De verenigingen - KNNV Dubbelloof.pdf · mobiel: 06 - 21697363. gegeven aan de Bosgroep met...
18
Transcript of De verenigingen - KNNV Dubbelloof.pdf · mobiel: 06 - 21697363. gegeven aan de Bosgroep met...
De verenigingen
Dubbelloof
\
Kopij
Gezamenlijk verenigingsblad van
IVN - afdeling Eindhoven (Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie) en
KNNV - afdeling Eindhoven (Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Vereniging
voor Veldbiologie)
Beide verenigingen hebben in 2003 de intentie uitgesproken door samenwerking naar elkaar toe
te groeien.
Dubbelloof is een gezamenlijke uitgave van:
de Kijk Uit (blad van IVN afdeling Eindhoven) en
de Venkraai (blad van KNNV afdeling Eindhoven).
Kopij kan tot uiterlijk 1 maand voor verschijning ingeleverd worden bij de eindredacteur.
De verschijningsdata zijn: 20 februari, 20 mei, 1 september en 20 december.
Eindredactie
Henny van Rijck
Redactieleden
Jan Schellekens
Jelle Schuurmans
Gerard Vos
Het IVN is een landelijke vereniging van vrijwilligers en beroepskrachten, opgericht in 1960.
Het doel is het bevorderen van natuur- en milieubesef door het organiseren en stimuleren van
educatieve activiteiten in de ruimste zin van het woord.
De afdeling Eindhoven is opgericht in 1966. Belangrijkste activiteiten zijn het organiseren van
publiekswandelingen en de kinderdoemiddagen. Het aantal leden bedraagt ongeveer 115.
Het lidmaatschapsgeld voor 2012 bedraagt € 26 (donateurs min. € 18). Het lidmaatschapsjaar
loopt van 1 januari t/m 31 december. Aanmelden en opzeggen (vóór 1 november) kan bij het
secretariaat (zie achter in dit blad). Leden ontvangen naast het verenigingsblad ook het landelijke
tijdschrift ‘Mens en natuur’ 4x per jaar.
www.knnv-ivn-eindhoven.nl
De KNNV is een landelijke vereniging, opgericht in 1901. Het doel is natuurstudie en -bescherming
door middel van inventarisaties en activiteiten als excursies, lezingen en cursussen.
De afdeling Eindhoven - opgericht in 1945 - is op al deze terreinen actief, o.a. in een aantal
werkgroepen (zie achter in dit blad). Het aantal leden bedraagt ongeveer 265.
Het lidmaatschapsgeld voor 2012 bedraagt € 30,50 voor een gewoon lid en € 12,75 voor een
huisgenootlid per jaar. Bij toetreden in de tweede helft van het jaar geldt de helft van deze
bedragen. Over te maken op rekening t.n.v. KNNV Afd. Ehv.
Gewone leden ontvangen naast het verenigingsblad het landelijke KNNV-tijdschrift ‘Natura’ 6x
per jaar. Een informatiepakket ligt voor toekomstige leden bij de ledenadministratie gereed.
Aanmelden en opzeggen kan bij de ledenadministrateur (zie achter in dit blad).
www.knnv-ivn-eindhoven.nl
De volgende Dubbelloof komt uit op 1 september 2012. Kopij hiervoor aanleveren vóór 1 augustus
2012. Per email of per post aan: Redactie Dubbelloof. De redactie behoudt zich het recht voor,
teksten aan te passen of in te korten.
1
20 mei – 1 september 2012 • nummer 2
Inhoud
Gezamenlijke uitgave van KNNV afd. Eindhoven en IVN afd. Eindhoven
Nagekomen jaarverslag Natuurbeschermingscommissie 2
Wijzigingen ledenbestand KNNV Afd. Eindhoven 3
Wie wordt onze nieuwe lezingencoördinator? 3
Excursies KNNV afd. Eindhoven
Za 19 mei De Moerputten 4
Zo 3 jun Zouweboezem 4
Zo 10 jun Groote Heide, Heeze 4
Za 16 jun Kampina 5
Do 5 jul Weerterbos 5
Zo 19 aug De Plateaux 5
Vooraankondiging KNNV excursies
Zo 2 sep De Ardennen 6
Vr 5 okt Waterzuivering 6
Za 20 okt Het Niersdal 6
Excursies vogelwerkgroep KNNV
Zo 20 mei Koningssteen (Limburg) 7
Zo 3 jun Zouweboezem 7
Do 14 jun Leenderbos (Nachtzwaluw) 7
Wandelingen IVN 8
Uitnodiging hydrobiologische werkgroep 8
Kinderdoemiddag Winter 8
De tamme Witsnuit 9
Interessante waarnemingen in het Beleven te Reusel 10
Broedvogelinventarisatie De Lange Bleek - Deel 2 12
Een bericht van de secretaris 16
KNNV-boeken 16
Tekeningen: Annemarie Schrover-van Bokhoven en Rian Rensen-Bronkhorst
Foto voorblad: Bert van Rijsewijk (Kleine ijsvogelvlinder - Ladoga camilla)
2
Nagekomen jaarverslag
Natuurbeschermingscommissie in 2011
Riki Sleegers
Jan Schutjes
Jacqueline van Heek
Wat is er gebeurd binnen de natuurbe-schermingscommissie?
In onze commissie heeft een wisseling plaatsgevonden van leden. Johan Goossens is om persoonlijke redenen gestopt. Jammer, want zijn kennis en ervaring kwam ons goed van pas. Johan, bedankt voor je betrokkenheid.
Jan Schutjes, ook actief in de vogelwerk-groep, heeft zijn plaats ingenomen. Tijdens het 10-jarig bestaan van het Trefpunt Groen Eindhoven heeft Jan kennis kunnen maken met Joop van Hout en afgevaardigden van de verschillende groengroepen die zijn aangesloten bij het Trefpunt. Zo is hij op een feestelijke en ontspannen manier ingewijd in onze activiteiten.
We zijn actief aanwezig bij het Philips de Jongh park. Actueel was dit jaar de beukenlaan aan de ingang vanaf de Bezuidenhoutseweg. Alle bomen zouden, volgens plan van de gemeente, gekapt moeten worden in verband met plakoksel, en vervangen door jonge aanplant. Door inspraak is er gekozen voor de „blijvers‟. Bomen met beschadigingen gaan verspreid over jaren gekapt worden.
