De Tuin van HETPALEIS

VA N H E T PA L E I S

DE

TU

IN V

AN

HE

TP

AL

EIS

De Tuinvijf jaar creatief werken met kinderen en jongeren

HETPALEISMEISTRA AT 2

20 0 0 ANT WERPEN

T. 03 202 83 1 1

INFO@HETPALEIS . BE

WWW. HETPALEIS . BE

TuinCover.indd 1 03-04-2009 13:35:07

TuinCover.indd 2 03-04-2009 13:35:07

DE TUIN VAN H E TPALEIS 1

Inhoud• Voorwoord p. 2

• INLEIdINg p. 4

• SPELEN EN fILoSofErEN mET bouwSTENEN p. 9

• dE gIdSEN VAN dE TuIN p. 10

• dE bouwSTENEN p. 11

KuNST p. 11

moTIVATIE p. 17

omgEVINg p. 23

SPELEN p. 29

rISIco p. 35

SAmEN p. 41

STrucTuur p. 49

TIjd p. 55

ZINTuIgEN p. 61

• dE gEScHIEdENIS VAN dE TuIN p. 69

• INTErESSANTE LINKS p. 80

• coLofoN p. 80

2 DE TUIN VAN H E TPALEIS

We leven in een tijd die verbale communicatie overwaardeert. Wie vlot praat, is duidelijk in het voordeel. Je moet praten over je gevoelens, over ideeën, je moet standpunten formuleren. De realiteit is dat deze aanleg zeer ongelijk verdeeld is. Er zijn heel wat jongeren die zich het best voelen als ze emoties mogen uitdrukken in dans, zang, muziek, beeldtaal. Al die talen verwijzen we in het dagelijks leven naar de zijlijn.

Met deze stelling verwoordde kinderpsychiater Peter Adriaenssens op de Internationale Conferentie over Kunst- en Cultuureducatie te Brussel op 13 maart 2009 de basisgedachte van de hele Tuinwerking in HETPALEIS. Een half decennium geleden luidde de doelstelling van De Tuin: ‘kinderen en jongeren uitnodigen om onder professionele begeleiding die taal te verkennen die hen het beste ligt.’

Nu vijf jaar ouder, vijf jaar wijzer en met vijf jaar meer ervaring wordt deze basisgedachte alleen maar fundamenteel sterker. De praktijk bevestigt dit alle dagen. Niet zelden krijgen wij, gedurende de dagen die op een klassikaal Tuinbezoek volgen, spontane reacties van leerkrach-ten. Ze zijn verrast dat het stilste kind van de klas zich ontpopt als een creatief talent met een gezonde groepsreflectie tot gevolg. Oudere broers of zussen kijken verbaasd op als hun jonge gezinsgenoot hen in kunde voorbijsteekt. Zelfs ouders of grootouders blijken plots ontdek-kers te zijn van een ongekend talent van hun oogappel.

VoorwoordEn de oogst van oogappels is groot in De Tuin. De hoveniers zijn dan ook niet de eerste de besten. Zij zijn prima veldwerkers en doen telkens nieuwe gewassen ontkiemen. Waren de hangende Tuinen van Babylon één van de zeven wereldwonderen, zonder hovaardigheid mag gesteld worden dat De Tuin van HETPALEIS een klein Vlaams wonder is.

En dat is voornamelijk de verdienste van een erg enthousiaste ploeg onder leiding van een stimulerende kracht, Anja Geuns.

Dit boek is een tussenstop op het kruispunt van vijf jaren. Even omkijken om het afgelegde parcours te overzien en de dagboeken eens te raadplegen ter inspiratie voor hen die ook op weg zijn of denken aan vertrekken. En dan terug de akker op, de boomgaard in, op naar de wijngaard.

Tot kijk in onze en jullie Tuin.

Barbara Wyckmansdirecteur HETPALEIS


Inleiding“De ingrediënten die hij niet in huis had, haalde Von Borring op de fiets bij de supermarkt, de dingen die hij niet kon vinden, verving hij door andere, vergelijkbare ingrediënten. Een recept is immers geen dwangbuis. Het is maar een voorstel. Een suggestie. Zoals bekend mag zijn, begrenst in wezen alleen je eigen fantasie de eindeloze reeks mogelijkheden.” { uIT VolVo Vrachtwagens VAN erlend loe

oVer dit boek en hoe het te gebruiken

Dit is een boek.Dit is geen boek, dit is een uitnodiging.Dit is een uitnodiging om te spelen.Om te spelen met de negen bouwstenen, die je in dit boek vindt.

Deze negen bouwstenen bepalen de essentie van De Tuin van HETPALEIS. Elke bouwsteen kan je lezen als een schaal die begrensd wordt door twee ex-tremen. Er bestaat geen goed of fout bij het positie innemen op deze schaal. Als de positie zelf maar een bewuste keuze is.

De bouwstenen vormen de hoofdstukken van dit boek. Elk hoofdstuk bestaat uit een korte situering gevolgd door uitspraken van kunstenaars, Tuingidsen en kinderen die De Tuin bezochten. Achteraan vind je de geschiedenis van De Tuin (p. 69) en interessante links (p. 80).

Het is aan jou, lezer, om door dit materiaal te kuieren en te ontdekken wat de waarde van de bouwstenen voor jou kan zijn.


oVer hetPaleis en hoe de tuin daar kon ontstaan

HETPALEIS is een theaterhuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars in het hart van Antwerpen. De creaties van HETPALEIS doen een beroep op de verbeelding van haar toeschouwers. De dienst educatie van HETPALEIS ondersteunt hierbij het publiek op drie elkaar aanvullende manieren. Een toeleiding op de HETPALEISproducties gebeurt door lesmateriaal, gesprek-ken of workshops. Daarnaast biedt De Stal intensieve theaterlessen die resulteren in een open les of een toonmoment. En in De Tuin krijgt het publiek in de loop van één dag de kans een eigen verhaal vorm te geven en zo te proeven van een creatief maakproces.

De Tuin kan je bekijken als ... {1} kwaliteitsvolle educatieve werkruimtes: HETPALEIS is gesitueerd in

een groot gebouw en lijkt op deze manier over heel wat ruimte te beschik-ken, maar in de realiteit is deze erg beperkt. HETPALEIS deelt het gebruik van de stadsschouwburg immers met een aantal andere organisaties. In die zin was er in de eerste jaren van HETPALEIS geen specifieke ruimte voorzien voor het publiek. Werkruimte voor De Stal, voor workshops met leerkrachten of voor een intensievere werking met scholen moest afgesnoept worden van de repetitieruimte en -tijd van de professionele acteursploegen of werd gevonden in de foyerruimtes. Na een positieve ervaring met de ABC-studio, gedurende twee seizoenen in die foyerruimtes, werden de eerste plannen gesmeed om de educatieve dienst eigen ruimtes en daardoor een duidelijke identiteit binnen de wer-king van HETPALEIS te geven. Belangrijke accenten werden gelegd door naast een theaterzaaltje resoluut te kiezen voor een keuken, een beeldend atelier, een bewegingsruimte en een multimediaruimte. Op deze manier werd theater vanuit de grondvesten van de werking breder geïnterpreteerd dan enkel vanuit drama.


{2} een educatieve werking waarbinnen een breed publiek de kans krijgt om te proeven van een creatief proces door een korte, intensieve periode aan de slag te gaan: maximum een hele dag met éénzelfde groep. Elke groep bestaat uit zeven tot tien deelnemers en heeft een eigen begeleider. Zo is er voldoende aandacht en tijd voor elk individu. Hoofddoel van de werking is de deelnemers net iets anders te leren kijken, horen, voelen en samenwerken. De realiteit kan éénduidig zijn bij het binnenkomen van De Tuin, bij het buitengaan wordt die realiteit gegarandeerd als meerlagig ervaren. Vakkennis en methodieken uit de verschillende kunstdisciplines zijn hierbij werkmiddelen, geen doel op zich.

{3} een laboratorium voor alle kunstdocenten die erin meewerken, waar ruimte is voor experiment, uitwisseling van knowhow en groei.

Uit het idee om een binnenspeeltuin te creëren, die niet bang is van stilte, ontstond de naam ‘De Tuin’. Een plaats waar je kan werken en dingen kan laten groeien, maar ook gewoon kan vertoeven om te genieten. Een breed begrip met een ruime symboliek die bij de eerste kennismaking al aangeeft dat niets is wat het lijkt. Want in De Tuin van HETPALEIS groeien geen groenten, maar ideeën. De Tuin nodigt uit tot verbeelden.

Dat De Tuin kon ontstaan, is ten slotte te danken aan de kracht van Barbara Wyckmans als initiator. Dat er in een grote stad als Antwerpen, waarvan 16,2 % van de bevolking behoort tot de leeftijdsgroep van 3 tot 17 jaar, nood is aan een plek waar kinderen gestimuleerd worden in hun verbeeldings-kracht, stond voor haar als een paal boven water. Dat die plek in HETPALEIS zou ontwikkeld worden, was voor haar vanzelfsprekend. In de loop van vijf jaar heeft De Tuin een typische stijl ontwikkeld, die herkenbaar is doorheen de verschillende projecten. De Tuin is een plek geworden waar creativiteit gestimuleerd wordt. Niet de originaliteit staat centraal, maar het ontdekken van de eigenheid. Elk half jaar krijgt De Tuin een nieuwe invulling. De HETPALEISproducties bieden hiervoor inspiratie.


oVer de noodzaak Van dit boek en hoe het tot stand kwam

Meer dan 23.000 mensen (nieuwsgierige bezoekers, creatieve theatermakers, ondernemende jongeren, hardwerkende stagiairs, geïnteresseerde leerkrach-ten …) kregen de afgelopen vijf jaar uitleg over wat De Tuin is. Soms heel kort en heel snel. Vaak veel langer en complexer. Met handen en voeten, met foto’s of met alles erop en eraan. Parallel met de groei van De Tuin groeide ook de behoefte aan een boek dat op een bondige, maar volledige manier de essentie van De Tuin kon weergeven.

Bijna elke dinsdag, donderdag en vrijdag komt een groep kinderen, jongeren of gezinnen op bezoek in De Tuin. Elke keer stellen de Tuingidsen zich voor hen open en zoeken ze naar de beste manieren om hen in de loop van één dag de mogelijkheid te bieden hun persoonlijke verhaal vorm te geven. De ervaring en inzichten die zo opgebouwd worden, mogen niet verloren gaan. Temeer omdat Anne Bamford, hoogleraar aan de Wimbledon School of Arts, in haar rapport Kwaliteit en consistentie. Kunst-en cultuureducatie in Vlaanderen (2007) een warm pleidooi houdt voor meer ervaringsuitwisseling vanuit de praktijk.

De vraag was hoe De Tuin het best in boekvorm kon worden weergegeven. Want De Tuin heeft geen vast recept. Elk project wordt anders ingevuld. Elke bezoeker zet zijn persoonlijke stempel op het verloop van een Tuindag. Elk project en elke dag vertrekken wel van dezelfde basis, van negen bouw-stenen die de essentie van De Tuin bepalen en die uit vijf jaar werken werden gedestilleerd. In elke rondleiding en in elk gesprek over De Tuin komen zij aan bod.

Anoek Luyten kwam tijdens enkele Tuindagen foto’s maken. Want naast woorden heeft dit boek veel beelden nodig om het verhaal van De Tuin te kunnen vertellen.


Ingrid Van Kogelenberg interviewde de vaste ploeg Tuindocenten over de negen bouwstenen. De docenten tekenden een boom, plaatsten de bouw-stenen hierin en motiveerden hun keuze. Uit deze interviews haalde Ingrid de meest essentiële uitspraken. Deze worden per hoofdstuk bevestigd of bevraagd door oneliners van grote en kleinere mensen. Om het niet bij theorie alleen te laten, sluit elk hoofdstuk af met enkele concrete opdrachten, geformuleerd door de Tuingidsen.

Met grote dank aan alle Tuinmedewerkers voor hun toewijding en creativi-teit.

Anja GeunsHoofd educatie HETPALEIS

sPelen en filosoferen met bouwstenen

Teken een boom die symbool staat

voor jouw leven of werk met kinderen.

geef de negen bouwstenen een plek in jouw boom.

welke betekenis heeft elke bouwsteen voor jou?

welke plaats krijgen de bouwstenen

in jouw boom en waarom?

Zijn er bouwstenen die ontbreken?

Hoe blijf jij stevig geworteld? wat doet jou groeien?

Tussen welke vertakkingen moet je kiezen?

waar haal jij je voeding?


de gidsen Van de tuin

• Magy De Bie, dramadocent 1

{ Als ik dans is alles juister, puurder.

• Marieke De Munck, beelddocent 2 { Ik gebruik heel veel dingen op een eigenzinnige manier.

• Simon De Vos, dramadocent 3

{ Iets volledig naar je toetrekken heeft altijd iets schoons.

• Anja Geuns, hoofd van de educatieve werking 4 { Als een kind lichtblauw en donkerblauw leert kennen en zich dan de vraag stelt naar het bestaan van donkerwit, welk antwoord krijgt het dan?

• Saskia Louwaard, scenografe 5 { Mooi is iets waar liefde uitstraalt.

• Katie Lagast, beelddocent 6 { Ik hou ervan met kleine dingen iets groots te maken.

• Suzy Mandaglio, muziekdocent 7 { Muzisch werken is een levensstijl, niet iets wat zich tot een lesuurtje beperkt.

• Jo-An Lauwaert, bewegingsdocent 8 { Ik wilde niet in een tutu. Ik wilde dansen!

• Jolan Moonen, creatieve kokkin 9 { Mijn rode draad is esthetica.

• Soraya Rademaker, dramadocent 10 { Ik vind het belangrijk dat iemand zich gezien voelt, dat er naar iemand geluisterd wordt, dat het ertoe doet dat die iemand er is.

• Joke Van Kerckhove, dramadocent 11{ Wij hebben enkel vragen, geen antwoorden.

• Ingrid Van Kogelenberg, beelddocent 12{ Het dier dat ik teken, weerspiegelt iets van mijn eigen ziel. Ik geef mijn innerlijke wereld vorm.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

DE TUIN VAN H E TPALEIS 1 1

1} Kunst


HETPALEIS, de bakermat van De Tuin, is een theaterhuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars. In die zin is kunst in het algemeen en theater in het bijzonder het onderwerp, het onderzoeksobject in De Tuin. Vervang bij de bouwstenen het woord kunst door het woord wetenschap en je krijgt een speelse, risicovolle en tegelijkertijd gestructureerde educatieve werking rond wetenschappen.

Kunst is de inspiratiebron voor de methodieken die gebruikt worden in De Tuin. Theater is een kunstvorm die beeld, beweging, drama, muziek en nieuwe media samenvoegt tot één kunstwerk. De bewuste keuze om in De Tuin interdisciplinair te werken bepaalt de inrichting van de ruimtes en de samenstelling van de docentenploeg: de Tuindocenten zijn een hechte ploeg van drama-, beeldende, bewegings- en muziekdocenten die voor hun ge-bruikte methodieken inspiratie putten uit hun vakgebied, maar die zich even graag laten beïnvloeden door de disciplines van hun collega’s. De keuze om interdisciplinair te werken ligt ook aan de basis van de ruimte-indeling van De Tuin: de educatieve ruimtes beslaan een theaterzaaltje, een muziek- en bewegingsruimte, een multimediaruimte en een atelier voor beeldend werk.

