 en 242 Wetboek van Strafvordering). De sepotgronden kan men vinden in de aanwijzing sepotgronden (2009). De Nationaal Rapporteur Mensenhandel pleit ervoor ook slachtofferschap van mensenhandel hierin op te nemen in de aanwijzing sepotgronden (NRM, 2009). Dit zou wenselijker zijn voor het slachtoffer, aangezien dan een rechtsgang wordt voorkomen. Ten tijde van dit onderzoek kunnen slachtoffers van mensenhandel er niet zomaar vanuit gaan dat zij niet zullen worden vervolgd.

2.4 Buitenlandse slachtoffers

Wanneer er sprake is van buitenlandse slachtoffers van mensenhandel bestaat er speciale

regelgeving ten behoeve van deze slachtoffers, de zogenoemde B9-regeling. De B9-regeling

staat beschreven in de Vreemdelingencirculaire 2000 (b), hoofdstuk 9. Wanneer de

slachtoffers aangifte of een verklaring afleggen kunnen zij, gedurende de eventuele

strafrechtelijke procedure, een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen. Deze regeling ziet toe

op twee doeleinden (NRM, 2009). Ten eerste het belang van opsporing en vervolging door

de aangiftedrempel te verlagen en de getuigen te behouden voor onderzoek. Ten tweede

het belang van het slachtoffer, door het aanbieden van opvang en bescherming. Het

uitzetten van slachtoffers van mensenhandel in Nederland kan voor een periode van

maximaal 3 maanden worden opgeschort. De periode van 3 maanden kan gebruikt worden

als bedenktijd voor de overweging om aangifte te doen. Ten aanzien van (mogelijke)

slachtoffers is de B9-regeling van toepassing op:

Vreemdelingen die worden aangetroffen bij een bestuurlijke of politiecontrole in een seksinrichting

Vreemdelingen die in Nederland in de prostitutie werkzaam zijn geweest, die niet over een geldige verblijfstitel beschikken en die zelf contact opnemen met de politie

Vreemdelingen die in Nederland werkzaam zijn geweest, die niet over een geldige verblijfstitel beschikken en die zelf contact opnemen met de politie

Vreemdelingen die nog niet in Nederland werkzaam zijn geweest, die niet over een geldige verblijfstitel beschikken maar wel mogelijk slachtoffer zijn van mensenhandel

Vreemdelingen die nog geen toegang tot Nederland hebben gehad, maar wel mogelijk slachtoffer van mensenhandel zijn. Een voorbeeld hiervan is de vreemdeling die aangeeft slachtoffer te zijn of waarvan men denkt dat zij slachtoffer is van mensenhandel voordat zij zich werkelijk in Nederland heeft bevonden.

In sommige gevallen is het niet wenselijk om aangifte of een verklaring af te leggen door deze slachtoffers. Dit kan wanneer het slachtoffer te maken heeft met ernstige bedreigingen en/of een medische of psychische beperking heeft. In deze uitzonderlijke gevallen kan beslist worden het slachtoffer toch een verblijfsvergunning te verlenen. Dat hier sprake is van mensenhandel dient onomstotelijk vast te staan en daarnaast moet er een goede reden zijn om geen aangifte te willen doen of medewerking te willen verlenen aan het strafproces. Naast (mogelijke) slachtoffers van mensenhandel kunnen ook getuigaangevers een beroep doen op de zogenaamde B-9 regeling, hetzij in beperkte vorm.


13

Ten aanzien van getuigenaangevers is de B-9 regeling van toepassing op:

De vreemdeling die getuigenaangever is van mensenhandel

De vreemdelinge ter zake aangifte heeft gedaan

Sprake is van een strafrechtelijk opsporingsonderzoek of vervolgingsonderzoek naar of berechting in feitelijke aanleg van de verdachte van het strafbare feit, waarvan aangifte is voldaan

Het verblijf in Nederland van de getuigenaangever dient naar het oordeel van de Minister in het belang van de opsporing of vervolging van de verdachte noodzakelijk is.

Wanneer de vreemdeling, zowel de aangever als de getuigenaangever, aan de voorwaarden voldoet van de B9-regeling kan zij een verblijfsvergunning krijgen. In eerste instantie zal deze verleend worden voor één jaar en kan, wanneer het onderzoek of de rechtelijke procedure nog loopt, worden verlengd. Met deze verblijfsvergunning kunnen de slachtoffers of getuigen aan het werk in Nederland zonder de benodigde tewerkstellingsvergunning. Wanneer de procedure stopt of is afgerond, wordt de verblijfsvergunning ingetrokken. Slachtoffers van mensenhandel kunnen, wanneer de aangifte geleid heeft tot een veroordeling, gebruik maken van voortgezet verblijf. Dit kan ook wanneer zij minimaal drie jaar rechtmatig in Nederland verbleven. Op de B9-regeling is vanuit de politiek kritiek, omdat men wantrouwend is over de intenties van de vreemdeling. Sommige vreemdelingen zouden de regeling gebruiken om een verblijfsvergunning te krijgen. Doordat de politie met sommige aangiftes van vreemdelingen zo weinig aanknopingspunten hebben voor de opsporing worden deze zaken relatief vaak geseponeerd. Volgens de politie krijgen zij vaak vrijwel identieke verhalen te horen bij een aangifte of kunnen de slachtoffers slechts een vaag signalement van de dader geven. Minister Leers heeft in een brief aan de Tweede kamer vier maatregelen voorgesteld om misbruik van de B9-regeling tegen te gaan. Deze maatregelen moeten leiden tot een snellere procedure en een korter verblijf:

Doorlooptijden in B9-regeling verkorten, zo zullen de ‘echte’ slachtoffers sneller gebruik kunnen maken van hun rechten

Valse aangifte mensenhandel waar mogelijk vervolgen Verblijfsrecht na sepot van de strafzaak beëindigen Pilot Kansloze aanvragen uitvoeren, zoals eerder genoemd zijn sommige aangiftes

zo onduidelijk dat er vrijwel geen aanknopingspunten zijn voor opsporing door de politie.

Deze maatregelen zijn nog niet uitgevoerd en de wetgever kijkt op dit moment naar de mogelijkheden om deze maatregelen in te voeren. De hulp- en opvangsorganisatie ‘Fier Fryslan’ heeft een brief aan minister Leers geschreven waarin zij aangeeft de maatregelen niet als wenselijk te beschouwen. Zoals eerder aangegeven zien zij er geen heil in om de doorlooptijd van de B9-regeling te verkorten, daar zij bang zijn dat de zaken dan (nog) sneller worden afgedaan. Fier Fryslân is van mening dat deze periode te kort is, omdat de slachtoffers nog niet klaar zijn om aangifte doen door de traumatische ervaring.7 Volgens deze organisatie is het zeer lastig om de hulpverlening binnen 3 maanden in gang te zetten. Daarbij kan terugkeer naar het land van herkomst problemen geven waardoor zij gepusht

7 Gesprek met mevrouw I. van Buren, coördinator mensenhandel Fier Fryslan


14

worden om aangifte te doen. Dit zou dan niet in belang van het slachtoffer zijn. De Nationaal rapporteur mensenhandel noemt de regeling enigszins hybride. De regeling is ten eerste bedoeld voor het beschikbaar houden van vreemdelingen voor politie en justitie, maar heeft steeds meer de vorm gekregen van een verblijfsvergunning. Enerzijds wordt het opsporing- en vervolgingsbelang ermee gediend, maar anderzijds gaat het ook om een recht voor het betrokken slachtoffer. Deze beide belangen lopen niet altijd geheel parallel (NRM, 2009). Naar aanleiding van de brief van minister Leers heeft ook de Nationaal Rapporteur voor Mensenhandel een brief aan het Ministerie voor Immigratie, Integratie en Asiel geschreven. De Rapporteur betwijfelt in deze brief dat de voorgeschreven maatregelen van voormalig Minister Leers enig effect zal hebben op het vermeende misbruik van de B9-regeling. Daarnaast spreekt de Rapporteur haar vrees uit over de druk die op het slachtoffer zal komen te staan door uitvoering van de maatregel. Deze druk zal de aangiftebereidheid niet ten goede komen en zal waarschijnlijk negatieve gevolgen hebben voor de opsporing en vervolging van mensenhandel, aldus de Nationaal Rapporteur. 2.5. Ketenaanpak In Nederland is er een speciaal actieplan opgesteld ter bestrijding van de loverboyproblematiek. Loverboys zijn mensenhandelaren die zijn slachtoffers ronselt via een speciale techniek, namelijk door een (psychologische) relatie met het slachtoffer aan te gaan. Om loverboyproblematiek goed aan te pakken, is een structurele, integrale (keten)aanpak noodzakelijk. Het inzetten van zorg of strafrecht alleen is niet genoeg om de problematiek aan te pakken, aldus Opstelten (Handreiking aanpak loverboyproblematiek, 2012). Om deze reden heeft het Ministerie van Veiligheid en Justitie een rijksbreed actieplan opgesteld. De verschillende mensenhandelteams maken, zoals in paragraaf vier van dit hoofdstuk is besproken, gebruik van de zogenoemde stapelmethode. Door het samenwerken van de verschillende ketenpartners is het gemakkelijker om tot dossiervorming te komen. De verschillende partners kunnen nu tijdens het overleg praten over de signalen welke hun opvallen binnen hun werkgebied en de andere partners kunnen hier vervolgens op reageren. Volgens de handreiking kunnen de verschillende partners per gemeente verschillen. Wel is er sprake van een zogenaamd kernteam, welke de vaste basis zal vormen van de ketenaanpak. Dit kernteam bestaat uit: gemeente, politie, OM, instanties belast met de zorg voor minderjarigen (zoals Bureau Jeugdzorg), instanties belast met de zorg voor meerderjarigen (zoals GGD en GG&D) en het ondersteunen en faciliteren van ketensamenwerking.

Naast het feit dat het kernteam met elkaar overleg pleegt, kan zij ook informatie vragen of overleg plegen met de partners uit de zogenoemde ‘flexibele schil’. Mogelijke partners van de flexibele schil kunnen zijn: scholen, opvanginstelling, Regionale Informatie en Expertise Centrum (RIEC), belastingdienst, Kamer van Koophandel, hulpverleninginstanties en de leerplichtambtenaar. De ketenpartners stellen gezamenlijke doelen. Die zij vastleggen in een convenant. Dankzij dit convenant is het eenvoudiger toe te zien op het naleven van de doelen nu zij op schrift zijn gesteld. Daarnaast maakt het convenant het eenvoudiger voor de ketenpartners om informatie met elkaar uit te wisselen nu dit is toegestaan op grond van het convenant. Hierbij moet men wel rekening houden met het feit dat de toegestane informatie voor


15

uitwisseling voldoende gespecificeerd is en verband houdt met de doelen in het convenant. Zo is de privacy van de betrokkenen gewaarborgd. De manier van samenwerking kan per gemeente verschillen, zo bestaan er verschillende samenwerkingsvormen, zoals een stuurgroep, voorbereidingsteam, projectgroep en casusoverleg.

Stuurgroep: In de stuurgroep neemt het topmanagement van de betrokken partijen deel. De stuurgroep rapporteert aan het college van B&W en de gemeenteraad. Deze stuurgroep bekijkt welke aanpak het beste zou werken in hun regio. De stuurgroep komt eens in de zes weken bijeen.

Projectgroep: Het ketenregieteam mensenhandel beslist over het uitvoeren van analyses van de aard en de omvang van mensenhandel, heeft mandaat en ziet toe op het correct functioneren van de gehele ketenaanpak mensenhandel. Het ketenregieteam komt eens in de zes weken bijeen.

Voorbereidingsteam: Het voorbereidingsteam bereidt de casussen voor het casusoverleg voor. Het analyseert en combineert signalen of meldingen die binnenkomen in de keten met andere signalen en overige informatie.

Casusoverleg: Per ingebrachte casus wordt een schets gegeven van de achtergrond, de openstaande acties, vragen die in het casusoverleg moeten worden besproken en voorstellen voor eventuele interventies.

Afhankelijk van de grote van de gemeente kan gebruik worden gemaakt van een vorm van samenwerking of kunnen de verschillende samenwerkingsvormen naast elkaar in een gemeente worden gebruikt. Zo kent de gemeente Rotterdam een stuurgroep en een projectgroep. 2.6 Prostitutiebeleid Naast het gegeven dat gedwongen prostitutie strafbaar is gesteld, houdt men in het huidige prostitutiebeleid ook rekening met de bestrijding van gedwongen prostitutie. Zo is het beleid mede ontstaan vanuit het oogpunt om ongewenste vormen van prostitutie, en daarbij dus gedwongen prostitutie, tegen te gaan. In deze paragraaf zal ik een overzicht geven van het huidige prostitutiebeleid en zal ik ingaan op de eventuele toekomstige wijzigingen van dit beleid.

In artikel 250bis Wetboek van Strafrecht (vervallen in 2000) had de wetgever het exploiteren van een bordeel en souteneurschap strafbaar gesteld. Het prostitueren zelf is nooit strafbaar gesteld. De wet was erop gericht vermoedelijke uitbuiters, dus pooiers en bordeeleigenaren, strafbaar te stellen. De wetswijziging had tot gevolg dat prostitutie kleinschaliger werd en meer verspreid over de stad ging opereren (Mulder, 2004). Toen bleek dat de prostitutie niet zou verdwijnen, liet de politie het werken achter ramen toe. Er ontstond een situatie van gedoogbeleid.


16

In 2000 zijn het algemeen bordeelverbod en het verbod op souteneurschap opgeheven. Dit artikel is uit het Wetboek van Strafrecht geschrapt. Daarentegen werd in een nieuw artikel gedwongen prostitutie strafbaar gesteld (artikel 250A Wetboek van Strafrecht). Dit artikel is in 2005 vervallen. Het motief voor het opheffen van het bordeelverbod was dat de situatie van gedogen zou moeten worden gelegaliseerd en daarnaast zag de wetgever de wetswijziging als een manier om mensenhandel, en daarmee dus de gedwongen prostitutie, tegen te gaan (Daalder, 2007). De wetgever heeft daarom aan de wetswijziging van 1 oktober 2000 zes hoofddoelstellingen verbonden:

1) Beheersing en regulering van exploitatie van prostitutie 2) Verbetering van de bestrijding van onvrijwillige prostitutie 3) Bescherming van minderjarigen tegen seksueel misbruik 4) Bescherming van de positie van prostituees. 5) Het ontvlechten van prostitutie en criminele randverschijnselen 6) Het terugdringen van de omvang van prostitutie door illegalen.

Dit houdt in dat in de meeste gemeenten de exploitatie vergunningplichtig is geworden. Aan de hand van deze vergunningen kan door instanties controles uitgevoerd worden waarbij wordt getoetst of er aan de vergunning verbonden eisen wordt voldaan. De wetgever zag dit als een mogelijkheid de handhavings- en opsporingscapaciteit voor mensenhandel gerichter in te kunnen zetten waardoor mensenhandel beter zou kunnen worden bestreden. Door de betere handhaving van de branche zou de pakkans van ongewenste vormen van prostitutie toenemen. De afgelopen jaren is er nogal wat kritiek geweest over deze wetwijziging, omdat de gedwongen prostitutie niet verminderd zou zijn. In het rapport Schone Schijn (2008) blijkt dat de vergunde prostitutiesector eveneens onvrijwillige prostitutie bevat. Deze conclusie volgt uit het zogenoemde Sneeponderzoek. Dit onderzoek is gestart nadat er in totaal 14 verdachten zijn opgepakt met betrekking tot mensenhandel in de prostitutie. Deze verdachten leken te functioneren als een criminele organisatie. 2.6.1 Wijzigingen huidig prostitutiebeleid Omdat de onvrijwillige prostitutie niet lijkt te zijn verminderd, ligt er een nieuw wetsvoorstel klaar. Ten tijde van dit onderzoek ligt dit wetsvoorstel bij de Eerste Kamer ligt ter behandeling. Het wetsvoorstel ‘Regulering prostitutie en bestrijding misstanden seksbranche’ houdt een aantal wijzigingen in welke de gedwongen prostitutie tegen dient te gaan. De wijzigingen houden in:

Registratieplicht Prostituees zijn met de nieuwe wet verplicht zich in te schrijven in een landelijk register van prostituees. Voor de registratie komt er een landelijk register. Het voeren van een intakegesprek is verplicht bij de registratie. Tijdens dit gesprek wordt schriftelijke informatie meegegeven over rechten, risico's en mogelijkheden om hulp te bieden bij beëindiging van het beroep. Degene die de intake afneemt, dient te letten op eventuele signalen van gedwongen prostitutie.

Minimumleeftijd De minimumleeftijd om te mogen werken als prostituee wordt verhoogd van 18 naar 21 jaar. De naleving van deze minimumleeftijd wordt geregeld met de minste 21 jaar


17

is. Hierbij zullen de zeer jonge meisjes, welke vatbaar zijn om slachtoffer te worden van mensenhandel, worden beschermd. Een persoon van 21 jaar zou sterker in zijn of haar schoenen staat dan een persoon van 18 jaar.

Vergunningplicht Het is verboden een seksbedrijf uit te oefenen zonder vergunning. Onder een seksbedrijf vallen bijvoorbeeld bordelen, escortbedrijven en sekstheaters. Daarnaast komt er een landelijk register van geweigerde, geschorste en ingetrokken vergunningen. Burgemeesters die een aanvraag voor een vergunning hebben gekregen of een vergunning hebben verleend, krijgen toegang tot het register. Daarnaast krijgen de toezichthouders en Bureau BIBOB toegang tot het register.8 Hiermee kan de aanvraag van een exploitant die in de ene gemeente is geweigerd ook in een andere gemeente geweigerd worden. De gemeente houdt de mogelijkheid om een maximum aantal vergunningen te verlenen. Een gemeente kan ook besluiten geen vergunning te verlenen voor een seksbedrijf in de gemeente. Dit is enkel mogelijk ter bescherming van de openbare orde, de woon- en leefomgeving of de veiligheid en de gezondheid van prostituees of klanten.

Strafbaarstelling klanten De nieuwe wet maakt een klant strafbaar als niet is nagegaan of een prostituee ingeschreven is in het landelijk register. De klanten dienen een nummer te bellen om na te gaan of de betreffende prostituee is geregistreerd. De klanten krijgen dus niet rechtstreeks toegang tot het register.

Toezicht De burgermeester dient ambtenaren aan te stellen welke belast zullen worden met het toezicht op de vergunningsvoorwaarden.

8 Bureau Bibob voert op verzoek van bestuursorganen integriteitscreeningen uit. Bureau Bibob doet dit aan de

hand van de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur


18

Hoofdstuk 3 Een profielschets van slachtoffers en daders Zoals in hoofdstuk twee is besproken is het aantal vrijspraken bij gedwongen prostitutie relatief hoog. De rol van het slachtoffer speelt hierin een significante rol. In de rechtbank staat vaak de onvrijwilligheid van het slachtoffer ter discussie. Tevens ontbreekt er dikwijls een belastende verklaring van het slachtoffer ten opzichte van de dader. Om meer inzicht te krijgen in deze problematiek zal in dit hoofdstuk de rol van het slachtoffer worden besproken. Hoe zijn zij in de uitbuitingssituatie terecht gekomen? Daarbij bespreek ik ook de rol van de dader. De werkwijze van mensenhandelaren kan een significante rol spelen in de aangiftebereidheid van slachtoffers (Helfferich e.a., 2010). Het is daarom belangrijk om hiervan een beschrijving te geven. Eerst zal ik in dit hoofdstuk de aard en de omvang van de gedwongen prostitutie beschrijven. Vervolgens zal ik een profielschets geven van de dader en zijn werkwijze bespreken. Ten slotte zal ik een profielschets geven de slachtoffers van gedwongen prostitutie. Ik heb ervoor gekozen om een profiel te schetsen van drie verschillende slachtoffers; namelijk slachtoffers uit Nederland, Nigeria en uit Oost-Europa. Deze naties staan in de top tien van slachtoffers van gedwongen prostitutie in Nederland (CoMensha, 2011). Hierbij zal ik schetsen wie slachtoffers van gedwongen prostitutie zijn en welke risicofactoren voor slachtofferschap in de literatuur genoemd worden. 3.1 Omvang gedwongen prostitutie Het Coördinatiecentrum Mensenhandel (CoMensha) registreert jaarlijks de mogelijke

slachtoffers van mensenhandel. Voor registratie vindt er geen toetsing plaats over het feit of

iemand daadwerkelijk slachtoffer is van mensenhandel. Daarom spreekt de registratie alleen

over mogelijke slachtoffers. Deze registratie is gebaseerd op de meldingen die CoMensha

krijgt van instanties die betrokken zijn bij de gedwongen prostitutie. In 2011 zijn 1222

mogelijke slachtoffers van mensenhandel bij CoMensha aangemeld (CoMensha, 2012). In

2010 waren dit er nog 993. Onderstaand tabel laat het aantal geregistreerde mogelijke

slachtoffers zien vanaf 2008 tot en met 2011.

Jaar Aantal Aantal werkzaam in de prostitutie

2008 826 480

2009 909 427

2010 993 797

2011 1222 782

Zoals af te lezen valt uit de tabel is er een stijgende lijn te zien van geregistreerde mogelijke

slachtoffers. Dit hoeft niet te betekenen dat het aantal slachtoffers van mensenhandel is

gestegen, echter het aantal mogelijke slachtoffers is meer in zicht gekomen. De Nationaal

Rapporteur stelt hierbij dat deze aantallen waarschijnlijk slechts een benadering vormen van

het daadwerkelijke aantal slachtoffers van mensenhandel en gedwongen prostitutie

(NRM,2010). De reden hiervoor is dat wellicht niet alle signaleerders bekend zijn met

CoMensha. Tevens zouden niet alle betrokken instanties precies weten wanneer men een

melding dient te maken van mogelijk slachtofferschap. Alleen de politie is verplicht een


19

melding te maken van mogelijk slachtofferschap waardoor wellicht de meeste slachtoffers

niet in de registratie worden opgenomen. CoMensha schrijft de uitschieter van het aantal

slachtoffers in 2011 mede toe aan het feit dat zij zich meer ingezet hebben op het

binnenhalen van aanmeldingen en de extra inzet van het ministerie van Sociale Zaken en

Werkgelegenheid. Het overgrote deel van de geregistreerde slachtoffers is werkzaam

geweest in de prostitutie (CoMensha, 2012).