In Genneper Parken moet de Fontys Sporthogeschool in 2012 gerealiseerd zijn. Over de verbinding van de Theo Koomenlaan en de Wim van Tuyllaan met een fiets/voetpad en een brug over de Tongelreep, een toezegging die de gemeente gedaan heeft aan de school, is intensief gesproken. Het oorspronkelijke plan hiervoor sneuvelde voor de zomer-vakantie, mede door goed onderzoek van Ecologica en ondersteuning in overleg van Gerard Vos, Annemieke van Vucht, KNNV, en Leo Klok, vleermuizenwerk-groep.
De gemeente liet het er echter niet bij zitten en zocht via een second opinion naar mogelijkheden. Een locatie werd gevonden, zuidelijker dan de oorspron-kelijke brug, en de verbinding zou een houten voetbrug worden. Hier golden de eerdere bezwaren van flora- en faunawet niet en bleek dit plan EHS-proof. Al onze inspanningen ten spijt zal deze brug er komen, wel onder onze strikte voorwaarden.
Philipsdorp, Bazelbuurt: De geplande hoorzitting van begin dit jaar in verband met renovatieplannen, over behoud van vleermuisverblijven en nestgelegenheid voor vogels, is niet doorgegaan. Er is overeenstemming bereikt en de gemeente heeft de bezwaren gegrond verklaard.
Door de woningcorporatie Woonbedrijf zijn toezeggingen gedaan dat in huidige en toekomstige plannen voor renovatie en nieuwbouw in Philipsdorp en Drents Dorp voorzieningen komen voor huis-mussen, gierzwaluwen en vleermuizen. Deze overeenstemming is tot stand gekomen in samenwerking met Frans Heijnen van de Vleermuizenwerkgroep, door veel en intensief overleg.
Plan Noordoost corridor OW: De provincie heeft een voorkeursplan vastgesteld dat zowel het opwaarderen van de N279 inhoudt als de oostwest verbinding van deze weg met de A50. De provincie zoekt nu onder betrokken groeperingen naar personen met gebiedskennis en ideeën om in de klankbordgroepen deel te nemen. Veranderen kunnen we niet, misschien wel erger voorkomen.
Met dank aan iedereen die dit jaar de NBC gesteund heeft.
3
Henk van der Gaag
Wijzigingen Ledenbestand KNNV 23-1-'12 t/m 21-4-'12
Overleden Mw. C. Bossong-Singer
Nieuw Dhr. M. Cooijmans Mw. N. Dupuis Mw. M. Edelbroek Dhr. W. Hortensius
Verhuisd
Dhr. O. Bakhuizen Mw. M.A.K. Bleeker Dhr. T. Koks
Geen lid meer per 01-01-2012 Mw. W. Brink-Broeze Stuur wijzigingen naar onze ledenadministrateur ([email protected]).
Wie wordt onze nieuwe lezingcoördinator?
Els van der Voort
Els van der Voort stopt in het voorjaar van 2013 met haar werk als lezingcoör-dinator. Ze heeft deze taak dan jarenlang vervuld. De taak houdt in dat je sprekers benadert en in overleg met het MEC een datum afspreekt. Een lijst van sprekers is voorhanden, je hoeft niet zelf te zoeken. Op de avond van de lezing ontvang je bezoekers, leidt met een kort praatje de spreker in en aan het eind bedank je de spreker.
Als meerdere mensen zich aanmelden kunnen zij ieder in overleg een avond deze functie uitoefenen.
Er is nu de unieke kans om met Els mee te lopen en vast wat ervaring op te doen. Wie wil(len) deze taak van haar overnemen? Graag even een belletje naar Els van der Voort, 040-2413832
Excursieprogramma KNNV
Voor alle excursies geldt:
Laat het de excursieleider weten als je mee wilt gaan. Een kleine wijziging is altijd mogelijk en vervoer kan aangepast worden aan de deelnemers.
Zorg voor proviand – eten en drinken.
Neem regenkleding mee, evt. laarzen.
En natuurlijk…. een veldkijker, een loepje, je favoriete boek om iets in op te zoeken.
Bij colonne rijden letten chauffeurs altijd op degenen die volgen, om elkaar niet uit het oog te verliezen.
Chauffeurs kunnen de route ontvangen van, of vragen aan, de excursieleider.
Iedereen is ook van harte welkom. Het KNNV-principe is: We leren van en ontdekken met elkaar, ieder brengt het hare of zijne in.
4
Zaterdag
19 mei
Excursie naar De Moerputten
Thema: Planten, vogels, insecten Leiding: Harry Nouwen Duur: Driekwart dag Start: 9:30 uur, parkeerplaats Tarwelaan, Winkelcentrum Vaartbroek.
De wandeling begint vlakbij het nieuwe ziekenhuis ten zuiden van Den Bosch (parkeerplaats aan de Deutersestraat).
De Moerputten is een van de weinige overgebleven laagveenmoerassen ten zuiden van de grote rivieren. Het is een restant van het moerasgebied dat eeuwen geleden de vestingstad Den Bosch omsloot. Vroeger werd hier veel „gemoerd‟ ofwel turf gestoken. Hierdoor zijn er smalle stroken llland („legakkers‟) ontstaan. Ze werden
gebruikt om veen te laten drogen. Het gebied is de afgelopen 20 jaar veel in positieve zin veranderd. De oude spoorlijn die door het gebied liep heeft men tot hoofdas van diverse wande-lingen gemaakt om het gebied te ontsluiten.
Blijkbaar heeft de natuur haar best gedaan. Vooral in de enigszins natte delen hebben zich bijzondere soorten ontwikkeld, zoals daar zijn: Echte koekoeksbloem, Waterdrieblad, Duizendguldenkruid, en de Grote pimpernel, met de vlinder het Pimpernelblauwtje. Het gebied is nog voor een deel gesloten voor publiek, maar wij zullen toestemming vragen aan Staatsbosbeheer om er toch te kunnen vertoeven.
zondag 3 juni
Excursie naar de Zouweboezem
Thema: Vogels en de rest Contact: Carla van Moorsel Duur: Driekwart dag Vertrek: 8:00 uur, Venbergse Molen (Woensel).
De Zouweboezem is een klein natuur- gebied, maar wel een van de belangrijkste vogelgebieden van Nederland. Dit indrukwekkende moerasgebied is rijk aan natuur- en cultuurwaarden. Het fungeerde
vroeger als opvangplaats voor overtollig water van de nabijgelegen polders van de Vijfherenlanden. Hierdoor was het gebied constant nat en heeft het zich kunnen ontwikkelen tot een moeras-gebied met een grote variatie aan water- en moerasvogels. Het afwisselende landschap van open water, wilgengrienden, elzenbroekbos, en velden met riet, pluimzegge, mattenbies en lisdodden, vormt een uitstekende vogelboulevard voor wandelaars.