De pedagogie van Reggio Emilia gaat ervan uit dat elk kind bij de geboorte over honderd talen, honderd manieren van communiceren beschikt. Of en welke talen ontwikkelingskansen krijgen, hangt af van de omgeving van het kind. Kinderen die een dag interdisciplinair werken in De Tuin worden op deze meertaligheid aangesproken en verbreden hun referentiekader van waaruit ze kunst ervaren.

Ik hou vooral van datgene wat ik niet begrijp. { stéPhane Paoli,

jourNALIST EN KuNSTVErZAmELAAr

Een kunstenaar laat zich niet confirmeren. Hij vraagt geen toestemming om iets te mogen doen. Hij moet durven breken met al wat is. { Jo-an lauwaert

Kunst geeft niet het zichtbare weer, maar

maakt zichtbaar. { Paul klee, KuNSTENAAr


Kunst zit in alles: in een echte boom, een tekening van een boom of een foto ervan. Kunst is een blik, een manier van kijken naar de dingen. Als kun-stenaar ga je op zoek naar je eigen taal. Kunst geeft je de mogelijkheid om te communiceren met andere mensen. Als docent probeer ik de taal van de kinderen open te breken, hen mee te nemen voorbij het stereotype. Daarin ligt de kracht en de meerwaarde van kunst. Dat wil niet zeggen dat wat je maakt vanzelf ook kunst wordt. { marieke de munck

Theater is voor mij een taal waarin ik me heel erg thuis voel. Theater is elke keer weer anders. Dat vind ik er zo spannend aan: het gebeurt nu, in contact met mensen. Je kan het niet allemaal alleen op voorhand bedenken. Het is openstaan voor je omgeving, voor mekaar, voor je gevoel en van daaruit verdere stappen zetten. Het gaat over kwetsbaarheid en kracht. { Joke Van kerckhoVe

Kinderen die ergens mee zitten, grijpen de kans die ik hen bied om dat te uiten; ook al heeft de opdracht op zich niets met die bepaalde gevoeligheden te maken. Via kunst en door onze manier van werken kunnen zij over die zaken communiceren, hoewel de meeste kinderen toch kiezen voor lichtheid en vrolijkheid. Ik vind het enorm schoon te zien hoe zij verwonderd kunnen zijn. Jammer dat volwassenen dat zo vaak verliezen. { marieke de munck

Ik wil graag iets moois maken. Schoonheid is troost. Een esthetische ervaring delen met kinderen is ontzettend waardevol. Dat geeft je energie. Esthetiek is zo heerlijk! Dat moeten we niet uit de weg gaan. Een esthetisch resultaat moedigt aan. Daarom geef ik soms opdrachten met één soort ma-teriaal. Uit oud behang laat ik de kinderen bijvoorbeeld hun kamer scheuren zodat ze beginnen zoeken naar de taal van dat materiaal. Het afbakenen en kaderen kan ook een hulp zijn voor faalangstige kinderen. Uiteindelijk blijft het eindresultaat onvoorspelbaar want het materiaal spreekt tot de verbeel-ding en gaat op de loop met jouw hand of jouw idee. Het krijgt vanzelf een nieuwe identiteit. { soraya rademaker


Een jongen had zijn schilderij heel kubistisch opgebouwd; een spin in blok-ken opgedeeld, met grote rode en gele kleurvlakken. Ik heb er een kunstboek over kubisme bijgehaald en zijn werk daarmee vergeleken. Hij groeide echt toen hij iets van zichzelf herkende in het werk van Picasso. “Hey, ik ben een kunstenaar!” { ingrid Van kogelenberg

In het theater gaat het om een attitude van kijken en luisteren naar elkaar. Ik geef de kinderen die codes mee. Als ze publiek zijn, geef ik ze een kijkop-dracht. Bij de kleintjes is dat heel simpel: ik wil dat ze allemaal iets vertellen over wat ze bijzonder vonden. Sommige mensen willen alles snappen om een theatervoorstelling goed te vinden. Je moet niet alles willen snappen. Je kan ook gewoon gaan zitten, je openstellen, laten binnenkomen. Ik snap ook niet altijd waar alles vandaan komt als ik naar een voorstelling kijk, wat me niet belet enorm te genieten en er iets uit te halen. Wij zitten echt in een denkcultuur; een cultuur van het hoofd. Daarom dans ik zo graag: het hoofd uitschakelen en gewoon doen. { magy de bie

Aanvankelijk schrikte multimedia me erg af. Dat kan ik me nu haast niet meer voorstellen. Door de mogelijkheden die je in De Tuin krijgt, ben ik er al spelend ingedoken en ondertussen geef ik zelf video-initiatie aan collega’s. Theater is ook iets wat ik lang afgeschermd heb. Ik zag theater als ‘groot en veel’, maar in Soraya Rademakers dramaworkshop ervaarde ik hoe je met hele kleine stapjes iets theatraal kan opbouwen. Door de workshop van Nienke Reehorst ben ik beweging gaan toepassen in mijn workshops. Anja Geuns geeft ons de kans en de tijd om dingen uit te testen; daardoor blijven we evolueren. { katie lagast

• ga in een bos op zoek naar bijzondere (dode) takken. Zoek een manier om

de takken op te hangen in een ruimte. Zorg voor een gepaste belichting. je

hebt nu een originele tentoonstelling of het decor voor een sprookje.

uIT HET TuINProjEcT Van boek naar sPel


• Neem een eenzame sok en bedenk op welk dier ze lijkt. breng het dier tot

leven met behulp van karton, draad, knopen ...


• Verzamel van een bepaalde kleur zoveel mogelijk waardeloze spulletjes

(scherfjes, dopjes, stukjes stof of papier ...). Schik ze op de grond in een

bepaalde vorm.

uIT HET TuINProjEcT water, lucht, aarde en Vuur

• Zoek tien manieren om op je stoel te zitten, te liggen, te staan.

Kies de vier leukste bewegingen uit, herhaal ze een paar keer en zet ze

achter elkaar. Voer je zelfgemaakte stoelendans uit op swingende muziek.

uIT HET TuINProjEcT de kleren Van de keizer

• Kies een interessant kunstwerk uit of een afbeelding ervan. Verzin er een

verhaal bij en vertel dat aan iemand.

uIT HET TuINProjEcT wie ben ik?

• duw je vingers in een stempelkussen. Stempel ze op een tekenblad. Neem

een fijn stiftje. maak van elke vingerafdruk een diertje. wat zeggen ze

tegen elkaar?


• doe het licht uit. Teken met een zaklamp figuren in de lucht. Als je heel

snel met je armen zwaait, komen er prachtige kronkels tevoorschijn. Leg

ze vast op een foto.

uIT HET TuINProjEcT licht!

• maak een inktvlek en verzin er een triest liefdesgedicht bij.


• Kleur een volledig kleurpotlood op.



Als ik groen licht op mijn diertje schijn, lijkt het ziek. Bij donkerblauw licht is het alsof het verdrinkt in de zee. Bij rood licht is er precies keiveel bloed op hem. Als ik lichtblauw op hem schijn, lijkt het of mijn hondje vliegt in de lucht! En oranje licht vindt hij keigezellig. { bram, 10 Jaar TIjdENS licht!

Elf jaar en al lichtkunstenaar! { gurkan, 11 Jaar TIjdENS licht!

Dingen die licht geven? Een infraroodlamp, de lamp van de tandarts, een glimworm, een vuurvliegje, Jezus. { Jonathan, 11 Jaar TIjdENS licht!

Van een jas kan je geen stoel maken. Want een stoel heeft houten poten en mijn jas kan dat niet! { clement, 6 Jaar TIjdENS de kleren Van de keizer

Ge tekent gewoon bollen en lijnen en dan kunt ge

uw eigen spinspiratie zien. { gianni, 10 Jaar TIjdENS de kleren Van de keizer


2} Motivatie


De motivatie voor de realisatie van De Tuin ligt in de grootstad Antwerpen en haar (jonge) bewoners. Weten dat je iets kan betekenen door verschil-lende kinderen een Tuindag aan te bieden. Je verandert niets concreet in hun leven, maar je laat hen wel kennismaken met mogelijke manieren van kijken, denken en handelen. Neuroloog Mark Mieras vergelijkt de vaardig-heid om creatief te denken met leren fietsen. Eens je kan fietsen, verleer je dit nooit meer. In je hersenen zijn er onuitwisbare verbindingen gelegd. Alleen, leren fietsen gaat veel gemakkelijker wanneer je vier bent dan wanneer je vijfendertig bent. Zo ook met creatief denken. Kinderen laten zien dat er keuzemogelijkheden zijn. Vertrekken van één vraag en merken dat meerdere antwoorden mogelijk zijn. Ontdekken dat er meerdere manieren zijn om je eigen verhaal te vertellen. Dat er een plaats is waar je dit kan, zonder dat je hierop beoordeeld wordt.

Kinderen moeten de kans krijgen om de rijkdom van kunst te ervaren. Dat het kan gaan om esthetiek, maar evenzeer om andere manieren van denken, van kijken, van omgaan met de dingen. Dat het ook gaat over luisteren naar mekaar, aandacht hebben voor elkaar, respect hebben voor wat jij maakt en voor wat een ander maakt.

In De Tuin wordt aan begeleiders met veel ervaring en vakkennis gevraagd om elke dag opnieuw met een nieuwe groep kinderen of jongeren deze basale stappen te zetten.

Uiteindelijk is er geen andere aarde dan die van onze kinderjaren. { roland barthes, KuNSTfILoSoof

Een geest die zich verrijkt, keert nooit terug naar zijn oorspronkelijke grootte. { oliVer wendell holmes, fILoSoof


Wat van de gidsen in De Tuin verwacht wordt heeft meer te maken met een open en avontuurlijke levenshouding dan met vooropgezette leerdoelen. { ingrid Van kogelenberg

Aan het einde van de dag wil ik voelen dat er iets belangrijks gebeurd is, dat er dingen ontstaan zijn. Zowel voor de kinderen als voor mezelf. Ik wil meehelpen aan het welbevinden van kinderen door hen te behandelen als een volwaardige gesprekspartner, met respect voor hun eigenheid. Ik vind het van essentieel belang dat zij van volwassenen dat signaal krijgen. { suzy mandaglio

Je kan heel veel klagen over de wereld en dat alles kapot gaat; daar zijn redenen genoeg voor. In plaats van te jammeren ga ik liever op zoek naar de dingen die ik wel kan beïnvloeden. Ik kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat kinderen een leuke dag hebben. Dat kan een lichtpuntje zijn in iemands leven. Alle lichtpuntjes samen vormen de bagage die je weerbaarder maakt in het leven. Hoe meer kinderen doordrongen zijn van hun kwaliteiten en beseffen hoe ze die kunnen inzetten, hoe meer ze uitdagingen en tegenslagen aankunnen. { ingrid Van kogelenberg

Ik wil als docent en als kunstenaar de vonk bij de kinderen doen overslaan. Ik wil zoeken waar het vuur zit bij hen en dat eruit halen. Met mijn aanpak kan ik op één dag die goesting wakker maken. Soms komen ze binnen met een laag zelfbeeld: ik kan niet schilderen, ik kan niet dansen, ik kan niets ... en op het einde hoor ik ze dan verbaasd zeggen: “Amai, ik kan eigenlijk wel zingen of tekenen.” Ze hoeven het niet eens goed te kunnen. Als ze er maar plezier aan beleven. { marieke de munck

Wat ik vaak doe is de tekeningen ophangen en ze samen bekijken. We geven dan positieve feedback op mekaars werk door de verschillende kwaliteiten te benoemen. Dat kan iets technisch zijn, maar het kan ook over expressie gaan, een originele bladschikking, fantasie, originaliteit ...

Het is toch geweldig dat er een plek bestaat waar mensen heel oprecht in je geïnteresseerd zijn; die willen weten hoe creatief jij bent, of hoe verrassend jouw geest is. { soraya rademaker


Omdat ik thuis ben in mijn vak kan ik de waarde of moeilijkheidsgraad van een werk benoemen. Ik kan zien waarom een werk typisch is voor een bepaald kind. Ik kan bijvoorbeeld veel afleiden uit kleurgebruik. { ingrid Van kogelenberg

Er valt nog zoveel te ontdekken. Die uitdaging is mijn motor. Ik heb ruimte en lucht nodig om mijn gang te gaan. In De Tuin kan dat. Het uiteindelijke resultaat is maar een deeltje van mijn motivatie. Zodra ik terug moet vallen op een vooropgezet systeem, haak ik af. Dat zit verweven in alle aspecten van mijn leven. { katie lagast

Je kan geen theater maken of kinderen prikkelen als je zelf geen openheid hebt of geen verwondering kan voelen. Het spel van de kinderen moet ook gevoed worden door een kracht die uit hun eigen verwondering voortkomt. Als er geen connectie is met die wortels of met die voeding, dan slaagt het spel los als een ballonnetje in de wind en mist het doel. Mijn mooiste dagen in De Tuin zijn die waarop de kinderen mij op hun beurt verwonderen. Het gaat om een constante wisselwerking. Het is een fantastisch cadeau als dat lukt. { simon de Vos

Van Pina Bausch zag ik op mijn zestiende Die Klage der Kaiserin, een dans-voorstelling waarin bijvoorbeeld iemand in een tutu tussen de varkens stond te dansen. Dan liep er weer een man met een gigantische kast door een wei. Een balletdanser deed wel honderd keer dezelfde beweging. Al die dingen door elkaar maakten me sprakeloos. { Jo-an lauwaert

Als kunstenaar kan je kinderen een andere wereld tonen dan degene die ze al kennen. Ik denk dat het voor sommige, niet voor alle, kinderen heel belang-rijk is om te voelen dat datgene waar ze vaak voor worden uitgelachen door ons wel ernstig genomen wordt. Het gaat hier om hun eigenwaarde. Alles wat niet gewoon of normaal is, wordt al gauw weggestoken of weg-gelachen. Wat maakt dat je op den duur met een groepje zit dat zichzelf niet meer durft te zijn. Niets geks durft te doen. Het is heel waardevol als je an-


ders durft te zijn. Als je door een andere bril naar de wereld durft te kijken. Dat is wel wat ik verwacht van kunstenaars of gidsen in De Tuin. { katie lagast

Een jongen die niet echt in de klasgroep opgenomen werd vanwege zijn asoci-ale gedrag had ik ingezet als observator en regisseur bij de lichtexperimenten. Een onvermoede kant van hem is daarbij naar boven gekomen. De klasgenoten hebben dat in hem gewaardeerd en deden daar later op school weer beroep op. Hij had ook iets in zichzelf ontdekt wat hij niet kende. Naar verluidt voelde hij zich sindsdien gelukkiger in de klas. { ingrid Van kogelenberg

• Verzamel een aantal zeer uiteenlopende voorwerpen (een steen, een

schoen, een kopje, een schelp, een boek …). Vraag mensen daar één ding

uit te kiezen dat bij hen past of iets over hen vertelt. Luister naar hun

verhaal.


• fijne dag! geef iemand die je niet zo goed kent twee complimenten. ga na

hoe dat voor jezelf voelt.


