DE ROUWENDE SENIOR

WERNER VANDEN EYNDEN

OUD WORDEN… GEEN PRETJE?

LICHAMELIJK VERVAL

PSYCHISCH VERVAL

PERSOONLIJK VERVAL

BLEG’S

ROUWPROCESSEN

SOCIAAL BREAKDOWN SYNDROOM

IEDEREEN ROUWT OP ZIJN OF HAAR EIGEN MANIER

• NOOIT HELEMAAL HETZELFDE.

• GEEN VASTE REGELS

• GEEN HANDLEIDING VOOR ROUWENDEN

• HET LIGT OOK NIET VAST HOE LANG HET DUURT.

• ROUWEN IS EEN UNIEK EN PERSOONLIJK PROCES, EN DAT GAAT MET

VALLEN EN OPSTAAN.

!!!! EN DAAR IS NIETS MIS MEE

GEEN VAST PATROON VOOR ROUW

• ERKENNEN: LANGZAAM AAN GAAN BESEFFEN DAT DE ANDER ECHT NOOIT MEER TERUGKOMT

• HERKENNEN: OMGAAN MET DE WARBOEL AAN GEVOELENS

• VERKENNEN: JE AANPASSEN AAN JE VERANDERDE LEVEN, DAT VORM MOET KRIJGEN ZONDER DIE ANDER

• VERBINDEN: VERDER LEVEN MET JE HERINNERINGEN, MET DIE ANDER IN JE HART

• VEEL VRAGEN, EMOTIES EN LICHAMELIJK REACTIES ZULLEN HERKENBAAR ZIJN

1+1 = ?

• ROUWEN IS EEN ZOEKTOCHT IN DE CHAOS VAN WAT ER MET JE EN AAN JE GEBEURT. HET IS MET VALLEN EN

OPSTAAN PROBEREN WEER GREEP TE KRIJGEN OP ALLES WAT WANKELT IN JE BESTAAN.

• ROUW KAN ZICH IN VERSCHILLENDE VORMEN UITEN:

• IN EMOTIES, LICHAMELIJKE KLACHTEN, GEDACHTEN EN GEDRAG. DEZE VORMEN HANGEN OOK MET ELKAAR SAMEN.

• MOE ZIJN, JE UITGEPUT VOELEN, JE NIET KUNNEN CONCENTREREN, GEVOELENS VAN SPANNING, HOOFDPIJN,

HARTKLOPPINGEN, SLAAPPROBLEMEN, GEEN EETLUST OF JUIST HEEL VEEL GAAN ETEN, …

• HET GEVOEL DAT ER EEN STEEN OP JE MAAG LIGT, MISSELIJKHEID OF DARMKLACHTEN.

• ZO KUNNEN LICHAMELIJKE KLACHTEN EEN SIGNAAL ZIJN VOOR EMOTIES DIE VAST ZITTEN, ER (NOG) NIET UIT

KUNNEN KOMEN. DAT GELDT OOK VOOR GEDACHTENGANG EN GEDRAG.

RISC… MEERDERE VERLIESSITUATIES

EMOTIES

• VERDRIET MAAR OOK BOOSHEID IS EEN EMOTIE DIE BIJ ROUW KAN HOREN.

BOOSHEID OMDAT IEMAND IS WEGGEVALLEN OF JE IN DE STEEK GELATEN HEEFT.

• ANGST, VERWARRING, LEEGTE, MACHTELOOSHEID OF SCHULDGEVOEL.

• HET IS GOED JE GEVOELENS TOE TE LATEN.

GEVOELENS

• HET LEVEN ALS ONWERKELIJK BESCHOUWEN. IS DIE ANDER ER ECHT NIET MEER?

• HET GEVOEL GEVEN GEEN GRIP MEER OP HET LEVEN TE HEBBEN.

• DINGEN VERGETEN … WAT JE DAAR OOK AL WEER GING DOEN. …HET HOORT ERBIJ.

• SOMS GA JE ANDERS OVER JEZELF DENKEN - DAT JE MINDER WAARD BENT - SCHULDGEVOEL

• SOMS WIL JE ALLEEN ZIJN, SOMS WIL JE JUIST MENSEN OM JE HEEN. DE ENE KEER WIL JE PRATEN

OVER ALLES WAT JE BEZIG HOUDT EEN ANDERE KEER IS ER GEEN BEHOEFTE TOE

• VEELAL SAMEN MET GEBREK AAN ZINGEVING

LUISTEREN NAAR JE HART.