Zondag 10 juni
Excursie naar de ‘Groote heide’ in
Heeze
Thema: Vlinders en libellen Contact: Karin Albers Duur: Halve of driekwart dag Vertrek: 9:30 uur, Gerardusplein, Eindhoven 9:45 uur, Carpoolplaats afslag Geldrop/Heeze (A67). Daar zal Karin ook staan.
Meld je aan bij Karin als je meegaat, spreek ook gerust het antwoordapparaat in. Voor laatkomers of kwijtrakers, bel haar mobiel: 06 - 21697363.
In de herhaling: een excursie naar de 'Groote Heide' in Heeze, rondom het Veeven (164, 377). Inmiddels enkele jaren geleden zijn hier herstelmaatregelen
uitgevoerd bij diverse vennen. Ik kan het één en ander vertellen over de natuurwaarde van de vennen en de achtergronden van de maatregelen. We zullen gaan zien hoe het gebied zich heeft ontwikkeld in de laatste jaren. We gaan er natuurlijk vlinders, maar vooral ook veel libellen tegenkomen. Wie gaat er mee om meer over de andere ongewervelden te vertellen? Neem een verrekijker mee, bij voorkeur een die je tot dichtbij nog kan scherpstellen (voor libellen).
Dit gedeelte van de Groote Heide is bij de meeste mensen weinig bekend. Ik heb hier jaren geleden samen met collega's advies gegeven aan de Bosgroep met betrekking tot venherstel van de in de bossen gelegen vennen. Het gebied is van Brabant Water.
5
De vennen blijken onder andere voor libellen zeer bijzonder. Maar ook bijzondere planten van natte heide en vennen zullen we tegenkomen, zij het in wat mindere mate. Ik kan wat vertellen over de aanwezige ventypen, het venherstel en wat in de toekomst
mogelijk nog gaat gebeuren.
Naar keuze een halve dag of driekwart dag excursie. We maken namelijk eerst een rondje langs de Veevennen, voor de liefhebbers maken we daarna nog een ronde langs de vennen in het bosgebied.
Zaterdag 16 juni
Excursie naar de Kampina
Thema: Vlinders en libellen Contact: Bert en Riet van Rijsewijk. Duur: Driekwart dag Start: 9:00 uur, carpool parkeer- plaats Noord Brabantlaan (afslag 31, achter McDonalds). Meld je even als je mee wilt gaan.
Kampina is een prachtig, groot natuur-gebied met veel variatie in biotopen: het beekdal van het broekbos, droge en
natte heide, bossen en Beerze met vochtige blauwgraslanden en vennen. Daaraan is enige jaren geleden 92 ha landbouwgrond toegevoegd (Banisveld) en een retentie-bekken aan de Logtse Baan. Van Banisveld is de toplaag van zwarte grond afgegraven waardoor er allerlei bijzondere planten te voorschijn komen, zoals bijvoor-beeld het Teer guichelheil. Half juni verwachten we in ieder geval de kleine ijsvogelvlinder en het heideblauwtje te zien.
Donderdag 5 juli
Excursie naar het Weerterbos Thema: Vlinders, libellen en andere Insecten Contact: Trudy Vos, Duur: Driekwart dag Start: 9:00 uur, Gerardusplein, Eindhoven.
Het Weerterbos is een groot natuurge-bied van het Limburgs Landschap, van ongeveer 600 hectare, gelegen ten noordwesten van Weert. Vroeger was het een moerasgebied, omgeven door heide en eikenbos. Nu bestaat het voornamelijk uit naald- en gemengd loofbos, vennen, kleine heidevelden en grasland. Door gericht beheer gedurende de afgelopen jaren verbetert het als leefgebied van vlinders. In geheel
dichtgegroeid bos kunnen ze niet leven, er zijn geen zonnige plekjes meer waar ze zich kunnen opwarmen. Het Weerterbos is van belang voor de Kleine ijsvogelvlinder, die graag nectar zuigt uit bramenbloemen. Kamperfoe-lie is de voedselplant van de rups. Ook het zeldzame Spiegeldikkopje kan worden waargenomen Natuurlijk zijn naast deze zeldzame dagvlinders de meeste algemene soorten goed vertegenwoordigd. Verder zijn libellen, zweefvliegen, spinnen, nachtvlinders en allerlei andere insecten volop aanwezig. Het is altijd weer spannend wat we zullen tegenkomen en natuur-lijk hopen we op een mooie zonnige dag.….
Zondag 19 augustus
Excursie naar de Plateaux
Thema: Al wat we tegenkomen Contact: Peter Zomer Duur: Tot ca. 15:30 uur Vertrek: 9:00 uur, Gerardusplein, Eindhoven
De Plateaux tussen Valkenswaard en Lommel, precies op de grens van Nederland en België, is het hele jaar door een mooie bestemming voor een wandeling of excursie. Eind augustus zijn de omstandigheden ideaal voor het
waarnemen van libellen. Zo kunnen we de zeldzame Kempense Heidelibel waarnemen, de Venglazenmaker, de Beekoeverlibel, de Tengere Grasjuffer en de Bandheidelibel. Maar ook vlinders en trekvogels: Heideblauwtje, Bruine Metaalvlinder, Beervlinders; en qua vogels Witgat, Bosruiter, en trekkende roofvogels. Succes voor wat betreft al deze soorten is natuurlijk niet gegaran-deerd; maar wel gegarandeerd een mooie excursie.
6
Vooraankondiging, met een definitief tintje!
Zondag 2 september
Excursie naar de Ardennen Thema: Ninglingspo, de Bergbeek Contact: José Walthuis en Sjef Ernes Duur: Gehele dag Start: 8:30 uur, Gerardusplein, Eindhoven (met zo min mogelijk auto's, km- kosten worden gedeeld). Graag even aanmelden:
Het is al weer negen jaar geleden dat we een geliefd stukje Ardennen hebben bezocht met een zeer eigen karakter: de Ninglingspo. Ruim je bergwandelschoenen nog maar even niet op, want meteen aansluitend op de grote vakantie kunnen we nog een stukje „buitenland‟ vlak bij huis vinden. De route langs deze grillige bergbeek de Ninglingspo ten zuiden van Luik biedt een variatie aan hoogte, knuppelbruggetjes en cultuurlandschap, afgewisseld met bos en een Ardens dorpje Nonceveux. De Ninglingspo ontspringt op 500 m hoogte en heeft een verval van
350 m op haar 3,5 km lange loop voordat ze in de Amblève uitmondt. De fenomenen die het gevolg zijn van dit hoogteverschil gaan we in het eerste (pittige) deel van de wandeling bekijken! We zullen daarbij talloze houten bruggetjes oversteken van het type „overlangs gezaagde boomstammen‟, al dan niet voorzien van een leuning. Eenmaal „boven‟ lopen we stukken door gecultiveerd gebied en dalen dan weer af door het bos naar de parkeerplaats van Sedoz, vlakbij het dorpje Nonceveux. Het voorjaar garandeert altijd veel water in d‟n po, maar wie weet hebben we weer een natte zomer en worden de doorwaadbare „gue‟s‟ weer een uitdaging. Ook in de herfst kan het plaatselijk nogal glad en modderig zijn. Dus hoge bergwandelschoenen zijn een must! Neem je favoriete determinatieboek, genoeg eten en drinken en voor het geval dat…., een regenpak mee. Traditiegetrouw sluiten we met de liefhebbers af op een Belgisch terras, alvorens huiswaarts te keren.