• ga tien minuten voor een lege muur zitten (als dat te leeg is, kan je ook

een voorwerp of een afbeelding kiezen). Schrijf daarna zonder censuur, zo

nauwkeurig mogelijk op waaraan je allemaal gedacht hebt. ook de gedach-

ten die niet afgerond waren.

uIT HET ruwbouwjAAr VAN dE TuIN

• wat was het eerste wat je vanochtend gezien of gedacht hebt? dit wordt

de rode draad van een les of het uitgangspunt voor een opdracht.



Ik zou meer willen weten over waar wij vandaan komen. Over waarom wij leven. Over wat er na de dood is. Over hoe het binnenste van de aarde eruit ziet. Over wat er is voorbij de sterren. { beril, 13 Jaar TIjdENS wie ben ik?

Ik krijg het warm van de fonkelende ogen van een vriend. { fatima, 13 Jaar

TIjdENS licht!

Mijn nichtje studeert ook iets leuks. Zoiets met een hamertje! { cien, 8 Jaar

TIjdENS licht

Ik kan zo verlangen naar het onrustige gevoel van de heldere, felle, ijskoude vollemaan! { benJamin, 12 Jaar TIjdENS licht!

Ik ben een man van ijzer met een hart van steen. { Vagat, 10 Jaar

TIjdENS wie ben ik?

Wij willen iets speciaals. Wij zijn kinderen,

we hebben nog een heel leven voor ons.

{ nele, 11 Jaar TIjdENS licht!


3} Omgeving


In Percursos/Hotel Tomilho, een locatieproject van Laika i.s.m. Teatro da Serra do Montemuro in 2004, werd de bezoeker rondgeleid in een gebouw, een verzameling van secuur ingerichte kamers. De hoeveelheid van impres-sies die de bezoeker enkel en alleen al via de omgeving meekreeg, stond in schril contrast met de lege ruimtes waarin tijdens het ruwbouwjaar van De Tuin gewerkt werd. In Percursos/Hotel Tomilho beleefde je theater zonder een woord uitleg. ‘Alsof ’ en ‘illusie’ waren er het motto. Onder meer door die ervaring werd duidelijk dat De Tuin geen architect maar een scenograaf nodig had. Iemand die door de inrichting van de werkruimtes de boodschap kan meegeven dat niets is wat het lijkt.

Bij de kinderwerkingen in het Italiaanse Reggio Emilia zijn de werkplaatsen aangename, open ruimtes waarin het materiaal uitnodigend gepresenteerd wordt aan de kinderen. De resultaten van hun werk worden met veel liefde en zorg getoond. In deze ruimtes krijg je als vanzelf ideeën en zin om te creëren.

Een combinatie van theatrale magie, materiaal dat prikkelt en installaties die op meerdere manieren inzetbaar zijn, dat was de uitdaging voor de inrichting van De Tuin.Scenografe Saskia Louwaard heeft deze opdracht volledig naar haar hand weten te zetten. Ze is erin geslaagd om De Tuin door al zijn poriën theater te laten in- en uitademen. De Tuin is decor en repetitiezaal tegelijkertijd. Veel kan op elk moment ook anders verbouwd, verlegd, verplaatst of zelfs weggenomen worden.

Verbeelding is belangrijker dan kennis. { albert einstein, wETENScHAPPEr

De keuken moest een centrale plek krijgen in De Tuin. Dat was de start van het denkproces over de inrichting van De Tuin. In eerste instantie vond ik alle ruimtes te kantoorachtig. De ontvangstruimte was dan misschien wel heel open, maar had in feite niet meer kwaliteiten dan een doorsnee

Kijk, kijk met al je ogen.

{ Jules Verne, ScHrIjVEr


klaslokaal. Het was geen plek die mij als kind zou inspireren. Ik wilde ook rekening houden met verlegen kinderen die nood hebben aan veiligheid. Ik koos ervoor de kinderen meteen binnen te brengen in een soort vreemde cocon. Zo kwam ik op het idee van verplaatsbare nestjes. Ik fantaseerde over kamperen, caravans, tenten en dierenhuiden. Ik dacht na over mobiele volumes die je kan sluiten, opentrekken of veranderen en verschuiven. Het was onze bedoeling de elementen na één seizoen weer weg te halen, maar ze staan er na vijf jaar nog steeds.De werkruimtes zijn opgesplitst volgens hun functie: een atelier, een dansruimte, een theatertje en een multimediaruimte. Toch verkoos ik interieurelementen te maken die op meerdere manieren bruikbaar zijn en die je niet vastzetten. Vandaar de mobiele spiegels en de lichttafels. Ik plaatste in het atelier ook elementen die de magie van het theater kunnen oproepen. Op het multifunctionele scherm kan je projecteren en het is op verschillende manieren om te bouwen tot een decorelement. Het theatertje heb ik ingericht als een kleine repetitieruimte met spots en zwarte doeken. In de multimediaruimte staat veel kostbaar materiaal. Ik vind het belangrijk dat kinderen kunnen spelen met de mogelijkheden van film, fotografie en projectie. { saskia louwaard

Tijdens één van mijn stages moest ik drama geven aan vijfentwintig leerlin-gen in een piepklein lokaaltje. Ik heb toen ervaren dat het, als je letterlijk geen ruimte krijgt, ook inhoudelijk moeilijk werken is. Dit zette me aan tot denken over de essentie van mijn vak. Ik wil de leerlingen helpen om, in een veilige en inspirerende sfeer, hun eigenwaarde te ontplooien. In De Tuin vond ik een werkplek waar de basisvoorwaarden aanwezig zijn. Hier krijg je de mogelijkheid en de ruimte om een interessante zoektocht af te leggen en telkens nieuwe dingen te ontdekken. { Joke Van kerckhoVe

Ik ken geen andere plek die qua omgeving zo bevredigend is. Het is echt bijzonder dat een scenograaf wordt aangetrokken om de inrichting te verzor-gen. Iemand die erin gespecialiseerd is en ons helpt bij het opbouwen van een theatrale sfeer. { Jo-an lauwaert


In de keuken staat de tijd altijd een beetje stil. Het is zonder twijfel de gezelligste plek van De Tuin. Hier wordt voor je gezorgd. Het geurt er naar versgebakken broodjes en er staat altijd een kopje thee voor je klaar. Er wordt samen gekookt - vaak met hulp van de kinderen - en gegeten. Dit is het ter-rein van de gastvrouw en de kokkin. { ingrid Van kogelenberg

Elke ruimte geeft inspiratie en beïnvloedt het creatieve proces. De manier waarop je in de klas staat of hoe je klas ingericht is, waar je bureau staat, dat alles beïnvloedt de sfeer fundamenteel. Ik kan zelfs werken op de trappen van HETPALEIS, een andere omgeving kan een frisse impuls geven. Toen ik les gaf aan een leefschool ging ik met mijn kinderen geregeld tekenen in het park. Mijn directeur was daar gelukkig heel soepel in. { suzy mandaglio

Bij mijn eerste bezoek aan De Tuin was ik in de ban van de keuken, het ma-teriaal en het hout in het atelier. Ik vond het al fantastisch en ik had nog geen kind gezien. Het zijn niet alleen de plek en de mogelijkheden die je kinderen biedt, maar het gaat ook om de sfeer die je creëert. Ik voelde me hier meteen thuis. De Tuin heeft zoveel mogelijkheden. Er is het prachtige aanbod aan materialen, de ruimtelijkheid en de magische sfeer die je fantasie prikkelt. Ik kreeg niet alleen zin om hier te werken, maar vooral om hier zelf te gaan spelen. { Jolan moonen

• besteed bijzondere aandacht aan vergeten of verwaarloosde plekken in

je huis. Hang er een tentoonstellingsbordje bij. maak een catalogus met

tekeningen of foto’s. Nodig je vrienden uit op een vernissage.

uIT HET ruwbouwjAAr VAN dE TuIN

• wandel door de stad en zoek dingen waar je op kan staan, liggen, hangen ...

en ga daar op een andere manier op staan, liggen, hangen ...


• Herschik voor aanvang van de les samen het lokaal. Verplaats stoelen en


tafels tot iedereen het gezellig vindt.

uIT HET TuINProjEcT de sProokJestuin

• Straatdans: draai een paar rondjes rond een paal die je met één hand

vasthoudt. bots af en toe tegen de muur waar je langsloopt. duw je af op

de vuilnisbak waar je langs springt. Knuffel een boom. Kies welke voetpad-

tegels je wil aanraken en welke niet. Sta stil bij een reclamebord en huppel

dan verder.


• Neem een schelp en schilder er de zee in.


• ga voor het raam staan. beschrijf alles wat je ziet. dit is het begin van een

verhaal.

uIT HET TuINProjEcT de imaginaire stad

• Teken een enorme fiets met krijt op de grond. ga met de lift naar de derde

verdieping en kijk van bovenuit naar je fiets!

uIT HET TuINProjEcT de eerste keer

Ik ben het liefst in het duister. Dan denk ik aan weerwolven, skeletten en vampieren. Ik ben nu eenmaal een kind dat niet van het licht houdt. { yasmine, 13 Jaar TIjdENS licht!

Ik voel me nooit zo goed bij elektriciteit. { tom, 11 Jaar TIjdENS licht!

Zo’n mooi gedekte tafel, die zal wel voor de leerkrachten zijn. { camille, 13

Jaar TIjdENS licht!

Als je niet bent, ben je nergens. Maar nergens is toch ergens. { lee, 10 Jaar

TIjdENS wie ben ik?

Ik zou wel in deze tuin willen wonen. { maarten, 9 Jaar TIjdENS wie ben ik?


4} Spelen


“Het bevel ‘concentreer je’ wordt door veel kinderen en volwassenen verkeerd begrepen als een aanmaning om hun aandacht toegespitst te houden op iets wat buiten henzelf ligt (je wordt verondersteld je te concentreren op iets) – vandaar dat het zoveel moeite kost en je voortdurend geneigd bent af te dwalen. Echte concentratie daarentegen kost geen moeite, het is een toestand van volledige verzonkenheid binnen de eigen kern, iets waaruit je moet ‘losgerukt’ worden en waaruit je soms opschrikt als uit een andere wereld… Het kind wordt verondersteld zich met geweld toe te leggen op iets waartoe het slechts een externe relatie heeft en wat het wezenlijk onverschil-lig laat. Hoe zeer verschilt dit niet van de ‘concentratie’ van een kat die op een muis jaagt: de kat is als het ware ‘gebiologeerd’ en moet helemaal niet haar best doen om geconcentreerd te blijven – integendeel: wie de kat net op dat moment per se iets anders zou willen aanleren, zal daar niet in slagen omdat het niet mogelijk is in dergelijke toestand van totale absorptie de aandacht van het dier op iets anders te richten dan op datgene waardoor het met heel zijn wezen ‘gefascineerd’ is.” (Patricia de Martelaere in De Standaard van 7 juni 2003)

Dit citaat uit een opinieartikel is een drijfveer naar het zoeken van sleutels tot de intrinsieke motivatie van kinderen om rond kunst te werken. Spelen is voor De Tuin een resoluut antwoord hierop.

Kunst heeft niets te maken met moeten. Kunst is een mogelijkheid ontdek-ken die je voordien nog niet gezien had. Zo ook met kunsteducatie. Het spel is voor kinderen de meest natuurlijke weg naar het ontdekken van nieuwe mogelijkheden. Spelen en kunst beschouwen, en spelen en creatief werken liggen erg dicht bij mekaar. Het is durven associëren, durven springen van de hak op de tak. Kunsteducatie die vertrekt vanuit het spel van kinderen, neemt hen au sérieux als onderzoeker en ontdekker.

In De Tuin spelen met huis-, tuinen keukengerei levert verrassende resul-taten op. De uitnodiging om dit materiaal anders dan anders te gebruiken is intrinsiek aanwezig in de manier waarop de ontvangstruimtes van De Tuin


ingericht zijn. De bezoeker krijgt onrechtstreeks de boodschap: dit onder-zoek kan je thuis of op school voortzetten. Het spel van de verbeelding laat zich overal spelen.

Spelen is een bezigheid die men niet serieus genoeg kan nemen. { Jacques yVes cousteau, oNTdEKKINgSrEIZIgEr

Kinderen blijven kinderen. Ze zijn net zoals wij waren. Ze kunnen nog gelukkig zijn met een hoopje zand. { marieke de munck

Spelen is een voorwaarde om tot een oorspronkelijke creatie te komen, niet gebaseerd op routine of louter weten. Door te spelen steek je ook bezieling in je werk. { ingrid Van kogelenberg

Ik heb als kind heel veel gebouwd. Niet alleen met legoblokjes, maar ook met meubels. Stoelen op hun kop werden een glijbaan, van kasten maakten mijn broers en ik schuilhokken, een iets lagere kast met wat stoelen ervoor werd een postkoets. Al het speelgoed werd samengebracht tot een groot pretpark. Onze moeder liet ons daarin heel erg onze gang gaan. Wij vonden het geweldig dat onze bouwwerken lang mochten blijven staan. Ik denk dat men wel eens vergeet dat kinderen met heel eenvoudige dingen fantastisch kunnen spelen. Iets moet niet moeilijk zijn om interessant te zijn. Iets moet niet duur zijn om goed te zijn. Je hoeft niet over een bijzondere infrastruc-tuur te beschikken om fijn te kunnen spelen. Kinderen moeten gewoon de ruimte krijgen; in de zin van het mogen en het kunnen. In een school of een klaslokaal zijn sommige dingen die we in De Tuin doen, evengoed toepas-baar. Het gaat erom de ruimte op een andere manier te durven gebruiken. Je moet de klas letterlijk op zijn kop durven zetten. { katie lagast

Spelen dwingt flexibiliteit af. En spelen heeft niets met goed of fout te maken. Er zit geen censuur op. { soraya rademaker

Eigenlijk komt eerst de goesting en dan het spelen. { magy de bie


Ik wil een meerwaarde geven aan het natuurlijk vermogen van een kind om te spelen. Ik wil wel een stapje hoger gaan door dat spel te theatraliseren en persoonlijk te maken. Dan komt het ergens vandaan en krijgt het inhoud. Ik giet het in een vorm die communiceert met de buitenwereld. { Joke Van kerckhoVe

Het zoontje van mijn vriend had een peper- en een zoutvat vast. één in elke hand. Hij goot ze langzaam uit en keek er gefascineerd naar. Hij werd er totaal door in beslag genomen. Dat is toch fantastisch! Die opperste concen-tratie voor iets waar wij aan zouden voorbijgaan. Wij doen zoiets niet meer, omdat het vlekken zou maken op het tapijt of omdat we het daarna moeten opkuisen. Het ultiem naar je toetrekken van wat dan ook, heeft altijd iets schoons. { simon de Vos

Als ik teken, ben ik zelf verwonderd over wat er op het papier tevoorschijn komt. “Allez, zie dat beestje nu!” Dat gaat een eigen leven leiden. Eerst was er niks en nu staat er voor mij een wezentje met een uitdrukking en een karak-ter. Datzelfde zie ik bij de kinderen gebeuren. Ze zitten in hun tekeningen. Hun fantasie komt tot leven. Het ene brengt het andere mee. “Ik was die vogel. Maar ik was ook die voetballer. En ik kon dan over het veld vliegen, en dan, en dan ...” { ingrid Van kogelenberg

In het herdenken van het materiaal zit mijn uitdaging als vormgever. Ik haal het materiaal weg uit zijn gekende context en geef het een nieuwe functie. Dat inspireert kinderen. Zij krijgen van bij het binnenkomen een eerste im-puls door de directe confrontatie met deze werkwijze. Ik merk dat kinderen al heel gauw uitgekeken zijn op speelgoed dat je maar op één manier kan gebruiken. Maar met een simpele bol wol – die geen gebruiksaanwijzing voor kinderen heeft – kunnen ze uren spelen. Ze maken daarmee een gigantisch spinnenweb door de ruimte, al is het materiaal daar in oorsprong niet voor bedoeld. Die kinderlijke inventiviteit inspireert mij. { saskia louwaard


• bouw met alles wat er in de klas of in je kamer staat een fantastisch

droomkasteel.


