1

de wijkboekhouding

stand van zaken en ambitie document

4 mei 2016

“Meer burgers participeren, ook in het maken van beleid. Meer ondernemers gebruiken Open Data

om te innoveren en nieuwe bedrijven te starten. Er is meer helderheid over belastinguitgaven. En

meer overheden stellen zich op als partner van de maatschappij in de strijd tegen corruptie en het

vinden van nieuwe vormen van goed bestuur” – Barack Obama

(bron: www.open-overheid.nl)

2

Vooraf

De afgelopen maanden heeft een groep enthousiaste en maatschappelijk betrokken mensen

samengewerkt om een prototype van een wijkboekhouding te realiseren. Een wijkboekhouding

geeft op een lokale schaal inzicht in de waarde van een wijk, dorp of gebied. We hebben het dan

over geld, groen, sociale dynamiek, werk, schone energie, talenten van mensen, bedrijvigheid,

voorzieningen, etc. Wij denken dat een wijkboekhouding gemeenten, inwoners en bedrijven

inspiratie geeft om in een wijk of dorp collectief en duurzaam te gaan ondernemen. Om zo samen te

werken aan een levendige en waardevolle buurt.

In dit document beschrijven wij onze bevindingen van de afgelopen maanden en geven wij een

doorkijk naar de toekomst.

voor wie?

Dit document heeft drie doelen / doelgroepen:

- het is het opleverdocument van de projectgroep aan het ministerie van Binnenlandse Zaken

/ VNG in het kader van de opdracht / financiële bijdrage om tot een prototype en borging

van de wijkboekhouding te komen.

- het betreft een inspiratiedocument voor de expertmeeting op 21 april 2016. Centrale vraag

in deze meeting is: hoe nu verder? (opstellen strategische agenda)

- het betreft een stand van zaken document voor de projectgroep zelf waarmee we de

prototype fase afronden.

dank

Onze dank gaat uit naar de financiële bijdrage die dit project mocht ontvangen van het ministerie

van Binnenlandse Zaken / VNG. Hierdoor kon er de afgelopen weken met vaart gewerkt worden.

De wens van de groep om de wijkboekhouding echt te realiseren is groot: er zijn dan ook veel meer

uren gemaakt dan de begroting toeliet. We zijn een bijzondere groep. Iedereen heeft een oprechte

intentie om mee te werken aan een nieuwe economie en duurzame, inclusieve samenleving. We

willen dan ook graag samen verder!

Hartelijke groet,

De projectgroep

Elio Barrone Stadswerven Dordrecht Frans Beurskens Frans Beurskens Works Friso Coumou ministerie van Binnenlandse Zaken Willem van Gent Spijkerkwartier Arnhem Patricia van der Haak Transitiereizen VOF Patrick Hoogenbosch Spijkerkwartier Arnhem Dennis Kerkhoven Rivierenland, Coöperatieve Samenleving Joost Kroes ToekomstSterk, Coöperatief WijBedrijf Dieze Zwolle Carla Onderdelinden Transitiereizen VOF Robbert de Vrieze Delfshaven Rotterdam Koen Weytingh ToekomstSterk, Coöperatief WijBedrijf Dieze Zwolle Jornt Zuylen VNG

3

inhoudsopgave

1. Inleiding 6 2. de wijkboekhouding 10 3. democratische vernieuwing 19 4. borging 20

5. strategische agenda 24

6. doorkijk tijdpad 28

7. bijlages: 29

- wie zijn wij

- chronologie

- verschillen/raakvlakken andere partijen

- beschrijving van ontwerp, functionaliteit en techniek

- tips en feedback deelnemers expertmeeting 21 april 2016

4

5

6

1. Inleiding

Start

Op 5 oktober 2015 kwamen verschillende initiatieven uit Nederland samen op het Democratic

Challenge festival. In de themagroep financiering van lokaal initiatief bleek dat er een brede

behoefte was aan meer zicht en grip op geldstromen in de wijk en nieuwe verdienmodellen. In een

gele bus op het festivalterrein in Amersfoort kwamen de verschillende initiatieven tot gezamenlijk

draagvlak voor een wijkboekhouding.

Context

Zoals door Pieter Buisman, in: Rooilijn Jr.47/Nr.6/2014, al geschetst: “GELDSTROMEN DOOR DE WIJK

ALS ONBENUT VERMOGEN”:

Decentralisaties en bezuinigingen dwingen de gemeenten onvermijdelijk tot keuzen. Met kaasschaaf,

botte bijl en een beroep op de participatiesamenleving wordt het al gauw ‘met minder, nog minder’.

Dan lijkt ‘met minder meer’ bereiken een uitdagender optie. In de wijken zit veel ongekend en

onbenut vermogen, in de systemen veel verborgen verlies. Door de decentralisaties krijgt de

gemeente de sleutel in handen om dit potentieel te activeren en meer rendement te halen uit de

geldstromen door de wijk. Dat vraagt van de gemeente een andere rol in een nieuw maatschappelijk

arrangement.

Op vele terreinen zien gemeenten zich gedwongen de uitgaven terug te dringen. En zij niet alleen:

woningcorporaties, zorginstellingen en waterschappen moeten het allemaal met minder doen.

Bovendien werken bezuinigingen in de keten verder door op andere terreinen: minder wordt zo nog

minder. Ondertussen nemen de opgaven in omvang en zwaarte toe: we worden ouder, het water

stijgt en het gas raakt op. Middenin deze draaikolk probeert de burgerconsument in al zijn

onzekerheid over inkomen, gezondheid en huisvesting het hoofd boven water te houden en zich vast

7

te grijpen aan een zorgende overheid. Die verwijst hem door naar de participatiesamenleving. De

reacties zijn tweeërlei: ‘groot ongenoegen’ dat zich vastklampt aan eens verworven rechten en ‘blij

gemoed’ dat de wereld met nieuw élan onbevangen tegemoet treedt (Raad voor de leefomgeving en

infrastructuur, 2014).

Een tweedeling in de samenleving lijkt het gevolg, maar juist op de verbinding van ongenoegen en

blijmoedigheid ligt de kiem voor een nieuw maatschappelijk arrangement.

Zoals hiervoor al geschetst worden met name de maatschappelijke organisaties in Nederland

(nood)gedwongen om te bezuinigen, teneinde de steeds groter wordende maatschappelijke

opgaven te kunnen blijven invullen. Kunnen deze partijen dat nog alleen …?;

• Gemeenten hebben doelstellingen om CO2 te reduceren, werkgelegenheid te

creëren/borgen, leefbaarheid/sociale cohesie te stimuleren. Daarnaast hebben de gemeenten nog

weinig middelen/vastgoed/terreinen waarop zij een rol/invloed kunnen uitoefenen. Kortom, hoe

kun je dan als gemeente nog je doelstellingen halen …?

• Woningcorporaties hebben als hoofddoel om voldoende sociale en betaalbare

huurwoningen te bieden aan de primaire doelgroepen. Ook woningcorporaties kunnen hier steeds

minder aan voldoen door beperktere financiële middelen en grotere opgaven om het bestaand bezit

te verduurzamen. Hoe kun je dan als Woningcorporatie toch je doelen blijven halen …?

• Ook de kosten van zorginstellingen zijn de laatste jaren erg hoog geworden door inefficiëntie

en verborgen verliezen in de eigen (management)organisatie. Ook hier zijn de middelen steeds

beperkter en worden de opgaven in de zorg groter. Hoe kan deze zorgtaak in de toekomst toch

adequaat en blijvend worden opgepakt …?

Het sleutelwoord hierbij is het leggen van verbindingen tussen de leefwereld – bewoners/bedrijfjes

– en deze systeemwereld in de wijken/buurten/dorpen. Door ondernemerschap vanuit de wijken te

activeren haal je meer waarde uit het lokaal vermogen. Daarnaast haal je meer waarde door

verbindingen te leggen van het sociale, fysieke en economische domein.

Dit vraagt in ieder geval horizontaal organiseren, kriskras door de verschillende organisaties en

afdelingen heen in plaats van de ouderwetse wijze van verticaal en afdelingsgericht organiseren.

De wijkboekhouding kan hiervoor de verbindende tool/hulpstructuur worden, waarin de sociale,

fysieke en economische data (geld- en waardestromen) transparant en eenduidig worden ontsloten.

8

Een wijkboekhouding – inzicht in de bouwstenen voor maatschappelijke businessmodellen

Een samenleving transformeert op momenten dat zij niet meer efficiënt functioneert. En efficiency

wordt dikwijls gemeten in geld. Als iets weinig kost maar veel oplevert, noemen we dat efficiënt.

Een wijk-/gebiedsboekhouding geeft daarmee inzicht in de bouwstenen voor nieuwe modellen voor

publiek-, private, particuliere samenwerking en is daarmee een cruciaal begin, een voedingsbodem

of het fundament om op te oogsten. Simpel gezegd: hoeveel geld en waarde stroomt er de wijk in?

En hoeveel geld en waarde stroomt er de wijk uit? Wat kost het om de mensen en de wijk draaiende

te houden? Wat hebben we nodig? Hebben we alles wel nodig? En wat hebben we wel maar

gebruiken we niet? Daar hebben we met elkaar totaal geen beeld van. Wanneer we dit overzicht

gaan maken, kan het zomaar zijn dat het inzicht ontstaat: Dat kan beter! Efficiënter, logischer,

makkelijker, leuker... en niet te vergeten: waardevoller!

Want hoe efficiënt zijn wijken eigenlijk? En wat is de totale waarde van de wijk? Daar is nog

onvoldoende zicht op. Welke gebouwen, plekken of mensen worden nu onvoldoende benut?

Bijvoorbeeld een leeg kantoorgebouw,een saaie groenstrook of iemand die werkloos thuis zit. Wat

kost de voetbalclub eigenlijk? Of het schoonvegen van de stoepen? En wat kost het beheer en

onderhoud van al het vastgoed in de wijk? Hoeveel geld geven we samen uit aan energie? Of aan

reïntegratie van werklozen? Of kinderopvang? en aan de andere kant: wat zijn onze gezamenlijke

inkomsten? Hier is werk te doen. Met een wijkboekhouding kan een wijk veel slimmer en goedkoper

zijn vitale levensfuncties organiseren.

Geld is altijd een gevoelig onderwerp. Als we in een overzicht met cijfers en feiten kunnen laten zien

hoeveel geld er nu aan vitale functies in een wijk wordt besteed, kunnen mensen ideeën

ontwikkelen om zaken anders en slimmer te organiseren. Wanneer we in staat zijn om op een ander

schaalniveau (het wijkniveau in plaats van het individuele niveau) naar geld en waardestromen te

Dromend van een wijkboekhouding ... Wat zou de wijkboekhouding in zijn volle omvang kunnen zijn? Een instrument voor: econonomische en maatschappelijke ontwikkeling in wijken, dorpen, gebieden maatschappelijk aanbesteden nieuwe economisch-sociale arrangementen op wijkniveau (nieuwe businessmodellen) democratische vernieuwing zelfstandigheid en zelfvoorzienendheid van burgers inclusieve, veerkrachtige en levendige wijken en dorpen nieuws (embedded krant, regionale omroep, gemeentenieuws) doeltreffend communiceren van begrotingen en jaarverslagen van gemeenten bewustwording door een praktisch handelingsperspectief te geven

9

kijken, ontstaan er ook nieuwe oplossingen voor meer kwaliteit van leven in de wijk. Populair - maar

ook heel holistisch - gezegd: overleven doe je samen (in plaats van ieder voor zich).