HUILEN

• JE HUILT HEEL VEEL,

• OF MISSCHIEN ZOU JE WEL WILLEN HUILEN, MAAR KUN JE DAT HELEMAAL NIET.

• STIL EN TERUGGETROKKEN BENT EN JE BED HAAST NIET UIT KUNT KOMEN,

• ERG ACTIEF BENT

• OPSTANDIGER OF AGRESSIEVER DAN JE GEWEND BENT.

• RISICOVOL GEDRAG, ZOALS VEEL ALCOHOL DRINKEN, KAN EEN UITING VAN

ROUW ZIJN.

PROBEER STRUCTUUR AAN TE BRENGEN IN DE DAGELIJKSE DINGEN.

RISICO

• ANDEREN VERTROUWEN = BIJ ANDEREN TROOST VINDEN

• WEINIG ZELFVERTROUWEN = VOLLEDIG OP ANDEREN LEUNEN EN NIET IN JE

EIGEN KRACHT

• HET LEVEN IS EEN CIRKEL VAN CONTACT MAKEN, HECHTEN, AFSCHEID

NEMEN, ROUWEN EN BETEKENIS GEVEN.

ALS JE NA EEN VERLIES HET ROUWEN EN BETEKENIS GEVEN OVERSLAAT,

KOMT EEN BELANGRIJK DEEL VAN DEZE CYCLUS NIET AAN BOD.

MET MOEILIJKE SITUATIES OM TE GAAN

• ACTIEF OF PASSIEF: DOE JE ER IETS AAN, OF WACHT JE AF?

❖HET PROBLEEM ACTIEF AANPAKKEN

❖SOCIALE STEUN ZOEKEN

❖VERMIJDEN EN AFWACHTEN

❖AFLEIDING ZOEKEN

❖DEPRESSIEF REAGEREN

❖EMOTIES EN BOOSHEID UITEN

❖GERUSTSTELLENDE GEDACHTEN

❖ZINGEVING ZOEKEN… VINDEN

ZINGEVING

• JE LEVEN OP ZIJN KOP = WEGGEVALLEN VAN IEMAND DIE VAN BETEKENIS VOOR JE WAS.

• !! ZOEK NAAR JE ‘NIEUWE IK’. AL ZOEKEND GEEF JE ZO BETEKENIS AAN HET VERLIES.

• BEGRIJPEN. JE VRAAGT JE AF: WAAROM? DE OORZAAK VAN HET OVERLIJDEN HEEFT OOK EEN ROL.?

WAAROM IS ER LIJDEN? ZINGEVINGSVRAGEN ZIJN GEEN VRAGEN VAN HET HOOFD, HET WETEN,

MAAR VAN HET HART, VAN DE ZIEL.

• ER ZIJN VELE VRAGEN, MAAR VAAK IS HET NIET GEMAKKELIJK DAAR EEN ANTWOORD OP TE VINDEN.

BELANGRIJK IS DEZE VRAGEN TE STELLEN. WANT HOE NU VERDER.

• ZE HOREN BIJ ROUWEN EN KUNNEN JE HELPEN DE RICHTING WEER TE VINDEN.

• IN ONS LEVEN VERBINDEN WIJ ONS MET ANDERE MENSEN DIE WE KUNNEN VERLIEZEN.

• DE RELATIE DIE JE HEBT MET DE PERSOON DIE JE VERLIEST IS VAN INVLOED OP WAT JE IN JE

ROUWPROCES KUNT TEGENKOMEN.

HET VERLIEZEN VAN JE PARTNER

• JE IK * JE EIGEN * JE LEVEN

• VERTROUWDE TAAKVERDELING IS WEGGEVALLEN.

• OOK JE CONTACTEN

• FINANCIËLE SITUATIE

• JE MOET ALS HET WARE JEZELF HERVINDEN WANT EEN STUKJE VAN

JEZELF IS GESTORVEN.

TOCH GAAT JE LEVEN VERDER, NIET MEER SAMEN, MAAR ALLEEN.

2017

• ALS ER SPRAKE WAS VAN EUTHANASIE, KAN HET ZIJN DAT JE DIT

ALS EEN MOOIE MANIER VAN AFSCHEID NEMEN BELEEFD HEBT.