• maak de letters van je eigen alfabet met alles wat je rondom je vindt.


• gazetgedichten: knip woorden die je mooi, grappig, raar of fascinerend

vindt, of die aansluiten bij je gevoel van het moment, uit een krant of

tijdschrift. maak er een gedicht of verhaal mee.

uIT HET TuINProjEcT artilugios Para contar y crear historias

• Neem een stapel kleren. Trek die over elkaar heen. maak je zo dik mogelijk.


• Haal tien geluiden uit papier door het te verfrommelen, in de lucht te

gooien, ermee te wapperen, het te scheuren ...


• maak een kleine tentoonstelling van een aantal bijzondere kledingstuk-

ken of theaterkostuums. Kies daaruit het kledingstuk dat jou het meeste

aanspreekt. geef er een uitvoerige beschrijving van (hoe het eruitziet, hoe

het voelt, welke gevoelens erbij horen) op een blaadje papier. maak met die

woorden een personage waarmee je kan gaan spelen. bijvoorbeeld: ik ben

de prikkerige, grasgroene en slobberende prins.


We vinden het lichtlabyrint hier wel knap en zo, maar eigenlijk is het te klein. Er moet meer in gebeuren en dat gaan wij hier zelf bouwen! { abdurahman, 10 Jaar TIjdENS licht!


Ik wil alleen maar voetballen. { aPi, 10 Jaar TIjdENS de kleren Van de keizer

Ik wil kunnen vliegen als een vogel. { ethan, 10 Jaar

TIjdENS de kleren Van de keizer

We spelen met de rustige jongens, maar verliefd worden we op de wilde jongens. { nicky, 8 Jaar TIjdENS de sProokJestuin

Bij rood licht is het alsof ik wandel

in mijn eigen aderen. { alexander, 13 Jaar TIjdENS licht!


5} Risico


Theater maken houdt in dat je risico’s durft nemen. Het begint bij een vraag, een uitdaging, een queeste. En de geestelijke ingesteldheid van ‘ik weet het (nog) niet’. De eerste drijfveer is de nieuwsgierigheid naar mogelijkheden, het op zoek gaan naar verschillende mogelijke antwoorden. Door het risico van het nog niet weten kan je je door een landschap van mogelijkheden begeven. Zo ook in De Tuin. Hét antwoord is niet aanwezig of wordt niet meegegeven aan de bezoekers. Bij het begin van een Tuindag is er de vraag, de uitdaging, de queeste; voor de kinderen en voor de begeleiders. Wil je in de loop van een Tuindag kinderen laten proeven van een artistiek proces, dan is het risico durven nemen van het vooraf niet weten vanzelfsprekend. De Tuingidsen nemen dit risico vanuit hun levenshouding en hun persoon-lijke artistieke ontwikkeling. Zij worden hierin gestimuleerd door een groot vertrouwen in hun vakmanschap, een focus op het werkproces met kinderen en een veilige omgeving waarin je mag leren van fouten.

Het resultaat is onvoorspelbaar, misschien levert de zoektocht zelfs geen zichtbaar resultaat op. Maar de inzichten en ideeën waar de kinderen mee komen aandragen leveren de gidsen inspiratie voor hun eigen pedagogische en artistieke proces.

Telkens ik een drukfout zie, denk ik dat er iets nieuws is uitgevonden. { Johann wolfgang Von goethe, ScHrIjVEr - wETENScHAPPEr

Je kan meer halen uit een positieve drive, dan uit de angst om te mislukken. { Joke Van kerckhoVe

De uitdaging in mijn werk zit in risico’s te durven nemen. Wanneer ik weet dat bepaalde dingen werken, gooi ik ze overboord en neem een frisse start. { simon de Vos

Verwijder iets overbodigs. Breek met bepaalde gewoontes. Doe iets wat je onzeker maakt.

{ Piero ferrucci, PSycHoLoog


De laboratoriumfunctie is een kernbegrip in De Tuin. Als ik dat voor ogen houd, lukt het me om steeds nieuwe wegen te vinden. { katie lagast

Gaandeweg leer je jezelf inschatten binnen een risicovolle situatie. Je weet wat je aankan. Dat creëert ruimte voor nieuwe ideeën waardoor er ontzet-tend veel mogelijk wordt. { suzy mandaglio

Je hebt mensen die vooral hun kwaliteiten gaan ontwikkelen, maar ik ben iemand die net die kanten waarin ik niet zo goed functioneer ga uitdiepen. { Joke Van kerckhoVe

Ik zeg nooit hoe het eindresultaat eruit zou moeten zien. Ik durf zeggen: “We gaan eens zien of dat werkt”. Zo kunnen we na afloop vrij beoordelen. Als je de zoektocht voorop zet, willen kinderen meegaan in je experiment. Ze gaan de uitdaging aan en er hoeft achteraf geen teleurstelling te zijn. Het is wellicht interessant voor kinderen met faalangst om experimenteel te werken en het resultaat niet voorop te stellen. Het is geruststellend om over de verwachtingen van het resultaat of de afspraken bij een experiment van in het begin te communiceren. { katie lagast

Als je meegaat met de energie van hevige kinderen is er altijd een risico dat de situatie escaleert. Maar echte problemen heb ik er nooit mee gehad. Je kan niet constant overal gevaar in zien. Natuurlijk ben ik ook wel eens bang, van de dood of zo. Maar in het dagelijks leven vertrouw ik erop dat alles wel goed komt. { marieke de munck

Ik herinner me een dag waarop ik een heel explosieve groep kleuters bege-leidde. Ik genoot ervan te zien hoe die kinderen in hun kracht zaten. Ik heb geleerd dat niet af te blokken, maar net wegen te vinden om die onstuimige kracht in te zetten. Ik gaf ze een uitdaging in de materie om die energie te kunnen kanaliseren. Die kinderen kunnen er niet aan doen dat ze willen springen of lopen. Ze hebben vaak te weinig kans tot bewegen of sporten. Ik zit zelf graag rustig aan mijn tekentafel, maar ik besef dat dit niet voor


iedereen weggelegd is. Ik vroeg hen: “Wat heb je nog nooit gedaan en wil je graag eens voor het eerst gaan doen?” Die ideeën zouden we gaan tekenen. “Zal ik een klein blad geven of een groot?” “Een groooot!” riepen ze met zijn allen. In plaats van te tekenen zijn we gaan schilderen. En plezier dat ze erin hadden voluit te kunnen gaan. De uitdaging zit dan in de materie. { ingrid Van kogelenberg

In de meeste openbare instellingen hebben mensen blijkbaar angst om een persoonlijke noot te geven aan het interieur. De degelijkheid van de stoelen staat bijvoorbeeld voorop. In De Tuin maken wij meer avontuurlijke keuzes. Natuurlijk sneuvelt er wel eens een stoel! Dan halen we er gewoon een nieuwe. De angst voor een stoel die zou kunnen breken is meestal erger dan het voorval op zich. { saskia louwaard

In De Tuin mogen de leerkrachten die op bezoek zijn hun rol even laten voor wat hij is en genieten, kijken, ervaren en vooral meedoen. Dat verantwoorde-lijkheidsgevoel loslaten is voor sommigen al een hele opdracht. Ze hopen dat hun kinderen zich voorbeeldig zullen gedragen en flink zullen meewerken. { suzy mandaglio

Net iets meer durven vragen aan kleuters is voor mij ook risico durven nemen. Er niet te veel van uitgaan dat ze bijvoorbeeld te jong zijn. Niet te veel vooruitdenken, gewoon doen! { katie lagast

We kijken heel erg naar wat elk kind te vertellen heeft. We starten samen een bijna individueel creatief proces. Wanneer iets niet blijkt te werken zoeken we samen met de kinderen naar een oplossing. Dat kan in De Tuin enkel doordat we in kleinere groepjes werken. Op school met dertig kinderen in een klas leerdoelen bereiken en rapporten schrijven is een ander verhaal. De school is een totaal andere wereld. Maar als je de manier van omgaan met de kinderen - de basis van De Tuin - bekijkt en meeneemt naar de klas, dan kan je daar wel iets mee, denk ik. { suzy mandaglio


Ik gebruik veel dingen in feite op een foute manier. Ik volgde mixed media aan de academie voor beeldende kunsten. Ik wilde poppen maken. De leraar raadde me daarvoor latex aan. Ik kreeg van iemand zo’n pot. Ik kende niks van de techniek. Ik goot dat materiaal uit, smeerde het uit met een bankkaart waardoor er een doorzichtig vel ontstond. Daar knipte ik stukken uit die ik weer aan mekaar naaide. De leerkracht was geschokt door mijn barbaarse methode, dus ging hij mij het hele proces van werken met moules uit de doeken doen, wat volgens hem dé techniek is. Maar mij maakt het niet uit hoe je bij je resultaat komt. { marieke de munck

• Spektakelsprong: loop naar elkaar toe en spring net op het laatste nip-

pertje langs elkaar heen terwijl je je armen in de lucht gooit. doe het nog

eens, maar nu zo snel dat je de wind langs je wangen voelt passeren.


• detective: doe op straat onopvallend iemand na. Leef je in in hoe de ander

beweegt.


• besluit pas wanneer je je leerlingen ziet (en een idee hebt hoe het met ze

gaat) waar je het over zal hebben in je les of hoe je de gekozen lesstof zal

benaderen.

uIT dE KEuKEN VAN dE TuIN

• Stop midden in de les. observeer hoe het met de leerlingen gaat. drink

zonder verder doel een kopje thee samen.

uIT dE KEuKEN VAN dE TuIN

Als ik hier niet echt mag blijven slapen, dan stap ik naar de keizerin en word ik heel boos. { sara, 5 Jaar TIjdENS de kleren Van de keizer


De wind is de mama van de kinderen die op straat wonen. { sharien, 8 Jaar

TIjdENS wie ben ik?

Ik heb meer liefde aan de binnenkant dan aan de buitenkant. { aiki, 8 Jaar

TIjdENS wie ben ik?

Ik ben Pouya en ik maak graag bommen. { Pouya, 11 Jaar

TIjdENS de kleren Van de keizer


6} Samen


Het model van een theaterploeg die in de loop van twee, drie maanden echt samenwerkt aan een nieuwe productie, de sfeer die op de repetities heerst, het samenhorigheidsgevoel en de gedeelde verantwoordelijkheid voor het gewenste succes zijn het voorbeeld voor een educatieve werking die het verschil kan maken.

De Tuin is geen optelsom van individuele begeleiders die zich elk in hun werkruimte terugtrekken om hun individuele topworkshop met kinderen te realiseren. De ploeg medewerkers in De Tuin is samengesteld uit trekkers, verzorgers en mensen die de ploeg verbinden … Van een Tuinmedewerker wordt een grote vakkennis verwacht, maar ook teamgeest, een praktische in-gesteldheid, een groot verantwoordelijkheidsgevoel en een bereidheid om alle werk mee aan te pakken. Technische vaardigheden, pedagogische inzichten, vragen en twijfels worden met mekaar gedeeld.

De gastvrouw belichaamt dit samenhorigheidsgevoel en voelt secuur aan wanneer er op dit vlak steken vallen. Zij weet – zelfs in de drukste momen-ten – de noodzakelijke tijd voor het samenzijn op te eisen.

Dit samen verantwoordelijk zijn voor het welslagen van de dag wordt doorge-trokken naar de bezoekers. Kinderen en leerkrachten worden erop gewezen, dat het welslagen van een Tuindag ook hun verantwoordelijkheid is.

Het geheel is meer dan de som van delen. { aristoteles, fILoSoof

Door samen te werken met anderen leer je misschien nog het meest over jezelf. { ingrid Van kogelenberg

In mijn eentje spelen vind ik lastig. Ik hou ook niet zo van monologen. Ik hou van de wisselwerking tussen mensen. Dan gaat het stromen. { soraya rademaker


In De Tuin kan je met je collega’s in alle openheid praten over je job, ook als het slecht of moeilijk gaat. Dat vind ik zeer waardevol. Je staat er niet alleen voor. Je krijgt feedback. Het is fantastisch om deel uit te maken van zo’n gedreven team. { simon de Vos

De bundeling van technische en pedagogische kennis maakt De Tuin tot een sterke plek. { katie lagast

De gastvrouw is een soort mama. Ze bepaalt de dag en iedereen volgt. Ze hoeft geen concessies te doen om aardig gevonden te worden. De gastvrouw voelt het beste het ritme van een groep. De gidsen zijn met een ander proces bezig. Zij tunen in op de kinderen. Zij kunnen wel voorstellen doen, maar de gastvrouw hakt de knopen door. Zij is iemand die er altijd is. Die aandacht voor je heeft als je moe bent. Maar een gastvrouw wordt ook soms moe. Dan moet er iemand voor haar zorgen. { soraya rademaker

In ons team werken mensen uit verschillende disciplines. We bereiden samen nieuwe projecten voor, zodat iedereen heel goed weet hoe we het thema inhoudelijk zullen benaderen. We ontwikkelen een gezamenlijke visie en vertrekken van diezelfde basis. Samen proberen we uit of een bepaald idee werkt. Dat schept een gevoel van veiligheid, waardoor je later meer risico durft te nemen. Die rijke bagage is iets waar je steeds op kan terugvallen. Samen bedachten we voor Wie ben ik? hoe verhalen kunnen ontstaan vanuit voorwerpen. Tijdens de voorbereiding van De eerste keer ondervonden we hoe zintuiglijke prikkels verborgen herinneringen kunnen wakker maken. { magy de bie

We polsen ook bij elkaar hoe het gaat in de loop van de dag. Dat is zo fijn! Dat is een heel belangrijke voorwaarde voor goede muzische plekken: je luistert naar elkaar, je kijkt naar elkaars presentatie, je wisselt ideeën uit. Je deelt je onzekerheden. Dat heb ik moeten leren. Het geeft het gevoel van een nest; je weet dat het normaal is dat je wel eens tegen dingen aanloopt. Als we bij de opstart van de dag merken dat we een moeilijke groep hebben, worden

4 4 DE TUIN VAN H E TPALEIS

er blikken uitgewisseld en dingen afgesproken. We delen dat en dragen dat samen. { Jo-an lauwaert

Ik wil altijd alle kinderen samen krijgen voor we gaan spelen. Als het nodig is, trek ik er tijd voor uit om te zien waar het schoentje wringt. Zo herinner ik me Thijs die zich letterlijk buiten de groep plaatste. “Ik voel de muziek niet”, zei hij. Ik ging bij hem zitten: “Als je de muziek wil voelen, Thijs, moet je ervoor zorgen dat ze binnen kan komen. Daarvoor moet je bij jezelf een deurtje openzetten.” “Daar zal ik eens over nadenken”, antwoordde hij. Hij ging even alleen zitten en blijkbaar had hij het begrepen want in de loop van de dag werd hij één van de meest enthousiaste muzikanten. { suzy mandaglio

Om mijn kookideeën vorm te geven heb ik tijd nodig. Mijn ideeën moeten kunnen rijpen. De gidsen aan het werk zien met kinderen, inspireert me. Ik werk het best via kruisbestuiving. Voor De kleren van de keizer heb ik ruim voor aanvang gevraagd aan Anja Geuns: “Vertel! Wat weet je nog meer? Wat heb je al met Saskia besproken over de vormgeving?” Het zou niet over koningen of keizers gaan, maar alles zou om prikkelen met textuur, kleur en vorm draaien. Toen ik dat hoorde was ik vertrokken. Die ideeën kon ik in mijn keuken heel goed gebruiken. Ik bedacht dat de kinderen van kleurige paprika’s soepkommen konden maken. De stam van een berkenboom liet ik in schijven zagen om als borden te gebruiken. { Jolan moonen

• Knip twintig fascinerende afbeeldingen uit. Kleef ze op blanco kaarten.

bouw samen een verhaal op door om de beurt een kaart te trekken. of

schik de kaarten in een interessante volgorde en laat zo het verhaal

ontstaan.