Tijdens het Challenge Festival kwam een aantal centrale vraagstukken naar voren.

Geld, talent en capaciteit vliegt de wijk uit

Lokaal (in woonwijken, dorpen) is dikwijls onvoldoende coherentie tussen het individu en de

noodzakelijke vitale levensfuncties van dat individu. Een woonwijk heeft maar één functie: wonen.

Alle andere functies die nodig zijn om te leven, worden aangeleverd van buitenaf: energie, voedsel,

gezelligheid, zorg, werk. Ons inkomen en welzijn wordt ingekocht of aangeleverd en daarmee gaat

veel tijd en waarde verloren. Door lokale initiatieven te koppelen aan vitale levensfuncties en doelen

van institutionele partijen kan een wijk efficiënter functioneren.

Veel waarde wordt niet gebruikt

Zowel burgers als de gemeente werken ieder op hun eigen domein. Strikt gescheiden. Ik zorg voor

mijn tuin, de gemeente zorgt voor het openbaar groen. Ik betaal een dagje uit naar de Efteling, de

gemeente betaalt de glijbaan in de wijk. Oftewel: ik ben verantwoordelijk voor mijn private functies

en activa; de gemeente is verantwoordelijk voor publieke functies en activa in de wijk. En we

mengen niet. Sterker nog, de gemeente investeert in handhaving van deze scheiding tussen publiek

en privaat. Bijvoorbeeld: wie zijn caravan (functie wonen / verblijven) langer dan een paar dagen aan

de straat zet, krijgt een boete. Want wonen / verblijven is een private functie en dus mogen er geen

woonobjecten op de openbare weg staan. Andersom gezegd: we draaien slechts op halve kracht.

Bovengenoemde vraagstukken kunnen we oplossen door stapsgewijs een aantal nieuwe publiek-

privaat-particuliere samenwerkingsstructuren in te weven in de wijk of het gebied (zoals

bijvoorbeeld bij het Coöperatief WijBedrijf Dieze ua te Zwolle) En daarvoor is het weer nodig om

inzicht te hebben in de bouwstenen van een wijk. We weten wel dat er veel mogelijk is om

gezamenlijk waarde te creëren maar het is onduidelijk wat precies de bouwstenen zijn. Een wijk-

gebiedsboekhouding geeft daarmee inzicht in de bouwstenen voor nieuwe modellen voor publiek-,

private, particuliere samenwerking en is daarmee een cruciaal begin en voedingsbodem voor een

meer inclusieve wijkeconomie.

10

2. De wijkboekhouding

2a. prototype

De wijkboekhouding is in essentie een goed toegankelijke hoeveelheid informatie op het internet die

vanuit een aantal achterliggende softwaretools (én wijkboekhouders!) wordt samengesteld per

regio-gemeente-dorp-wijk-buurt. De focus van de wijkboekhouding is het "raken" van de bezoeker

met informatie, visualisaties, verhalen, netwerken en projecten zodat er uiteindelijk een aha én ik

wil aan de slag-gevoel gaat ontstaan.

De wijkboekhouding trekt je letterlijk naar binnen door informatie over je eigen wijk of dorp te

presenteren op een manier die nu nog nauwelijks bestaat (grotere gemeenten daargelaten). Daarbij

is er door de breedte van onderwerpen "voor elk wat wils". Belangrijk is het verzamelen van zeer

diverse bronnen op één centrale locatie. Als voorbeeld het thema energie waarbij energieverbruik,

opwekking, energielabels, zonneatlas, graaddagen, projecten, subsidies etc per wijk/dorp worden

samengebracht. De wijkboekhouding geeft een overzicht, terwijl de burger op dit moment nog op

tientallen plekken moet zoeken naar informatie in steeds weer andere vormgeving.

Op basis van een uitgebreide discussies in de projectgroep (bijlagen: versie 1 en 2) is toegewerkt

naar een prototype van de wijkboekhouding. Het bestaat uit een viertal onderdelen:

- een user interface, bereikbaar via www.wijkboekhouding.nl, waar op ca 20 manieren

‘’gespeeld’’ kan worden met data.

- een ‘’achter de schermen deel’’ bestaande uit een database en een ‘’stofzuiger’’ die data uit

andere, openbare databases (zoals Kadaster, CBS) kan ‘’opzuigen’’ en kan laten zien op de

website. Je kunt inregelen uit welke openbare databases je data wilt ‘’opzuigen’’. (Conform

standaarden zoals CBS, VNG en anderen die gebruiken.)

- een beheerdersdeel, waarmee wijkboekhouders de lokale database kunnen vullen met

lokale data en landelijke en regionale beheerders alles kunnen "inregelen".

Het prototype is te bekijken op www.wijkboekhouding.nl vanaf 1 mei 2016. Enkele voorbeelden:

Startpagina: Er is een startpagina voor de gemeente en haar dorpen/wijken.

11

Waarden: Overzicht van de presentatie van waarden (balans) voor Natuur en Landschap

12

Stromen: Beeld van Inkomsten en Uitgaven in Oosterbeek gebaseerd op CBS en NIBUD cijfers:

Stromen: Beeld van Verhuisbewegingen van en naar Oosterbeek:

13

Toegang: Gegevens worden via diverse ingangen gepresenteerd. De Global Goals is een belangrijke:

Thema - Woordenboek: Onderwerpen worden op standaard themapagina's uitgewerkt. Hier afval:

14

15

2b de techniek

techniek

De Wijkboekhouding heeft naast een landelijke opzet ook een duidelijk lokale (gemeentelijke)

bedding. Dat betekent dat er in een pilotfase gekozen kan worden voor een eigen gegevenspakhuis

per gemeente. Daarnaast zal er een centrale omgeving zijn die de diverse stamtabellen zal bevatten

en zorgdraagt voor de communicatie met data-leveranciers)

Alle gegevens, grafieken, data etc worden (zoals ook bij het prototype is gebeurd) aan de

eindgebruiker gepresenteerd als strakke html-pagina's. De structuur van de wijkboekhouding voor

de bezoeker is daardoor zeer goed schaalbaar en zelfs dupliceerbaar naar derden die ook het geheel

of delen binnen de eigen website willen opnemen. gebruik op mobiel, ipad, laptop en groot scherm

is mogelijk zonder verdere aanpassingen.

De software voor de wijkboekhouder zal gebouwd kunnen worden in een standaard (open source)

php-mysql omgeving, waardoor er qua licenties verder geen kosten zijn.

Hosting kan net als nu bijvoorbeeld plaatsvinden bij een provider als Strato, waar de gehele

boekhouding op max 2 virtuele servers gehost kan worden (spiegel).

Grafieken en andere visualisaties zijn gebaseerd op open source standaarden. Speciale visualisaties

voor complexe thema's kunnen (net als in het prototype) op maat gemaakt worden, maar zijn

daarmee wel voor alle dorpen/wijken inzetbaar.

programmeren

Tijdens de prototype fase is gebruik gemaakt van bestaande systemen. In de pilotfase dient een

wijkboekhouder over een eigen systeem te kunnen beschikken. Dit zal op basis van de ervaringen in

deze eerste fase gebouwd kunnen worden. Er is een php-mysql basis beschikbaar voor het

gegevenspakhuis. Hierop kan voor zowel het verhalende deel als het projecten deel (business

bakkerij) software gebouwd worden. Ook dienen er mogelijkheden te zijn om gegevens van derden

te voorzien van "duiding". Daarnaast moet een wijkboekhouder de eigen omgeving kunnen

vormgeven (binnen de landelijke standaard!)

Op basis van de ervaringen in de prototype fase zal de bouw in een 4-tal maanden kunnen

plaatsvinden. De verwachting is dat er daarna per 3 maanden nieuwe functies en verbeteringen

gemaakt kunnen (moeten) worden. Bij een start in mei-juni is een eerste versie beschikbaar vanaf

begin oktober

opleiding

Aanvullend op schriftelijke handleidingen en korte instructiefilmpjes zullen er voor de

wijkboekhouders cursustrajecten moeten worden ontwikkeld. Daarbij is niet alleen de software van

belang, maar ook het feitelijk inzetten van de software van belang. Doel, inhoud, projecten etc...

Veel zal langs komen, maar kan binnen een groepscursus ook tot versterkte samenwerking leiden.

16

2c. bedoeling

intentie

De wijkboekhouding is een maatschappelijk product. Het is van en voor de samenleving. De makers,

supporters en gebruikers van de wijkboekhouding staan voor de ontwikkeling van een nieuwe,

duurzame economie en samenleving. De wijkboekhouding draagt hieraan bij. Het gaat niet om de

winst; het gaat om de mensen in een wijk of dorp, om ze vooruit te helpen, perspectief te bieden,

waarbij niet de overheid of instituties de dienst uitmaken maar samen met burgers en professionals

werken aan de waarde van de wijk. in de open-sourcce ontwikkeling, beheer en implementatie van

de wijkboekhoudingontstaat een duurzaam verdienmodel met een mix van vrijwillige inbreng en

professionele begeleiding.

kwaliteit

De wijkboekhouding is een professioneel product, kent een professionele organisatie. De

wijkboekhouding heeft zodoende ook een eigen verdienmodel en zal inkomsten moeten genereren

ten behoeve van beheer en ontwikkeling. Overwaarde vloeit echter altijd terug naar de

gemeenschap als geheel.

transparantie over het verdienmodel

Het verdienmodel dat wij hanteren is transparant en openbaar.

waarde-orientatie

De wijkboekhouding is gericht op ontwikkeling en groei van burgers, wijken, dorpen,

gemeenschappen. Het gemeenschappelijk belang van deze groepen staat altijd voorop.

2d. verbindende schakel naar activering van burgers, bedrijven en

organisaties

Op welke wijze kun je nu van een wijkboekhouding met overall datagegevens (fysiek, sociaal,

economisch) naar de werkelijke activering van een wijk/buurt zelf komen. Hoe krijg je de leefwereld

(bewoners/bedrijfjes) nu verbonden aan de activiteiten van de systeemwereld (gemeente,

woningcorporaties, zorginstellingen, …), waarbij de geldstromen en waarden in en door de wijk

worden benut/gebruikt – all inclusive wijk?

Hiervoor is in Zwolle (door ToekomstSterk BV) een nieuw model van publiek-, private, particuliere

samenwerking bedacht te weten een coöperatieve Wijkonderneming als schakel-/makel-

/verbindende organisatie om deze 2 werelden en bijbehorende businesscases bij elkaar te brengen

en tot uitvoering te laten komen.

Wijkondernemingen hebben als doelstelling de duurzame ontwikkeling van hun wijk. De

Wijkonderneming wil bijdragen aan een toekomstbestendige ontwikkeling van hun stad/dorp/wijk in

een globaliserende wereld: veerkrachtige steden/dorpen/wijken die goed voor zichzelf en hun

omgeving zorgen door het ontwikkelen van een sterke circulaire economie, een autonome

samenleving en een klimaatbestendig fundament waarin ruimte is om te experimenteren en leren

en waar wordt samengewerkt op basis van inspiratie, wederkerigheid, vertrouwen in elkaar en in de

toekomst.