Vrijdag 5 oktober
Excursie naar de Waterzuivering
Thema: waterzuivering Contact: Harry Nouwen Duur: 2 of 3 uur Start: 12:00 of 13:30 uur Van Oldenbarneveltlaan 1, Eindhoven Opgave: vóór 14 september
Water is van levensbelang. Dat is een feit. Maar hoe komen we aan water dat niet vervuild is? Hemelwater is zuiver wanneer het op aarde neervalt. Daarna gaat het vaak mis. Allerlei (afval)stoffen
lossen erin op en ongewenste voorwer-pen komen in het rioolwater terecht. Daarom zuiveren we al geruime tijd het zogenaamde afvalwater in waterzuive-ringsinstallaties. Het belang daarvan is evident. Missie: waterschap De Dommel is dè waterpartner in Midden Brabant. Samen met anderen werken we aan droge voeten, voldoende en schoon water.
Voorafgaand aan deze excursie is het mogelijk om het terrein van de water-zuivering te bezoeken. Mogelijk zijn er bijzondere planten en of mossen te ontdekken. Start om 12:00 uur.
Zaterdag 20 oktober
Excursie naar het Niersdal Thema: Geologie Leiding: Hans de Jong/Harry Nouwen Duur: Driekwart dag Start: 9:30 uur, carpoolplaats Wolvendijk/Eisenhower- laan (Helmondweg). De wan- deling begint nabij Ottersum.
Het Niersdal is een gebied met een lange geschiedenis. Ook al liggen er jonge rivierafzettingen, de geschiedenis gaat terug tot de voorlaatste ijstijd, het Saalien. Aan de noordzijde wordt het dal begrensd door Het Reichswald. Dit grote bosgebied is onderdeel van de stuwwal Nijmegen - Kleve, die de glaciale tongbekkens van Groesbeek, Kranenburg en Nutterden omsluit. Aan de zuid- en
7
westzijde wordt het begrensd door het Maasdal en het Maasduinengebied. Tijdens het Saalien lag tot aan Grafwegen aan de voet van de Sint Jansberg een grote ijslob, een van de drie afsplitsingen van de ijstong die in het dal van de Gelderse IJssel lag en zich aan het einde splitste in een lob bij Valburg en twee lobben bij Groesbeek en Kranenburg. Door het gewicht van de 250 m dikke ijslobben werd de reeds aanwezige zand- en grindrijke ondergrond rondom de tongen opgedrukt tot de huidige stuwwalreeks Door de grote ijsmassa en de ligging van de stuwwallen werd de Rijn gedwongen zijn loop te verleggen in meer westelijke richting. Vanaf Düsseldorf voerde de Rijn in de zomer veel smeltwater mee, afkomstig van de ijsmassa. Het moet in die periode een vlechtende rivier zijn geweest, waarvan het dal kilometers breed is geweest, en nu goed te overzien vanaf de Mookerheide.
Het Niersdal De Niers heeft van dit oude oerstroom-dal van de Rijn gebruik gemaakt. Het dal van de Niers is veel te breed, ook in Duitsland, om door zo‟n kleine rivier uitgeslepen te zijn. Het water van het oerstroomdal heeft al in het Saalien de stuwwal bij Grafwegen ondermijnd. Daardoor is de stuwwal daar zo smal, maar in het Reichswald veel breder.
Holoceen Tijdens het Holoceen begonnen de vlechtende rivieren weer te meanderen. De Niers kon daarbij over een bijzonder breed dal beschikken. Grote meanders zijn het gevolg. Bovendien krijgt de Niers extra water vanaf de stuwwal. Aan de voet van de stuwwal is daardoor in het Holoceen een uitgestrekt veengebied ontstaan, het Koningsven. Het veen is inmiddels geheel afgegraven.
Reliëf Zo is in het gebied van Ottersum en Ven-Zelderheide een gebied met een gevarieerd reliëf ontstaan:
Een scherpe overgang van de stuwwal naar het oerstroomdal
Het vlakke gebied van het oerstroomdal, dat door postglaciale rivierafzettingen is opgevuld
Het meanderende dal van de Niers, ingesneden in die afzettingen, die nu een fluviatiel terras vormen, dat reeds eerder met de term „laagterras‟ werd aangeduid
De jonge beekdalen die dit laagterras doorkruisen.
Bij Ven-Zelderheide zijn deze typen reliëf op korte afstand van elkaar te onderschei-den.
Excursies vogelwerkgroep KNNV
Datum Gebied Plaats en tijd van vertrek Contact Zo 20 mei Koningssteen (Limburg) Gerardusplein 8:00 uur Carla
Zo 3 juni Zouweboezem Venbergsemolen 8:00 uur Carla
Do 14 juni Leenderbos (Nachtzwaluw) Gerardusplein 21:00 uur Carla
Contactpersoon
Carla van Moorsel
8
Uitnodiging Hydrobiologische werkgroep Wie eens een excursie wil meemaken met de Hydrobiologische Werkgroep is
van harte welkom op een van de volgende data:
Za 2 juni Excursie Valkenswaard
Za 9 juni Excursie Valkenswaard
Za 16 juni Excursie Valkenswaard
Inlichtingen: Joost van de Sande, 0497 - 591 547, [email protected]
Wandelingen IVN Eindhoven
Nog geen opgave bekend. Zie hiervoor t.z.t. de website www.knnv-ivn-eindhoven.nl
Wandelingen IVN in de Regio
Wo 23 mei 13:30 - 15:30 uur
IVN Valkenswaard-Waalre: Op insektensafari in de Vlindertuin Waalre.
Start: Vlindertuin, op Blokvenlaan bij bordje ca. 150 m bospad volgen.
Ma 28 mei 12:30 - 16:30 uur
IVN Geldrop: Bodemdiertjes bekijken op Kastelendag (Pinkstermaandag)
in Kasteelpark Geldrop. Locatie/Startpunt: Natuur- en informatiecentrum
„de Paardenstal‟, Geldrop.