• Namendansje: iedereen verzint een beweging op het ritme van zijn naam.

Schakel de bewegingen aan elkaar en maak zo samen een namendans.


Zoek er leuke muziek bij. dans snel, in slow motion, groot, klein ... je kan

de namen schreeuwen, fluisteren, weglaten ...


• Neem stukken karton, dekens, tape en wat takken. bouw je eigen hut.

ga er in zitten en denk na over wat en wie je het liefste hebt. Stuur die

persoon vervolgens een brief. met de post!


• Kies een dag uit waarop je voor drie buren iets bijzonders gaat doen.

Steek een lieve kaart in hun brievenbus of kleef een kleurige tekening op

hun deur.


• bak eens een broodje of koekje voor een ander. maak niet zomaar wat je

zelf mooi vindt, maar bekijk eerst even goed die ander en bedenk wat hij/

zij mooi zou vinden (een hartje, een huis, een auto).


• fietschoreografie: fiets samen rond op een groot plein. fiets zoveel moge-

lijk grote en kleine rondjes. Soms volg je iemand, dan volg je weer jezelf.

oNTSTAAN oP HET THEATErPLEIN Voor HETPALEIS

• Alle apen apen apen na: neem net op hetzelfde moment je stoel, ga net op

hetzelfde moment zitten. drink net op hetzelfde moment en start net op

hetzelfde moment een verhaal.


• Naai oude zakdoeken, keukenhanddoeken en kousen van mensen die je

graag hebt samen tot een vlag. organiseer een feestje en hang de vlag uit.



Ik kan mijzelf nooit zien zoals anderen mij zien. Iedereen ziet mij op een andere manier. Misschien zijn al die manieren van kijken samen wel God. { frederik, 11 Jaar TIjdENS wie ben ik?

Sommige mensen zitten gewoon ergens, zonder ziel. { astrid, 10 Jaar

TIjdENS wie ben ik?

Dat is wel gek. Eten met zoveel mensen

aan één tafel. Dat heb ik nu

nog nooit gedaan. { sam, 6 Jaar TIjdENS erik Pinksterblom


7} Structuur


Structuur biedt vrijheid. Structuur tilt de dingen op. Structuur is een hou-vast. Structuur betekent duidelijke lijnen trekken en dus noodzakelijke keu-zes maken. Een gedachte die versterkt werd door het werk van José Portillio: beter één concreet doel dan tien vage. Structuur en risico zijn onlosmakelijk met mekaar verbonden. Om risico te kunnen nemen, heb je structuur nodig. Maar deze mag niet beklemmend werken. Dit is een evenwichtsoefening die bij elk nieuw Tuinproject gemaakt moet worden.

Structuur vind je op verschillende niveaus terug in De Tuin. Het dagverloop van ontvangst tot groepsindeling, kennismaking met het thema, de lengte van de werksessies en de pauzemomenten worden in functie van de leeftijdsgroep secuur vastgelegd. De tijd die ter beschikking is voor de voorbereiding en opbouw van een project wordt opgedeeld in fasen voor gemeenschappelijk overleg, individueel onderzoek en try-outs.

De jaarplanning van De Tuin ritmeert de beschikbare tijd in momenten van hoge werkdruk, adempauzes, het kunnen implementeren van opgedane ervaringen, het aangaan van nieuwe uitdagingen, momenten van bijscholing en evaluaties.

De moeilijkheid is dat het niet volstaat om precies volgens de regeltjes te leven. { michel houellebecq, ScHrIjVEr

Wanneer ik als gastvrouw de leerkrachten ontvang, geef ik hen achter-grondinformatie bij wat ze gaan zien in de ateliers. De gidsen inspireren de kinderen vanuit hun eigen discipline (dans, drama, beweging of beeld) maar beperken zich daar niet toe. Zij werken vakoverschrijdend, altijd in functie van de energie en de mogelijkheden van de groep. De rode draad doorheen de workshop heeft alles te maken met de kinderen zelf. Het hangt af van hun inbreng en hun creativiteit, van hoever ze willen of kunnen gaan, van hoe begrensd ze misschien zijn. Daarom weten we nooit op voorhand waar we


zullen uitkomen op het einde van een Tuindag. Het blijft een avontuur. Ik schets het veilige kader dat wij daarvoor bieden: een stevig uitgetekend dag-verloop met ingebouwde rustmomenten, de mogelijkheid voor de kinderen om zelf hun grenzen aan te geven, de rol van de gastvrouw bij het opvangen van mogelijke conflicten, het respect voor ieders eigenheid, de laagdrem-peligheid om tot expressie te komen. Vanuit die veiligheid bewandelen de kinderen de weg van de kunstenaar. { suzy mandaglio

In mijn workshops heerst georkestreerde chaos. Ik balanceer tussen twee uitersten. Ik gooi een ideetje in de groep en daarmee neem ik een risico. Ik kijk wat dat geeft en probeer eruit te halen wat interessant is. Ondertussen ben ik in mijn hoofd aan het structureren en probeer ik de volgende stap te bepalen. Ik breng mijn visie over op de groep. Soms is dat heel duidelijk en volgt het ene logisch uit het andere, maar soms zijn structuur in mijn hoofd en structuur voor de kinderen twee verschillende dingen. Aan kinderen die drukker zijn, geef ik meer spelregels, maar tegelijkertijd geef ik hen toch veel vrijheid binnen de opdracht. Met te veel richtlijnen zouden ze zich beklemd voelen. Ik zeg bijvoorbeeld: “Je danst lange lijnen in de ruimte.” Die lange lijnen zijn dan een focus, terwijl dansen een heel ruim begrip is dat ze vrij kunnen invullen. Ondertussen krijg ik de kans om hen te observeren. Ik zie hoe ze dansen interpreteren, of ze durven bewegen of er weinig uit komt of veel. Kinderen die gewend zijn aan veel regels en structuur kunnen vaak moei-lijker met een open opdracht omgaan. Met hen ga ik stapsgewijs te werk. “Beeld je in dat je in je slaapkamer voor de spiegel staat uit te freaken op muziek”, is bijvoorbeeld te ruim. Want uitfreaken, wat is dat? Dus geef ik tussenopdrachten: “Schrijf met stukjes van je lichaam je naam.” Als je met je elleboog schrijft, denk je niet meer na bij het feit dat je moet dansen. Of: “Steek op honderd manieren de lijn over.” Die lijn maakt het heel concreet. { Jo-an lauwaert

Tijdens een experiment moet je toch een duidelijke structuur hebben in je hoofd, wat maakt dat je een soort rust uitstraalt en overbrengt op de


kinderen. Rustig zijn betekent dan je focus houden. { ingrid Van kogelenberg

Ik zou leerkrachten soms willen adviseren hun hele structuur overboord te gooien voor een lesuur, een dag of een week en dan eens te kijken wat er uit die ogenschijnlijke chaos voor moois kan groeien. { soraya rademaker

In de buitenwereld is er zoveel structuur. Hier is er ook een structuur, maar die mag je weer loslaten. Je voelt dat niet zo aan. De beste structuur is eentje die geen druk oplegt, die geen beperkingen biedt, al zijn die er wel in de verte. { Jolan moonen

Ik merk dat een strakke schoolstructuur soms veiliger is dan die enorme grote en wijde armen die wij aanbieden. Ik wil geen politie-agent spelen. Maar soms kun je daardoor wel weer verder. { soraya rademaker

Structuur is een sleutelwoord in De Tuin. Kleine kinderen hebben dat ge-woon nodig. De dag wordt goed omkaderd, de dingen worden uitgelegd. Al-les wordt voortdurend herhaald. Via de structuur wordt veiligheid geboden. Maar ik blijf erbij dat je de structuur uiteindelijk ook overboord moet durven gooien om weer fris te kunnen starten. { simon de Vos

Wanneer ik in de supermarkt mijn koopwaar op de lopende band zet bij de kassa moeten de melkproducten bij elkaar staan, de groenten bijeen. Als ik wel eens boodschappen doe met iemand die alles zomaar dooreen smijt, ga ik dat, zelfs zonder daar bij na te denken, schikken. { Jo-an lauwaert

Het blijft een zoektocht tussen hoe vast je het op voorhand zet en hoe los je het vervolgens laat. Ik ben nu tot een redelijk vaste structuur gekomen met verschillende kleine stapjes in mijn hoofd. Per stapje weet ik goed welk doel ik daarmee wil bereiken. De doelen situeren zich op verschillende vlakken: op het persoonlijk inhoudelijk vlak (die blik naar binnen krijgen), op niveau van samenwerking, maar ook op theatraal vlak. Daarbinnen zorg ik ervoor

Als je het zelf niet goed weet, gaan kinderen dingen aandragen. Dat is een

natuurlijke reactie. Als jij twijfelend bent, gaan zij

de open ruimte die ontstaat invullen.

{ ingrid Van kogelenberg


dat de kinderen vrijheid kunnen nemen. En als het dan een heel andere kant uitgaat, weet ik of dat kan of niet, zonder de inhoud te verliezen. Anderzijds levert het ook wel eens hele mooie momenten op als ze mij meepakken op hun trip. Maar het is toch goed te beseffen waarom iets gebeurt zodat je het spel nog meer kan sturen. Met die structuur in mijn hoofd sta ik versteld van hoeveel van wat zij aanbieden erin past. { Joke Van kerckhoVe

• doe zoals Hans en grietje. maak op de grond een spoor van de weg die je

aflegt met alle spullen die je in je zakken, je tas, in je haren of aan je arm

hebt, of op je weg vindt. Kijk hoever je geraakt. Loop ook eens terug.


• Kleef met papiertape een willekeurige lijn op de grond door de ruimte.

Vind dertig nieuwe manieren om langs die lijn te lopen.


• Hinkelparkdier: teken met krijt een hinkelpark op de grond in de vorm van

je lievelingsdier. maak het heel groot, dik of langwerpig. Verdeel het in

vakken die je nummert. Verzin bij elk cijfer een beweging die bij het dier

past (bv. Voor een vis: spartelen, glijden, lucht happen, kronkelen, water

dat stroomt).


• Verzamel vijfentwintig bijna dezelfde verschillende voorwerpen (zeepjes,

oude kousen, gommen, steentjes, ...) en schik ze voor je op de grond.


• woordverhaal: herleid een verhaaltje of anekdote tot vijf woorden en pro-

beer het verhaal met die woorden te vertellen. je kan de woorden roepen,

fluisteren, zeuren, stotteren, herhalen ... Probeer door de manier waarop

je de woorden zegt het verhaal duidelijk te maken.



Mijn binnenkant ziet er niet uit als mijn buitenkant. Want als ik huil, lopen er van binnen toch geen tranen door mijn buik. { cesar, 8 Jaar

TIjdENS wie ben ik?

Ik vind als het regent dat iedereen een paraplu moet hebben. { douatif, 7 Jaar

TIjdENS wie ben ik?

Als je verdrietig bent, is jouw hart ook verdrietig. En als je boos bent, is dat hetzelfde. { claudia, 9 Jaar TIjdENS wie ben ik?

Soraya, Soraya! Ik weet niet, ik weet niet,

ik weet niet waarom ik mijn jas daar moet hangen!

{ Pablo, 5 Jaar TIjdENS de kleren Van de keizer


8} Tijd


Alles heeft zijn tijd. Een publiek beroeren vraagt een secuur gebruik van tijd. In het Labyrint van Enrique Vargas, artistiek leider van Teatro de los Sentidos, krijgt elke schakel in het proces naar beroering de noodzakelijke tijd: de eerste kennismaking, de overgang van de dagelijkse realiteit naar de wereld van de kunsten, het aanwezig mogen zijn in die wereld op het tempo van de individuele bezoeker, de tijd die een artistieke ervaring krijgt om te kunnen bezinken en de overgang terug naar de buitenwereld.

Dit ‘de dingen hun tijd gunnen’ ligt aan de basis van het dagverloop in De Tuin.

Kinderen krijgen de tijd om thuis te komen. Bij de inrichting van De Tuin wordt veel aandacht besteed aan de ‘transformatieruimte’, de ruimte waar de bezoekers de overgang kunnen maken van de drukte van de buitenwereld naar hun innerlijke wereld.

Gidsen nemen bij de opstart en tijdens het verloop van de dag de tijd om hun publiek te observeren en de dynamiek van een groep aan te voelen. In functie van hun observaties bewandelen ze zijwegen of slaan resoluut andere paden in.

Voor het gezamenlijk eten ’s middags wordt ruimschoots tijd uitgetrokken. Eten is hier veel meer dan magen vullen. Het is een oeroude manier van alle culturen om te genieten van zintuiglijke prikkels. De keuken is een veilige baken waar je impressies kan opdoen en bijpraten. Het is een tijdspanne van niets moeten.