17

Wijkondernemingen willen hun doel bereiken door bewoners, ondernemers, bedrijven, instellingen

en organisaties (gevestigd in de (omgeving van de) wijk) te stimuleren zich gezamenlijk

verantwoordelijk te voelen voor hun fysieke en sociale omgeving en de fundamenten van die

omgeving samen met overheden en organisaties Toekomstbestendig (ToekomstSterk ;-) in te

richten.

Het is uitdrukkelijk hun doel om (samen) waarde te creëren in een open omgeving en het geleerde

elders haar weg te laten vinden. De wijkonderneming wil bewoners, bedrijven en organisaties

stimuleren door te inspireren en aan te jagen, door mee te doen in lokale initiatieven, door zelf

projecten te initiëren en uit te voeren en door nieuwe ontbrekende kennis te ontwikkelen en te

delen. Daarbij zal de wijkonderneming samenwerking zoeken met iedereen die bij kan dragen aan

het bereiken van het doel van de wijkonderneming.

De projecten/businesscases die een wijkonderneming uitvoert, worden gewaardeerd naarmate ze

bijdragen aan de doelstelling van de onderneming. Daarmee is niet het financieel rendement van de

uitvoering van het project doorslaggevend bij keuzes die worden gemaakt, maar het vergroten en

eventueel uitbreiden van de bijdrage aan de doelstellingen van de onderneming. Bij voorkeur

worden projecten uitgevoerd die op meerdere manieren bijdragen aan de doelstelling. De

wijkonderneming streeft naar meervoudige waardecreatie: zoveel mogelijk bijdragen aan zowel de

ontwikkeling van people, planet en profit in de wijk.

De rechtsvorm die wordt gekozen voor een wijkonderneming is die van een coöperatieve vereniging,

zoals ook bij het Coöperatief WijBedrijf Dieze is gebeurt. De vereniging wordt aangestuurd door de

leden. Zowel natuurlijke personen als rechtspersonen kunnen lid worden van de wijkonderneming.

Ieder lid heeft één stem. Elke gebruiker van de wijk die een dienst of product afneemt van of levert

aan de wijkonderneming wordt lid. Consumenten en producenten zijn beide lid van de

wijkonderneming en hebben een belang bij het voortbestaan van de wijkonderneming; zij delen het

bedrijfsbelang. De leden kiezen een bestuur en geven het bestuur als opdracht mee de doelstelling

van de wijkonderneming te realiseren. Het bestuur legt verantwoording af aan de leden en de leden

controleren het bestuur. Het bestuur stelt voor de dagelijkse leiding een ervaren en professionele

directeur aan, zodat er professioneel gewerkt kan worden. De directeur legt verantwoording af aan

het bestuur. Leden, bestuur en directie zullen hun handelen altijd toetsen aan de statuten van de

coöperatieve vereniging. Die statuten en de daarin verwoorde doelstellingen staan centraal en

vormen het wezen van de wijkonderneming.

Het ontstaan van een wijkonderneming draagt bij aan het veranderen van de context waarbinnen de

gebruikers van een wijk moeten werken. De wijkonderneming heeft een belangrijke makel- en

schakelfunctie met als doel zoveel mogelijk werk in de wijk door ondernemers uit de wijk zelf uit te

laten voeren, waarbij altijd gekeken wordt wat bewoners zelf zouden kunnen of willen doen. Een

wijkonderneming ontzorgt zowel de leefwereld als de systeemwereld. Het vergroot de

mogelijkheden om op wijkniveau professioneel met elkaar samen te werken door belemmeringen

die er nu in zowel de leefwereld als de systeemwereld zijn weg te nemen. Om voort te bestaan en de

doelstellingen te realiseren zal een wijkonderneming in samenspraak met gebruikers van de wijk

steeds nieuwe businesscases ontwikkelen.

De wijkonderneming voert opdrachten met ondernemers uit de wijk uit, zoals lokale zzp’ers en

lokale bedrijven. Mocht een bedrijf of specialisme zich niet in de wijk bevinden, dan wordt in de

18

omliggende wijken en de stad gekeken. Pas daarna zal buiten de stad worden gezocht naar de

benodigde expertise. De wijkonderneming zal binnen de businesscases dus altijd eerst kijken wat

bewoners zelf kunnen of willen doen.

Figuur 1 Trechter schakel-/makel/verbinding

Deze werkwijze leidt er toe dat er meer werk in de wijk door ondernemers uit de wijk wordt

uitgevoerd. Dat is goed voor de lokale economie, maar ook voor de sociale samenhang in de wijk.

Extra werkgelegenheid wordt gecreëerd door businesscases te ontwikkelen die zonder het bestaan

en initiatief van een wijkonderneming niet van de grond zouden komen omdat ze te duur zijn. De

wijkonderneming is in staat om de betreffende businesscases circa 10-15% goedkoper uit te voeren.

19

3. Democratische vernieuwing

In de wijkboekhouding zit een aantal aangrijpingspunten voor democratische vernieuwing:

- raadsleden, ambtenaren en wethouders kunnen heel gericht en over heel gerichte

onderwerpen op wijk/buurt/dorpsniveau met hun burgers gaan communiceren

- omdat burgers toegang krijgen tot veel meer data en informatie kunnen zij veel kritischer

oordelen over voorstellen en besluiten van de gemeente. Dientengevolge zullen overheden

niet alleen duidelijk moeten communiceren over doelen en resultaten, maar ook over de

impact van maatregelen op wijk of buurtniveau.

- burgers kunnen met de informatie uit de wijkboekhouding hun gemeente en in de toekomst

ook andere organisaties, zoals netwerkbedrijven, woningbouwcorporaties, OV-bedrijf

etcetera “challengen” tbv economische en maatschappelijke ontwikkeling.

- de wijkboekhouding kan een rol spelen bij de gemeenteraadverkiezingen in 2018.

Bijvoorbeeld door een functionaliteit te ontwikkelen ‘’wijkstemwijzer’’ wat doet partij A of B

nu specifiek voor jouw wijk of dorp? Maar ook in de profilering van de verschillende

politieke partijen kan de wijkboekhouding gebruikt worden.

- de wijkboekhouding inspireert tot publiek-private-particuliere samenwerking. Hiervoor zijn

ook vernieuwende manieren nodig om tot besluitvorming te komen.

Het thema democratische vernieuwing staat in de belangstelling. De VNG is hiermee bezig vanuit het

programma De Democratic Challenge (verzamelen, bundelen, en ondersteunen van pilots voor de

vernieuwing van de lokale democratie).

Op www.burgmeesters.nl worden vijf pijlers benoemd voor democratische vernieuwing. We

noemen er hier één (investeer in burgerkracht) die naar ons idee erg aansluit bij het gedachtengoed

van de wijkboekhouding.

‘’Investeer in Burgerkracht. [...] Burgers mogen allerlei initiatieven nemen, maar het moet geen geld

kosten. Er wordt nauwelijks startkapitaal verstrekt en maatschappelijk aanbesteden wordt slechts

hier en daar beproefd. Terwijl daar wel het belangrijkste knelpunt zit om initiatieven effectief te

ondersteunen. Hier geldt: ‘Put your money where your mouth is…’ Een gemeente die niet bereid is

de daad bij het woord te voegen, staat over vier jaar met lege handen. Democratie is nooit af. De

manier waarop een samenleving besluiten neemt, zal telkens opnieuw moeten worden toegesneden

op de eisen en mogelijkheden van de moderne tijd. De komende jaren willen wij hier verder handen

en voeten aan geven. We roepen bestuurders, ambtenaren en bewoners op nieuwe vormen van

democratie in de praktijk te beproeven. Democratie is niet voor bange mensen.’’

20

4. Borging

De focus van het project wijkboekhouding lag op het ontwikkelen van een goed prototype. De

combinatie van gedegen software, zeer gebruiksvriendelijke user interface, betrouwbare data en

een zuivere intentie maakt dat tot op heden iedereen die de demo gezien heeft, erg enthousiast is

over de potentie. Dit geeft vertrouwen om de wijkboekhouding door te laten groeien tot een

gewenst en gewaardeerd product voor gemeenten, wijken, en organisaties als

woningbouwcorporaties. De kwaliteit en reikwijdte van de wijkboekhouding zien wij als een

belangrijk aspect van de borging en mogelijkheden voor doorontwikkeling.

Hiernaast benoemen wij nog drie andere borgingslijnen:

4a. eigendom en toegang 4b. beheer en doorontwikkeling 4c. gebruik in de praktijk

4a. eigendom en toegang

intellectueel eigendom

Het intellectueel eigendom van de wijkboekhouding wordt ondergebracht in een stichting. Deze

stichting werft fondsen voor doorontwikkeling en organiseert het beheer van de wijkboekhouding.

De stichting is een publiek orgaan en borgt en behartigt het maatschappelijke belang van de

wijkboekhouding. De inhoud die met de wijkboekhouding op lokaal niveau gegenereerd wordt, is

eigendom van de lokale community zelf. Deze communities worden vanuit de wijkboekhouding

gefaciliteerd en uitgedaagd om inkomsten te genereren met de eigen data. Communities betalen

een kleine vergoeding voor het gebruik en instandhouding van de wijkboekhouding. Zij kunnen ook

businesscases op de site van de wijkboekhouding publiceren die andere initiatieven tegen een

vergoeding (met afdracht aan de wijkboekhouding) kunnen gebruiken.

domeinnamen

De afgelopen maanden hebben we een aantal domeinnamen geregisteerd. Dit is gebeurd vanuit

Frans Beurskens Works en Transitiereizen VOF. Het is de bedoeling deze domeinnamen over te

dragen aan voornoemde stichting:

www.wijkboekhouding.nl www.gebiedsboekhouding.nl www.dorpsboekhouding.nl www.regioboekhouding.nl www.provincieboekhouding.nl www.straatboekhouding.nl www.overheidsboekhouding.nl

toegang wijkboekhouding - omgeving

De wijkboekhouding draait momenteel op een virtuele linuxserver, level 4, gehuurd door Frans

Beurskens, en beschikbaar gesteld voor dit project voor € 38,- per maand, tot en met december

2016. Zodoende zal de wijkboekhouding in ieder geval tot en met eind 2016 online beschikbaar zijn.

21

In het ontwerp is schaalbaarheid meegenomen. Dat betekent dat nieuwe, geïnteresseerde wijken en

gemeenten eenvoudig kunnen aanhaken in het vervolg zonder dat het systeem traag of zwaar

wordt.

open standaard en open source

De sourcecode van de wijkboekhouding is gebaseerd op allerlei andere open source toolboxen die

regelmatig ge-update worden., zoals alle visualisaties. De code zelf is standaard PhP, een

wereldwijde open standaard. De dataomgeving waar alles op draait is standaard (linux).

Het huidige prototype bestaat voornamelijk uit html. Ook in de toekomst zal het resultaat van de

wijkboekhouding goeddeels uit html bestaan zodat het gemakkelijk kunt delen met andere partijen

die de wijkboekhouding gebruiken, zoals een gemeente of mijnbuurtje.nl die wellicht delen van de

wijkboekhouding in hun eigen stylesheet op hun eigen website willen tonen. Daarnaast is html heel

erg snel.