AAN DE ANDERE KANT KAN HET JUIST OOK HEEL MOEILIJK ZIJN

DAT JE DAARMEE ALS HET WARE HEBT INGESTEMD MET DEZE

DOOD.

• SCHULDGEVOEL DOOR BETROKKENHEID

HET IS BETER ZO

EEN VERLIES DIE DE MAATSCHAPPIJ NIET BETEKENISVOL VINDT

• ROUW OM EEN HUISDIER WORDT MEESTAL NIET SERIEUS ALS ROUW BESCHOUWD. EN ALS JE

ROUWT OM EEN PERSOON DIE NIET OVERLEDEN IS, WORDT DAT VAAK NIET ERKEND.

JE KUNT HIERBIJ DENKEN AAN IEMAND DIE IN COMA LIGT, HERSENDOOD IS, OF DOOR EEN

PSYCHISCHE ZIEKTE, EEN HERSENBESCHADIGING OF DEMENTIE

ROUWEN MOET ZELF DOEN, MAAR HET IS FIJN ALS JE

HET NIET ALLEEN HOEFT TE DOEN.

WAT DOE IK ?

• VAAK WETEN MENSEN NIET GOED HOE ZE ER VOOR IEMAND KUNNEN ZIJN. UIT VERLEGENHEID

OF ANGST OM HET NIET GOED TE DOEN GAAN ZE SOMS CONTACT UIT DE WEG. ALS JE ZELF

DURFT TE VRAGEN OM STEUN EN KUNT AANGEVEN WAT JE NODIG HEBT, KAN DAT HET VOOR DE

ANDER GEMAKKELIJKER MAKEN. MISSCHIEN HEB JE BEHOEFTE AAN EEN LUISTEREND OOR OF

EVEN EEN ARM OM JE HEEN, MISSCHIEN WIL JE GEZELLIG MET IEMAND EEN KOPJE KOFFIE

DRINKEN OF HEB JE PRAKTISCHE HULP NODIG. WEES NIET BANG EROM TE VRAGEN EN GEEF AAN

WAT JE FIJN VIND EN WAT NIET.

INVESTEER TIJD!

DE STEUN IS ZELDEN EENMALIG

OUDEREN

• OUDEREN WORDEN VAKER GECONFRONTEERD MET HET VERLIES VAN MENSEN UIT HUN OMGEVING

• SOMS GEDACHT DAT OUDEREN DAARDOOR WEL GEWEND ZULLEN ZIJN AAN HET OVERLIJDEN

• HET VERLIES VAN EEN DIERBARE INGRIJPEND. DAT JE ALS OUDERE AL VAN VEEL MENSEN AFSCHEID HEBT

MOETEN NEMEN,

• BIJ ELK OVERLIJDEN WEER EEN LEGE PLEK BIJ KOMT.

• DE KRING VAN VERTROUWDE PERSONEN WORDT KLEINER, EN DIT KAN TOT EENZAAMHEID LEIDEN.

• NIET ZO GEWEND ZIJN HULP TE VRAGEN OF HUN GEVOELENS TE LATEN ZIEN

• CONFRONTEERT HET OVERLIJDEN VAN LEEFTIJDGENOTEN OUDEREN MET HUN EIGEN STERFELIJKHEID.

DE MENS

• GEVOLGEN VOOR DE GEZONDHEID. JUIST OP OUDERE LEEFTIJD KAN DAT LEIDEN TOT BIJKOMENDE

PROBLEMEN,

• ZOALS MINDER ZELFREDZAAM ZIJN

• SOCIALE CONTACTEN

• IN EEN ISOLEMENT TERECHTKOMEN.

• MOEITE MET VOORUITKIJKEN…

• “WAT IS ER VOOR MIJ NOG WEGGELEGD?”

• “WAAR DOE IK HET NOG VOOR?”

VERMINDERDE CONCENTRATIE = EEN NORMALE UITING VAN ROUW

VAAK GEZIEN ALS VERGEETACHTIGHEID DIE BIJ DE LEEFTIJD HOORT.

TROOST BIEDEN

• STEUN VAN DE DIRECTE OMGEVING HEEL BELANGRIJK.

• JE BENT BANG OM HET FOUT TE DOEN, OF BANG VOOR DE CONFRONTATIE.

• WAT MOET JE ZEGGEN, WAAR KUN JE NAAR VRAGEN?