De schildpad en de haas vieren op hetzelfde moment Nieuwjaar. { cHINEES SPrEEKwoord

Men heeft altijd tijd genoeg, als men hem goed weet te gebruiken. { Johann wolfgang Von goethe, ScHrIjVEr EN wETENScHAPPEr


Als iets na twee minuten vervelend is, probeer het dan vier minuten. Als het nog vervelend is, probeer het dan acht minuten. Dan zestien. Dan tweeën-dertig. Uiteindelijk ontdek je dat het helemaal niet vervelend is ... { John cage,

muSIcuS

Je tijd nemen om iets met aandacht en liefde te doen is geen luxe, vind ik. Het is een basisvoorwaarde die vaak wordt overgeslagen. Het gaat erom te durven stilstaan. Waarom denk je dat er zoveel overspannen toestanden zijn? Waarom durven mensen niet gewoon STOP! zeggen? Gooi een dag in de week of in de maand je hele structuur overboord. Kijk wat er gebeurt. Ge-woon samenzijn zonder plan. Weer opnieuw kijken met een frisse blik met aandacht voor jezelf en de ander. Dat lijkt me geweldig. { soraya rademaker

Magische momenten bereik je door je tempo te verlagen en te investeren in ieders welbevinden. Het is als het savoureren van een bijzonder gerecht. Je smeert het moment breed uit. Je benadrukt de bijzonderheden. Je geeft het aandacht en draagt zorg voor je idee. { ingrid Van kogelenberg

Ik vind het prettig om te tekenen en ondertussen te babbelen. De prestatie-druk gaat er vanzelf af. Dat is heerlijk. Daarom zijn onze momenten in de keuken of de gezamenlijke opstart in de ontvangstruimte ook zo ontzet-tend belangrijk. Wij gebruiken het eerste uur om de kinderen een magie te laten ervaren. Het is nog steeds een zoektocht, maar ik vind dat we goed bezig zijn om met zo min mogelijk woorden zo veel mogelijk ervaringen te bieden. In De Tuin gaat het eigenlijk om heel basale dingen. Gewoon tijd maken om samen met de kinderen af te wassen bijvoorbeeld. Ik zie weer zo’n kleintje voor me die verwonderd kijkt hoe zijn arm verdwijnt in een glazen waterkan. Als je daar de tijd voor durft te nemen, maak je hen een ervaring rijker. Je krijgt daardoor oog voor de schoonheid van gewone dingen. Dat is ook een basisvoorwaarde voor kunst en creativiteit. { soraya rademaker

Theater is altijd nu. { Joke Van kerckhoVe, gids in de tuin


Wij durven in De Tuin hoe langer hoe beter de tijd nemen om rustig op te starten, om de kinderen te leren kennen, om samen in alle rust af te sluiten. In een workshop loopt het voor mij organisch. Als een opdracht wat meer tijd nodig heeft, dan geef ik die ook. Ik hol zelden nog. Ik zal eerder een paar dingen laten vallen, wanneer ik voel dat iets geweldig loopt of wanneer de kinderen meer tijd nodig hebben. Die tijd durven nemen om in de diepte te gaan lijkt soms tijd verliezen, maar dat is niet zo. { magy de bie

Voor De eerste keer vroeg ik de kleuters naar spannende dingen die ze nog nooit gedaan hadden, maar wel eens zouden willen uitproberen. Een meisje droomde ervan ooit graffiti te spuiten. Het was een uitvoerbaar idee en een uitgelezen kans om een authentieke eerste keerervaring samen met hen te beleven. Iedereen vond het spannend, ik ook. Het werd een sacraal moment. Op een plek waar we geen schade konden aanrichten zaten alle kinderen op een rij voor ‘de graffitimuur’. Ik vroeg hen: “Hoe voelt dat nu, zoiets voor de eerste keer gaan doen? Waar voel je dat in je lichaam?” De ene had een kloppende keel. De andere slappe benen. Weer iemand anders was een beetje misselijk van de spanning. Eén voor één mochten de kinderen hun grote tekening spuiten. De anderen keken uiterst geconcentreerd toe hoe ze het ervan af brachten. Het was bijzonder dat die jonge kinderen die sensatie zo bewust konden delen en benoemen. Het grappige was dat het ook voor mij een eerste keer was. { ingrid Van kogelenberg

Het gebeurt soms, midden in een workshop, dat ik het opeens niet meer weet. Wat me dan het meest helpt is heel ordinair: gaan zitten, stoppen waar ik mee bezig ben en kijken. Rust durven pakken om te observeren; zoals een schilder die even afstand neemt van zijn schilderij om te bepalen hoe hij weer verder zal gaan. { soraya rademaker

Als ik te snel ga en aan mezelf voorbijloop, beeld ik me in dat ik op een schildpad zit die me draagt. Dan beweeg ik vanzelf trager. { ingrid Van kogelenberg


• moonwalk: loop extra langzaam naar huis of naar de klas alsof de weg

een maanlandschap is en jij er net op geland bent. Adem trager in en uit.

geniet van elke stap en laat je voeten proeven van de grond!


• Hoe kan je zien dat de tijd verstrijkt op een bepaalde plek wanneer je geen

horloge hebt? documenteer je bevindingen.


• maak iedere dag een foto, op hetzelfde tijdstip en vanuit hetzelfde per-

spectief.

uIT HET TuINProjEcT de imaginaire stad

Ik zou hier precies elke dag moeten zijn. { Jassin, 8 Jaar TIjdENS wie ben ik?

Als de zon ondergaat, ziet de lucht soms rood. Daar kan ik goed van ont-spannen. { nina, 14 Jaar TIjdENS licht!

Ik voel me bij groen licht opgesloten in de tijd. { emily, 14 Jaar TIjdENS licht!

Dit is dé dag van mijn leven! { matthias, 12 Jaar TIjdENS wie ben ik?


9} Zintuigen


Theater laat je lachen of huilen, het maakt je bang of doet je schrikken. The-ater ontroert. Theater bespeelt zijn publiek in zijn totaliteit. In het theater lopen de tranen over je gezicht, doen je wangen pijn van het lachen, lopen de huiveringen je over de rug en krijg je plots kippenvel. Kan kunsteducatie die totaalervaring benaderen? Kan je in kunsteducatie dezelfde middelen gebruiken? Door te werken met kleuters en kinderen ligt het voor de hand om kunst niet alleen vanuit de logica en de ratio te benaderen, maar ook en vooral vanuit de verwondering, het gevoel, de ervaring. Middelen daarvoor zijn de zintuiglijke prikkels: geuren, smaken, kleuren, geluiden en licht. Gedoseerd en op mekaar afgesteld, net als in theater.

Door bezoekers hun schoenen te laten uittrekken en op pantoffels De Tuin te laten betreden, ervaren ze dat ze welkom zijn in een bijzondere ruimte. Bij het begin van de dag eerst zelf brooddeeg mogen kneden om dan aan de bakgeur die zich geleidelijk aan over de werkruimtes verspreidt te kunnen af-leiden dat het bijna etenstijd is. Hier krijgt ‘het woord’ ondersteuning vanuit nauwkeurig opgebouwde zintuiglijke prikkels, of wordt het soms helemaal opzij geschoven.

De diversiteit in culturele en sociale achtergrond en in kennis van het Neder-lands bij de bezoekers van De Tuin maakt het voor de educatieve medewer-kers onmogelijk om terug te vallen op de basispedagogie die ze meekregen in hun opleiding. Ze moeten in hun werk op zoek gaan naar aanvullende of soms zelfs vervangende methodes. Werken met zintuiglijke ervaringen biedt mogelijkheden over alle verschillen heen.

De huid heeft ogen. { diane ackerman, AuTEur

De materie is de werkelijke bron van de kunst. Wij zijn schilders, en het ma-teriële is voor ons in de eerste plaats een zintuiglijke ervaring; het aanvoelen van de wereld en het aanvoelen van de kleur. { exPerimentele groeP holland, 1949

Ik sluit mijn ogen om te kunnen zien.

{ Paul gauguin, kunstenaar


Voor het project De eerste keer gingen we ervan uit dat zintuiglijke prikkels diep verborgen herinneringen kunnen opwekken. Ik vind zandtekeningen daar heel geschikt voor. Ik observeer graag de wisselwerking tussen de kin-deren en de materie in zijn meest pure vorm. In feite begint elke kunstvorm bij die dialoog met de materie. Een danser doet onderzoek met zijn lijf, een muzikant met zijn instrument. We zaten tijdens De eerste keer rond een tafel die tegelijk een lichtbak is. Elk kind vulde een potje met zand. Heel traag goot ik het mijne op de tafel uit. Zij deden dat ook met een hele fijne, zachte energie. Met de ogen toe graaiden de kinderen in het zand. Bewegend met hun handen in het zand kwamen er figuren en verhalen opborrelen. Ze maakten associaties en doken daardoor ook heel erg in de diepte. Zo kwamen we bij herinneringen zonder dat als zodanig te benoemen. { ingrid Van kogelenberg

De magie en de kwetsbaarheid die je soms bereikt in een creatief proces kan volledig verloren gaan als je de dingen wil rationaliseren en in taal wil vatten. Heel veel dingen ontstaan intuïtief, vanuit de buik. Als het nog maar net ont-staan is, slaan de kinderen soms tilt als je hen forceert om het te benoemen. Ik wil ruimte geven aan het intuïtieve. { Joke Van kerckhoVe

Het zintuiglijke is een constante in mijn scenografieën. Ik werk bijvoorbeeld vaak met temperaturen. Ik ga op zoek naar elementen die zintuiglijk en intel-lectueel herinneringen wakker maken. Ik gebruik middelen die niet altijd tastbaar zijn zoals een spiegeling of een vervreemding. { saskia louwaard

Mijn rode draad is esthetica. Ik begrijp dat kunst taboes moet doorbreken of dat het zaken moet opengooien, maar als ik diep in mijn hart kijk, heb ik vooral iets met mooie dingen. Voor Licht! heb ik het concept voor de inrichting van de keuken bedacht. Elke tafel had een andere aankleding, verlichting en sfeer. De kinderen zochten een plekje aan de tafel die hen het meeste aansprak. Er was een eettafel in de typische rechttoe rechtaan sfeer van de Italiaanse mama, met een fel tl-licht. Er was een gezellige,


romantische tafel met een kanten kleedje, kaarslicht en tulpen. Een hele chique tafel met damasten kleden en servetten baadde in een gedempt, stijl-vol licht. Ik vroeg de kinderen naar de reden van hun beslissing: de tl-tafel herinnerde sommigen aan hun oma en aan een smalle tafel was het volgens hen prettiger converseren. Ik vroeg hen of het wat uitmaakt hoe het eten op je bord ligt. Het antwoord was vaak: “Neen! Dat maakt niks uit.” Ik spoorde hen toch aan met zorg hun bord te schikken. Ze konden daarvoor kiezen uit drie soorten pasta en verschillende kleuren groentengarnituur. Het was geweldig om te zien met hoeveel zorg voor vorm en kleur ze dat deden. Mijn opzet was geslaagd! { Jolan moonen

Via zintuiglijke prikkels probeer ik het denken uit te schakelen. Het is een middel om tot spel te komen, een manier om de fantasie te stimuleren. Het kwetsbare en het gevoelige krijgt een plek. Ik werk graag met dat kleine, menselijke. { Joke Van kerckhoVe

Eigenlijk vragen we in De Tuin veel van de kinderen. Creëren vergt een grote concentratie. Dat start voor mij bij zintuigen: je concentreren op wat je voelt, hoort, ruikt en ziet. Kinderen die alles buiten zichzelf zoeken hebben het daar wel eens moeilijk mee. Zij kunnen niet tot een verstilling komen. Het helpt als je zelf rustig blijft en goed geaard bent. Als je in een groep werkt, zit er altijd wel wat spanning op in het begin. Het is belangrijk je daar niet te veel om te bekommeren. Vroeger hoopte ik altijd dat er geen herrieschoppers in mijn groep terecht zouden komen. Nu denk ik: “We zien wel, we vinden wel een oplossing.” Het beste om te doen, is dan je doel voor ogen houden. Bijvoorbeeld: “Ik wil vandaag een heel plezante dag hebben. Ik wil dit of dat gaan uitproberen.” Uiteindelijk neem je die kinderen wel mee in je enthousi-asme. { katie lagast

• geurenarchief: leg een inventaris aan met fiches over lievelingsgeuren van

een heleboel mensen. maak er een gepaste tekening bij.



• Soundscape: sluit je ogen en luister naar de geluiden in je omgeving. Kies

één geluid en probeer dat na te bootsen met je stem. je krijgt een magisch

koor als je dit met een paar kinderen doet.


• Neem een heel groot blad papier en kleurpotloodjes. Selecteer een tiental

uiteenlopende muziekstukken die je kunnen inspireren. Elk muziekstuk

heeft een stemming; kies de kleur die daar bij past. Teken terwijl je je hand

over het blad laat glijden op het ritme van de muziek.


• muzak: loop samen met een groepje vriendjes over een plein. Neem

allemaal in elke hand een dun plastiek zakje mee. Zwaai ermee naar alle

kanten en maak zo een wervelstorm. Laat de zakjes zachtjes bewegen, of

net heel fel. Luister naar de klank van de zakjes.


• Kruip met vier samen onder de dekens met blote voeten. Iemand is ge-

blinddoekt en voelt nu aan alle voeten. wie heeft de grootste voeten en

wie kan er tegen kietelen?


• Kijk eens naar de wereld met een frisse blik. Verken de omgeving kijkend

door lege rolletjes van wc-papier. Loop je kamer eens achterstevoren bin-

nen. Hoe zou jouw kamer eruit zien als je zo klein was als een mier?


Ik ben als een schemerlamp, want ik ben zacht, ik hou niet van de drukte, ik wil niet opvallen en kan mij goed inhouden (soms wat te goed). { laura, 15 Jaar TIjdENS licht!


Ik ben als een tl-lamp. Ik ben groot en ik kan heel hard uit de hoek komen. { helena, 13 Jaar TIjdENS licht!

Ik ben als een zaklamp want ik kom soms wel van pas (en soms ook niet). { frederik, 9 Jaar TIjdENS licht!

Ik ben als een spotlicht, want ik ben fel, heel open en ik kan goed met ande-ren overweg. { fatima, 12 Jaar TIjdENS licht!

Ik ben als een bewegende bureaulamp omdat ik niet kan stilzitten en alle kanten op kijk. { Jonas, 13 Jaar TIjdENS licht!


De geschiedenis van De Tuin


De voorgeschiedenis1998 - 2001: nood aan een educatieVe werking

met de komst van barbara wyckmans als

nieuwe directeur en artistiek leider wordt het

Koninklijk jeugdtheater in Antwerpen een

stichting van openbaar nut. Het accent komt

voor alle nieuwe creaties te liggen op verbeel-

ding. Paula Stulemeijer, actrice en dramado-

cent, neemt zoveel mogelijk schooldirecties

en leerkrachten mee in deze beleidsmatige

ommezwaai. Via gesprekken, inleidingen en

workshops op school brengt zij de dialoog

op gang tussen de wereld van het theater en

die van het onderwijs. Het is een uitgebreide

taak, want het Antwerpse stadsgewest alleen

al telt meer dan 500 vestigingsplaatsen van

scholen. barbara wyckmans leert de prille

Abc-studio van gerhard jäger kennen tijdens

een bezoek aan een school in Schaarbeek.

Zij ziet daarin een welkome ondersteuning

in de pogingen om het brede publiek - zowel

scholen als families en jeugdverenigingen - te

acclimatiseren. Zij geeft Anja geuns in april

2001 de opdracht om een educatieve dienst

op te richten en binnen dat nieuwe kader een

ruime werking van de Abc-studio in

HETPALEIS te laten functioneren.

2001 - 2003: abc-studio (ArT bASIcS for cHILdrEN)

HETPALEIS biedt gedurende twee seizoenen

ruimte aan veertig werkstations van gerhard

jäger, cultuurfilosoof en grondlegger van

het Abc-project. Naast het uitvoeren van

de nodige verbouwingen daartoe, inves-

teert HETPALEIS in een stevige structurele

ondersteuning en pedagogische begeleiding

van het project. op vraag van gerhard jäger

wordt een grote groep Abc-gidsen geën-

gageerd om op schooldagen, weekend- en

vakantiedagen kinderen en studenten te

begeleiden in de Abc-studio. deze groep

gidsen heeft een uiteenlopend profiel. Ze zijn

niet per definitie geschoolde kunstdocenten,

maar vullen mekaar - door hun verschillende

levenslopen - aan in het begeleiden van de

bezoekers.