Ook zal er verder nagedacht moeten worden over het open source karakter van de

wijkboekhouding. Anders gesteld: hoe borgen we dat er in de wijkboekhouding foutloze data

getoond wordt? Laten we dit over aan de wisdom van de crowd zoals wikipedia dat doet? Of bepaalt

de wijkboekhouder wie er informatie aan de wijkboekhouding mag toevoegen of wijzigen?

samenwerking met dataleveranciers en open overheid

De afgelopen weken hebben wij de volgende gesprekken gevoerd:

Fred Baptist / Fortierra

Hidde Boonstra VNG / KING

Geerten Peek van CGI

Marlon van Dijk van Sinzer

van deze gesprekken zijn verslagen gemaakt; deze zijn gemaild naar de projectgroep. Essentie: al

deze partijen zijn bereid om (al dan iet tegen betaling) data te leveren aan de wijkboekhouding.

Technisch zijn er geen belemmeringen.

4b. beheer en doorontwikkeling

Het lijkt verstandig om voor de wijkboekhouding een stichting op te richten die zorg gaat dragen

voor het beheer, onderhoud en doorontwikkeling. In deze stichting wordt bijvoorbeeld het

intellectueel eigendom ondergebracht, en funding voor doorontwikkeling georganiseerd. Tijdens de

expertmeeting zal dit nader besproken worden.

Daarnaast zal er verder nagedacht moeten worden over het verdienmodel van de wijkboekhouding

zelf. Hiertoe liggen mogelijkheden in de borging binnen het concept van de all inclusive wijk

teneinde lokale, nationale en internationale funding te realiseren. Maar de wijkboekhouding kan ook

verder geborgd worden in andere projecten / processen.

de all inclusive wijk

Op dit moment heeft een deel van de projectgroep wijkboekhouding zich uitgesproken om dit

voorjaar (samen met nog andere partners) een maatschappelijke call voor de all inclusive wijk te

22

gaan organiseren. Doel: funding, samenwerkingspartners en netwerk organiseren om na de

zomervakantie met maximaal 12 living labs all inclusive wijk volop te gaan pionieren en

experimenteren met nieuwe businessmodellen, wijkboekhouding, wijkbedrijven,

wijkwijsheidsraden, etc.

De maatschappelijke call kan concreet het vervolgproject zijn van dit project. We willen dit tijdens de

expertmeeting met de groep verder verkennen.

andere projecten

Project Open 4 Citizens met TU Delft rondom 3 parken in zelfbeheer in de wijk Delfshaven in

Rotterdam .

Doorontwikkeling van het co-creatieproces Mooi, Mooier Middeland tot nieuwe vormen van

wijkeconomie en -democratie.

Inventarisatie geldstromen in Bospolder Tussendijken.

samenwerking VNG en Rijksoverheid

borging vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken

Wij zijn het ministerie van Binnenlandse Zaken cq Friso Coumou, bijzonder erkentelijk voor het feit

dat zij de wens hadden de opbrengst van het Democratic Challenge Festival te borgen en zodoende

een bijdrage van 30.000,- te verstrekken aan de ontwikkeling van de wijkboekhouding. Gedurende

het project is het opdrachtgeverschap overgegaan naar VNG in verband met het aflopen van het

programma De Doedemocratie.

borging vanuit het ministerie I&M

Samen met Friso Coumou zal de komende tijd verkend worden wat vanuit de invalshoek open data

en open overheid aan samenwerking mogelijk is.

borging vanuit de VNG

De projectgroep heeft goed contact met Jornt Zuylen, projectleider van de Democratic Challenge.

Waar mogelijk verbinden we onze netwerken. Naast de Democratic challenge zijn er meer

verbindingsmogelijkheden met de VNG:

VNG Academie

We kunnen via de VNG Academie een cursus wijkboekhouding gaan aanbieden:

van de site: ‘’De VNG Academie is het leerplatform van en voor gemeenten en verantwoordelijk voor

alle opleidingen, trainingen en andere leeractiviteiten die de VNG organiseert. De VNG Academie

heeft een open aanbod van opleidingen en ontwikkelt en organiseert (maatwerk) leeractiviteiten in

opdracht van gemeenten. Onze activiteiten zijn voor: Burgemeesters & Wethouders, Raadsleden &

Griffiers, Gemeentesecretaris & Management, Beleidsambtenaren, Uitvoerende ambtenaren’’.

VNG/KING - De Pilotstarter / digitale agenda 2020

Hidde Boonstra (VNG/KING) heeft ons geadviseerd om de wijkboekhouding/all inclusive wijk aan te

23

melden op www.pilotstarter.vng.nl. Van hieruit kan de wijkboekhouding geselecteerd worden om

als project ingebracht te worden in de Digitale Agenda 2020.

Van de website: ‘’Voor het leveren van de gewenste dienstverlening moeten we onze

informatiehuishouding op orde hebben. Om hierop in te spelen, zetten VNG en KING in op een

collectieve aanpak voor gemeenten met de Digitale Agenda 2020.

De Digitale Agenda 2020 gaat niet over technologie, maar over de wijze waarop we informatie als

grondstof gebruiken om als één transparante overheid middenin de participatiesamenleving te

kunnen staan.’’

ideeën voor doorontwikkeling

cloud

De waarde die met de losse wijkboekhoudingen gecreëerd wordt, kunnen we weer gebundeld tonen

in een cloud. De cloud kan een onderdeel zijn van het verdienmodel van de wijkboekhouding zelf.

Denk aan het downloaden van maatschappelijke businessmodellen tegen een kleine vergoeding.

Deze vergoeding vloeit deels terug naar de wijken/dorpen en deels naar de beheerstichting

wijkboekhouding ten behoeve van doorontwikkeling en beheer van het product.

modulair

In de pilotfase willen we onderzoeken op welke wijze de wijkboekhouding modulair gemaakt kan

worden. Niet alle wijken of gemeenten zullen behoefte hebben aan een fullsize wijkboekhouding.

Maar ook modules rond de gemeenteraadverkiezingen of maatschappelijke aanbesteding, right to

challenge, etc. zijn opties om verder te overdenken.

apps

In de pilotfase willen we onderzoeken of er mogelijk een of meer zeer gebruiksvriendelijke apps te

ontwikkelen zijn die burgers stimuleren om collectief in hun wijk te gaan ondernemen.

uitbreiden functionaliteit

- projectflippper: mogelijkheid om de ‘’achterkant’’, de businesscase, techie specs, van een project

te bekijken.

- wijkatlas op thema’s: neem een kaart van een wijk of dorp en leg daar online laagjes informatie

overheen zoals uitbreidingsplannen gemeenten, zonne-energie, luchtvervuiling, verkeerslawaai, etc.

wat zijn nu precies de informatievragen van gemeenten, burgers, bedrijven. organisaties?

In de pilotfase kunnen gebruikers door echt met de wijkboekhouding aan de slag te gaan, hun

informatievragen veel preciezer formuleren.

gebruik de wisdom of the crowd

Het huidige prototype vraagt beheer van een lokale wijkboekhouder maar er zal ook een variant

moeten komen die met heel weinig beheer eigenstandig kan draaien. In de pilotfase willen we

onderzoeken of we tot publiek beheer kunnen komen. Zeg maar net als wikipedia werkt. Door de

gemeenschap toegang te geven om data toe te voegen en elkaar te corrigeren als dat nodig is.

licenties voor gemeenten

Het lijkt ons minder voor de hand te liggen dat burgers, al dan niet verenigd in een Coöperatie o.d.,

24

een licentie op een wijkboekhouding zullen aanschaffen. Dit zal aangeboden moeten worden door

de gemeente. In de pilotfase willen wij dan ook licenties voor gemeenten gaan ontwikkelen:

- Een gemeente koopt een licentie voor de wijk/dorps/buurtboekhouding. Het tarief wordt bepaald

door het aantal inwoners.

- Een gemeente kan haar burgers op een makkelijke en vriendelijke manier informeren over de

begroting en het jaarverslag. De kosten voor de licentie kunnen dan ook goedddeels betaald worden

uit budgetten voor het maken van publieksvriendelijke begrotingen en jaarverslagen.

- Een gemeente kan informatie over taken en budgetten die zij wil decentraliseren (bv

groenonderhoud) inbrengen in de wijk/dorpsboekhoudingen, burgers, bedrijven en organisaties

uitnodigen om samen vanuit een wijkbedrijf of coöperatie aan een opgave te gaan werken.

- Een gemeente kan met de wijkboekhouding heel gericht met burgers communiceren, vragen

stellen, feedback vragen.

- Een gemeente krijgt een niet-commercieel instrument/platform dat als doel heeft de waarde die

ermee gecreëerd wordt weer terug te laten vloeien naar de wijken/dorpen. Oftewel de gemeente

krijgt een instrument om wijken/dorpen te laten groeien in hun kracht, economische en sociale

zelfstandigheid en eigenheid.

onafhankelijkheid en open source

De essentie van de software staat online. Nu in de productiefase werken we samen met Frans

Beurskens. Hij werkt weer samen met anderen die hem ondersteunen in het werk. Frans zal zijn

werk verder moeten beschrijven zodat het geheel overdraagbaar, transparant en toegankelijk voor

anderen is. Een en ander natuurlijk wel in een beveiligde omgeving en binnen de publieke sfeer van

de stichting.

4c. gebruik in de praktijk

inhoud

In de pilotfase willen we onderzoeken of het nodig is om een cursus (al dan niet online) voor

wijkboekhouders die lokale data toevoegen aan de wijkboekhouding. Evenals de mogelijkheid van

bottom up correctie (wisdom of the crowd) en het beoordelen of een dataleverancier

vertrouwenswaardig is.

gebruik

De afgelopen weken hebben de volgende partijen aangegeven geïnteresseerd te zijn in de

wijkboekhouding. Deze partijen zullen wij uitnodigen om aan de maatschappelijke call binnen de all

inclusive wijk mee te doen:

gemeenten Lelystad, Tytsjerksteradiel, Nijmegen, Arnhem, Renkum, Delft

wijken / initiatieven (naast onze projectgroep): Nijmegen Oosterhout, Huis van Renkum, Varik,

Kerschoten Apeldoorn, Hanzeland Zwolle,

25

Alliander en Rabobank hebben belangstelling

Mijn Buurtje wil rol spelen in communicatie met wijken in hun bestand (dan moeten we eerst wat

verder zijn)

gemeenten kunnen besparen met de wijkboekhouding

Wij denken dat gemeenten fors kunnen besparen op hun communicatie budget wanneer zij een deel

van hun communicatie verleggen naar de wijkboekhoudingen. Denk aan afvalwijzers,

gemeentegidsen, jaarverslagen, bekendmakingen, welzijnsinformatie, uitnodigingen voor

interactieve beleidsvorming of inspraak, communicatie rond verkiezingen, wijkkrantjes e.d.

26

5. Strategische agenda: van prototype naar pilot

In dit hoofdstuk willen wij benoemen welke stappen nodig zijn voor de doorontwikkeling van de

wijkboekhouding.

Strategische agenda voor doorontwikkeling

1. Oprichten stichting

De wijkboekhouding is van en voor de samenleving. Zodoende willen wij het intellectueel eigendom

zsm onderbrengen in een stichting. De maatschappelijke call voor verdere funding zal vanuit deze

stichting georganiseerd worden.

2. Ontwikkelen verdienmodel en formeren doorontwikkelteam

Frans Beurskens, Joost Kroes, Koen Weytingh, Carla Onderdelinden en Patricia van der Haak zullen

op korte termijn het verdienmodel van de wijkboekhouding ontwerpen. De wijkboekhouding moet

financieel op eigen benen kunnen staan en op termijn niet langer afhankelijk zijn van funding.