Zo 3 juni 14:00 - 16:00 uur
IVN Helmond: Spelletjes- en belevingswandeling in de Warande.
Locatie/startpunt: Slagboom Paviljoen De Warande
Za 9 juni 9:00 - 13:00 uur
IVN Etten-Leur, Jeugdwerkgroep: Bezoek aan de vlindertuin „de Kragge,
een voormalige vuilstortplaats bij Bergen op Zoom.‟
Kinderdoemiddag Winter, 29 januari 2012
Jacqueline van Heek
Het lijkt wel of net die dag de winter is begonnen. Kinderen zitten met hun ouders dicht bij elkaar op boomstronken onder de verhalenboom in het Heempark. Ze luisteren naar het verhaal „Zoek vogeltje‟, een prentenboek van Harrie Geelen.
„Eén vogeltje uit het vogeltjesbos is nog niet thuisgekomen........‟.
Kinderen volgen daarna de kleurrijke vogels die hen de weg wijzen door het heemparkbos. Zo op zoek naar dat ene vogeltje, vliegen ze bijna de „doe‟posten voorbij. Deze kunnen de kinderen juist helpen met zoeken. Er zijn verrekijkers, en met enige oefening ontdekken de kinderen vogels op het water en zien ze het wit op
de neus van een meerkoet en de rode snavel van de waterhoen.. Ze rijgen een ketting met heerlijke vogelhapjes om het vogeltje te lokken. En met de ondertussen verkleumde handjes versieren ze een glazen potje met waxinelichtje tot een vrolijk gekleurd lampje. Al die lichtpuntjes helpen zeker het zoeken in het donker wordende vogeltjesbos. Meer dan 80 kinderen hebben die middag gezien hoe mooi gekleurd vogels kunnen zijn en hebben gehoord dat hun namen soms net zo kleurrijk zijn: het roodborstje, de blauwborst, groenling, geelgors, zwarte roodstaart. In hun eigen vogelboekje mogen ze deze tekenen en kleuren.
9
Ze hebben ontdekt dat dit met aquarelkrijt en een beetje water heel mooi kan . "En wanneer is de volgende kinderdoemid-dag?" was een veel gehoorde vraag van
enthousiaste kinderen en ouders. Voor 2012 is dat: Lente 15 april, Zomer 8 juli in samenwerking met Doe de Dommeldag, Herfst 21 oktober. En Winter op 20 januari 2013, dan doen we mee met de tuinvogeltelling.
Ook de lente hebben we al gevierd in het Heempark, met 85 ouders en hun kinderen. Het prentenboek „Dat komt er nou van……‟ van Ingrid en Pieter Schubert is het verhaal van Beer die nota bene 3 eieren uitbroedt die hij gevonden heeft. Hij bemerkt dan wat de drie gansjes allemaal moeten leren: eten, zwemmen, vliegen…. De kinderen beleven zelf het hele vogelavontuur mee van nestje bouwen, gakken, snateren, onder water kijken, tot zelfs het vliegen toe!
De tamme Witsnuit
Gerard Compiet
Een frisse voormiddag, zo eind mei. De temperatuur een graad of 13 à 14. Dat is voor deze tijd van het jaar niet om over naar huis te schrijven. Ik dool al een tijdje rond door de Peel en probeer wat vogelzang op te pikken maar het meeste geluid verwaait door de vrij straffe wind. Wel hoorbaar het kleppende klokje van de Griendtsveense Sint Barbarakerk en het langzaam wegstervende geluid van een, „n eind verderop, passerende trein. Onder het lopen kijk ik af en toe naar de voorjaars-luchten die deze morgen erg opvallend zijn. Geregeld tekenen er zich tegen het blauw van de hemel netjes in straten gerangschikte stapelwolken af. Een en ander vindt dan weer zijn weerslag voor me, waar lichte en donkere vlekken om beurten over heide- en pijpenstrootjes-velden schuiven.
Intussen ben ik bij een wat luwere plek aangeland. Een soort driehoekige open ruimte omgeven door bosschages en met wat verend strooisel van dorre, bruine adelaarsvaren in het midden. Hier ben ik gevrijwaard van de frisse wind en kan ik me koesteren in de zonnewarmte. Ik ben trouwens niet de enige bezoeker van deze warmte-enclave. Drie fraaie viervleklibellen zitten zich namelijk op de kale takken van een wilg op te warmen. En omdat ze nog niet echt op temperatuur zijn, kan ik ze van heel dichtbij bekijken. Prachtbeesten om te zien. De zon blijft intussen haar best doen zodat ik nu steeds vaker geritsel van libellenvleugels hoor.
Even later is er zelfs opeens geknisper vlak bij mijn oor. Als ik heel voorzichtig mijn hoofd wat draai, kijk ik recht tegen de witte snuit van een mooie grote libel aan. Hij zit zo‟n beetje op de overgang van mijn rug naar mijn schouder.
Aardig toch dat zo‟n beest, een beetje handtam, bij me komt zitten. Maar ja, ik realiseer me dat ik voor het insect louter een uitkijkpost en opwarmplek ben. Opwarmplek in tweeërlei zin trouwens, want met mijn 37 graden lichaamstem-peratuur ben ik naast de zon een aardige warmtebron. Het beest heeft het echter niet met me getroffen. Ik manoeuvreer mijn hoofd namelijk. zo, dat het insect in de schaduw komt te zitten. Als antwoord hierop kruipt het wat omhoog en zoekt
10
Afb.2 Cymatia coleoptrata
zo boven op mijn schouder de zon weer op. Mijn getreiter kent deze morgen echter geen grenzen. Ik verander weer van houding, zodat mijn witsnuit andermaal de zon moet ontberen. Zijn reactie is opnieuw adequaat want hij zet zich nu op mijn andere, wel door de zon beschenen, schouder. Zo laat ik het beest nog een paar keer stuivertje wisselen totdat het uiteindelijk op mijn duim belandt. En zo
zie ik de venwitsnuitlibel deze morgen van wel heel dichtbij. De venwitsnuit komt in de Peelgebieden algemeen voor. Het is vooral een voorjaars-soort die meestal vanaf
eind april, begin mei rondvliegt.
Ik loop nu weer verder en wel langs een sloot van zo‟n meter breed. Hieruit steken op rechte, stijve stelen de witte, wollige aren van het veenpluis. Intussen neemt het geritsel, geknister en geknisper van libellen onder het af-en-toe zonnetje nog steeds toe.