Iedereen vanaf vier jaar kan in de Abc-studio

een gevarieerd of zelf samengesteld parcours

afleggen langs de wereld van de visuele

kunsten, techniek, wetenschap en filosofie

om uiteindelijk terecht te komen bij de eigen

creativiteit en verbeelding. de studio’s be-

staan uit speciaal vormgegeven interactieve

werkstations en installaties voorzien van een

interessante collectie boeken, cd-roms, dvd’s,

video’s en thema-pakketten. deze schat aan

materialen is een feest voor de zintuigen en

een stimulans voor de ontwikkeling van geest

en hart.

overtuigd door deze positieve ervaring

besluit HETPALEIS een eigen parcours uit te

tekenen, ditmaal met de klemtoon op theater.

de Tuin wordt de verzamelnaam voor de

educatieve ruimtes waar kinderen aan de slag

kunnen om hun eigen verhaal vorm te geven.


De Tuindecember 2003 - Juni 2004 de ruwbouwPeriode: werken in een lege ruimte

Met Annelore Baeckelandt, etienne Borgers, Willy De

Greef, Suzanne Demesmaeker, Marieke De Munck,

Veerle De Muynck, Hanne Deneire, Jan Dillen, Naima

Falki, Lieven Keymolen, Katie Lagast, Suzy Mandaglio,

Lieve Meyer, Karel Moons, tanja Oostvogels, Soraya

Rademaker, Nienke Reehorst, Hilde Schuurmans, Hanne

Slok, Wim Staessens, Paula Stulemeijer, Dirk Van Bortel,

Bart Van Dijck, Goele Van Dijck, Liesbeth van Ouytsel,

Marianne Van den Boom en Wim Van den Bossche

In HETPALEIS worden in de theaterfoyers

ruimtes vrij gemaakt om een artistiek

laboratorium op te zetten voor kinderen en

jongeren. de omgeving doet denken aan

een ruwbouw waar alles nog vorm en kleur

moet krijgen. In deze experimentele fase

van de Tuin wordt gezocht naar de noden

van een kunsteducatieve plek binnen een

theatercontext. Het is een boeiende en harde

proefperiode.

de werking is erop gericht het creatief brein

van de kinderen te prikkelen en hen te bege-

leiden in hun artistiek proces van één dag.

Er wordt geopteerd voor een laagdrempelige

aanpak in kleine groepjes zodat elk kind

gezien en gehoord kan worden.

de gidsenploeg bestaat uit ervaren docenten

uit verschillende disciplines die gebeten

zijn door de theatermicrobe. Zij gaan het

avontuur aan en laten zich inspireren door de

laboratoriumgedachte en door de creativiteit

van elk kind.

In deze periode start een intensieve samen-

werking met scholen. Tijdens schooldagen

is er plaats voor klassen terwijl er tijdens de

familiedagen op zondagen en vakantiedagen

plaats is voor een veertigtal deelnemers van

verschillende leeftijden.

Parallel aan de ruwbouwperiode wordt het

kader uitgetekend voor de effectieve verbou-

wingswerken van de foyerruimtes. de nieuwe

educatieve ruimtes moeten vanzelfsprekend

één geheel vormen met de artistieke werking

van HETPALEIS. Zij moeten tegelijkertijd

plaats kunnen bieden aan zowel de dagwer-

king van de Tuin als aan andere educatieve

projecten zoals de Stal, de werking met

anderstalige nieuwkomers, workshops met

studenten van lerarenopleidingen ... deze

nieuwe ruimtes zullen aan de educatieve

werking een eigen identiteit en dus ook

zichtbaarheid geven.

om in dit hele ontwikkelingsproces de juiste

keuzes te maken wordt er op regelmatige

basis een werkgroep (barbara wyckmans, Tijl

bossuyt en jo roets) samengeroepen. deze

werkgroep en een aantal andere mensen

(onder andere Soraya rademaker en judith

de rijke) volgen de experimentele werking.

uit hun nauwkeurige observaties worden de

noden van de toekomstige Tuin gefilterd.

Het concept voor de Tuin groeit uit een

intensieve samenwerking tussen Saskia

Louwaard en Anja geuns. beiden laten zich

inspireren door verschillende theatermakers,

het werk van de gidsen van de voorbije jaren

en de methodiekontwikkeling in reggio Emilia

(Italië). de plannen worden in september

voorgelegd aan en besproken met de gidsen-

ploeg van de Tuin.

Het architecturale ontwerp van de Tuin wordt

in handen gegeven van Vittorio Simoni, die in

1997-1998 reeds de verfraaiing van HETPALEIS

voor zijn rekening nam. door consequent


met dezelfde architect te werken krijgt het

gebouw een éénheid in vorm en visie.

de inrichting van de ruimtes van de Tuin

neemt scenografe Saskia Louwaard in han-

den. Zij brengt in de grote open ontvangst-

ruimte een aantal mobiele volumes aan, richt

de ateliers in met multifunctioneel en fanta-

sierijk meubilair en installaties en bepaalt zo

de typerende uitstraling van de Tuin.

augustus - december 2004: Van foyerruimtes tot de tuin

CONCePt Barbara Wyckmans en Anja Geuns

COöRDiNAtie Anja Geuns

ASSiSiteNtie COöRDiNAtie Annelies toebes

VORMGeViNG eN CONCePt Saskia Louwaard

ASSiSteNtie VORMGeViNG eN PRODuCtie Katrijn Baeten

PRODuCtie Marc Brigou

COöRDiNAtie teCHNieK Roger Pottier

GeBOuWBeHeeR Bart Hosteaux

KOStuuMS eN ReKWiSieteN Jutta Smeyers

MeDeWeRKeRS uitVOeRiNG technische ploeg HetPALeiS,

Luc Willekens, Danny Havermans, Kris Gilis,

atelier Publiekstheater-NtG-Gent, Benny Stesses,

naaiatelier HetPALeiS, Martje Mentink

Met DANK AAN Jo Roets, tijl Bossuyt,

Johnny Maeckelberg en Liesbeth De Gruyter

Van begin augustus tot en met 3 december

2004 ‘s avonds laat werken zowel het per-

soneel van HETPALEIS als architect Vittorio

Simone en scenografe Saskia Louwaard aan

de ombouw van de vroegere foyerruimtes tot

de Tuin.

op zaterdag 4 december 2004 om 14u00

wordt de Tuin feestelijk geopend door de

Antwerpse schepen van cultuur Philip Heylen

en de Antwerpse schepen van onderwijs

robert Voorhamme. Het geheel wordt muzi-

kaal omlijst door de opvoering van wolf, een

compositie van Hanne deneire, muziekdocent

in de Tuin. de hele middag kan het publiek

proeven van workshops, gegeven door Katrijn

baeten, marianne burgers, Hanne deneire,

Karel moons, Soraya rademaker, dorot

Sobczyk en Ingrid Van Kogelenberg. om

17u00 debatteren frank Vandenbroucke,

minister van werk, onderwijs en vorming en

guy redig, adjunct-kabinetschef van jeugd,

op basis van tien kernvragen uit het werkveld,

over het partnerschap tussen cultuur en

onderwijs. Het talrijke publiek uit zowel de

onderwijs- als theaterwereld is vol lof over de

uitwerking van de Tuin. Er wordt nieuwsgierig

uitgekeken naar wat de toekomst brengt.


december 2004 - mei 2005: de tuin laat zich insPireren door hetPaleisProducties

Met Anne-Lore Baeckeland, Magy De Bie, Willy De

Greef, Suzanne Demesmaeker, Marieke De Munck,

Veerle De Muynck, Hanne Deneire, Lieven Keymolen,

Katie Lagast, Suzy Mandaglio, Karel Moons, Soraya

Rademaker, Nienke Reehorst, Hilde Schuurmans,

Hanne Slock, Wim Staessens, Paula Stulemeijer, Dirk

Van Bortel, Bart Van Dijck, ingrid Van Kogelenberg,

Liesbet van Ouytsel, Marianne Van den Boom, Wim Van

den Bossche en ilse Wijnen

de bevindingen van de werkgroep en de

feedback hierop van de gidsenploeg worden

omgezet in een structurele aanpak van een

Tuindag. Een grote, gezellige keuken wordt de

centrale plek in de Tuin. Iets wat de uitstra-

ling van de Tuin definitief zal veranderen, is

de rol van de gastvrouw. Zij ontvangt ’s mor-

gens de kinderen en wuift ze ’s namiddags

weer uit. Ze is een ietwat bizarre huismoeder

die de kinderen verwent en wegwijs maakt in

haar vreemde huishouden. Zij ondersteunt de

gidsen, zorgt voor een warme maaltijd en ziet

toe op het goede verloop van de dag. Terwijl

de gidsen in het atelier aan de slag gaan met

de kinderen heeft zij alle aandacht voor de

leerkracht.

Van begin december 2004 tot eind mei 2005

proeven drie verschillende leeftijdsgroepen

telkens één dag van het creatieve proces van

een kunstenaar. Tijdens de week wordt met

klassen gewerkt, in het weekend met families.

In de maanden december en januari is de

werking gericht op kleuters en leerlingen van

het eerste jaar van het lager onderwijs. In

maart is de werking gericht op kinderen vanaf

het tweede jaar van het lager onderwijs. In

mei wordt gewerkt met jongeren van het

eerste en het tweede jaar van het secun-

dair onderwijs. Het inzoomen op specifieke

leeftijden wordt door de docenten en de

bezoekende scholen als zeer positief ervaren.

Een periode met dezelfde leeftijdsgroep mag

zeker twee maanden beslaan om voldoende

tijd te hebben om te leren van de specifieke

kenmerken van de bezoekers en bij te sturen

waar nodig.

de bezoeken aan de Tuin worden door de

kinderen als warm, leerrijk en speels ervaren.

Een onderzoek nadien in de klas wijst uit dat

de specifieke methodes waarmee de docenten

aan de slag gaan gretig overgenomen worden

door leerlingen en leerkrachten. de link met

de theatervoorstellingen water, lucht, aarde

en vuur, soepkinders en Pubermensch biedt

inspiratie, maar het kader blijkt nog te ruim

om voldoende eenheid te brengen in het

dagverloop.

oktober 2005 - mei 2006: de tuin ontwikkelt een intensieVe band met het Publiek Van hetPaleis

de gidsenploeg wordt teruggebracht tot een

beperkt aantal mensen met een grotere op-

dracht zodat de werking gestroomlijnder kan

verlopen en de betrokkenheid met de totale

werking van HETPALEIS vergroot wordt. deze

kleinere groep docenten krijgt hiervoor een

groter contractueel engagement aangebo-

den. de Tuindocenten zijn de ambassadeurs

van HETPALEIS en dienen het hele huis door

en door te kennen. Zij worden educatieve me-

dewerkers die in de Tuin en de Stal werken,

lesmateriaal rond de HETPALEISproducties

ontwikkelen en projecten voor specifieke

doelgroepen realiseren.

• artilugios Para contar y

crear historias

Objecten om verhalen te vertellen en te verzinnen

een project van José Antonio Portillo

VAN 30/10/05 t/M 8/6/06

VOOR iedereen vanaf 8 jaar

tOeGANKeLiJK op schooldagen voor klassen, op

zondagen en tijdens de schoolvakanties voor families

Met Magy De Bie, Jo Jochems, Katie Lagast, Suzy

Mandaglio, Soraya Rademaker, Paula Stulemeijer, Joke

Van Kerckhove en ingrid Van Kogelenberg


artilugios para contar y crear historias

is een interactieve tentoonstelling van de

Spaanse kunstenaar josé Antonio Portillo.

Hij ontwikkelde een unieke visie op de relatie

tussen beeld en woord en hoe je kinderen

hiermee leert omgaan. Portillo’s methodiek is

er één waarin eenvoud, structuur, ritueel en

magie centraal staan. artilugios para contar

y crear historias is voor de Tuin een mogelijk

antwoord op de vraag hoe kinderen, met

een beperkte kennis van het Nederlands, te

stimuleren in hun creativiteit.

Portillo schrijft een aantal herinneringen

neer over hoe hij, als leerkracht aan de lagere

school, inspeelde op de nieuwsgierigheid van

de kinderen door voorwerpen mee te brengen

naar de klas. bij elk object, hoe alledaags ook,

hoorde een magisch verhaal. Als meester-

verteller nodigde hij de kinderen uit om mee

in zijn verbeeldingswereld te stappen en er

delen aan toe te voegen. de gidsen en vertel-

lers van de Tuin worden door josé Portillo

ingewijd in zijn methode. Elk object wordt een

open uitnodiging om verhalen te verzinnen en

ze met anderen te delen.

• een sPeelse inleiding

oP erik Pinksterblom

VAN 14/2 t/M 31/3/06

VOOR kinderen vanaf 6 jaar


zondagen en tijdens de schoolvakanties voor families

Met Magy De Bie, Marieke De Munck, Hanne Deneire,

Rose Knulst (stagiaire), Katie Lagast, Suzy Mandaglio,

Soraya Rademaker en Joke Van Kerckhove

Tijdens dit traject combineren kinderen

beeldend werk met projectiemogelijkheden,

geluiddecors en dramatisch spel. Zo ont-

dekken ze het alfabet van de multimediale

theater-taal van An de donder en wordt

de Tuin een toeleidingsproject voor een

voorstelling. dit intensieve onderzoek krijgt

een speelse omkadering: alle bezoekers van

de Tuin krijgen ’s ochtends een rood rugzakje

met knutselgerei en een lunchpakket. Elke

groep beslist in de loop van de dag waar en

wanneer er gepauzeerd wordt. de avontuur-

lijke tocht eindigt in de Serre. Hier genieten

ze met een rugzak vol inhoudelijke bagage

van de voorstelling erik Pinksterblom.

Tijdens de weekendwerking ligt de focus op

verenigingen. Sara duchateau gaat in het

kader van haar stage als sociaal-cultureel

werker een intensieve dialoog aan met allerlei

verenigingen. dit krijgt veel respons. Som-

mige verenigingen komen effectief, andere

zijn verhinderd door jaarplanningen die al

vast liggen of locale werkingen die een ander

thema centraal stellen. Voor de begeleiders

van de Tuin is deze vorm van toeleiden niet

vanzelfsprekend. Het is balanceren op een

dunne lijn van zich verantwoordelijk voe-

len, het beste van zichzelf geven aan deze

kinderen en op een bepaald moment afstand

nemen en de voorstelling zelf haar werk

laten doen. Voor de Tuinbezoekers is dit een

onvergetelijke dag en de rode rugzakjes doen

nog maanden na dit traject hun promotionele

werk in sportzalen en zwembaden …

• doolhoofd

Logeerpartij door KOPeRGieteRY

VAN 2 t/M 30/5/06

VOOR kinderen vanaf 6 jaar

CONCePt Studio ORKA (Martine Decroos & Philippe

Vandevelde), Caroline De Coninck, Johan De Smet,

Cindy Godefroi en Mieke Versyp

uitVOeRiNG Studio ORKA

BeGeLeiDiNG Magy De Bie, Nathalie Lepage en Joke Van

Kerckhove

onder de noemer logeerpartijen komen

enkele gezelschappen een week in

HETPALEIS logeren. In het kader van de


oktober 2006 - mei 2007 de tuin biedt een totaalerVaring

de onderdelen van een Tuindag (de ont-

vangst, de groepsindeling, het meehelpen

in de keuken, de gezamenlijke maaltijd, de

workshops en het afronden van de dag)

vormen één geheel en bieden de bezoekers

een totaalervaring. Het thema van de dag

wordt niet meer toegelicht, maar spreekt uit

de inrichting van de ruimtes, de keuze van

materialen en ingrediënten en de opdrachten

waarmee de dag start. gastvrouw, kokkin,

vormgever en gidsen stemmen hun ideeën

hiervoor op mekaar af.