Hiertoe zal een verdienmodel ontwikkeld worden, gebaseerd op het uitgeven van licenties aan

gemeenten. Ook zal deze groep een technisch doorontwikkelteam organiseren tbv borgen van

continuïteit. Thans leunt de ontwikkeling geheel op Frans als persoon.

3. Funding via maatschappelijke call all inclusive wijk

De doorontwikkeling van de wijkboekhouding tot een volwaardig product zal ingebed worden in de

maatschappelijke call van de all inclusive wijk. Doel van deze call is het uitnodigen van

samenwerkingspartijen die bij willen dragen aan het activeren en funden van twaalf spark centres all

inclusive wijk (voorheen living labs genoemd, maar dat vonden de wijken geen prettige naam). De

doorontwikkeling van de wijkboekhouding wordt in deze call geborgd door:

- realiseren van funding om van prototype tot een volwaardig product

- realiseren van testplekken (wijken / dorpen)

- inbedding in een groter geheel (concept, communities en netwerkorganisatie all inclusive

wijk)

- De leden van de projectgroep en een groot aantal van de geraadpleegde experts willen

meedoen om deze call te organiseren. Daarmee is op de expertmeeting een stevige basis

gelegd voor een netwerkorganisatie all inclusive wijk.

Organisatie maatschappelijke call

Frans Beurskens, Joost Kroes, Koen Weytingh, Carla Onderdelinden, Patricia van der Haak

27

Wijken / dorpen / projecten die meedoen en via de call gefund gaan worden om

wijkboekhoudingen, wijkbedrijven, dorpsraden en/of projecten en businessmodellen te

ontwikkelen, op te starten en uit te voeren:

Delfshaven Rotterdam, plus nog een aantal projecten van Robbert de Vrieze

Spijkerkwartier Arnhem, Patrick Hoogenbosch, Willem van Gent

Stadswreven Dordrecht, Elio Barrone

Oosterbeek Renkum, Frans Beurskens

Dieze Zwolle, Joost Kroes, Koen Weytingh

Nijmegen Noord (Oosterhout), Odila Kortsmit

Varik, Neerijnen, Henry Menting

Daarnaast zijn Carla, Patricia en Frans nog in gesprek met verschillende gemeenten (o.a. Arnhem en

Nijmegen, Apeldoorn/Kerschoten) en is Patrick net begonnen om in Nijmegen Hengstdal een

wijkbedrijf op te zetten. Er kunnen maximaal twaalf wijken / dorpen meedoen in de call.

De volle omvang van de call vraagt een budget van euro 3 tot 5 mln. voor een periode van drie jaar.

Fondse die in elk geval benaderd zullen worden: VSB-fonds Nieuwe Ontmoetingen, Het Oranje

Fonds, Goldschmeding Foundation.

28

6. Doorkijk tijdpad

mei – augustus 2016

oprichten stichting

ontwikkelen verdienmodel

formeren doorontwikkelteam

een of meer bijeenkomsten voor/rond de netwerkorganisatie all inclusive wijk

verder werken aan de wijkboekhouding

maatschappelijke call all inclusive wijk

september – december 2016

implementeren pilots wijkboekhouding

activeren spark centres

werkbezoeken met experts en ervaringsdeskundigen bv Trusts in Engeland, dataleveranciers,

initiatieven, gebruikers, FabLab Barcelona

voorjaar 2017

Europese subsidie aanvraag?

29

bijlagen

- wie zijn wij

- chronologie

- verschillen/raakvlakken andere partijen

- beschrijving van ontwerp, functionaliteit en techniek

- expertmeeting 21 april 2016

30

bijlage 1. Wie zijn wij?

Robbert de Vrieze (Delfshaven Rotterdam)

Robbert de Vrieze is maatschappelijk ontwerper en architect met een focus op transformatie en

zelforganisatie. Met zijn bureau/netwerk Transformers opereert hij op het snijvlak van ontwerp,

economie en politiek. In 2013 was hij een van de initiatiefnemers van WIJ Delfshaven, een a-

politieke beweging en netwerk van bewonersinitatieven, zelforganisaties en stadmakers. Voor deze

club is hij in maart 2014 verkozen in gebiedscommissie Delfshaven waar hij werkt aan directe

democratische vernieuwing en meer zeggenschap van onderop. Daarnaast is hij ook bestuurslid van

Delfshaven Coöperatie; een samenwerkingsverband tussen betrokken bewoners in West, gemeente

Rotterdam, Havensteder en Rabobank met onder andere een wijkinvesteringsfons WIJF.

Delfshaven (74.371 inw.) is als een van de 14 gebieden van de gemeente Rotterdam het meest

dynamische wat betreft bewonersinitiatieven. Met de invoering van Right to Challenge door het

huidige college is de behoefte aan een transparante wijkboekhouding alleen maar groter geworden.

Weten wat een dienst of voorziening kost maakt het mogelijk om slimme alternatieven te

formuleren.

Binnen het gebied Delfshaven gebeuren er in twee wijken interessante dingen. In de wijk Middelland

(11.547 inw) is, op aandringen van bewoners en onder de hoede van Burgemeester Aboutaleb, een

proces van co-creatie rondom een driejarige investering van 7 miljoen euro aan de gang. En in de

wijk Bospolder-Tussendijken (14.387 inw) is Delfshaven Coöperatie (een samenwerkingsverband

tussen actieve bewoners, gemeente, een bank en een woningcorporatie) bezig om te investeren in

lokale sociale ondernemingen op basis van lange-termijn waardeontwikkeling van de wijk.

31

Elio Barrone (Stadswerven Dordrecht)

Ik ben Elio Barone, woon op het water en zie langzamerhand de havens leger worden. Langzaam

verdwijnt ons varend erfgoed naar de sloop of vaart het voor eeuwig uit naar het buitenland.

We staan voor een wereld waarin het zoeken is naar nieuwe verbindingen, waarbij we ontdekken

welke waarden naast de financiële ook meewegen in onze samenleving. Die waarden zichtbaar

maken; dát is de reden dat ik mee doe met de Wijkboekhouding! Leefwerf De Biesbosch is een

burgerinitiatief dat de beleving en benutting van varend erfgoed centraal stelt. Met toevoeging van

andere functies, zoals duurzaamheid, sociale verbondenheid, zelfredzaamheid, educatie en

recreatie. Op de Stadswerven, de bakermat van de maritieme innovaties in de binnenvaart, komen

de schepen weer tot leven. Ontstaat een nieuw, kloppend hart van de wijk. Volgend jaar zou

Scheepswerf de Biesbosch 100 jaar bestaan hebben; dat is het juiste moment om Leefwerf De

Biesbosch te openen!

32

Koen Weytingh (ToekomstSterk BV)

Mijn moeder was bedrijfsmaatschappelijk werker bij een lampenvoetenfabriek, mijn vader is

chemisch ingenieur en was directeur van een olieraffinaderij. Ik groeide op in een tijd van zure

regen, dode vissen in de Rijn, een bom die elk moment kon vallen en apartheid in Zuid-Afrika. U

begrijpt dat wij thuis heftige discussies hadden aan de keukentafel. Wat was belangrijker de

menselijke, de economische of de milieukant. Eén ding wisten ik en mijn generatiegenoten zeker:

het kan beter. Het antwoord is ons nu na jaren zoeken wel duidelijk: ‘het kan beter’ is een langzaam

proces, een transitie. En ‘beter’ staat voor integrale kwaliteit en dat is én, én, én, een balans tussen

people, planet en profit. Transitie en Duurzaamheid zijn het antwoord op de grote opgaven waar we

als deltabewoners voor staan bij de inrichting van ons land.

Halverwege mijn studie psychologie ben ik overgestapt op civiele techniek en gefascineerd geraakt

door grond en grondwater. Ik begon op de universiteit en bij ingenieursbureau’s als een innovatieve

techneut in bodemsanering, richtte mijn eigen bureau op en werd directeur R&D. Nu werk ik vol

passie bij Toekomststerk BV.

Ik weet dat ieder project bij kan dragen aan een toekomstbestendige leefomgeving. Samenwerken is

daarbij noodzakelijk als het gebied centraal staat. Dat gaat nog niet vanzelf. De ingenieurs van

ToekomstSterk verbinden als oliemannetjes de leef- en systeemwereld. Gewapend met kennis over

vastgoed, water, energie, geld, organisaties en processen, maar vooral met veel passie en creativiteit

bouwen ze aan verdienmodellen waar alle betrokkenen baat bij hebben. Door horizontaal en

gebiedsgericht te denken vertalen ze de opgaven en ambities van de systeemwereld en de wensen

en kwaliteiten van de leefwereld naar concrete projecten in de wijk. Door WijBedrijven op te richten

kunnen die projecten ook echt worden uitgevoerd. Daarnaast helpt ToekomstSterk gemeenten bij

de transitie naar gebiedsgericht denken en werken, waarbij de wijkboekhouding een

ondersteunende tool/hulpmiddel kan zijn/worden.

33

Joost Kroes (ToekomstSterk BV, Coöperatief WijBedrijf Dieze ua)

Mijn naam is Joost Kroes en ik woon, samen met mijn vrouw en 2 zoons, in Zwolle. Ik heb

gestudeerd aan de HTS-Bouwkunde te Zwolle, waarmee mijn achtergrond in de techniek ligt, en

daarna heb ik enkele aanvullende managementopleidingen gevolgd. Mijn werkleven is gestart bij de

NS (projectleider gebouwde omgeving) waarna ik via een commercieel architectenbureau

(unitmanager FAME-VastgoedManagement) bij de woningcorporatie SWZ te Zwolle gewerkt heb

(Manager Vastgoedbeheer en Plv-Directeur). Hier heb ik ook o.a. de masterclass

TransitieManagement (Erasmus-UT Rotterdam) gevolgd en heb daarnaast het thema

“Duurzaamheid” binnen SWZ vorm gegeven. Vanuit de SWZ ben ik voor mijzelf gestart en ben ik

samen met Koen Weytingh in ToekomstSterk BV gegaan – adviesbureau voor duurzame

gebiedsontwikkeling vanuit People, Planet, Profit. Tevens ben ik als directeur aangesteld van het

Coöperatief WijBedrijf Dieze ua – een Coöperatie van, voor en door de bewoners van Dieze (lokale

economie – all inclusive wijk – stimuleren door de leefwereld – bewoners/bedrijven - te verbinden

met de businesscases van de systeemwereld in de wijk).

Ik doe met veel enthousiasme mee aan het project wijkboekhouding, omdat dit zeker een

verbindende tool kan worden om lokale economieën – all inclusive wijk – te stimuleren, inzichtelijk

te maken en daarmee onderleggers te geven om wijken/buurten te activeren met uitvoerbare

businesscases te kunnen komen (met of zonder het oprichten van een Coöperatief Wij(k)Bedrijf). Ik

en ToekomstSterk willen graag met passie en bevlogenheid bijdragen aan een transitie van de

samenleving naar een nieuwe economie en dit terugbrengen naar een meer menselijke maat.