Naast de algemene registratie van mogelijke slachtoffers van mensenhandel, publiceert

CoMensha elk jaar een zogenoemde top tien van de herkomstlanden van slachtoffers.

Hieruit blijkt dat de meeste mogelijke slachtoffers van mensenhandel uit Nederland, Nigeria

en Oost-Europa (Polen, Bulgarije, Hongarije) komen (CoMensha, 2012). Er zijn respectievelijk

337, 134 en 297 mogelijke slachtoffers geregistreerd. Er zijn geen specifieke aantallen

bekend hoeveel van deze slachtoffers precies werkzaam zijn geweest in de prostitutie.

Vooral het aantal Polen zou gestegen zijn door invallen in de landen tuinbouw sector.

Hoewel het aantal slachtoffers in overige branches steeds meer lijkt te stijgen, blijkt de

prostitutie branche toch het meest aantrekkelijk voor uitbuiting (CoMensha, 2012).

3.2 Aard gedwongen prostitutie Gedwongen prostitutie wordt veelal in verband gebracht met de georganiseerde misdaad (Morrison en Crosland, 2000). Dit blijkt ook uit het feit dat mensenhandel onderdeel uitmaakt van het Palermo-protocol wat gericht is op het tegengaan van georganiseerde misdaad. De Rapporteur Mensenhandel stelt ook dat vanwege het verbod op prostitutie en het bezoeken van prostituees in verschillende landen, bijvoorbeeld Roemenie en Zweden, en de specifieke wetgeving in deze landen de prostitutie eerder geneigd is ondergronds plaats te vinden (NRM, 2009). Waardoor de georganiseerde misdaad zich vaker met prostitutie bezig zal houden (NRM, 2009). Georganiseerde misdaad behoeft doorgaans specifieke kennis en kunde betreffende de delicten die men pleegt (Kleemans, 2007). Hierbij kan men denken aan kennis van de wetgeving op een bepaald gebied. De georganiseerde misdaad kent een aantal specifieke kenmerken waarin zij verschilt met ‘normale’ criminaliteit in groepsverband:

Er dient sprake te zijn van een goed vertrouwen onderling, aangezien bij dit type criminaliteit veelal veel geld en risico’s gemoeid is. Daarbij dient de groep te bezitten over goede sociale relaties. Deze relaties richten zich tot leveranciers en afnemers van hun diensten.

In logistiek opzicht zijn deze delicten ook relatief complex. Zo behoeft de organisatie, en daarbij de uitvoering van het delict, veelal mededaders binnen de eigen groep als de legale wereld. Bij de ‘legale wereld’ kan men denken aan hulp bij transport en hulp bij de (financiële) administratie. Deze mededaders werken veelal vanuit hun expertise op een bepaald werkgebied.

De delicten hebben veelal een transnationaal karakter. Uit de eerste rapportage van de Nationaal rapporteur Mensenhandel blijkt dat het niet zo vreemd is dat de georganiseerde misdaad zich bezighoudt met mensenhandel. Het uitbuiten van personen kan vaak voor een langere periode en telkens opnieuw plaatsvinden waardoor er hoge opbrengsten te genereren zijn. De pakkans en de hoogte van straffen bij eventuele veroordeling zijn daarbij relatief laag (Damen, 2011).


20

Dat gedwongen prostitutie in Nederland ook geschaard kan worden onder georganiseerde misdaad blijkt van uit het verschijnen van het rapport Schone Schijn. In het rapport Schone Schijn (2008) wordt het criminele netwerk van de groep “Durdan” beschreven. Deze groep maakte zich schuldig aan mensenhandel en bestond uit 35 pooiers, bodyguards en andere handlangers. Binnen deze groep was er sprake van een zeer duidelijke hiërarchie van pooiers, omhooggeklommen slachtoffers (deze hebben meer verantwoordelijkheden gekregen dan de gewone slachtoffers), bodyguards en zogenoemde snorders (chauffeurs zonder vergunning). Er zijn 120 mogelijke slachtoffers in verband gebracht met deze groep. De slachtoffers werden ingedeeld in verschillende ploegendiensten en kregen veelal streefbedragen opgelegd, wat ze moesten verdienen die dag. Wanneer de slachtoffers niet het bedrag behaalden moesten ze extra ploegendiensten draaien. De slachtoffers moesten op verschillende plekken in Nederland, Duitsland en België werken. De groep maakte gebruik van een zogenoemd prostitutiecarrousel, zo bleven de slachtoffers interessant voor klanten, want nieuwe prostituees krijgen veelal meer klanten dan prostituees die al langer in een bepaalde buurt staan. Daarnaast kon de hulpverlening en de politie op deze manier nooit echt grip op de slachtoffers krijgen. De meeste slachtoffers waren namelijk al vertrokken voordat de politie en de hulpverleningsinstanties actie konden ondernemen. De pooiers regelden de (financiële) administratie en zorgden voor huisvesting en medische en cosmetische zorg. Een aantal slachtoffers hebben gedwongen abortussen en borstvergrotingen ondergaan. De pooiers kregen zowel bij de huisvesting (dit waren huisjes op een recreatiepark) als bij de cosmetische zorg zogenaamde groepskorting. Daarnaast leverden de slachtoffers vrijwel al hun geld in bij de groep. De slachtoffers betaalden zelf de huur van de kamer en betaalden verplicht protectiegeld voor de bodyguards, de rest van het geld gaven zij af. De slachtoffers leefden van zakgeld dat zij kregen van de pooiers. Deze werkwijze heeft veel overeenkomsten met de werkwijze passend bij de georganiseerde misdaad. Zo beschikte de groep over een groot sociaal netwerk met onderling een duidelijke hiërarchie. Daarnaast beschikten zij over verschillende facilitatoren, logistiek en werden de slachtoffers in verschillende landen te werk gesteld. Naast het criminele netwerk werken sommige handelaren in een geïsoleerde criminele groep (NRM, 2004). Dit is een groep van twee tot vijf leden die het gehele proces van ronseling tot het te werk stellen in de prostitutie op zich nemen. De leden hebben weinig contact met andere groepen of netwerken die zich bezighouden met gedwongen prostitutie. Tot slot kent de gedwongen prostitutie nog solisten. Hier is sprake van een hoofddader, met eventueel een ‘hulp’, waarbij deze ‘hulp’ geen significante rol mag vervullen. Bij dit type dader worden veelal de zogenoemde loverboys in verband gebracht (NRM, 2004). Dit is niet geheel correct aangezien loverboys een speciale techniek gebruiken om vrouwen te ronselen. Deze techniek kan evenwel gebezigd worden door de verschillende leden van een geïsoleerde groep of crimineel netwerk. De bovengenoemde ‘Durdan’ groep kan gezien worden als een crimineel netwerk, maar maakte ook gebruik van de loverboy techniek. De meeste slachtoffers hadden een relatie met een van de kopstukken van de groep (Van Wijk, 2008).


21

3.3 De daders In Nederland wordt meestal gesproken over loverboys. Dit is, ondanks dat Nederland het

enige land is die deze term gebruikt, een internationale manier om slachtoffers te kunnen

werven (NRM, 2011).9 Veel slachtoffers die in Nederland te werk zijn gezet in de prostitutie

zijn op deze manier geronseld. Vaak bestaat het idee dat buitenlandse slachtoffers op een

andere manier worden geronseld om in Nederland te werken, maar veelal komt de

werkwijze van de dader overeen met die van een loverboy. Daarnaast is er in Nederland ook

veel onderzoek gedaan naar het fenomeen loverboy. Om deze reden zal ik dit type dader als

uitgangspunt van dit deel van dit hoofdstuk gebruiken.

Een loverboy is volgens de Van Dale een jongen die een verhouding met een meisje begint

om haar later tot prostitutie te dwingen.10 Volgens Bovenkerk (2005) duidt de definiëring

van een loverboy op drie bestanddelen, namelijk: opzet, minderjarigheid van het slachtoffer

en dwang of manipulatie. Met opzet wordt bedoeld dat de loverboy opzettelijk een

verhouding aangaat met het meisje met als doel haar aan zich te binden en zo te kunnen

exploiteren. De meeste slachtoffers van loverboys zijn tussen de 18 en de 23 jaar. Het is dus

niet zo dat loverboys alleen minderjarige slachtoffers maakt. Wel zijn er aanwijzingen dat de

slachtoffers wel veelal op minderjarige leeftijd worden geworven om zo direct wanneer zij

meerderjarig zijn te werk gesteld kunnen worden (Van der Wiele en De Ruiter, 2011). Ten

slotte noemt Bovenkerk nog dwang en manipulatie. Zonder dit bestanddeel zou er geen

strafbaar feit zijn gepleegd, maar zou er sprake zijn van een overeenkomst tussen de pooier

en de prostituee.

3.3.1 Daderprofiel

Loverboys zijn over het algemeen allochtone jonge mannen tussen de 18 en 30 jaar oud die

snel geld willen verdienen (Van der Wiele en De Ruiter, 2011 en Bovenkerk e.a. 2005). De

loverboys zijn gewelddadig en hebben een voorliefde voor status. Door middel van

manipulatie lukt het hun om de slachtoffers tot de prostitutie te brengen en doordat ze

telkens hun werkwijze aanpassen zijn ze moeilijk te grijpen door de politie. Van der Wiele en

De Ruiter (2011) hebben ook een daderprofiel ontwikkeld:

Merendeel is in het bezit van de Nederlandse nationaliteit

Meestal een allochtone achtergrond, vooral veel Turken, Marokkanen en

Antilianen

Veelal jonger dan 24 jaar

Hebben een laag opleidingsniveau, hebben hun opleiding niet afgemaakt of zijn

schoolverlaters

Sociaal vaardig (Garnier, 2009)

Opereren veelal in groepen (crimineel netwerk)

9 Loeber, nationale recherche

10 Van Dale, 2012


22

Zijn op jonge leeftijd al begonnen met een criminele carrière; voornamelijk

geweldpleging, vermogensdelicten (Van Lune, 1997) of drugshandel (Garnier,

2009)

De loverboys zijn doorgaans opgegroeid in sociaal zwakke gezinnen, waar ook sprake is van andere problematiek zoals geweld, verwaarlozing, verslaving of schulden. Hieruit kunnen ontwikkelingstoornissen ontstaan, zoals narcistische en antisociale persoonlijkheidsstoornissen (Van der Wiele en De Ruiter, 2011). Vrouwen worden veelal gezien als gebruiksvoorwerpen. Nederlandse meisjes worden vooral gezien als ‘hoerige types’ die gemakkelijk te manipuleren zijn tot het werk van prostitutie. Tevens vinden de loverboys het ook minder erg om een ‘hoerig type’ in de prostitutie te brengen (Bovenkerk e.a., 2005). De loverboys zien het ‘werk’ vooral als gemakkelijk werk met weinig risico’s en hoge opbrengsten (Venicz & Vanwesenbeeck, 1998). Een nieuw fenomeen van de loverboy zou het begrip lovergirl zijn.11 Deze lovergirls zouden op ongeveer dezelfde wijze als loverboys meisjes de prostitutie in drijven (deze werkwijze volgt hierna). Met als verschil dat de lovergirls zich in eerste instantie voordoen als een vriendin van het meisje. De lovergirl kan dan vervolgens het slachtoffer chanteren, dwingen om voor haar te werken of het meisje voorstellen aan een loverboy. Het is aannemelijk dat deze lovergirls zelf slachtoffer zijn van een loverboy (NRM, 2009). Bij lovergirls wordt ook vaak de link gemaakt met de zogenaamde Nigeriaanse Madams. Deze madams kan men in twee groepen verdelen. De eerste groep madams heeft eerst in Nederland gewerkt als (minderjarige) prostituee en zich vervolgens opgewerkt tot madam. De tweede groep heeft in Nigeria al als prostituee of madam gewerkt en bevindt zich nu als madam op de Nederlandse markt (Oviawe en Iyare, 1999). De madam staat aan het hoofd van een crimineel netwerk en heeft mensen onder zich werken, die bijvoorbeeld de vrouwen vergezellen bij hun reis naar Nederland (Siegel, 2007). Het verschil tussen een lovergirl en een Nigeriaanse madam is dat een lovergirl niet eindverantwoordelijk is en daarom ook niet de verdiensten trekt uit de uitbuiting.12 Nigeriaanse madams staan wel bovenaan de (criminele) keten en verdienen ook daadwerkelijk aan de uitbuiting. De Nationaal rapporteur van mensenhandel ziet de lovergirls dan ook als een nieuwe ronseltechniek dan dat dit een nieuwe vorm van mensenhandel is (NRM, 2009). Een reden van een lovergirl om anderen te werven voor haar loverboy is over het algemeen om in de gunst van de loverboy te komen. 3.3.2 Werkwijze loverboys De loverboys passen hun werkwijze aan op het type meisje waar ze zich op hebben gericht (Verwijs e.a., 2011). De loverboy zoekt de zwakke plek van het slachtoffer en gaat daarmee aan de slag. Ondanks dat de loverboy zijn werkwijze aanpast aan het slachtoffer zijn er toch bepaalde stappen die de meeste loverboys maken wanneer zij een slachtoffer werven. Deze drie stappen kunnen onderscheiden worden in ronseling, inlijving en instandhouding (Bullens e.a., 2000). Deze drie stappen zullen hieronder verder uitgewerkt worden. De eerste stap wordt ronseling genoemd. Ronseling kan gezien worden als de voorbereidingsactiviteiten van de loverboys. De ronseling kan op twee verschillende manieren plaatsvinden, namelijk actieve ronseling en passieve ronseling (Bovenkerk, 2005). 11

‘Lovergirls in opmars’ Algemeen Dagblad, 26 april 2012 12

Interview Loeber, nationale recherche


23

Actieve ronseling houdt in dat de loverboys bewust op zoek gaan naar potentiële slachtoffers. Dit kan bijvoorbeeld bij scholen, internaten of discotheken. Passieve ronseling houdt in dat de loverboys benaderd worden door meisjes die hun levensstijl interessant vinden en zich daardoor tot de jongen aangetrokken voelen. Zij zijn ook bereid om veel te doen voor de loverboy om in zijn gunst te komen en te blijven. Ronseling via internet is op dit moment erg in opkomst vanwege het veelvuldige gebruik van social media (Van der Wiele en De Ruiter, 2011). Het aantal meisjes dat een loverboy op deze manier bereikt is vele malen groter dan in bijvoorbeeld een discotheek. De loverboy kan met meerdere meisjes tegelijk contact hebben. Door de informatie die de meisjes al geven via verschillende profielsites kunnen loverboys heel gemakkelijk aansluiting vinden bij de meisjes (Van der Beek, 2011). Wanneer meisjes bijvoorbeeld op hun profiel hun muziekvoorkeur aangeven kan de loverboy hier gemakkelijk op inspringen en zo het eerste contact leggen met een meisje. Daarnaast durven mensen meer op het internet dan in het ‘echte’ leven. Veel meisjes denken dat het tamelijk onschuldig is wat zij doen op internet, omdat ze niet verwachten dat ze de jongen in het echt zullen zien. Echter, voor de loverboys is het betrekkelijk gemakkelijk om achter de woonplaats van het meisje te komen of de school waar zij naartoe gaat. De loverboy kan ervoor kiezen om een afspraak met het meisje te regelen, maar kan ook proberen het meisje te verleiden tot seksuele handelingen voor de webcam of om seksueel getinte foto’s op te sturen naar de loverboy. Wanneer de loverboy een afspraak maakt met het slachtoffer zal hoogstwaarschijnlijk de werkwijze van de loverboy hetzelfde blijven als wanneer hij haar in een discotheek had ontmoet. De loverboy heeft echter al eerder een vertrouwensrelatie opgebouwd via het internet. Wanneer de loverboy het meisje verleidt tot seksueel getinte foto’s of seksuele handelingen voor de webcam kan de loverboy ook direct overgaan tot de inlijving van het slachtoffer. Hij kan haar namelijk chanteren met het filmpje of met de foto’s waardoor de loverboy grip krijgt op het slachtoffer. De loverboy zal een relatie aangaan met het slachtoffer (Van der Wiele e.a., 2011). In de meeste gevallen investeert de loverboy veel tijd in het slachtoffer, door haar aandacht te geven en in sommige gevallen cadeaus. Kenmerkend zou het maken van toekomstplannen zijn. Wanneer de loverboy en het slachtoffer een relatie met elkaar hebben begint de zogenaamde ‘honeymoonfase’ in deze periode zijn de slachtoffers niet bereikbaar voor de familie, politie of hulpverlening. De slachtoffers irriteren zich aan de bemoeizucht van anderen met haar relatie en sluit zich hiervan af. Dat de loverboy hiervoor zorgt, heeft zij niet in de gaten. De loverboy zorgt ervoor dat ze sociaal geïsoleerd raakt en emotioneel afhankelijk wordt van hem. Dit doet hij door zich onvoorspelbaar te gedragen, de ene keer doet hij lief en de andere keer gedraagt hij zich agressief. Het slachtoffer probeert bij de loverboy in de gunst te blijven, daarbij bagatelliseert zij de eventuele mishandelingen (Vanwesenbeeck, 1994). De loverboy controleert het slachtoffer constant. Ze moet te allen tijde laten weten waar ze is. De loverboy gaat ook steeds meer beslissen voor het slachtoffer, dit kan brainwashing genoemd worden. Het verdient melding dat de werkwijze van een loverboy niet altijd in eerste instantie liefkozend verloopt. Er zijn ook gevallen bekend waarbij het slachtoffer direct te maken krijgt met geweld, bedreiging en chantage. Een hulpverlener gaf het voorbeeld dat een slachtoffer dan al bij de eerste dag een pistool op haar hoofd krijgt en wordt gedwongen in de prostitutie te werken (Van der Wiele e.a., 2011).


24

De tweede stap is de inlijving van het slachtoffer in de prostitutie. Veel slachtoffers zullen in eerste instantie weerstand bieden tegen de inlijving (Bullens e.a., 2000). De loverboys gebruiken twee soorten technieken om toch de inlijving te kunnen realiseren, namelijk technieken met en technieken zonder fysiek geweld. De technieken zonder fysiek geweld houden voornamelijk het uitoefenen van psychische druk, bedreiging, het inspelen op schuldgevoelens, chantage en misleiding in. Onder de technieken met fysiek geweld valt bijvoorbeeld mishandeling, verkrachting en onvrijwillige ontmaagding. De derde stap is de instandhouding. Deze stap heeft veel overlap met de vorige stap(pen). Zo blijft misleiding een rol spelen bij instandhouding (Bullens e.a., 2000). Door de emotionele afhankelijkheid met de loverboy en de sociale isolatie van het slachtoffer lijkt het erg moeilijk te zijn voor het slachtoffer om weg te gaan bij hem. Maar ook hier speelt fysiek geweld een grote rol. Zo kan het dat een slachtoffer na een gesprek met een politieagent (vanwege een bestuurlijke controle) in elkaar geslagen wordt, omdat hij geen toestemming heeft gegeven om met de politie te mogen praten.13 De instandhouding kan men onderverdelen in twee typen beschermingsmaatregelen die de loverboy kan nemen (Bullens e.a., 2000). Ten eerste zijn er de interne beschermingsmaatregelen, deze zijn erop gericht de slachtoffers binnen hun invloedsfeer te houden. Hierbij worden de slachtoffers continu, zowel op het werk als privé, in de gaten gehouden en gecontroleerd. In sommige gevallen dienden de slachtoffers toestemming te vragen om de deur uit te mogen en werden hun spullen gecontroleerd op eventuele telefoonnummers van onbekende mannen. Deze maatregel gaat gepaard met bedreiging en fysiek geweld. Ten tweede bestaan er externe beschermingsmaatregelen, deze dienen de politie, klanten en andere pooiers (loverboys) weg te houden bij het slachtoffer. Dit kan door het slachtoffer uit te horen, te bedreigen of om te kopen wanneer zij in contact met de politie is geweest. Als het slachtoffer te veel contact heeft met de politie of met een bepaalde klant zal de uitbuiter het slachtoffer naar een andere werklocatie brengen. Het gegeven dat slachtoffers doorgaans bij hun loverboy blijven of zich loyaal blijven opstellen ten opzichte van hun loverboy kan verklaard worden door het stockholmsyndroom (Farley e.a., 1998) en de traumatische verbintenis (Herman, 1993). Het stockholmsyndroom is een overlevingsmechanisme voor slachtoffers welke kan optreden tijdens een gijzeling. Het houdt in dat het slachtoffer sympathie heeft voor degene die haar misbruikt en zelfs verdedigd ten opzichte van de buitenwereld. De slachtoffers hebben positieve gevoelens tegenover de dader en staan negatief tegenover degenen die hen willen helpen. De slachtoffers zullen daarom ook niet meewerken om aan de situatie te ontkomen. De traumatische verbintenis ontstaat wanneer het slachtoffer zich in een afhankelijkheidrelatie bevindt waarbij sprake is van structureel geweld. De loverboy traumatiseert het slachtoffer zowel lichamelijk als psychisch (Van Dijk e.a.,2006). Door deze trauma’s wordt het slachtoffer angstig, raakt ze geïsoleerd en maakt haar afhankelijk. Het slachtoffer probeert te voldoen aan de verwachtingen van de loverboy en richt zich daarom alleen nog maar op hem. In sommige gevallen neemt het slachtoffer het wereldbeeld over van de loverboy, daarom denken ze dat de situatie waarin zij verkeren normaal is. 13

Linda voormalig slachtoffer gedwongen prostitutie


25

3.4 Kenmerken slachtoffers gedwongen prostitutie Zoals reeds in de vorige paragraaf is aangegeven komen de meeste mogelijke slachtoffers van mensenhandel in de prostitutie uit Nederland, Nigeria en Oost-Europa (CoMensha, 2012). Het aantal mogelijke slachtoffers uit Nederland en Oost-Europa, is bij elke registratie van CoMensha onveranderd hoog gebleven, daarbij stijgt het aantal mogelijke slachtoffers uit Afrikaanse landen aanzienlijk (CoMensha, 2012). De meeste mogelijke slachtoffers van gedwongen prostitutie zijn vrouwen. Uit onderzoek is gebleken dat vrouwen vatbaarder zouden zijn om slachtoffer te worden dan mannen (Adviescommissie mensenrechten, 1992). De oorzaak hiervan zou zijn dat vrouwen zich vaker in een achtergestelde positie zouden bevinden. Dit kan de economische positie van de vrouw betreffen, maar dit kan ook traditioneel of cultureel bepaald zijn. Er lijkt echter sprake te zijn van een groei aan mannelijke slachtoffers. Dit zou te maken kunnen hebben met de huidige economische crisis waardoor ook mannen werkloos raken en daardoor vatbaarder zouden zijn voor mensenhandel. De meeste mannen die aangemerkt worden als mogelijk slachtoffer van mensenhandel zijn werkzaam in de zogenoemde overige uitbuiting, zoals landen tuinbouw en horeca. In 2011 zijn er 66 mannen geregistreerd als mogelijk slachtoffer van gedwongen prostitutie (CoMensha, 2012). Omdat relatief weinig mannen geregistreerd worden als slachtoffer van gedwongen prostitutie zal dit onderzoek zich verder richten op vrouwelijke slachtoffers. Slachtoffers van gedwongen prostitutie zijn in alle leeftijdscategorieën te vinden. Uit onderzoek is gebleken dat de meeste slachtoffers van gedwongen prostitutie te vinden zijn in de leeftijdscategorie van 18 tot en met 23 jaar (CoMensha, 2012). Meisjes van 17 jaar zouden ook aantrekkelijk zijn voor loverboys, zij kunnen namelijk op deze leeftijd worden geworven zodat ze zodra ze 18 jaar oud zijn in de vergunde prostitutie te werk gesteld kunnen worden (Van der Wiele en De Ruiter, 2011). De slachtoffers van gedwongen prostitutie kan men in een zestal groepen onderscheiden, namelijk:

Meerderjarige slachtoffers die legaal in Nederland verblijven. Dat wil zeggen slachtoffers met een vaste, niet bedreigde verblijfstitel op grond waarvan zij in Nederland mogen wonen en werken.