• wie ben ik?

VAN 31/10/06 t/M 10/3/07

VOOR 9 tot 12-jarigen eN 12 tot 14-jarigen

tOeGANKeLiJK op schooldagen voor klassen, tijdens de

voorstellingenreeksen van W@=D@ voor iedereen

Met Magy De Bie, Marieke De Munck, Katie Lagast,

Suzy Mandaglio, Soraya Rademaker, Joke Van

Kerckhove, ingrid Van Kogelenberg, Jacqueline

Nugteren (stagiaire)

VORMGeViNG Saskia Louwaard

ASSiSteNtie VORMGeViNG Lucila Guichon, Yvonne Knevels

Tijdens de periode van het crossmediale

project w@=d@ over vier grote culturen

(India, mali, china en mexico) kiest de Tuin

voor reflectie over identiteit. Scenografe

Saskia Louwaard bouwt de Tuin met verpak-

kingsmaterialen uit de vier windstreken om

tot een wereldse bazaar. In dit decor krijgen

meer dan duizend kinderen tussen acht en

vijftien jaar de kans om stil te staan bij de

vraag ‘wie ben ik?’. Via een artistiek proces

wordt naar antwoorden gezocht. Paletten met

rijstzakken, tetrapaks, kartonnen dozen en

bokalen maken het basismateriaal uit van de

workshops. de zoektocht naar een manier om

jezelf vorm te geven wordt opgehangen aan

vijf filosofische vragen: wie zijn mijn vaders

en moeders? ben ik een toren of een tent?

ben ik wat ik eet? Ziet mijn binnenkant eruit

zoals mijn buitenkant zich voelt? waar ben ik

als ik niet ben?

Het resultaat wordt ondergebracht in een

groeiende tentoonstelling die het grote scala

aan culturen in en om Antwerpen weer-

spiegelt. Tijdens de publieke voorstellingen

logeerpartij door KoPErgIETEry is dool-

hoofd te gast in de Tuin. Het publiek dwaalt

door een groot houten hoofd en kruipt door

een wirwar van kleine kamers en gangen.

Langs video’s, koptelefoons, teksten, meters

en wijzers, kussens en kasten komt de

bezoeker alle mogelijke emoties tegen. de

Tuingidsen zorgen voor de begeleiding van

het publiek.


van w@=d@ is de tentoonstelling gratis te

bezoeken. Heel wat kinderen keren na een

schoolbezoek aan de Tuin terug naar

HETPALEIS in het gezelschap van hun ouders.

op 10 maart 2007 is een slotfeest voorzien

voor alle deelnemers. Zo kunnen ouders,

broers en zussen ook kennismaken met de

Tuin.

• Van boek naar sPel

VAN 17/4 t/M 31/5/07 eN VAN 13 t/M 30/5/08

VOOR kinderen van 5 tot 8 jaar

tOeGANKeLiJK op schooldagen voor klassen

Met Magy De Bie, Marieke De Munck, Linda Kazan

(stagiaire), Katie Lagast, Suzy Mandaglio, Jolan

Moonen, Soraya Rademaker, Joke Van Kerckhove

en ingrid Van Kogelenberg

Een goed kinderboek roept een verbeelding

op die aansluit bij de leefwereld van kinderen

en tegelijk hun blik verruimt. Net zoals heel

wat theatermakers putten de gidsen voor dit

project ideeën uit hun lievelingsboeken. Het

kan gaan om een meeslepend verhaal of om

fantasierijke tekeningen. de begeleiders ver-

trekken vanuit de vaardigheden en talenten

van de kinderen. de fascinatie van de gidsen

voor kinderboeken zet zich, samen met de

energie en de impulsiviteit die eigen is aan

deze doelgroep, om in heerlijk creatief spel.

Zoals in elk Tuinproject krijgen de kinderen

uitdagende materialen en mogelijkheden

aangereikt waarmee ze kunnen experimente-

ren. Zij dansen, spelen toneel, bouwen decors

en verzinnen geluiden. Na wie ben ik? is dit

project op het vlak van vormgeving en thema

eerder bescheiden. maar net hierdoor biedt

het alle kansen tot intens spelplezier.

oktober 2007 - mei 2008 een onderzoek naar de bouwstenen Van theater

• de sProokJestuin

VAN 9/10 t/M 23/11/07



zaterdagen en zondagen en tijdens de schoolvakanties

voor families

Met Magy De Bie, Marieke De Munck, Katie Lagast, Suzy

Mandaglio, Soraya Rademaker, Anneloes Rodenhuis

(stagiaire), Joke Van Kerckhove en ingrid Van

Kogelenberg

In de herfst van 2007 vindt een aantal theater-

makers inspiratie in sprookjes. Aanleiding

genoeg om in de Tuin de sprookjeswereld op

zijn kop te zetten. de kinderen komen de Tuin

binnen langs een heus bospaadje, plukken

appels uit een magische sprookjesboom, eten


erwtensoep aan een mostafel en lossen het

raadsel op van de prinses die haar smaak

verloor.

In de ateliers maken ze met de oeroude

ingrediënten van volksverhalen een doorleefd

nieuw sprookje. Ze verdwalen in een griezel-

bos dat ze zelf maken, kruipen in de huid van

een bloeddorstig monster, trotseren heldhaf-

tig grote gevaren of bezwijken voor de kikker

van hun dromen.

Tim Knapen is afgestudeerd als grafisch

vormgever aan Sint-Lucas Antwerpen. Hij is

te gast in de sprookjestuin met zijn interac-

tieve installatie, godmode, een omgebouwde

fotokopiemachine die zelfgetekende wezens

tot leven laat komen. daarmee maakt hij een

overgang van de realiteit van een kinderteke-

ning naar de virtuele computerwereld. omdat

hij met zijn installatie de verwondering van

kinderen en volwassenen weet te raken is hij

perfect thuis in de Tuin.

• de imaginaire stad

Logeerpartij van kunstenhuis Pantalone

VAN 11/12/07 t/M 6/1/08

VOOR kinderen vanaf 4 jaar en hun familie


zaterdagen, zondagen en tijdens de schoolvakanties

voor families

Met Suzy Mandaglio, Soraya Rademaker, Joke Van

Kerckhove en ingrid Van Kogelenberg

de imaginaire stad is zowel een indrukwek-

kend bouwspel als een interactief kunst-

werk. Het is een initiatief van het brusselse

kunstenhuis Pantalone, dat zich hiervoor liet

inspireren door kunstenaars Paul cox, miguel

Navarro en bert Schittecatte.

met meer dan vijfduizend houten en kunst-

stoffen blokken bouwen kinderen – met of

zonder hulp van de ouders – mee aan een

irrationele en idyllische blokkenstad. Het

bouwen weerspiegelt binnen HETPALEIS wat

er buiten aan werkzaamheden gebeurt voor

de aanleg van het nieuwe Theaterplein. Het

aanbieden van een grote hoeveelheid een-

voudige bouwelementen is een interessant

experiment voor de gidsen: wat vooraf banaal

bouwen leek, biedt hen in de loop van het

project ruimschoots inzichten in het doseren

van spelimpulsen bij kinderen.

• licht!

VAN 26/1 t/M 25/4/08

VOOR iedereen vanaf 10 jaar

tOeGANKeLiJK op schooldagen voor klassen en tijdens de

schoolvakanties voor individuele deelnemers

Met Magy De Bie, Simon De Vos, Jo-An Lauwaert,

Suzy Mandaglio, Jolan Moonen, Soraya Rademaker,

Anneloes Rodenhuis (stagiair), Joke Van Kerckhove en

ingrid Van Kogelenberg

VORMGeViNG Saskia Louwaard

licht! is een onderzoek waarbij de kinderen

zich bewust worden van de werking en de

mogelijkheden van licht. Het begint bij heel

basale dingen zoals de observatie van het

binnenvallende zonlicht of het opmerken

van mooie schaduwen. de kinderen zoeken

via spel en experiment een antwoord op

vragen als: wat is licht? wat is de kracht van

een schaduw? Hoe kan je licht gebruiken

als middel om je ideeën of gevoelens uit te

drukken? wat is jouw lievelingslicht? Het

werk van lichtontwerpers en installaties van

hedendaagse beeldende kunstenaars zijn een


inspiratiebron om tot een eigen vormgeving

te komen.

de ruimtes worden, speciaal voor dit project,

herdacht door scenografe Saskia Louwaard.

Er wordt gewerkt met eenvoudige materia-

len (zaklampen, plexiplaten, kleurfilters en

looplampen) zodat het experiment thuis of op

school gemakkelijk kan worden voortgezet.

sePtember 2008 - mei 2009

de Tuin nodigt grootouders mee uit tijdens de

schooldagen. Het samen spelen over gene-

raties heen had zich op familiedagen tijdens

vorige projecten reeds bewezen. Het succes

van deze formule blijkt tijdens de schoolda-

gen afhankelijk te zijn van de opkomst van de

grootouders.

Het vrijetijdsaanbod wordt geconcentreerd

aangeboden tijdens alle schoolvakanties.

Een traditie die kinderen elke vakantie de

mogelijkheid biedt om de Tuin te bezoeken

start hier.

ook wordt er opbouwen opruimtijd in de

planning opgenomen. de noodzaak om op

zoveel mogelijk momenten gebruik te maken

van de atelierruimtes van de Tuin bemoeilijkt

deze planning. de tijd voor voorbereiding,

evaluaties, opbouw, opruim en onderhoud is

echter niet verloren, maar draagt bij tot de

kwaliteit van de projecten.

• de eerste keer

VAN 27/9 t/M 30/12/08



schoolvakanties voor kinderen en grootouders

Met Magy De Bie, Simon De Vos, Jo-An Lauwaert, Suzy

Mandaglio, Jolan Moonen, Soraya Rademaker, Renée

Van Beek (stagiaire), Joke Van Kerckhove en ingrid Van

Kogelenberg

Tijdens de eerste keer zoeken de deelnemers

inspiratie in hun ‘eerste keer’-herinneringen

om er een eigen verhaal van te maken.

door zintuiglijke prikkels worden slapende

herinneringen wakker gemaakt. de docenten

begeleiden de deelnemers om dit verhaal van-

uit verschillende disciplines vorm te geven.

grootouders worden zowel tijdens de school-

als de vakantiedagen expliciet uitgenodigd

om mee te komen werken. Zij bezitten immers

een schat aan eerste keerervaringen. de

uitwisseling tussen twee generaties wordt op

die manier gestimuleerd. Het boekje heb je,

weet je, was je? van stadsdichteres joke van

Leeuwen biedt de deelnemers op het einde

van de dag de kans om deze dialoog ook thuis

verder te zetten.

op de dagen dat er geen grootouders aan-

wezig zijn, wordt duidelijk hoe belangrijk hun

inbreng in dit concept is. Zonder grootouders

wordt het begrip ‘de eerste keer’ een moeilijk

en abstract concept dat voor de deelnemende

kinderen weinig tot de verbeelding spreekt.


op dagen met grootouders stimuleren de

twee generaties mekaars verbeelding en

springen de vonken ervan af!

• de kleren Van de keizer

VAN 7/2 t/M 31/5/09

VOOR 4 tot 14-jarigen


schoolvakanties voor individuele deelnemers.

Voor en na de workshops voorziet HetPALeiS

kinderopvang.

Met Magy De Bie, Simon De Vos, Katie Lagast, Jo-An

Lauwaert, Daphne Maes, Suzy Mandaglio, Jolan

Moonen, Soraya Rademaker, Anneloes Rodenhuis,

Joke Van Kerckhove en ingrid Van Kogelenberg

SCeNOGRAFie Saskia Louwaard, Nikè Moens (assistentie)

de kleur van een kostuum, het materiaal

waaruit het vervaardigd is en de vorm: niets is

toevallig in het theater. Streefdoel van dit pro-

ject is kinderen en jongeren bewust te maken

voor de betekenis van kleuren en texturen en

hen mee te nemen in het spelplezier om de

identiteit van een persoon of een object te

veranderen. de bezoekers zoeken in de loop

van een Tuindag antwoorden op volgende

vragen: waar begint en eindigt een kostuum?

Hoe kan je met een kostuum een ruimte

invullen? wanneer wordt een kostuum een

sculptuur? wanneer is een lichaam zelf een

kostuum? Het materiaal waarmee gewerkt

wordt is basic: enkele honderden oude dekens

en heel veel oude kleren, verzameld op rom-

melmarkten en in kringloopwinkels.


interessante links

http://nl.wikipedia.org/wiki/Enrique_Vargaswww.abc-web.bewww.anoekluyten.bewww.canoncultuurcel.bewww.hetpaleis.bewww.kopergietery.bewww.laika.bewww.pacesetter2000.bewww.pedagogiekontwikkeling.nlwww.reggiochildren.itwww.simoni.bewww.studio-orka.bewww.teatrodelossentidos.comwww.veerman.be

colofon

Redactie: Anja Geuns, Ingrid Van Kogelenberg, Eric Van Der StraetenEindredactie: Lieve Jaspaert, Elke Meskens, Cien Schelkens, Kerensa Verhoosel

Foto’s: Anoek Luyten aangevuld met beelden uit het Tuinarchief (pagina’s 68-79)Vormgeving: Rob Marcelis

Oplage: 600 exemplarenDrukwerk: Lithos Printing, Wommelgem

Met dank aan Saskia Louwaard en de gidsen van De Tuin, die van dichtbij of veraf hebben meegewerkt aan de inhoud van dit boek.Met speciale dank ook aan de technische ploeg van HETPALEIS voor hun blijvende onder-steuning van de Tuinprojecten.

De Tuin zou nooit zo mooi geworden zijn zonder de fantastische ideeën en de geweldige inzet van alle gidsen en medewerkers die de afgelopen jaren deel uitmaakten van het team. We hebben ons uiterste best gedaan alle namen op te sporen in het archief van HETPALEIS. Mocht er toch iemands naam ontbreken, dan spijt ons dat. Schrijf het dan toe aan het onbetrouwbare geheugen en niet aan ons hart.

© HETPALEIS 2009V.U.: Barbara Wyckmans, Meistraat 2, 2000 Antwerpen

HETPALEIS dankt:

De Tuin geniet expliciete steun van de Provincie Antwerpen.

TuinCover.indd 2 03-04-2009 13:35:07

VA N H E T PA L E I S

DE

TU

IN V

AN

HE

TP

AL

EIS

De Tuinvijf jaar creatief werken met kinderen en jongeren

HETPALEISMEISTRA AT 2

20 0 0 ANT WERPEN

T. 03 202 83 1 1

INFO@HETPALEIS . BE

WWW. HETPALEIS . BE

TuinCover.indd 1 03-04-2009 13:35:07

De Tuin van HETPALEIS

Documents

Transcript of De Tuin van HETPALEIS