34

Patrick Hoogenbosch (Spijkerkwartier Arnhem)

Een fijne leefomgeving dat wil toch iedereen. Met de door mij opgedane kennis van Blue Economie,

project management, duurzame innovaties wil ik graag een positief verschil maken. Wat begon met

het buurt energie initiatief Spijkerenergie heeft nu ontwikkeld tot de beweging de

BlauweWijkEconomie. De BlauweWijkEconomie brengt de leef- en systeemwereld tot elkaar

waardoor een coöperatieve samenleving in het klein uitgevonden kan worden. Doel is om vanuit de

passie en het talent van buurtbewoners, gebruikmakend van de waarden in de wijk, social

enterprises te ontwikkelen waardoor er een bruisende wij(k)economie gerealiseerd wordt. Dit vanuit

een partnerschap met partijen uit de 4 domeinen (burgers, overheid, kennisinstellingen en

bedrijven) gevoed door kennis uit de Blue Economy en de nieuwe business modellen. Lokaal,

mensgericht, inclusiviteit, dienstbaarheid aan elkaar en gelijkwaardigheid zijn daarbij belangrijke

steunpilaren. Maar bovenal is het samen.

Onze wereld verandert in een steeds sneller tempo. De gevolgen van de grote problemen als

opwarmende aarden, financiële crisis en onbetaalbare zorg zijn tot in het Spijkerkwartier te voelen.

In deze veranderende wereld maken wij zelf steeds keuzes. Via internet bestellen of in de winkel op

de hoek, grijze of groene energie, gehaast doorlopen of even de tijd nemen voor een praatje. Als

individu is het lastig om steeds de juiste keuze te maken en vrijwel onmogelijk om op al de

uitdagingen een antwoord te vinden, als we als collectief de antwoorden zoeken ontstaan er veel

meer mogelijkheden. Samen kunnen wij onze directe leefomgeving beïnvloeden doordat wij bepalen

waar we onze euro uitgeven, samen kunnen wij onze openbare ruimte verbeteren en onderhouden,

samen kunnen wij ons Spijkerkwartier later floreren. Dit is niet alleen goed voor ons als

buurtbewoners maar realiseert ook waarden voor de betrokken bedrijven, kennisinstellingen en

overheid. Een wijkboekhouding geeft inzicht in geldstromen en daarmee mogelijkheden om deze

positief te beïnvloeden.

35

Willem van Gent (Spijkerkwartier Arnhem)

Als bewoner van het Spijkerkwartier ben ik al jaren actief in de wijk. De mensen maken immers de

wijk. Na 38 jaar werkzaam te zijn geweest binnen de Rijksoverheid, hou ik mij nu vrijwillig bezig met

de wijkeconomie: het in beweging brengen van de diverse waarden binnen de wijk om daarmee

meerwaarde te creëren. Naast DeBlauweWijkEconomie ben ik binnen het Spijkerkwartier en

Arnhem actief in Spijkerenergie, DeEigenWijzeWijk, VanBuurtenWeten en het BurgerServiceLab en

draag bij aan het zelfbeheer van het buurtcentrum De Lommerd.

De All Inclusive Wijk sluit aan op de activiteiten van De Blauwe Wijk Economie (DBWE). Door inzicht

te krijgen in de waardestromen van de wijk, zowel van en naar buiten als ook binnen de wijk, zijn we

als wijk meer in staat om ons eigenaar te voelen over wat er in de wijk gebeurt en kunnen we daar

ook meer invloed op uitoefenen en meerwaarde creëren. Vanuit DBWE wordt in samenwerking

met de domeinen Burger, Overheid, Ondernemer en Onderwijs/wetenschap) een maatschappelijke

opdracht uitgevoerd om te komen tot een duurzame autonome wijk waar het voor de bewoners en

ondernemers goed vertoeven is. Mijn bijdrage aan de All Inclusive Wijk is om de theorie aan de

praktijk te verbinden en een product te ontwikkelen die kopieerbaar is voor elke leefomgeving.

36

Frans Beurskens (Frans Beurskens Works)

Ik ben een actief inwoner van Oosterbeek (naast Arnhem). Een dorp met een rijke historie. Aandacht

voor natuur, cultuurhistorie, duurzaamheid en fairtrade zijn deel van mijn drukke leven. Samen met

mijn vrouw (sieradenontwerper) en twee kinderen is reizen een vast gegeven, maar is er natuurlijk

ook ruim tijd om zelfstandig te werken aan ICT projecten.

ICT is altijd ontwerp, meedenken, prototyping en daarna begeleiding van de bouw én implementatie

geweest. Dat was zo bij het Ministerie van Defensie waar ik gedurende 12 jaar een omgeving heb

ontwikkeld voor de interne duurzaamheidsboekhouding. Doel daarvan was lokale transparantie,

maar ook een landelijk verslag richting 2de kamer. Op eenzelfde manier bij Unilever wereldwijd

rondom Operational Control en Assessment. Daarnaast ook heel veel kleinere projecten bij bedrijven

als Heineken, Bavaria of ziekenhuizen. Duurzaamheid, milie, afval, energie, arbo en kwaliteit

kwamen als thema's vaak terug.

De wijkboekhouding is voor mij als thuiskomen. vanuit mijn eigen ervaring heb ik zowel in Renkum

als Arnhem al diverse projecten opgezet om informatie actief naar de burger te krijgen. De vorm en

opzet van de wijkboekhouding past daarbij ook nog eens bij mijn herkomst. Mijn vader was namelijk

boekhouder en verzekeringsagent.

Samenwerken, netwerken en presenteren van resultaten zal binnen dit project veel nodig zijn.

Heerlijk!

37

Carla Onderdelinden (Transitiereizen VOF)

Ik woon in de wijk Tolhuis in Nijmegen Dukenburg, een typische jaren ’70 wijk aan de rand van de

stad. Niet heel populair, want over de brug. Maar wel rustig, groen en heel ruim opgezet. Ik

woon er al 15 jaar met plezier. Mijn droom is altijd geweest dat het nabijgelegen

natuurgebied en de wijk veel meer geïntegreerd worden. Wat kan je mooie groene wandel-

sport- en plukpaden maken door de wijk naar het natuurgebied.

De laatste jaren maak ik me steeds meer zorgen om mijn wijk. Ik zie veel leegstand van

kantoorpanden en in het nabijgelegen winkelcentrum. Kwaliteitswinkels trekken weg en

worden vervangen door prijsknallers. Er zijn nu wel 10 winkels waar ik hele goedkope

shampoo kan kopen. Ik merk dat het vinden van een parkeerplaats steeds gemakkelijker

wordt maar dat ik er steeds minder te zoeken heb.

Tegelijkertijd zie ik veel onbenut potentieel in die leegstand, in de openbare ruimte,

mensen en energie. Je kan de platte daken volleggen met zonnepanelen, saaie grasveldjes

ombouwen tot moestuin, plukpaden realiseren, autodeelprojecten realiseren en zelf zorg

organsieren, En wat te denken van een wijk tradecentre? En zouden we een bazar kunnen

organiseren op de lege vierkante meters van het winkelcentrum?

En als je erop gaat letten is de wereld vol onbenut potentieel. Dat bracht mij en Patricia van

der Haak op het idee van de All Inclusive wijk. Een wijk inclusief zelf geproduceerd voedsel,

inclusief zelfgeorganiseerder mobiliteit, inclusief energie, inclusief zorg. Kunnen we in een

publiek private samenwerking tussen gemeente, burgers en bedrijven deze vitale functies

meer zelf gaan organiseren? Kunnen we de waarde van de wijk vasthouden en onbenut

vermogen benutten?

De wijkboekhouding geeft inzicht in het vermogen en de geldstromen in de wijk. Welke

talenten hebben we, welke gebouwen, ondernemers, wat is er aan groen, auto’s, en meer.

En hoeveel geld gaat erin? Inkomens van huishoudens, geld van gemeente, netwerkbedrijf,

woningcorporaties, welzijnsinstellingen, etc. en waar wordt dit allemaal aan uitgegeven?

Dit inzicht en bewustzijn biedt handelingsperspectief voor inclusief ondernemerschap in de

wijken. Aan die ontwikkeling wil ik graag bijdragen.

38

Patricia van der Haak (Transitiereizen VOF)

Het is momenteel een heel interessante tijd. We bewegen naar een meer duurzame samenleving

waarin we anders willen samenwerken. In 2013 ben daar gewoon zelf maar mee begonnen door

mensen, organisaties en overheden een nieuw en praktisch handelingsperspectief te geven.

Oftewel, ik ontwerp concepten voor een nieuwe economie en samenleving. De all inclusive wijk is

zo’n concept.

De wijkboekhouding is een van de hulpstructuren van de all inclusive wijk, een concept waarmee

wijken en dorpen collectief kunnen gaan ondernemen door professioneel samen te werken. Het zou

echt prachtig zijn als iedereen in de Nederlandse samenleving op een makkelijke en begrijpelijke

manier te weten kan komen wat het leven van alledag nou eigenlijk kost en wat je er in je wijk of

dorp voor terugkrijgt .... Wat investeert de gemeente in jouw wijk? Wat is de waarde van het park?

Hoeveel energie verbruikt de wijk? Op het democratic challenge festival, eind 2015, ontstond het

idee om met deze groep een echte wijkboekhouding te gaan maken en deze op een aantal plekken

te testen. Welnu, dat zijn we in dit project aan het doen!

39

bijlage 2. Chronologie

In de zomer van 2015 ontmoetten Patrick Hoogenbosch, Willem van Gent, Carla Onderdelinden en

Patricia van der Haak elkaar. Carla en Patricia hadden vanuit Transitiereizen VOF zojuist het concept

en de bijbehorende netwerkorganisatie de all inclusive wijk gelanceerd; in dit concept wordt een

instrument beschreven om geldstromen door een wijk of buurt in beeld te brengen: een

wijkboekhouding. Patrick en Willem waren vanuit de Blauwe Wijkeconomie in het Spijkerkwartier in

Arnhem aan het pionieren om een wijkgroenbedrijf aan de gang te krijgen. Zij hadden voor dit

project behoefte aan inzicht in de geldstromen door de wijk. De beschrijving van de

wijkboekhouding sprak hen aan. Willem en Patrick brachten ons in contact met Frans Beurskens, een

software-ontwerper met een duurzaam hart. Hij zou ons wellicht kunnen helpen om een echte

wijkboekhouding te gaan ontwerpen voor het Spijkerkwartier in Arnhem. Op een bijeenkomst in

Zwolle over wijkeconomie ontmoetten we vervolgens Koen Weytingh. Hij had met zijn bedrijf

ToekomstSterk al voor een aantal wijken wat primaire geldstromen in beeld gebracht en voor 2

wijken ook het inzicht in de geldstromen gebruikt om nieuwe businesscases te ontwikkelen en te

activeren. De contacten waren snel gelegd en we gingen aan de slag.

Patrick en Willem waren vanuit de Blauwe Wijkeconomie in het Spijkerkwartier in Arnhem ook

verbonden aan het Democratic Challenge festival. Zij spoorden Carla en Patricia aan om – net als zij -

in oktober naar de afsluitende festivaldag in Amersfoort te gaan.

Via een andere lijn werden Carla en Patricia eveneens uitgenodigd om naar dit festival te gaan:

Dennis Kerkhoven, pionier in de nieuwe economie en specialist op het gebied van transition

management, attendeerde ons op de mogelijkheid om Friso Coumou van Binnenlandse Zaken over

de all inclusive wijk te spreken door op dit festival deel te nemen aan een workshop financiële

instrumenten. Deze workshop werd in een grote gele bus op het terrein gegeven.