Maar dan, na enige tijd, is daar opeens op lange spitse vleugels en vanuit het niets opduikend, een roofvogel. Vlak bij me, bij het slootje met het diepzwarte water en het decoratieve veenpluis, doet hij behendig en wendbaar een paar uitvallen. Het gaat me eigenlijk allemaal te vlug om een en ander in detail te kunnen volgen.
Even later zie ik de roofpiet, ‟n boomvalk, boven in de lucht terug. Tegen de wind hangend. De kop gebogen en de poten naar voren. Libel etend uit het vuistje, terwijl wat restjes prooi in de wind wegdwarrelen.
Interessante waarneming in het Beleven te Reusel: Oostelijk zwemmertje - Cymatia rogerhoferi
Peter van Rooij
Waterwantsen vormen een interessante en, door het verschijnen van een nieuwe tabel, populaire familie binnen de orde wantsen (Hemiptera). Iedere natuurliefhebber kent de Bootsmannetjes, Staafwantsen, Water-schorpioenen en Duikerwantsen.
In Nederland kennen we 33 soorten Duikerwantsen (Corixidae) waarvan de meeste soorten algemeen voorkomen in de Nederlandse wateren. Duikerwantsen
zijn eenvoudig te herkennen aan het bruin tot zwart met geel gestreepte uiterlijk (Afb. 1) Zij bewegen zich zwemmend door het water voort door middel van roei-spaanachtige poten. Duikerwantsen hebben aan de voorpoten platte
„handjes‟ (pala), waarop bij de mannetjes een aantal doorntjes in een bepaald patroon zitten, een goed determineer-
kenmerk voor de diverse soorten. In afmeting variëren ze van 3 tot 16 mm. Tot de Corixidea behoren ook de zwem-mertjes (Cymatia) Het zijn carnivoren en dus echte rovers. In Nederland komen drie soorten Zwemmertjes voor:
Het Gewoon zwemmertje, Cymatia coleoptrata (Afb. 2), is algemeen in vennen, sloten en poelen met een redelijke waterkwaliteit. Met 3,5 tot 4,5 mm lengte is het de kleinste van de drie. De soort houdt niet van brak water waardoor je ze niet aantreft in onze kuststreken. Cymatia coleoptrata is vleugeldimorf, doorgaans brachypteer en zelden macropteer.
Afb.1 Sigara distincta
11
Afb. 3 Cymatia bonsdorfii
Afb. 4 Cymatia
rogenhoferi
Afb. 6 Paracorixa concinna
Afb. 5 Sigara striata
Vliegwaarnemingen zijn zeldzaam. De soort is verder ook te herkennen aan het halsschild (pronotum) wat 4x zo breed als lang is.
Het Veenzwemmertje, Cymatia bonsdorfii (Afb. 3), is een minder algemene soort van heldere voedselarme wateren, ca. 6 mm lang met een egaal lichtbruin halsschild wat 2x zo breed als lang is. In Brabant wordt de soort vooral in vennen aangetroffen.
Het Oostelijk zwemmertje Cymatia rogenhoferi (Afb. 4) is met ca. 8 mm de grootste soort van de drie. Een zeldzame immigrant vanuit het Oosten (Zwarte- en Kaspische Zee). De soort stelt minder eisen aan de waterkwaliteit. Door zijn
lengte is hij gemakkelijk te herkennen van de beide andere soorten, maar een bijkomend kenmerk is het halsschild, iets breder dan lang en getekend met lichte en donkere vlekjes. Voor 1991 werd deze soort niet waargenomen. In 2002 waren er drie waarnemingen bekend, maar momenteel zijn er al een tiental meldingen van diverse plaatsen in het land. Zoals het er nu uitziet is de soort doorgebroken en lijkt er sprake van een permanente vestiging.
Het Beleven is een terrein van Brabants Landschap ten zuidwesten van Reusel (136,6/374,5), een gebied dat onlangs opnieuw is ingericht. Mijn eerste inventarisaties dateren van 2006 en 2007. Het gebied bestond vroeger uit landbouwgronden welke pas tussen de twee wereldoorlogen uit heide werden gewonnen. In 2006 was het een ven in een komvormige laagte, die werd doorsneden door diepe watergangen. Deze deden het gebied ernstig verdrogen. De akkers en weiden waren merendeels verpacht, werden intensief bewerkt en hadden bijgevolg weinig natuurwaarden. Momenteel zijn de verdwenen vennen terug uitgegraven, de Belevenseloop opnieuw vormgegeven met brugjes en doorwaadbare plaatsen. Aantrekkelijk zijn de ouderwetse zandpaden die door het
gebied lopen, met in de bermen volop brem en prachtige solitaire eiken en berken, waar de geelgors zingt. Nu kun je in de winter en het voorjaar genieten van de vele eenden, ganzen en weidevogels, zelfs een echte vogelwand ontbreekt niet. In overleg met Brabants Landschap heb ik in 2012 de wantseninventarisatie opnieuw aangepakt om te kijken wat de verschillen zijn ten opzichte van de nulmeting in 2006/2007. Uit twee vangsten op 27 februari en 27 maart bleek dat andere soorten de hoofdmoot vormden. In plaats van de redelijk grote aantallen Gewone sigaar, Sigara striata (afb. 5) ving ik er nu grote aantallen Streeppoot, Paracorixa concinna (afb. 6), een soort die bekend is van de brakke kustwateren.
Andere soorten die veel voorkomen zijn de Grote sigaar, Sigara distincta (Afb 1) en een aantal Veenzwemmertjes (Cymatia bonsdorferii). De echte verrassing was echter de vangst van 6 exemplaren van het Oostelijk zwemmertje (Cymatia rogenhoferi), voor mij een nieuwe soort die ik in de vele jaren dat ik inventariseer niet ben tegengekomen in de Brabantse gebieden. Wel werd de soort in 2011 op licht gevangen in de Kaaistoep te Tilburg, een gebied waar ook Paracorixa concinna in redelijke aantallen voorkomt. Uit afstemming met Dr. Berend Aukema, de coördinator voor Hemiptera Heteroptera in Nederland, bleek dat bij meldingen van Cymatia rogenhoferi
12
ook steeds redelijke aantallen Paracorixa cincinna gemeld werden. Toeval? Of zegt het iets over vergelijkbare omstandigheden en waterkwaliteit, verder onderzoek zal wellicht duidelijkheid geven.
Peter van Rooij is lid van de KNNV en de NEV, en gespecialiseerd in de orde Hemiptera (wantsen). Hij is als conservator voor deze insectengroep verbonden aan het Natuurmuseum Brabant te Tilburg.