• JE ZOU WILLEN TROOSTEN, MAAR HOE DOE JE DAT EIGENLIJK?

• DIE ONZEKERHEID LEIDT ER VAAK TOE DAT WE EEN ROUWENDE ONTLOPEN, OF HET PIJNLIJKE ONDERWERP

UIT DE WEG GAAN, OOK AL WETEN WE DIEP VAN BINNEN WEL DAT IEMAND DAAR NIET VEEL AAN HEEFT..

LUISTEREND AANWEZIG ZIJN

• HET BELANGRIJKSTE WAT JE KUNT DOEN, IS LUISTEREND AANWEZIG ZIJN.

• OPRECHT BELANGSTELLING TOONT,

• TIJD NEMEN

• ER MAG VERDRIET ZIJN.

• "IK WEET NIET WAT IK ZEGGEN MOET“ = UITNODIGING TOT OPRECHT CONTACT.

• WEES DUS NIET TE BANG.

• WE WILLEN ZO GRAAG HET LEED VERMINDEREN EN DE TRANEN DROGEN. MAAR DAT IS NIET

MOGELIJK. TROOSTENDE WOORDEN?

• HET BEST WAT JE KUNT GEVEN, IS HET VERDRIET ERKENNEN EN DAARBIJ IN OPRECHTE AANDACHT

AANWEZIG ZIJN.

INITIATIEF NEMEN

• EEN ROUWENDE TREKT ZICH VAAK TERUG, NIET DE ENERGIE, ZAL NIET GEMAKKELIJK DE TELEFOON

PAKKEN.

• ZELF MET DE NABESTAANDE CONTACT ZOEKEN. DAT DOET GOED. AANBIEDEN IETS TE DOEN.

• WEES CONCREET BENT. ZEG DUS NIET: “ALS IK IETS VOOR JE KAN DOEN,

• KOOK EENS EEN BEETJE EXTRA, OF KOOK SAMEN (NUTTIG EN AANGENAAM)

• ALS JE CONTACT MAAKT, JE OOK KUNT VRAGEN OF DIE IETS WEL OF NIET GEWENST IS.

• JE KUNT DIE PIJN, DAT VERDRIET NIET WEGNEMEN OF OPLOSSEN.

• NODIG UIT

EEN GROOT GEVOEL VAN EENZAAMHEID

WAT ALS

• SOMS LUKT HET GEWOON NIET OM EEN ROUWENDE TE BEREIKEN, OOK NIET

ALS JE DE ANDER ALLE RUIMTE GEEFT.

• JE DREIGT HET CONTACT TE VERLIEZEN. GEEF DIT GERUST AAN;

• JE ER BENT EN JE NIET OORDEELT OVER WAT DE ANDER VOELT OF DOET.

MISVERSTAND• ROUWEN DOE JE PAS ALS IEMAND DOOD IS

• NA EEN PAAR MAANDEN ROUWEN MOET JE DE DRAAD WEER OPPAKKEN

• HET WORDT VANZELF BETER...

• HET IS NIET NORMAAL ALS JE TEGEN IEMAND PRAAT DIE OVERLEDEN IS

• OM VERLIES TE VERWERKEN, MOET JE ER VEEL OVER PRATEN

• HET MAAKT NIET UIT OF IEMAND PLOTSELING OF NA EEN LANGDURIG ZIEKBED OVERLIJDT

• ‘GEZONDE’ ROUW VERLOOPT VOLGENS EEN VAST PATROON

• EEN VERLIES IS ALTIJD ALLEEN MAAR NEGATIEF

• DE ANGST VOOR DE DOOD OF EEN BLUNDER

• JOUW ONGEMAK IS NIETS IN VERHOUDING MET HOE ELLENDIG DE ANDER ZICH VOELT.

• ‘STERKTE’ ‘DEELNEMING’ EN ‘GECONDOLEERD’ ZEGT NIETS.

GELUKKIG HEEFT ZE NIET GELEDEN.

GELUKKIG HEBBEN JULLIE SAMEN MOOIE JAREN BELEEFD.

GELUKKIG WONEN JE KINDEREN DICHTBIJ.

“JE STAAT ERVOOR, JE MOET ERDOOR.”

JE WORDT ER STERKER VAN.

HET MOEST ZO ZIJN.

DINGEN GEBEUREN MET EEN REDEN.