Minderjarige slachtoffers die legaal in Nederland verblijven.

Meerderjarige slachtoffers die illegaal in Nederland verblijven. Slachtoffers die hier verblijven zonder legale verblijfstitel, op grond van een tijdelijke verblijfstitel waarmee zij niet in Nederland mogen wonen en werken of op grond van valse papieren.

Minderjarige slachtoffers die illegaal in Nederland verblijven.

Meerderjarige slachtoffers in de asielprocedure.

Minderjarige slachtoffers in de asielprocedure en Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers (Verwijs e.a., 2011).

3.4.1 Risicofactoren voor slachtofferschap In de victimologie spreekt men van victim proneness en victim precipitation (Goody, 2005). Met het eerste wordt bedoeld dat sommige mensen een grotere kans lopen om slachtoffer te worden. Met victim precipitation wordt bedoeld dat sommige slachtoffers bewust of


26

onbewust door hun optreden bijdragen aan de criminaliteit waar zij zelf slachtoffer van worden. Deze theorie kan men ook toepassen op de slachtoffers van gedwongen prostitutie. In Nederland wordt veel gesproken over de zogenaamde loverboys. Er is hier dan ook veel onderzoek naar gedaan. In de derde rapportage bespreekt de nationaal rapporteur een aantal risicofactoren om slachtoffer van een loverboy te worden (NRM, 2004). Deze risicofactoren kan men scharen onder victim proneness. Ten eerste zouden jongeren waarbij sprake is van faseproblematiek een verhoogd risico lopen om slachtoffer te worden van een loverboy. Deze jongeren hebben tijdens de pubertijd om uiteenlopende redenen een conflict met hun ouders waardoor zij zich niet meer begrepen voelen. Deze jongeren verkeren vaak al in een sociaal isolement. Ten tweede zouden jongeren waarvan de ouders overbeschermd of zeer streng zijn opgevoed ook een verhoogd risico lopen. Deze jongeren zouden te weinig ruimte krijgen om zichzelf te ontwikkelen, waardoor ze vatbaarder zijn voor de praktijken van loverboys. Ook kan men hierbij denken aan de slachtoffers welke uit streng religieuze gezinnen of eerculturen komen. Deze slachtoffers zijn gemakkelijker te chanteren door loverboys (Van der Wiele en De Ruiter, 2011). Ten derde lopen personen met een problematische gezins- en hulpverleningsachtergrond ook een verhoogd risico. Hierbij kan men onder andere denken aan een problematische thuissituatie, waar verwaarlozing of mishandeling voorkomt. Ten slotte zou zwakbegaafdheid ook een verhoogd risico vormen. Loverboys zouden in sommige gevallen zelfs gebruik maken van een rekentest om de verstandelijke vermogens van het slachtoffer te testen (Van der Wiele en De Ruiter, 2011). Het opleidingsniveau van de slachtoffers is veelal zeer divers, echter de meeste slachtoffers hebben een lage opleiding, zijn vroegtijdig met hun opleiding gestopt of hebben hun studie onderbroken om uiteenlopende redenen. Vrouwen met een laag zelfbeeld zijn ook vatbaarder om te vallen in het web van een loverboy (Van der Wiele en De Ruiter, 2011 en Bovenkerk e.a., 2005). Hierbij kan men denken aan vrouwen die de neiging hebben zichzelf weg te cijferen. Hierdoor worden ze extra kwetsbaar.

Een reden waarom vooral buitenlandse vrouwen sneller slachtoffer worden van gedwongen prostitutie is vooral de economische positie en status van de vrouwen. Met name in landen waar sprake is van armoede zouden vrouwen vatbaarder zijn om in handen van handelaren te vallen (Hopkins en Nijboer, 2000). De slachtoffers willen niet alleen ‘ontsnappen’ aan de armoede, maar willen vaak ook hun economische en sociale status verhogen (Vocks e.a., 2001). Daarnaast willen sommige slachtoffers de levensstandaard die zij gewend zijn behouden, waardoor ze op zoek gaan naar mogelijkheden om snel geld te verdienen. Door het vaak onrealistische beeld van het ‘ rijke westen’ denkt men vaak hier snel geld te kunnen verdienen om het vervolgens te gebruiken in hun land van herkomst. Ten slotte zou een slechte juridische status ook een verhoogd risico opleveren om in handen van een mensenhandelaar te vallen (NRM, 2010). Een voorbeeld zijn de alleenstaande minderjarige asielzoekers. Zij bleken niet genoeg beschermd te worden in de verschillende opvangcentra. Veelal was er weinig informatie over deze jongeren, waardoor ze ongemerkt door handelaren konden worden meegenomen, zonder dat iemand ze echt mistte. Omdat deze slachtoffers nog niet beschikken over een geldige verblijfsstatus in Nederland zijn deze slachtoffers veelal erg afhankelijk van de uitbuiter. Zoals eerder genoemd bedoeld men met victim precipitation dat sommige slachtoffers bewust of onbewust door hun optreden bijdragen aan de criminaliteit waar zij zelf slachtoffer van worden. Ten eerste bleken sommige slachtoffers voorafgaand aan hun slachtofferschap seksueel wervend gedrag te hebben vertoont. Het seksbeeld van deze


27

vrouwen is verwrongen waardoor zij zich gemakkelijk laten overhalen tot seksueel overschrijdend gedrag (Van der Wiele en De Ruiter, 2011). Loverboys zouden slachtoffers ook op ‘hoerig gedrag’ selecteren (Bovenkerk e.a., 2005). Ten tweede blijken de slachtoffers bewust op zoek te gaan naar loverboys en gaan erg ver om bij deze mannen in de gunst te komen (Bovenkerk e.a., 2005). Het is niet zo dat deze vrouwen slachtoffer wilden worden maar ze hebben wel de situatie, in eerste instantie, zelf opgezocht. Vrouwen die de neiging hebben zichzelf weg te cijferen ontwikkelen soms ook een zogenoemde ‘relatieverslaving’ (Norwood, 1985). Deze slachtoffers zijn veelal op zoek naar een relatie en vervolgens investeren zij hier veel tijd en energie in. Hiervoor krijgen zij niets of weinig terug van de uitbuiter. De slachtoffers hebben hoge verwachtingen van een relatie, maar ook van zichzelf. Hierdoor gaan deze slachtoffers heel ver om de man gunstig te stemmen. Zij zouden op zoek zijn naar liefde en affectie en vanuit dat punt rollen zij in een verkeerde relatie. 3.4.2 Beschermende factoren De bovengenoemde factoren zouden aangeven welke personen een verhoogd risico lopen om slachtoffer te worden. Echter, dit betekent niet dat personen die beschikken over een of meer van deze factoren ook daadwerkelijk slachtoffer worden. Men zou kunnen stellen dat er ook zogenoemde beschermende factoren bestaan waardoor er juist minder kans is dat deze personen slachtoffer worden. Aan beschermende factoren kan men denken aan de thuissituatie van het slachtoffer waarbij een goede vertrouwensrelatie bestaat en een veerkrachtige persoonlijkheid (Van Dijk e.a., 2006). 3.5 Slachtoffers uit Nederland In hoofdstuk twee is uitvoerig de Nederlandse wetgeving ten opzichte van gedwongen prostitutie en het prostitutiebeleid besproken. In dit hoofdstuk zal deze informatie daarom niet onnodig worden herhaald. In Nederland bestaat er veel aandacht voor prostitutie en gedwongen prostitutie. Nederland heeft ervoor gekozen prostitutie en het prostitutiebezoek legaal te maken om hier op deze manier controle over te houden. Daarbij zijn de ongewenste vormen van prostitutie beleidsprioriteit geworden voor de overheid. Nederland presenteert zich als een land waarin prostitutie heel normaal is en dat men zich hiervoor niet hoeft te schamen. Prostitutie is het oudste beroep in Nederland en prostituees worden gezien als mondige vrouwen die zichzelf goed kunnen redden in de maatschappij en die weten wat zij willen. Dit zou de drempel naar prostitutie verlagen, omdat prostitutie in Nederland duidelijk zichtbaar is. In bijna elke grote stad is er een ‘red light district’ te vinden en ten opzichte van het buitenland is Nederland in het algemeen er trots op dat deze branche zo openlijk functioneert. Het taboe is minder sterk aanwezig dan in landen waar prostitutie verboden is.

Ondanks dat prostitutie een ‘normaal’ beroep is in Nederland voelen veel prostituees zich gestigmatiseerd (Rode draad, 2011). Prostituees ervaren bijvoorbeeld vaak dat zij met minachting worden bejegend. Door dit stigma houden veel prostituees hun werk verborgen voor hun sociale omgeving. Dit geldt ook voor Nederlandse slachtoffers van gedwongen prostitutie. De angst bestaat dat zij altijd verbonden worden met de prostitutie, ook als ze er al zijn uitgestapt. Dit bemoeilijkt de verklaringsbereidheid van slachtoffers van gedwongen prostitutie. Dit betekent dat de stap tot de prostitutie niet zo groot lijkt, want het is immers een heel ‘normaal’ beroep. Maar wanneer men zich in de prostitutie bevindt raakt men vaak sociaal geïsoleerd waardoor het zeer moeilijk is om hiervan afstand te nemen.


28

De media besteedt veel aandacht aan gedwongen prostitutie. Zo zijn er verschillende documentaires gemaakt en is in 2003 een film gemaakt genaamd Loverboy.14 Daarnaast zijn er talloze boeken geschreven over prostitutie en over gedwongen prostitutie. Een boek dat veel teweeg heeft gebracht in Nederland is: ‘Echte mannen eten geen kaas’. Dit boek zou een autobiografie zijn van een slachtoffer van gedwongen prostitutie. Helaas bleek dit niet geheel waar te zijn en heeft dit toch voor een groot deel het denkbeeld van vele mensen over slachtoffers van gedwongen prostitutie gevormd. In 2008 lag heel Nederland aan de voeten van Maria Mosterd. Zij werd het boegbeeld voor de slachtoffers van loverboys. Ze verkocht duizenden boeken en verscheen in verschillende televisie programma’s. Voor het eerst was een slachtoffer zo open over hetgeen haar was overkomen en men was geschokt. Men kon niet begrijpen hoe dit een minderjarig meisje kon overkomen. Maria moest in de prostitutie werken tijdens schooluren voor haar loverboy. Om argwaan bij haar moeder te voorkomen zorgde haar loverboy ervoor dat ze nooit te laat thuis kwam. Iedereen vroeg zich af hoe dit mogelijk was, aangezien Maria onder de leerplicht viel. Maria gaf aan dat ze al die tijd had gespijbeld. De moeder van Maria spant een rechtszaak aan tegen de school, omdat zij zouden hebben verzuimd om te melden dat Maria dagen niet op school verscheen. Uit onderzoek bleek dat Maria helemaal niet zoveel had gespijbeld en de school had derhalve geen fouten gemaakt. Langzaam werd aan de waarheid van Maria’s verhaal getwijfeld. En nadat haar vermeende loverboy een interview (Villerius, 2010) gaf op de nationale televisie en er een boek werd gepubliceerd waaruit bleek dat haar verhaal niet kon kloppen, was het helemaal gedaan met de geloofwaardigheid van Maria (Korterink, 2010). De conclusie van Korterink was dat het verhaal niet geheel gelogen hoefde te zijn, maar er zaten veel gaten en tegenstrijdigheden in haar verhaal. Het verhaal dat zij werd geprostitueerd door haar loverboy kon niet waar zijn. Het was vooral een roep om aandacht geweest. Veel slachtoffers zijn hierdoor bang geworden om hun verhaal te doen, nu de meerderheid in Nederland deze verhalen met een korreltje zout neemt.15 Slachtoffers worden nu vaak gezien als mensen die roepen om aandacht of als mensen die liegen over hetgeen hen is overkomen. De verhalen van slachtoffers zijn vaak zo erg dat men denkt dat het niet waar kan zijn. Helaas heeft ook dit boek daaraan bijgedragen. Slachtoffers durven nu vaak hun verhaal niet te vertellen, omdat ze bang zijn dat ook zij niet geloofd zullen worden (StopLoverboysNU).

3.6 Buitenlandse slachtoffers Wanneer het gaat om grensoverschrijdende mensenhandel kunnen de factoren voor verhoogd slachtofferschap worden onderverdeeld in push- en pullfactoren (De Ruyver e.a., 2001). Bij de pushfactoren gaat het om de situatie van het slachtoffer in het land van herkomst, waardoor het slachtoffer eerder geneigd zou zijn om te migreren. Zo kan snel geld willen verdienen in het buitenland gezien worden als een pushfactor. De pullfactoren zijn de (aan)trekkende omstandigheden in de bestemmingslanden. Voorbeelden van pullfactoren zijn de behoefte aan (goedkope) arbeidskrachten in het bestemmingsland of de economische situatie in het bestemmingsland.

14

Onder andere de documentaire Jong, 2001 en 2003 en Heilig Vuur, 2001. 15

Een vandaag, 10 mei 2010


29

3.6.1 Slachtoffers uit Centraal en Oost-Europese landen Na de val van de Muur (1989) en de politieke omwenteling in de Sovjet Unie (1991) hebben er een aantal politieke en maatschappelijke veranderingen plaatsgevonden in Centraal- en Oost Europa (Vocks e.a.,1999). Er vonden radicale privatiseringen plaats om zo snel mogelijk een markteconomie te ontwikkelen. Vooral het aantal vrouwelijke werklozen is enorm toegenomen hierna. Vrouwen hebben minder kans om een baan te vinden en te behouden in deze landen. Daarnaast worden vrouwen ook slechter betaald dan mannen en genieten zij niet dezelfde rechten als mannen, ook al hoort dit in theorie wel zo te zijn (NRM, 2009). Vrouwen voelen zich hierdoor gedwongen werk te vinden welke hen minder beschermd en veelal gecriminaliseerd is. De vrouwen uit deze landen zijn hierdoor vatbaarder om in handen van een mensenhandelaar te vallen. De eerder genoemde pushfactoren van deze landen zijn voornamelijk de economische status van het slachtoffer, het gebrek aan toekomstperspectief in het land van herkomst en het behouden van de voormalige levenstandaard. Er zijn gevallen waarbij de slachtoffers ook door hun familie worden aangemoedigd om in het ‘ rijke westen’ te gaan werken en daar geld te verdienen voor de familie (Monpellier, 2009). Dit betekent niet dat de familie in het land van herkomst weet dat het slachtoffer in de prostitutie gaat werken in Nederland.16 Bij sommige slachtoffers uit deze landen zou juist geen goede binding zijn met hun familie (Vocks en Nijboer, 2001). Zo zijn er gevallen bekend waarbij sprake is van mishandeling, alcoholmisbruik of incest binnen de familie. Hierdoor zouden de slachtoffers sneller de stap durven maken om te migreren, zij hebben weinig wat hen vasthoudt in het land van herkomst. Deze slachtoffers zouden daarom ook sneller ingaan op voorstellen van een mensenhandelaar. In Nederland is het voor deze slachtoffers mogelijk om te werken, vanwege het vrije verkeer van werknemers (artikel 45 – 48 Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie). Daarnaast is in Nederland de prostitutie gelegaliseerd waardoor deze slachtoffers gemakkelijk in deze branche aan het werk kunnen. De slachtoffers denken dat zij snel geld kunnen verdienen. Dit maakt de stap om te emigreren kleiner voor hen. Vocks en Nijboer (2001) onderscheiden drie soorten slachtoffers:

1) Ontvoerde of verkochte vrouwen. Deze slachtoffers beslissen niet zelf om te emigreren, maar worden veelal door bekenden van hun ontvoerd. Vervolgens worden deze vrouwen verkocht aan pooiers die hen dan te werk stellen als prostituee. Slachtoffers uit deze categorie maken niet zelf de beslissing om te migreren. De meeste slachtoffers van dit type zijn afkomstig uit Centraal-Europa.

2) Misleide vrouwen. Deze slachtoffers leven meestal onder slechte financiële omstandigheden waardoor ze graag naar het ‘rijke westen’ willen. Daar zouden de banen en de verdiensten beter zijn. Hun perceptie van de westerse samenlevingen is sterk gekleurd door onrealistische, optimistische verwachtingen, waardoor ze een gemakkelijke prooi voor mensenhandelaren vormen. Deze slachtoffers komen veelal uit Oost-Europa.

3) Uitgebuite vrouwen. Deze slachtoffers leven meestal, net als type twee, onder slechte financiële omstandigheden en kiezen ervoor om in West-Europa te gaan werken als prostituee. Zij kennen vaak de mensenhandelaar en maken ook afspraken met hem. Deze slachtoffers hebben vaak een lage opleiding en geen goede familieband wat hen in het land van herkomst zou kunnen houden. Dit type komt voornamelijk uit Centraal-Europa.

16

Mongard medewerker Stichting Fairwork


30

De ontvoerde, verkochte en misleide vrouwen weten niet dat zij in Nederland te werk worden gesteld in de prostitutie. De ontvoerde en verkochte vrouwen willen ook niet vertrekken uit hun land van herkomst, deze vrouwen zullen dus graag terugwillen naar het land van herkomst. De misleide vrouwen kiezen er wel voor om te vertrekken uit het land van herkomst om te werken in een land waar veel banen zijn en het loon hoger is. Deze vrouwen denken vaak dat zij als Au-pair, model of in de horeca zullen gaan werken, vervolgens komen zij er pas later achter dat zij in de prostitutie zullen werken. De uitgebuite vrouwen weten wel dat zij in Nederland in de prostitutie zullen gaan werken. Deze vrouwen kunnen al als prostituee hebben gewerkt in het land van herkomst, maar dit hoeft niet. De vrouwen willen snel geld verdienen en denken dat de prostitutie hen hierbij zal helpen. Zij zullen in Nederland per klant veel meer verdienen denken ze. In Nederland aangekomen zullen ze vaak een schuld moeten terugbetalen aan de mensenhandelaar, want deze heeft hen geholpen naar Nederland te komen. De vrouwen verdienen daarom veel minder dan dat zij in eerste instantie dachten te gaan verdienen of in ieder geval dat zij horen te verdienen. Tevens zijn de omstandigheden waaronder zij werken vaak anders dan men tevoren had gedacht.17 Deze vrouwen zijn bewust naar Nederland vertrokken en zullen daarom niet snel terug willen naar het land van herkomst. 3.6.2 Slachtoffers uit Nigeria De meeste Nigeriaanse slachtoffers van gedwongen prostitutie komen uit Edo state (Vocks e.a., 2001). Er heerst veel corruptie in Nigeria en veel Nigerianen leven onder erbarmelijke omstandigheden. Om dit te veranderen werd het Structurele Aanpassingsprogramma (SAP) ingevoerd, hierbij werd de import van voedsel aan banden gelegd, overheidssubsidies werden afgeschaft (bijvoorbeeld voor benzine), de vaste wisselkoers van de munteenheid werd losgelaten en de overheidssector moest drastisch inkrimpen. Het effect van deze maatregelen waren dalende inkomens, werkloosheid en faillissementen. Edo state is zwaar getroffen door de SAP- maatregelen. Er heerst in dit gebied veel werkloosheid, en daarbij verlies van status. In Nigeria is status erg belangrijk. Vrouwen hebben een lagere status dan mannen (Van Dijk e.a.,2006). Wanneer de Nigerianen uit het land van herkomst zien dat het werken in andere landen financieel erg voordelig is zijn steeds meer families bereid hun dochter mee te geven aan een mensenhandelaar (Siegel, 2007). Op deze manier proberen zij hun familiestatus te verhogen. Niet alleen arme families proberen hun status te verhogen. Er zijn ook slachtoffers gevonden onder de rijkere families van Nigeria (Bamgbose, 2002).