Literatuur
Aukema, B, e.a. 2002, Verspreidingsatlas Nederlandse wantsen, deel 1. D. Tempelman & Ton van Haaren, 2009, Water- en Oppervlaktewantsen van Nederland. Nieser, N., 1982, De Nederlandse Water- en Oppervlaktewantsen, Wet. mededeling KNNV, nr.155. Poisson, R. 1957. Faune de France 61, Hétéroptères aquatiques Wagner, E. , Die Tierwelt Mitteleuropas, Deel Xa.
Broedvogelinventarisatie De Lange Bleek - Deel 2
Henk van der Gaag
Alfonso
Gil Cantabrana
Op verzoek van de Stichting Het
Noordbrabants Landschap heeft de
vogelwerkgroep van de KNNV
afdeling Eindhoven het gebied de
Lange Bleek op broedvogels
geïnventariseerd. Het betreft een
rustig, vrij onbekend natuurgebied
ten zuiden van de Strabrechtse Heide
met een opmerkelijke geschiedenis
Het eerste deel van dit artikel verscheen in Dubbelloof 1 van 2012.
Resultaten
In totaal stelden we 93 soorten vast. Daarvan hadden 65 soorten minimaal één broedterritorium. In de 288 ha stelden we 1.210 territoria vast (4,2 territoria per ha). Tabel 4 geeft een overzicht van de territoria per soort.
De top-10 in aantal territoria wordt beheerst door de bosvogels. De koploper was de Vink, gevolgd door Goudhaan en Roodborst. In tabel 5 is de top-10 weergegeven. Deze 10 soorten waren goed voor 745 territoria. Met andere woorden: 15% van de soorten leverden ruim 60% van de territoria op.
Tabel 6 toont een overzicht van soorten van de Rode Lijst 2004, die we waarnamen in de Lange Bleek. Sommige daarvan hadden broedterritoria. Opmerkelijk lijkt ons het aantal territoria van de Matkop.
De meeste territoria stelden we vast in de bossen (168 ha). Van de 65 soorten waren er 41 typische bossoorten. Het bosgebied concentreerde het meeste leven: 1.085 van de 1.210 territoria. Open gebieden zoals
heide, water en grasland (samen 120 ha) telden 24 soorten, en slechts 125 territoria.
Roofvogels werden vooral in het oosten van het gebied waargenomen. Havik en Wespendief hadden elk één territorium en de Buizerd was met vijf territoria zelfs zeer goed aanwezig. Bij een buizerdnest langs een bosrand was leuk te zien hoe de takkelingen zonnebadend nabij het nest wachtten op hun portie voer.
De Torenvalk zagen we vaak (17 waar-nemingen) en hetzelfde geldt voor de Boomvalk (10 waarnemingen). Helaas voldeden deze waarnemingen niet of onvoldoende aan de BMP-richtlijnen voor het vaststellen van territoria. Dat geldt ook voor de Sperwer die we 3 keer waarnamen.
Met de Snippen viel het tegen. Bij de verkenningsbezoeken zagen we de Houtsnip meerdere keren. Toch konden we maar één territorium vaststellen. De Watersnip is zes keer waargenomen, vooral bij de poelen die Brabants Landschap in het noordoostelijke grasland had gegraven. Maar helaas ook onvoldoende voor het vaststellen van territoria.
De Bosuil brachten we in kaart door simultane telling. Dat leverde 6 territoria op. De Steenuil en de Ransuil zijn niet waargenomen, al zijn er in het gebied zeker geschikte biotopen voor deze twee uilensoorten.
In het Jaar van de Nachtzwaluw (2007) zijn er in ons gebied vijf territoria van de Nachtzwaluw vastgesteld. Deze bevonden zich in de heidegebieden die wij in 2006 en 2008 onderzocht hebben. Ook toen
13
vonden wij in totaal vijf territoria op vrijwel dezelfde locaties, waaruit blijkt dat deze soort in zijn broedgebied erg plaatstrouw is. Gezien het hoge aantal territoria in deze betrekkelijk kleine voor
de soort geschikte biotopen, lijken de beheermaatregelen gericht op het openhouden van de heide gunstig uit te pakken voor deze soort.
Boerenzwaluwen namen we minder waar dan verwacht: slechts 11 waarnemingen, die resulteerden in vijf territoria.
De Huiszwaluw zagen we maar drie keer. Hoewel er in of vlakbij het gebied voldoen-de nestgelegenheid is, bleek het gebied niet
aantrekkelijk genoeg voor deze soorten. Er zijn overigens geen nesten gezocht bij de boerderijen en andere gebouwen.
Dat het met de Veldleeuwerik in Nederland dramatisch slecht gaat is ook in de Lange Bleek te zien: slechts één territorium.
14
Fitis (39 territoria) en Tjiftjaf (30 territoria) lijken veel op elkaar. Toch hebben ze een verschillende voorkeur bij hun territorium-keuze: de Tjiftjaf is in de bossen te vinden, vooral loof- en gemengd bos. De Fitis heeft liever open landschap. Bijna de helft van de territoria van de Fitis is in heidegebied te vinden. Iets meer dan de helft van de territoria van de Tjiftjaf lag in naaldbos, terwijl de oppervlakte van naaldbos 5 keer groter is dan de oppervlakte van loof- en gemengd bos. Deze territoriadistributie
van de Tjiftjaf heeft overigens nagenoeg hetzelfde patroon als dat van de Zwartkop (43 territoria).
De drie toppers Vink, Goudhaan en Roodborst waren zeer talrijk. Ze leverden een kwart van de vastgestelde territoria op en ze waren zo‟n beetje overal. Bij enkele soorten stelden we maar één territorium vast. Dat is te verwachten bij soorten met een groot territorium, zoals bijvoorbeeld de Havik.
Bij andere soorten vragen we ons af: waarom slechts één? Zoals bij de Spotvogel, Putter, Turkse Tortel, Grauwe Vliegenvanger, Ekster en Kauw. Nestelgelegenheid is zeker aanwezig. Zou er in de broedtijd voor deze vogels te weinig voedsel beschikbaar zijn? Of prefereren de vogels andere gebieden boven de Lange Bleek? Bij de Ekster lijkt dit wel het geval te zijn want deze soort verhuist steeds meer van het buitengebied naar dorpen en steden.
Wat ons een ideale plek voor vogels om te broeden kan lijken, hoeft dat in werkelijkheid niet te zijn. Daar kwamen we achter door alle territoria op elkaar te leggen in een kaart. Het bleek dat in sommige bosdelen vrijwel geen territoria waren. Zo was dat het geval met de strook bos ten zuiden van het noordoostelijk grasland. Een verklaring van dit feit gaat niet verder dan speculaties.