• VERWACHT GEEN INITIATIEF VAN IEMAND DIE NET EEN DIERBARE VERLOREN HEEFT.

• "HOE GAAT HET?" ALS JE GEEN TIJD EN ZIN HEBT OM HET ANTWOORD TE HOREN.

• GEEF GEEN ADVIES EN VERZIN GEEN OPLOSSINGEN.

• UPS EN DOWNS ZIJN EIGEN AAN EEN ROUWPROCES. ER STAAT GEEN TIJD OP.

• HAAL NIET, OF NIET TE SNEL, EN ZEKER NIET TEVEEL, JE EIGEN ERVARINGEN ERBIJ

VOOR IEMAND DIE ROUWT, GAAT DE TIJD HEEL ANDERS. JOUW LEVEN GAAT GEWOON DOOR, MAAR

VOOR DE ANDER IS HET LEVEN EVEN STIL KOMEN TE STAAN. IEDEREEN HEEFT ZIJN EIGEN MANIER EN

RITME VAN DE DOOD VERWERKEN, DAAR KUN JE ALS BUITENSTAANDER NIETS OVER ZEGGEN.

• ALS JE NIET WEET WAT JE MOET ZEGGEN, ZÉG DAT DAN. JE BENT DAN GEWOON EERLIJK OVER JE

ONMACHT

• NEEM OOK ZELF HET INITIATIEF OM HET OVER DE OVERLEDEN PERSOON TE HEBBEN. GROTERE KANS

DAT ZE JE DANKBAAR IS DAT JE EROVER BEGINT OMDAT ZE, OMGEKEERD, JOU NIET MET HAAR

VERHAAL LASTIG WIL VALLEN.

• IETS GEZELLIGS VOORSTELLEN (KOFFIE DRINKEN, WANDELINGETJE MAKEN, WINKELEN)

• UITNODIGEN OP DIENST VRIJWILLIGER, UITSTAP, FAVORIETE HOBBY, …

• JE HEBT PAS EEN IDEE VAN WAT DE ANDER DOORMAAKT, ALS JE HET ZELF HEBT MEEGEMAAKT. EN

ZELFS DAN GELDT: IEDEREEN BELEEFT VERDRIET OP ZIJN EIGEN MANIER. HET BESTE IS DUS OM

NEDERIG TE ZIJN MAAR WEL TE BLIJVEN PROBEREN. IETS DOEN IS ALTIJD BETER DAN NIETS,

• LANGDURIG ATTENT ZIJN, ZEKER ROND DE STERFDAG.

• PROBEER AANWEZIG TE ZIJN OP DE HERDENKINGSPLECHTIGHEID. LUKT DIT NIET OF VOEL JE JE HIER

ONGEMAKKELIJK BIJ, LAAT DAN EEN KAART OF ROUWBOEKET LEVEREN.

• EEN BLOEM NA ENKELE WEKEN = WE DENKEN NOG STEEDS AAN JE

• HANG HET ROUWPRENTJE OP AAN HET PRIKBORD WAAR OOK DE GEBOORTE- EN VAKANTIEKAARTJES

HANGEN. DIT ROUWPRENTJE IS JE MEDEWERKER ERG DIERBAAR: HET IS Z’N LAATSTE AANDENKEN AAN DE

OVERLEDENE. DOOR DIT UIT TE HANGEN, TOON JE RESPECT.

• TOON BEGRIP VOOR HET FEIT DAT HIJ NIET OPTIMAAL FUNCTIONEERT EN GEEF HEM ALLE TIJD DIE HIJ

NODIG HEEFT OM WEER TEN VOLLE TE FUNCTIONEREN.

• VEROORDEEL HEM NIET ALS HIJ ZIJN VERDRIET TOONT, OOK NIET TWEE JAAR NA HET OVERLIJDEN.

• GEEF DE MENSEN DE RUIMTE OM HUN VERHAAL TE VERTELLEN, SOMS TOT VERVELENS TOE. HET IS VOOR

EEN NABESTAANDE BELANGRIJK OM STEEDS WEER TE VERTELLEN WAT ER GEBEURD IS EN WAT DAT VOOR

GEVOELENS OP WEKT. HET GAAT NIET OM FEITEN, MAAR OM GEVOELENS.

• IK MAAK TIJD VOOR JE BETEKENT OOK ECHT= TIJD ’MAKEN’