Vrouwen uit Nigeria zouden bovendien seksueel veel vrijer zijn dan bijvoorbeeld vrouwen in Nederland. Vrouwen bieden hier regelmatig hun lichaam aan om vervolgens cadeaus of geld te krijgen (Van Dijk, 2006). Dit wordt in Nigeria niet per definitie gezien als prostitutie. Deze seksuele (ruil)handeling gebeurt al op jonge leeftijd, zo lijkt het normaal te zijn dat een leerling een relatie met een leraar aanknoopt voor goede cijfers.

Net als de Oost- Europese slachtoffers hebben Nigeriaanse slachtoffers veelal een te rooskleurig beeld van West-Europa. De zogenoemde pushfactoren voor Nigerianen zijn met name de economische status die zij hebben in het land van herkomst. Doordat zij op zoek zijn naar manieren om geld te verdienen voor de familie zijn zij vatbaar voor mensenhandelaren. Daarbij kan het verdienen van geld ervoor zorgen dat de status en aanzien van de familie in Nigeria weer verbeterd. Dit is iets wat erg belangrijk is, en vooral in het gebied Edo State, in de Nigeriaanse samenleving. Daarbij is het aanbieden van het 17

Mongard, medewerker Stichting Fairwork


31

lichaam van een vrouw heel normaal in de Nigeriaanse samenleving, waardoor dit ook geen struikelblok hoeft te vormen. Een pullfactor zou de vraag naar prostituees kunnen zijn. Deze vrouwen kunnen niet zondermeer in Nederland werken, daar zij meestal geen werkvergunning hebben. Deze slachtoffers bevinden zich vooral in het illegale circuit. Voordat Nigerianen een reis naar het buitenland maken ondergaan zij veelal eerst een ritueel. Dit ritueel zou aangemerkt kunnen worden als voodoo en impliceert een verbintenis tussen de twee personen die het ritueel ondergaan (NRM, 2002). In het onderzoek “Een schijn van voodoo” (2006) is het ritueel dat slachtoffers van gedwongen prostitutie veelal ondergaan beschreven. Deze type verbintenis is religieus-juridisch. In dit onderzoek werd geschreven over een vrouw genaamd Monday, die een beschrijving geeft van dit ritueel. Monday en de man gaan naar een heiligdom waar priesters werken, zogenoemde ‘zieners’. Deze zieners hebben een juridische functie. Aan deze priesters dienen Monday en de man te vertellen waarvoor zij een verbintenis met elkaar aangaan. Monday en de man moeten beiden lichaamsmateriaal afgeven en hiervan wordt een pakketje gemaakt. Dit pakketje fungeert als een soort onderpand. Er worden hierbij medicijnen gegeven aan Monday. Deze medicijnen zouden gaan werken wanneer Monday zich niet aan de verplichtingen houdt van de verbintenis of wanneer zij acties onderneemt die nadelig zijn voor de man. Daarnaast krijgt Monday medicijnen waarvan ze moet braken, deze worden gebruikt om te controleren of er ook sprake is van hekserij bij Monday. Alle handelingen zijn erop gericht dat Monday niet zomaar eenzijdig de verbintenis kan verbreken of nadelige handelingen kan uitvoeren zonder dat er iets ‘kwaads’ gebeurt met haar of haar familie. Dit ritueel neemt weinig tijd in beslag en wordt zeer veel gebruikt in Nigeria. Doordat deze rituelen zo gangbaar zijn en door de angst van het kwaad wanneer de verbintenis wordt verbroken is het gebruik van voodoo erg effectief voor mensenhandelaren. De Nigerianen zullen zich uit angst aan de verbintenis houden en zijn zeer loyaal naar degene waarmee ze de verbintenis hebben afgesloten (NRM, 2002).


32

Hoofdstuk 4 Verklaringsbereidheid van slachtoffers van gedwongen prostitutie In dit hoofdstuk zullen de factoren behandeld worden die een rol spelen bij de verklaringsbereidheid van slachtoffers van gedwongen prostitutie. Hierbij zal ik de inzichten die ontstaan zijn uit criminologisch onderzoek als uitgangspunt nemen. Volgens bestaand criminologisch onderzoek zijn er drie typen factoren te onderscheiden die van invloed zijn op de verklaringsbereidheid van slachtoffers (Helfferich e.a.,2010). De drie factoren zijn de volgende;

De gebruikte daderstrategie van de dader

De rol van de politie

De persoonskenmerken van het slachtoffer Vervolgens zal ik bespreken in hoeverre deze factoren in de door mij gevoerde interviews met 18 slachtoffers van gedwongen prostitutie en met professionals in dit werkgebied aan de orde kwamen.18 Hierbij zal ik zowel positieve als negatieve factoren behandelen. Het is van belang om inzicht te krijgen in welke factoren mogelijk een rol spelen bij de verklaringsbereidheid, zodat de opsporingsambtenaren en de hulpverlening hierop kan inspelen. 4.1 Daderstrategie

De eerste factor genoemd in de literatuur ziet toe op de strategieën van de dader (Helfferich

e.a.,2011). De gebruikte daderstrategie kan ervoor zorgen dat het slachtoffer geen aangifte

wil of durft te doen. Veelgebruikte daderstrategieën zijn angst zaaien, bedreiging, chantage,

dwang of fysiek geweld (Van der Wiele e.a., 2011). Daders gebruiken interne en externe

beschermingsmaatregelen om het slachtoffer onder zich te houden (Bullens e.a., 2000).

Interne beschermingsmaatregelen richtten zich erop om het slachtoffer binnen de

invloedssfeer van de dader te houden, zoals het controleren en het bedreigen van het

slachtoffer. Externe beschermingsmaatregelen richtten zich op de politie, klanten en

eventuele andere pooiers zodat deze geen invloed kunnen uitoefenen op het slachtoffer.

Een voorbeeld hiervan is dat de dader het slachtoffer steeds na enige tijd naar een andere

werkplaats brengt. Hierdoor kan zij geen band opbouwen met mensen in de omgeving van

haar oude werkplaats.

In de gesprekken met slachtoffers werd in vier gevallen (van de hoeveel gevallen?) de angst voor represailles als reden genoemd om geen aangifte te willen doen. Daarnaast zijn sommige slachtoffers ook bang dat er iets met een familielid zal gebeuren. De slachtoffers geven aan dat ze ervan overtuigd zijn dat deze dreigementen ook zullen worden uitgevoerd. De dreigementen worden daarom in sommige gevallen ook aangesterkt doordat de dader een dreigement (deels) uitvoert. In het gesprek met Tatjana is dit duidelijk naar voren gekomen: Tatjana is een Nederlandse vrouw van 34 jaar. Tatjana heeft 15 jaar gewerkt voor haar pooier. Zij heeft in die tijd ook altijd samengeleefd met hem. Tatjana geeft aan lichamelijk

18

De namen van de geïnterviewde slachtoffers zijn fictief.


33

niet meer in staat te zijn het werk te doen. Op dit moment is zij ook pas een half jaar gestopt met de prostitutie. Doordat ze zo ‘kapot’ is kon zij ook weg komen bij haar pooier. Tatjana is begonnen toen ze 18 jaar oud was. Ze geeft aan geen aangifte te willen doen tegen haar pooier, omdat ze bang is voor eventuele represailles. De bedreigingen zijn niet alleen gericht op haar adres, maar ook op die van haar ouders. Zo heeft haar ex-pooier een baksteen door de ruiten gegooid bij haar ouders. Volgens de politie is het gevaar dat het doen van aangifte met zich mee zou brengen minimaal. Veelal blijft het volgens hen bij bedreigingen of hooguit kleine uitvoeringen van bedreigingen. Deze bedreigingen worden heftiger tijdens een eventuele aangifte tegen de dader. Hieruit kan men opmaken dat de slachtoffers onder grote psychische druk staan waardoor ze toch geen aangifte doen of deze niet doorzetten. Deze psychische druk moet niet worden onderschat daar sommige slachtoffers jaren na dato nog kampen met problemen vanwege het trauma dat ze hebben opgelopen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het verhaal van Maureen: Maureen is een Nederlandse vrouw van 33 jaar oud. Ze heeft toen zij 20 jaar oud was 1 jaar voor haar pooier gewerkt. Samen met haar pooier is zij ontvoerd door een andere pooier. Deze andere pooier was een familielid van haar pooier. Maureen en haar pooier zijn vervolgens bevrijd door de politie. Zij heeft toen een verklaring afgelegd over wat haar is overkomen, maar is toen ook meteen opgenomen in een kliniek vanwege ernstige angststoornissen. Ze heeft op dat moment geen aangifte kunnen doen. De pooier die hen heeft ontvoerd heeft ongeveer 10 dagen in hechtenis gezeten en is toen weer vrijgelaten. Het feit is afgedaan als een familieconflict. De angststoornis heeft Maureen er toentertijd van weerhouden aangifte te doen. Tevens weet Maureen te vertellen dat deze ontvoering niet alleen van invloed is geweest op haar leven, maar dat deze ontvoering uitvoerig aan anderen is verteld. Zodat andere slachtoffers ook wisten wat hen te wachten kon staan als zij zich distantieerden van hun pooiers. Een ander voorbeeld van psychische druk is het gebruik van voodoo bij Nigeriaanse slachtoffers. Voor Nigeriaanse slachtoffers geldt dat zij bang zijn dat de vloek aan de hand van voodoo uitgesproken zal worden over het slachtoffer zelf of over hun familie in het land van herkomst (Vocks e.a., 2001). Door het ritueel dat met de voodoo verbonden is kan het slachtoffer niet zonder gevolgen de verbintenis met de mensenhandelaar verbreken. Ook is het niet mogelijk handelingen te verrichten die nadelig kunnen zijn voor de handelaar. De interne beschermingsmaatregelen van daders lijken bij buitenlandse slachtoffers nog sterker aanwezig te zijn.19 Bijvoorbeeld omdat de regelgeving vaak erg ingewikkeld is in de verschillende landen en ook in Nederland, vanwege alle veranderingen qua aanpak, hebben buitenlandse slachtoffers vaak wel een pooier nodig. Deze pooier weet namelijk precies waar hij de slachtoffers te werk kan stellen en aan welke regels zij zich moet houden. De vrouw gaat daarom heel bewust met de pooier in zee. Mede hierdoor zijn deze vrouwen in meerdere opzichten afhankelijk van de pooier, omdat deze bijvoorbeeld ook haar huisvesting regelt. Hierdoor is het moeilijk voor het slachtoffer om onder de invloed van de pooier uit te komen. Tevens worden buitenlandse slachtoffers gechanteerd dat ze aan het thuisfront zullen vertellen dat zij in de prostitutie werkzaam zijn, omdat meestal de familie in 19

Interview met mevrouw Mongard medewerker Stichting Fairwork, 2012


34

het land van herkomst niet op de hoogte is van de werkzaamheden van het slachtoffer doet het slachtoffer er veelal alles aan om te voorkomen dat dit uitkomt. Daarnaast wordt het feit dat sommige slachtoffers illegaal in Nederland verblijven gebruikt als een pressiemiddel. Hoewel het illegaal in Nederland verblijven thans niet strafbaar is.20 4.2 Rol van de politie Het tweede belangrijke aspect is de rol van de politie. Voor een positieve ervaring met het politiecontact is belangrijk dat de politie het slachtoffer als zodanig herkend, zich inleeft in het slachtoffer en vertrouwen wekt (Helfferich e.a., 2010). In sommige landen van herkomst staat de politie bekend als zeer corrupt. Dit kan tot gevolg hebben dat slachtoffers ervan uitgaan dat de politie in Nederland ook corrupt is (Helfferich e.a., 2010). Het vertrouwen in de politie kan worden vergroot als de politie veel aandacht besteed aan het slachtoffer, zowel voor de aangifte als tijdens een eventuele aangifte (Verhoeven e.a., 2011).

Een goede band met de politie heeft echter niet plotseling tot gevolg dat slachtoffers bereid zijn verklaringen af te leggen tegen haar uitbuiter. In sommige gevallen lukt het de politie alleen maar om het slachtoffer uit de gedwongen situatie te halen. Dit was bijvoorbeeld het geval bij Fransesca: Fransesca is een vrouw van 30 jaar afkomstig uit het voormalige Oostblok. Toen zij 18 jaar oud was heeft zij 4 jaar gewerkt voor haar uitbuiter. Tijdens haar werk is zij in contact gekomen met de politie en haar verhaal verteld aan een politieagent. De politie heeft toen samen met haar een plan gemaakt om te ontsnappen. Op een dag terwijl zij aan het werk was is zij opgehaald en in een geblindeerde auto weggebracht. Ze heeft toen bewust gekozen geen aangifte te doen. Ze wilde alles achter haar laten en graag terug naar haar land van herkomst.

Daarnaast zou een goede band bijdragen aan de informatietoevoer bij de politie. Volgens de

politie vertellen de prostituees vaak niets over henzelf maar durven ze wel te praten over

anderen. Hierdoor kan de politie informatie stapelen waarmee zij wellicht een strafrechtelijk

onderzoek kunnen starten.21

Illegale slachtoffers zouden bang zijn voor de politie omdat de mensenhandelaar hen

wijsmaakt dat zij zullen worden vastgezet of uitgezet wanneer zij in contact komen met de

politie (De Jonge van Ellemeet, 2007). De angst voor het vastgezet worden wordt niet alleen

aangewakkerd door de mensenhandelaren, maar ook door verhalen van slachtoffers. Het

komt namelijk nog wel eens voor dat slachtoffers worden vastgezet (De Jonge van Ellemeet,

2007). In enkele gevallen is op het moment van vastzetting nog niet bekend dat het een

slachtoffer van gedwongen prostitutie betreft. Hierbij dient de signalering van mogelijk

slachtofferschap door de betrokken instanties, zoals de politie, verbeterd te worden

(Boermans, 2009). De verhalen van slachtoffers onderling dragen hiermee bij aan een

negatief beeld van de politie. Voor zowel illegaal als legaal verblijvende slachtoffers bestaat

de angst om opgepakt te worden door de politie, vanwege het feit dat zij strafbare feiten

hebben gepleegd tijdens de uitbuitingsituatie. De mensenhandelaar dreigt het slachtoffer

20

Loeber, rechercheur nationale recherche 21

Interview met mensenhandelteam politie Fryslan


35

hier ook mee (Helfferich e.a., 2010). Wanneer het slachtoffer de handelaar zou aangeven

zou ook uitkomen dat zij strafbare feiten heeft gepleegd waardoor de politie het slachtoffer

zou vervolgen en waarschijnlijk niet als slachtoffer aan zou merken. Het non-punishment

beginsel, zoals eerder genoemd in hoofdstuk 1, dient hiervoor een uitkomst te bieden.

Echter, het slachtoffer dient hiervoor wel als slachtoffer te kunnen worden aangemerkt. Dit

kan de stap om aangifte te doen bemoeilijken, omdat het slachtoffer niet per definitie is

gevrijwaard van vervolging.

In sommige gevallen wordt door de politie zelf afgeraden om aangifte te doen. Tijdens het gesprek met de politie kwam naar voren dat mede door de trauma’s die de slachtoffers hebben vaak de aangiftes en de verklaringen ter terechtzitting niet overeen komen.22 Hierdoor zouden daders relatief snel vrijgesproken kunnen worden. De verklaringen van de slachtoffers zouden daarom juist een negatief effect hebben op de eventuele veroordeling. Wanneer het slachtoffer ook een ontwikkelingsstoornis zou hebben is het lastig om de aangifte als bewijsmateriaal te gebruiken. Daarnaast vergroot het doen van aangifte de kans op secundaire victimisatie. Om deze reden adviseert de rechercheur in sommige gevallen om geen aangifte te doen. De recherche dient eerst te kijken naar steunbewijs en dient te proberen de zaak al zo goed als ‘rond’ te krijgen zonder de aangifte. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Laika:

Laika is een Nederlandse vrouw van 26 jaar. Laika is verstandelijk beperkt en heeft een autistische stoornis. Zij is begonnen met werken voor haar pooier toen zij 22 jaar oud was en is gestopt op 26 jarige leeftijd. Laika wilde graag aangifte doen tegen haar pooier, maar kreeg van de politie het advies dit niet te doen. Er zou al een strafrechtelijk onderzoek tegen de pooiergroep lopen en de politie had al meerdere aangiften tegen de pooiergroep. Daarnaast gaf de politie aan dat ze met heel veel bewijs zou moeten komen om tot een eventuele veroordeling te kunnen komen. Om deze reden heeft Laika afgezien van het doen van aangifte. Zelf vindt ze dat ze wel genoeg bewijs zou hebben gehad. Zo is zij in het ziekenhuis behandeld wegens een gebroken knie. Deze liep ze op toen ze weigerde stil te zitten toen ze werd gedwongen anale seks te hebben, haar pooier was daarom op haar knieën gaan zitten waardoor een van haar knieën brak. Ook is ze een keer in het ziekenhuis behandeld voor 52 messteken en een gebroken pols. Deze liep ze op toen ze weigerde te werken voor haar pooier. Daarnaast was ze bekend bij de GGZ in verband met soa’s. Doordat ze behandeld is in het ziekenhuis en bekend was bij de GGZ vond ze dat er genoeg aanvullend bewijs was. 4.3 Persoonlijke factoren

Het derde aspect dat een rol speelt bij de verklaringsbereidheid hangt samen met de

persoonlijke factoren en omstandigheden van de slachtoffers. Hoewel er ontelbaar veel

persoonlijke omstandigheden een rol kunnen spelen bij het doen van aangifte bespreekt

deze paragraaf de meest voornaamste reden die genoemd worden in bestaand

criminologisch onderzoek.

22

Interview met mevrouw Loeber, 2012


36

De slachtoffers schamen zich vaak voor hun familie en zijn daardoor minder snel

geneigd om aangifte te doen uit angst dat anderen te weten komen dat zij in de prostitutie

hebben gewerkt of wat voor effect dit zal hebben op haar omgeving (Bekker, 2010). Dit komt

ook veelvuldig naar voren uit de interviews met de slachtoffers, een voorbeeld hiervan is het

verhaal van Karin:

Karin is een Nederlandse vrouw van 26 jaar. Ze heeft toen zij 18 jaar oud was 1 jaar gewerkt voor haar pooier. Toen het haar gelukt was te ontsnappen van haar pooier wilde ze geen aangifte doen, omdat haar vader een hoge functie heeft bij de rechtbank. Ze was bang dat haar aangifte effect zou hebben op de baan en de status van haar vader. Toen haar vader met pensioen is gegaan heeft ze wel aangifte gedaan. Buitenlandse slachtoffers zijn veelal naar Nederland gekomen om geld te verdienen voor

hun familie in het land van herkomst. Het is aannemelijk dat deze slachtoffers, zelfs in de

uitbuitingssituatie, hogere verdiensten hebben dan wanneer zij ander werk zouden doen. Zij

zijn daarom minder bereid om aangifte te doen, omdat zij nog steeds genoeg verdiensten

hebben in de huidige (uitbuitings-)situatie (Verhoeven e.a., 2011). Dit wordt ook door de

professionals erkend.23 In sommige gevallen is bekend dat wanneer de slachtoffers weigeren

om te werken zij soms meer geld toegespeeld krijgen waardoor ze weer bereid zijn om voor

de uitbuiter te werken. Hier is nog steeds sprake van uitbuiting, daar de verdiensten

hoogstwaarschijnlijk nog steeds onder de maat zijn. Ook in dit geval zijn de vrouwen geen

eigen baas over hun werktijden of werksituatie. Echter, dit is zeker niet altijd het geval in

andere situaties zal de dader eerder kiezen om geweld toe te passen dan het slachtoffer geld

toespelen.

Handelaren dreigen veelal met fysiek geweld tegen het slachtoffer, maar ook tegen

de familie wanneer het slachtoffer weg zou willen gaan (Van Herwijnen, 2010). Het hebben

van een kind speelt hierbij een grote rol. Veel slachtoffer hebben een kind in het land van

herkomst. De handelaar bedreigt het slachtoffer door aan te geven dat wanneer zij naar de

politie stapt dit gevolgen heeft voor haar kind.24 Uit angst dat deze bedreigingen ook zullen

worden uitgevoerd zal het slachtoffer zeer terughoudend zijn om aangifte te doen.

Opvallend is dat wanneer het slachtoffer samen met de dader een kind krijgt dit veelal een

motivatie is om juist wel aangifte tegen de dader te doen. De voornaamste reden hiervoor is

om het kind tegen de dader/vader te beschermen. Een voorbeeld hiervan is het verhaal van

Tessa:

Tessa is een Nederlandse vrouw die 5 jaar heeft gewerkt voor haar pooier. Toen ze 18 jaar oud was is ze gedwongen in de prostitutie terecht gekomen. Samen met haar pooier heeft zij een kind gekregen. Zij geeft als enige reden waarvoor ze aangifte heeft gedaan de bescherming van haar kind. Haar pooier is veroordeeld tot 3 jaar celstraf, voor andere mensenhandel en drugsgerelateerde misdaad.