Vergelijking met de Herbertusbossen
Een vergelijking met de resultaten van
eerdere inventarisaties in het oostelijke
deel van de Herbertusbossen leidt tot de
conclusie, dat de Lange Bleek vogelrijker
is dan de Herbertusbossen:
Bij de biotopen grasland en akker is de
vastgestelde territoriadichtheid bijna
drie keer groter.
In de heidegebieden is deze ongeveer
twee keer groter.
Bij bos en houtwal komen de getallen van
beide gebieden met elkaar overeen.
Ook viel op dat sommige soorten die duidelijk
aanwezig waren in de Lange Bleek, in 2004
totaal ontbraken in de Herbertusbossen:
Buizerd (5 territoria), Heggenmus (11) en
Geelgors (13).
15
Evaluatie
Het eindrapport Broedvogelinventarisatie
Lange Bleek 2006 – 2008 had naar ons
gevoel een te lange doorlooptijd. Het
veldwerk was intensief, de verwerking
best arbeidsintensief en het opstellen van
de rapporten erg tijdrovend.
We zijn echter tevreden met het resultaat. Onze opdrachtgever Brabants Landschap was ook erg te spreken: “een indrukwek-kend rapport… schat aan informatie waardoor wij bij ons beheer beter met de vogels rekening kunnen houden”.
Behalve voor dat doel, ondersteunde het rapport de bezwaren tegen de bouwplan-nen op het terrein van Providentia. Deze inventarisatie blijkt dus nuttig te zijn. En dat voelt goed.
Het systematisch en intensief inventarise-ren heeft zijn waarde bewezen. Het maakt de vergelijking met andere gebieden makkelijker en ook met het gebied zelf, als Brabants Landschap later nogmaals inventarisaties uitvoert.
Toch vragen we ons sterk af of vergelijk-bare resultaten met minder werk behaald kunnen worden. We streven in ieder geval naar een eenvoudigere opzet bij volgende inventarisaties. Er wordt gesproken over minder ochtendbezoe-ken, helemaal geen avondbezoeken en meer op specifieke soorten gerichte veldbezoeken, zoals de zo succesvolle extra bezoeken in de winter en de zomer.
In de Lange Bleek hebben we veel territoria vastgesteld. Er waren geen bijzondere soorten, geen rariteiten. Het gebied is eigenlijk onderdeel van een grotere eenheid. De bosgebieden hebben ongeveer dezelfde soorten en populaties als de Herbertusbos-sen. De kleinere biotopen (heide, water, akkers, enz.) zouden wellicht meer aansluiting moeten hebben met andere soortgelijke gebieden, zoals de Strabrechtse Heide.
Deze nulmeting draagt bij aan het afstemmen van het beheer op de natuurwaarden. Het is niet duidelijk welke doelen voor dit gebied gesteld zijn. In ieder geval zal een tweede inventarisatie over enkele jaren moeten aantonen of het gebied zich ontwikkelt als een waardige uitloop van de Strabrechtse Heide.
Dank: Aan alle twintig veldbezoekers, in het bijzonder Monique Lanters, voor de onmisbare hulp bij de coördinatie. Ook aan de rest van de vogelwerkgroep voor de aandacht en de loftuitingen bij de presentatie van de deelrapporten en het eindrapport. Ook aan Brabants Landschap voor de getoonde waardering, in het bijzonder aan onze opdrachtgever Mari de Bijl voor zijn ondersteuning. Tenslotte bedanken wij Gerard Vos voor zijn hulp bij het maken van deze korte samenvatting van het uitvoerige eindrapport en het omzetten van de originele kleurenafbeeldingen in zwart-wit met behoud van voldoende leesbaarheid
Referenties
Topographische Militaire Kaart van het Koninkrijk der Nederlanden (TMK), 1850 - 1864, 1 : 50 000.
Chromo-topografische kaart van het Koninkrijk der Nederlanden, 1:25.000, blad 709, verkend 1898.
J. Spronk, Herbertusbossen - Lange Bleek, floristische inventarisatie, Plantenwerkgroep KNNV Eindh., 1981
J.H. Mooij, Broedvogelinventarisatie Herbertusbossen - westelijk deel, Vogelwerkgroep KNNV Eindh., 1992
J.H. Mooij, Broedvogelinventarisatie Herbertusbossen - oostelijk deel, Vogelwerkgroep KNNV Eindh., 1993
SOVON, Atlas van de Nederlandse broedvogels 1998–2000, Naturalis / KNNV Uitgeverij, 2002
J.H. Mooij, Broedvogelinventarisatie Herbertusbossen - westelijk deel, VWG KNNV Eindhoven, 2003
H. van der Gaag en A. Gil Cantabrana, Broedvogel-inventarisatie Herbertusbossen - oostelijk deel, 2004, VWG van KNNV afdeling Eindhoven
H. van der Gaag en A. Gil Cantabrana, Broedvogel-inventarisatie Lange Bleek - noordelijk deel, 2006, VWG van KNNV-afdeling Eindhoven
H. van der Gaag en A. Gil Cantabrana, Broedvogel-inventarisatie Lange Bleek - oostelijk deel, 2007, VWG van KNNV-afdeling Eindhoven
A.J. van Dijk, Handleiding Broedvogel Monitoring Project, SOVON Vogelonderzoek Nederland, 2004, beschikbaar via: www.sovon.nl/pdf/Handleiding-BMP.pdf
J. van Kessel en P. van Happen, Herkenning van Wespendieven, een korte handleiding voor het veldwerk, De Blauwe Klauwier 2007/2, VWG de Kempen, 2007
H. van der Gaag en A. Gil Cantabrana, Broedvogelinventarisatie Lange Bleek, 2006 – 2008 (eindrapport), VWG van KNNV-afdeling Eindhoven 2009
16
Jan Lanters
Een bericht van de secretaris
Geachte leden,
Via de e-mail krijg ik regelmatig nieuwsberichten van instanties zoals het landelijk
bureau van de KNNV, de zoogdiervereniging, RAVON of andere natuurorganisaties.
Deze berichten zijn mogelijk interessant voor alle leden. Tot nu toe heb ik dit soort
dingen verspreid via de contactpersonen van de werkgroepen, maar ik kan zo lang niet
iedereen bereiken. Als u interesse hebt om van natuurnieuwtjes op de hoogte te blijven,
geef dat dan per e-mail aan mij door op adres: [email protected].
KNNV-boeken
Boeken van de KNNV Uitgeverij kunnen met ledenkorting en zonder verzendkosten
worden besteld bij:
Jelle Schuurmans, Monnikenweg 2, 5682 PD Best, 0499-399 429,