Tijdens de workshop in de bus vertelden de deelnemers wat ze deden. Het verhaal over de all

inclusive wijk en de wijkboekhouding werd goed ontvangen. Niet alleen het Spijkerkwartier, maar

ook de vertegenwoordigers van andere wijken en gebieden, de Coöperatieve Samenleving en Friso

Coumou zelf, meenden dat een wijkboekhouding een zinvol financieel instrument zou kunnen zijn

om een nieuwe economie op lokaal of gebiedsniveau te realiseren.

Patrick, Carla en Patricia gaven aan dat zij toch al bezig waren met het ontwikkelen van de

wijkboekhouding en dat het een verrijking zou zijn als we dit samen met deze groep zouden gaan

doen. De groep gaf aan mee te willen op deze reis. We spraken af om elkaar spoedig weer te treffen

(in Haaften) om door te praten.

Na een paar weken kwam Friso Coumou met het bericht dat hij wat budget had om de opbrengst

van het Democratic Challenge festival te borgen. En zo kreeg het project wijkboekhouding ook enige

financiële rugwind. Vanuit de VNG haakte Jornt Zuylen aan omdat Binnenlandse Zaken de opdracht

moest overdragen aan de VNG in verband met het aflopen van het programma de Doe Democratie.

Begin december gingen we van start om, met de financiële ondersteuning van BZK, in cocreatie te

komen tot een prototype voor de wijkboekhouding, een verhaal over waarheen de

wijkboekhouding zich zou kunnen ontwikkelen (o.a. activering van Coöperatieve Wij(k)Bedrijven) en

een agenda voor het vervolg.

40

We zijn aan de slag gegaan met de onderstaande mensen:

We kwamen in de periode december 2015 – april 2016 een aantal maal bijeen:

De eerste vergadering stond in het teken van kennismaken en de vraag wat gaan we doen. De tweede vergadering stond in het teken van het oplijnen van het project (workbreakdownsessie) De derde vergadering stond in het teken van het software ontwerp De vierde vergadering stond in het teken van de demonstratie van het prototype De vijfde vergadering (tevens expertmeeting) stond in het teken van de vraag ‘’hoe verder?’’

Daaromheen voerden we vele gesprekken rond de borging en pitchten we onze wijkboekhouding op

het Geldstromen door de wijkfestival op 4 februari in Utrecht.

Elio Barrone (Stadswerven Dordrecht)

Robbert de Vrieze (Delfshaven Rotterdam) Dennis Kerkhoven (Haaften, Rivierenland, Coöperatieve Samenleving) Koen Weytingh (ToekomstSterk, Coöperatief WijBedrijf Dieze Zwolle)

Joost Kroes (ToekomstSterk, Coöperatief WijBedrijf Dieze Zwolle) Patrick Hoogenbosch (Spijkerkwartier Arnhem)

Willem van Gent (Spijkerkwartier Arnhem) Frans Beurskens (Frans Beurskens Works) Carla Onderdelinden (Transitiereizen VOF) Patricia van der Haak (Transitiereizen VOF)

Friso Coumou (Binnenlandse Zaken) Jornt Zuylen (VNG)

41

bijlage 3. Verschillen en raakvlakken met andere partijen

raakvlakken en verschil met een commerciële partij zoals www.nextdoor.nl

Van de site www.nextdoor.nl:

‘’Nextdoor is een gratis en besloten buurtapp voor een betere buurt. Je legt gemakkelijk en snel

contact met de buren om je heen: zowel online als wanneer je elkaar tegenkomt op straat.

Buurten in heel Nederland gebruiken Nextdoor al om:

Buurtpreventie op te zetten

Een buurtwachtgroep te organiseren

Een betrouwbare oppas te vinden

Tips te vragen voor de beste schilder in de buurt

De missie van Nextdoor is om de kracht van technologie te gebruiken om samen betere buurten te

bouwen.

Nextdoor is gevestigd in San Francisco, Californië, werd opgericht in 2010 en wordt gefinancierd

door Benchmark Capital, Greylock Partners, Kleiner Perkins Caufield & Byers, Tiger Global

Management, en Shasta Ventures alsmede andere investeerders en Silicon Valley angels.’’

Het is onze verwachting dat er de komende jaren nog veel van dit soort sites en apps gelanceerd

zullen worden. Doel van deze apps is echter geld verdienen met de content die door de mensen

gegenereerd wordt en om reclames te pushen. wanneer je je wilt aanmelden bij deze app moet je al

je persoonsgegevens doorgeven: naam, adres, telefoon, email ... Met deze informatie kan nextdoor

heel veel geld verdienen; de mensen zelf delen niet mee in de winst van nextdoor. Met de

wijkboekhouding bieden wij naar onze mening oprecht alternatief.

Nextdoor kan goed dienen om netwerken in de wijk op te bouwen, waarbij onduidelijk is wat precies

met je gegevens gebeurt.

raakvlakken en verschil met een publieke partij zoals www.waarstaatjegemeente.nl

Deze site toont gemeentelijke informatie, ingedeeld op thema. dit geeft een schat van

(vergelijkbare) informatie. van de website:

‘’Op deze website, ontwikkeld voor gemeentelijke bestuurders en professionals, vindt u het

dashboard dat is onderverdeeld in de 15 thema’s over gemeentelijke onderwerpen. De gegevens

komen uit verschillende bronnen en onderzoeken, zoals burger- en ondernemerspeilingen, CBS en

andere centrale databronnen. U kunt de gegevens uit het dashboard gebruiken om te zien waar uw

gemeente staat. U kunt de gegevens vergelijken met andere gemeenten en, indien u dat wenst,

gebruiken om meer inzicht te krijgen, voor informatie voor besluitvorming, agenda vorming,

verantwoording of onderzoek.

De informatie is openbaar toegankelijk en daardoor ook bereikbaar voor andere geïnteresseerden

als inwoners, onderzoekers en de media.’’

Alle content die op deze site beschikbaar gemaakt wordt, is ook beschikbaar in de wijkboekhouding.

De wijkboekhouding gaat echter verder: geeft duiding en maakt het mogelijk om op elke schaal, een

dorp, wijk of een buurt in te zoomen. De wijkboekhouding stimuleert ook om informatie toe te

voegen en onderling in gesprek te raken over projecten die er al zijn of die goed zijn om te initiëren.

42

raakvlakken en verschil met www.open-overheid.nl

Het Leer- en Expertisepunt Open Overheid is onderdeel van ICTU en werkt in opdracht van het

ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het Leer- en Expertisepunt brengt de

vraagstukken in kaart die leven rond Open Overheid. We organiseren kennis- en ervaringsdeling en

zijn betrokken bij de organisatie van diverse bijeenkomsten en leerkringen. De focus ligt hierbij op

medewerkers van publieke organisaties die meer willen weten over en meer willen doen met het

thema Open Overheid.

Een overheid die vertrouwt op de creativiteit in de maatschappij, kan zijn eigen effectiviteit een stuk

verhogen. Op den duur is dat efficiënter en dus goedkoper. Ook krijgen inwoners de kans hun

betrokkenheid om te zetten in concrete acties door gebruik te maken van Open Data. Tegelijkertijd

stimuleren we nieuwe economische activiteit als we meer data open beschikbaar stellen. Zo kunnen

vernieuwende digitale diensten ontstaan.

Stel je gegevens kosteloos, rechtenvrij, openbaar, machineleesbaar en volgens open standaarden

beschikbaar. Omdat je als gemeente, provincie of waterschap simpelweg transparant wilt zijn.

Overheidsdata zijn immers op kosten van de burger verzameld, en moeten dus ook voor hún doelen

beschikbaar zijn. Of om maatschappelijke en economische impact te laten ontstaan. Bijvoorbeeld

door OmgevingsAlert, een toepassing die inwoners vertelt waar in hun omgeving een verbouwing of

een wegopbreking plaats zal vinden.

raakvlakken en verschil met www.mijnbuurtje.nl

In elke buurt is enorm veel hulp, spullen, creativiteit en kennis aanwezig. Maar hoe benut je dit? Hoe

verbind je bewoners, bedrijven en verenigingen met elkaar? Om dit te bereiken ontwikkelden wij de

afgelopen jaren een integrale aanpak. De essentie van deze aanpak vormen getrainde

buurtverbinders, professionals maar ook een online dorpsplein waarop je echt álles in je eigen buurt

vindt. Hiermee ontstaat een waardevol communicatie netwerk dat bewoners financieel zélf

kostendekkend kunnen exploiteren.

Begonnen in eigen buurt

Wij gebruiken deze aanpak in onze eigen buurt in 2007 en sindsdien groeide het door tot wat het

vandaag is. We trainden inmiddels ruim veertig buurtverbinders en meer dan honderd professionals

in online buurtcommunicatie. Er zijn 15 buurtsites actief in diverse steden en dorpen en dit aantal

groeit door. Ons interactieve buurtcommunicatie platform ontwikkelde zich tot het één van de

meest complete buurtplatformen in Nederland. En het mooiste is: we vinden het steeds leuker om

te doen! Omdat stilstand achteruitgang betekent én omdat we er enorm veel plezier in hebben

willen we graag doorgroeien. Ons ultieme doel is dat alle buurten in Nederland verbonden zijn en

het een plezier is om daar te wonen, te werken en op bezoek te zijn. Onze aanpak heeft zich

ruimschoots bewezen. Onze producten zijn er klaar voor. Wij zijn er klaar voor.

raakvlakken en verschil met www.burgerbegroting.nl

Op verzoek van het ministerie van BZK heeft Joop Hofman een overzicht gemaakt van de diverse

vormen van burgerbegrotingen, de kritische succesfactoren tegen het licht gehouden maar ook de

43

schaduwkanten genoemd en een Nederlands voorbeeldmodel ontworpen. Een routekaart voor

Nederlandse gemeenten dat kan helpen bij het invoeren van een proces van burgerbegroting. In

honderden steden in Europa, Australië en Zuid-Amerika stellen burgers de gemeentebegroting op

samen met de lokale overheid. In kleine dorpen in Italie, in 155 kleine en grote gemeenten in

Duitsland, in Sevilla, in Christchurch of miljoenensteden als Porto Alegre of Belo Horizonte. In Peru is

het zelfs in de wet vastgelegd dat burgers een burgerbegroting mogen opstellen. Voor Nederlandse

begrippen is dit een nieuwe vorm van burgerinvloed. Een klein experiment in een Dordtse wijk

leverde al een deelname op van 1700 buurtbewoners. Dat past bij de deelnamecijfers elders in de

wereld. Braziliaanse steden spannen de kroon: Porto Alegre kent jaarlijks 30.000 burgers die

meepraten en beslissen, in Belo Horizonte zijn dat er 176.000. En in het district Lichtenberg in Berlijn

deden in 2010 bijna 7500 burgers mee.

Joop Hofman is directeur van participatiehuis Rode Wouw. Hij heeft diverse wijkgerichte aanpakken

ontwikkeld in Nederland en is ontwerper van een scala aan participatiemethoden.

44

Bijlage expertmeeting 21 april 2016

Tips en feedback van de experts tijdens de expertmeeting

Dit is een verwerking van het verslag van Willem van Gent, Patrick Hoogenbosch, Robbert de

Vrieze en de aantekeningen op de grote brown paper vellen.

45

Deelnemers expertmeeting 21 april, Rotterdam, waar deze vraag aan de groep werd voorgelegd.

Aanwezigen expertmeeting Organisatie DOET MEE IN VERVOLG?

Robbert de Vrieze WIJDelfshaven Ja, behoefte aan focus

Frans Beurskens Frans Beurskens Works Ja

Koen Weytingh ToekomstSterk Ja, heeft al zijn hobby's erin gestoken. Eens met focus. Behoefte aan duiding van wat is.