23

Interview met mevrouw Mongard medewerker stichting Fairwork, 2012 24

Interview met mevrouw Mongard medewerker stichting Fairwork, 2012


37

Slachtoffers zijn op verschillende manieren afhankelijk van de mensenhandelaar, omdat

deze huisvesting regelt, het Nederlandse rechtssysteem beter kent met betrekking tot de

regelgeving op het gebied van prostitutie en de taal spreekt van het land waarin wordt

gewerkt door de slachtoffers (Helfferich e.a., 2010). Sommige slachtoffers weten niet waar

ze kunnen werken en aan welke regels ze zijn gebonden waardoor ze het gevoel hebben

afhankelijk te zijn van de uitbuiter.

Daarnaast komt het voor dat slachtoffers geen vertrouwen hebben in het rechtssysteem. De

slachtoffers zijn bang dat hun verhaal niet zal worden geloofd of denken dat de dader toch

niet gestraft zal worden of slechts zeer licht gestraft. Volgens Van Buren is de aangifte niet

gericht op het slachtoffer.25 Vaak worden slachtoffers met erg veel wantrouwen benaderd.

Buitenlandse vrouwen worden vaak gezien als profiteurs van de B9 regeling. Hierdoor

zouden de slachtoffers het risico van aangifte doen niet durven te nemen (Verwijs e.a.,

2011).

Een aantal slachtoffers herkent zich niet alszijnde een slachtoffer (Vanwesenbeeck en

Venicz, 2002). Doordat ze zichzelf niet zien als slachtoffer van gedwongen prostitutie zullen

deze slachtoffers veelal ook geen aangifte doen tegen hun uitbuiter. Een voorbeeld hiervan

is het verhaal van Patricia:

Patricia is een Nederlandse vrouw van 32 jaar. Toen zij 18 jaar oud was is zij begonnen met werken voor haar pooier. Zij heeft in totaal 6 jaar gewerkt voor hem. Nadat ze een kind heeft gekregen is zij weggegaan bij hem. Ze ziet zichzelf niet als een slachtoffer van haar pooier, hoewel sommige mensen haar situatie zeker zouden aanmerken als gedwongen prostitutie. Toch is zij van mening dat dit niet zo is en daarom ziet ze ook niet in waarvoor ze dan precies aangifte zou moeten doen. Een factor die veelgenoemd is door de door mij geïnterviewde slachtoffers, maar niet terug te vinden is in de bestaande literatuur, is dat veel slachtoffers ‘gewoon’ door willen met hun leven. Ze zijn blij dat ze aan de situatie zijn ontkomen en hebben geen behoefte om aangifte te doen. Opvallend is dat het bestaand criminologisch onderzoek zich vooral lijkt te focussen op de negatieve factoren met betrekking tot de aangiftebereidheid van slachtoffers van gedwongen prostitutie.

De eerste reden die is genoemd in de interviews met de slachtoffers is het

beschermen van hun kind. Door een eventuele veroordeling zou de uitbuiter geen

aanspraken meer kunnen maken op het kind ondanks dat hij de biologische vader is. De

mogelijkheid dat hun kind in handen valt van de uitbuiter lijkt een grote angst te zijn voor de

slachtoffers. Deze angst blijkt niet in alle gevallen te bestaan. In een geval heeft een

slachtoffer zelfs een bezoekregeling met de ex-pooier. Daarnaast gaven de slachtoffers aan

gerechtigheid te willen door middel van de aangifte. Zij willen dat de dader gestraft wordt

voor hetgeen hij hen heeft aangedaan. `Hij mag er niet zomaar mee weg komen`. Hierbij

maakt het de slachtoffers niet uit wat voor straf er wordt opgelegd. Ze zullen blij zijn met

een hoge straf maar ook wanneer de dader een lage straf krijgt hebben zij een gevoel van

25

Interview mevrouw Van Buren, coördinator mensenhandel Fier Fryslan


38

gerechtigheid. Naast gerechtigheid willen de slachtoffers ook erkenning door middel van de

aangifte. Zij zijn van mening dat het doen van aangifte een positief effect zal hebben op een

eventuele veroordeling. Deze factor is ook veelgehoord bij professionals.26

Een andere veelgehoorde reden om aangifte te doen is om de uitbuiting te stoppen. De

slachtoffers zijn het zat dat zij zoveel geld moeten afstaan aan hun uitbuiter en niet eigen

baas zijn over hun werktijden en werksituatie.27 Frappant hieraan is dat de slachtoffers niet

willen stoppen met de prostitutie. Veelal vrouwen uit Oost-Europa kunnen in Nederland

meer geld verdienen met prostitutie dan dat zij in hun land van herkomst kunnen verdienen.

Geregeld sturen deze vrouwen geld naar hun land van herkomst, zodat hun familie daar een

beter leven kan opbouwen. Zij willen deze werkzaamheden voortzetten volgens hun eigen

regels. Wanneer zij niet meer onder hun uitbuiter werkzaam zijn kunnen zij zelf hun tijden

indelen, zijn zij geen verantwoording schuldig over hun verdiensten en kunnen zijzelf het

geld houden wat zij anders hadden moeten afstaan aan de uitbuiter. Daarnaast willen ze

vaak het geld terug dat ze al hebben moeten afgeven.

26

Interview met mevrouw Loeber, rechercheur Nationale recherche 27

Interview met mensenhandelteam Fryslan, mevrouw Loeber en mevrouw Mongard


39

Hoofdstuk 5

Evaluatie grootschalige politieactie Eindhoven

Dit hoofdstuk zal inzicht geven in de bruikbaarheid van grootschalige politieacties die gericht zijn op de gedwongen prostitutie. In 2012 heeft in Eindhoven een grootschalige politieactie plaatsgevonden in het prostitutiegebied. Een jaar eerder heeft een soortgelijke politieactie plaatsgevonden in het prostitutiegebied van Den Haag. Het lijkt erop dat de overheid deze acties tegen gedwongen prostitutie wil doorzetten naar andere delen van Nederland. Maar de vraag is of deze acties wel het gewenste effect hebben in de strijd tegen gedwongen prostitutie. Om deze reden zal ik de politieactie van Eindhoven evalueren. Ik zal beginnen met een bespreking van de grootschalige politieactie in Eindhoven. Vervolgens zal ik het mogelijke effect van de politieacties bespreken aan de hand van de inzichten die zijn beschreven in hoofdstuk vier.

5.1 Aard en omvang van de politieactie

Op 23 maart 2012 heeft in samenwerking met de Gemeente Eindhoven, de regiopolitie, het

landelijk parket, de nationale recherche van het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) en

het Openbaar Ministerie Den Bosch een grootschalige politieactie plaatsgevonden tegen

internationale mensenhandel in de prostitutie.28 Bij deze actie zijn ook de GGD, het

Coördinatiecentrum Mensenhandel (CoMensha), Europol, de IND en het Expertisecentrum

Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM) betrokken geweest. In totaal zijn er 300

politieagenten en 50 ambtenaren van gemeentelijke diensten ingezet. De actie werd geleid

door de lokale driehoek onder leiding van de burgermeester van Eindhoven Van Gijzel.

Voor deze actie werd het prostitutiegebied in Eindhoven hermetisch afgesloten. De aanwezige prostituees werden overgebracht naar het Stadhuis, waar gespecialiseerde zeden- en mensenhandelrechercheurs met hen in gesprek gaan. Tolken, advocaten en hulpverleners stonden de vrouwen bij. De prostituees kregen eerst een ‘briefing’ over de actie, daarna volgde er een gesprek met gespecialiseerde zeden- en mensenhandelrechercheurs. Tijdens dit gesprek werden sommige slachtoffers geconfronteerd met hetgeen de politie al wist over het slachtoffer (via de stapelmethodiek) en eventuele signalen van gedwongen prostitutie. Ook werd aan de slachtoffers gevraagd of zij informatie hadden over eventuele andere slachtoffers van gedwongen prostitutie. Daarna werd er aan de prostituees gevraagd waar zij behoefte aan hadden. Zo konden ze een gesprek krijgen met een advocaat over hun rechten, maar ook een GGD bezoek behoorde tot de mogelijkheden.

28

Informatie gegeven door het Openbaar Ministerie via http://www.om.nl/onderwerpen/mensenhandel_en/@158610/grootschalige-actie/


40

5.2 Doelgroep Het prostitutiegebied telt 48 kamers in 24 panden waar de prostituees hun klanten kunnen ontvangen. Het publiek op het Baekelandplein, de eventuele pooiers, beheerders en exploitanten van kamers moesten zich legitimeren en worden bevraagd over signalen van mensenhandel. De politie heeft gesprekken gevoerd met 54 vrouwen die als prostituee werken op het Baekelandplein in Eindhoven.29 De vrouwen bleken overwegend afkomstig uit Bulgarije, Roemenië en Hongarije. De vrouwen waren jong, enkele vrouwen bleken jonger dan 20 jaar. Tevens zijn in totaal 34 klanten gecontroleerd en gehoord over mensenhandel in de prostitutie. 5.3 Doelstelling politieactie Eindhoven maakt al een geruime tijd gebruik van een prostitutie controleteam. Het viel dit team op dat veel prostituees na een gesprek met het team niet meer teruggezien werden op het Baekelandplein. Dit geeft volgens burgermeester Van Gijzel aan dat de prostituees niet vrijuit konden praten en dat er dus sprake moet zijn van een dwangsituatie. Daarnaast gaven de gesprekken onvoldoende houvast om in te grijpen door de politie. De politie en de gemeente hadden voorafgaand aan de actie serieuze en ernstige signalen binnen gekregen over gedwongen prostitutie in Eindhoven. Burgermeester Van Gijzel geeft aan dat er sterke signalen zijn dat de helft van de prostituees die werkzaam zijn op het Baekelandplein in verband gebracht kan worden met gedwongen prostitutie. Er is mogelijk sprake van uitbuiting, het aanbieden van drugs en het tewerkstellen van minderjarigen. Ook zouden verschillende signalen er op wijzen dat exploitanten en beheerders profiteren van de uitbuiting van de prostituees. Verder overnacht een aantal vrouwen in het bed waar zij hun klanten ontvangen. Dat is in strijd met de regelgeving. Naar aanleiding hiervan zijn er eerst privégesprekken gevoerd met vermoedelijke slachtoffers van gedwongen prostitutie. Van Gijzel geeft aan dat deze gesprekken heel moeilijk te bewerkstelligen zijn en dat de slachtoffers niet genoeg vertrouwen hebben om hun verhaal te doen. Hierdoor dient er voor een andere aanpak te worden gekozen.

Het doel van deze actie is; “de signalen van mensenhandel op het Baekelandplein te onderzoeken”.30 De politie en de gemeente van Eindhoven ontvingen voorafgaand aan deze actie sterke aanwijzingen dat er mensenhandel zou plaatsvinden op het Baekelandplein. Met deze actie tracht de gemeente, de politie en het OM deze signalen verder te onderzoeken, omdat de werkwijze voorafgaand aan deze actie geen concrete informatie verschafte zodat men over zou kunnen gaan tot vervolging. De kracht van de actie op het Baekelandplein zou vooral erin gelegen zijn dat de vermoedelijke slachtoffers weggehaald zouden worden van de omgeving waar zij worden gedwongen en daarbij uit de invloedsfeer van hun pooier gehaald worden. Door hen dan vervolgens op allerlei manieren hulp aan te bieden en hen te wijzen op hun rechten zouden de vermoedelijke slachtoffers beter voor zichzelf op kunnen komen en sneller hun verhaal durven te vertellen. Dit onderzoek zal zich richten op twee onderdelen van de doelstelling van het OM. Op de eerste plaats zal het zich richten op de doelstelling van het onderzoeken van signalen van mensenhandel. Op de tweede plaats zal het onderzoek zich richten op algemene doelstelling die het OM heeft en dat is het vervolgen van daders.

29

Landelijk Parket via http://www.om.nl/onderwerpen/mensenhandel_en/@158611/actie-mensenhandel/ 30

Persbericht OM, 23 maart 2012


41

5.4 Haalbaarheid en uitvoerbaarheid van de doelstelling De doelstelling, zoals deze is geformuleerd door het OM, luidt dat het OM de signalen van mensenhandel op het Baekelandplein wilde onderzoeken. Doordat de politie en de gemeente wel signalen binnenkrijgen die zouden duiden op gedwongen prostitutie, maar het controle team over te weinig bewijzen beschikt om actie te kunnen ondernemen is het nodig om de signalen te onderzoeken met een grootschalige politieactie. Bij uitbuiting van prostituees kan men aan verschillende manieren denken. In sommige gevallen moet de prostituee haar verdiensten geheel of gedeeltelijk afstaan aan haar pooier. Daarnaast bepaalt zij niet haar eigen werkdagen/werkuren. Zij moeten vaak meerdere uren achtereen werken en doorwerken bij ziekte of tijdens de menstruatie. Ook kunnen zij gedwongen worden op hun werkkamer te overnachten omdat zij dan direct weer kunnen werken na het slapen en het drukt de kosten van een overnachting in een hotel bijvoorbeeld (de meeste prostituees werken niet in dezelfde plaats als hun woonplaats). Vooral bij buitenlandse prostituees is er sprake van grote afhankelijkheid van de pooier. De pooier regelt in dit geval de werkkamer, het eten, juiste kleding en de huisvesting voor de vrouw. Door deze grote mate van afhankelijkheid kan het slachtoffer optimaal worden uitgebuit door de pooier. De signalen zoals door het OM genoemd zijn de volgende:

Uitbuiting van de prostituees o Prostituees overnachten in hun werkkamer o Aanbieden van drugs aan prostituees o Verdwijnen van prostituees na een gesprek met het controle team

Tewerkstelling van minderjarigen De signalen zoals hierboven genoemd kunnen uiteraard onderzocht worden met een dergelijke actie. De werkomstandigheden kunnen gemakkelijk bekeken worden wanneer een politieteam de werkkamer van een prostituee bekijkt. Wanneer een prostituee op haar kamer overnacht, zullen hier gemakkelijk aanwijzingen voor gevonden kunnen worden op de kamer. Ieder mens heeft bepaalde spullen nodig wanneer zij ergens overnacht. Hierbij kan men bijvoorbeeld denken aan de hoeveelheid kleding, toiletspullen en eten die aanwezig is op de kamer. Vaak kunnen de prostituees niet duidelijk aangeven op welk adres zij ingeschreven staan (evaluatie politieactie Den Haag, 2011). Dit zou kunnen duiden dat zij in hun werkkamer slapen. Ook is het gemakkelijk te constateren of een prostituee drugs heeft gebruikt. En uiteraard zal wanneer een minderjarige wordt geprostitueerd dit gemakkelijk naar voren komen wanneer zij zich zal moeten legitimeren. Minderjarige prostituees werken vaak met een valse legitimatie of zij worden verstopt wanneer het gewone controleteam zich op het prostitutiegebied bevindt. Hierbij kan men denken dat tijdens zo’n grootschalige politieactie meer tijd wordt vrijgemaakt om het legitimatiebewijs te controleren en alle kamers, zolders, kantines worden gecontroleerd tijdens zo’n actie. Het kan aannemelijk gemaakt worden dat deze signalen gemakkelijker te onderzoeken zijn wanneer men het gehele gebied afsluit en iedere aanwezige stuk voor stuk wordt ondervraagd. Tijdens de actie zijn er meer pressiemiddelen aanwezig dan wanneer een controleteam over het prostitutiegebied loopt. Zo heeft men tijdens de actie recht om alle kamers te controleren en te bekijken. Ook zal men minder tijd hebben aanwijzingen te verstoppen voor de politie tijdens een actie. De actie wordt namelijk zonder voorafgaande notie uitgevoerd en iedereen wordt tegelijk meegenomen door de politie. Wat betreft dit punt is de actie een goede


42

aanvulling voor huidig onderzoek of eventueel nieuw onderzoek dat zich vormt tijdens de actie. Zoals uit hoofdstuk twee al naar voren is gekomen is het aantal vrijspraken op het gebied van gedwongen prostitutie relatief hoog. De politie dient daarom veel (steun)bewijs te leveren wil men tot een veroordeling van de uitbuiter komen. Hierbij is het dus zeer belangrijk dat de politie zorgvuldig te werk gaat en een dossier opbouwt voordat zij overgaat tot aanhouding van de vermoedelijke uitbuiter. Dit bewijs tracht het OM te verkrijgen via het bestaande controleteam in Eindhoven. Omdat dit controleteam veel tegenslag heeft doordat vrouwen verdwijnen of niet willen praten, hoopt het OM en de politie dit bewijs te verkrijgen tijdens de politieactie. Het lijkt onwaarschijnlijk om voldoende bewijzen te verzamelen tijdens een grootschalige actie waarop een avond al het bewijs zou moeten worden verzameld. Er kan in dit geval geen sprake zijn van dossieropbouw. Er is namelijk slechts een contactmoment.

Uit gemeentelijke controles van de panden van het Baekelandplein tijdens de actie bleek dat veel zaken op het gebied van brandveiligheid en vergunningen niet in orde waren. In alle panden was sprake van illegale kamerbewoning. Het slapen op de werkplek kan een signaal zijn dat de prostituee zich in een uitbuitingssituatie bevindt. Echter, het bewijs dat zij in haar werkkamer overnacht, kan nooit leiden tot een veroordeling van een eventuele dader. Het lijkt erop dat de gemeente en het OM hoopte dat de vrouwen die zich in een uitbuitingssituatie bevinden dit zouden verklaren ten tijde van de politieactie. Echter, zoals uit hoofdstuk twee al naar voren is gekomen is een verklaring van het vermeende slachtoffer in de meeste gevallen onvoldoende om tot een veroordeling te kunnen leiden. Er zou daarom sprake moeten zijn van bewijsvergaring voorafgaand aan de politieactie. Dit blijkt ook de werkwijze te zijn geweest in de uitspraak van de rechtbank ’S Hertogenbosch van 10 oktober 2012.31 Tijdens de politieactie zijn zes mannen aangehouden, onder wie drie Oost-Europeanen wegens verdenking van betrokkenheid bij internationale vrouwenhandel, twee mannen die in het bezit waren van duizenden euro’s aan contact geld waarvan de herkomst onbekend is, en een man die in het bezit was van peperspray. Een van deze mannen is uiteindelijk berecht tot 24 maanden celstraf door de rechtbank Den Bosch. Uit de uitspraak blijkt dat de politie met betrekking tot deze dader al zeer veel informatie had verzameld. Zoals uit de uitspraak blijkt is in augustus 2011 al een melding geweest van een beheerder die zich zorgen maakte over de vrouw. Hierna is het opbouwen van het dossier gestart. De politie heeft vanaf 15 maart 2011 de telefoongesprekken van de dader afgeluisterd en tevens het sms-verkeer uitgelezen. Deze gesprekken en sms’jes hebben zodanige bewijzen gegeven dat de politie over kon gaan tot aanhouding. Echter, hierbij kan men zich afvragen in hoeverre de politieactie in deze zaak een positieve rol heeft gespeeld. De veroordeling van de dader is voornamelijk gestoeld op de afgeluisterde gesprekken en het sms-verkeer van de dader.

Ondanks dat de bewijzen die worden verzameld tijdens een dergelijke politieactie op zichzelf hoogstwaarschijnlijk niet voldoende bewijs kan geven om tot een veroordeling te komen zou de actie wel kunnen worden gezien als een aanvulling van de informatie die de politie al in zijn bezit had of juist als een startpunt voor een onderzoek. Hierbij kan men denken aan de situatie dat de prostituees wel bereid zijn een verklaring af te leggen of juist bereid zijn hun zorgen over een collega te vertellen aan de politie. Echter, hierbij kan men zich ook afvragen of de politieactie hierbij een positieve rol speelt. Het is namelijk zeer 3131

LJN: BX9522, Rechtbank 's-Hertogenbosch, 01/92403-12


43

waarschijnlijk dat deze vrouwen ook wel gesproken zouden hebben met het controleteam. Het is daarentegen ook aannemelijk dat eventuele slachtoffers informatie geven over andere mogelijke slachtoffers om op deze manier de aandacht van de politie bij haarzelf weg te houden. Daarnaast blijkt dat de meeste vrijwillige werkende prostituees niet graag informatie willen geven over eventuele mensenhandelaren uit angst voor eventuele represailles (Perquin, 2012). Prostituees die wel informatie geven over een eventueel slachtoffer blijken dit voornamelijk uit eigen gewin te doen. Zo beschrijft Perquin een situatie waarin haar collega een melding heeft gemaakt van een slachtoffer van gedwongen prostitutie. Deze collega bleek deze melding te hebben gemaakt omdat het slachtoffer teveel klanten afsnoepte van haar. De politieactie zou hierbij een positieve rol kunnen spelen. Door middel van de actie kunnen de vrouwen anoniem praten met de politie. Deze vrijwillig werkende vrouwen zullen op deze manier wellicht eerder geneigd zijn om een eventuele onvrijwillige collega te melden. Er is namelijk minder dreiging op represailles vanwege de anonimiteit. Echter, men zou zich kunnen afvragen wanneer de vrouwen alleen praten om de politie bij henzelf weg te houden of om de concurrentie uit te schakelen hoe waardevol de informatie is die deze vrouwen verstrekken.