Patricia vd Haak Transitiereizen Ja

Elio Barone Stadswerven Dordrecht Ja als initiatief

Patrick Hoogenbosch Spijkerkwartier, Arnhem Ja als wijkinitiatief

Carla Onderdelinden Transitiereizen Ja

Willem van Gent Spijkerkwartier, Arnhem Ja als burgerinitiatief

Friso Coumou Ministerie IenM ja, maar was al weg

Jornt Zuylen VNG

Ja Wil graag meedoen. Kan helpen met concreet zoeken van pilots oa via netwerk wijkondernemingen. Denk na pover een eenduidig beeld. Welk probleem lost het op?

Joost Kroes Toekomststerk

Ja vanuit ToekomstSterk en Dieze. Wil focus maar let op want ook breedte is kracht. Dus waar zoek je. Je moet de breedte wel laten zien.

Robert Colijn Hanzeland Zwolle Ja vanuit Hanzeland en SpaarSaam

Berry Kessels Volkshuisvesting Nee, is wel handig en bruikbaar in wijk. Wel bereid data te ontsluiten!

Hidde Boonstra VNG, KING Ja, kijkt graag mee met Frans. Data benieuwd naar toepassing in gesprekken

Mikis de Winter Open Overheid Al weg maar geïnteresseerd

Paul Imthorn Sociale innovator Ja, mbt deel social impact

Pieter Buisman geldstromen door de wijk

Nee niet zonder meer, eerst focus, te diffuus nu. Leidt informatie inderdaad tot actie? Nader overleg, maak het eerst scherper.

Marlon van Dijk SROI

Ja: 1 Techniek development. 2. projecten/effecten (= precies wat Sinzer doet), Had moeite met begrip waarde wil bijdragen met kennis hierover

Ilan Stoelinga gemeente Amsterdam

Zit bij expertmeeting namens zichzelf. Wil graag klankborden/adviseren. Breng focus aan. Wil reflectant zijn.

Lisa Franke VNG, Democratic Challenge Ja, vanuit Democratic Challenge

Sébastian Duchène Kracht in NL

Ja, Onwijs interessant. Werken vanuit behoefte initiatieven. Samenwerking kan heel interessant zijn. MAEX--> data koppelen

Tom Vleerbos Gemeente Tubbergen Ja is kansrijk. Wil graag gefocuste pilot

46

Behalve de bovenstaande deelnemers hebben de volgende personen interesse getoond in de

wijkboekhouding. Met hen worden nog verkennende gesprekken gevoerd:

Jocum Deuten Effectarena, Koen Vrielingk Lentekracht, Joop Hofman De Rode Wouw, Geerten Peek

CGI, Fred Baptist Fortierra, Arno de Berg gemeente Arnhem, Cynthia Smeets Kiesbelasting, Marieke

Karssen Online Stragegie, C. De Heer gemeente Leiden, M. Hobbij gemeente Deventer, M. Brander

gemeente Haarlemmermeer, Jochem van Hal I Logos.

beschikbaarheid data

- hoe selecteer je welke data in de wijkboekhouding kan/mag.moet?

- hoe moeilijk of makkelijk is het om de lokale data te ontsluiten?

- interessant om toe te voegen: geldstromen corporaties en VVE’s.

- hoe werk je gemeentelijke data om naar dorpsniveau of wijkvniveau. Voorbeeld Tubbergen

werd genoemd: Tubbergen: 22000 inwoners 10 dorpen. De data per dorp is er niet, alleen

op gemeente niveau. Hoever kan er op lagere niveaus data beschikbaar komen.

Problematiek concentreert zich vaak rondt een paar straten. Op dat niveau zou je de data

willen hebben. Voor een betekenis vol gesprek en het initiëren van acties is schaalbaarheid

van data essentieel.

- transparantie van data heeft de mooie kans om nieuwe businessmodellen te maken. Dit kan

ten koste gaan van een leverancier uit de ‘’oude economie’’ (tegengesteld belang).

Bijvoorbeeld: de data van het afval zou van de dienstverlener moeten komen waar de

ambtenaar een opdracht aan geeft. Echter hoe meer inzicht in afval, hoe meer businesscases

op basis van hergebruik van afval. Heel mooi, maar hiermee droogt de business van de

afvalverwerker (leverancier van de brondata) op. Dit is een tegengesteld belang.

- De kunst is om op de wijkboekhouding op een levendige manier over data te gaan praten.

focus

We kregen veel tips om meer focus aan te brengen. De demo van 21 april toonde de verschillende

kijkrichtingen waarmee je data op een vriendelijke manier kunt tonen aan een groot publiek. Je kunt

tonen wat je wilt. Onbeperkt. Het is aan de gebruikers om hier focus in aan te brengen. Op basis van

hun behoefte. Dit komt in de eindversie van het prototype beter tot uiting in de focus die de

verschillende wijken/dorpen hebben aangebracht met betrekking tot het project dat ze in de

wijkboekhouding wilden laten zien.

Toch kunnen wij zelf ook meer focus aanbrengen door verschillende groepen gebruikers

verschillende ingangen te bieden. Een wethouder heeft waarschijnlijk een andere

informatiebehoefte dan een wijkbewoner. Leidt de gebruikers vanuit de vraag ‘’wie ben je?’’ door de

informatie heen. Hoewel het geheel complex oogt kan het voor elke doelgroep simpel worden

uitgelegd, mits het in hun eigen taal wordt weergegeven.

Het gaat om informatie ontsluitbaar te maken en te benutten/versterken voor drie niveaus:

De burger: deze heeft er belang bij wat er gebeurt in zijn/haar omgeving en waar zij invloed op

kunnen uitoefenen

47

De overheid: deze heeft er belang bij dat de juiste informatie wordt verzameld en benut om de

samenleving maximaal te ondersteunen

De instellingen: zij hebben er belang bij dat de informatie van de overheid en de burger op elkaar

aansluiten waardoor het maken van keuzes voor inzet van middelen eenvoudiger wordt.

Hierbij dient ook nog rekening te worden gehouden in de wijze waarop eea kan worden

gepresenteerd; enerzijds voor wetenschappers, anderzijds voor boekhouders, politici en burgers.

Allen communiceren op een verschillende frequentie over hetzelfde onderwerp, met dezelfde data.

product

- De kracht/meerwaarde tov van andere systemen is de transformer of connector.

- de overheid heeft CBS opdracht gegeven om het begrip welvaart breder aan te vliegen

- willen we op zoek naar funding of naar de incentives om funding te realiseren?

- kijk goed: wat is de effectiviteit van het systeem

- gemeente gaat niet als eerste veranderen, verandering komt van onderen maar hoe pak je

dat nu van bovenaf op?

- oiax.org schaalbare objectieve begroting die relevant en specifiek is bepaal definites en

spelregels

- overheid werkt gefragmenteerd, de burger leeft en werkt integraal

- knop ik wil meedoen

- geef juiste info op juiste schaalniveau

- wel kaders zetten

- juist gemengde businesscases door ketens heen maar die past niet door de postbus van

instanties

- wijkboekhouding is platform waar je verbanden legt en kennis deelt, niet alleen burgers en

overheid maar samen bouwen

- wat is de meerwaarde van dit initiatief tov een dorp of wijk die dit zelf organiseert?

- focus op thema’s energie buurtgroen, zorg, water urban gardening en veiligheid

- whats is in for me / urgentie benoemen

- wijkboekhouding kan inzichtelijk maken wat de effectiviteit van investeringen is

- waar zit zeggenschap?

- wat is de onderscheidende waarde van de overheid

- kansen in kleinere gemeenten voor implementatie

- misschien ook koppeling met crowdfunding

gebruiker - burger

- burger wil eigenaar zijn van gegevens die gegenereerd worden

- burger wil weten wat er met hun geld gebeurt. burger gelooft t niet meer, Daarom

belangrijk dat er open en transparante gemeenschapsbegrotingen komen

- met name in Engeland willen burgers veel actiever weten wat er met hun geld gebeurt

- Wijkboekhouding helpt in het bewustwordingsproces om te willen weten wat er met je geld

gebeurt

- focus op een paar thema’s. Kom ook echt helpen met kwartiermakers in de wijk

48

- kenniscentrum

- geldstromen in de wijk koppelen aan mensen, bv jij bent geinteresseerd in energie, jij in

groen, etc.

- doorgaan maar laden met actie van onderop, dan wordt het gedragen

- wijkbedrijf is een gevolg van actie

- hou het simpel laat het groeien vanuit de behoefte met de initiatiefnemers

- laat de wijkboekhouding dezelfde taal spreken om burgers tool te geven bij besluitvorming

voor gemeenten.

- maak een database van deskundige bewoners

- de wijkboekhouding appelleert aan menselijke behoefte om van waarde te zijn

- 80 procent van de mensen is niet met participatie bezig. dat is slechts 20 procent die 80

procent moet je niet willen activeren, die moet je ontzorgen. Een businesscase is een

generator; helpt bij bewustwording om verborgen capaciteit / kapitaal van een wijk beter te

gaan gebruiken.

- organiseer met een aantal wijkbewoners een avond rond de vraag wat vind je hiervan?

- asset based community om onbenutte capaciteit beter te benutten

- DOE pilots met verschillende doelen en doelgroepen, zoek de diversiteit op

- start vanuit energie en passie van mensen

- social value act

nodig

- inkomen voor de wijkondernemer

- nodig professionele wijkondernemer die als kwartiermaker eea neerzet en dan weer naar de

volgende klus gaat

actie / participatie

- informatie leidt tot actie (niet iedereen vond dat overigens)

- passie leidt tot actie

- invliegen van professionele kracht leidt tot actie

- wijkboekhouding moet veilige omgeving zijn waar alle betrokkenen (zoals buurt en rabobank

kunnen gaan innoveren en waar kwartiermakers elkaar informeren.

- ook activering ondersteunen, businesscase generator is heel sterk

- Jornt: overheid vindt thema ‘’onbenutte capaciteit naar boven halen’’ zeer interessant

opschalen

- Verbanden leggen, laten zien wat er elders al werkt

- doorontwikkeling ook als een inclusief project opzetten, dit is niet alleen van ons ons

proces doorontwikkeling van prototype naar werkend product

1. wijkboekhouding bouwen

2. maatschappelijk call tbv funding

49

3. activering ondersteunen (Dieze heeft bijvoorbeeld een aanjaagbudget van de gemeente;

Dieze begint met zzp-ers ism sociale wijkteams)

structuur

1. begrotingsstromen

2. waardestromen

3. businesscaes/projecten

doelgroep

benoem helder: wie is de doelgroep? - veel actieve burgers hebben geen wijkboekhouding nodig.

Maar het omgekeerde werd ook gezegd: je hoeft niet op voorhand de doelgroep inzichtelijk te

maken, deze data ontsluiten is op zich al waardevol.

doelgroepen:

- actieve bewoners

- initiatieven

- raadsleden / wethouders

- ambtenaar

- inactieve burgers

Maar de wijkboekhouding maakt ook samenwerking mogelijk tussen

(data): begrotingsdenkers – fondsverstrekkers - integrale initiatieven

helder maken

- rollen

- verantwoordelijkheden

- taal

valkuilen

- mer a boire

- te veel moeilijkheden

- het is het moeilijkst om simpel te ontwerpen