Ten slotte kwamen bij de politie en gemeente meldingen binnen dat er sprake zou zijn van minderjarige prostituees. Bij de uitbuiting van minderjarigen is de politie verplicht direct een onderzoek te starten en over te gaan tot aanhouding van de eventuele dader. Vermoedelijk zijn deze slachtoffers niet in de vergunde sector werkzaam, maar in de illegale sector. Deze slachtoffers zijn niet zichtbaar voor het huidige controleteam. Omdat de grootschalige actie niet wordt aangekondigd en men direct het gehele gebied sluit zouden de uitbuiters minder tijd hebben om eventuele illegale minderjarige prostituees te verbergen voor de politie. Dit betreft alleen slachtoffers die eventueel werkzaam zouden zijn in ‘geheime’ kamers in het prostitutiegebied. Het huidige controleteam heeft geen zicht op deze ‘geheime’ kamers en kan deze meisjes dus ook niet controleren. Op dit punt zou de politieactie een positieve rol kunnen spelen in de strijd tegen minderjarige prostituees.

Een andere mogelijkheid is dat de minderjarige prostituees werken met valse papieren. Wanneer sprake is van slachtoffers die werkzaam zijn met valse papieren zou het huidige niveau van toezicht van het controleteam voldoende moeten zijn. Daar er tijdens de grootschalige actie de papieren ook enkel gecontroleerd worden op echtheid. Hierbij zou de grootschalige politieactie geen toegevoegde waarde zijn. 5.5 Bedoelde en onbedoelde effecten van de actie Om de signalen van mensenhandel te onderzoeken hoopte het OM dat de eventuele slachtoffers een verklaring zouden durven af te leggen aan de politie. Hiervoor werden zij uit hun werkomgeving gehaald, zodat zij hun verhaal in alle rust aan de rechercheurs konden vertellen. Daarnaast zouden de rechercheurs de eventuele slachtoffers kunnen confronteren met de informatie die zij hadden verzameld voorafgaand aan de actie. In deze paragraaf zal ik de politieactie evalueren aan de hand van de factoren die een remmend en een stimulerend effect hebben ten aanzien van de verklaringsbereidheid, zoals deze besproken zijn in hoofdstuk vier.

Zoals uit hoofdstuk vier kan worden geconcludeerd zijn er drie typen factoren die een invloed hebben op het doen van aangifte, namelijk de daderstrategie, de politie-ervaring en de persoonlijke kenmerken van het slachtoffer. Ten eerste is er de factor die toeziet op de daderstrategie. De dader gebruikt verschillende technieken om ervoor te zorgen dat de slachtoffers onder zijn invloedsfeer blijven. Deze technieken kan men in twee typen


44

maatregelen opsplitsen (Bullens e.a., 2000). Ten eerste zijn er de interne beschermingsmaatregelen, deze richten zich erop om de slachtoffers binnen hun invloedsfeer te houden. Ten tweede bestaan er externe beschermingsmaatregelen, deze dienen de politie, klanten en andere pooiers (loverboys) weg te houden bij het slachtoffer. Zoals uit hoofdstuk vier blijkt worden de slachtoffers veelal uitgehoord, bedreigd, omgekocht of mishandeld wanneer zij in contact zijn geweest met de politie. De slachtoffers zullen zich daarom veelal niet op hun gemak voelen wanneer de politie hen aanspreekt. De meeste slachtoffers zullen proberen onder het gesprek met de politie uit te komen of dit zo kort mogelijk te houden uit angst voor de uitbuiter. Bij de politieactie in Eindhoven is dit niet mogelijk. De prostituees, en daarbij de slachtoffers, worden allemaal meegenomen naar het stadhuis waar zij verplicht worden om met de politie te praten. Een voordeel hiervan is dat de slachtoffers hun verhaal kunnen vertellen aan de politie zonder dat hun pooier hier iets vanaf weet. Het slachtoffer moet zich hiervoor wel compleet veilig voelen. Echter, de eventuele represailles hangen ook in het stadhuis boven het hoofd van de slachtoffers. Zij zullen zich daarom niet per definitie veiliger voelen in het stadhuis. Ondanks dat de pooiers niet aanwezig zijn in het stadhuis kunnen de slachtoffers nog steeds niet anoniem hun verhaal aan de politie vertellen. Er bestaat namelijk een kans dat de prostituees elkaar verraden.

Veelal worden slachtoffers ‘verhuisd’ naar een andere werklocatie wanneer er meerdere politieacties plaatsvinden (Bullens e.a., 2000). Het controleteam gaf aan dat zij vaak zagen dat prostituees na een gesprek met hen verdwenen. Dit zal ook het geval zijn bij een grootschalige politieactie. Volgens exploitant Van Houtert zijn er na de politieactie minimaal twee vrouwen vertrokken naar een andere werklocatie dan het Baekelandplein. Het is onbekend waar deze vrouwen nu werkzaam zijn en wat de beweegreden precies is geweest voor het vertrek. Het kan niet direct gesteld worden dat deze vrouwen gedwongen te werk werden gesteld, maar zij kunnen ook geen informatie meer geven over zichzelf of over de andere prostituees. Het is denkbaar dat bij een grootschalige politieactie meer prostituees verdwijnen daar zij verplicht worden om met de politie te praten en de eventuele uitbuiters eerder geneigd zullen zijn de vrouwen ergens anders onder te brengen. Op deze manier zullen de slachtoffers weer uit het beeld van de politie verdwijnen. Hierdoor lijkt het dat de politieactie hiermee geen positief effect heeft op de aangiftebereidheid.

De tweede factor die een rol speelt bij de aangiftebereidheid is de politie ervaring van de slachtoffers. Wanneer sprake is van een positieve politie ervaring zal men sneller geneigd zijn om met de politie te praten. Het is de vraag of de politieactie van Eindhoven of van Den Haag bijdragen aan een positief politiegevoel, nu bij beide acties respectievelijk 300 en 350 politieagenten waren betrokken. Onder deze agenten bevonden zich zowel agenten in burger als in uniform. Dit zorgt voor een enorm schrikeffect bij de prostituees, en vooral bij prostituees die niet de Nederlandse taal machtig zijn.32 Vervolgens dienen de prostituees allen in een geblindeerde bus te stappen, waarbij de meeste prostituees nog niet weten wat er precies aan de hand is. Pas in het stadhuis wordt hen verteld wat er precies aan de hand is. Door dit schrikeffect zijn heel veel vrouwen juist bang om hun verhaal te doen. Daarnaast is het vertrouwen in de politie vaak al slecht. Dit kan liggen aan het feit dat de politie in het land van herkomst corrupt is en dat men denkt dat de politie hier daarom ook corrupt zijn. Aan de andere kant gaan er verhalen rond onder de prostituees onderling dat de politie hen toch niet kan helpen. Wanneer de politie de uitbuiters oppakt zouden deze in een korte tijd 32

Interview Mongard, Hulpverlener bij Stichting Fairwork


45

weer op straat staan. Hierdoor zouden veel slachtoffers het risico dat het doen van aangifte met zich meebrengt niet willen nemen. De externe beschermingsmaatregelen die behoren tot de daderstrategieën kunnen hier ook een rol bij spelen. Doordat veel slachtoffers blootgesteld worden aan bedreiging en mishandeling wanneer zij in contact zijn geweest met de politie roept dit negatieve associaties ten opzichte van de politie op bij de slachtoffers.

Een positief politiegevoel kan ook ontstaan door het vergroten van het vertrouwen in de politie. Volgens het rechercheteam mensenhandel Fryslân kan het vertrouwen het beste opgebouwd worden door middel van korte gesprekjes met het eventuele slachtoffer en het eventueel helpen van het slachtoffer met ´kleine´ problemen. Het opbouwen van vertrouwen is derhalve een proces waarin door beide, maar vooral door de politie, tijd in geïnvesteerd dient te worden. Tijdens de grootschalige politieactie is geen tijd voor het opbouwen van een vertrouwensrelatie. Hierdoor is het aannemelijk dat er geen vertrouwensrelatie bestaat tussen het eventuele slachtoffer en de rechercheur. Het lijkt daarom onwaarschijnlijk dat het slachtoffer zich direct vertrouwd voelt bij de rechercheur en haar verhaal durft te vertellen. Veel slachtoffers zijn ook bang dat ze worden vastgezet door de politie. Deze slachtoffers zullen in deze situatie helemaal bang zijn hun verhaal te vertellen aan de politie. Ze zullen bang zijn dat de politie er wellicht achter komt dat ze met valse papieren werken. Daarbij hebben zowel legaal als illegaal verblijvende slachtoffers van gedwongen prostitutie vaak zelf strafbare feiten gepleegd. Hierbij kan men bijvoorbeeld denken aan drugs vervoeren of verkopen. Hierdoor blijven ze liever uit de buurt van de politie en kan dit resulteren in een remmende factor voor slachtoffers om hun verhaal te vertellen.

Als derde factor voor de aangiftebereidheid spelen de persoonlijke kenmerken van het slachtoffer een rol. De meeste buitenlandse slachtoffers zijn naar Nederland gekomen om meer geld te verdienen. Deze slachtoffers verdienen, ondanks dat ze worden uitgebuit, meer dan dat zij in hun land van herkomst zouden verdienen. Hierdoor levert het werk hen nog teveel op en willen ze dit niet in gevaar brengen door bijvoorbeeld met de politie te gaan praten. Daartegenover zijn er slachtoffers die graag hun geld terug willen en daardoor juist eerder geneigd zijn om met de politie te praten. Echter, deze slachtoffers zullen hoogstwaarschijnlijk ook uit zichzelf naar de politie stappen om aangifte te doen en heeft een grootschalige politieactie hier geen (positief) effect op.

Een andere reden om geen aangifte te doen is dat de slachtoffers graag willen blijven werken, meestal sturen ze geld naar de familie in het land van herkomst en weet de familie daar niet dat zij in de prostitutie werken. Wanneer zij aangifte doen tegen de uitbuiter zou het kunnen dat zij tijdelijk niet kunnen werken, bijvoorbeeld omdat ze bescherming nodig hebben. Daarnaast bestaat het risico dat de familie in het land van herkomst erachter komt dat het slachtoffer in de prostitutie werkzaam is geweest. In veel landen ligt hier een groot taboe op. De redenen die slachtoffers geven om juist wel aangifte te doen zijn voornamelijk; de bescherming van hun kind en gerechtigdheid. Het is aannemelijk dat slachtoffers om deze reden hun verhaal zouden doen bij de politieactie. Echter, deze slachtoffers zullen hoogstwaarschijnlijk ook zelf naar de politie stappen.

Aan de hand van de drie factoren die een rol spelen bij de aangiftebereidheid onder de slachtoffers van gedwongen prostitutie lijken de politieacties hier niet een overtuigende positieve rol in te spelen. Vooral gelet op de tweede factor lijken de politieacties de plank


46

mis te slaan. Het vertrouwen in de politie lijkt niet te worden vergroot door deze manier van aanpak, terwijl het vertrouwen in de politie een significante rol speelt in de aangiftebereidheid. Waarschijnlijk zijn er om deze redenen ook geen aangiftes gedaan bij de beide politieacties. Terwijl na de actie van Eindhoven wel een dader is veroordeeld door de rechter.


47

Hoofdstuk 6

De conclusie In deze scriptie is onderzocht welke factoren een rol spelen bij de lage verklaringsbereidheid

onder slachtoffers van mensenhandel in de prostitutie. Vervolgens zijn de factoren die een

rol spelen bij de verklaringsbereidheid besproken aan de hand van de grootschalige

politieactie tegen gedwongen prostitutie die heeft plaatsgevonden in Eindhoven. In deze

conclusie zal ik antwoord geven op de centrale vraag aan de hand van de door mij gedane

bevindingen. De centrale vraag van dit onderzoek luidde:

“Welke problemen liggen ten grondslag aan de lage verklaringsbereidheid bij slachtoffers

van gedwongen prostitutie en zijn politieacties, zoals uitgevoerd in Eindhoven, een geschikte

maatregel om de verklaringsbereidheid te vergroten?”

Mensenhandel is in Nederland strafbaar gesteld in artikel 273F Wetboek van Strafrecht. Niet alleen de uitbuiting in de prostitutie is hierin strafbaar gesteld maar ook uitbuiting in andere arbeid en illegale orgaanhandel. De definitie van mensenhandel is in Nederland gebaseerd op de Palermo-protocollen (2004). Voor een succesvolle vervolging ten aanzien van gedwongen prostitutie dient er aan drie onderdelen van artikel 273F Wetboek van Strafrecht te worden voldaan.

De gedragingen: “degene die een ander werft, vervoert, overbrengt, huisvest of opneemt”

De (dwang)middelen: “degene die een ander door dwang, geweld, of andere feitelijkheid, dreiging met geweld, of andere feitelijkheid, afpersing, fraude, misleiding, misbruik van uit feitelijke omstandigheden voortvloeiend overwicht, misbruik van een kwetsbare positie of door het geven of ontvangen van betalingen of voordelen om de instemming van een persoon te verkrijgen die zeggenschap over die ander heeft”

Het oogmerk: “met het oogmerk van uitbuiting van die ander of de verwijdering van diens organen”

Het aantal vrijspraken bij uitbuiting in de seksindustrie blijkt relatief hoog te zijn (NRM, 2009). Er blijken een viertal problemen ten grondslag te liggen aan het hoge aantal vrijspraken op het gebied van gedwongen prostitutie (Damen, 2011). Ten eerste door een gebrek aan steunbewijs, naast een belastende aangifte of verklaring, lijkt deze aangifte of verklaring sneller als onbetrouwbaar te worden aangemerkt. Ten tweede vormt de bewijsvoering rond zowel het oogmerk als de uitbuiting vaak een probleem. Voor het oogmerk is een vergaande mate van opzet vereist, wat soms moeilijk te bewijzen is. Ten derde vormt de bewijsvoering rondom de onvrijwilligheid van het slachtoffer veelal ook een probleem. Ten slotte wordt ook het ontbreken van een belastende aangifte of verklaring van de slachtoffers genoemd. Daarbij zou de aanwezigheid van een belastende verklaring weer een positief effect hebben op een eventuele veroordeling (Damen, 2011). De gedwongen prostitutie wordt veelal in verband gebracht met de georganiseerde misdaad (Morrison en Crosland, 2000). Uitbuiting in de prostitutie is aantrekkelijk voor criminele organisaties vanwege de geringe pakkans.


48

De meeste slachtoffers van gedwongen prostitutie zijn vrouwen. Uit onderzoek is gebleken dat vrouwen vatbaarder zouden zijn om slachtoffer te worden dan mannen (Adviescommissie mensenrechten, 1992). De oorzaak hiervan zou kunnen zijn dat vrouwen zich vaker in een achtergestelde positie bevinden. Dit kan de economische positie van de vrouw betreffen, maar dit kan ook traditioneel of cultureel bepaald zijn. Uit onderzoek is gebleken dat de meeste slachtoffers te vinden zijn in de leeftijdscategorie van 18 tot en met 23 jaar (CoMensha, 2012). Met betrekking tot het slachtofferschap kan men spreken over victim proneness en victim precipitation (Goody, 2005). Met het eerste wordt bedoeld dat sommige personen een grotere kans lopen om slachtoffer te worden. Er zijn vier typen risicofactoren die veelvuldig voorkomen bij slachtoffers van loverboys. Ten eerste zouden jongeren waarbij sprake is van faseproblematiek een verhoogd risico lopen om slachtoffer te worden van een loverboy. Ten tweede zouden jongeren waarvan de ouders overbeschermend zijn of een zeer strenge opvoeding hanteren een verhoogd risico lopen. Ten derde lopen personen met een problematische gezins- en hulpverleningsachtergrond een verhoogd risico. Ten slotte zou zwakbegaafdheid ook een verhoogd risico vormen. Buitenlandse vrouwen zouden juist een hogere kans lopen om slachtoffer te worden vanwege de hun economische positie en status in het land van herkomst. Door het vaak onrealistische beeld van het ‘ rijke westen’ denkt men vaak in Nederland snel geld te kunnen verdienen om vervolgens te gebruiken in hun land van herkomst. Met victim precipitation wordt bedoeld dat sommige slachtoffers bewust of onbewust door hun optreden bijdragen aan de criminaliteit waar zij zelf slachtoffer van worden. Een aantal slachtoffers bleken voorafgaand aan hun slachtofferschap seksueel wervend gedrag te hebben vertoont. Sommige vrouwen blijken op zoek te zijn naar loverboys en gaan erg ver om bij deze mannen in de gunst te komen (Bovenkerk e.a., 2005). Hierbij kan de zogenoemde relatieverslaving ook een rol bij spelen. Het is aannemelijk dat er naast deze risicofactoren ook beschermende factoren bestaan. Een voorbeeld hiervan is dat er in de thuissituatie van het slachtoffer waarbij een goede vertrouwensrelatie bestaat en een veerkrachtige persoonlijkheid (Van Dijk e.a., 2006).

Wanneer het gaat om grensoverschrijdende mensenhandel kunnen de factoren voor verhoogd slachtofferschap worden onderverdeeld in push- en pullfactoren (De Ruyver e.a., 2001). Bij de pushfactoren gaat het om de situatie van het slachtoffer in het land van herkomst, waardoor het slachtoffer eerder geneigd zou zijn om te migreren. De pullfactoren zijn de (aan)trekkende omstandigheden in de bestemmingslanden. Onder slachtoffers uit Centraal en Oost- Europa kan men drie soorten slachtoffers onderscheiden (Vocks e.a., 2001). Ten eerste de ontvoerde en verkochte vrouwen, deze vrouwen hebben niet meegewerkt aan de migratie. Ten tweede de misleide vrouwen, deze vrouwen leven onder slechte financiële omstandigheden en zijn daarom geïnteresseerd in een baan in het ‘rijke westen’. Deze vrouwen willen wel migreren, maar eenmaal in het bestemmingsland blijken de omstandigheden heel anders te zijn dan vooraf werd voorgesteld. Ten derde de uitgebuite vrouwen, deze vrouwen maken bewust de keuze om in zee te gaan met de mensenhandelaar. Zij maken ook afspraken met de handelaar, maar eenmaal in het bestemmingsland hebben zij vaak opeens een hoge(re) schuld die zij moeten afbetalen. Nigeriaanse vrouwen zijn seksueel veel vrijer dan Nederlandse vrouwen. Zo is het in Nigeria heel normaal om je lichaam aan te bieden om in ruil daarvoor cadeautjes of geld te krijgen. Dit wordt niet per definitie gezien als prostitutie. De meeste slachtoffers zijn bereid in te


49

gaan op de voorstellen van de mensenhandelaren vanwege de economische situatie en de status die de familie heeft in het land. Vrouwen in Nigeria dienen voorafgaand aan de reis naar Europa een verbintenis te sluiten met de handelaar ten overstaan van een priester. Dit ritueel zou aangemerkt kunnen worden als voodoo. Doordat deze rituelen zo gangbaar zijn en door de angst van het kwaad wanneer de verbintenis wordt verbroken is het gebruik van voodoo erg effectief voor mensenhandelaren. De Nigerianen zullen zich uit angst aan de verbintenis houden en zijn zeer loyaal naar degene waarmee ze de verbintenis hebben afgesloten (NRM, 2002).

Tevens een vorm van mensenhandel zijn; de loverboys. Loverboys zijn over het algemeen allochtone jonge mannen tussen de 18 en 30 jaar oud die snel geld willen verdienen (Van der Wiele en De Ruiter, 2011 en Bovenkerk e.a. 2005). De loverboys zijn gewelddadig en hebben een voorliefde voor status. Door middel van manipulatie lukt het hun om de slachtoffers tot de prostitutie te brengen en doordat ze telkens hun werkwijze aanpassen zijn ze moeilijk te grijpen door de politie. Loverboys zijn veelal opgegroeid in sociaal zwakke gezinnen, waar ook sprake is van andere problematiek zoals geweld, verwaarlozing, verslaving of schulden. Hieruit kunnen ontwikkelingsstoornissen ontstaan, zoals narcistische en antisociale persoonlijkheidsstoornissen (Van der Wiele en De Ruiter, 2011). Vrouwen worden veelal gezien als gebruiksvoorwerpen. De loverboys passen hun werkwijze aan op het type meisje waar ze zich op hebben gericht (Verwijs e.a., 2011). De overeenkomsten in de werkwijze van verschillende loverboys kunnen onderscheiden worden in ronseling, inlijving en instandhouding (Bullens e.a., 2000). De ronseling kan in twee vormen plaatsvinden, namelijk actief of passief. Actieve ronseling houdt in dat de loverboy op zoek gaat naar een potentieel slachtoffer in bijvoorbeeld een discotheek. Passieve ronseling houdt in dat de vrouwen zelf op de loverboys afstappen, omdat ze geïnteresseerd zijn in de levensstijl en de status die deze mannen doorgaans genieten. De loverboys gebruiken twee soorten technieken om de inlijving in de prostitutie te realiseren, namelijk technieken met en technieken zonder fysiek geweld. De technieken zonder fysiek geweld houden voornamelijk het uitoefenen van psychische druk, bedreiging, het inspelen op schuldgevoelens, chantage en misleiding in. Onder de technieken met fysiek geweld valt bijvoorbeeld mishandeling, verkrachting en onvrijwillige ontmaagding. Voor de instandhouding gebruiken de loverboys doorgaans twee typen beschermingsmaatregelen (Bullens e.a., 2000). Ten eerste zijn er de interne beschermingsmaatregelen, deze zijn erop gericht de slachtoffers binnen hun invloedsfeer te houden. Ten tweede bestaan er externe beschermingsmaatregelen, deze dienen de politie, klanten en andere pooiers (loverboys) weg te houden bij het slachtoffer. Het gegeven dat slachtoffers doorgaans bij hun loverboy blijven of zich loyaal blijven opstellen ten opzichte van hun loverboy kan verklaard worden door het stockholmsyndroom (Farley e.a., 1998) en de traumatische verbintenis (Herman, 1993). De slachtoffers hebben hierdoor positieve gevoelens tegenover de dader en staan negatief tegenover degenen die hen willen helpen. De loverboy traumatiseert het slachtoffer zowel lichamelijk als psychisch (Van Dijk e.a.,2006). Door deze trauma’s wordt het slachtoffer angstig, raakt ze geïsoleerd en maakt haar afhankelijk. Het slachtoffer probeert te voldoen aan de verwachtingen van de loverboy en richt zich daarom alleen nog maar op hem. In sommige gevallen neemt het slachtoffer het wereldbeeld over van de loverboy, daarom denken ze dat de situatie waarin zij verkeren normaal is.


50

Volgens de literatuur zijn er drie typen factoren te onderscheiden die van invloed zijn op de verklaringsbereidheid van slachtoffers (Helfferich e.a.,2010). Het eerste type ziet toe op de daderstrategieën van de dader. Veelgebruikte daderstrategieën zijn angst zaaien, bedreiging, chantage, dwang of fysiek geweld (Van der Wiele e.a., 2011). Daders gebruiken interne en externe beschermingsmaatregelen om het slachtoffer onder zich te houden (Bullens e.a., 2000). Het tweede type richt zich op de politie. Voor een positieve ervaring met het politiecontact is belangrijk dat de politie het slachtoffer als zodanig herkend, zich inleeft in het slachtoffer en vertrouwen wekt (Helfferich e.a., 2010). Het derde type factor dat een rol speelt in de verklaringsbereidheid hangt samen met de (persoons)kenmerken van slachtoffers.

De verklaringsbereidheid vergroten kan volgens het perspectief van de politie door het ontwikkelen van een vertrouwensband met de prostituees en daarbij de mogelijke slachtoffers de beste aanpak om de verklaringsbereidheid te vergroten. Door de vertrouwensband zouden de slachtoffers eerder geneigd zijn informatie te geven aan de politie. Redenen die voornamelijk een rol spelen om geen verklaring af te geven zijn volgens dit team dat slachtoffers zich schuldig voelen, schaamte, zich onveilig voelen en loyaliteit aan de pooier. Het feit dat ze mogelijk illegale activiteiten hebben gepleegd tijdens de uitbuiting lijkt geen remmend effect te hebben op de verklaringsbereidheid. De redenen om wel een verklaring af t geven zijn voornamelijk; het doen stoppen van de uitbuiting (dus niet de prostitutie), het straffen van de dader, erkenning dat het klopt wat ze hebben meegemaakt niet juist is en het stoppen van de dader zodat deze geen nieuwe slachtoffers kan maken. Volgens de politie hoeft de verklaringsbereidheid niet per se te worden vergroot. De aangiftes van veel slachtoffers zouden door de opgelopen trauma’s vaak tegenstrijdigheden opleveren bij de terechtzitting. De aangifte zou in zo’n geval juist een negatief effect hebben op een eventuele veroordeling. Daarnaast vergroot het doen van aangifte de kans op secundaire victimisatie. Om deze reden adviseert de politie in sommige gevallen om geen aangifte te doen. Zij pleitten ervoor dat de verschillende mensenhandel teams met de zogenoemde stapelmethodiek gaan werken en de aangiftes alleen gebruiken als een extraatje in het afronden van het dossier.

Een medewerker van de hulpverleningsinstantie Fier Fryslân geeft aan dat de meeste slachtoffers die een beroep doen op de B9-regeling met veel wantrouwen worden benaderd. Dit zou het doorzetten van een belastende verklaring in de weg zitten. De slachtoffers brengen zichzelf erg in gevaar wanneer zij aangifte doen. De lage straffen die worden uitgedeeld aan mensenhandelaren waarvan de verklaring wel tot een veroordeling lijdt geeft ook geen impuls voor anderen om een verklaring af te leggen. Een medewerker van de Stichting Fairwork stelde dat slachtoffers veelal worden gechanteerd met het feit dat de pooiers aan het thuisfront zullen vertellen dat de vrouw in Nederland in de prostitutie werkt. Ook bedreigen ze de vrouwen door aan te geven dat wanneer ze niet werken of als ze aangifte doet er iets zal gebeuren met iemand in het land van herkomst of met henzelf. Wanneer de pooier zelf opgepakt is zal iemand anders de uitvoering van de bedreiging op zich nemen. Veel vrouwen hebben een kind in het land van herkomst en zijn daarom heel erg bang dat er wat gebeurt met hun kind. Redenen om wel een verklaring af te geven zouden volgens deze medewerker zijn de slachtoffers willen dat de uitbuiting stopt dus niet prostitutie. Daarnaast willen ze vaak het geld terug dat ze hebben moeten afgeven.

Uit de interviews met slachtoffers komt naar voren dat zij in de meeste gevallen de bescherming van hun kind aanvoeren als zijnde de reden voor het doen van aangifte. Daarnaast gaven de slachtoffers aan dat zij gerechtigheid willen. `Hij mag er niet zomaar


51

mee weg komen.` Zij zijn van mening dat het doen van aangifte een positief effect zal hebben op een eventuele veroordeling. In een geval is als reden genoemd om van de pooier af te komen. Het slachtoffer zag het doen van aangifte de enige manier om ervoor te zorgen dat de pooier haar met rust zou laten zodat zij weer verder kan met haar leven. Daarnaast was in een situatie het slachtoffer minderjarig. De redenen om geen aangifte te doen waren onder andere de angst voor represailles, dat ze allang blij zijn dat ze aan de situatie zijn ontkomen, sommige slachtoffers werden geadviseerd of ieder geval ontmoedigd aangifte te doen. In een geval had de vader van het slachtoffer een hoge functie bij de rechtbank. Om deze reden durfde het slachtoffer geen aangifte te doen. Ook in een geval wilde het slachtoffer wel aangifte doen, maar is het delict inmiddels verjaard waardoor het nu niet meer mogelijk is de dader strafrechtelijk te vervolgen. Twee slachtoffers zouden zijn vertrokken naar hun land van herkomst zonder aangifte te doen. Ten slotte heeft een slachtoffer aangegeven zich niet te zien als een slachtoffer en vindt daarom ook niet dat ze aangifte zou moeten doen.

De achterliggende problematiek bij slachtoffers van gedwongen prostitutie zorgt ervoor dat de slachtoffers niet met de politie willen of durven te praten. Zoals uit het voorgaande blijkt heeft dit veelal te maken met de manier waarop uitbuiters hun slachtoffers onder zich houden of met persoonlijke problemen of kenmerken van het slachtoffer zelf. Het tweede deel van de centrale vraag richtte zich op de grootschalige politieactie te Eindhoven. Deze actie was erop gericht om de signalen van mensenhandel op het Baekelandplein te Eindhoven te onderzoeken, zoals het OM heeft aangegeven. De politie, het OM en de gemeente kregen verschillende signalen binnen dat er sprake zou zijn van gedwongen prostitutie, maar het prostitutieteam in Eindhoven kon op basis hiervan geen onderzoek instellen, of had onvoldoende bewijs om tot aanhouding van een pooier te kunnen overgaan. Het OM en de politie hoopten dat wanneer de vermoedelijke slachtoffers uit de gedwongen omgeving gehaald zouden worden zij eerder geneigd zouden zijn om een verklaring af te leggen. Door hen dan vervolgens op allerlei manieren hulp aan te bieden en hen te wijzen op hun rechten zouden de vermoedelijke slachtoffers beter voor zichzelf op kunnen komen en sneller hun verhaal durven te vertellen. De politieactie in Eindhoven dient men te zien als zijnde een soort interventie. Tijdens de politieactie worden sommige slachtoffers geconfronteerd met hetgeen de politie al weet over het slachtoffer (via de stapelmethodiek) en eventuele signalen van gedwongen prostitutie, zoals lange werkdagen of overnachten in de werkkamer. Ook wordt aan de slachtoffers gevraagd of zij informatie hebben over eventuele andere slachtoffers van gedwongen prostitutie. Daarna wordt er aan de prostituees gevraagd waar zij behoefte aan hebben, zo kunnen ze een gesprek krijgen met een advocaat over hun rechten, maar ook een GGD bezoek behoort tot de mogelijkheden.

De politieactie is aan de hand van de drie typen factoren die een invloed hebben op het doen van aangifte, namelijk de daderstrategie, de politie-ervaring en de persoonlijke kenmerken van het slachtoffer geëvalueerd. Hieruit blijkt dat de politieacties op alle drie de factoren geen juist effect heeft. De zogenoemde interventiestrategie die het OM hoopt te bewerkstelligen door de vermoedelijke slachtoffers uit de uitbuitingsomgeving te halen door ze naar het stadhuis te brengen lijkt niet bij te dragen aan een positief politiegevoel. Het schrikeffect door gebruik te maken van een aanzienlijk aantal agenten in een relatief klein gebied is zodanig dat de slachtoffers geen vertrouwen hebben in de politie. Daarbij gebruikt


52

de dader bepaalde strategieën die ervoor zorgen dat het slachtoffer ook wanneer zij buiten de uitbuitingsomgeving is nog steeds onder invloed staat van de mensenhandelaar. Enkele persoonskenmerken zouden een aanzet kunnen geven om een verklaring af te geven tijdens een grootschalige politieactie, maar het is aannemelijk te maken dat deze slachtoffers ook zonder deze politieactie bij de politie terecht waren gekomen. De informatie die de initiators van deze actie hoopt te verkrijgen lijken alleen maar gegeven te worden als het de slachtoffers uitkomt (zorgen dat de politie hun met rust laat) en vrijwillige prostituees zouden alleen geneigd zijn om te praten wanneer zij hier profijt van hebben, anders willen zij zich niet mengen in de (werk)relaties van sommige pooiers en hun slachtoffers. Kortom, zoals uit het voorgaande is gebleken zal politieactie die is uitgevoerd in Eindhoven

een geringe rol spelen in het vergroten van de verklaringsbereidheid onder slachtoffers van

gedwongen prostitutie. De politieactie zal ‘slechts’ als een aanvulling op een al reeds

bestaand onderzoek kunnen dienen of zal kunnen fungeren als een beginpunt van het

instellen van een politieonderzoek. De politieactie zal op zichzelf niet leiden tot een

veroordeling van een dader.


53

Hoofdstuk 7 Literatuurlijst

Actieplan tegen mensenhandel en prostitutie, ministerie Veiligheid en Justitie, Tweede Kamer, vergaderjaar 2011-2012, 28 638, nr. 73

Bambgose, O. Teenage prostitution and the future of the female adolescent in Nigeria; International journal of offender therapy and comparative criminology, 46e jaargang, nummer 5, 2002, PP. 569-585 Bekker, M. Misstanden achter de ramen. Een wetenschappelijk onderzoek naar de

slachtoffers van Bulgaarse vrouwenhandelaren, welke in Groningen en Friesland opereren.

Groningen 2010

Boermans, B. Uitgebuit en in de bak!; slachtoffers van mensenhandel in

vreemdelingendetentie, Amsterdam 2009

Bovenkerk, F., San, M. van, Boone M., Boekhout van Solinge, T. & Korf, D.J. “Loverboys” of modern pooierschap, Utrecht: Willem Pompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen 2005 Bongers, K. Handreiking aanpak Loverboyproblematiek, Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid Utrecht 2012 Bullens, R.A.R en Van Horn, J.E. Daad uit 'liefde'; gedwongen prostitutie van meisjes, WODC Justitiële verkenningen, jaargang 26, nummer 6, Den Haag 2000, pp. 25-41 CoMensha, Jaarverslag 2010. Het gezicht van CoMensha, Amersfoort 2010 Damen, F. H. De bewijsproblematiek van loverboypraktijken. Delikt en Delinkwent 2011/35

Deventer 2011, pp. 496-523

Daalder A.L. Prostitutie in Nederland na opheffing van het bordeelverbod, Den Haag 2007 De Ruyver, B., Van Eeckhoutte, W. en Van Impe, K. Mensenhandel doorgelicht: de Filippijnen als casestudy, Antwerpen, Maklu, 1999, 179. P. 405 Duijst W.L.J.M., ‘Loverboys’, Delikt en Delinkwent 2009/48 Den Haag, 2009, p. 647 Dooijeweert, A.C.J., Bakker, H.J. en Van Willegen, L.H.M. De mens beschermt en de handel bestreden, Uitgave van de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken, Den Haag, 2009 E-Quality, BlinN & CoMensha, Mensenhandel. Een genderscan op de B9 regeling. Zonder

plaats: E-Quality. Kenniscentrum voor emancipatie, gezin en diversiteit, Plaatsnaam

onbekend 2011


54

Farley, M. en Barkan, H., Prostitution, violence and posttraumatic stress disorder, Berkeley California 1998, pp. 37-49

Goody, J. Victims and victimology; Research, policy and practice, Pearson Education limited, Harlow 2005 Helfferich, C. Kavemann, B. en Rabe, H. Determinants of the willingness to make a statement

of victims of human trafficking for the purpose of sexual exploitation in the triangle offender–

police–victim. Trends in organized crime nummer 14 , Freiburg, Duitsland 2011

Herman, J. L. Trauma en herstel, Amsterdam 1993 Hout, M.M.J. van en Laan, F.J. van der, Schone Schijn. De signalering van mensenhandel in de vergunde prostitutiesector, Korps Landelijke politiediensten Driebergen 2008 Jonge van Ellemeet, H. de, Slecht werkgeverschap of ‘moderne slavernij’; handhaving van

een nader af te bakenen verbod. Justitiële verkenningen jaargang 33 nummer7, WODC Den

Haag 2007, pp. 107-119

Kleemans, E.R. en De Poot, C.J. Criminele carrières in de georganiseerde misdaad. Cahier 2007 nummer 13. WODC Den Haag 2007 Korterink, H.J. Echte mannen eten wel kaas. Het ware verhaal van Maria en haar ‘Loverboy’, Amsterdam 2010 Mosterd, M. Echte mannen eten geen kaas, Amsterdam 2008 Mulder, A. De opheffing van het algemeen bordeelverbod; de erotiek als beleidssucces? Evaluatie van het Rotterdams prostitutiebeleid drie jaar na de opheffing bordeelverbod, Plaats onbekend 2004 Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Mensenhandel – Eerste rapportage van de Nationaal

Rapporteur. Den Haag: BNRM, 2002

Nationaal Rapporteur Mensenhandel, Derde rapportage van de Nationaal Rapporteur, Bureau NRM, 2004 Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Mensenhandel. Vijfde rapportage van de Nationaal


Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Mensenhandel – Zesde rapportage van de Nationaal


Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Mensenhandel. Zevende rapportage van de Nationaal



55

Nationaal Rapporteur mensenhandel. Mensenhandel – 10 jaar Nationaal Rapporteur

Mensenhandel in Nederland – Achtste rapportage van de nationaal rapporteur. Den Haag:

BNRM, 2010

Nijboer, J., Vocks, J. & Dijk, R. van, Sociale en culturele achtergronden van vrouwenhandel.

Tijdschrift voor Criminologie, 43 (4), Den Haag 2001, pp. 390-401

Monpellier, M. De kracht om te spreken. Een onderzoek naar het verloop van de aangifte en strafrechtelijke procedure bij slachtoffers van mensenhandel in Nederland, Amsterdam 2009 Morrison, J. en Crosland, B. The trafficking and smuggling of refugees: the end game in European asylum policy? United Nations High Commissioner for Refugees, plaats onbekend 2001 Norwood, R. Als hij maar gelukkig is, Vertaling van: Women who love too much, Los Angeles 1985 Oviawem P.I. en Iyare, J.P. Een nationaal onderzoek naar de handel in Nigeriaanse meisjes naar Nederland, De Nigeriaanse Vereniging Nederland, Den Haag 1999 Perquin, P. Achter het raam op de wallen; mijn verhaal, Amsterdam 2012

Rode Draad, Sekswerk in 2011; trendrapport, plaats onbekend 2011

Siegel, D. Nigeriaanse madams in de mensenhandel in Nederland, Justitiële verkenningen jaargang 33 nummer 7, WODC Den Haag 2007, pp. 39-59 Staring, R. Handelaars in vrouwen; achtergronden en werkwijze. Justitiële verkenningen

jaargang 33 nummer 7, WODC Den Haag 2007, pp. 50-63

Van Traa-team en directie openbare orde en veiligheid Amsterdam, Grenzen aan de

handhaving. Nieuwe ambities voor de Wallen. Amsterdam 2007

Van Dijk, R.A., Rasing, T., Tellegen, N. en Van Binsbergen, W.M.J. Een schijn van voodoo;

culturele achtergronden van de handel in Nigeriaanse meisjes voor de Nederlandse

prostitutie, een verkenning, Leiden 2006

Van der Beek, K. Het schoolplein van de 21e eeuw. Een onderzoek naar de mogelijkheden voor opsporing van online child grooming. Apeldoorn: Nederlandse Politieacademie, scriptie Wetenschappelijke Expertise en Opsporing, Recherchekunde, 2011 Van der Wiele, D. en De Ruiter,R. De kleine gids; signalering en behandeling slachtoffers loverboys, moeilijke zaken makkelijk uitgelegd, Deventer, 2012 Van Lune, G. De fuik als opvangnet. Een verkenning naar de achtergronden en oorzaken van jeugdprostitutie, Groningen 1997


56

Van Herwijnen, W.G.F. Keerzijde. Verklaringsbereidheid beïnvloedende factoren bij Centraal-

en Oost-Europese slachtoffers van mensenhandel in de prostitutie. Zwolle: KLPD, 2011

Vanwesenbeeck, I. en Venicz, L. Er gaat iets veranderen in de prostitutie...De sociale positie

en het psychosociaal welzijn van prostituees in prostitutiebedrijven voorafgaand aan de

opheffing van het bordeelverbod. Utrecht/Den Haag: Nederlands Instituut voor Sociaal

Sexuologisch Onderzoek, 2002,

Verhoeven, M.A., Gestel, B. van, Jong, D. de Mensenhandel in de Amsterdamse

raamprostitutie. Een onderzoek naar aard en opsporing van mensenhandel. WODC Den Haag

2011

Verwijs, R., Mein, A., Goderie, M., Harreveld, C. en Jansma, A. Loverboys en hun slachtoffers, Verwey-Jonker instituut Utrecht 2011 Vocks, J., Nijboer, J. en Van Dijk, R. Sociale en culturele achtergronden van vrouwenhandel, Tijdschrift voor Criminologie 43/4, Amsterdam 2001, pp. 390-401 Nijboer, J. en Vocks, J. Land van belofte, Een onderzoek naar slachtoffers van vrouwenhandel uit Centraal- en Oost-Europa, Rijksuniversiteit Groningen, Groningen 1999


57

Hoofdstuk 8

Bijlage: Samenvattingen interviews

Voor dit onderzoek heb ik verschillende interviews afgenomen met zowel slachtoffers van

gedwongen prostitutie als met experts in dit werkgebied.

8.1 De verhalen van de slachtoffers: In totaal heb ik met 15 slachtoffers gesproken voor dit onderzoek. Deze slachtoffers hebben niet allemaal aangifte gedaan tegen hun mensenhandelaar. Hierdoor kan niet met zekerheid gezegd worden dat zij ook slachtoffers zijn in strafrechtelijke zin. Ik heb met zes slachtoffers persoonlijk gesproken. Dit betreft de verhalen van Esther, Tatjana, Tamara, Linda, Cindy en Nanda. Met de overige negen slachtoffers heb ik per mail contact gehad. Daarnaast heb ik nog drie verhalen opgenomen in dit onderzoek die mij verteld zijn door Nanda en Cindy, het gaat hier om de verhalen van Rabia, Sharifa en Maureen. De namen die vermeld staan bij de verhalen zijn fictieve namen. Naomi, nu 22 jaar oud, zij is half Indonesisch en half Nederlands. Zij is begonnen in de prostitutie toen zij 16 jaar oud was, ze is weggekomen bij haar pooier toen zij 20 jaar oud was. Er is in de eerste plaats aangifte gedaan, omdat zij minderjarig was toen zij begon met de prostitutie. In de tweede plaats is er aangifte gedaan omdat zij gerechtigheid wilde. Cindy is een Nederlandse vrouw van 33 jaar en heeft acht jaar lang samengeleefd met haar pooier. Samen met hem heeft zij ook een kind. Toen zij 21 jaar oud was is zij begonnen te werken voor haar pooier en is eruit gestapt toen zij 29 jaar oud was. Zij is door de politie benaderd vanwege een grootschalig onderzoek waarvoor zij wellicht over informatie beschikte die de politie kon gebruiken. Ze heeft ook besloten aangifte te doen. Haar pooier is voor de rechtbank en het hof veroordeelt voor mensenhandel/gedwongen prostitutie. Zij geeft aan dat ze aangifte wilde doen ter bescherming van haar dochter. Daarnaast wil ze gerechtigheid voor hetgeen deze pooier haar heeft aangedaan.

Nanda is een Nederlandse vrouw van 34 jaar. Zij heeft 10 jaar lang gewerkt voor haar pooier en heeft ook samengeleefd met haar pooier. Nanda heeft aangifte gedaan tegen haar pooier nadat ze de relatie met hem heeft verbroken en is verhuisd naar een andere stad. Eerst woonde ze nog in dezelfde plaats als haar voormalige pooier en voelde ze zich erg bekeken en in de gaten gehouden. Nanda heeft samen met haar voormalige pooier een kind. Zij geeft aan dat zij aangifte heeft gedaan om haar dochter te kunnen beschermen en ze wil graag gerechtigheid. De zaak zal binnenkort worden gepresenteerd aan de rechtbank. Michelle is een Nederlandse vrouw van 20 jaar. Zij heeft toen zij 18 jaar was 1 jaar gewerkt voor haar pooier. Om van het af te komen heeft zij aangifte tegen hem gedaan. De verdachte is toentertijd opgepakt, maar is weer vrijgelaten. Er is geen verder onderzoek gedaan volgens het slachtoffer. Kirsten is een Nederlandse vrouw van 35 jaar. Zij is begonnen met werken toen zij 22 jaar oud was en is gestopt op 24 jarige leeftijd. Zij wil geen aangifte doen tegen haar pooier omdat ze bang is voor represailles en omdat ze zich schaamt. Ze is bang dat als zij aangifte doet


58

iedereen te weten komt dat zij gewerkt heeft in de prostitutie. Daarnaast is ze verder gegaan met haar leven en is het nu inmiddels ruim 10 jaar geleden dat het haar is overkomen. Joelle is een Nederlandse vrouw van 22 jaar oud. Zij is als minderjarige prostituee werkzaam geweest. Joelle is begonnen toen zij 16 jaar oud was en heeft een jaar later kunnen ontsnappen. De voornaamste reden dat zij geen aangifte wil doen is omdat zij zich erg schaamt. Ze wil niet dat anderen er achter komen dat zij in de prostitutie heeft gewerkt. Verder geeft ze aan geen aangifte te willen doen uit angst voor represailles. Els is een Nederlandse vrouw van 32 jaar. Ze heeft voor haar pooier gewerkt toen ze 21 jaar oud was en heeft kunnen stoppen op 25-jarige leeftijd. Ze wenst geen aangifte te doen omdat ze bang is. Daarnaast heeft zij destijds niet de juiste deskundige hulp gekregen, waardoor ze nu nog steeds angstig is. Ze wil nu gewoon verder met haar leven. Daarnaast verwacht ze ook niet dat het nog nut heeft om een aangifte te doen. Het eventuele bewijsmateriaal zou door de tijdspanne verloren zijn en ander bewijsmateriaal is nog moeilijk te krijgen nu het zo lang geleden is dat zij gedwongen heeft gewerkt. Sharifa is een Nederlandse vrouw van Marokkaanse afkomst van 35 jaar. Zij heeft 10 jaar gewerkt voor haar pooier. Ze is begonnen toen zij 18 of 19 jaar oud was. Ze heeft ook een kind gekregen met haar pooier. Toen haar kind 1 jaar oud was is zij gevlucht naar een blijf-van-mijn-lijf huis. Vanuit het blijf van mijn lijf huis is zij verhuisd naar een andere woonplaats. Sharifa wil geen aangifte doen tegen haar pooier, omdat ze nu samen met haar dochter een nieuw leven heeft opgebouwd. Ze is blij dat ze uit de situatie heeft kunnen ontsnappen. Brenda is een Nederlandse vrouw van 40 jaar oud. Zij heeft 3 jaar gewerkt voor haar pooier. Ze was 26 jaar oud toen zij slachtoffer werd. In deze tijd heeft zij ook samen met haar pooier geleefd. Haar pooier is uiteindelijk overleden aan kanker. Zij moest na zijn dood van de familie door werken om de begrafenis van haar pooier te kunnen bekostigen. Na de begrafenis heeft zij kunnen ontsnappen. Zij wil nu verder met haar leven en wil geen aangifte doen. Ze heeft wel een verklaring afgelegd in een andere zaak. Esther is een Nederlandse vrouw van 37 jaar oud. Zij is begonnen met werken toen zij 19 jaar oud was en heeft gewerkt tot ze 27 jaar oud was. Daarna heeft ze nog samengeleefd met haar voormalige pooier. Toen ze 30 jaar oud was is ze bij hem weggegaan. Ze heeft een kind met haar pooier en heeft samen met hem ook een bezoekregeling voor haar kind. Ze wist tot voor kort niet dat hetgeen haar overkomen is onder mensenhandel valt en daarom strafbaar is. Toch overweegt ze nu niet om aangifte te doen. Ze heeft nu haar eigen leven en haar voormalige pooier laat haar met rust. Ze geeft aan geen zin te hebben in de gerechtelijke rompslomp. Ze ziet er het nut niet van in, want ze is allang blij dat hij haar met rust laat. Wel zoekt ze nu contact met lotgenoten om over deze nare periode te praten. Rabia is een 40 jarige vrouw van Marokkaanse afkomst. Zij heeft toen zij 28 jaar oud was 3 jaar gewerkt voor haar pooier. In die tijd is zij ook getrouwd met hem. Op vakantie in haar land van herkomst heeft zij haar spullen gepakt en is gevlucht naar familie. Zij is nooit weer teruggekeerd naar Nederland.


59

Tamara is een Nederlandse vrouw van 21 jaar. Ze is gediagnosticeerd met borderline. Ze is kort geleden ontsnapt aan haar loverboy. Ze is al eens eerder in de handen van een loverboy gevallen en heeft toen aangifte gedaan tegen hem. Deze aangifte heeft niet geleid tot een veroordeling en omdat ze nu voor de tweede keer in handen was gevallen van een loverboy durfde ze in eerste instantie geen aangifte te doen. Toch heeft ze de stap gezet en heeft ze haar verklaring afgelegd bij de politie. Op dit moment wacht ze op terugkoppeling van de politie. Maureen is een Nederlandse vrouw van 33 jaar oud. Ze heeft toen zij 20 jaar oud was een jaar voor haar pooier gewerkt. Samen met haar pooier is zij ontvoerd door een andere pooier. Deze andere pooier was een familielid van haar pooier. Maureen en haar pooier zijn vervolgens bevrijd door de politie. Zij heeft toen een verklaring afgelegd over wat haar is overkomen, maar is toen ook meteen opgenomen in een kliniek vanwege ernstige angststoornissen. Ze heeft op dat moment geen aangifte kunnen doen. De pooier die hen heeft ontvoerd heeft ongeveer 10 dagen in hechtenis gezeten en is toen weer vrijgelaten. Het feit is afgedaan als een familieconflict. De angststoornis heeft Maureen er toentertijd van weerhouden aangifte te doen. Tevens weten Nanda en Cindy te vertellen dat deze ontvoering niet alleen van invloed is geweest op het leven van Maureen, maar dat deze ontvoering ook uitvoerig aan anderen is verteld. Zodat andere slachtoffers ook wisten wat hen te wachten kon staan als zij zich distantieerden van hun pooiers. Karin is een Nederlandse vrouw van 26 jaar. Ze heeft toen zij 18 jaar oud was een jaar gewerkt voor haar pooier. Toen het haar gelukt was te ontsnappen van haar pooier wilde ze geen aangifte doen, omdat haar vader een hoge functie heeft bij de rechtbank. Ze was bang dat haar aangifte effect zou hebben op de baan en de status van haar vader. Toen haar vader met pensioen is gegaan heeft ze wel aangifte gedaan. Patricia is een Nederlandse vrouw van 32 jaar. Toen zij 18 jaar oud was is zij begonnen met werken voor haar pooier. Zij heeft in totaal zes jaar gewerkt voor hem. Nadat ze een kind heeft gekregen is zij weggegaan bij hem. Ze ziet zichzelf niet als een slachtoffer van haar pooier, hoewel sommige mensen haar situatie zeker zouden aanmerken als gedwongen prostitutie. Toch is zij van mening dat dit niet zo is en daarom ziet ze ook niet in waarvoor ze dan precies aangifte zou moeten doen. Tessa is een Nederlandse vrouw die vijf jaar heeft gewerkt voor haar pooier. Toen ze 18 jaar oud was is ze gedwongen in de prostitutie terecht gekomen. Samen met haar pooier heeft zij een kind gekregen. Zij geeft als enige reden waarvoor ze aangifte heeft gedaan de bescherming van haar kind. Haar pooier is veroordeeld tot drie jaar celstraf, voor andere mensenhandel en drugsgerelateerde misdaad. Tatjana is een Nederlandse vrouw van 34 jaar. Tatjana heeft 15 jaar gewerkt voor haar pooier. Zij heeft in die tijd ook altijd samengeleefd met hem. Tatjana geeft aan lichamelijk niet meer in staat te zijn het werk te doen. Op dit moment is zij ook pas een half jaar gestopt met de prostitutie. Doordat ze zo ‘kapot’ is kon zij ook weg komen bij haar pooier. Tatjana is begonnen toen ze 18 jaar oud was. Ze geeft aan geen aangifte te willen doen tegen haar pooier, omdat ze bang is voor eventuele represailles. De bedreigingen zijn niet alleen gericht


60

op haar adres, maar ook op die van haar ouders. Zo heeft haar ex-pooier een baksteen door de ruiten gegooid bij haar ouders. Linda is een Nederlandse vrouw van 49 jaar. Toen zij 21 jaar oud was heeft zij een half jaar voor haar pooier gewerkt. Doordat haar zwager erachter kwam dat zij achter het raam werkte heeft haar familie haar geholpen om te ontsnappen. Een bevriend politieagent heeft haar aangeraden om geen aangifte te doen. Waarschijnlijk zou haar pooier haar dan weer gaan lastig vallen of misschien haar familie. Als ze geen aangifte zou doen zou ze haar leven snel weer op kunnen pakken. Linda geeft aan dat ze door alles wat ze had meegemaakt toen niet bewust de keuze heeft gemaakt om geen aangifte te doen. Door haar trauma wist ze helemaal niet meer wat ze moest doen en of ze het wel zou aandurven. Nu weet ze dat ze het wel zou aandurven om aangifte te doen, maar ze heeft hier geen behoefte aan daarbij is het misdrijf nu ook allang verjaard. 8.2 Samenvatting van interviews met experts in het werkgebied gedwongen prostitutie In totaal heb ik met vier verschillende instanties gesproken die in verband met hun werk betrokken zijn bij gedwongen prostitutie. 8.2.1 Recherche Fryslan team mensenhandel Dit team bestaat uit vier rechercheurs die zich dagelijks bezighouden met de opsporing van mensenhandel. De beste aanpak, volgens dit team, is het ontwikkelen van een vertrouwensband met de prostituees en daarbij de mogelijke slachtoffers. Door de vertrouwensband zouden de slachtoffers eerder geneigd zijn informatie te geven aan de politie waardoor zij weer kunnen beginnen met een strafrechtelijk onderzoek. Volgens hen werken de meeste Oost-Europese vrouwen hier voor hun familie. Tegenwoordig weten deze vrouwen vaak wel dat ze in de prostitutie zullen gaan werken. Alleen blijken de omstandigheden vaak later anders te zijn dan van tevoren was afgesproken. Toch willen deze vrouwen onder deze omstandigheden blijven werken omdat ze geld willen blijven sturen naar de familie in het land van herkomst. Redenen die voornamelijk een rol spelen om geen aangifte te doen zijn volgens dit team dat slachtoffers zich zelf schuldig voelen, schaamte, zich onveilig voelen en loyaliteit aan de pooier. Het feit dat ze mogelijk illegale activiteiten hebben gepleegd tijdens de uitbuiting lijkt geen remmend effect te hebben op de aangiftebereidheid. Slachtoffers die aangifte doen blijken dit zondermeer te vertellen aan de politie. De redenen om wel aangifte te doen zijn voornamelijk; het doen stoppen van de uitbuiting (dus niet de prostitutie), het straffen van de dader, erkenning dat het klopt wat ze hebben meegemaakt niet juist is en het stoppen van de dader zodat deze geen nieuwe slachtoffers kan maken. 8.2.2 Interview C. Loeber Nationale recherche Loeber heeft een adviesfunctie ten opzichte van de aanpak van mensenhandel en geeft trainingen betreffende de bejegening van slachtoffers van mensenhandel bij de nationale recherche Korps Landelijke Politie Diensten.


61

Loeber geeft aan dat de uitbuiting van het slachtoffer niet volgens het slachtoffer zelf aangemerkt hoeft te worden als zijnde uitbuiting. Wanneer de uitbuiting als zodanig kan worden aangemerkt, heeft het gevoel van het slachtoffer geen invloed op de vervolgbaarheid van het misdrijf. Dus ook al vindt het slachtoffer de deal die zij heeft gemaakt met de uitbuiter een goede dan nog kan de politie en het Openbaar Ministerie overgaan tot aanhouding en vervolging. De rechercheur pleit ervoor dat de verschillende mensenhandelteams met de zogenoemde stapelmethodiek gaan werken en de aangiftes alleen gebruiken als een extraatje. Redenen waarom slachtoffers wel aangifte willen doen is voornamelijk omdat ze erkenning willen voor hetgeen hen is overkomen. Wanneer een slachtoffer erkenning krijgt van de rechter door middel van een veroordeling van de dader kan het slachtoffer het verleden veelal beter afsluiten. Andere redenen zijn de uitbuiter willen stoppen en dat ze het geld terug willen wat zij hebben afgestaan aan hem. Volgens Loeber wordt er niet door slachtoffers misbruik gemaakt van de B9-regeling, maar juist door de handelaren. De verhalen van veel Nigeriaanse slachtoffers blijken navenant hetzelfde te zijn. Dit duidt erop dat zij dit verhaal hebben geleerd van iemand. Loeber verwacht dat de meeste slachtoffers door de dader zijn ingefluisterd dat zij dit verhaal moeten vertellen aan de politie wanneer zij worden opgepakt. Wanneer zij vervolgens in de B9-regeling zouden vallen zou de uitbuiting zich weer hervatten. Nu kunnen de slachtoffers legaal aan het werk gezet worden door de uitbuiters. 8.2.3 Interview H. Mongard werkzaam bij Stichting Fairwork FairWork is een stichting die moderne slavernij, zoals gedwongen prostitutie, in Nederland bestrijdt en tracht te voorkomen. Mongard is werkzaam bij de Stichting Fairwork zij is hier cultural mediator. Hiervoor heeft zij 20 jaar ‘straatwerk’ gedaan in het kader van SOA/AIDS preventie voor Oost- Europese prostituees. Volgens Mongard is werkmigratie een hele normale ontwikkeling en zullen de slachtoffers dit waarschijnlijk ook blijven doen om (snel) geld te verdienen. De slachtoffers worden veelal gechanteerd met het feit dat de pooiers aan het thuisfront zullen vertellen dat de vrouw in Nederland in de prostitutie werkt. Ook bedreigen ze de vrouwen door aan te geven dat wanneer ze niet werkt of als ze aangifte doet er iets zal gebeuren met iemand in het land van herkomst of met henzelf. Wanneer de pooier zelf opgepakt is zal iemand anders de uitvoering van de bedreiging op zich nemen. Veel vrouwen hebben een kind in het land van herkomst en zijn daarom heel erg bang dat er wat gebeurt met hun kind. De pooiers geven vaak ook aan dat zij de bedreigingen ook echt zullen uitvoeren, zo vertelt Mongard een verhaal waarbij de pooiers een been hadden gebroken van de broer van een slachtoffer. De pooiers weten volgens Mongard precies hoe ze de vrouwen onder zich moeten houden. De slachtoffers verdienen ondanks de uitbuiting nog veel meer dan dat ze in het land van herkomst zouden verdienen, waardoor de slachtoffers vaak wel tevreden zijn. Wanneer een slachtoffer ‘moeilijk’ doet geven de pooiers de slachtoffers soms wat meer geld. In andere gevallen zullen ze juist geweld gebruiken om de slachtoffers onder controle te houden. De politie heeft een slechte naam bij de slachtoffers. De angst bestaat dat deze corrupt is, maar

http://www.fairwork.nu/wat_wij_doen/moderne_slavernij.html


62

in de meeste gevallen geloven ze niet dat de politie hen kan helpen. In de prostitutiestraat zou iedereen weten dat wanneer een pooier is opgepakt hij zo weer op straat staat. Slachtoffers zouden voornamelijk aangifte doen zodat de uitbuiting stopt dus niet prostitutie. Ze willen niet meer betalen aan hun pooier en doen daarom aangifte. De kans dat Oost- Europese slachtoffers vanwege de B9 regeling aangifte doen acht Mongard erg klein, omdat de slachtoffers hier weinig profijt van zouden hebben. De Oost- Europese slachtoffers kunnen in veel gevallen wel in Nederland blijven en hier werken. Dit ligt anders bij Nigeriaanse slachtoffers zij zouden meer gebaat zijn bij een eventuele verblijfsvergunning op grond van de B9-regeling. 8.2.4 Interview I. van Buren werkzaam bij Fier Fryslan

Van Buren is coördinator netwerk mensenhandel Friesland. Fier Fryslân is een expertise- en

behandelcentrum op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties.

In Friesland is de communicatie tussen politie, GGD en Fier Fryslan goed. Vooral het contact

tussen GGD en Fier Fryslan is goed en hier valt in andere regio’s nog wat te winnen. GGD is

namelijk vaak erg gericht op de medische kant en geeft voorlichting over soa’s en dergelijke,

ook zitten ze vaak met privacy problematiek. Wat kunnen ze wel melden eventueel en wat

niet. Ze zijn minder gericht op het signaleren van dwang. Van Buren gaf hierbij het voorbeeld

van een meisje dat al voor de derde keer een abortus wilde ondergaan, in relatief korte tijd.

Hierbij zou een belletje moeten gaan rinkelen bij de GGD, maar vaak wordt dit niet gemeld.

In Friesland zit Fier Fryslan in hetzelfde gebouw als de GGD en de contacten zijn goed,

waardoor gemakkelijker doorgegeven kan worden aan Fier Fryslan dat het misschien niet

goed gaat met een meisje. Fier Fryslan kan met haar middelen deze melding weer oppakken.

Ook de politie geeft soms meldingen door dat zij zich zorgen maken over een bepaald

meisje. Fier Fryslan pikt dit op en gaat bij het meisje kijken.

Fier Fryslan gaat regelmatig naar prostitutiegebieden toe. Hierbij maken ze vaak even een praatje met de meisjes en geven ze aan dat ze spreekuur hebben. De meisjes kunnen langskomen met allerlei vragen. Soms komen de meisjes ook gewoon even langs. Nieuwe meisjes worden vaak meegenomen naar het spreekuur door meisjes die al langer werkzaam zijn.

Fier Fryslan is bezig met het inrichten van een “veilighuis” waarbij het niet meer een geheim huis betreft. Van Buren geeft aan dat het vaak onwenselijk is om met bepaalde meisjes steeds maar rond te slepen van huis naar huis. Dit huis zou dit tegen moeten gaan. Door het nieuwe huis te vestigen in de buurt van de politie kan optimale veiligheid worden geboden aan de meisjes. Van Buren geeft aan dat sommige meisjes nog steeds in geheime huizen zullen worden geplaatst.

Fier Fryslan beschikt ook altijd over een crisisbed, waarbij er dus altijd plaats is voor een meisje in nood. Van Buren geeft daarbij aan dat zij ook altijd naar een oplossing zoeken als er een meisje dient te worden opgenomen, maar er geen bed voor handen is. Meisjes


63

kunnen dus altijd naar Fier Fryslan in geval van nood. In andere delen van het land bestaan er helaas wel eens wachtlijsten om de meisjes te kunnen plaatsen.

Van Buren is een voorstander van de nieuwe prostitutie wet. De registratie van de prostituees zou de verschillende instellingen kunnen helpen bij het optimaal helpen van de meisjes. Nu zie je vaak dat de meisjes om de paar maanden ergens anders geplaatst worden. Wanneer een hulpverleningsinstantie net wat vertrouwen heeft gewonnen bij een meisje, dat wellicht gedwongen aan het werk gesteld wordt, kan men in de nieuwe plaats weer opnieuw beginnen. Door het landelijk registratie systeem, zou men gemakkelijker de draad weer kunnen oppakken om het meisje verder te helpen.

Ook ziet Van Buren graag de leeftijd omhoog van de prostituees. Meisjes van net 18 jaar zouden nog niet klaar zijn voor het werk. Van Buren is van mening dat Nederland door het legaliseren van prostitutie en hele erge vorm van criminaliteit heeft gelegaliseerd.

Volgens Van Buren is de aangifte niet gericht op het slachtoffer. Vaak worden slachtoffers met erg veel wantrouwen benaderd. Buitenlandse vrouwen worden vaak gezien als profiteurs van de B9 regeling. Doordat de meisjes niet direct hun verhaal doen groeit dit wantrouwen alleen maar meer. Volgens Van Buren is het alleen maar logisch dat de meisjes niet direct hun verhaal doen. Op het moment dat de meisjes aangifte doen zijn zij al zo getraumatiseerd en de vragen zijn vaak ook heel confronterend voor de meisjes. Ook het feit dat zij vaak vallen onder Vreemdelingen Zaken is niet goed voor de meisjes. Vreemdelingen zaken beschikken niet over rechercheurs die zich normaliter bezighouden met zedenzaken en bejegenen de meisjes daarom ook niet zoals zij benadert dienen te worden.

De meisjes zoeken vaak uit angst geen hulp. De mensenhandelaren weten precies hoe ze zo’n meisje onder druk moeten zetten.

Van Buren geeft ook aan dat heel veel zaken geseponeerd worden. Zij vindt dit een zeer kwalijke zaak en nog een voorbeeld dat men zich niet genoeg bezig houdt met slachtoffer. De meisjes brengen zichzelf erg in gevaar wanneer zij aangifte doen. Doordat de zaak geseponeerd worden lopen de meisjes nog extra gevaar en ook vertellen zij dit aan anderen. Waardoor men nog minder snel aangifte wil/durft te doen. De lage straffen die worden uitgedeeld aan mensenhandelaren waarvan de aangifte wel echt een zaak wordt geeft ook geen impuls voor anderen om aangifte te doen. Ze brengen zichzelf of hun omgeving alleen maar in gevaar en dat is het voor veel meisjes niet waard. Van Buren geeft de meisjes nog steeds het advies om aangifte te doen, maar is wel van mening dat dit vaak niet in het voordeel is van het slachtoffer.

De wil om te spreken

Education

Transcript of De wil om te spreken